11

Waarom is de armoede niet Waarom is de armoede niet gedaald?gedaald?

Reflectie op het (armoede)beleidReflectie op het (armoede)beleid

Bea CantillonBea Cantillon

Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck, Universiteit AntwerpenUniversiteit Antwerpen

22

Eerst enkele kencijfersEerst enkele kencijfers

Het inkomen op de EU-armoedegrensHet inkomen op de EU-armoedegrens

- alleenstaande: 821 euro- alleenstaande: 821 euro

- koppel met 2 kinderen: 1726 euro- koppel met 2 kinderen: 1726 euro

33

Wat koopt een gezin op de EU-armoedegrens?Wat koopt een gezin op de EU-armoedegrens? Het geval van een alleenstaande Het geval van een alleenstaande moeder met 2 kinderen in Belgiëmoeder met 2 kinderen in België

euro per euro per maandmaand %%

Voeding, kleding, schoenenVoeding, kleding, schoenen 508508 3535

Huishoudelijke goederen en Huishoudelijke goederen en dienstendiensten 144144 1010

telefoontelefoon 2424 22

Persoonlijke verzorgingPersoonlijke verzorging 2626 22

GezondheidszorgGezondheidszorg 2828 22

VervoerVervoer 5050 44

SchoolkostenSchoolkosten 1616 11

Vrije tijdVrije tijd 106106 88

Verzekering, belastingVerzekering, belasting 3838 22

Huur in private sectorHuur in private sector 351351 2525

Totaal budgetTotaal budget 1.4221.422 100100

44

16%16% van alle personen leeft in een gezin met een van alle personen leeft in een gezin met een inkomen gelijk of lager dan de EU-armoedegrensinkomen gelijk of lager dan de EU-armoedegrens

25%25% van de 75-plussers van de 75-plussers

23%23% van de niet werkenden van de niet werkenden

36%36% van de kinderen van alleenstaande ouders van de kinderen van alleenstaande ouders

78%78% van de kinderen die opgroeien in een gezin van de kinderen die opgroeien in een gezin zonder arbeidsinkomen zonder arbeidsinkomen

55

-- 21% van de kinderen in arme gezinnen loopt 21% van de kinderen in arme gezinnen loopt schoolse achterstandschoolse achterstand op op

-- 22% heeft 22% heeft gedragsproblemengedragsproblemen (heeft zorgen, is (heeft zorgen, is bang, wordt gepest, is overactief, heeft moeite om bang, wordt gepest, is overactief, heeft moeite om zich te concentreren)zich te concentreren)

-- DepressiviteitDepressiviteit komt significant meer voor onder de komt significant meer voor onder de armoedegrensarmoedegrens

-- ProblematischeProblematische schuldsituaties schuldsituaties

-- etcetc

66

Recente trendsRecente trends

- - Volgens PSBH – ECHP: afname armoede Volgens PSBH – ECHP: afname armoede in 90’er jarenin 90’er jaren

- - Volgens SEP: lichte toenameVolgens SEP: lichte toename

- - Vanaf 2002: nieuwe data (SILC) Vanaf 2002: nieuwe data (SILC) onvergelijkbaar met voorgaandeonvergelijkbaar met voorgaande

77

At-risk-of-poverty rate after social transfers 1995-2007

0

5

10

15

20

25

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

EU (25 countries)

Euro area (12 countries)

Source: EU Structural Indicators (Atkinson, 2009)

88

What lies behind?Trends in both directions, but more down

Trends in both directions, broadly balanced

0

5

10

15

20

25

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

EU (25 countries)

Euro area (12 countries)

Belgium

Belgium (2)

Germany

Germany (2)

Spain

Spain (2)

Spain (3)

France

France (2)

France (3)

Italy

Italy (2)

Netherlands

Netherlands (2)

Poland

Poland (2)

Portugal

Portugal (2)

Sweden

Sweden (2)

United Kingdom

United Kingdom (2)

United Kingdom (3)

99

In de rijke Europese landen is deIn de rijke Europese landen is definanciële armoede niet gedaaldfinanciële armoede niet gedaald

ofschoon:ofschoon:

1. nog nooit zoveel mensen aan het werk1. nog nooit zoveel mensen aan het werk2. meer sociale overheidsuitgaven2. meer sociale overheidsuitgaven3. verdieping sociaal beleid3. verdieping sociaal beleid4. armoede sterk aanwezig in beleidsdiscours4. armoede sterk aanwezig in beleidsdiscours

1010

Aantal werkenden en aantal gewerkte uren (België)Aantal werkenden en aantal gewerkte uren (België)

1111

verdere groei sociale overheidsuitgavenverdere groei sociale overheidsuitgaven

BRONNEN:

1950-1989-1960: M.G. Schmidt (1997), Acta Politica, summer.

1980-2001: OECD (2007), Social expenditure database: data 1980-2003.

0

5

10

15

20

25

30

35

1960 1980 1990 2003

Oostenrijk

België

Denemarken

Finland

Frankrijk

Duitsland

Nederland

Noorwegen

Zweden

1212

Verdieping van het sociaal beleidVerdieping van het sociaal beleid

• kinderopvangkinderopvang• loopbaanonderbreking/tijdskredietloopbaanonderbreking/tijdskrediet• zorgverzekeringzorgverzekering• dienstenchequesdienstencheques• brugpensioenenbrugpensioenen• focus op gelijke kansen in onderwijsfocus op gelijke kansen in onderwijs• aaktiveringktivering……‘ ‘ verheffen, verbinden, activeren (Nederlandse Raad voor het Regeringsbeleid)verheffen, verbinden, activeren (Nederlandse Raad voor het Regeringsbeleid)

1313

Armoede in het beleidsdiscoursArmoede in het beleidsdiscours

-- EU-consensus rond Laken indicatoren EU-consensus rond Laken indicatoren (OMC)(OMC)

-- regeringsverklaringen in België en regeringsverklaringen in België en VlaanderenVlaanderen

-- 2010 jaar van de armoede2010 jaar van de armoede

……

1414

Waarom is de armoede dan Waarom is de armoede dan toch niet gedaald?toch niet gedaald?

1515

De grote veranderingen sedert 1970De grote veranderingen sedert 1970

1.1. Economische groeivertragingEconomische groeivertraging

2.2. Post-industriële transitie en globaliseringPost-industriële transitie en globalisering

3.3. Veranderingen in de gezinsvormingVeranderingen in de gezinsvorming

4.4. Emancipatie van de vrouwEmancipatie van de vrouw

1616

GevolgenGevolgen

1.1. Budgettaire beperkingenBudgettaire beperkingen

2.2. Nieuwe sociale risico’sNieuwe sociale risico’s: : - laaggeschooldheid - laaggeschooldheid - echtscheiding, één inkomen- echtscheiding, één inkomen - combinatie arbeid-gezin- combinatie arbeid-gezin

3.3. Toenemend gebruik SZToenemend gebruik SZ - werkloosheid- werkloosheid - oudere werknemers - oudere werknemers

1717

De beleidsuitdagingDe beleidsuitdaging

fiscalefiscale

disciplinediscipline

Nieuwe behoeften werkgelegenheidNieuwe behoeften werkgelegenheid

1818

The Social Investment State: The Social Investment State: beleidsingrediënten beleidsingrediënten

-- focus op werkfocus op werk (strijd werkloosheidsvallen, (strijd werkloosheidsvallen, arbeidskostverlaging, aktivering, subsidiëring)arbeidskostverlaging, aktivering, subsidiëring)

-- kostenbesparingenkostenbesparingen (selectiviteit, privatisering) (selectiviteit, privatisering)

-- bescherming van nieuwe sociale risico’sbescherming van nieuwe sociale risico’s (loopbaanonderbreking, kinderopvang …)(loopbaanonderbreking, kinderopvang …)

-- focus op focus op gelijkheid van kansengelijkheid van kansen (meer dan op (meer dan op gelijkheid van uitkomsten) gelijkheid van uitkomsten)

1919

ResultatenResultaten

-- groei tewerkstelling groei tewerkstelling

-- vertraagde groei sociale overheidsuitgavenvertraagde groei sociale overheidsuitgaven

-- bescherming nieuwe sociale risico’s bescherming nieuwe sociale risico’s

2020

Maar: de paradox van de Maar: de paradox van de investeringsstaatinvesteringsstaat

- mattheuseffecten in de nieuwe sociale mattheuseffecten in de nieuwe sociale risico’srisico’s

-- en verwaarlozing van oude sociale risico’s en verwaarlozing van oude sociale risico’s

2121

nieuwe sociale risico’s en nieuwe nieuwe sociale risico’s en nieuwe MattheMattheuuseffectenseffecten

-- Inzet op werk: Inzet op werk: tendentieel meer naar tendentieel meer naar hogere inkomens (cf jobkorting)hogere inkomens (cf jobkorting)

-- Inzet op nieuwe sociale risico’sInzet op nieuwe sociale risico’s: : tendentieel meer naar hogere inkomens tendentieel meer naar hogere inkomens (cf (cf kinderkinderopopvang)vang)

-- Inzet op gelijke kansenInzet op gelijke kansen: : leidt vaak pas leidt vaak pas later naar grotere gelijkheid van later naar grotere gelijkheid van uitkomsten (uitkomsten (cf cf onderwijs)onderwijs)

2222

Gebruik van kinderopvang naar opleiding Gebruik van kinderopvang naar opleiding moedermoeder

laag hoog laag hoog

-formele zorg 21% 40%-formele zorg 21% 40%-geen opvang/-geen opvang/ flexibel werk 21% 16%flexibel werk 21% 16%-geen opvang/-geen opvang/ werkt niet 39% 13%werkt niet 39% 13%

= emancipatie in twee snelheden= emancipatie in twee snelheden

2323

Partipatie hoger onderwijs naar Partipatie hoger onderwijs naar onderwijsniveau moederonderwijsniveau moeder

1992 20041992 2004

-laag 16% 17%-laag 16% 17%

-midden 30% 34%-midden 30% 34%

-hoog 52% 56%-hoog 52% 56%

2424

Erosie van de minima in de kopgroep van de EUErosie van de minima in de kopgroep van de EU

Bijstandsuitkering in % van gemiddeld loon: evolutie van 1992 tot 2002

Koppel Alleenstaand/2 kinderen

Duitsland -12% -8%

Noorwegen -10% -11%

België -6% -5%

Frankrijk - +2%

Nederland -25% -26%

Zweden -19% -16%

Luxemburg -19% -16%

Bron: CSB, 2004.

2525

Minima vergeleken met de EU-armoedegrenzenMinima vergeleken met de EU-armoedegrenzen

Bron: CSB, 2004

Bijstand in % van armoedelijn

koppel Eenouder + 2 kinderen

Duitsland 70 93

België 74 90

Frankrijk 84 90

Luxemburg 89 93

Zweden 106 113

Nederland 115 101

2626

DAAROM : Sociale overheidsuitgaven DAAROM : Sociale overheidsuitgaven worden minder herverdelend worden minder herverdelend

Bron: Eustat, CSB

2727

Van investerings- naar Van investerings- naar participatiemaatschappijparticipatiemaatschappij

-- Blijvende inzet voor gelijke kansen in onderwijs, Blijvende inzet voor gelijke kansen in onderwijs, werk, gezondheid, huisvestingwerk, gezondheid, huisvesting

-- Met respect voor de gradatie van individuele Met respect voor de gradatie van individuele mogelijkhedenmogelijkheden

-- En voor niet economische aktiviteitenEn voor niet economische aktiviteiten

-- Zonder de oude sociale risico’s te vergetenZonder de oude sociale risico’s te vergeten