Waalstand Jaargang 22 nummer 1, mei 2011

COLOFON:Ontwerp, teksten en productie: Buro voor de Boeg | RotterdamRedactie: Johan Krijgsman, Janneke AlblasFotografie: Michael van Oosten

WaalSchiedamsedijk 22Postbus 165, 3130 AD VlaardingenTel. 010 - 248 28 28Fax. 010 - 248 28 48info@waal.nlwww.waal.nl

kritiek geven hoe we het doen en waar we alleen maar beter van worden. Deze waardevolle relaties bepalen al jarenlang, tegen alle markttendensen in, onze groei en succes.

Maar waarom luisteren we nu eigenlijk niet eerder naar u als gewaardeerde relatie. Mogen we u met deze boodschap uitdagen tot het zoeken naar nieuwe oplossingen in het huisvestingsproces waar we de beleving van de eindgebruiker centraal stellen?

Dit omdat wij geloven in nog betere prestaties als het om wonen, zorgen, leren en werken gaat. Er liggen zoveel uitdagingen en daar worden wij steeds door geïnspireerd; mogen we naar u luis-

teren, met u sparren en met u doen? Samen op reis naar meer voldoening, waarde en plezier door passie en professioneel samenwerken!

Wij hebben de ambitie om “bouwer van waarde” te zijn. Deze waarde wordt gerealiseerd door het bouwen van waardeketens die uw verwachtingen overtreffen. Waal gaat met u graag verder om de nieuwe standaard in bouwend Nederland neer te zetten. Hiervoor zoeken wij nieuwe uitdagingen in processen en pro-jecten waar uw en onze drive en doelstellingen samenkomen, pakt u die blauwe handschoen op?

Leuk naar nieuwe bestemmingen.Niets mooier is er dan zoeken naar nieuwe door-braken in ons leven en ons werk en met ons Waal. Een reis naar betere bestemmingen weg van het traditionele bouwen en weg van het aanbodmodel. Ja, we hebben nog veel succes maar het speelveld is definitief veranderd en dat vereist continue alert-heid en in cocreatie innoveren!

Graag vertellen wij u in deze Waalstand over onze successen. Wij zijn heel blij met zoveel tevreden opdrachtgevers. Opdrachtgevers die ons positieve

samen door breken wij de hokjesgeest

InhoudsopgaveWerk in uitvoeringBarendrechtse scholen breiden lean uit, Dr. Schaepmanschool en De Akkers 4

In één jaar van eerste paal naar hoogste punt, Paulinesymfonie 4

Herontwikkelen tijdens de bouw, De Kameleon 5

Het is een gezamenlijk proces, MFA Wielslag 5

Strak in de verf, De Heeren van Alkemade 6

Uit de kunst, Berlagehof 6

Zegt u het maarBouwen op een toplocatie, Ketenintegratie op Nieuw Mariënpark 8

Het Terras: alles draait om de juiste timing 10

Na de opleveringHet Bagijnhof: weer helemaal bij de tijd 12

Delfts Groen: een gedroomde oplevering 16

Het Delftse Goed, de aanhouder wint 18

De Polder in Nesselande: met Waal komt meer van de grond 20

Nieuwe ontwikkelingenHet Vierdaagse Concept van Waal Onderhoud & Renovatie: Waterweg Wonen kreeg de primeur. 7

Johan Krijgsman genomineerd voorBusiness Improvement Manager 2011 9

Wonen met uitzicht 14

2 3

Het wordt een landmark in Rijswijk, de statige Paulinesymfonie. Bedoeld om de Muziekbuurt een nieuwe impuls te geven en diverse doelgroepen te bedienen. Best een lastige klus, want het gebouw dient als geluidsbarrière voor de achterliggende wijk en heeft een zeventig meter hoge toren. Directeur projectontwikkeling van Vidomes Yvonne van der Brugge: ‘Het is een ingewikkeld gebouw in de oksel van het spoor en de snelweg A4.’ Een dergelijk

project vraagt veel van de bouwer. Waal startte aanvankelijk traditioneel. ‘Maar alleen in de eerste fase. Na het casco zijn ze in de afbouw ‘Lean’ doorgegaan. Met als resultaat dat er slechts één jaar zit tussen het slaan van de eerste paal en het behalen van het hoogste punt. Dat is knap, want het project stond afgelopen winter ook een aantal weken stil vanwege de vorst.’ Het 1e paalfeestje, in maart 2010, werd druk bezocht. Het bereiken van het

hoogste punt op 24 maart 2011 was meer een intern feestje. ‘Dat vier je met mensen die eraan meewerken, met de zakelijke huurders en de politiek. We zijn met een hoogwerker omhoog gegaan om toe te kijken hoe de aannemer de laatste beton-plaat neerlegde. Symbolisch natuurlijk, want we waren nog niet beneden of ze haalden de plaat alweer weg om de plaat opnieuw -en ditmaal goed- neer te leggen!’

In één jaar vaneerste paal naar

hoogste puntPaulinesymfonie

Plaats: Rijswijk

Locatie: Klaroenstraat

Soort project: nieuwbouw van 172 appartementen en een zorgsteunpunt

Aanneemsom: € 26.150.000,-

Opdrachtgever: Vidomes Rijswijk

Architect: Van Dop + Mathot architecten

Bouwtijd: 03/10 - 12/11

Niets leek de voortgang van stadsvernieu-wingsproject De Kameleon in de weg te staan. De ruwbouw was al gevorderd tot de tweede verdieping. Plotseling stond de verkoop van de appartementen echter stil. ‘Een nachtmerrie voor elke ontwikkelaar’, vertelt Rob de Waal, projectleider bij De Key-De Principaal. ‘Zeker in dat stadium.’ De verschillende maten van de woningen speelden het project parten. ‘Bij tegen-vallende verkoopcijfers kunnen we als cor-poratie terugvallen op verhuur, maar bij de grotere woningen uit de laagbouw kwam er een te hoge huurprijs uit de bereke-

ningen. Zelfs in de vrije sector betaalt niemand €1600 voor een appartement in Amsterdam Zuidoost! Vervolgens onder-zochten we of we met behoud van de ruwbouw andere woningtypen konden bouwen. Dat kon. In de laagbouw creëer-den we in plaats van verschillende woning-typen en -maten één woningtype van ongeveer 95m2; met een huurprijs van ongeveer € 850,- prima verhuurbaar in de vrije sector. Voor de hoogbouw zijn volle-dig nieuwe woningtypen ontworpen, daarvoor was meer tijd beschikbaar.’ Plan-wijziging tijdens de bouw is geen sinecure.

‘Waal heeft zich voor meer dan honderd procent ingezet; ook onder tijdsdruk deden zich geen noemenswaardige problemen voor. Knap hoor! Natuurlijk scheelde het dat we niet hoefden te slopen en van de gemeente door mochten bouwen in af-wachting van de nieuwe vergunningen.’ Hij verwacht dat de verhuur geen proble-men oplevert wanneer na de bouwvak de eerste opleveringen plaatsvinden. ‘Nog ruim binnen het oorspronkelijke tijds-schema. Verhuren kost ons weliswaar geld, maar lege woningen nóg meer…’

Even voorstellen: BIM, ofwel Bouw Infor-matie Model. Dit in rap tempo opkomende fenomeen zorgt ervoor dat de voorberei-ding van een bouwproject een gezamen-lijk proces wordt van iedereen die aan het ontwerp meetekent. Alle informatie over het gebouw wordt daarbij digitaal opge-slagen en functioneert voor de verschil-lende partners als 3D-model en databank. Ook Waal zoekt constant naar partners met wie ze in BIM kunnen samenwerken. Logisch, want ‘bimmen’ is een slimme

manier om bouwprojecten snel, duurzaam en kostenbesparend op te zetten.

Waal stelde opdrachtgever Estrade voor om bij de nieuwbouw van de multifunc-tionele accommodatie Wielslag een pilot te doen met BIM. Projectmanager Eric Binneweg heeft geen spijt: ‘Waal legt de tekeningen van de architect, constructeur en installateur in 3D op elkaar en haalt zo-doende de knelpunten uit het plan. Zo zien we dat een bepaalde buis een aantal

balken niet kan kruisen; dat is op de platte tekeningen slecht zichtbaar! Het gebruik van BIM heeft het voordeel dat je in het voortraject fouten onderkent en in de uit-voering niet voor vervelende verrassingen komt te staan.’ Als bijkomend voordeel noemt hij de aanzienlijke winst in bouw-tijd. ‘Alles bij elkaar genomen stop ik liever wat meer tijd in de voorbereiding, zodat we probleemloos de uitvoering in kunnen. En wat nou het mooie is… BIM levert nog een kortere bouwtijd op ook!’

Herontwikkelentijdens de bouw

De Kameleon Plaats: Amsterdam

Locatie: Karspeldreef

Soort project: nieuwbouw wijkwinkel-centrum, twee parkeergarages en 232 appartementen

Aanneemsom: € 51.500.000,-

Opdrachtgever: De Key - De Principaal

Architect: NL Architects

Bouwtijd: 11/08 - 04/11

Het is eengezamenlijk proces

MFA Wielslag Plaats: Rotterdam

Locatie: Putselaan/Wielerstraat/Slaghekstraat

Soort project: nieuwbouw 71 appartementen, school en zorgplint

Aanneemsom: € 19.000.000,-

Opdrachtgever: Vestia-Estrade projecten

Architect: SP Architecten Waddinxveen

Bouwtijd: 09/11 - 01/13

De gemeente Barendrecht vroeg Bouw-heerschap B.V. de directievoering en het bouwtoezicht van de uitbreiding van twee scholen in Barendrecht traditioneel te coördineren. Dit scholenproject is verder allesbehalve traditioneel; voor het eerst maakt directievoerder Alex Lagerwaard kennis met het Lean bouwen concept.

Toen Lagerwaard aan zijn opdracht begon, was het hem bekend dat de uitbreiding van de Dr. Schaepmanschool en De Akkers

volgens het Lean bouwen concept zou gebeuren. Waal Onderhoud & Renovatie had dit in de aanbesteding aangeboden. ‘Een kortere doorlooptijd, minder faal-kosten en de kans om te profiteren van de kennis van Waal zijn toch dé ingrediënten voor een succesvolle aanpak? Zelf heb ik weinig ervaring met Lean bouwen. Het concept is voor mij een echte eye-opener.’ Lagerwaard vindt het absoluut een stap vooruit dat de realisatie pas start als de werktekeningen en details met alle part-

ners zijn doorgesproken. ‘Dat bespaart la-ter veel inspanning en communicatie.’ Formeel ging op 28 februari 2011 de eerste heipaal de grond in. ‘Precies, in de voorjaars vakantie, we faseren het project dusdanig dat de overlast minimaal is.’ Lean bouwen is de toekomst, als het aan hem ligt. ‘Zo samenwerken met vaste part-ners, in een hecht team en in dit geval ook met de gebruikers van de scholen…ik weet zeker dat we samen een goede pres-tatie neerzetten!’

Barendrechtse scholen breiden

lean uit Dr. Schaepmanschool

en De Akkers Plaats: Barendrecht

Locatie: Evertsenstraat

Soort project: uitbreiding

Aanneemsom: € 670.000,-

Opdrachtgever: gemeente Barendrecht

Architect: Marquart Architecten

Bouwtijd: 02/11 - 06/11

4 5

De focus van Waal levert resultaten op. Dat wilden ze 19 november 2010 maar al te graag delen met hun relaties. En waar kon dat beter dan bij één van de harde bewij-zen dat Lean bouwen werkt? In apparte-mentencomplex Berlagehof van woning-corporatie SOR zag Waal een mooi voorbeeldproject. En directeur SOR Vast-goedontwikkeling Martin Luten deelde zijn ervaringen graag met de aanwezigen die uit de hele ontwikkelingsbranche waren toegestroomd. ‘In mijn analyse gaf ik aan dat Lean bouwen weliswaar veel inspan-ning vraagt van de partijen, met name aan de voorkant, maar dat je er in het vervolg-stadium alleen maar profijt van hebt. De winst die je maakt is ongelooflijk, qua orga-

nisatieplanning, afval, faalkosten, korte bouwtijd, lagere rentelasten… en kwaliteit natuurlijk. De kern van het verhaal is dat je de kwaliteit met elkaar neerzet en niet meer ieder voor zich. Als je weet hoe ieder-een werkt, krijg je gewoon meer voor el-kaar! Kijk wat er alleen al in een badkamer moet gebeuren. Leidingen trekken, tegels zetten, sanitair plaatsen… Dat zijn heel veel handelingen door verschillende partners! Volgens de Lean principes zoek je samen naar oplossingen, kijk je samen naar de details. Een absolute meerwaarde. En de aannemer kan zich meer als coördinerend partner opstellen dan als een schoolmees-ter die iedereen moet aansturen.’ Luten vindt de gemeente de enige zwakke scha-

kel in het geheel. ‘En de nutsinstellingen, die laten zich niet vangen in zo’n proces. Jammer, want zij hóren er gewoon bij! Maar ja, ze zien geen direct zakelijk belang. De volgende keer ga ik er dus alles aan doen om ook die partijen aan tafel te krijgen. Desnoods dwing ik het op hoger niveau af.’

Het in maart opgeleverde Berlagehof is een aanwinst voor Het Lage Land in Rotterdam. ‘Het is een prachtig gebouw en het past mooi in de wijk. Meestal zeggen we: we leveren het gebouw op en klaar. Maar we vinden dat Berlagehof zoveel cachet heeft dat het kunst verdient.’ En dus vroeg Luten een aantal kunstenaars een kunstwerk te realiseren voor de hal. ‘Wordt vervolgd…’

Uit de kunstBerlagehof

Plaats: Rotterdam

Locatie: Duikerstraat

Soort project: nieuwbouw 109 huurwoningen voor 55plussers en 1200 m2 bedrijfsruimte

Aanneemsom: € 9.846.000,-

Opdrachtgever: SOR

Architect: Bias Architecten

Bouwtijd: 03/10 - 03/11

Het ligt er prachtig bij...Appartementen-complex De Heeren van Alkemade wordt een plaatje, een schilderij waard! Sterker nog, de eerste pennenstreken zijn al gezet. Opdrachtgever Dirk den Hoed van Den Hoed Projekt BV: ‘Schilderen is namelijk een hobby van me. In een onbewaakt mo-ment heb ik Johan Krijgsman een doek van het ontwerp beloofd.’ Binnenkort zal hij tijdens een etentje het doek overhandigen,

al hoopt hij dat dit nog even duurt: ‘...dan heb ik nog even tijd om het af te maken.’

Het hoogste punt is pas net bereikt, nu al reden voor een feestje? Den Hoed vindt van wel: ‘De verkoop verloopt redelijk naar wens, de bouw volgens planning en de kopers zijn tevreden. En dan moet je weten dat ik echt een lastige opdrachtgever ben, want normaal bouwen we zelf. Het is voor

ons niet de eerste keer dat we alleen ont-wikkelen, dus ik houd de voortgang goed in de gaten. Gelukkig zitten we met Waal op één lijn. Waal werkt gedegen, zorgvul-dig en snel. Bovendien houden ze zich aan de geoffreerde prijs. We zijn momenteel zelfs in gesprek over een mogelijk vervolg, waarbij ik Waal als partner bij het hele proces wil betrekken. Geheel volgens het Nieuwe Bouwen!’

Strak in de verfDe Heeren van Alkemade

Plaats: De Lier

Locatie: Van Alkemadestraat/Sportlaan

Soort project: nieuwbouw 23 appartementen, school en zorgplint

Aanneemsom: € 2.480.000,-

Opdrachtgever: Van Alkemade BV voor Den Hoed Projekt BV

Architect: Van der Leur Vermeer Architecten

Bouwtijd: 07/10 - 06/11

Het Vierdaagse Concept vanWaal Onderhoud & Renovatie:Waterweg Wonen kreeg de primeurHet Vierdaagse Concept is een school-voorbeeld van Lean bouwen. Door de samenwerking met de ketenpartners, planning en communicatie beter op el-kaar af te stemmen kan Waal Onderhoud & Renovatie elk renovatietraject met aan-zienlijke tijdwinst realiseren. In vier dagen een keuken, badkamer én toilet renove-ren? Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Maar het kan echt, zo getuigt het eerste project waar Waal het concept toe-past: de renovatie van 161 portiekwonin-gen in Vlaardingen. ‘Kwestie van goed voorbereiden’, vertelt Gerard Koppelman van Waterweg Wonen. ‘Het is natuurlijk

een nieuwe manier van werken en dan gaat er in het begin wel eens wat mis. Je kan niet met z’n tienen in de gang staan… Maar nu verloopt de renovatie uitmun-tend. Waal heeft slimme oplossingen om het tijd- en materiaalverlies te minimali-seren: het materiaal staat op pallets klaar en de afvoer van puin verloopt -via het balkon- direct naar buiten. Beter dan het puin door de woning afvoeren!’

Sinds week 12 voorziet Waal de woningen complexgewijs van een nieuw toilet en een nieuwe badkamer en/of keuken. De woningen blijven tijdens de renovatie

bewoond. ‘Dat was ook de insteek van Waterweg Wonen: zo min mogelijk over-last voor de bewoners.’ Bij de start van een complex doet de uitvoerder een ‘warme opname’, zoals dat in vakjargon heet. Ze spreken dan tot in de details door wat er gaat gebeuren en wanneer. En tijdens de renovatiewerkzaamheden komt de uitvoerder tweemaal per dag langs om door te nemen of alles goed verloopt. ‘Kortom, het gaat goed. Ik hoor de bewoners niet klagen!’ In juli zijn alle woningen gerenoveerd. ‘Dan profiteren we nog van het lage btw-tarief…’

6 7

Bouwen op een toplocatie

Sneller, beter en goedkoper bouwenAl in 2008 gaf Van der Brugge in het boek ‘Building Passion, sterke vrouwen in de bouw’ aan voorstander te zijn van ketenintegratie en innovatie in de bouw, alleen stonden de onderwerpen toen nog ver van iedereen af. De crisis was de directe aanleiding om ketenintegratie een kans te geven. ‘Er ontstaat een vruchtbare bodem voor efficiënter bou-wen en innovatie. Toen Waal en Vidomes besloten om Nieuw Mariënpark middels ketenintegratie en Lean bouwen verder uit te ontwikkelen en te realiseren, was het voor ons de eerste keer dat we er in zo’n vroeg stadium aan begonnen. Met z’n allen, van de architect tot de onder-aannemer, hebben we daarom begin dit jaar een cursus Lean bouwen gevolgd. Heel verhelderend.’

Kwestie van vertrouwenNu kennen alle bij het project betrokken partijen elkaar door en door. ‘Een groot voordeel. We zijn zeg maar door dezelf-de wasstraat gegaan, waarin we gezien

hebben wat er gebeurt als we het traditi-onele bouwen loslaten, gezamenlijke doelen stellen en elkaars verschillen onderkennen. We proberen vanuit een vechtcultuur, want echt, dat is nog steeds de geldende cultuur in de bouw-wereld, aan dezelfde kant van de tafel terecht te komen. Ineens zijn onze belan-gen gedeelde belangen geworden. Ove-rigens raad ik iedereen aan zich in een dergelijk proces extern te laten begelei-den. Iemand die niet besmet is door inhoud en puur kan sturen op proces, houding en cultuur. Onze adviseur drukt

ons telkens opnieuw met onze neus op de feiten. Want jeetje, wat zijn we alle-maal traditioneel als het erop aankomt!’ Toch is Vidomes juist vooruitstrevend in de sector. ‘We zien Lean bouwen als een kans. Sober en doelmatig zijn bij ons geen loze kreten. We zijn meer van kan-sen zien, die oppakken en ermee aan

de slag gaan.’ Op het prikbord in haar kamer hangt een toepasselijke spreuk: waar je struikelt ligt je grootste schat begraven. ‘Ik zie deze spreuk als een metafoor voor Lean bouwen: zo werken voelt echt als naar een schat graven.’

Nieuw Mariënpark bevindt zich nog niet in de realisatiefase. De bestemmings-planprocedure loopt. ‘We doen alles sa-men. En toch maak je nog wel eens een fout. De kostenbegroting heb ik bijvoorbeeld nog apart laten opmaken door de kostendeskundige. Slimmer,

maar ook heel spannend, was geweest om die opdracht direct bij Waal neer te leggen. We zitten hier toch allemaal met hetzelfde doel: met elkaar meer euro’s verdienen! Het is een kwestie van elkaar vertrouwen en dat doen we.’

Waal gaat voor Vidomes een groot nieuwbouwcomplex bouwen in hartje

Leidschendam, volledig volgens de principes van ketenintegratie. Yvonne van

der Brugge, directeur projectontwikkeling bij Vidomes: ‘Al bij de start van

Nieuw Mariënpark wisten we: het moet beter kunnen, maar hoe? De wereld om

ons heen veranderde in rap tempo: bouwprijzen kelderden enorm en het was

gewoon niet slim meer om traditioneel te bouwen. Samen met Waal hebben

we toen besloten om ketenintegratie toe te passen en zo ook op Lean bouwen

over te gaan. Natuurlijk waren we hierover positief: wie wil er niet sneller,

beter en goedkoper bouwen?’

“zie de crisis eens als kans om te leren van het verleden en projecten efficiënter en beter uit te voeren!”

Ketenintegratie opNieuw Mariënpark Het NNK, hét Neder-

lands Netwerk voor Kwaliteitsmanage-ment, en KIWA willen talentvolle managers stimuleren. 19 mei jl. werd voor de derde keer een award uit-gereikt aan de ma-

nager die het meest baanbrekende, innovatieve verandering heeft voltooid. Een strategische -, organisatorische - of kete-ninnovatie met een duidelijk positief en kwalitatief resultaat voor de (non) profit-organisatie. Business Improvement op en top dus. De prijs is niet gebonden aan een marktsegment of sector. Johan was één van de vier genomineerden en de enige uit de vastgoedsector! De nominatie werd uitgereikt door juryvoorzitter Ed Nijpels. De heer Nijpels sprak over Johan als koploper in de bouw en onderstreepte het maat-schappij belang van reductie van faalkosten en de gedreven-heid van Johan om continue te verbeteren. De jury nomi-neerde Johan primair om zijn leiderschapskwaliteiten en de succesvolle implementatie van organisatorische innovaties zoals neoHotplans (Waals procesprotocol), WIM (Waal Infor-matie Model voor virtueel bouwen), de teamorganisatie en

lean management principes. Mede hierdoor is, tegen alle marktendensen in, Waal de laatste vijf jaar in omzet substan-tieel gegroeid (met circa 80% naar ongeveer 100 miljoen euro). Dit met behoud van een voor de vastgoedmarkt onge-woon hoge brutomarge. Een duidelijke outperformance! In eerste reactie gaf Johan aan verheugd te zijn met de nomi-natie. Hij gaf ook aan dat deze resultaten mede te danken zijn aan zijn compagnon Ebert van der Wal en de medewerkers van Waal. Waal blijft met Johan werken aan continue vernieu-wing. Met visie en in samenwerking met onze opdrachtgevers en businesspartners wordt voortdurend gewerkt aan keten-innovatie om maximale klantwaarde te bereiken. Business Improvement Manager 2011 werd uiteindelijk de heer Machiel Polak, voorzitter bestuur/geneesheer directeur en hoofd van forensisch psychiatrisch centrum de Kijvelanden. Waal heeft respect voor de complexe taak die de heer Polak en zijn instelling vervult in de maatschappij en hoopt dat de prijs een verdere impuls geeft aan een brede maatschappelijke waar-dering voor het werk van de Kijvelanden. Voor meer infor-matie over de prijs www.nnk.nl

Johan Krijgsman genomineerd voor Business Improvement Manager 2011

8 9

Eind 2010 vond de oplevering van de 33 geschakelde eengezinswoningen van Het Terras plaats. De woningen zijn alles-behalve standaard te noemen. Door de flexibel indeelbare woningplattegronden is geen enkele woning van binnen het-zelfde. Ideaal voor thuiswerkers of be-woners met extra woonwensen. Achter de oplevering zit een heel verhaal. Bus-ser kan er nu om lachen. ‘Nieuwe Tuinen bestaat uit Het Prieel en Het Terras. Waal had de aanbesteding op het hele pro-ject gewonnen. Maar na de oplevering van Het Prieel, eind 2006, lag het vervolg onder vuur. Vanwege de tegenvallende verkoopcijfers moesten we eerst het plan

voor Het Terras herontwikkelen!’ Waal kon helaas niet aan sluitend doorbou-wen en heeft daarop de aanneemsom 1-op-1 aangepast…en wel zeer markt-conform. ‘Zonder misbruik te maken van de bouwclaim die ze door de aan-besteding hadden ge kregen, terwijl je als opdrachtgever in zo’n geval weinig onderhandelings ruimte hebt.’

Plannen bijgesteldHet oorspronkelijke plan omvatte 33 koopwoningen met vier woonlagen. ‘Met dit soort woningen in het duurdere prijs-segment kun je een andere doelgroep aantrekken. Althans, dat dachten we tien jaar geleden bij de planvorming. In de praktijk bleek die prijs gewoon te hoog. Mensen van buitenaf gaan niet in Nieuw-land wonen, weten we nu. Een verkeerde timing. We pasten de plannen daarom aan. Nog steeds koopwoningen, maar met drie bouwlagen en financieel bereik-baar vanwege onze Slimmer Kopen-con-structie: kopen met korting.’ Daarna ging het hard. Woonplus kwam redelijk snel aan het benodigde verkoopquotum en gaf groen licht om de bouw te starten. ‘Bij elkaar hebben we een paar jaar vertra-

ging opgelopen.’ Vanaf dat moment is de bouw vlekkeloos verlopen. Waal had een jonge uitvoerder op het werk gezet, dit was zijn eerste zelfstandige project. ‘Hij heeft het project geweldig opgepakt. Nooit was het een zooitje aan de buiten-kant of lag er rommel op de bouwplaats. De oplevering was een feestje. Meer dan de helft van de woningen had geen ople-verpunten. De garantieklachten zijn ruim binnen de afgesproken termijn afge han - deld. We zijn zelfs zo positief over de samenwerking dat we Waal voor een vol-gend project gevraagd hebben. Dat gaan we Lean doen.’ Volgens Busser heeft Woonplus geen ervaring met Lean bou-wen, maar vertrouwen ze volledig op de goede afloop. ‘Waal heeft bewezen het bouwproces tot in de puntjes te beheer-sen. En je moet toch ergens beginnen?’

In de naoorlogse wijk Nieuwland in Schiedam maken saaie,

eenzijdige portiek- en galerijflats plaats voor aansprekende,

gevarieerde woningen waar iedereen graag wil wonen.

Eén van de plannen om de wijk nieuw elan te geven heet

Nieuwe Tuinen, waarvan het Terras het laatste deelproject is.

Opdrachtgever Woonplus kijkt met een goed gevoel terug.

‘Dat Waal het bouw-proces perfect beheerst

is voor ons een basis van vertrouwen’

Eline Busser, senior

project-manager Woonplus Schiedam

Het Terras Plaats: Schiedam

Locatie: Burg. van Haarenlaan

Soort project: nieuwbouw van 33 woningen

Aanneemsom: € 4.250.000,-

Opdrachtgever: Woonplus Schiedam

Architect: Spring Architecten

Bouwtijd: 12/09 - 11/10

Het Terras:alles draait om de juiste timing

10 11

Het Bagijnhof:weer helemaal bij de tijd

‘Binnen DUWO hebben we heel lang nagedacht over de aanpak. Het geld ontbrak, maar de binnenkant was gron-dig aan vernieuwing toe. Dit soort pan-den is kostbaar in onderhoud en levert niet veel op. De gemiddelde huurprijs voor een studentenkamer is driehonderd euro. Dus hebben we een aantal scena-rio’s bekeken. Het pand houden of niet? Er duurdere appartementen van maken of niet? Gaan we renoveren, maar waar laat je de studenten zo lang? Als je je bedenkt dat er in Delft een chronisch tekort aan studentenwoningen is, dan weet je het antwoord zelf ook wel. Uit-eindelijk besloten we voor groot onder-houd te gaan. Maar dan in zes fases,

zodat we de bewoners zo min mogelijk zouden belasten en groepsgewijs kon-den uitverhuizen naar een wissel woning.’ Elke fase duurt zes tot acht weken, zodat het Bagijnhof er deze zomer weer strak uitziet. Dan zijn de fundering, kozijnen, keukens, schilderwerk, vloeren en ge-deeltelijk de installaties aangepakt. In totaal een investering van twee miljoen. ‘We zitten al in de laatste fase, het ziet er allemaal heel netjes uit.’

De route lag vastEven terug. Het ontbrak toch aan geld? ‘Dat klopt’, lacht Dijkstra. ‘Ik heb in de kelder een drukpers staan…Nee, we ver-dienen deze investering in de toekomst

terug door de verlenging van de levens-duur van het pand én de extra huur-inkomsten. De huidige huurders betalen geen cent meer, maar nieuwe huurders betalen straks de maximaal redelijke huurprijs en die ligt een stuk hoger.’ Overigens is Dijkstra uitermate tevreden over de inzet van Waal. ‘Er staat een be-hoorlijke druk op de planning. Is er een verdieping klaar, dan kunnen de bewo-ners de ene dag terug naar hun oude kamer en staat er de volgende dag al-weer een groep klaar voor vertrek naar hun tijdelijke onderkomen. Dit is een complicerende factor in het proces. Gelukkig geeft Waal de planning door-dacht en pragmatisch vorm.’

Ooit woonden er nonnen. Maar dat was in de dertiende eeuw. Nu huisvest

DUWO studenten in dit schitterende gebouw in hartje Delft. Dijkstra komt er

net vandaan. ‘De fotograaf viel even stil toen we de toegangspoort doorlie-

pen…’ Maar goed, over de schoonheid van oude gebouwen gaat het gesprek

niet. Het is de bedoeling dat Dijkstra iets vertelt over het groot onderhoud

aan de 94 woningen; ook een project van Waal Onderhoud & Renovatie!

Gerrit Dijkstra, directeur DUWO vestiging Delft

Bagijnhof Plaats: Delft

Locatie: Bagijnhof

Soort project: groot onderhoud 94 studentenwoningen

Aanneemsom: € 1.389.000,-

Opdrachtgever: DUWO

Duur: week 33 - 2010 week 29 - 2011

12 13

Wonen met uitzichtWaal kreeg de opdracht na een selectieprocedure. Niet voor niets, vindt Sander Verschoor, directeur vastgoed Maasdelta Groep.

‘Vanuit de ontwikkelingscombinatie kie-zen we bewust voor partners waar we vertrouwen in hebben en die hun waarde bewezen hebben. Met Waal hebben we in Maassluis al eerder projecten gedaan, zoals in de Parkrand.’

Het lijkt geen gemakkelijke opgave om op zo’n buitendijkse plek een nieuwe wijk te realiseren. ‘Absoluut’, beaamt Verschoor. ‘Samen met Bouwfonds, met wie we fifty fifty in de ontwikkelings-combinatie participeren, hebben we een lang traject doorlopen om dit voor elkaar

te krijgen.’ Ondervinden de samen-werkings partners dan geen last van de markt die de afgelopen jaren enorm ver-anderd is? Veel projecten staan stil, maar hier wordt doorgebouwd.

Wim de Haas,directeur Projectontwikke-ling Bouwfonds: ‘De veranderingen kun je naar onze menig alleen bij-benen als de

partners met wie je samenwerkt begrip hebben voor elkaars belangen en zich richten op ieders toegevoegde waarde in de samenwerking. Met dit team, be-staand uit Maasdelta, Bouwfonds Ont-wikkeling, gemeente Maassluis en dus ook Waal, kón het bijna niet mis gaan. Ook het zeer vroeg betrekken van de toe-

komstige klanten heeft positief gewerkt. Klantfocus in deze tijd is cruciaal voor succes.’ In de Elbe zijn bijna alle appar-tementen verkocht. Het verkooptraject van de koopappartementen in De Furie is inmiddels in volle gang en loopt even-eens zeer goed. Later in het traject biedt Maasdelta Groep vijftig procent van de appartementen te huur aan.

Goede mix in de stadVoor Maasdelta Groep sluit de ontwikke-ling van Het Balkon aan bij de grote her-structeringsopgave in andere delen van de stad. ‘Zo’n nieuwe wijk zorgt voor doorstroming en een goede mix in de hele stad. Als wij als corporatie veel her-structureren in de binnenstad, moeten we elders plek creëren!’ Bouwfonds onder-steunt deze gedachte. De Haas: ‘En door zeer marktconform te presteren blijft de doorstroming op gang!’

Langzaamaan ontstaat Het Balkon van Maassluis, een nieuwe woonwijk pal langs de Nieuwe

Waterweg. De helft van de wijk is af. Waal bouwt mee aan De Elbe en De Furie, namen die

refereren aan de nog altijd langsvarende schepen. Van de Elbe staat het casco; de Furie heeft

net het eerste paalfeestje achter de rug.

Elbe Plaats: Maassluis

Locatie: Het Hoge Licht

Soort project: 45 appartementen

Aanneemsom: € 7.128.000,-

Opdrachtgever: ontwikkelingscombinatie Het Balkon

Architect: Theo Verburg Architecten

Bouwtijd: 06/10 – 01/12

Furie Plaats: Maassluis

Locatie: Santplaet

Soort project: 85 appartementen

Aanneemsom: € 10.545.566,-

Opdrachtgever: ontwikkelingscombinatie Het Balkon

Architect: Theo Verburg Architecten

Bouwtijd: 11/10 – 09/12

Feest 1e paal Furie, in het midden: René de Groot, directeur-bestuurder Maasdelta Groep en Arnold Keijzer, wethouder Gemeente Maassluis.

14 15

Delfts Groen:een gedroomde

oplevering

‘Weet je, als directeur volg je elk project op afstand, maar dit is wat ik nu zie: een chic project dat goed gebouwd is. Het bouwterrein lag er tijdens de uitvoering steeds netjes bij… voor mij een teken dat de bouw goed onder controle is.’ En dat terwijl het project niet zonder vallen en opstaan tot stand is gekomen. In eerste instantie was het de bedoeling vier vel-den in de Harnaschpolder te ontwikkelen, Woonbron drie en projectontwikkelaar VISADE één, maar door allerlei tegensla-gen moest VISADE zich tijdelijk terugtrek-ken. ‘Woonbron Delft besloot vervolgens alvast met de eerste drie velden door te gaan. Het grappige is dat dit gedoe geen heftige discussies heeft opgeleverd, over

meer- en minderwerk bijvoorbeeld. Waal zette zich met persoonlijk commitment voor het project in. VISADE eveneens. Na-tuurlijk spelen er ook zakelijke belangen en die moet je goed afhandelen wanneer een deelproject niet door gaat. Maar Waal kon objectief en helder de kosten op tafel leggen, en daar konden wij dan weer over doorpraten. Waal heeft zijn waarde zeker bewezen: het project is eerder opgele-verd en de weinige opleverpunten per woning zijn vlekkeloos opgelost.’

Laatste kansDe Harnaschpolder is de enige uitbrei-dingslocatie die Delft nog heeft. ‘Het is best moeilijk een gebied in de markt te

zetten waar nog niemand woont. In 2008 was het nog een zandvlakte! De kans om buiten te wonen woog voor onze doel-groep kennelijk zwaarder. We boden de koopwoningen bovendien tegen een gereduceerde prijs aan, in Koopgarant.’ Overigens waren niet alle woningen koop-woningen. ‘Woonbron bood de helft te koop aan en de helft te huur. Onze klan-ten kunnen bij ons namelijk kiezen of ze de woning willen kopen of huren: dat noemen wij Te Woon. De doelgroep is ook diverser dan ik dacht. Niet alleen jonge gezinnen, maar ook ouderen die rustig buiten willen wonen. Mensen die het niet erg vinden een beetje te pionieren in een gebied dat nog volop in ontwikkeling is…’

Voortvarend is Waal aan de slag gegaan met de duurzame bouw van 144 woningen in

de Harnaschpolder, een nieuwe woonwijk van Delft. Buiten en toch vlakbij de stad. Geen

winkels, maar wel groen, lommerrijke fietspaden en vooral rust. Dit laatste is waarschijnlijk

ook de reden dat de woningen heel snel weg waren. ‘Zeker het koopdeel, de verkoop startte

zaterdag om 10 uur en om 9 uur stonden de mensen buiten in de rij!’ Schrederhof is uiter-

mate tevreden over het verloop. Het project is inmiddels helemaal opgeleverd.

Karin Schrederhof, directeur Woonbron Delft

Harnaschpolderveld 10, 11 en 12

Plaats: Delft

Locatie: Harnaschpolder veld 10, 11 en 12

Soort project: nieuwbouw van 144 eengezins- woningen met stallinggarages

Aanneemsom: € 25.000.000,-

Opdrachtgever: Woonbron Delft

Architect: Faro Architecten

Bouwtijd: 01/9 - 12/10

16 17

Het Delftse Goedde aanhouder wint

Niet alle kopers staan in de rij voor een woning, daar weet Van Sliedregt alles van. ‘De woningmarktcrisis heeft de we-reld op z’n kop gezet. In de planfase was er nog geen vuiltje aan de lucht. Maar wij wilden de bouw net op het verkeerde moment starten. We kregen de wonin-gen echt niet verkocht. Achteraf eigenlijk wel logisch. Samen met Woonbron be-hoorden we tot de eerste ontwikkelaars van dit gebied. De Harnaschpolder was nog één grote zandvlakte… de locatie was onvindbaar.’ Gelukkig is het tij ge-keerd en loopt de verkoop nu redelijk goed. ‘En daarvoor hoefden we niets te veranderen aan de oorspronkelijke plan-nen en kwaliteit. Het hielp natuurlijk wel dat er inmiddels mensen woonden en

dat de wijk veel zichtbaarder was. Een gerichte publiciteitscampagne en een stukje stimuleringssubsidie van het Rijk gaven het laatste zetje.’

Geen verrassingen achterafHet verschil met het project van Woon-bron zit ‘m in de woningtypen. ‘Wij bieden ook appartementen aan en bedienen daar-mee een specifieke doelgroep. Senioren die uit de kinderen zijn en hun eengezins-woning willen verruilen voor een kleinere woning buiten. En een enkele starter.’ Is dat het enige verschil? ‘Nou… wij hebben het mooiste plan’, grapt Van Sliedregt. ‘Complimenten aan Coen Kampstra van Faro architecten. En aan Waal, die de boel voortreffelijk heeft begeleid. Samen heb-

ben we het project in een bouwteam ont-wikkeld, zo werken wij trouwens altijd. Wij wilden zo snel en efficiënt mogelijk aan de slag. Het concept en de commerciële kant, dat is waar VISADE voor staat, en de tech-nische uitwerking laat ik graag aan Waal over. Het maakt mij in principe niet uit of dat in WIM, BIM of Lean is, als het ons ach-teraf maar geen verrassingen oplevert…’

VISADE is met een volgend deelplan in de Harnaschpolder bezig: Delft à la Carte, waarbij kopers alleen de kavel en basis-vorm kiezen en de woning verder zelf mogen ontwerpen. ‘Het is toch prachtig wonen hier. De Harnaschpolder is een kleinschalige nieuwbouwwijk, in niets te vergelijken met die massale VINEX-locaties.’

Frans van Sliedregt is blij, heel blij. Uiteindelijk is ‘zijn’ veld toch

van de grond gekomen, bijna twee jaar later dan gepland. Een

kwestie van volhouden.

Frans van Sliedregt, directeur VISADE

Harnaschpolderveld 9

Plaats: Delft

Locatie: Harnaschpolder veld 9

Soort project: nieuwbouw van 16 eengezins- woningen en 29 appartementen

Aanneemsom: € 5.450.000,-

Opdrachtgever: VISADE projecten B.V.

Architect: Faro Architecten

Bouwtijd: 10/10 - 9/11

De buren van Het Delftse Goed

18 19

De Polder in Nesselande:met Waal komt meer van de grond

De verkoop van de 45 eengezinswonin-gen aan de oostkant van Rotterdam ver-liep stroef, ondanks de unieke ligging aan de Zevenhuizerplas en de polder. Na een heronderhandeling met Ontwikke-lingsbedrijf Rotterdam over de grond-prijs kon Waal de vrij op naamprijzen aanzienlijk verlagen: zowel Waal, als de gemeente en het rijk deden een bij drage. Vervolgens zette Waal Ontwik keling het project in maart 2010 opnieuw in de

markt, ditmaal met positief resultaat. Binnen drie maanden waren praktisch alle woningen verkocht. In september startte de bouw en tien weken later werden de eerste woningen opgeleverd. Een record!

Een unieke prestatieDe ‘gezichten’ achter de bouw blikken graag nog even terug. Ze zijn het met elkaar eens dat De Polder een mooi

Opgeven is nooit een optie voor Waal. Doorzetten en oplos singen bedenken passen meer

in de bedrijfsfilosofie. Dus toen het kleinschalige, intieme nieuwbouwproject De Polder in

Nesselande stagneerde, gooide Waal het roer om.

project was. Toch waren ze in het begin wat sceptisch of ze het gingen halen. ‘Ja zeg, in tien weken bouwen! En thuis ge-loofde niemand dat je een goed product neerzette’. Werkvoorbereider Aarnoud Krijger lacht als hij eraan terugdenkt. Hij is juist van mening dat de kwaliteit van deze woningen gelijk of beter is dan van traditioneel gebouwde woningen. Project-leider Arian Kleijn beaamt wat zijn col-lega zegt. ‘Wat we hier gepresteerd hebben, is vrij uniek. Met elkaar hebben we toch maar mooi bewezen dat in tien weken een huis bouwen haalbaar is.’

Het totale project werd opgedeeld in negen ‘hapklare brokken’ van vijf wonin-gen. Hierdoor kon de bouw verticaal

verlopen. ‘In verticale bouw kom je alle disciplines eerder tegen.’ Dat gaf ruimte om tussentijds te corrigeren. Aarnoud: ‘Er stonden bijvoorbeeld trappen van onbewerkt hout voorgeschreven. Deze bleken erg gevoelig voor vocht. In de eerste tien woningen hebben we de trappen nog zelf geschilderd. Voor de andere woningen is de bestelling aan-gepast. Bij traditioneel bouwen hadden we mooi met negentig onbewerkte trappen in de maag gezeten…’ Arian vertelt dat er ook nog aan de kozijn-detaillering gesleuteld is. ‘Op papier lijkt een detail goed te zijn, maar in de prak-tijk pakt ‘t soms anders uit. Doordat we ook de voorbereiding opgedeeld had-den was tijdige bijsturing cq aanpassing

goed mogelijk.’ ‘Jongens, vergeet de samenwerking niet!’ Uitvoerder Cor de Winter benadrukt dat ze De Polder samen met de partners hebben gerealiseerd. ‘Samenwerking is voor mij de sleutel tot succes. Een project als dit realiseer je door vooraf samen een planning te maken waar alle partners zich aan confor-meren. En tijdens de bouw elke ochtend een startoverleg te houden met de voor-mannen. Hierin namen we de vorige dag door en bespraken we waar we elkaar die dag nodig hadden om goed en efficiënt verder te komen.’ Cor kreeg dan ook weinig vragen. ‘Je zag dat onze partners samen gingen afstemmen en naar oplos-singen zochten. Ideaal!’

20 21

De telefoon gaat over. Neemt ie op, of niet? Het enige minpuntje van wonen in de polder is namelijk het bereik. Of liever, het gebrek eraan. Kwestie van te weinig zendmasten. Gelukkig zit Xavier den Held er niet mee. Bovendien zit hij met vrien-din Leonie in de auto, op weg naar een restaurant. ‘Afsluiting van het weekend. We hebben vandaag lekker van de dag genoten, met dit mooie weer hebben we zelfs nog een stukje gefietst.’ Xavier klinkt enthousiast… ‘Ja, want het is hier heerlijk wonen. Je hebt hier alles. Plus heel veel rust en ruimte, en natuurlijk het strandje bij de Zevenhuizerplas. Daar

kwam ik als kind al, maar nu is het strand veel mooier aangekleed. Het is gezellig om daar zoals vandaag even wat te eten op de Boulevard. Onze ruime eengezins-woning was het wachten meer dan waard.’ Wachten? De huizen zijn toch in tien weken gebouwd? ‘Ja, maar wij be-hoorden tot de vroege kopers. Even waren we bang dat De Polder helemaal niet door zou gaan. Maar gelukkig blies Waal het project in maart 2010 weer nieuw leven in. En vanaf dat moment ging het snel. In september zijn ze echt gaan bouwen en op 10 januari kregen we de sleutel.’ Nog veel geklust zeker? ‘Nou…ik ben niet zo’n

klusser. Bovendien was er niet veel te doen. We hebben snel de muren gesausd en de vloer gelegd…op 1 februari zijn we verhuisd. Blij toe, we hadden het wel gezien in ons huurflatje in het Lage Land. Veel te klein. Groter wonen was juist een van de redenen om naar Nesselande te verhuizen. Eerst hadden we interesse in een ander project, maar op de fiets trok-ken projectborden van dit project onze aandacht. De Polder was veel kleinscha-liger van opzet, dus op de open dag besloten we ervoor te gaan!’

Lekker enthousiastTien weken bouwtijd, schrok dat niet af? ‘Nou, in mijn omgeving vertelde ieder-een me dat ’t niet ging lukken. Maar Cor de Winter verzekerde me van wel en uit-eindelijk kreeg hij gelijk. En de korte bouwtijd is ook niet ten koste van de kwaliteit gegaan. Tijdens de oplevering hadden we maar heel weinig punten, waarvan ze de meeste ter plekke konden oplossen. Een scheurtje in een tegel, een likje verf, dat soort dingen.’ Xavier is zelfs zó enthousiast over de manier waarop Waal Lean toepast dat hij Cor de Winter heeft uitgenodigd om er bij zijn bedrijf iets over te vertellen. ‘Ik ben projectmanager bij interieurbouwer DKB, en wij passen de Lean principes zelf ook al enkele jaren toe. Het is leuk om ervaringen uit te wisselen. De vol-gende keer gaan wij bij Waal langs…’

In de zomerop papiergekocht,na de kerstverhuisd

Johan Suselbeekvan Timmerfabriek Suselbeek:‘Wij produceren houten kozijnen op maat. Onze klanten weten dat we kwaliteit bieden en onze afspraken nakomen. Ook als de bouw in strak tempo wordt uitgevoerd, zoals bij De Polder het geval was. Waal had de doorlooptijd enorm ingekort. Meestal komen aan-nemers dan met een planning waarbij je vooraf al twijfelt over de haalbaarheid. En stiekem hoopte ik op een beetje speling. Het was dus even schakelen toen de uitvoerder de kozijnen stipt op tijd ‘afriep’. Dat we de planning haalden is uniek. Dat kon alleen omdat de leveranciers in een keten op elkaar aansloten en de bouw goed was voorbereid. Zo zou ik al mijn opdrachten wel willen doen. Deze manier van bouwen past heel erg in onze eigen bedrijfsfilosofie. We hebben dezelfde doelen voor ogen als Waal.’

Cees Schiebaanvan Spaansen Bouwsystemen:‘Tegen dit soort projecten zeg ik direct ja. In korte tijd bouwen om verspilling tegen te gaan is het ei van Columbus; ik merk dat het onder de jongere generatie bouwers steeds meer navolging krijgt. Bij De Polder stonden het proces en de collectieve gedachte als een huis. Tijdens de bouw was nagenoeg geen ruimte voor fouten; daar was gewoon geen tijd voor. Gelukkig is er weinig echt fout gegaan. De planning was goed sluitend. Dat kon omdat alle onderaannemers en leveranciers vooraf zijn gaan praten over de projectplanning en de onderlinge afstem-ming. Als je die afspraken helder hebt, kun je ook heel snel schakelen en leveren. Wij wisten precies wanneer wij de trailers met vloeren en wanden uit Harlingen konden voorrijden voor de complete ruwbouw casco’s...’

Dirk de Leeuwvan Kievit Warmte:‘Lean is de toekomst. Wie nog niet zo werkt, is een dief van zijn eigen portemonnee. Wat kies je liever: een bouwproject dat jaren lang doorsukkelt of achter elkaar doorgaan en veel minder uren maken? Ik weet wel wat ik liever heb... Natuurlijk, ik moest bovenop de planning zitten en de complete W-installaties op afroep klaar hebben staan. Dat betekent snel schakelen en vooruitdenken. Ik heb scherp in de gaten gehouden hoe de bouw vorderde. En de huizen stonden echt razendsnel, ik wist niet wat ik meemaakte! Voor ons was het de eerste kennis-making met Lean bouwen, maar zeker niet de laatste. Sterker nog, het volgende project met Waal staat alweer gepland, ditmaal in Rotterdam Hoogvliet.’

Kees Smuldersvan Arpa: ‘Arpa begeleidt Waal in verschillende ‘Lean’ projecten. Voor dit project hebben we een aantal bijeenkomsten verzorgd. Eerst volg-de het ‘Polderteam’ van Waal onze vierdaagse Leantraining. Daar-na zijn we met dit team verder aan de slag gegaan. Hoe wilden ze de bouw aanpakken? Horizontaal of verticaal? In welk tempo en met welke routing kon het optimale resultaat behaald worden? Iedereen zat daarbij, van de uitvoerder tot de werkvoorbereider. In de vervolgsessie haalden we ook de bouwpartners erbij. We legden uit wat Waal met Lean bouwen bedoelde en wat dat voor de planning betekende, en de projectleider en de architect deel-den hun visie op plan en bouwwijze. In de derde sessie mochten alle partijen hun werkzaamheden zelf inplannen. We sloten af met enkele bijeenkomsten op de bouw om de planning met behulp van de Lean-principes ook waar te maken.’ Arpa haalt veel inspira-tie uit de principes van het Lean concept. ‘De oprichters van Arpa kwamen enkele jaren geleden in aanraking met Lean en zagen dat het concept eigenlijk overal werd toegepast, maar niet in de bouw. Daarop zijn we ongeveer vier jaar geleden met deze trainingen begonnen… Bij Waal is iedereen in de Lean gedachte getraind.

22 23

B

erla

geh

of