1

VVSG Energiedag Lokale Besturen Antwerpen, 26 oktober 2011

Klimaat & Energie: lokale aanpak van een mondiaal probleem

Aviel Verbruggen

Gewoon hoogleraar, auteur IPCC

www.avielverbruggen.be

©Aviel Verbruggen

2

1. Uitdagingen klimaatverandering

2. Energie en Beschaving

3. Welke energie is duurzaam?

4. Stuwkracht van energiefacturen

5. Wie zet de energieprijzen

Monopolies Politiek (publiek belang)

Internationaal Nationaal, lokaal (budgetombouw)

6. Accent op nationaal/lokaal klimaatbeleid

7. Vermijd lock-in – neem de laatste kans

Overzicht Lezing

3

Uitdaging #1:

Onze Planeet krijgt KOORTS

+1°C vandaag: sinds industriële revolutie

+1.6°C zeker: gassen al in de lucht

+2°C hopelijk: Copenhagen Accord (2009)

.

.

.

+5°C: bij “Gewoon Voortdoen"

4

Uitdaging #2: STOP stijgende Concentraties

280 ppm: voor 1800

387 ppm CO2 / 432 ppm CO2e: in 2009

…

+ ≈2 ppm: ieder jaar zonder verandering

Wil je een ¾ kans op “koorts lager dan +2°C”,

dan moet CO2e onder 400 ppm

5

Uitdaging #3: Emissie-trends omkeren

Gt

CO

2 p

er

jaar

1850 Jaar 1890 1930 1970 2010 2050

25

Gedumpt

0

TAAK

6

Beschaving

Energiegebruik: het probleem

1. Mensen

≈ 7 miljard

2. Welvaart

≈ 60-70,000

miljard $US /jaar

3. Fossiele Energie

≈ 10 miljard

Ton olie eq. /jaar

Gasvormig zwerfvuil

BKG ≈ 50 miljard ton /jaar

7

Een nieuwe beschaving: Verleden Toekomst

OECD Type

Economische

Groei

Fossiele energie &

Atoomenergie

Herniewbare

Energie

Energie

efficiëntie

Mondiale

Duurzame

Ontwikkeling

8

Vrije Energie

in de omgeving

Warmte & Kracht

Licht & Lucht

WELKE energie is Duurzaam?

Menselijke Warmte &

Kracht

Oogsten van

Energiestromen in de omgeving

Warmte & Kracht

DOMPER:

ONDUURZAME, FRAUDULEUS GEPRIJSDE,

FOSSIELE & ATOOM WARMTE & KRACHT

9

Breek de domper

met

3-traps raketten

1.

Budget OMBOUW: herverdelend &

stimulerend

2. Lage

Energie Intensiteiten

3.

Hernieuwbare

Energie,

BETAALBAAR

voor ALLEN

De enige duurzame optie

Slank systeem is betaalbaar

Verandering vraagt stuwkracht

10

Vaststellingen:

Geen blijvende en veralgemeende efficiëntie zonder hoge eindprijzen van energie

Via onduurzame monopolie-winsten?

Of via herverdelende budget-ombouw?

Energieheffingen nodig voor efficiëntie die facturen beperkt, wat „rebound‟ meebrengt

Regeling factuur-druk door dosering heffingen

Fine-tuning houdt rekening met diversiteit

Lage energie-intensiteiten = andere levenswijze

Via de onzichtbare hand van de prijs!

Geen (niet te veel) geboden & verboden!

11

Uitdagingen

Acties

Meer en

vuilere

brandstoffen

Atmosferische

koolstof

overlast

Minder

brandstoffen

Meer Efficiëntie &

Hernieuwbare E.

Hogere eindprijzen voor brandstoffen

WIE zet de

hogere prijzen?

WIE ontvangt de

inkomsten?

BUDGET

OMBOUW

Hogere

‘markt’/monopolie

prijzen

$$$

$$$$$

Energiemonopolies Overheden / publiek

TWEE KEER

BETALEN

12

Wat werkt? Budget ombouw: 4 factoren van gemeten “klimaat heffingen/subsidies”

“Klimaat-goede” dingen

“Klimaat-slechte” dingen

Heffingen, toeslagen, taksen B1- B2+ Subsidies, steun, groene stroom feed-in Duitsland B3+ B4-

Internationaal jaarlijks meetbaar = (B2+B3) – (B1+B4)

13

Internationaal klimaatbeleid vastgelopen

Kyoto-Bali-Durban:

Bouwt op intenties, beloftes van emissie reducties, aangekondigde miljarden $ steun,…

belangen, zero-som spel, wantrouwen, …

Modiale eenheidsprijs koolstof via emissiehandel, CDM:

weinig effect, massa‟s red tape, fraude, …

Realiteit is uiterst divers

Rijke landen wentelen eigen verantwoordelijkheid af: geen radicale innovaties, kopen offsets (aflaten)

Media aandacht trekt andere agenda‟s aan:

vervaagt en verdringt de essentie van klimaatbeleid

14

Zwaartepunt klimaatopdracht is lokaal

Nieuwe energiebeschaving

Lokale natuurlijke energiestromen vormen de kern van duurzame hernieuwbare energie

Uiterst lage energieintensiteit vertimmert de activiteiten

Herwaardeer mens als bewegend & agerend wezen

De „ideale‟ klimaatmens bestaat niet

Eigenbelang is de zwaartekracht van de samenleving

Zwaartekracht overwinnen met politiek & bestuur:

Afwegen individueel gezamenlijk belang

Afbakenen privé publieke eigendomsrechten

Identificeren, realiseren, bewaken van het publieke belang

Oude energiebelangen irrelevant maken

Verwikkeling (lock-in) in voorbijgestreefde systemen vermijden

15

Vermijd Lock-in G

t C

O2 p

er

jaar

1850 Jaar 1890 1930 1970 2010 2050

25

Gestort

0

Gemiste kans

in 1980:

de zachte weg

16

Lock-in jaren 1980 e.v.

Efficiëntie

scenario

Overcapaciteit

Groei scenarios

Energie gebruik

1960 2000 1979 1973 Jaar

Mio

TOE

17

Onderken sturende belangen

Energiebelangen

Internationaal: olie, gas, kolen

Europees: elektriciteit

Concentreren bezit, macht, kennis, invloed Bepalen (mee) energiepolitiek & bestuur

Media aan de leiband (vb. Nucleair Forum)

Uitgekiende machtsuitoefening via bv. ALLE energieopties nodig [Pantheon]

Gedoogcoalities, bv. groene stroom geld in Vl.

Hetze tegen “asociale” energieheffingen

Selecteer „vrienden‟ én „tegenstanders‟

…

18

Vandaag: de laatste kans G

t C

O2 p

er

jaar

1850 Jaar 1890 1930 1970 2010 2050

25

Gestort

0

Rampen

Paniek

Laatste

Kans

Gemiste

kans in 1980

19

Meer weten?

Boek (Nl.)

Website (English) www.avielverbruggen.be

€ 6,00

20

Politiek Atoomraadsel

PERCEPTIE

E = mc2

goedkoop

nodig

21

Publieke factor kosten

(externaliteiten, risico‟s, ...)

Totale factor kosten

Privé factor kosten

ONBETAALDE

Publieke kosten

HEFFINGEN

publieke kosten

SUBSIDIES

Royalties,

Monopoliewinsten

BETAALDE

privé kosten

V O L L E

K O S T P R I J S

D E E L S

M A R K T

D U M P

Omzetter Kosten & Rentes Prijzen

Rentes Privé geïnd

Publiek geïnd Financiering Taksen

Omzetting van KOSTEN in PRIJZEN

22

Macht van energieconcerns breekbaar?

Rampenscenario: klimaat- & atoomcatastrofes Machthebbers van de groei-economie hebben geen visie /

geen oplossingen voor de toekomst

Strategie van de tegenmacht: Overtuigen?

Verleiden?

Dwingen?

Elimineren: Maak centrale energiemachten irrelevant

Efficiëntie en decentrale hernieuwbare energie Geen energie Pantheon

“Distributed Power” (energie & politiek)

Referentie is duurzaamheid, niet probleem-veroorzakende huidige situatie

Vernieuwde denkkaders, concepten, taal, technieken, systemen, ondernemers, … POLITIEK

23

Diversiteit Bottom-up initiatieven

Gerichte Budget Ombouw Nationale, lokale regels

Een nieuwe beschaving: Verleden Toekomst

OECD Type

Economische

Groei

Fossiele energie &

Atoomenergie

Herniewbare

Energie

Energie

efficiëntie

Mondiale

Duurzame

Ontwikkeling

Uniformiteit Top-down kaders

Zeis van mondiale koolstofmarkt UNFCCC-COP reizend circus

24

Essentie Klimaatbeleid

1. Atmosfeer is uniek: al het andere moet wijken

2. Het ultieme gemeenschapsgoed: “wederzijds overeengekomen wederzijdse dwang” nodig, dus publiek bestuur, politiek

3. Ondoordacht, mateloos gebruik fossiele brandstoffen en atoomenergie: finale oorzaak + centrale knoop tot verandering

4. Ombouw energiesystemen: verantwoordelijkheid rijke landen + andere volgen

5. Juiste prijs voor gebruik van gemeenschapsgoederen: aanpassen allerhande heffingen & subsidies:

25

mondiale effecten

Impacts op de mens, ecosystemen, economie

Driving forces: diverse actoren en activiteiten

Pressures vanuit

verscheiden bronnen

Geloof in dé uniforme koolstofprijs

1) DPSI zandloper structuur van klimaatverandering

Driving forces – Pressures – State – Impacts

State: CO2-eq Concentratie

2) De wereld moet plat zijn – wat in de weg staat, hoeft opgeruimd: geen lokale “rommel”

26

Intensiteit x Prijs = constant % van BBP

-

0,020

0,040

0,060

0,080

0,100

0,120

0,140

0,160

0,180

- 100 200 300 400 500 600 700 800

Gemiddelde Elektriciteitsprijs [US$/kWh]

Elektricitei Intensiteit [Wh/2000US$BBP]

Italië

Denemarken

Japan

Ierland

Zw itserlandDuitsland

VK

Frankrijk

Spanje

VSA

Finland

Nieuw Zeeland

Noorw egenCanada

Korea

2003

27

Nucleair Forum – Saatchi&Saatchi

1. Schep verwarring Niemand weet het goed, wij niet, jij niet, wie wel? Niets aan de hand dus onafhankelijke experts overbodig Tegen is dom: hoe kan je tegen iets zijn dat je niet weet “Voor of Tegen” is persoonlijke smaak zoiets als voetbal supporters of Pepsi/Coca; wees tolerant!

2. Flirt met hernieuwbare energie

3. Kies nederige slogan “Kernenergie is niet dé oplossing, maar er is geen oplossing zonder kernenergie”

4. Lijm virtuele aanhang: Voor atoom is al wie niet expliciet Tegen is, de zwijgende meerderheid dus

5. Elimineer tegenstanders Geen debat, geen publiek forum Controleer de media

6. Zwijg over de feiten

7. Vlucht als Fukushima brandt

28

Mensen zoals wij

Mensen zoals wij zijn van nature

• Goed-gelovig (gebakken lucht is van alle tijden)

• Gemoed-rustig Alert

• Gemak-zuchtig Aktief

• Onweerstaanbaar als het tij keert

Niemand kan de situatie alleen veranderen

• Samenwerken; Sociale dilemma‟s overwinnen

• Politiek & bestuur zijn cruciaal, veel politici banaal

Mensen veranderen niet

Ze veranderen de manier van samenwerken,

politiek & bestuur

29

Besluit

1. Kyoto-Kopenhagen-Cancun is een miskleum

2. Een werkbare aanpak is mogelijk

3. Prijzen sturen mensen (activiteiten, investeringen)

Niet de éénhoorn van de vacuumeconomen

Wel: Factuurdruk geregeld per geval, rekening houdend met draagkracht