VOX MINORUM

/ > 7 n \i< / / w / \ O

Q fz f ' ^ ; %

t n

VREDE e n a l l e G o e d s

INFORMATIEBLAD VAN DE VLAAMSE MINDERBROEDERS KAPUCIJNEN

TWEEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT

Jaargang 71 Nr 1 Januari - maart 2017

Inhoud

------------------------------------------------------------------------------ — ------- T

IN H O U D ................................................................................................................................................................................................. 3

ED ITO R IA A L...........................................................................................................................................................................................4

UIT HET P R O V IN C IA LA A T..................................................................................................................................................................5

Kort verslag van de Bestuursvergadering van 15.12.16........................................................................................................5

Kort verslag van de bestuursvergadering van 27 januari 2017...........................................................................................7

Kort V erslag van de bestuursvergadering van 20 februari 2017.......................................................................................11

W E R E LD W IJD .................................................................................................................................................................................... 14

N ieuw s uit Pakistan ........................................................................................................................................................................14

V erkiezingen in de G enerale Custodie van Co n g o .................................................................................................................. 14

W IJ G ED EN KEN .................................................................................................................................................................................. 15

Fa m ilieled en .................................................................................................................................................................................... 15

René Van Olmen.................................................................................................................................................... 15Anne Marie Emma Tanghe...................................................................................................................................15Lucienne Laverge................................................................................................................................................... 15Jef Sprangers..........................................................................................................................................................16

Med ebro eders.................................................................................................................................................................................16

Broeder Hu go (Otto) Gerard.................................................................................................................................16

PATER O TT O ....................................................................................................................................................................................... 18

Vaarw el dan ....................................................................................................................................................................................22

Broeder Marcel Vandecapelle..............................................................................................................................23de verwelkoming van Hans Vandecappelleaan het begin van de uitvaart van Marcel.................................................23Homilie bij de uitvaart van Marcel Vandecappelle, Meulebeke, 25/02/2017 door br. Kenny Brack.......................... 25

Jozef Dubaere........................................................................................................................................................ 26

UIT VERVLOGEN T IJD EN ..................................................................................................................................................................28

KAPUCIJNEN IN MECHELEN G EBASEERDO P EEN DAGBOEK UIT 1654...........................................................................28

Inleiding.................................................................................................................................................................. 28Het dagboek van George Doublet en het belang voor de kennis van de kapucijnen......................................30Op het ritme van de getijden, het leven in een kapucijnenklooster..................................................................31De tuin des Heren.................................................................................................................................................. 34Wereldlijke problemen onderbraken de activiteiten van de kapucijnen.......................................................... 35Welke middelen gebruikten de kapucijnen om zieltjes te winnen....................................................................38

3

Editoriaal

Beste lezer,

Wij zijn weer klaar gekomen met een goed gevuld nummer van onze Vox. Dat geeft telkens een

voldoening. Er zitten enkele korte verslagen van de bestuursvergadering in dit nummer. Broeder

Gust verzorgt ze omdat hij uit gesprekken met medebroeders vaststelt dat er vraag is naar zulke

verslagen, over wat er in het bestuur aan bod komt. Dat is natuurlijk zeer fijn.

Daarnaast hebben wij nog de uitslag van de verkiezingen in de Generale Custodie van Congo. Wij

wensen het nieuwe bestuur graag een vruchtbaar triënnium.

Wij zijn natuurlijk blij met de bijdrage die wij van de faculteit van Theologie krijgen en waardoor wij

weer een stukje van onze geschiedenis mogen ontdekken.

De rubriek "Wij gedenken" is ditmaal uitgebreid. Wij hebben afscheid moeten nemen van enkele

belangrijke figuren uit onze provincie. Maar er zijn ook familieleden voor wie wij willen bidden. Wij

bevelen hen graag aan als u voor de Heer staat om te bidden.

De redactie.

4

Uit het provincialaat

Provincialaat

Minderbroeders-kapucijnen

1 rV r e d e e n a l l e G o e d s

cz 2000 Antwerpen

Ossenmarkt 14

Kort verslag van de Bestuursvergadering van 15.12.16.

Onze vergadering startte om 9 u 30, een half uur vroeger dan normaal. Zo konden wij vroeger eindigen, namelijk om 15 uur. Alle leden van het bestuur waren aanwezig, samen met de provinciale secretaris.

Als inleiding lazen wij een artikel uit het boek "Franciscus' voetafdruk", blz. 60 en 61. Hierin wordt een verband gelegd tussen armoede en milieu. Van het achteruitgaan van het milieu zijn de arme mensen de eerste en grootste slachtoffers. Dit kan een oproep zijn, ook zeker voor ons, om te werken aan "Vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping".

Als eerste punt van de vergadering namen wij drie verslagen door: het verslag van bestuursvergadering van 22 november 2016, het verslag van de Economische Raad van 12 december 2016 en het verslag van de P.N.V.B. vergadering van 10 november 2016. Belangrijke punten van de Economische Raad willen wij even vermelden. In Antwerpen werken wij volop aan het vernieuwen van kamers boven de huidige refter. Er zijn enkele nieuwe kamers gecreëerd in het oude archief, op het eerste verdiep. Er dienen enkele ramen vervangen te worden: van de keuken, de sacristie en het koor. KaVIS is bezig met een bureel in te richten in de oude kleermakerij. Dit bureel zal zich bevinden vlak bij de inkom van Pax Christi, tegenover de receptie.

In Brugge vraagt onze buur, de Peda, de scheidingsmuur tussen de eigendommen te mogen verlagen. Wij zijn daar niet voor te vinden. Het heeft voor ons geen enkel nut. Misschien hij zelfs geklasseerd en mogen wij hem niet veranderen. In de kerk wil men de verlichting vernieuwen en dit op aandringen van de Brandweer. Er is een planning opgesteld om in afzienbare tijd ons klooster van Brugge van de hand te doen. De "Kluis" aan de Hauwerstraat is verhuurd, maar de buitenmuur is vochtig.

5

Deze

Eindnoten, bibliografische gegevens en verantwoording van de afbeeldingen\l.SCHOEFFER, 'Historische aantekeningen rakende de kerken, de kloosters, de ambachten en andere stichten der stad Mechelen', voor 1873, anastatische herdruk, Mechelen, p. 242-244.2 Kapucijnenklooster detail van het stadsplan van Mechelen door Basire. In bezit van de auteur.3 P. HILDEBRAND, 'De Kapucijnen in de Nederlanden en het Prinsbisdom Luik', deel V de Vlaamse kloosters, Antwerpen, 1950, p. 84-85.4 J. SCHOEFFER, 'Historische aantekeningen'; H. INSTALLE, (red.), 'Historische Stedenatlas van België Mechelen II', Mechelen, 1997, p. 110-111.5 J. NECKERS, 'Mechelen zoals J.B. De Noter het zag, Deel 1, Mechelen, 1980, p.78-79, Klooster der Capucienen op de Gansendries.6 P. LEVENS, 'Genoeg oorlog! Mechelen na de Vrede van Munster', Mechelen, 2016.7 Volgens hoofdstuk 1 regel 1 tot 3 uit de vertaling in de Nederlandse taal van de oorspronkelijke tekst van de regel van Sint-Franciscus door de zusters clarissen. http://zustersclarissen3800.be-data-documenten-Regel- van-Franciscus-van-Assisi-NB.pdf8 P. HILDEBRAND, 'De Kapucijnen', p. 87.9 H. INSTALLÉ, ed, 'Historische Stedenatlas Mechelen deel II' Grondplan van het kapucijnenklooster, Mechelen, 1997, p. xviii-xiv, Stadsarchief Mechelen, inventarisnummer A8015.10 Zicht op de gebouwen, kerk, tuinen en vijver van het kapucijnenklooster, pentekening en aquarel van Jan- Baptist de Noter © Stadsarchief Mechelen, Regionale Beeldbank SME 001001395.11 R. VAN AERDE, 'Vier Obituaria van Mechelse Kloosters', Handelingen van de Mechelse kring voor Oudheidkunde, Letteren & Kunst, deel 39, Mechelen, 1934, p. 38.12 Volgens hoofdstuk 1 regel 4 tot 513 H. INSTALLÉ, ed., 'Historische Stedenatlas I', Brussel, 1997, p. 79, Schets van J.B. de Noter: Stadsarchief Mechelen Inventarisnummer B7321.14 H. INSTALLÉ, ed., 'Historische Stedenatlas I', Brussel, 1997, p. 79, Schets van J.B. de Noter: Stadsarchief Mechelen Inventarisnummer B7321.

VJtos. J

D e C a t u c i e n e n -Ke r r .

schets van het klooster door J.B. De Noter geeft een realistisch beeld rond 1700.14

42

Inhoud

IN H O U D ................................................................................................................................................................................................. 3

ED ITO R IA A L...........................................................................................................................................................................................4

UIT HET PR O V IN C IA LA A T................................................................................................................................................................. 5

Kort verslag van de Bestuursvergadering van 15.12.16........................................................................................................5

Kort verslag van de bestuursvergadering van 27 januari 2017...........................................................................................7

Kort V erslag van de bestuursvergadering van 20 februari 2017.......................................................................................11

W E R E LD W IJD .....................................................................................................................................................................................14

N ieuw s uit Pakistan ....................................................................................................................................................................... 14

V erkiezingen in de G enerale C ustodie van C o n g o .................................................................................................................. 14

W IJ G ED EN KEN .................................................................................................................................................................................. 15

Fa m ilieled en .................................................................................................................................................................................... 15

René Van Olmen.................................................................................................................................................... 15Anne Marie Emma Tanghe...................................................................................................................................15Lucienne Laverge................................................................................................................................................... 15Jef Sprangers......................................................................................................................................................... 16

M ed ebro ed ers.................................................................................................................................................................................16

Broeder Hugo (Otto) Gerard.................................................................................................................................16

PATER O T T O ....................................................................................................................................................................................... 18

Vaarw el dan ....................................................................................................................................................................................22

Broeder Marcel Vandecapelle..............................................................................................................................23de verwelkoming van Hans Vandecappelleaan het begin van de uitvaart van Marcel.................................................23Homilie bij de uitvaart van Marcel Vandecappelle, Meulebeke, 25/02/2017 door br. Kenny Brack.......................... 25

Jozef Dubaere........................................................................................................................................................ 26

UIT VERVLOGEN T IJD E N ..................................................................................................................................................................28

KAPUCIJNEN IN M ECHELEN GEBASEERD OP EEN DAGBOEK UIT 1654...........................................................................28

Inleiding..................................................................................................................................................................28Het dagboek van George Doublet en het belang voor de kennis van de kapucijnen......................................30Op het ritme van de getijden, het leven in een kapucijnenklooster..................................................................31De tuin des Heren..................................................................................................................................................34Wereldlijke problemen onderbraken de activiteiten van de kapucijnen.......................................................... 35Welke middelen gebruikten de kapucijnen om zieltjes te winnen....................................................................38

3

Wij zullen daar iets aan moeten doen, anders is dit huis niet verhuurbaar. Anne Desmet, die de kluis bewoont, zal voor ons vertaalwerk doen: brieven uit het Frans of uit het Engels naar het Nederlands.

Voor Herentals werd er gesproken over het aanpassen van de kamers: het inrichten van inloop-stortbaden. Wij denken tevens aan het vernieuwen van de verlichting. Wij willen overgaan tot let-verlichting. Wij hebben de werkverdeling en de vergoeding voor de twee coördinatoren van nabij bekeken. Wij streven er naar dat zoveel mogelijk minstens één coördinator aanwezig is. Dit is een moeilijk zoekplaatje.

Verder spraken wij over de toekomst van "De Drie Gezellen" te Izegem; over de studiegelden die wij naar Pakistan dienen te sturen; over een paar leningen die lopen in Congo en enkele steunaanvragen: van Memisa; vanuit Karnataka - India en over ons autobestand. Gezien de Lage Emissiezone vanaf februari 2017 in Antwerpen willen wij enkele wagens vervangen door auto's met een benzine-motor.

Wij evalueerden wat voorbij is: de presentatie van het boek "In de schaduw van Franciscus" in 's Hertogenbosch; de regionale dagen en de retraites in Brugge en Herentals; de verkoop van een stuk grond in Izegem (een deel van de tuin). De retraites en de regionale dagen werden als zeer goed beoordeeld. Er was een goede opkomst van medebroeders uit de nabije broederschappen.

In de te bespreken punten kwamen wij terug bij het werkschema en de vergoeding van de coördinatoren te Herentals en de toekomst van "De Drie Gezellen" te Izegem. In het gebouw van het oude archief (nu voor een deel in gebruik door de Bouworde) willen wij, in samenwerking met Jeugdzorg Antwerpen, enkele studio's klaarmaken en verhuren aan probleem-jongeren. Een viertal zal er kunnen wonen, onder begeleiding van volwassenen.

Aan het gebouw in leper willen wij in de toekomst een sociaal doel geven. Een voorstel vanuit het bestuur is er jonge ex-gevangenen tijdelijk te logeren. Om dit doel echter concreet gestalte te geven zal er nog veel moeten bekeken en gepland worden: aanpassing van het gebouw; wie zal dit alles kunnen begeleiden; hoe worden deze jonge ex-gevangenen opgenomen; de inbedding van het project in leper. Wij willen immers alles goed bestuderen, om dit plan een zo goed mogelijke toekomst te bieden. Het plan is heel mooi, maar de uitwerking zal nog heel wat denkwerk vragen.

Op 16 januari 2017 organiseren wij een Provincie-dag te Herentals. Wij beschouwen deze dag als een "half termijn" vergadering. In 2018 hebben wij immers ons Provinciaal Kapittel. Wij willen nadenken over alles wat er reeds gebeurd is in het lopende triënnium en wat er nog te doen staat. Als hoofgerechten zullen wij het hebben over de Zorgstructuur in Herentals; over het Franciscaans-spiritueel centrum te Meersel-Dreef; over de internationale samenwerking te Antwerpen. Wij zullen een verslag uitbrengen over de kostprijs die dit alles vraagt.

6

r

Tevens voorzien wij voldoende tijd voor allerlei mededelingen aangaande onze provincie. Wij hopen er veel medebroeders te mogen ontmoeten. Een provincie-dag is immers ook een kans tot ontmoeten van medebroeders.

Tot slot sprak ik persoonlijk nog over de reeds afgelegde canonieke bezoeken. Ook enkele medebroeders passeerden de revue: broeder Hugo Gerard, die ondertussen overleden is; de thuiskomst van broeder Frans Vansina in Herentals en broeder Leopold Evens die te Herentals Vicaris is geworden. Onze volgende vergadering zal doorgaan te Antwerpen op 27 januari. Ook dit maal zullen wij starten om 9 u 30. Iedereen kan gerust tegen dat uur aanwezig zijn en het bespaart ons te moeten werken tot in de late uren.

Vrede en alle Goeds... Iedereen een Zalig en Gelukkig Nieuwjaar.

Antwerpen, 27 december 2016.

SP/2017/KG/4

Kort verslag van de bestuursvergadering van 27 januari 2017.

Broeder Jan, de provinciale secretaris, had dienst in Mortsel en kon daardoor niet deelnemen aan de samenkomst. De andere leden van het bestuur waren stipt aanwezig. De vergadering werd geopend met een kleine bezinning, uit het Tochtenboek Assisi 2015, bladzijde 142: "Ochtendwijding".

Wij overliepen enkele verslagen: uit de bestuursvergadering van 15 december en het verslag van de economische raad van 9 januari 2017.

Broeder Gust.

VREDE EN ALLE GOEDS

pt° ER5fr Provincialaat Minderbroeders Kapucijnen

Ossenmarkt 14 2000 Antwerpen

7

In dit laatste verslag stonden wij stil bij de kosten, nodig voor de studies van medebroeders uit het buitenland en die in onze provincie verder vorming genieten.

Vervolgens evalueerden wij wat voorbij is. Als eerste sprak ik over mijn canoniek bezoek te Antwerpen en te Herentals. Het zijn twee totaal verschillende gemeenschappen: een huis met jonge en zeer actieve medebroeders en een gemeenschap voor rustende broeders. Totaal verschillend, maar beide zeer waardevol in een provincie als de onze. In beide broederschappen kwam ik gelukkige mensen tegen. Overal wel met zijn menselijke kanten, maar toch broederschappen waar er echt met elkaar wordt geleefd.

Op 14 januari 2017 was er een vergadering voor KaVIS in Antwerpen. Het werd een "doorstart" genoemd, omdat KaVIS verder treedt in het spoor van onze vroegere WKM (Werk van de Kapucijnen Missies), maar dan wel in een breder kader. Wij kwamen samen met een 25-tal mensen, van allerlei pluimage, allemaal mensen die begaan zijn met de wereldsolidariteit. Het was een vruchtbare samenkomst: sterk geleid door een zekere Fanny; rijk aan inhoud, gericht op de toekomstige werking en uitbouw van KaVIS.

Kort spraken wij over de provincie-dag van 16 januari. Het was op verschillende vlakken een succes: een goede opkomst van medebroeders (+ 30 broeders); goede voorstelling van de drie aanbevelingen van het laatste provinciaal kapittel: Zorgstructuur Herentals, Spiritueel centrum Meersel - Dreef en de Internationale Broederschap; met in de namiddag een half- termijn verslag en een eucharistieviering.

Vanuit de Franciscaanse Vormings-Raad vernamen wij dat er twee regionale dagen gepland zijn, namelijk op 9 en 13 maart (te Herentals en te Brugge). Br. Jan De Vleeshouwer zal deze dagen leiden. Men vraagt er in 't vervolg geen provincie-dag meer te plannen op 3 oktober. Medebroeders willen dan graag thuis zijn om het "transitus" te vieren. Bij de volgende FVR plannen we een volgende provincie-dag, die normaal doorgaat in september. Tenslotte werd de idee geopperd om de berichten van BICI per mail door te sturen naar de medebroeders.

Wat hebben wij verder besproken ? Een eerste punt was: de toekomst van de Drie Gezellen te Izegem. De kosten voor vernieuwing zijn zo hoog dat wij meer geneigd zijn om het geheel af te stoten en te verkopen, 't Pandje zou graag zien dat het blijft bestaan. Zij zien het als een mooie aanvulling bij de werking van het Zorg- en Wooncentrum. Wij willen het geheel laten schatten en dit naar zijn reële waarde. Deze grond is immers bouwgrond en kan heel wat opbrengen. Na deze evaluatie willen wij het verkopen. Indien de prijs haalbaar is, is 't Pandje de koper bij voorrang.

In het oude archiefgebouw te Antwerpen, dat momenteel voor een groot gedeelte gebruikt wordt door de Bouworde, willen wij een centrum van bijzondere jeugdzorg uitbouwen. Dit centrum zal een impact hebben op de werking van alle eenheden die reeds een onderkomen gevonden hebben in het oude klooster. Wij moeten de koppen eens samen steken om deze nieuwe werking goed uit de bouwen en in te planten in het geheel der kloostergebouwen.

Voor de BIS-werking (Broederlijke Internationale Samenwerking) botsten wij op enkele problemen. Het gaat er over de relatie tussen broeder gardiaan en broeder coördinator: wat is de taak van beiden, hoever ligt hun bevoegdheid, hoe lang vallen nieuwkomers onder de vleugels van de coördinator voor hun "inburgering". Rond dit alles bestaat er een overeenkomst, maar bepaalde punten lijken achteraf toch niet zo duidelijk. Uit dit alles blijkt dat een overeenkomst in de toekomst steeds moet openstaan voor aanvullingen, verbeteringen of begrenzingen. Uiteindelijk zal het neerkomen op een goede onderlinge samenwerking, met een bereidheid telkens weer tot een constructieve dialoog te komen. Broeders mogen zich best bij hun taak gelukkig voelen.

Binnen onze BIS-werking denken wij aan uitbreiding. Vanuit Pakistan verwachten wij Broeder Adeel. Hij wil zich inleven in onze broederschap te Antwerpen. Hij heeft tevens plannen om verder te studeren in Leuven. Na enkele jaren meeleven wil hij teugkeren naar Pakistan om daar zich ten dienste te stellen van de custodie. Vanuit India verwachten wij broeder Lopez Santa. Voorzien van een studiebeurs wil hij in Leuven doctoreren. Hij wil in Antwerpen verblijven en trachten zo mogelijk met deze broederschap mee te leven. Verder zoeken wij nog contact met Latijns-Amerika en met Indonesië. Voor de twee laatst gevallen zijn wij nog niet verder dan "een zoektocht".

Wat de BIS-werking betreft belandden wij uiteindelijk bij de bestaande internationale broederschap van Antwerpen. Wij zijn ons goed bewust van de uitdaging die in een dergelijke broederschap steekt. Er zitten zeker veel mogelijkheden in, maar het samenleven van broeders met een sterk verschillende achtgrond is niet eenvoudig. Het gevaar voor een polarisatie is niet ondenkbaar. Wij hopen en menen dat het samen leven van "verschillende culturen", meer dan twee, wellicht eenvoudiger is.

Aansluitend bij de doorstart-dag van KaVIS (Kapucijnen Vlaanderen Internationale Solidariteit) keken wij naar de taak en de toekomst van deze nieuwe werking. Wij meenden dat het een werking van onze provincie moet blijven; best worden er banden gelegd met Franciscans International, en met Pax Christi. Het vredesideaal binnen ons charisma kan een mooi element zijn in de ganse werking. Veel valt er nog te doen: wij willen dit geheel uitbouwen tot een V.Z.W. Daarvoor moet er een raad van bestuur samengesteld worden. Statuten moeten opgesteld en gepubliceerd worden. De doelstelling dient duidelijk in deze statuten vermeld te worden. De Raad van Bestuur en de Algemene Vergadering moeten zich kunnen thuis voelen rond deze doelstelling. Wij zien het zitten dat in de toekomst onze KaVIS bepaalde projecten, samen met andere Verenigingen, mee financiert.

Voor een sociaal en nuttig gebruik van ons klooster te leper werd door een werkgroep, onder leiding van Igor, een mooi plan opgesteld. Het is echter tamelijk broos, omdat het steunt op het samenstellen van een leefgemeenschap. Een dergelijke gemeenschap is niet in één handomdraai samen te stellen. Het veronderstelt een groeien en een verder uitdiepen van de doelstellingen.

9

Rekening houdend met de bestaande toestand dient er één werkgroep te worden samengesteld, die best geleid wordt door een onpartijdige persoon. Andere problemen zijn hierbij: het gebouw dient grondig aangepast en gerenoveerd te worden, waar nodig (vb. het sanitair ?); hoe zal het lopen met de financiering van het ganse project en zijn verdere werking ?; wij beogen de opvang van ex-gedetineerden, wat zeker geen "zachte watjes" zijn. Er is hier nog heel wat werk te doen.

Voor Brugge werkt op dit moment de stad een bestemmingsplan uit voor de ganse omgeving van ons klooster. Graag hadden wij onze eigendom en gebouwen laten schatten, om het klooster tegen een eerlijke prijs van de hand te doen. De heer directeur, Koen Seynhaeve, is erg geïnteresseerd in het gebouw. Hierbij kunnen wij nog opmerken dat "de kluis" dient nagezien te worden: bepaalde muren zijn vochtig.

Het grootste gedeelte van de bibliotheek van Brugge staat reeds in dozen klaar om naar Leuven te verhuizen. Een ander gedeelte is nog niet ingepakt. Wij vragen ons af wat wij daarmee best doen: Verkopen ? Wij willen hieromtrent te rade gaan bij een deskundige.

Wij eindigden onze vergadering met enkele mededelingen. De canonieke visitatie zal verder gaan. Wij hebben nog Meersel-Dreef en de Brabantse Regionale broederschap te bezoeken. Vanaf 25 februari ga ik naar Congo, als gast op het kapittel. Br. Luc zal op 23 februari vertrekken. Ons provinciaal kapittel zal doorgaan van 26 februari 2018 tot 2 maart 2018. Voor Herentals konden wij vaststellen dat de nieuwe coördinator, Helga, van aanpakken weet. Proficiat ! Br. Benoït volgt lessen in Brussel. Hij moet er blijkbaar hard voor werken. Onze medebroeder Silveer woont bijna volledig te Brugge. Wij kunnen er stilaan aan denken het huis in Gent te verkopen.

Onze volgende vergadering zal doorgaan te Antwerpen, op 20 februari 2017. Wij starten om13 u 30. Niettegenstaande het late uur willen wij er toch geen "nachtvergadering" van maken.

14 februari...Sint Valentijn... het feest van de "Verliefden"... Het is misschien een moment om eens extra lief te zijn voor elkaar.

Allemaal hartelijke groeten... Vrede en alle goeds !!!

Broeder Gust.

10

mVREDE EN ALLE GOEDS

z

^ A N D l^

O.z

Provincialaat Minderbroeders Kapucijnen

Ossenmarkt 14 2000 Antwerpen

SP/2017/KG/6

Kort Verslag van de bestuursvergadering van 20 februari 2017.

Op 20 februari kwamen wij met het bestuur samen in Antwerpen. Wij vergaderden vanaf 13 u 30 tot 16 u 15. Met een tekst van Ward Bruyninckx , "Afscheid nemen", openden wij onze vergadering. Wij herdachten hierbij de dierbaren die de laatste tijd door de dood van ons zijn heengegaan: Broeder Hugo Gerard, Jan Vansina, nonkel van broeder Luc, en broeder Marcel Vandecappelle. Door ander werk was broeder Luc slechts een korte tijd op de vergadering aanwezig.

Als eerste punt overliepen wij de verslagen van de jongste vergaderingen: van het bestuur en de economische raad. De twee verslagen werden zonder veel commentaar goedgekeurd. Belangrijke punten van de economische raad waren de geplande werken in Antwerpen en in Herentals. In de verdere toekomst willen wij het klooster te Brugge verkopen. Wij moeten goed nadenken over de wijze waarop wij dit klooster op een goede wijze van de hand willen doen. Voor Meersel-Dreef keken wij hoe we het "keukenprobleem" (een goede kok voor vrijdag en het weekeinde) kunnen oplossen. Verder kregen wij verschillende vragen binnen voor het betalen van bepaalde bijdragen. Het gaat over bijdragen voor Congo, Rome en de Unie van Religieuzen in Vlaanderen. Om het probleem van de Lage Emissie-Zone (LEZ) van Antwerpen op te lossen hebben wij twee wagens verkocht en twee anderen aangekocht. In Herentals is er een buur die wil verbouwen. Met zijn plannen dreigen er gevolgen te zijn voor onze eigendom. Wij hebben opmerkingen gemaakt op deze planning: Wat met de inkijk in onze tuin ? Wat als er bomen moeten sneuvelen ?

Wij evalueerden wat voorbij is. Ik heb mijn canonieke visitaties gehouden bij verschillende medebroeders: Walbert, Meersel-Dreef, Paul Segers, Gerard Deprez en Georges Verhaeghe. Een dergelijk bezoek wordt erg gewaardeerd en schijnt meer dan eens belangrijk te zijn. Op 13 februari hielden wij in Antwerpen een gardiaans-vergadering. Op een dergelijke samenkomst kan elke gardiaan eens uitspreken hoe hij zich voelt in zijn taak.

11

Het wisselen van gedachten is nuttig voor iedereen. Gardiaans kunnen voor elkaar een steun zijn. Kenny is voor enkele dagen naar Italië geweest. Hij heeft er een jongerentocht voor "Youfra" voorbereid. Deze tocht zal doorgaan in juli. Zijn bevindingen waren zeer nuttig. Hij prees de gastvrijheid van de kapucijnen in Italië.

Om onze vergadering niet te lang te laten uitlopen hebben wij enkele punten kort behandeld. Het aanpassen van de kamers in Herentals schijnt goed te verlopen. Kenny is in Meersel-Dreef geweest om het spiritueel project nader te bekijken. Met een paar experten in het opzetten van tentoonstellingen deed hij, samen met broeder Jan Geerts, een rondleiding in het ganse klooster. Zijn bezoek leek heel nuttig te zijn. Een spiritueel centrum vraagt ook een inspirerende gemeenschap. Wij spraken onze bezorgdheid uit over de manier waarop wij in Meersel-Dreef een goede en jongere broederschap kunnen samenstellen. Dit op een gezonde manier realiseren zal inzet en goede wil vergen van verschillende medebroeders.

In Antwerpen werken wij gestadig verder aan de Interculturele Samenwerking. Vandaag is Santa Lopez aangekomen. Hij wil doctoreren in Leuven en zal wellicht voor een vijftal jaren in onze provincie verblijven. In de mate van het mogelijke wil hij zich integreren in onze broederschap. Binnen afzienbare tijd zal de Pakistaanse medebroeder Adeel naar Antwerpen komen. Ook hij wil enkele jaren met onze provincie meeleven. Na een eventuele vorming keert hij dan terug naar Pakistan. Verdere plannen zitten nog in de buis. Door het aannemen van broeders voor een beperkte tijd, willen wij de openheid van onze provincie meer accentueren.

Samen keken wij kort naar de toekomst van Brugge en leper, de plannen voor de "Drie Gezellen" van Izegem, alsook het uitbouwen van een centrum voor "Bijzondere jeugdzorg" in Antwerpen. Samen met de plannen rond Brugge kwam de vraag naar: Wat met onze waardevolle stukken, indien wij tot verkoop van Brugge overgaan ? Hoe dit gebouw op een goede manier van de hand doen, zowel wat prijs als bestemming betreft ? Voor de "Drie Gezellen" zoeken wij een oplossing samen met "'t Pandje". In de korte besprekingen keken wij naar het Jubileum van "70 Jaar Dankkapel" in Izegem. Dit feest wordt gevierd op zaterdag 27 mei. Alle medebroeders worden er op uitgenodigd. Er wordt gestart met een eucharistieviering in de voormiddag en een BBQ in de namiddag.

Als laatste punt kwamen wij bij de monoloog: "Praten met Clara". Onder deze titel is Tine Ruysschaert bezig met de voorbereiding van een voorstelling over Clara van Assisi. Het zal een monoloog worden waarbij ze Clara zal aanspreken vanuit ons leven vandaag. Voor deze voorstelling werkt ze samen met zanger en pianist Arnold Sercu, die met muziek en zang het geheel opluistert. Wij hebben onze medewerking toegezegd en zijn op zoek naar plaatsen waar dit optreden kan plaatsgrijpen. Mogelijk zijn onze kerken daarvoor geschikte plaatsen. Zo een voorstelling boeken kost € 500,00, maar voor de kaarten kun je € 10,00 entree vragen. Promotiemateriaal krijg je gratis ter beschikking.

De organisator moet enkel zorgen voor een podium, twee stoelen, een ruimte die kan dienen als kleedkamer en een tasje koffie. De voorstellingen beginnen te lopen in september van dit jaar. Indien je kandidaat bent voor het organiseren, laat het ons dan zo vlug weten. Dit optreden willen wij ten stelligste aanraden.

Om te eindigen nog enkele losse mededelingen: Het kapittel in Congo loopt van 27 februari tot 3 maart 2017. Het kapittel in Pakistan loopt dit jaar van 28 tot 30 augustus; met een bezoek aan Guido Debree sluit ik morgen mijn canonieke visitaties af. Samen waren wij bezorgd om de gezondheid van onze medebroeder Georges Van der Linden. De volgende vergadering hebben wij gepland op maandag 20 maart. Ook deze keer willen wij te Antwerpen samenkomen vanaf 13 u 30.

Aan iedereen nog mijn broederlijke groeten... Vrede en alle goeds !!!

Broeder Gust. Antwerpen, 20 februari 2017.

13

W ereldwijd

Nieuws uit Pakistan.Broeder Francis Nadeem, custos, laat ons het volgende weten:

Broeder Shahzada Khurram heeft een prijs ontvangen voor zijn uitzonderlijke bijdrage voor de Mensenrechten. Deze onderscheiding werd hem uitgereikt door de Provinciale Minister, bevoegd voor Minderheden en voor Mensenrechten, de Heer Tahir Khalil Sindhu. Van harte onze gelukwensen, broeder Shahzada.

Broeder Danish Daniel begint zijn Pastorale Semester in de tweede week van februari. Hij zal dit doen in de parochie van Adda, onder begeleiding van Broeder Khalid Rehmat. Deze stage zal duren tot einde juli 2017.

De broeders Azam Siddique en Ajaz Bashir gaan voor verdere studies naar Rome. Broeder Azam wil de titel halen van Master in de Vorming, terwijl broeder Ajaz Bashir Franciscanisme wil studeren. In april van dit jaar zullen beiden naar Rome vertrekken.

Er werd verteld dat Broeder Leopold in februari een bezoek zou brengen aan Pakistan. Maar door zijn ziekte is het voor hem onmogelijk een dergelijke reis te ondernemen.

Broeder Francis Nadeem, 9 februari 2017.

Verkiezingen in de Generale Custodie van Congo>Tijdens het kapittel van 27 februari tot 4 maart 2017 werd het volgende bestuur gekozen:

Custode Denis Bosomi

1° raadslid Jean de Dieu Ngamo

T raadslid Joseph Bosokpale

3° raadslid Richard Nzoi

4° raadslid Honoré Mosala

Wij wensen het nieuwe bestuur proficiat en wensen dat zij de Custodie verder doen groeien.

14

Wij gedenken

Familieleden

René Van Olmen Echtgenoot van mevrouw Paula Wouters

Geboren te Pulle op 19 mei 1939 Overleden in het Heilig Hartziekenhuis te Lier op

21 december 2016.Hij was de schoonbroer van onze medebroeder

Frans (Luk) Wouters

Anne Marie Emma Tanghe,Echtgenote van Jan G erard

Zij overleed op24 februari

Haar uitvaart had plaats op donderdag 2 maart om 11 u.

in de Sint-Rom boutskathedraal in Mechelen.

Zij was 73 jaar.

Zij was de schoonzus van onze overleden medebroeder Hugo Gerard.

Lucienne Laverge Weduwe van de heer Jacques Depraetere

Geboren te Otegem op 4 juni 1930

En overleden te Kortrijk op 4 maart 2017

De uitvaartliturgie vond plaats in de Sint-Elisabethkerk te Kortrijk op 11 maart 2017

Zij was de schoonzus van onze medebroeder Germain Depraetere

15

Jef Sprangers Echtgenoot van Fien Koyen

Geboren te Meerle op 23 juni 1925 Overleden in Coda Hospice te Wuustwezel op 6maart 2017 Hij was de schoonboer van onze medebroeder, Gust Koyen.

Medebroeder

Broeder Hugo (Otto) Gerard Minderbroeder-Kapucijn

Hij werd geboren te Roeselare op 12 maart 1937, trad in bij de Kapucijnen op 11 september 14956

en werd priester gewijd op 14 juli 1963.Hij overleed in het kapucijnenklooster te Brugge

op dinsdag 27 december 2016

Homilie begrafenis Hugo Gerord (3 januari 2017)

Beste medebroeders, familie en vrienden van Hugo,

leder sterven van een dierbare mens confronteert ons met de vraag: wat na de dood? Is de dood zonder meer het einde of is er een vorm van verder leven? Velen van jullie zullen al wel verder gebladerd hebben in het boekje van deze viering en het gedicht 'Vaarwel' gelezen hebben dat Hugo jaren geleden schreef. Het gedicht noemt op het einde meerdere opvattingen over 'wat na de dood'? In het 'niets' verdwijnen, in een leegte rondzwerven (de sjeool, hades? ) maar ook: vrede vinden in Gods hart, nl de beloofde zaligheid.Daarmee roept het gedicht enkele van de uiteenlopende opvattingen / overtuigingen op die mensen vroeger en vandaag hebben over een bestaan of niet bestaan aan de overzijde van de dood.

16

We kunnen er nog gemakkelijke enkele opvattingen aan toevoegen, zoals : we gaan op in de totale werkelijkheid. Of: we weten het gewoon niet. Of een heel concrete voorstelling van andere werkelijkheid, al of niet hemel genoemd, of een thuiskomen in Gods liefde, Gods hart, het huis van de Vader.

Ik geloof in de beloofde zaligheid, zegt dichter Hugo. En daarmee verwoordt hij op zijn manier wat in de twee Schriftlezingen heel sterk klinkt:'In het huis van mijn Vader is er ruimte voor velen' zegde het evangelie. En de eerste Johannesbrief zegt heel gedurfd met een groot geloof: 'Nu reeds zijn wij kinderen van God en wat wij zullen zijn is weliswaar nog niet geopenbaard\ maar wij weten dat wij aan Hem gelijk zullen zijn omdat wij Hem zullen zien zoals Hij i s ' . 'We zullen in Gods hart de lang verbeide vrede vinden' zo belijdt Hugo het in het gedicht.Gelukkig de mens die vanuit deze gelovige overtuiging echt mag leven! Die echt met vertrouwen in dit perspectief leven mag! Wat niet automatisch meebrengt dat sterven gemakkelijk is (zoals ook Hugo schrijft)

De lezingen geven ook een antwoord op de vraag waar het op aankomt in dit leven. Hetantwoord lijkt eenvoudig: op liefhebben. Met Jezus en zijn Vader verbonden blijven in liefde en de medemens liefhebben met concrete daden.Maar we ervaren allen dat dit niet zo eenvoudig is ...In liefde met Jezus en zijn Vader verbonden blijven. Wat kan dat betekenen?Op een klein met potlood volgekrabbeld blaadje dat waarschijnlijk een voorbereiding voor een homilie was, stelt Hugo zich ook die vraag en hij somt enkele facetten op die me wel getroffen hebben: Het gaat over in het hart dragen en er zich door laten inspireren. Het gaat over : 1) bewonderen, loven en prijzen 2)zijn wensen en wil ernstig nemen en volgen; hetzelfde willen en hetzelfde niet willen 3) danken omdat we met hem mogen omgaan, om al datgene wat hij ons geeft 4) daardoor verwantschap voelen in ons denken, oordelen en doen 5) ons veilig voelen in zijn gezelschap.

Maar ook de medemens liefhebben. En de Johannesbrief benadrukt. We moeten liefhebben met concrete daden! Die woorden heeft Hugo zelf waargemaakt. Hij hield niet van holle slogans, hoogdravende taal, wazige voornemens. Ook niet van het herleiden van liefde tot louter gevoelens, en ook niet van het beperkten van liefde en zorg tot enkel wat Paul Ricoeur noemt: de korte relaties, ik-gij relaties. Zeker, die nam hij ook ter harte. Hugo kon heel erg begaan zijn, warm nabij zijn, meeleven, heel goed luisteren, met weinige maar heel rake woorden mensen helpen, een grote en heel delicate zorg hebben voor zijn twee medebroeders in Ryckevelde en andere medebroeders, en andere mensen, daarbij zichzelf wegcijferend en soms het weinige dat hij voor zichzelf had, nog weggeven.Maar liefde beperkt zich niet tot de 'korte relaties'. Liefde heeft ook alles te maken met de 'lange relaties', met ijveren voor goede instellingen, rechtvaardige wetten, ijveren voor een goed onderwijssysteem, een goede gezondheidszorg voor iedereen; daarvoor ijveren en mensen van het belang ervan bewust maken..En Hugo vertaalde dit - naast de grote inzet voor zijn broederschap van kapucijnen - heel concreet in een levenslange inzet - ' een lange strijd' zegt het gedicht - voor een menselijk Europees project, voor een Europees huis waar ruimte is voor velen, voor veel overtuigingen en culturen die in respect en solidariteit samenleven, waar men zich voedt aan het rijke

17

geestelijk erfgoed van Europa, een Europa dat op voorwaarde dat het zijn ziel en zijn rijk geestelijk erfgoed niet verliest - een belangrijke rol te spelen heeft in de opbouw van één vredevolle rechtvaardige wereldgemeenschap.Vanaf 1968 tot voor korte tijd heeft hij zich daarvoor via de opbouw en werking van Ryckevelde met al zijn lichamelijke en geestelijke krachten en zijn vele talenten ingezet! Met een overtuiging die zo sterk was dat hij zelf daarin niet moest opvallen. Hij kon heel gemakkelijk in de schaduw werken. Een inzet voor Europa zoals die van Hugo is vandaag meer dan ooit nodig !. Wij en velen met ons zijn hem daarvoor intens dankbaar I In zijn strijd voor Europa als een goed leefbaar huis voor velen heeft hij de goede strijd gestreden. Moge hij nu thuisgekomen zijn in het huis van de hemelse Vader waar ruimte is voor velen.Laten we daarvoorvertrouwvol en dankbaar bidden !(br.Adri Geerts)

Inés Verplancke, directeur van Europahuis Ryckevelde hield volgende toespraak:

PATER OTTO

Sommige mensen leggen geen onopgemerkt parcours af. Zo iemand was jij, pater Otto. Elke omschrijving lijkt afbreuk te doen aan wie je was, want jij en je levenswerk waren bijzonder. En toch doe ik een poging. Ik probeer je in enkele woorden te omschrijven, zoals velen je op Ryckevelde gekend hebben: een veelzijdige inspirator en een warme, onbaatzuchtige mens.

In je werk was je een Inspirator en veelzijdig'. Je blik vooruit, je geloof in een Europa waar de mens en het gemeenschappelijk belang centraal staan, zou voor vele Europese leiders vandaag een voorbeeld mogen zijn. Niet voor niets noemde je je geliefde Ryckevelde een leerhuis voor Europa, een leerhuis voor een nieuwe wereld.Dat geloof in het belang van een Europese samenwerking deelde je met tienduizenden jongeren, in je werk als cursusleider. Je begreep dat het thema Europa - toen al - voor veel jongeren een ver-van-mijn-bed show was. Daarom bedacht je educatieve spelen om het leren leuker en beklijvender te maken, zoals de Noord-Zuidsimulatieoefening die na 50 jaar nog steeds een veelgevraagde workshop van Ryckevelde is. Daarnaast startte je op Ryckevelde met het uitwerken van educatief materiaal. Zo was je Europees ABC, een brochure over de Europese integratie, jarenlang het paradepaardje van de organisatie.Je creativiteit en zin om complexe materie in mensentaal te vertalen zijn vandaag nog steeds een ware inspiratiebron en één van de drie hoekstenen van Europahuis Ryckevelde.

Een ex-collega vergeleek je veelzijdigheid wel eens met Leonardo da Vinei: een creatief vat vol talenten. En dat is een understatement. Naast bezieler en creatieve brein van Ryckevelde was je ook de huistekenaar die de logo's en illustraties bij de didactische brochures ontwierp. Je was de huisarchitect: je bouwde het herenhuis om tot een veelgebruikte conferentieruimte voor de vorming en tot 'gasthof Ryckevelde' waar je samen met Christiane de beste

18

pannenkoeken uit de streek bakte. Zelfs 40 jaar later belden mensen nog aan aan de kasteelpoort op zoek naar de plek 'waar ze ooit zo'n lekkere pannenkoeken gegeten hadden'. En zo kan ik nog even doorgaan.

Maar dat was je werk. Als mens was je onwaarschijnlijk onbaatzuchtig. De schijnwerpers waren niks voor jou. Eén van je medebroeders omschreef je ooit zo: Hij verstaat als geen ander de kunst om zo onopgemerkt mogelijk aanwezig te zijn en om in de schaduw vruchtbaar werk te leveren... En dat was jij ten voeten uit:

een warme mens die kon luisteren als de besteiemand die altijd achter of naast je stond, ook al ging je niet akkoordeen stille genieter, of het nu van je sigaret, een kop koffie of het gezelschap was. Of diekeer dat je kopie van een tekst van Jacob van Maerlant maandenlang het studieobjectwas van een groep Nederlandse professoren. Dat zij dachten dat het een echte vanMaerlant, daar genoot je zo van.Ten slotte was je iemand die heel erg met meeleefde en met je poëzie altijd de juiste woorden zocht en vond. In je dichtbundel schreefje 'Ik schreef deze verzen omdat ze ergens moesten voor dienen: mensen gelukwensen, kerstmis en nieuwjaar wensen, troosten, bemoedigen, enz.' Vandaag kunnen we wel wat troost gebruiken. Daarom wil ik graag tot slot, één van je gedichten voorlezen.

"Kerstavond

Al kijkend door het raam zie ik de kale bomen; de vogels troepen saam: een lange nacht gaat komen.

Ik fluister zacht de naam van hen die in mijn dromen nog even voor me staan... en laat mijn tranen stromen.

Kon ik één lichtje maar ontsteken in die nachten.Misschien in 't nieuwe jaar mag ik dat nog verwachten...Nu missen wij elkaarom 't leed wat te verzachten."Uit: Sprokkelhout uit Ryckevelde l, Hugo Gerard, 2004.

Wat een voorrecht dat we jou mochten kennen, van je leren en dat Ryckevelde kon groeien op jouw talent en er verder blijft op groeien.Bedankt voor alles, pater Otto!

19

Prof. Léonce Bekemons hield de volgende de volgende afscheidsrede.

PATER OTTO

Beste familie, Kapucijner gemeenschap, vrienden en aanwezigen

We hoorden zojuist een getuigenis van wat pater Otto als één van de drie grondleggers van Europahuis Ryckevelde heeft betekend voor de vele activiteiten, medewerkers en cursisten doorheen de vele jaren. Zijn parcours was opmerkelijk, onbaatzuchtig en inspirerend, gekenmerkt door veelzijdigheid, fantasie en creativiteit. Ryckevelde is een boeiend Europees levensverhaal van 60 jaren onverdroten inzet dat groeide van het oorspronkelijke Europahuis in de jaren 50 naar een succesvol vormingscentrum en nu terug naar de bron met het huidig Europahuis, een ontmoetingsplek voor de nieuwe tijd.

"Ryckevelde" was voor pater Otto, voor meer dan 50 jaar, de bijzondere plek, de natuurlijke plaats en de direkte leefomgeving om mee te bouwen aan het Europa van morgen via allerhande vormingsactiviteiten en educatieve spelmomenten. Hij heeft dat gedaan met zowel stille maar concrete inzet en kracht als met praktische raad en daad, steeds jongeren motiverend voor het Europees verhaal met een luisterend oor. Hij was een stevige steunpilaar, niet op de voorgrond maar steeds broodnodig aanwezig en met af en toe een poëtisch woord, een korte bezinning als sprokkelhout.

In 2014 schreef hij nav de nakende verhuis van Ryckevelde naar onze nieuwe thuis in St Baafskerkstraat in Brugge het volgende:

Ergens, verloren in het grote bos aan 't einde van een lange beukenlaan,

staat er een kasteelhuis, heel alleen, zo los verloren als het ware te vergaan.

Geen mens kan ooit vermoeden dat er veel en vanuit alle hoeken van het land

ja vanuit heel de wereld om ons heen cursisten aangelopen zijn. Frappant!

20

r

Dat, meer dan vijftig jaren lang, geen mens zich eenzaam voelde hier, verloren liep,

maar wel verzekerd was dat daar zijn wens om 't spoor te vinden naar wat zich daar schiep:

Een nieuw Europa van hervonden moed waar vrede heerst en solidariteit

en samenwerking voor't gemene goed van wereldwijde samenhorigheid

Ontmoetingshuis van Ryckevelde was een plek van blij verwachten en van hoop, een leerhuis voor de nieuwe tijd, een klas

hoe trouwvol men de morgen binnenloopt

Pater Otto mag fier zijn actief deelgenoot te zijn geweest van een door Europa erkend laagdrempelig, duurzaam en bezielend succesverhaal dat nu door jonge begeesterde mensen wordt verdergezet met dezelfde visie en missie. In naam van de vele medewerkers, vrienden, jonge en minder jongere cursisten die Ryckevelde zijn gepasseerd, wil ik hier mijn oprechte dankbaarheid betuigen. Dank ook aan de Kapucijner gemeenschap die dat mogelijk maakte. Europa heeft in deze confuse en bange tijden dergelijke voorbeelden van creatieve en onbaatzuchtige inbreng hard nodig om het Europees waardengoed blijvend te willen koesteren, te beleven en te vertalen in een begrijpbare, minzame en gastvrije taal.

Léonce Bekemans

Brugge, 3/01/2017

21

Vaarwel dan...

Zowat een halve eeuw heb ik mijn hart, mijn geest, mijn beste krachten aan dit ideaal gegeven:Het oud Europa schoeien op een nieuwe leest, een nieuwe solidaire vorm van samenleven;

en mensen overtuigen om voorbij te gaan aan wat hen in 't verleden heeft uiteengedreven, de nationale navelstaarderij en grootheidswaan, en om voortaan het samengaan weer na te streven;

Europa stoelen op 't vertrouwd cultuurpatroon dat tot op heden nog de grondslag is gebleven van ons sociaal bestel, herstemmen d'ondertoon daarvan, vandaag nog amper hoorbaar doorgegeven;

vernieuwend verder werken aan de samenhang van 't stevig netwerk door de eeuwen heen geweven waarvan de schering is het algemeen belang, de inslag vrije inzet van 't persoonlijk streven,

de kleuren van het knoopwerk worden aangegeven door het lappendeken van kunsten en cultuur de tekening een vredesduif die hangt te zweven hoog boven 't landschap, zonder één omheiningsmuur.

Om aan die oude wortelstronk, nog geenszins dood,In 't hart van medeburgers opnieuw kans te geven weer uit te schieten in een nieuwe frisse loot: dat is 't wat mij op Ryckevelde heeft gedreven.

Europa bouwen was een kwestie van geloof,een toekomstdroom, die mij voor 't oog is blijven zweven.Maar tussen droom en daad ligt soms een diepe kloof.Mijn doorzettingsvermogen wens ik door te geven...

aan al wie mét mij waren, na mij komen, moed, ook vreugde om wat hen in handen werd gegeven: het werken voor een beter wereld waar het goed is voor elkeen om vrij en vreedzaam saam te leven.

Ik heb nu zorgzaam voor de allerlaatste keer gestreken 't blauwe sterrenvendel en nog even verdrietig omgezien: want ik kom nooit meer weer.Ach Ryckevelde...was een groot stuk van mijn leven.

Otto 2015

22

Broeder Marcel Vandecapelle Minderbroeder kapucijn

Hij werd geboren te Izegem op 6 april 1926.Hij trad in bij de Kapucijnen op 15 september 1945

Hij werd priester gewijd op 27 juli 1952.Hij overleed te Meulebeke op 15 februari 2017

de verwelkoming van Hans Vandecappelleaan het begin van de uitvaart van Marcel

Beste vrienden en kennissen van nonkel Marcel,Beste leerlingen, oud-leerlingen, leraars van Ter Borcht,Beste vrienden, leden van Probus ,Beste paters Capucijnen, medebroeders van nonkel Marcel Beste zusters, die hem zo hebben verwend !

We zijn als familie dankbaar dat u zo talrijk aanwezig bent om op een gepaste manier van nonkel Marcel afscheid te nemen.Als je van iemand zo veel verschillende groeperingen, vrienden kunt opnoemen, dan moet het toch een speciaal man geweest zijn.Nonkel Marcel is woensdag na een mooi gevuld leven vredig gestorven in zijn zetel - 91 jaar. Hij had gewenst vredig te mogen sterven, zonder geestelijk of fysiek af te takelen, en deze wens is in vervulling gegaan.De laatste tijd was er wel altijd wat - eerst een slecht verzorgde longontsteking, problemen met zijn suikerspiegel, enz. Al geruime tijd had hij voorspeld dat hij niet lang meer zou leven.

Ondanks zijn leeftijd was hij nog altijd heel actief - hij vervulde nog steeds met groot plichtsbewustzijn zijn rol van aalmoezenier in het rusthuis hier in Meulebeke, hij bleef nauw betrokken bij het reilen en zeilen v/d school, hij was zoveel als mogelijk aanwezig op vergaderingen van Probus en Rotary en bleef nauwe contacten onderhouden met zijn talrijke vrienden.Hij was ook nog steeds heel alert, stond open voor alles wat er in de wereld gebeurde, wilde bijleren en up to date blijven, en kon met groot enthousiasme deelnemen aan discussies.

23

Hij had natuurlijk zoals ieder mens ook zijn 'kleine' kantjes, - wij pleegden hem in de familie bij momenten wel eens 'Monseigneur' te noemen, - maar daar zullen we het vandaag niet over hebben !

Nonkel Marcel wilde hier in Meulebeke zijn begrafenisdienst laten doorgaan,Meulebeke, waar hij de laatste 60 jaar van zijn leven zo nauw mee verbonden was :- eerst 50 jaar als stichter Directeur van Ter Borcht,- daarna als aalmoezenier in het rusthuis,en als intens betrokkene bij het sociale leven van de gemeente.Het was ook zijn wens dat de mis zou begeleid worden door de Scola Cantorum uit Izegem, en dat hij straks begraven zal worden tussen zijn medebroeders op het kerkhof van Izegem.

In de familie was hij een beetje de 'Pater Familias' - voor de kleinkinderen was hij een soort 'derde' opa -maar ook daarbuiten stond hij steeds paraat:Hoeveel kinderen heeft hij niet gedoopt, hoeveel huwelijken heeft hij niet ingezegend, hoeveel mensen heeft hij niet begeleid in hun laatste momenten ..Als priester stond hij bij het begin en het einde van het leven -Toevallig ben ik dit jaar ook voorzitter van Rotary Club Tielt - en wil hem ook in naam van de Club danken voor zijn grote inzet. Hij was voorzitter in ..., en gedurende enkele jaren ook assistent-gouverneur. Voor zijn vele verdiensten ontving hij verschillende keren de Paul Harris Fellow onderscheiding. Hij stond ook aan de wieg van Rotary Club Oostrozebeke Mandeldal, straks zal ook de voorzitster aan het woord komen.Hij heeft op veel mensen een grote indruk nagelaten, we ontvingen dan ook reeds heel veel mooie blijken van medelevenIk wil er u graag enkel stukjes voorlezen, die ze allemaal een beetje samenvatten :Van een leerling :' hij en zijn ploeg hebben mijn jonge leven grondig gevormd, een uniek opvoedingssysteem op poten gezet, - wat ik daar geleerd en meegemaakt heb, draag ik nog altijd met me mee'Nog een ander:'stichter, directeur, pater, inspirator, mentor - ik zou je nog heel veel titels kunnen geven .. je hebt iets ongelooflijks neergezet en gerealiseerd. Je hebt mij gevormd en opgevoed als een zoon, je hebt mijn dochter gedoopt...'Van een leraar:'hij heeft de 50jarige viering van Ter Borcht gelukkig nog mogen meemaken en beleven, in een mooie tandem met zijn 90ste verjaardag' -

Tenslotte dank aan zijn huisarts Dr Vermaete,Dank aan de zusters - vnl Zuster Stefaan en Zuster Andrea,

24

Dank aan de Paters Capucijnen - in 't bijzonder pater Brack en Klaas voor deze mooie viering, en pater Adri zijn Overste voor alle tijd en zorg van de laatste weken.Dank aan iedereen die hem de laatste jaren gesteund hebben

Nonkel Marcel, de leuze v/d school is '...........Jouw persoonlijke leuze was 'plus est en vous' -dat was eigenlijk vooral op jezelf toepasselijk. - je bent met onderscheiding geslaagd, het ga je goed hierboven.

Homilie bij de uitvaart van Marcel Vandecappelle, Meulebeke, 25/02/2017 door br.

Kenny Brack

Beste mensen,

We nemen vandaag afscheid van een heel bijzonder mens... Voor de familie een soort derde opa hoorde ik zeggen, of de pater familias. Voor ons kapucijnen, en vooral voor de iets oudere broeders is hij een uitmuntend leraar geweest die een ongeziene bijbelkennis bezat; en later een heel aangename en betrokken medebroeder die geen enkele gelegenheid tot samenkomen en samen verrijken liet voorbij gaan.Marcel kon in de toekomst kijken en mensen zo enthousiast maken dat er geen ontkomen meer aan was, en ze deden mee. Van hem zijn interviews verschenen in tijdschriften en boeken waarvan mensen achterover vielen van de grote innerlijkheid die Marcel eigen is. Marcel werd geraadpleegd langs alle kanten en kon tot op zijn oude dag zijn leeftijdsgenoten spiritueel bij staan; hij was dan ook de meest en best geplaatst in het woon- en zorgcentrum waar hij ook rustig overleden is.

Straks zullen we nog getuigenissen horen van heel wat mensen uit het sportschoolmidden, uit de Rotaryclubs waartoe hij hoorde, net op dezelfde manier zoals Hans ons daarstraks verwelkomde en enkele citaten van oud leerlingen van de school aanhaalde of andere mensen die hun grote dankbaarheid uitspreken naar Marcel toe en eigenlijk niet goed weten waar ze het hebben , dat ze nu van zo’n mens moeten afscheid nemen.

Hebben jullie je nog niet afgevraagd wat Marcel zijn geheim was waardoor hij zo sterk geliefd is bij jullie? Of wat zijn geheim was achter zoveel inventiviteit, zijn hele leven lang? Waar haalde hij het?.. . ik hoop dat dit hier nu niet als cliché gaat klinken... Maar.... Het is toch niet ondenkbaar dat hij het uit het evangelie haalde?

Beste mensen, leest dat evangelie nog eens opnieuw... Zie je Marcel daar niet bezig? Broeder Marcel ... was als volgeling van Franciscus van Assisi ooit zo gegrepen door de woorden die daar te lezen staan dat hij zijn leven eraan wijdde. En daar haal je kracht uit. Daar haal je enthousiasme uit. Net zoals Jezus kon Marcel zich heel diep in zichzelf aangesproken voelen door de vragende ogen van mensen en hij gaf hen warmte, licht in de ogen en opnieuw veerkracht.

Hij zag zichzelf overduidelijk als één van die arbeiders die zichzelf als instrument van Gods liefde gaf aan de wereld rondom zich. Als exegeet wist hij als geen ander welke grote en diepe menselijke oproep Jezus daar plaatste.En net zoals Franciscus in Jezus’ spoor de taal en de gebaren vond om mensen terug te geven aan zichzelf, kon Marcel in alle eenvoud hele structuren en organisaties in het leven roepen om mensen , wie ze ook waren, toekomst te geven. Want., daartoe was hij geroepen.

Als wij nu vandaag hier samen zijn om van hem afscheid te nemen, beste mensen, dan bekruipt ons ergens het gevoel dat zo’n mijlpaal in het leven van heel wat mensen, een mijlpaal die zo’n stevige evangelische fundamenten heeft, toch niet met ‘de dood’ omver te krijgen is.En dat is zo, als je christelijke gelovig bent, dan geloof je dat ‘het leven’ niet omver te krijgen is. De dood krijgt een mens niet klein. De dood krijgt Marcel niet klein, want ... er is hoop ; met zijn opstaan uit die kleinerende dood heeft Jezus ons daartoe een nieuw perspectief gegeven... de ziel van iedere mens leeft zo krachtig door, over die lichamelijke grenzen van dood en einde heen, dat ze tot kracht wordt voor ieder mens die Marcel nu wil omringen.

Beste mensen, we nodigen jou heel sterk uit; om dit te proberen gewaar te worden. En de hand aan de ploeg te slaan en je heel simpel af te vragen tot wat Marcel, jou oproept. Zijn leven, van Marcel Vandecappelle, Pater Herman Jozef, Minderbroeder Kapucijn, geboren op 6 april 1926, ingetreden op 15 september 1945 in onze kapucijnenorde, priester gewijd op 27 juli 1952.Hij nam op 19 jarige leeftijd de fakkel aan om zijn boeiende leven te beleven, en vandaag geeft hij de fakkel door. Waarschijnlijk zit hij in de bovenste regionen van ons leven met de breedste glimlach op zijn gezicht zich af te vragen wie de fakkel overneemt.... Iemand, net zoals hij, voor wie Zijn God alles is.

Amen.

Jozef Dubaere

Overlijden Jozef (Laurens) Dubaere

Op 23 december 2016 overleed Jozef Dubaere in het

Rust- en Verzorgingshuis Sint Jozef van de Zusters der

Armen in de Hoogstraat te Brussel.

Hij werd geboren te Izegem op 26 juli 1940, als oudste

zoon van Cyriel Dubaere en Gabriella Deblauwe en was

de broer van Carlos (Filip 28-4-1942 - + 15-5-1982) en

Mare.

Hij deed zijn humaniora te Aalst en trad in bij de

kapucijnen op 10 septem ber 1959. Hij legde zijn professie

26

af op 12 septem ber 1960 en werd priester gewijd op 9 juli 1966, samen met Victor Geerts, Kamiel

Teuns, Albert Gits en August Koyen. Na zijn theologie te Izegem volgde hij een pastoraal jaar te

Fribourg. Op 12 januari 1969 vertrok hij als missionaris naar Pakistan en werd te Sialkot geplaatst om

Urdu en Punjabi te leren. Op 2 mei 1969 verving hij pater Albaan Maertens te Ada die op verlof kwam.

Enkele maanden later werd hij aangesteld als directeur van het "Capuchin Franciscan Center" voor de

opleiding van kandidaten voor de orde. Op 15 juli 1971 kwam hij op ziekteverlof naar Belgie. Hij vertrok

opnieuw op 2 januari 1972 en keerde definitief terug op dokters advies op 14 augustus 1973. Hij werd

op 9 januari 1974 voorlopig geplaatst in het Studentencentrum te Brugge, en op 10 juli 1974 ingelijfd

in de fraterniteit aldaar. Op 18 mei 1976 werd hij gevangenisaalm oezenier te Antwerpen, op 29

oktober 1976 in de gevangenis te Sint Gilles te Brussel.

Op 17 januari 1977 vraagt hij het secularisatie indult aan. Hij wordt aanvaard in het aartsbisdom

Mechelen-Brussel op 18 februari 1977 en definitief geïncardineerd op 1 november 1982.

Als aalm oezenier in de gevangenissen van Sint-Gilles en Vorst, als ziekenhuispastor in de kliniek "Saint-

Etienne" en als biechtvader in de "Finistère" werd hij vooral gewaardeerd om zijn aandacht voor de

kleine man en zijn talenkennis.

De uitvaart vond plaats op 30 december 2016 in de kapel van het Rusthuis Sint Jozef in de Hoogstraat

te Brussel.

27

Uit vervlogen tijden

KAPUCIJNEN IN MECHELEN GEBASEERD OP EEN DAGBOEK UIT 1654

Inleiding

De kapucijnen ontstonden uit de minderbroeders franciscanen die wilden teruggaan naar de oorspronkelijke eenvoud van de orde volgens de regel van hun stichter Sint-Franciscus. Paus Clemens VII verleende hen een stichtingsoorkonde in 1528. Het was de lange spitse kap van hun ordekleed die hen onderscheidde van de andere religieuzen.

▲ Klederdracht van de kapucijnen Mardulyn, J.F. (toegeschreven aan). Stadsarchief Mechelen - beeldbankmechelen.be)

C^ipucienen Broeders, "van de Capucienen.

Volgens Jan Schoeffer bleef deze nieuwe orde binnen Italië tot in 1572 toen paus Gregorius XIII de kapucijnen toestond zich ook in Frankrijk te vestigen. Op vraag van Alexander Farnese, de toenmalige landvoogd van de Nederlanden, kreeg de Spaanse koning van paus Sixtus V de toezegging om de kapucijnen ook naar de Spaanse Nederlanden te zenden. Kloosters werden gesticht Antwerpen in 1585, Brussel in 1587, Leuven in 1591 en Mechelen in 1599.Uit de grafschriften heeft Schoeffer de toelatingsakte tot vestiging in Mechelen in Nederlandse vertaling genoteerd:

'Wij kommunemeesters en de overingen die de metropoiitane stad Mechelen vertegenwoordigen, zaligheid in den Heer aen allen die deze brieven zullen zien.Wij bekennen en getuigen dat wij op de aenbeveling van zijn doorluchtigste Hoogheid den kardinael van Oostenrijk, gouverneur van België [de Zuidelijke Nederlanden], alsook op de brieven van groote persoonagien door de paters Capucienen aen ons

28

getoond', en op het schrijven van de eerw. Pater provinciaeI van het orde, op het aendringen derzelve aen hun en hun orde toegestaen hebben, en toestaen, voor zooveel het ons aengaet, dat zij in deze stad eene bekwame plaets mogen kiezen, doch met nadere toestemming van 't magistraet voor het geleg, en aldaer zonder last of kosten voor de stad, zullen mogen een klooster bouwen voor twaelf broeders van 't gemeld orde, zullende hier hun bestaen vinden in de gewoone aelmoesen die, zoo wij verhopen, hun niet zullen te kort blijven, maer ten vollen zullen genoug zijn tot hunnen onderhoud door de godvruchtige giften van het volk. Tot getuignis hebben wij dit met onzen gemeenen zegel bekrachtigd. Den dertienden dag van january 1599.'1 Het ontbrak de kapucijnen niet aan weldoeners uit de familie de Croy voornamelijk

Joanne de Blois, weduwe van Philippus de Croy, hertog van Aarschot, de markiezen van Havré en de prinsen van Arenberg.Een eerste vestiging tussen de Adegemstraat en de Dijle bleek na korte tijd te klein en de mogelijkheid om verder uit te breiden was moeilijk wegens plaatsgebrek waardoor een andere vestigingsplaats noodzakelijk werd. In 1627 kocht de stadsmagistraat de gronden voor de kapucijnen tussen de Ganzendries en de Molenberg langs de stadswallen en nabij de overste poort waar voorheen de refugie van de norbertinessen van Leliëndaal stond.(^ z ie afbeelding links)2

De gronden hadden een aanzienlijke oppervlakte van 18000 m2 waarop later de gebouwen800 m2 in beslag namen en verder werden uitgebreid. De verhuizing had plaats na de toestemming van de paus om zich op een andere plaats te vestigen. Grote giften vloeiden snel toe wat hen toeliet al in 1633 de bouw van een nieuwe kerk aan te vatten. In vier jaar werd het gebouw opgebouwd en het was de aartsbisschop Jacobus Boonen in persoon die in 1537 de kerk inwijdde ter ere van de patroon H. Franciscus van Assisi. Het bescheiden kerkgebouw was 42 bij 12 m groot en bevatte twee altaren. Naast dat van Franciscus was een

tweede altaar aan Maria toegewijd.De kerk werd afgewerkt met onder andere de schilderijen, 'Christus aan het kruis' van G. De

Crayer, 'Kerstnacht' van Maarten De Vos en 'Sint Franciscus ontvangt het goddelijke Kind uit

A Grondplan van de kapucijnenabdij

te Mechelen

29

de handen van Maria' van Geeraert Zeegers samen met beelden en altaarstukken.3 Dit werd in hoofdzaak mogelijk door een legaat van de Spaanse 'maestro del campo genera!' Don Christobal de Medina de Montoya, heer van Hollaken nabij Rijmenam.4 In 1650 waren ondanks het opgelegde aantal van 12 al 30 paters en broeders aanwezig. Daarom werden er in 1659 nog twee kleine altaren in de kerk toegevoegd. Volgens Schoeffer werd er eveneens nabij de ingang van het klooster, een 'Capucienen kruis' opgericht op de Ganzendries in de Hoogstraat.

Dergelijke kruisen werden

overal door de kapucijnen geplaatst met

deinstrumenten

van de passie en een lans met spons. De

bevolking sprak over het plaatsen van een kruis aan de deur zoals de kapucijnen doen.Het klooster werd na 1796 verplicht verlaten tijdens de Franse Revolutie, verkocht in 1798 en afgebroken in 1811. (T z ie afbeelding met het kapucijnenkruis hieronder)5

Het dagboek van George Doublet en het belang

voor de kennis van de kapucijnen Door toeval bij de studie van de ondergang van de lakennijverheid in de stad Mechelen in de zestiende en zeventiende eeuw heb ik een document gevonden met aanbevelingen over de wettelijkheid van maatregelen tegen de heffingen op Engelse wol. Dit document ging uit van een procureur van de Grote Raad van Mechelen en was ondertekend door een lid van de familie Doublet. Een lid van de familie Doublet was al in de vijftiende eeuw in functie als procureur van het Parlement van Mechelen en in de zestiende eeuw was er zelfs een burgemeester en meerdere dekens van ambachtslieden en gilden tot in de zeventiende eeuw.

PIERRU IX V EN S

G enoeg oorlog! M echelen na de Vrede van Munster

Het dagelijks leven m M echelen en om gcving i hel dagboek van een H ollander 165^-1655 reizen, leven, verm aak, m isdaad en religie

Studie rond het dagboek van Doublet T

30

Tijdens de godsdienstoorlogen tussen 1568 en 1648 ging een deel van deze familie over tot de protestantse godsdienst en vestigden zich in de Verenigde Provincies van de Nederlanden. Na de Vrede van Munster waarin tot de oprichting van een 'Chambre Mipartie' werd beslist die over de nog hangende problemen en ook over de overtredingen van het verdrag na de oorlogen moest oordelen. George Doublet maakte deel uit van de afgevaardigde rechters uit het Noorden en maakte deel uit van deze tweeledige rechtbank samen met de rechters van de Spaanse Nederlanden. Tijdens zijn verblijf heeft hij een uitvoerig dagboek bijgehouden van 940 pagina's waarin onder meer zijn relaties met de katholieke geestelijken en orden zijn beschreven. Door de hierin bevatte unieke gegevens te isoleren en toe te spitsen op de kapucijnen is het mogelijk om een beeld te vormen van het functioneren van deze orde rond 1654 in Mechelen. Wat volgt is een overzicht van hun klooster, hun activiteiten en de manier van leven. Een deel, soms uitvoeriger, is te lezen in het boek dat verder het verblijf van Doublet en de werking van de Chambre Mipartie in Mechelen uiteen zet.6

Op het ritme van de getijden, het leven in een kapucijnenklooster Volgens de regel van Sint-Franciscus leefden de kapucijnen in gehoorzaamheid aan hun oversten, in kuisheid en zonder eigendom noch geld, dit laatste behalve in nood of hoge noodzakelijkheid zoals ziekte. Hun enige bezit was twee kleden en een mantel, in de proeftijd zonder kap, maar met koord, onderbroek en kaproen (een kap met schouderstuk voorzien van een pand over de borst en de rug) en verder alleen boeken nodig voor het bijwonen van officie en lofzangen.In tijden dat vlooien en ander ongedierte ongemakken overbrachten naar de dragers van steeds dezelfde klederen lijkt het vreemd dat de paters maar weinig hiermee te maken hadden. Ze voorkwamen dit door zorgvuldig zichzelf en hun kledij regelmatig te wassen. Hun kledij vertoonde geen plooien waar ongedierte zich kon nestelen en door een behandeling met warmte verdelgden ze de eventueel aanwezige insecten. Dit gebeurde als volgt door ze:

'over begloeyde kooien spannen ende met een rysken (= rijshout) kloppen soo dat alleongedierte oock neeten ende haer in’t vuyr valt.'

Broeder Roon voegde er met zijn simpele ziel aan toe dat een heilige engel dit aan Sint Franciscus geleerd had. Blijkbaar werden deze handelingen ook door de gardiaan uitgevoerd want ook de gardiaan en de provinciaal liepen met dezelfde kledij. Pater Charles de broer van de hertog van Aarschot was zo nederig dat hij meermaals als hij een nieuw ordekleed en mantel kreeg van zijn broer, dit schonk aan een pater van de orde en in plaats daarvan nam hij de oude gelapte kledij van de andere van zijn schouders en droeg deze zelf.Zoals gebruikelijk in meerdere orden werd gebeden al of niet met een misviering op de zeven getijden van lauden tot completen. Vasten was de regel tussen Allerheiligen en Kerstmis, van Drie Koningen tot Pasen en de rest op vrijdag.7

31

De kapucijnen in Mechelen hadden blijkbaar niet te klagen. Tal van weldoeners zowel van overheidswege, van de adel en inwoners kochten maar al te graag hun zielenheil af door het geven van aalmoezen. Ze haalden het grootste deel van hun voeding uit de grote oppervlakte van hun goed onderhouden tuinen.Opstaan zeer vroeg in de ochtend en de eraan verbonden godsdienstige oefeningen kortte de slaap in. Om de vermoeidheid wat te temperen en hen in staat te stellen om de arbeid in de tuin en ander karweien tot een goed einde te brengen werd na het middagmaal een rustperiode ingelast. Getuige hiervan was Doublet, die tijdens een bezoek aan Antwerpen zijn vriend pater Rupert ging opzoeken na zijn overplaatsing van Mechelen naar Antwerpen. Ondanks hun verschil in opvatting over het beleven van hun godsdienst was er in Mechelen een band ontstaan tussen Doublet en de minzame man die pater Rupert was. Hij meldde zich aan bij het klooster en vernam dat ze:

'juyst in 't opstoen van hun refectie waren, ende werdende wij ondertusschen gewesenin der hoffte gaen, quam pater Rupert dadelijck bij ons'

Het woord refectie staat voor een herstel door een rustperiode net zoals een refectiemaaltijd die werd ingesteld na de vastenperiode om terug op krachten te komen. De daar aanwezige kapucijnen wandelden door de tuin terwijl ze gebeden opzegden onderbroken door stichtende woorden van hun gardiaan. Pater Rupert met Doublet namen regelmatig andere paden om het gebed niet te storen.Tijdens een eerder bezoek in het huis van Doublet te Mechelen van pater Rupert en broeder van Roon vertelden de kapucijnen meer details over de manier waarop ze in het klooster de tijd doorbrachten. Broeder van Roon was van 'goeden huize' en verwant met Doublet. Meer bepaald vertelden ze over de strengheid van de tuchtoefeningen van hun orde. Ze droegen beiden een ijzeren kettinkje rondom de enkel waarvan de punten op en in de huid drukten om door de pijn die ze meebrachten afstand te doen van het lichamelijke en de aandacht te verplaatsen naar het geestelijke. Broeder Roon, die zijn kettinkje al vele jaren droeg lachte omdat hij ermee begonnen was als gevolg van een opgelegde straf wegens ongehoorzaamheid. Hij was het blijven dragen toen zijn straf al lang was afgelopen en kon niet voorkomen dat het in zijn been gedrongen was wat tot een ontsteking had geleid. Gedurende zeven jaren had hij veel gereisd onder meer naar Rome, door sneeuw en moeilijke wegen, en deze ontsteking heeft ertoe geleid dat hij er ziek van was geworden. Hij mankte en had nog steeds pijn aan zijn voet. Het was al enige tijd geleden dat broeder Roon bij hem was geweest en hij vertelde:

'dat hij sonder een accident aen zijn been ’t geen hem ’t uytgaen voer een tijt haddebeleth mij al soude zijn geweest bezoucken.'

Doublet was onder de indruk van de volharding die hij kon opbrengen door zonder bescherming door aangepaste kleding door sneeuw en koude vrijwillig deze pijnen onderging en vroeg zich af of ze dit alleen deden om het vleselijke te verdringen. Geestelijken die hun leven aan God toewijdden bedreven toch weinig zonden, waarom dan legden ze zichzelf

32

dergelijke straffen en zelfpijnigingen op? God vroeg toch niet dat ze met het risico van hun eigen gezondheid en lichamelijke gesteldheid deze kwellingen ondergingen!Pater Rupert stelde hem gerust door te stellen dat hun geselingen met kettinkjes uit vrije wil uitgevoerd werden op maandag, woensdag en vrijdag op hun blote schouders, van de minste broeder tot de provinciaal toe. Iedereen was vrij het aantal en de zwaarte van de slagen te kiezen zoals het geweten hem oplegde. Broeder Roon voegde daar aan toe dat hij nooit zou toestaan dat een medebroeder de geseling bij hem zou uitvoeren maar van zijn eigen hand deerde het hem niet. Ja zei pater Rupert:

'wij nemen der recreatie in, ende als wij ons somwijlen vermaken ende recreeren willen soo gaen wij in den hoff ende spelen der om met ons vijff off sesen reye wie van ons sich selffs mette ketting disciplineren sal ende daer 't dan op valt die doet het.'

Doublet begreep de bedoeling van hun boetedoening niet en vroeg of het dan niet nutteloos was deze boete te doen als ze zo weinig zondigden. Maar ook daarvoor hadden de kapucijnen een antwoord:

'Maer wij doen 't evenwel seyde hij alsdan om de zielkens uyt het vaghevier te verlossen.’

Repliceerde de pater en voegde eraan toe:‘de enckele pronuntiatie van de woordekens 'requiescat in pace' doet telckens een siel uyt het vagevuyr inde hemel varen soo dat ick mijne willen doende pio defunctis [uit eerbied voor de overledenen] gestadich meyne gedachten op die woerden laet gaen. Souden wij geen compassie met die benaude sielen hebben, daer voer disciplineren wij ons niet juyst voer onse eygene overtredinghen.'

Uit een eigenaardig getuigenis tijdens een gesprek tussen kanunnik Corstens en Doublet nadat hij de definitieve intrede van zijn nicht van Alckmade bij de karmelietessen had bijgewoond, komen we meer te weten over het noviciaat van de kapucijnen. Het gesprek handelde voornamelijk over de strenge regels van sommige orden zoals de karmelietessen die de nadruk legden op de innerlijke mortificatie opgelegd door de stichteres de Heilige Theresia van Avila met als doel de passies te bedwingen. Kanunnik Corstens voegde eraan toe dat bij de kapucijnen de mortificatie meer betrekking had op het uiterlijke. Wat volgde was eerder vertrouwelijk en daarvoor schakelde hij over naar het Latijn als voertaal:

'dat het eerste jaer van 't novitiat der capuchinen ondraechlijck is, dat sij alle smaedt hunne novosien aen doen, tot het Heken toe incluys van de secreten met haer tonghen.'

Alles was erop gericht om zich te onthechten van allerlei lichamelijke geneugten en hun leven op te dragen aan God. Van de cisterciënzers is geweten dat ze voor het laatste gebed van de dag met de abt nog een wandeling maakten in de tuin waarbij scabreuze taal en platte praat niet geschuwd werd maar de op die manier opgewekte lusten werden getemperd door het drinken van een kruidendrank uit in hun eigen tuin gekweekte planten, zoals valeriaan.

33

Hoe de kapucijnen omgingen met de verleidingen van het vlees werd in de talrijke gesprekken niet onthuld, tenzij de regelmatige geselingen daartoe volstonden.

De tuin des HerenDe tuin was afgesloten met een muur voor de opbouw van het klooster. De stadsoverheid verplichtte de kapucijnen aan de kant van de stadsomwalling 7,8 m vrij te laten en twee vluchtopeningen te voorzien. Uit het dagboek van Doublet vernemen we dat hij door zijn collega's uitgenodigd werd om een bezoek te brengen aan de tuin van het kapucijnenklooster die hem zegden dat de tuin waard was om gezien te worden. Doublet stemde daarmee in:

'Inderdaet is het een seer spaecieusen ende schoenen oock wei ende ordentlijck onderhouden thuyn met groote percken ter culture von asparges, artichocquen, meloenen, blauwe coolen ende alles'

De tuin was aangelegd met verschillende hoogteniveaus, bood de mogelijkheid om op twee plaatsen naar de stad te gaan via uitgangen en had drie wandelwegen voorzien van meditatieplaatsen in de schaduw van bomen. Nabij de uitgang achter de koer was een waterput waar door de stad een pomp op werd geplaatst. Tijdens hun rondgang in de tuin voegde de gardiaan zich bij hen; na een begroeting zetten ze samen hun weg verder. De gardiaan richtte zich tot zijn bezoekers met de woorden:

'Wij religieusen moeten so al mediteren ende God bidden.'

En hij eindigde met het aanhalen van een tekst van Augustinus dat:'in de cleynste cruydekens de grootsheyt, van de Schepper blijckelijk was.'

Bij het gaan naar de uitgang merkte Doublet nog broccoli en savooikolen op. Naast grasperken en grond voor de kweek van groenten was er ook plaats voor fruitbomen en struiken voor klein fruit, kruiden en medicinale planten.Tijdens een bezoek zag graaf Alessandro Segni hagen en struikgewas en een grote vijver en dat de tuin in 20 perken verdeeld was met bloemen, vruchten, inlandse en uitheemse planten.8Uit de teksten kan worden afgeleid dat de toegang tot de tuin niet vrij was maar Doublet vermeldde op een ander ogenblik dat ze het aangenaam vonden nog enkele uren rustig daar door te brengen. Wel was er aan de hoofdingang aan de Ganzendries een portier aanwezig die het storen van godsdienstige oefeningen door de paters in open lucht in de tuin kon beletten.Het belang van de tuin was niet te onderschatten want op zeker ogenblik stuurde Doublet, die toch een protestant was, zijn knecht naar de tuin van de kapucijnen om een weinig mierikswortel te vragen die op dat ogenblik op de markt in Mechelen niet te koop was. De jonge knecht mocht een pater vergezellen die hem het gevraagde overhandigde en hem attent maakte op een preek die na de middag om veertien uur zou plaatsvinden in de kloosterkerk. Hij verzocht de knecht het zijn meester te vermelden en dat hij en zijn dochters welkom waren om de preek bij te wonen.

34

Bij andere gelegenheden hebben de kapucijnen nog asperges, aalbessen en artisjokken uit hun tuin aangeboden. Dat stelde echter grote problemen voor Doublet die als rechter ambtshalve ieder geschenk diende te weigeren en vroeg om die giften niet meer te herhalen behalve op zijn vraag en dan alleen in ruil voor andere goederen. Zo vroeg Doublet of het hen zou bevallen dat hij hen een 'proeffken' van zijn Hollandse boter kon bezorgen, want dat hij bang was dat hun boter beter zou zijn. De paters wisten dat Hollandse boter beter was om mee te koken en stemden in met zijn voorstel. Doublet liet een Keulse pot boter van ongeveer 20 pond afleveren door zijn knecht.Later deed hij zijn belofte gestand door 12 flessen wijn te laten brengen door zijn knecht:

'Dit leste bij occasie van dat ick op zijn leste visite sondach des hem gevraecht hebbende of hij een dronck wijns soude derven oplusten te nemen in mijn huys, hij daer op geantwoerd hadde niet in mijn huys, maer in hun clooster was 't hun wel geoerlooft een dronck wijns te doen, 't welck ick afdoen als ongemerckt hebbende laten hun gaen, evenwel bij mijn selff had op genomen tot geen onbequamen occasie van doer een cleyne wijn verereringe te doen'.

Onderstaand het grondplan van de kloostergronden.9

W ereldlijke problemen onderbraken de activiteiten van de kapucijnen Doublet ontving twee kapucijnen, eerder paters op leeftijd, waarvan zoals gebruikelijk was één het woord voerde en de andere zich stilzwijgend op de achtergrond hield. Na enkele vriendelijke woorden over de gezondheid ging de pater over tot de reden van zijn bezoek.

M Grondplan van het

klooster en de tuin.

Onderaan rechts de

hoofdingang naar de

kerk en de

portiersloge.

De oppervlakte is

ongewijzigd vanaf de

aanvang, de gebouwen

zijn zoals aangegeven

in het midden van de

18e eeuw.

35

Er was namelijk een rechtsvordering bij de Chambre Mipartie ingediend door de kapucijnen. Het handelde over een testament opgesteld in 's-Hertogenbosch door de nicht van een kapucijn waarin de kapucijn tot algemeen erfgenaam werd genoemd. Met uitzondering van enkele pieuze schenkingen, door de overlevende bestemd om zijn zielenheil te bevorderen, werd de rest bestemd voor beurzen aan studenten om te studeren aan de universiteiten van Keulen, Leuven en Douwaai, telkens voor drie studenten. De ontvanger wilde deze gelden gebruiken voor studenten te Delft en een legaat aan een stichting die armen onderdak verleende tegen de wil in van de overledene.Onderstaand de gebouwen van het kapucijnenklooster aan het einde van de 18e eeuw.10

De bedoeling was natuurlijk om te weten te komen hoe Doublet als rechter over deze zaak dacht. Steunende op artikel 61 van de Vrede van Munster waarin het mogelijk werd gemaakt erfenissen die tijdens de oorlogen waren opgemaakt nietig te verklaren en daarvoor bij de rechtbank werden voorgelegd. De beslissing werd ingehouden omdat de man kort na de Vrede was overleden maar het testament nog tijdens de oorlogen was opgesteld door een notaris. Doublet liet echter niet in zijn kaarten kijken en brak het gesprek af met te stellen dat de rechtbank na ontvangst van alle stukken en het horen van de partijen ten gepaste tijden uitspraak zou doen.Doublet wou echter wel weten of de geruchten echt waren dat muitende garnizoensoldaten met geweld de paters kapucijnen en de miniemen overvallen hadden en beroofd. De pater vertelde wat gebeurd was en beklaagde zich over de onwetendheid van de soldaten:

36

'De soldaten hadden 200 gulden aen geit gevonden bij de minimen, 't welk zij voer anderen over meynden te brenghen. Ten selven dage zij voer oock geit bij de capucienen sochten die nochtans bijde regel van Sint-Franciscus geen geit noch voor hun selven noch voor anderen en vermogen te handelen of over hun te hebben.'

Het was dus een tegenvaller voor de plunderaars dat ze geen geld gevonden hadden bij de kapucijnen.De regel van Sint-Franciscus is duidelijk, zelfs bedelen was niet toegelaten behalve in extreme nood of eens per jaar. De jongste dienaar van Doublet deed open en zag twee paters kapucijnen die om brood bedelden. Doublet had niet graag dat men hem stoorde wanneer hij in gesprek was met een collega en had kort geantwoord:

'seght hun dat zij tot onsen backer gaen, men sal daer ordre geven'

De jongen bracht het antwoord waarvoor ze hem bedankten en vroegen hoeveel brood ze daar zouden halen, hij antwoordde twee stuivers zich baserende op:

'de rekeninge makende op 't weckelijcke brood dat wij den minnebroeders hebben toegesecht, die alle weecken gaen bedelen en die naar hij wist twee stuyvers kregen waarop ze wechgegaen waren.'

Op zondag dacht Doublet eraan de opdracht voor de paters kapucijnen aan de bakker mee te delen en riep de jongen bij zich die hem antwoordde dat hij hen al het bedrag had gemeld. De kleine som was echter bedoeld voor geestelijken die alle weken kwamen bedelen en Doublet was bang dat ze zouden denken dat hij een zo kleine som gegeven had om met hen te spotten. Hij stuurde een oudere knecht naar het klooster om zich te excuseren voor het gedrag van zijn knecht en gaf hem het bedrag aan waarvoor hij bij de bakker zijn akkoord gegeven had.Er bestond na de vrede een soort van gedoogde godsdienstvrijheid en vrij verkeer tussen de Verenigde Provincies en de Spaanse Nederlanden. Reizigers moesten zich melden vooraleer een reis aan te vatten. Broeder Roon had van zijn oversten toestemming gekregen om enige weken in Zuid-Holland zijn zuster te gaan helpen met het bewerken van het land tijdens de ziekte van haar echtgenoot. Hij stelde Doublet de vraag of er enige problemen zouden optreden wanneer hij in zijn ordekleed de reis zou ondernemen. Doublet raadde dat af om geen aanstoot te geven aan de plaatselijke bevolking tenzij hij een mantel over zijn kleed droeg en schoenen te gebruiken.Hij steunde zich op artikel 19 van de Vrede van Munster:

'De Onderdanen en Ingeseten van de Landen vande geachte heer Coninck, comende ïnde Landen van de voornoemde Heeren Staten, sullen haer ten opsichte vande publique oeffeninge van Religie, moeten gedragen in alle zedicheijt, sonder eenich schandael te geven met woorden oft met wercken, en sonder eenige lasteringe te spreecken'

Hetzelfde was eveneens opgelegd in omgekeerde richting. Doublet stelde voor dat hij gewoon toestemming vroeg aan zijn oversten om tijdelijk als broeder zijn ordekleed af te leggen en in burgerkleren deze reis te maken. Roon geloofde niet dat hij hiervoor toestemming zou krijgen en bedankte voor de raadgeving.De grafschriften van drie blauwe zerkstenen voor de communiebank van de kerk van de kapucijnen werden genoteerd voor de afbraak in 1811 de eerste steen vermeldde de voornoemde broeder Roon:11

Obiit 12 Xber1664

Frater SIGISMUNDUS ROTTERDAMUS

Roon

Welke middelen gebruikten de kapucijnen om zieltjes te winnen Een van hun sterkste punten waren zeker hun preken, ik kan dat persoonlijk beamen hoewel het meer dan 50 jaar geleden is en in de kapel van de school bij het begin van de Vasten een kapucijn de preekstoel beklom om een van zijn donderpreken ten beste te geven. Voor twaalfjarigen die misschien niet of weinig overtuigd waren van wat vasten en leven was in de voorbereiding van het komende Paasfeest, was dat na de preek veel duidelijker. Ze hadden, maar dat wist ik toen nog niet, nog niets van hun overtuigingskracht verloren.Mensen overtuigen door te preken gebruikten ze dus met overtuiging. Toen de knecht van Doublet wat mierikswortel gevraagd had bij de paters hadden die laten weten dat er een preek was, de knecht bracht de boodschap over maar Doublet als rechter en protestant wou daar niet op ingaan, hij wilde niet de indruk geven dat hij zwak was in zijn geloof. Zijn dochters daarentegen waren benieuwd om de preek van een kapucijn te aanhoren. Protestanten geloofden dat het bijwonen van ceremoniële katholieke handelingen hen de weg naar het hiernamaals zou blokkeren en de hemel zou voor hen gesloten blijven. Dus zorgden ze ervoor als ze een concert of een voorstelling in een kerk bijwoonden dat ze gewaarschuwd werden voor de aanvang van een ceremonie zoals het vertonen van de gewijde hostie gedurende het lof zodat ze hun blik konden afwenden of de kerk verlaten.Zo zorgde Doublet, die zelf niet aanwezig was, ervoor dat een begijn die aanwezig was zijn twee dochters discreet zou buiten brengen na de preek. De predikant was een Vlaamse edelman uit het geslacht van Maldeghem, zijn dochters vertelden:

'dat hij morale ende stichtelijcke leeringen had gedaen tegen d'ijdelheid des werelts ende in sonderheyt van 't vrouwvolk, alles met schrifture plaetsen bevestighende, ende weynich grillen daer anders vermoghende als alleen wat over Sint Felix van wie ze de dag celebreerden'

38

De protestanten in Mechelen hadden met de Vrede het recht gekregen om hun eigen vieringen te houden zonder aanstoot te geven maar hadden al geruime tijd geen predikant meer. Blijkbaar hadden de katholieke orden weet van deze zwakte en voerden ze hun actie op om de protestanten naar hun preken te leiden. Ze richtten zich op de knechten, de zwakste schakel, om hun overtuiging over te brengen. Een collega van Doublet bevestigde dat ook zijn knechten werden aangespoord tijdens een wandeling in de kapucijnentuin om naar hun preken te komen:

'twee knechts die met hem in de hoffgegoen zijnde en uytgegoen ende in 't portoei off spreeckhuys onderhouden von copuchinen hodden gehadt hoewel zij bij de heren daerover geexomineert lachende eenige mentie van religie aen hun te zijn gemaeckt geworden.'

Door de verschillende bezoeken van kapucijnen aan het huis van Doublet vreesde hij dat hij in de gratie van de kapucijnen was geraakt zodanig dat hij tijdens een scheerbeurt bij zijn barbier:

'hadde geseght, dat ick wellicht bij mijne gebuyren die frequentatie siende soude worden nagedacht van haest in een capuchinekap te willen kruijpen. mr. Martinus [die daar ook aanwezig was] daer op met stemmicheyt geanwoerd, als ick daer inclinatie toe hadde, dat des wel soude komen geschieden.'

Zelfwaren Doublet en zijn collega overtuigd dat de meeste preken goede bedoelingen hadden hoewel er ook wel een toon van haat tegen de protestanten bij sommige predikanten voorkwam. Ze namen zich voor om niet meer in te gaan op deze uitnodigingen hoewel ze hierdoor niet uit hun evenwicht gebracht werden.De naaste buren van Doublet waren drie vrome zusters die men kon vergelijken met begijnen die leefden in een gewoon huis maar onder toezicht stonden van de jezuïeten. Elisabeth de la Forge, één van deze drie vrome vrouwen voegde zich in de avond regelmatig bij de dochters van Doublet om samen handwerk te maken of wat te lezen. Tijdens de voorbereidingen voor het vertrek naar Dordrecht aan het einde van zijn ambtstermijn had Doublet beroep gedaan op iemand die ervaring had met het inpakken van zijn huisraad, een gewezen sergeant die ook in de huiskamer aanwezig was. Doublet vroeg aan de aanwezigen om een verhaal te brengen. Zo verhaalde de sergeant:

'eenige bouffonnerijen (= nogal boerse grappen) door dien soo hooch op gekretene [= roepende) capuchin in de Lieve Vrouwenkerke predikende gebruyckt die hij gehoort hadde'

Doublet had van zijn predikant vernomen dat deze kapucijn de meeste toeloop had en bevestigde zijn taalgebruik, maar wees er ook op dat zijn grote vriend (hier eufemistisch gebruikt), pater Angelin van Brugge van de familie van Maldeghem die in Sint-Rombouts sterk predikte, meer deftigheid over zich had. Als voorbeeld vertelde Doublet om het gezelschap te onderhouden enige van die boerse grappen die hem ter ore waren gekomen van die kapucijn en van een minderbroeder die ook veel volk trok bij zijn preken.

39

Doublet besloot met te zeggen dat deftigheid het onderscheid zou moeten zijn tussen de preekstoel en een toneelspeler of het kraam van een kwakzalver.De aanwezige vrome buurvrouw stemde daarmee in en vergeleek de grappen makende kapucijnen met de jezuïeten die eerder statig predikten.

Tot dan toe beperkte de kapucijnen hun contacten met Doublet tot vriendelijke bezoeken, het aanbieden van een goede plaats bij hun vrienden waaruit de dochters een of andere processie of ommegang konden bijwonen. Een hooggeplaatste persoon zoals een rechter benaderden ze met eerbied en Doublet was voor de armen en verschillende orden vrijgevig met aalmoezen. Hij deed dit omdat hij hetzelfde zou doen wanneer hij in Den Haag zou zijn en beschouwde de katholieken als mensen die dezelfde God en Heilige Schrift hadden.Tot zijn verbazing maakte Doublet ook kennis met een agressieve aanpak wanneer twee voor hem onbekende kapucijnen zich aan zijn huis aandienden. Nauwelijks gezeten begon een van beide paters te roepen van de evangelische perfectie terwijl de andere de stille speelde en aan het gesprek niet deelnam. Doublet die het als een grote onbeleefdheid beschouwde om onaangekondigd zonder zich kenbaar te maken en zonder de reden van zijn bezoek te melden het woord te nemen, stond perplex. De pater ratelde ongestoord verder dat hij:

'in 't geretireerd leven was van de clooster religieusen vader, moeder, vrienden, weelde, goederen ende alles verlatende om de lieffde Gods. Gedesemd brood etende offop de volentaire charitaten door gods bestieringe mede herten van goede christenen gebracht wachtende liever dan ter verhinderinge van hunnen gestadigen godsdienst met wereldsche sorgen becommert te wesen.'12

Hij ging verder met te zeggen dat wie zich in een kapucijnenklooster terugtrekt zijn vroegere leven moest vergeten, zelfs zijn eigen naam hoorde daarbij nu heette hij pater Angelinus de Bragis omdat hij van Brugge afkomstig was.Een lage discussie volgde nog tussen beiden die werd afgesloten met een bemerking van Doublet. Doublet vroeg de pater of hij er zich rekenschap van gaf dat door te leven van de aalmoezen hij dan een deel van de aalmoezen wegnam van de armen die niet gekozen hadden om arm te leven. Pater Angelus brak het gesprek daarop af met naar de dochters van Doublet te vragen. Zodra ze in de ontvangstkamer binnen kwamen nodigde de pater hen uit om sermoenen in Sint-Romboutskerk bij te wonen om misschien een betere weg naar God te vinden. In het bijzijn van de kinderen haalde hij uit naar Calvijn en de protestanten en kwamen alle verschillen tussen rooms-katholieken en protestanten nog ter sprake. Het werd stilaan genoeg voor Doublet die vond dat hij het recht niet had als gast om zijn gastheer en zijn familie te beledigen. Bij het buitengaan stelde de pater Doublet de vraag of hij een deugdelijk christelijke jongeling als echtgenoot voor zijn dochters goed zou vinden.Optreden als koppelaars was een geliefkoosde bezigheid van verschillende orden die door hun aalmoezen van adellijke of verantwoordelijke functionarissen veel contacten hadden in de hogere kringen.

Doublet kreeg dergelijke vragen van geestelijken geregeld voorgesteld, die week zelfs tot driemaal toe, vond dat zijn dochters met zeventien en vijftien jaar oud nog veel te jong waren om een partner te zoeken en wees deze aanbiedingen radicaal af.Kapucijnenpaters hadden in tegenstelling van sommige aangehaalde voorvallen toch nog respect en ze hielden rekening met de gevolgen van hun frequente bezoeken bij Doublet. Doublet was namelijk bevreesd dat de overplaatsing van pater Rupert van Mechelen naar Antwerpen een maatregel was tegen de frequente bezoeken aan Doublet. Toen Doublet hem in Antwerpen terugzag vroeg hij of dat het geval was, maar Rupert zei dat het juist het tegengestelde was. De gardiaan had gevraagd om erop te letten dat men niet zou overdrijven met Doublet te bezoeken om te voorkomen dat hij bij zijn oversten niet in problemen zou komen wegens twijfel van zijn getrouwheid aan de protestantse leer.

Pierre Levens, 26 december 2016.Onderstaande schets van het klooster door J.B. De Noter geeft een realistisch beeld rond 1700.13 Een gelijkaardige schets uit het kapucijnenarchief (ACB n, 1495, nr. 64 - Maurits Sabbe- bibliotheek, KU Leuven)

f '

41

D e C a f u c i e n e n Ke r k .

Deze schets van het klooster door J.B. De Noter geeft een realistisch beeld rond 1700.14

Eindnoten, bibliografische gegevens en verantwoording van de afbeeldingen1J.SCHOEFFER, 'Historische aantekeningen rakende de kerken, de kloosters, de ambachten en andere stichten der stad Mechelen', voor 1873, anastatische herdruk, Mechelen, p. 242-244.2 Kapucijnenklooster detail van het stadsplan van Mechelen door Basire. In bezit van de auteur.3 P. HILDEBRAND, 'De Kapucijnen in de Nederlanden en het Prinsbisdom Luik', deel V de Vlaamse kloosters, Antwerpen, 1950, p. 84-85.4 J. SCHOEFFER, 'Historische aantekeningen'; H. INSTALLE, (red.), 'Historische Stedenatlas van België Mechelen II', Mechelen, 1997, p. 110-111.5 J. NECKERS, 'Mechelen zoals J.B. De Noter het zag, Deel 1, Mechelen, 1980, p.78-79, Klooster der Capucienen op de Gansendries.6 P. LEVENS, 'Genoeg oorlog! Mechelen na de Vrede van Munster', Mechelen, 2016.7 Volgens hoofdstuk 1 regel 1 tot 3 uit de vertaling in de Nederlandse taal van de oorspronkelijke tekst van de regel van Sint-Franciscus door de zusters clarissen. http://zustersclarissen3800.be-data-documenten-Regel- van-Franciscus-van-Assisi-NB.pdf8 P. HILDEBRAND, 'De Kapucijnen', p. 87.9 H. INSTALLÉ, ed, 'Historische Stedenatlas Mechelen deel II' Grondplan van het kapucijnenklooster, Mechelen, 1997, p. xviii-xiv, Stadsarchief Mechelen, inventarisnummer A8015.10 Zicht op de gebouwen, kerk, tuinen en vijver van het kapucijnenklooster, pentekening en aquarel van Jan- Baptist de Noter © Stadsarchief Mechelen, Regionale Beeldbank SME 001001395.11 R. VAN AERDE, 'Vier Obituaria van Mechelse Kloosters', Handelingen van de Mechelse kring voor Oudheidkunde, Letteren & Kunst, deel 39, Mechelen, 1934, p. 38.12 Volgens hoofdstuk 1 regel 4 tot 513 H. INSTALLÉ, ed., 'Historische Stedenatlas I', Brussel, 1997, p. 79, Schets van J.B. de Noter: Stadsarchief Mechelen Inventarisnummer B7321.14 H. INSTALLÉ, ed., 'Historische Stedenatlas I', Brussel, 1997, p. 79, Schets van J.B. de Noter: Stadsarchief Mechelen Inventarisnummer B7321.

42