Vouwbrochure "Dijk van een geschiedenis"

DIJKVERZORGINGDe vroegere zorg voor de dijk is te zien aan enkele nog resterende dijkmagazijnen en peilschaalhuisjes. Lange tijd waren eigenaren van hoeven verantwoordelijk voor onderhoud van een stuk dijk, genaamd hoefslag, dat herkenbaar was aan hoefslagpalen. De klei voor reparatie en ophoging van de dijk werd buitendijks gewonnen, zodat hier waterrijke laagten – dijkputten – ontstonden. Hierin werd vaak wilgenhout geteeld.

VERANDERINGEN IN ONDERHOUD EN VERSTERKING1230 Eerste grootschalige verhoging Rijn-

en Lekdijk. 1200-1800 Dijkonderhoud volgens het hoefslagstelsel.17e eeuw Markering van hoefslagen op de dijk

met palen (de meeste zijn eind 20e eeuw verwijderd).

1800-1900 Bouw van speciale waakhuizen, dijkmagazijnen en peil(schaal)huisjes.

KANSEN VOOR DE TOEKOMST• Terugplaatsen verdwenen dijk-

elementen, zoals hoefslagpalen..• Herstel dijkputten voor

historie en natuur. ‘Moderne’ dijkputten voor kleiwinning.

• Historische dijktech - nieken herintroduceren: kwelkades en beplanting.

EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENISNOORDELIJKE RIJN EN LEKDIJK, NATIONAAL ERFGOED

EEN STERKERE DIJK LANGS DE NEDERRIJN EN LEKVoor de Nederrijn en Lek-dijk is een dijkversterkingproject in voor-bereiding. Dit dijkversterkingsproject Centraal Holland heeft als doel om de gehele dijk van Amerongen tot Schoonhoven op sterkte te krijgen. Problemen met dijkstabiliteit en piping (water dat onder de dijk door sijpelt) zullen worden aangepakt en opgelost. Bij het bepalen van oplossingen speelt de ruimtelijke kwaliteit een belangrijke rol. Een groot onderdeel daarvan is kennis van de historische identiteit. Er zijn vele geschiedenissen van de Nederrijn en Lekdijk die het landschap betekenis geven. De Nederrijn en Lekdijk is deel van een dynamische zone die gedurende een kleine duizend jaar, onder invloed van mens en natuur, veel veranderingen heeft ondergaan. Onderzoek naar natuur- en cultuurhistorie leidt tot zicht op kwaliteiten die gekoesterd worden. In Centraal Holland werkt het ook anders: er is gezocht naar landschappelijke en historische kwaliteiten die inspireren bij het vormgeven aan oplossingen. In deze brochure worden voorbeelden getoond van kwaliteiten, gebeurtenissen en inrichtingskansen.

INFORMATIE OVER DIT PRODUCTHet ‘Kwaliteitskader Noordelijke Rijn en Lekdijk Amerongen Schoonhoven’ is opgesteld in opdracht van Dijkversterking Centraal Holland. Het onder-zoek werd uitgevoerd door Terra Incognita, met belangrijke bijdrages van landschapshistoricus Ferdinand van Hemmen, landschapsarcheoloog Eckhart Heunks, Bureau Waardenburg en met bijdrages van gemeenten en gebiedsorganisaties. Deze brochure is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Delta Ontwerpplatform van het ministerie van IenM (https://epublicatie.minienm.nl/delta-ontwerpplatform#).

De voorbeelden in deze brochure zijn indicatief. Er zijn nog geen keuzes gemaakt, en evenmin besluiten genomen over de wijze waarop veiligheidsopgaven in dit project worden aangepakt. Het eindrapport en de deelonderzoeken Kwaliteitskader Noordelijke Rijn en Lekdijk Amerongen Schoonhoven zijn binnenkort te downloaden op www.hdsr.nl. Contact-persoon dijkversterkingsproject: [email protected].

�Z.O.Z.

WAAKHUIS MET DIJKMAGAZIJN

1747 DIJKDOORBRAAK

RAMPEN De dijk heeft veel hoogwaters getrotseerd, maar soms ging het mis. Dijkkronkels, wielen en waaiers van overslag tonen plekken waar de rivier sterker was dan de dijk. Kwetsbaar was de dijk in perioden met hoge waterafvoeren op de Nederrijn en Lek: voor de 15e eeuw en in de 18e eeuw. Ook ijsgang kon opstopping en doorbraken veroorzaken. Tegenwoordig vormen wielen schilderachtige plekjes aan de dijk.

KANSEN VOOR DE TOEKOMST• Dijkdoorbraken zichtbaar

maken als kwetsbare plekken aan de stoere dijk: wielen en mogelijk oude dijkstukken herstellen.

• Kronkelig verloop van de dijk koesteren, met zoveel mogelijk een continu dijkprofiel.

GROTE OVERSTROMINGEN1321-22 Doorbraken van de Lekdijk. Grote

overstromingen in Holland en Utrecht. 1496 Dijkbreuken boven Schalkwijk en bij ’t Waal. 1624 Dijkbreuk in Tull en ‘t Waal. Water tot

in de binnenstad van Amsterdam. 1677 Doorbraak in het gebied De Batuwe. 1747 Dijkbreuk bij Wijk bij Duurstede. 1751 Doorbraken boven Jaarsveld.

DIJKDOORBRAAK ROND 1277

LANDBOUW EN WONENBedijking ging in de 11e en 12e eeuw samen met ontginning van uitgestrekte klei- en veengebieden. Er ontstonden boerderijlinten en lange kavels met sloten en boomsingels. De dijk lag oorspronkelijk dicht bij de rivier, maar werd na hoge waterstanden op veel plaatsen teruggelegd. Ontgonnen land kwam buitendijks te liggen. Dit is nu soms nog zichtbaar als ‘oudhoevig’ land (zie kaartbeeld). Langs de dijk staat nog altijd veel historische bebouwing.

WATERLINIEDe dijk was een cruciaal onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Via sluizen in de dijk bij Wijk bij Duurstede, Honswijk en Vreeswijk kon rivierwater worden ingelaten om het land onder water te zetten. Daarnaast was de dijk een acces: een potentiële opmarsweg voor de vijand door de waterlinie. Er kwamen verdedigingswerken om het acces af te sluiten en om de nabije inundatiesluizen te verdedigen.

ONTWIKKELINGEN800 - 1100 Bebouwing en landbouw op oeverwallen

langs de Nederrijn/Lek. 1100 - 1300 Afdammingen Kromme Rijn (1122) en

Hollandse IJssel (1285). Ontginning grote komgebieden.

1200 - 1400 Dijkterugleggingen. Middeleeuwse verkaveling buitendijks is nog zichtbaar.

OORLOG OP DE LEKDIJK1672 Doorgraven dijk bij Willige Langerak en overstro-

ming Lopikerwaard om Franse leger te stoppen.1787 Pruisen rukt op over de Lekdijk.1841 Bouw Fort Honswijk als deel van Nieuwe Hollandse

Waterlinie.1914 De waterlinie werd geïnundeerd.1940 De inundatie van de waterlinie werd niet voltooid.

KANSEN VOOR DE TOEKOMST• Contrast versterken:

wonen en landbouw binnendijks versus natuur buitendijks.

• Uitzondering: oudhoevig land benadrukken met kavelstructuren en schapen over de dijk.

• Monumentale bouwwerken en bomen koesteren.

KANSEN VOOR DE TOEKOMST• De historische rol van een

fort in de dijk weer lees-baar maken: inundatiesluis, schootsveld over de dijk.

• Fort als recreatief knooppunt ontwikkelen; van water naar land en van dijk naar dijk, over het fort.

De Noordelijke Rijn en Lekdijk is een belangrijke dijk die al 800 jaar de gewesten Utrecht en Holland beschermt. De dijk kent vele geschiedenissen: van rampen, landsverdediging, oogsten, dijkverzorging en natuur. Rond de dijk is nog veel historie zichtbaar. Dijkversterkingsproject Centraal Holland laat zich inspireren door deze historie.

1677 DOORBRAAK BIJ DE BATUWE

1751 DIJK-DOORBRAAK

1321-22 DIJKDOOR-BRAAK BIJ KLAPHEK

1496-1624 DIJKDOOR-BRAKEN BIJ ‘T WAAL

1841-1848 BOUW VAN FORT HONSWIJK

Z.O.Z. �

NATUUREeuwenlang is de dijk steeds aangepast aan het natuurlijke gedrag van de rivier. Bochten in de rivier en de dijk laten dit nog altijd zien. Waar de dijk oude zandbanen kruist is nog kwel en kwelnatuur te vinden. In het westen zijn er getijden zichtbaar op platen en oevers. In het oosten is de rivier gestuwd met stabielere waterstanden en groeien glanshaverhooilanden. Dijkputten en geulen zorgen voor bijzondere ecologische omstandigheden.

GEBEURTENISSENPrehistorie Ontstaan nieuwe Rijnarm, de Lek.1000-2016 Meanders en dijkverleggingen na natuur geweld.1958 Stuw Hagestein in de Lek. Ander milieu

oost en west.1990 Uiterwaarden onderdeel van EHS.2007 Ruimte voor rivier. Waterstandsdaling

door natuurlijke geulen.

KANSEN VOOR DE TOEKOMST• Kwelrelaties stimuleren

met waterdoorlatende dijkversterking.

• Laagblijvende natuur in en rond dijkputten.

• Ecologisch maaibeheer op zuidelijk talud.

• Faunapassages in kruin van de dijk.

DIJKTERUGLEGGING IN DE BATUWE


LANDBOUW- EN WOONGESCHIEDENIS

Oudhoevig land met potentie om zichtbaar te maken

Oudhoevig land

Historische bebouwing

ECOLOGISCHE GESCHIEDENIS

Stuwen

Buitenpolderkade/Kwelkade

MILITAIRE GESCHIEDENIS

Fort aan de dijk

Fort op afstand van de dijk

Veldversterking

Inundatiegebied

Verboden kring

GESCHIEDENIS VAN DIJKVERZORGING

Dijkputten met ecologische potentie voor herstel

Dijkputten

Waakhuis/Dijkmagazijn/Peilschaalhuis

RAMPEN GESCHIEDENIS

Dijkdoorbraken

Richting dijkdoorbraak

Overslagwaaier

DIJKVERZORGINGDe vroegere zorg voor de dijk is te zien aan enkele nog resterende dijkmagazijnen en peilschaalhuisjes. Lange tijd waren eigenaren van hoeven verantwoordelijk voor onderhoud van een stuk dijk, genaamd hoefslag, dat herkenbaar was aan hoefslagpalen. De klei voor reparatie en ophoging van de dijk werd buitendijks gewonnen, zodat hier waterrijke laagten – dijkputten – ontstonden. Hierin werd vaak wilgenhout geteeld.

VERANDERINGEN IN ONDERHOUD EN VERSTERKING1230 Eerste grootschalige verhoging Rijn-

en Lekdijk. 1200-1800 Dijkonderhoud volgens het hoefslagstelsel.17e eeuw Markering van hoefslagen op de dijk

met palen (de meeste zijn eind 20e eeuw verwijderd).

1800-1900 Bouw van speciale waakhuizen, dijkmagazijnen en peil(schaal)huisjes.

KANSEN VOOR DE TOEKOMST• Terugplaatsen verdwenen dijk-

elementen, zoals hoefslagpalen..• Herstel dijkputten voor

historie en natuur. ‘Moderne’ dijkputten voor kleiwinning.

• Historische dijktech - nieken herintroduceren: kwelkades en beplanting.


EEN STERKERE DIJK LANGS DE NEDERRIJN EN LEKVoor de Nederrijn en Lek-dijk is een dijkversterkingproject in voor-bereiding. Dit dijkversterkingsproject Centraal Holland heeft als doel om de gehele dijk van Amerongen tot Schoonhoven op sterkte te krijgen. Problemen met dijkstabiliteit en piping (water dat onder de dijk door sijpelt) zullen worden aangepakt en opgelost. Bij het bepalen van oplossingen speelt de ruimtelijke kwaliteit een belangrijke rol. Een groot onderdeel daarvan is kennis van de historische identiteit. Er zijn vele geschiedenissen van de Nederrijn en Lekdijk die het landschap betekenis geven. De Nederrijn en Lekdijk is deel van een dynamische zone die gedurende een kleine duizend jaar, onder invloed van mens en natuur, veel veranderingen heeft ondergaan. Onderzoek naar natuur- en cultuurhistorie leidt tot zicht op kwaliteiten die gekoesterd worden. In Centraal Holland werkt het ook anders: er is gezocht naar landschappelijke en historische kwaliteiten die inspireren bij het vormgeven aan oplossingen. In deze brochure worden voorbeelden getoond van kwaliteiten, gebeurtenissen en inrichtingskansen.

INFORMATIE OVER DIT PRODUCTHet ‘Kwaliteitskader Noordelijke Rijn en Lekdijk Amerongen Schoonhoven’ is opgesteld in opdracht van Dijkversterking Centraal Holland. Het onder-zoek werd uitgevoerd door Terra Incognita, met belangrijke bijdrages van landschapshistoricus Ferdinand van Hemmen, landschapsarcheoloog Eckhart Heunks, Bureau Waardenburg en met bijdrages van gemeenten en gebiedsorganisaties. Deze brochure is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Delta Ontwerpplatform van het ministerie van IenM (https://epublicatie.minienm.nl/delta-ontwerpplatform#).

De voorbeelden in deze brochure zijn indicatief. Er zijn nog geen keuzes gemaakt, en evenmin besluiten genomen over de wijze waarop veiligheidsopgaven in dit project worden aangepakt. Het eindrapport en de deelonderzoeken Kwaliteitskader Noordelijke Rijn en Lekdijk Amerongen Schoonhoven zijn binnenkort te downloaden op www.hdsr.nl. Contact-persoon dijkversterkingsproject: [email protected].

�Z.O.Z.

WAAKHUIS MET DIJKMAGAZIJN

1747 DIJKDOORBRAAK

RAMPEN De dijk heeft veel hoogwaters getrotseerd, maar soms ging het mis. Dijkkronkels, wielen en waaiers van overslag tonen plekken waar de rivier sterker was dan de dijk. Kwetsbaar was de dijk in perioden met hoge waterafvoeren op de Nederrijn en Lek: voor de 15e eeuw en in de 18e eeuw. Ook ijsgang kon opstopping en doorbraken veroorzaken. Tegenwoordig vormen wielen schilderachtige plekjes aan de dijk.

KANSEN VOOR DE TOEKOMST• Dijkdoorbraken zichtbaar

maken als kwetsbare plekken aan de stoere dijk: wielen en mogelijk oude dijkstukken herstellen.

• Kronkelig verloop van de dijk koesteren, met zoveel mogelijk een continu dijkprofiel.

GROTE OVERSTROMINGEN1321-22 Doorbraken van de Lekdijk. Grote

overstromingen in Holland en Utrecht. 1496 Dijkbreuken boven Schalkwijk en bij ’t Waal. 1624 Dijkbreuk in Tull en ‘t Waal. Water tot

in de binnenstad van Amsterdam. 1677 Doorbraak in het gebied De Batuwe. 1747 Dijkbreuk bij Wijk bij Duurstede. 1751 Doorbraken boven Jaarsveld.

DIJKDOORBRAAK ROND 1277

Vouwbrochure "Dijk van een geschiedenis"

Environment

Transcript of Vouwbrochure "Dijk van een geschiedenis"