Solidariteit in SuperdiversiteitVorming Samenlevingsopbouw

19 & 26 mei 2016

PROGRAMMA

19/5 voormiddagDieGem-onderzoek

Inleiding in het DieGem-kaderOverzicht ‘voorlopige’ bevindingen

19/5 namiddagCollectActief (Récupération, Partage , Transformation)

LunchBurgerschapspraktijken en de ontwikkeling van solidariteit in diversiteit

26/5 voormiddagMangoboom in bloei

Professioneel handelen en de ontwikkeling van solidariteit in diversiteit

26/5 namiddagTorekes

Belang van plaats voor de ontwikkeling van solidariteit in diversiteitActie-onderzoek: opbouwwerkers en onderzoekers als partners

DieGem

Een zoektocht naar alternatieve vormen van solidariteit in culturele diversiteit

Een interdisciplinair onderzoek• Sociologie• Sociale en culturele pedagogiek• Sociale geografie• Politieke wetenschappen

1 januari 2013 – 31 december 2016

Met steun van

SOLIDARITEIT

De bereidheid om met elkaar te delen en te herverdelen vanuit een gevoel van lotsverbondenheid en loyaliteit.

We kunnen materiële middelen delen, maar ook immateriële zaken zoals tijd, ruimte en identiteit.

1800 1900 2000

Decennia lange mobilisatie en strijd voor solidariteit

westerse natiestaten spannen zich in om klassenconflicten, ongelijkheid en uitbuiting - keerzijden van het kapitalisme – te verzachten

1800 1900 20001945

Decennia lange mobilisatie en strijd voor solidariteit

solidariteit geleidelijk aan centraliseren en nationaliseren. Middelen bundelen binnen een natiestaat om daarna via herverdelings-mechanismen terug uit te geven.

1800 1900 20001945

Decennia lange mobilisatie en strijd voor solidariteit

sociale zekerheidsystemen krijgen vorm

1800 1900 2000

solidariteit binnen een rechten- en plichtendiscours van onze actieve welvaartstaat: wederzijds afhankelijke burgers dragen bij naar vermogen en genieten in ruil van rechten en sociale zekerheid.

Superdiversiteit

Van multiculturalisme naar superdiversiteit?< kwantitieve verschillen: richting minority-majority cities< kwalitatieve verschillen: diversiteit binnen de diversiteit

1800 1900 2000

globalisering, individualisering, superdiversiteit, ...

=> solidariteit gebaseerd op één historisch gegroeide culturele gemeenschap binnen de grenzen van één territorium, natiestaat is erg hoogdrempelig

Solidariteit in superdiversiteit

• Sociale cohesie hypothese: herstellen homogeniteit

• Sociaal kapitaal hypothese: integreren in bestaande orde

• DieGem hypothese: solidariteit in diversiteit is mogelijk

Solidariteit in superdiversiteit: sociaal leren en maatschappelijk innoveren

Solidariteit in superdiversiteit: sociaal leren en maatschappelijk innoveren

Sociaal lerenMaatschappelijk

innoveren

Publiek en politiek debat

BeleidsvoeringStudie en onderzoek

• Focus op wat hier en nu gebeurt ipv natiestaat en historisch bepaalde orde

• Op specifieke plaatsen (hier) en in specifieke interpersoonlijke praktijken (nu) waar mensen van diverse afkomst (gedwongen) nabij zijn ontstaan concrete innovatieve vormen van solidariteit waaruit we kunnen leren.

• 32 casestudies in 4 domeinen: leren, werken, wonen en vrije tijd

• Actie-onderzoek:– 10 actiecases waaronder Torekes ism SO Gent– Adviescommissie van 63 organisaties waaronder

vertegenwoordigers van SO in Vlaanderen– Valorisatie-initiatieven zoals deze vorming:

relevante momenten in kader van actie-onderzoek

LEREN: groepswerk en tutoring in de klas van Mater Dei, een basisschool uit Leuven

VRIJE TIJD: kamperen met Chiro Koekelberg in de Ardennen

WERKEN: lunch bereiden in de bedrijfskeuken van SPIT (Heverlee) aan een grote tafel

WONEN: samen wonen op kot in een woning in het centrum van Sint-Niklaas

Professionele handeling

• Intentionele en doelgerichte handeling die een bepaalde, al dan niet geëxpliciteerde, handelingslogica volgt.

• handelingslogica: geeft een antwoord op de vraag waarom een welbepaalde (reeks van) professionele handeling(en) een beoogd doel (i.c. solidariteit in culturele diversiteit) bewerkstelligt.

De vraag wat wenselijk (solidair) is in praktijken stelt zich voortdurend, zowel ten aanzien van de doelen als van de weg daar naartoe.Professioneel mogelijk maken van solidariteit in diversiteit volgt veel meer eenvoortdurend en onvoorspelbaar zoekproces

- focus op hier en nu - toenemende culturele diversiteit- …

=> professioneel mogelijk maken van solidariteit in diversiteit

≠lineair en sociaal-technologisch proces: doelformulering plannen implementeren evalueren.

GEEN BLAUWDRUKKEN

• Vereist het vermogen om te oordelen over wat in concrete situaties waar mensen van diverse afkomst nabij zijn wenselijk is.

• niet alleen een zaak van competenties (bv. interculturele competenties, diversiteitscompetenties,…)

• maar ook van grondhouding (bv. kritisch-reflexiviteit, normatieve professionaliteit, presentiebenadering,…)

• en een verhouding tot politiek-maatschappelijke context met diverse ambivalenties en spanningsvelden over solidariteit in diversiteit (bv. integreren versus transformeren, universeel versus particularistisch,…)

Voorbij sociale mix en sociale cohesieProfessionele handelingen

• Vaak gericht op andere doelen (niet specifiek en expliciet op solidariteit in culturele diversiteit).

• Op plaatsen waar mensen van diverse afkomst NIET nabij zijn (vertrekken van de vaststelling dat er segregatie heerst tussen mensen van cultureel diverse afkomst).

AANBEVELINGENZoek actief plaatsen waar mensen van diverse afkomst nabij zijn op om in te spelen op de ontwikkeling

van nieuwe vormen van solidariteit in superdiversiteit.-> CollectActif en Mangoboom in bloei.

Vertrekt jouw professioneel handelen van culturele segregatie, bepaal dan vooraf waar inspanningen gericht op sociale cohesie en sociale mix ultiem moeten en kunnen toe leiden en wat daar nog allemaal bij komt kijken.

19/5 namiddag: CollectActief

26/5 voormiddag: Mangoboom in bloei

26/5 namiddag: Torekes

ENKELE VOORLOPIGE BEVINDINGEN

Uit de domeinen wonen en vrije tijd

De diverse woonomgeving

‘Wonen’ op zich is geen collectieve activiteit.

Hoe je dat samen doet is niet sterk gedefinieerd of gestructureerd. Er is altijd een mogelijkheid om je individueel terug te trekken.

In de woonomgeving zoeken mensen ook veiligheid, geborgenheid en privacy. = spanning collectieve – individuele doelstellingen

In een context van schaarste: woonrecht collectief realiseren?

(Gedwongen) nabijheid is intensief.

De diverse vrijetijdsbesteding

Vrijwillige aanwezigheid van deelnemers <-> gedwongen nabijheid

Reikwijdte: niet enkel sport en ontspanning, maar ook maatschappelijk engagement (vrijwillig, niet vrijblijvend)

Transversaliteit: praktijken in de vrije tijd zijn soms sterk verbonden met andere levensdomeinen (zoals wonen, werken, leren)

Weinig hiërarchische sociale omgeving biedt ruimte voor

eigen inbreng deelnemers (bv. zelfontplooiing > productiviteit)

(ondersteunen van) ontmoeting en dialoog

focus op samenwerking (<-> concurrentie)

Professionals zijn vaak ook zelf vrijwilligers

DIVERSITEIT

Focus op culturele diversiteit

Maar ook andere vormen van diversiteit bepalen de ontwikkeling van nieuwe vormen van solidariteit (leeftijd, gender, afkomst, wettelijk status, etc.)

Vraag: Hoe kunnen deze verschillende vormen van verschil overstegen worden om tot diverte komen?

WONENWonen in een etnisch cultureel diverse woonst / woonomgeving is voor personen in een sociaaleconomisch kwetsbare positie vaak geen keuze maar de enige mogelijkheid tot wonen.

Sociale mix schept hoge maar diverse verwachtingen. Professionals creëren of bewaken een etnisch culturele en / of sociaal economische mix daar waar ze de samenstelling van de groep bewoners kunnen sturen.

Implicaties professional: Etnisch-culturele mix heeft potentieel om tot culturele erkenning te komen MAAR verwachtingen betreffende sociaaleconomische mix worden niet ingelost.

VRIJE TIJD

• (Super-)diversiteit is een dagdagelijkse realiteit in de stad• Georganiseerde vormen van vrijetijdsbeleving trachten aansluiting te

vinden bij deze diversiteit in hun werking• Omwille van het niet verplicht karakter van vrije tijd zien we echter een

minder gedwongen karakter van diversiteit• Daarbij vertaalt diversiteit zich in de stedelijke context veelal als precariteit

(precaire leefsituatie of positie van maatschappelijke kwetsbaarheid van deelnemers)

Er is nood aan professionele interventie om diversiteit in het domein vrije tijd binnen te brengen (en te houden). Dit gebeurt door drempels te verlagen, de eigen werking in vraag te stellen en diversiteit als uitgangspunt en meerwaarde te zien.

SOLIDARITEITSPRAKTIJKENWat doen mensen op die plaats?

Welke handelingen stellen ze?

Welke interacties ontplooien zich op die plaats?

Welke relaties gaan ze aan?

Wat delen ze?

WONEN

• In de nabije woonomgeving vindt wederzijds ondersteuning plaats. Deze solidariteitspraktijken lijken zeer klein of zelfs banaal, maar zijn van grote betekenis voor betrokkenen, zeker voor een kwetsbaar publiek.

• Solidariteit ontstaat niet zomaar waar mensen samen wonen in diversiteit maar vergt een materiële en sociale omkadering.

Hoe lang en hoe sterk moet je als professional die omkadering voorzien? (Wanneer) kan je dat loslaten?

VRIJE TIJD

• Solidariteit in diversiteit groeit door: het samenwerken en uitwisselen van ervaringen rond een gedeelde

passie, interesse of doel,… …, het erkennen van het belang van elkaars inzet en talent voor een

gedeelde project en… …de bezorgdheid en betrokkenheid op elkaar die hieruit voortvloeit

• Praktijken van materiële (lokalengebruik, financiële steun) en immateriële (energie, vrijwillige inzet, expertise) herverdeling scheppen het kader waarin deze solidariteitspraktijken zich ontvouwen. Professionals spelen een belangrijke rol om dit kader te creëren en om de

ondersteuning van en toegang van kwetsbare groepen tot deze praktijken te vrijwaren

BRONNEN

strijdwederzijdse afhankelijkheid

waarden en normen ontmoeting

SOLIDARITEIT

WONEN

• Ontmoetingen binnen een etnisch culturele groep komen spontaan tot stand. Voor interetnische ontmoetingen is er nood aan iets extra: een gedeeld probleem, gedeeld belang, gedeelde activiteit.

• Woonregels en afspraken (normen & waarden) werken op een bepaalde plaats wanneer ze onderhandelbaar zijn.

Professional speelt een belangrijke rol in deze discussies.

• Strijd is een sterke bron van solidariteit maar vaak tijdelijk. Eens de periode van strijd voorbij is, stelt zich de vraag hoe bouwen we iets op en wat verbindt ons.

VRIJE TIJD• Ontmoeting vereist ondersteuning door professionals om tot solidariteit in

diversiteit te leiden Professionals trachten solidariteit te stimuleren door gedeelde interesses bloot te leggen, kansen aan te bieden om van elkaar te leren en mensen samen dingen te laten doen.

Vormen van solidariteit in diversiteit in vrije tijd berusten echter doorgaans ook op andere bronnen van solidariteit:

• Interdependentie is een belangrijke bron voor solidariteit binnen vrije tijd omdat het ongedwongen karakter van vrije tijd mensen meer afhankelijk maakt van elkaars inzet

• Strijd tegen armoede en discriminatie is een belangrijke bron van solidariteit in diversiteit binnen het domein vrije tijd

• Gedeelde waarden en normen die niet onderhandelbaar zijn, fungeren in vrije tijd als een drempel. Wanneer waarden en normen wel onderhandelbaar zijn, kunnen ze solidariteit in diversiteit versterken.

BURGERSCHAPSPRAKTIJKENBurgerschap: praktijk i.p.v. status

Claims in interpersoonlijke praktjken en leerprocessen die ambitie om te behoren tot gemeenschap zichtbaar maken:

- Politieke vertegenwoordiging- Sociaal-economische herverdeling- Culturele erkenning

WONEN

• Praktijken verbinden mensen met de samenleving via alternatieve wegen. Vanuit die positie komen mensen er toe om burgerschapsclaims te ontwikkelen en om op te komen voor hun rechten.

• Universele claim van recht op wonen wordt vertaald in particularistische projecten.

VRIJE TIJD

• Vrije tijd kan de positie van groepen die worstelen om erkenning te krijgen in de samenleving versterken

• Via activiteiten in het domein vrije tijd trachten deze groepen hun stem te laten weerklinken, gehoord te worden en publiek zichtbaar te worden

• Burgerschapsclaims die gemaakt worden in vrije tijd hebben vooral betrekking op erkenning van de maatschappelijke bijdrage en meerwaarde Professionals zoeken een podium en publiek voor deze claims (belang van netwerken en discours) en hebben m.a.w. een expliciterende, articulerende of her-talende rol

PLAATS

Wonen

• Nabijheid is vaak gedwongen in woonomgeving (zie domein)

• Gedeelde plaats leidt niet automatisch tot gedeelde activiteiten

• Het samen vormgeven aan en gebruiken van 'verloren' stukken plaats zet aan tot solidariteit in diversiteit.

• Participatie vormgeving plaats versterkt ‘sense of place’ Professionals zetten vaak in op tijdelijke invulling van deze restruimtes als ankerpunt voor solidariteit

Vrije tijd

• In vrije tijd staat het creëren van een veilige (symbolische) ruimte centraal

Professionals zetten in op de nestfunctie en broedplaatsfunctie van deze veilige ruimte:

Nestfunctie: lokalen zijn veilige uitvalsbasis Broedplaatsfunctie : experimenteren, labo

• Op plaatsen van ontmoeting vouwen particuliere leefwerelden zich open naar de wijk en stad (knooppunten zorgen voor leefwereldverbreding)

Dynamieken in een gemeenschap introduceren, versterken of afremmen:

normeren: iedereen als hetzelfde aanduiden in relatie tot een norm

verbinden: nieuwe vormen van gemeenschappelijkheid mogelijk maken onderbreken: bepaalde ordening in vraag stellen

Leerprocessen bij diverse leden uit een gemeenschap stimuleren:

kwalificeren: kennis, vaardigheden en attitudes verwerven om tefunctioneren binnen een gemeenschap

socialiseren: leren deel uit te maken van de bestaande sociaal-culturele,

politieke en morele orde van een gemeenschap

subjectiveren: in vraag stellen van de eigen positie van waaruit mengewoonlijk spreekt en handelt

LEREN & GEMEENSCHAPSVORMING

WONEN

• In collectieve projecten wonen mensen erg dicht bij elkaar. In die extreme nabijheid worden ze geconfronteerd met elkaars diverse achtergrond. Dit zet aan tot reflectie over kwetsbaarheid en over de positie in de samenleving van zichzelf en anderen. Het stelt vooroordelen in vraag.

• Daarenboven worden in extreme nabijheid ook sterktes zichtbaar. Het inspelen op deze sterktes verhoogt de collectieve weerbaarheid van de woongemeenschap.

VRIJE TIJD

• Hoewel kwalificatie en socialisatie belangrijk zijn in het domein vrije tijd, komt solidariteit in diversiteit bovenal tot stand doorheen subjectivering

• Subjectiverende leerprocessen versterken de positie van de deelnemers in de samenlevingProfessionals zetten hierop in door mensen te erkennen in hun kunnen (´talenten´) en door de bijdrage, inzet en meerwaarde van deelnemers voor zichzelf - en elkaar - zichtbaar maken

SPANNINGVELDEN

nabijheid

SOLIDARITEITonderhandelbaar

transformatie

economisch

afstand

conflict

unive

rseel

parti

cular

istisc

h

consensus

niet-onderhandelbaar

integratie

cultureel

WONENconsensus - conflict• Beleid en praktijk gaan er vaak van uit dat solidariteit bouwt op

een consensus. In beleidsteksten vinden we bijvoorbeeld terug dat conflicten in de woonomgeving moeten worden aangepakt om sociale cohesie te bevorderen. Toch zien we in onze cases dat conflict binnen de groep solidariteit niet in de weg hoeft te staan.

integratie - transformatie• Alternatieve woonprojecten proberen de woningmarkt

toegankelijk te maken voor zij die worden uitgesloten. Dit door de spelregels op de woningmarkt te wijzigen. Ze botsen echter op de starheid van de woonorde. Daardoor balanceren ze tussen integratie en transformatie.

VRIJE TIJD

universalistisch-particularistisch•In een poging om een universalistische werking te realiseren waarin een diversiteit aan deelnemers zit, zetten professionals veelal particularistische projecten op.

integratie-transformatie•De integratie van specifieke groepen binnen bestaande werkingen in het domein vrije tijd vereist echter eveneens een transformatie van deze structuren.

Meer over solidariteit in superdiversiteit en de bevindingen van het DieGem-onderzoek?

www.solidariteitdiversiteit.be

marc.jans@kuleuven.bethomas.swerts@uantwerpen.be