The green depression Opdrachtgever: Essent Blokcoördinator: Rene van der Burgt Plaats: ‘s Hertogenbosch Datum:19-04-2011 Projectleden: Marcella Koning Timo de Laat Sarah-Elise van Opbergen Rob van Schaijk Resid Tiro Michael Verniers

2

Voorwoord Voor u ligt het complete verslag van ons project. In dit verslag schetsen wij beeld over hoe wij denken dat de energiemarkt er in 2040 uit ziet door middel van toekomst scenario. Om te zorgen dat we een goed beeld hadden van de markt nu en in de toekomst hebben we een uitgebreide Macro en Meso analyse uitgevoerd. Daarnaast geven wij onze visie betreft trends/ontwikkelingen van de energie-industrie, veranderingen binnen deze industrie en bespreken wij uitgebreid de volgende onderwerpen: - Prijsstelling energie - Gedrag gezin / huishoudens, - Gedrag MKB / Industrie, - Overheidsbeleid, - Infrastructuur en netwerkbeheer, - Maatschappelijk verantwoord ondernemen, - Leefomgeving / ruimtelijke ordening , - Milieu / Klimaat. Essent heeft gevraagd of wij deze onderwerpen in ons onderzoek mee willen nemen en er uitgebreid informatie over konden zoeken zodat wij hiermee ons toekomst scenario zo goed mogelijk kunnen ontwerpen. Naast deze onderwerpen vindt u al onze bevindingen, meningen en conclusies over onze deelvragen. Ook onze tijdsplanning vind u in ons verslag. Veel succes met lezen van onze verslag. Met vriendelijke groeten, P4B3

3

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1: Ontwikkeling energiemarkt Pagina 4 Hoofdstuk 2: Ontwikkeling van de prijs Pagina 14 Hoofdstuk 3: Macro-analyse Pagina 18 Hoofdstuk 4: Meso-analyse Pagina 52 Hoofdstuk 5: Het gedrag van de afnemers Pagina 74 Hoofdstuk 6: Het concept Pagina 76 Nawoord Pagina 83 Bronnenlijst Pagina 84

4

Hoofdstuk 1: Ontwikkeling energiemarkt Wat zijn de ontwikkelingen omtrent energie de laatste jaren geweest en hoe zien ze eruit in de toekomst?

Energie is overal ter wereld. Het word gebruikt voor licht, verwarmen, bewegen en nog meerdere mogelijkheden. Alleen heb je veel verschillende soorten energie ter beschikking. Die zullen we reeds opnoemen. Omdat wij niet meer kunnen zonder energie is het van belang dat we een aantal dingen onderzoeken over de ontwikkelingen van energie. We krijgen steeds meer activisten die tegen ‘grijze energie’ zijn. Daarom zal er in de toekomst veel gaan veranderen. Eerst kijken we naar de soorten energie die we gaan behandelen. Ten eerste gaan we naar het verleden kijken. Wanneer is het ontstaan en wat had het toen voor een functie. Als we dat weten kunnen we verder naar nu. Wat doen we nu met deze soorten energie of wat voor functie heeft het voor ons, de mensheid? Als we dat besproken hebben zullen we een toekomst beeld schetsen. Natuurlijk kunnen wij niet bepalen wat er gaat gebeuren maar we kunnen wel een schets maken en onze toekomst visie aan jullie vertellen. Dit zijn de relevante soorten energie waar wij naar kunnen gaan kijken: Windenergie Windenergie is al helemaal ingeburgerd. Dat komt omdat windenergie onbeperkt aanwezig is. De kosten zijn echter hoog en windmolens zijn geen aanwinst voor het landschap. Fossiele brandstoffen Fossiele brandstoffen zijn niet goed voor het milieu en fossiele brandstoffen zullen ooit een keer opraken. Zonne energie Zonne-energie geeft geen schadelijke CO2 uitstoot; heel belangrijk! Zonne-energie is overal toepasbaar en de zon is altijd aanwezig.

Bio-energie De bio-energie is in opkomst ondanks de prijs die ervoor betaald moet worden. Door de bio-energie wordt ook het broeikaseffect verminderd. Hier bij worden met verschillende stoffen verschillende soorten energie geproduceerd.

Waterkracht Waterkracht als soort energie is al heel oud. Er wordt gebruik gemaakt van het hoogteverschil. In ons land wordt waterkrachtenergie weinig gebruikt omdat de valhoogte niet zo groot is.

Aardwarmte Aardwarmte wordt onttrokken uit de aardkorst. Het voordeel van aardwarmte is dat men geen last ondervindt van verschillende weersomstandigheden.

5

Kernenergie Kernenergie geeft weinig CO2 uitstoot. Bovendien is kernenergie super veilig maar het minpunt is de opslag van radioactief afval.

Chemische Energie: bij het verbranden van een brandstof wordt chemische energie omgezet in warmte. Dat gebeurt in energie-omzetters zoals kachels, geisers en cv-ketel.1’ Met deze soorten energie gaan we kijken naar vroeger, nu en de toekomst. Omdat we ons vooral op verdiepen op de energie van energie bedrijven zullen wij dieper op sommige soorten energie in gaan dan andere. We zullen in de bovenstaande volgorde een uitleg geven . Zoals eerder gezegd bij de een meer dan bij de ander omdat ze niet allemaal even veel betekenis hebben voor ons project. Vroeger Energie is er al veel langere dan de mensheid. Het werd toen niet gebruikt voor elektriciteit. Maar wanneer werd dat wel gedaan? Dat was in 1879. Toen brandde de eerste gloeilamp. Door Thomas Edison. Binnen drie jaar was er een hele elektrische centrale gebouwd. Die was gevestigd in New York. Toen komen er maar 1200 lampen branden. Dat was voor toen erg klein. Voor ons stelt dat nu niks voor. Het was een groot succes. Windenergie : De egyptenaren hadden de wind al als energie bron ontdekt voor dat wij dat ontdekt hadden. Zelfs al vijfduizend jaar voor het begin van onze jaartelling. Zeilboten waren de eerste ontworpen voorwerpen waar wind een grote rol mee speelde. Later werden de windmolens ontdekt, door de chinezen ongeveer tweeduizend voor christens. Ook werden de vindmolens in Nederland toegepast. De windmolens zorgde er voor dat Nederland er goed voor stond in de gouden eeuw. Later zakte de populariteit in van de wind molens. Maar dat komt in een latere stadia weer terug. De wind molens die we nu in nederland hebben zijn ontstaan in 1970. Dat kwam doordat de prijzen erg gestegen waren en men ‘gratis’ energie wilde ontwikkelen. en inderdaad de wind was gratis, maar de kosten om de molens te maken waren duur.

Daardoor kost het toch nog geld. Fossiele brandstoffen : vroeger werden fossiele brandstoffen ontdekt. Onder fossiele brandstoffen vallen onder andere : aardolie, aardgas, steenkool en bruinkool. Fossiele brandstoffen zijn resten van dode dieren en planten. Dat proces kan miljoenen jaren duren. Daarom gebruikte ze heel vroeger de stoffen veel minder. De stoffen bestaan al heel lang. Een voorbeeld is aardas, dat al 100 miljoen jaar geleden ontdekt is.

Door fossiele brandstoffen zijn al veel oorlogen gevoerd. Door onder andere de olie die iedereen

graag in hun bezit wil hebben. Dit is erg nadelig voor de landen die de olie bronnen hebben. Maar zij

zullen het toch in hand hebben keer op keer.

1 http://www.energie-subsidies.nl/overzicht.html

6

Zonne energie : De zon die is er altijd. De ene keer zie je hem goed de andere keer niet. De zon geeft warmte af. Vroeger deden ze bijvoorbeeld met bepaalde materialen waar de zon op scheen en zo licht afkaatste vuur maken. En met vuur konden ze dan andere dingen produceren. Ook droogt de zon verschillende materialen. Langzaam kwamen er meer ontwikkelingen op gebied van zonne energie. Zo ontstonden de zonne panelen. Ook wel zonnecel genoemd. Die werd ontdekt in 1839. Alleen werd er niet verder na gekeken. In 1889 werd het opnieuw ontdekt en toe gepast. Zo ontstonden de zonnecellen en konden we op deze manier. De eerst zonnecel bestond uit halfgeleider selenium met daarover

een coating van een bijna transparant laagje goud.

Bio-energie : vroeger was bio energie belangrijk voor iedereen want zo konden ze van natuurlijke materialen energie creëren. Ook werd hier gebruik van gemaakt omdat bio energie weinig kost. Het kost wel erg veel tijd. Omdat men er vroeger ( daarmee bedoel ik 1000 jaar geleden ) niet bekend mee was is het verleden over bio energie niet goed op te sporen. Want men maakt er op dit moment ook niet vol op gebruik van.

Waterkracht : Ook waterkracht is al duizenden jaren aanwezig. Water is een altijd aanwezige factor geweest en van water komt energie af. Vroeger werd waterkracht gebruikt voor het malen van graan. Ook werd het gebruikt voor zagen van hout. In een latere periode werd water omgezet met waterwielen. Dat was in de 2e en 3e eeuw. Ook is er een andere manier van waterkracht. Door water van een hoge valhoogte ta laten komen en zo een bis in spuit en dat gaat dan door naar het

waterwiel. Dit is een begin van waterkracht. Aardwarmte : Vroeger hadden ze al ideen om de warmte van de aarde te gebruiken. Alleen wisten ze niet hoe ze dat moesten toepassen. Het is gebleken dat dieren eerder gebruik maakte van de warmte dan wij, de mens. Sommige dieren die leven in de buurt van de hitte van de bronnen om de winter door te kunnen komen. Vroeger deden de Grieken en Romeinen al in warme bronnen baden. Dit is een voorbeeld van het gebruik maken van aardwarmte. Er werden badplaatsen gebouwd en vol op gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Ook werd in Pompeï ( dat ligt in Italië bij Napels ) de eerst vloerverwarming geproduceerd. Ze lieten het heette bron water door buizen lopen. Later in 1904 werd er een geothermische energie centrale gecreëerd.

Een ander soort aardwarmte zijn de vulkanen. Die ook al jaren actief zijn. Vulkanen bestaan al jaren

en zullen ook altijd actief zijn bij aardwarmte.

7

kernenergie : Kernenergie bestaat nog niet zo heel erg lang. Het ontstond vlak voor dat de tweede wereld oorlog uitbrak. Het begon met de ontdekking van de slijting van uranium atoomkernen. Dat werd ontdekt in 1939 door de bekende uitvinders Hahn en Strassmann. Tijdens en na de tweede oorlog werd kern energie gemaakt voor militaire toepassingen. Zoals bijvoorbeeld het maken van de atoombommen en voor aandrijving van onderzeeërs. Later word de waterstof bom ontdekt. Ook kerncentrales zijn van groot belang. De eerst kerncentrale werd gecreëerd in 1942. Om precies

te zijn op 2 december. Maar pas in 1951 kon met elektriciteit opwekken met kernenergie.

Hier zie je de evolutie van kern energie. Hier zie je een beeld van vroeger, nu en toekomst.

8

Nu

Hoe staat energie er op dit moment voor. Wat gebruiken we en wat voor middelen gebruiken we er voor. We gaan net als bij vroeger een voor een door de soorten energie heen. Per energie leggen we uit wat wij ( de mensheid ) op dit moment er mee doen.

Windenergie : wind energie is een van de schoonste soorten energie op dit moment. Wij gebruiken wind energie door middel van windmolens. In een wind molen zit een generator die er voor zorgt dat er energie vrij komt. Dat word weer verwekt bij de centrales. Op dit moment is wind energie relatief duur. Fossiele brandstoffen : Zoals eerder gezegd gebruiken wij verschillende soorten fossiele brandstoffen. Dit waren alweer: aardolie, aardgas, steenkool en bruinkool. Op dit is het gebruik in huishoudens van fossiele brandstoffen 93% van alle energie die gebruikt word. Deze soorten energie zorgt voor het broeikas effect waar men nu erg veel mee bezig is. Men wil er voor gaan zorgen dat deze brand stoffen ‘groen worden’ zodat ze aarde niet vervuild word, of in ieder geval minder vervuild wordt.

Zonne energie : Zonne energie is hernieuwbaar, op dit moment maken wij gebruik van zonne panelen. Die nemen de warmte op en zetten dat om in energie. Dat kunnen wij weer voor verschillende dingen gebruiken. Ook bestaat er een zonne boiler. Daarmee kan het kraan water mee worden opgewarmd. Zo ontstaat er warmte ( energie dus ) dat gratis te gebruiken is. het kopen van de materialen kost wel veel geld.

Bio-energie :

Omdat de geschiedenis minimaal is gaan we het hier wat uitgebreider over bio energie hebben. Wat

is de bio energie van nu.

Dit zijn een aantal soorten producten waar je bio energie mee kunt maken :

- Snoeiafval - Dunningshout - Rest- en afvalhout uit de industrie - Groente-, fruit- en tuinafval (gft) - Agrarische overblijfselen - Gewassen die speciaal worden geteeld voor energiedoeleinden - Slib2

Met bio energie maakt je van oude resten van planen of resten ( dat kunnen de uitwerpselen zijn ) van dieren.

2 http://www.energiewereld.nl/bio-energie.aspx

9

Waterkracht : Op dit moment zijn er verschillende soorten waterkracht centralen. Het water dat stroomt en valt in

een waterturbine. Die word door het vallen van het water in beweging gezet. Aan de turbine word

een generator gekoppeld die dan elektriciteit opwekt. Het is te vergelijken met een fietsdynamo.

Ook kan water kracht op natuurlijke manier ontstaan. Door bijvoorbeeld stromend water dat opgevangen word. Hier door kunnen ze materialen tot beweging zetten en dat levert weer energie op.

Aardwarmte : Men kan via aardwarmte energie kan ontwikkelen. Maar op dit moment is dit maar slecht 0.3 procent van alle energie. Deze energie word opgewekt in geothermische centrales. Ze hebben drie soorten centrales in gebruik. Dry steam, flash steam en binary cucle. Vanuit deze centrales kan men energie uit de aarde halen. Met deze manier van energie ontwikkelen word de aarde relatief weinig vervuild. Dit is van groot belang.

Kernenergie : ‘Kernenergie roept tegenwoordig minder emotie op dan in de jaren tachtig. 'Toen stond kernenergie synoniem voor kernbewapening en het einde van de wereld', zegt historicus Jouke Turpijn (UvA) in een bericht van Vroege Vogels (VARA)’3 Hier is te lezen dat kernenergie in deze tijd niet voor een militaire doeleinde is. Kernenergie wordt nu

gebruikt om stroom op te wekken, een heel ander doel dat het had in de jaren 80 en de tijden er om

heen.

Hier kan je in de afbeelding ziek hoe ze in een kern centrale de kernenergie omzetten tot stroom.

3 http://www.energieraad.nl/newsitem.asp?pageid=31288

10

Toekomst.

Wat zal de toekomst ons brengen. Momenteel weten we het niet. We kunnen wel schatten. Windenergie : nu zijn de windmolens een vervuiling voor het milieu en erg duur. Wat zal de toekomst voor windmolens zijn? Er is op dit moment al een nieuwe ontwikkeling die er voor zorgt dat er geen grote duren molens meer nodig zijn. Later zullen die echt op de markt komen. Die zorgen er al voor dat een klein briesje effect heeft. Dit zal een nieuw systeem worden. Hoe het er uit gaat zien is nog niet bekend. De windmolens zullen dus gaan verdwijnen en zal er op een andere manier wint om worden gezet. Fossiele brandstoffen: De toekomst van deze brandstoffen is erg onduidelijk. Men zegt dat ze zullen opraken. Omdat bijvoorbeeld op dit moment maar voor 200 jaar steenkool is. Men moet iets nieuws gaan bedenken om deze stoffen op een andere manier te creëren. Ook zijn er conclusies getrokken dat door deze stoffen het broeikas effect zo hoog zal gaan worden dat de wereld gaat veranderen. Zelfs wordt gezegd door sommige dat het zal vergaan. Daarom zal in de toekomst de brandstoffen ‘groen’ worden. Zonne energie : Zonne energie zal een belangrijkere rol gaan spelen in de toekomst. Omdat dit onder de groene energie valt. Groene energie gaat steeds populairder worden omdat men steeds meer tegen vervuiling van de aarde gaat protesteren. Ook is dit een makkelijke vorm van energie ontwikkelen. Zonnen panelen nemen de warmte op en dat word om gezet in energie. Dit proces is erg makkelijk. Wij denken dat later men steeds meer gaat doen door middel van zonne energie. Door bijvoorbeeld naar dit plaatje te kijken daar is een auto ontworpen die rijdt op zonne energie.

Bio-energie :

Deze energie soort wordt in de toekomst een erg belangrijke energie. Omdat dit een grootschalige energiewinning is uit een bio massa. Hier wordt later meer gebruik van gemaakt. Bio energie wordt gezien als een kansrijke duurzame energieoptie. Dus ook deze duurzame energie zal een grotere rol gaan spelen in de toekomst.

11

Waterkracht : Waterkracht heeft in Nederland niet veel nut. Omdat het te vlak is in Nederland kan men geen grote centrales bouwen. Daarom zal waterkracht voor ons in Nederland geen nut hebben. De toekomst voor waterkracht zal daarom niet verrassend zijn naar onze mening.

Kernenergie : Kern energie heeft weldegelijk een toekomst. Het kan twee kanten opgaan. Of kernenergie zal verdwijnen of er komen er meer van. Deze zullen we allebei uitleggen. het verdwijnen van kern energie kan ontstaan door mensen die in opstand komen tegen kern energie. Dat kan zijn door bijvoorbeeld een natuurramp. Door die rampen kunnen de centrales vernietigd worden etc. en de mens in gevaar brengen. Een andere toekomst visie kan zijn dat er meer bij komen omdat ze massa energie kunnen

produceren.

Ook zal energie op veel andere gebieden veranderen in de toekomst. Omdat we naar de soorten

energie gekeken hebben en niet naar een verandering in het leveren van energie doen we dit nu in

het kort.

12

Een ander hele nieuwe verandering zal zijn dat Smart Grid steeds populairder gaat worden. Dit komt momenteel langzaam opgang. Een kleine uitleg over wat Smart Grid is en wat het doet.

‘Een smart grid is een vorm van elektriciteitsnet met behulp van digitale technologie. Een smart grid levert elektriciteit van de leveranciers aan de consument met behulp van twee-weg digitale communicatie apparaten bij de consument thuis de controle, dit kan om energie te besparen, kosten te verlagen en verhogen de betrouwbaarheid en transparantie als de risico's die inherent zijn aan het uitvoeren van massale informatie-technologie projecten worden vermeden. De "Smart Grid" is gepland voor een overlay van de gewone elektriciteitsnet met een informatie-en netto-metering systeem, dat bestaat uit slimme meters . Smart grids worden bevorderd door veel regeringen als een manier om energie-onafhankelijkheid , opwarming van de aarde en in noodsituaties veerkracht kwesties. ’4

Ook zijn er nog meer nieuwe ontwikkelingen hier een daar van. ‘Wind en zonne-energie dat kennen we allemaal. Maar wist je dat ook water een energiebron is? Waterstof zal een grote rol gaan spelen in de energievoorziening. De opwekking van energie uit deze gasvormige stof, gebeurt door middel van een brandstofcel een soort mini-elektriciteitscentrale. Hiermee kan elektriciteit worden opgewekt uit de chemische reactie die plaatsvindt wanneer waterstof met zuurstof wordt gemengd. Het enige afval wat je dan overhebt, is waterdamp.’5

4 http://en.wikipedia.org/wiki/Smart_grid

5 http://wetenschap.infonu.nl/techniek/21622-energie-van-de-toekomst.html

13

Wat de toekomst ons gaat brengen is niet duidelijk en zal het nooit zijn. We kunnen wel een schatting maken. Zoals het stukje hier boven waar een verhaal staat over smart grid is het duidelijk dat er grote veranderingen zullen zijn. We hebben gekeken naar verschillende soorten energie hoe dat vroeger was en hoe het nu is en in de toekomst zal zijn. Dit is natuurlijk niet het aller belangrijkste voor de energie maatschappijen. Naar onze mening zal smart grid de nieuwste ontwikkeling worden.

14

Hoofdstuk 2: Ontwikkeling van de prijs

Hoe is de prijsstelling van energie in 2040? Het is moeilijk om te bepalen wat de prijsstelling betreft energie in het jaar 2040 zal zijn. Wel kunnen wij een globale schatting maken en onze mening en visie geven betreft de prijsstelling. Daarnaast kunnen we met behulp van scenarioplanning inschatten hoe het eruit zou kunnen zien.

Fieldresearch We zijn begonnen met fieldresearch om onze deelvraag zo goed mogelijk te beantwoorden. Er zijn vele soorten energie, en daarom hebben wij gekozen voor gas en stroom omdat dit het meest relevant is voor ons project en wat het meeste gebruikt wordt in zowel huishoudens als bedrijven en wat het meeste verkocht wordt. Wat koste energie vroeger? Wij hebben gekozen om te kijken naar het jaar 1905 tot 2003, hier konden we de meeste informatie en gegevens over vinden. Het tabel zal u een duidelijk beeld geven betreft de energie van vroeger tot het jaar 2003.

Onderwerpen

Aardgas (inclusief vastrecht)

Stadsgas (inclusief vastrecht)

Elektriciteit

Zware stookolie

Zware stookolie (adviesprijs)

Huisbrandolie (HBO I)

Petroleum

Autodieselolie

Autogas (LPG)

Motorbenzine

Loodvrij Euro

Loodvrij Superplus

Loodhoudend normaal

Loodhoudend super

Perioden

euro-ct/m3 euro-ct/kwh

euro/ton

euro-ct/liter

1905 . . . . . . 3,1 . . . . . .

1910 . . . . . . 3,7 . . . . . .

1915 . . . . . . 4,2 . . . . 8,6 .

1920 . . . . . . 9,9 . . . . 18,2 .

1925 . . 5,1 . . . 5,1 . . . . 9,2 .

1930 . . 6,6 19,1 . 2,9 5,2 . . . . 7,9 .

1935 . . 5,4 12,0 . 1,3 3,0 . . . . 6,1 .

1936 . . 5,1 12,4 . 1,3 2,7 . . . . 6,3 .

1937 . . 4,8 13,8 . 1,8 3,5 . . . . 6,9 .

1938 . . 4,6 13,7 . 1,8 3,6 . . . . 6,8 .

1939 . . 4,3 . . . 3,5 . . . . 6,7 .

1940 . . 4,3 . . . . . . . . 8,1 .

1941 . . 4,5 . . . . . . . . . .

1942 . . 4,5 . . . . . . . . . .

1943 . . . . . . . . . . . . .

1944 . . . . . . . . . . . . .

1945 . . . . . . . . . . . . .

1946 . . 5,1 . . . . . . . . . .

15

1947 . . 4,8 . . . . . . . . 10,0 .

1948 . . 4,5 . . . . . . . . . .

1949 . 11,9 4,7 . . . . . . . . . .

1950 . 12,2 4,6 . . . . . . . . 12,9 .

1951 . 13,4 4,9 . . . . . . . . 16,5 .

1952 . 14,6 5,6 . . . . . . . . 16,9 .

1953 . 14,8 5,7 . . . . . . . . 17,1 .

1954 . 15,0 5,6 . . . . . . . . 16,9 18,3

1955 . . 5,4 . . . 8,6 . . . . 16,9 18,3

1956 . . 5,0 . . . 8,7 7,4 . . . 16,9 18,4

1957 . . 5,3 . . . 10,1 8,3 . . . 20,4 22,6

1958 . . 5,4 38,8 . . 8,9 7,2 . . . 20,7 22,0

1959 17,2 . 5,3 32,4 . . 9,0 7,2 . . . 20,5 22,1

1960 16,9 . 5,1 27,4 . . 8,8 6,9 9,5 . . 20,7 22,3

1961 16,7 . 4,9 25,2 . . 8,8 6,9 9,5 . . 20,6 22,2

1962 16,5 . 4,6 27,0 . . 8,9 7,3 9,5 . . 20,7 22,3

1963 16,1 . 4,4 27,7 . . 8,9 7,3 9,5 . . 20,9 22,5

1964 10,8 . 4,3 26,2 . . 8,8 7,1 9,7 . . 22,5 23,8

1965 8,8 . 4,2 23,8 . . 8,6 7,3 9,7 . . 22,8 24,1

1966 8,1 . 4,2 27,2 . . 8,9 8,1 9,7 . . 23,6 25,1

1967 7,5 . 4,2 29,0 . . 9,3 9,9 9,7 . . 23,4 24,9

1968 6,8 . 4,1 27,7 . . 9,3 10,1 10,1 . . 23,8 25,3

1969 5,9 . 4,0 25,0 . . 9,4 9,6 11,1 . . 25,9 27,0

1970 5,7 . 4,0 31,7 . 7,4 9,7 9,9 11,0 . . 26,5 27,6

1971 5,6 . 4,1 35,2 . 7,9 10,2 10,5 12,4 . . 29,2 30,4

1972 5,4 . 4,1 28,5 . 7,2 9,4 9,9 12,6 . . 31,1 32,3

1973 5,4 . 4,2 36,8 . 9,1 10,7 18,3 13,3 . . 34,5 35,7

1974 6,3 . 4,6 80,4 . 13,8 19,4 23,8 17,2 . . 42,4 43,7

1975 8,5 . 5,9 85,9 . 13,8 . 24,1 18,5 . . 44,6 45,7

1976 10,2 . 6,7 95,9 . 15,0 . 25,6 19,2 . . 48,1 49,9

1977 10,7 . 7,0 99,7 . 15,4 16,8 26,0 19,2 . . 48,0 49,3

1978 11,3 . 6,9 89,3 . 14,7 16,1 28,0 20,2 . . 48,2 49,4

1979 12,1 . 7,4

117,8

. 19,4 20,7 34,3 21,1 . . 53,0 54,5

1980 14,4 . 8,8

178,9

. 27,5 28,8 43,9 26,9 . . 64,4 66,0

1981 18,8 . 10,4

245,6

235,5 32,9 35,0 51,5 33,4 . . 75,2 77,7

1982 22,1 . 10,8

233,7

238,8 34,7 . 54,3 34,5 . . 76,5 79,2

1983 23,5 . 10,7

239,6

247,1 32,2 . 52,0 35,7 . . 78,7 81,3

1984 24,8 . 10,8

288,1

290,7 34,4 . 55,2 34,6 . . 83,7 85,5

1985 25,9 . 11,0

266,5

268,9 37,2 39,3 57,1 34,7 . . 85,0 87,7

1986 25,7 . 8,7 103, 127,3 21,8 24,2 39,2 21,6 . . . 70,9

16

0

1987 18,2 . 8,2

122,3

141,6 20,4 25,5 40,8 22,1 68,6 . . 75,1

1988 17,8 . 7,9 97,8 118,6 18,5 26,0 38,4 21,2 72,5 73,7 . 74,5

1989 17,2 . 8,0

127,7

148,4 22,2 27,5 41,5 22,0 75,5 77,3 . 78,6

1990 19,7 . 8,2

132,1

150,8 26,3 31,2 49,9 24,7 78,2 80,0 . 81,8

1991 22,4 . 8,2

115,0

139,5 26,3 30,2 52,5 26,8 82,4 84,2 . 87,6

1992 21,7 . 8,0

125,1

142,0 23,1 29,0 52,1 24,9 83,8 85,6 . 91,1

1993 19,9 . 8,2

119,2

141,9 26,2 28,8 58,1 24,2 82,1 84,2 . 89,7

1994 20,5 . 8,2 . 145,0 24,4 27,1 60,5 25,4 86,5 89,3 . 94,3

1995 20,3 . 8,3 . 148,2 24,1 27,0 60,4 26,5 86,9 89,6 . 94,6

1996 20,0 . 8,4 . 164,8 28,8 29,5 65,1 29,0 90,3 92,6 . .

1997 22,3 . 8,7 . 164,2 30,6 33,6 68,1 33,3 96,5 98,8 . .

1998 21,8 . 8,7 . 145,8 28,6 31,6 65,0 31,9 95,6 98,4 . .

1999 . . . . 165,2 33,5 37,3 69,5 35,2

100,3

103,1 . .

2000 . . . . 238,3 47,6 52,1 84,5 45,3

115,8

120,8 . .

2001 . . . . 217,2 50,4 53,5 82,3 43,0

114,6

120,2 . .

2002 . . . . 220,8 48,9 51,3 78,8 43,1

114,2

119,6 . .

2003*

. . . . . 50,4 52,4 79,5 43,2 115,9

121,2 . .

© Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 1-5-2011

’6 Deze tabel laat zien dat er duidelijke schommeling is geweest tussen prijsdaling en prijsstijging gedurende jaren. Er is dus sprake van een niet in een lineair verband. Het jaar 2003 weergeeft de meeste schommeling. Wat zijn de energie prijzen van nu? Om antwoord te geven op deze vraag hebben wij gekeken naar de grijze en groene energie van diverse maatschappijen. Wij hebben hierbij gebruik gemaakt van de top 5 goedkoopste soorten gas en stroom en deze vergeleken met de top 5 duurste soorten gas en stroom. Op die manier konden wij een schatting maken betreft de prijzen van energie op dit moment.

6 http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71556NED&D1=a&D2=a&VW=T

17

Dit is de top 5 van de goedkoopste energie prijzen.

’7 Dit zijn constateringen van dit moment tussen het jaar 1515 en 2076. Ter vergelijking betreffende de prijzen van vroeger stellen wij een nieuwe prijs vast voor het jaar 2040. Er is een prijsverschil van €500,00.- Dit is een momentopname en constatering die wij als groep hebben gemaakt. Dit kan er in de toekomst enigszins anders uit kunnen zien. Dat is waar wij wel rekening mee moeten houden

Conclusie Wat is onze schatting over de energie prijzen van 2040; Uit deze fieldresearch kunnen wij concluderen dat grijze energie duurder is dan groene energie. En dat er tussen het jaar 1905 t/m 2003 veel prijsschommelingen hebben plaatsgevonden betreffende prijsstijgingen en dalingen. Wij hebben dit opgemaakt uit een tabel die deze schommelingen weergeeft. Door het gebruik van groene energie (wat steeds meer mensen gebruiken) wordt er rekening gehouden met duurzame energie. Want naast de invloeden die wij als mens hebben. Hebben wij ook te maken met klimaatsinvloeden. Daarnaast hebben wij rekening te houden met het afnemen van één bepaalde oliesoort. Men gebruikt namelijk voornamelijk fossiele brandstoffen (Engeland maar liefst 90%). Op een gegeven moment houdt het op en is er geen fossiele brandstof meer te verkrijgen en zal men over moeten gaan op een ander soort brandstof.

7 http://www.gaslicht.com/energie-vergelijken/stroom-en-gas.aspx

18

Hoofdstuk 3: Macro-Analyse

Wat voor veranderingen kan Essent in 2040 verwachten wat betreft de

sociale ontwikkelingen?

Inleiding

Onder sociale ontwikkelingen verstaan we eigenlijk alles wat met de bevolking en zijn of haar interesses te maken heeft. Alle beslissingen die de bevolking neemt hebben direct invloed op het energieverbruik. Of het nu gaat om het kopen van een auto met A label of een zware benzineauto. Beide beslissingen hebben direct invloed op het energieverbruik. Wij gaan dan ook onderzoeken wat voor een invloed alle onderdelen hier hebben nu en in de toekomst.

- Demografie - Lifestyles, Social values en Consumentenvoorkeuren. - Reclame, publiciteit en media

19

Demografie

Nu:

Bevolkingsgroei De bevolking van Nederland bestaat op dit moment(2011) uit 16.669.112 inwoners. Zoals in de onderstaande tabel te zien is is Nederland in de afgelopen 40 jaar met ongeveer 3,5 miljoen inwoners gestegen. Dit betekend dat er steeds meer consumenten gebruik van maken van energie.

Bron: CBS Bevolkinsgroei

Leeftijdsopbouw

De leeftijdsopbouw van Nederland bestaat uit dit moment uit 23,5% jongeren tot 20 jaar, 60,6% van 20 tot 65 jaar en 15,9% uit 65 plussers. De energiesector zal zich vooral richten op consumenten vanaf 20 jaar omdat onder deze leeftijd de jongeren vaak nog thuis wonen en dus gebruik maken van de energie van hun ouders. Dit betekend dat 66,4% van de totale bevolking gebruik maakt van energie van de energiebedrijven

Huishoudens

Het aantal huishoudens bestaat uit 7,4 miljoen huishoudens. Hiervan zijn er 4,3 miljoen oudergezinnen, 2,6 miljoen alleenstaande huishoudens en 0,5 miljoen alleen ouder gezinnen en 53000 overige huishoudens. Al deze huishoudens hebben invloed op de energieconsumptie. Hoe groter de gezinnen zijn des te meer energie zij zullen gaan gebruiken. De trend in deze tijd is dat er steeds meer mensen gaan scheiden en er dus er meer huishoudens ontstaan en er daarom ook weer meer energie verbruikt word.

20

Opleidingsniveau

Zoals in de onderstaande diagrammen is af te lezen is er de laatste jaren een hoop veranderd op opleidingsniveau bij mannen en vrouwen. Er is te zien dat er minder laag opgeleiden zijn en er juist meer middelbare en hoger opgeleiden. Dit betekend dat de Nederlandse bevolking steeds slimmer word. Doordat de consumenten steeds slimmer worden is het geven van eerlijke product en diensten informatie zeer belangrijk. De consument gaat steeds meer op onderzoek en dit kan voor bedrijven die onjuiste informatie verschaffen over hun producten of diensten flinke consequenties hebben. Een voorbeeld zou kunnen zijn zeggen dat je groene stroom levert maar het eigenlijk gewoon grijze stroom levert.

Bron: CBS Bevolkingstrends 1e kwartaal 2011

21

Inkomen consument

Zoals in de tabel af te lezen is stijgt het loon van de gemiddelde Nederlander per jaar licht. In de afgelopen 20 jaar zijn Nederlanders €600,- meer gaan verdienen. Doordat mensen steeds meer zijn gaan verdienen is de goedkoopste stroom niet meteen de beste stroom voor de desbetreffende consument. Vooral met de milieu bewust trend van de laatste jaren kiezen consumenten steeds meer voor groene stroom in plaats van goedkopere grijze stroom.

Jaar Bruto per jaar Bruto per maand Netto per maand

1990 € 19.059 € 1.471 € 980

1991 € 19.966 € 1.541 € 1.027

1992 € 20.874 € 1.611 € 1.074

1993 € 21.781 € 1.681 € 1.120

1994 € 21.781 € 1.681 € 1.120

1995 € 22.235 € 1.716 € 1.144

1996 € 22.689 € 1.751 € 1.167

1997 € 23.143 € 1.786 € 1.190

1998 € 23.597 € 1.821 € 1.214

1999 € 24.050 € 1.856 € 1.237

2000 € 24.958 € 1.926 € 1.284

2001 € 27.000 € 2.083 € 1.389

2002 € 28.000 € 2.160 € 1.440

2003 € 28.500 € 2.199 € 1.466

2004 € 29.000 € 2.238 € 1.492

2005 € 29.000 € 2.238 € 1.492

2006 € 29.500 € 2.276 € 1.517

2007 € 30.000 € 2.315 € 1.543

2008 € 30.975 € 2.390 € 1.593

Bron: http://www.gemiddeld-inkomen.nl/inkomens-vanaf-1970.php

22

Toekomst 2040:

Bevolkingsgroei

Uit onderzoeken van het CBS en de Verenigde Naties blijkt dat de Nederlandse bevolking rond 2040 is gegroeid met 500.000 tot 750.000 inwoners. Dit betekend dat er meer mensen zijn die energie nodig zullen gaan hebben en de energiemaatschappijen dus meer energie zullen gaan verkopen. Vanaf 2040 zal er een bevolkingskrimp komen. Dit komt doordat er meer mensen zullen gaan emigreren dan immigreren en er komt een negatief geboorteoverschot. Dit leid automatisch tot een daling van energieverbruikers, en rond deze periode zal dit alleen maar minder worden.

Bron:CBS Bevolkingsprognose

23

Leeftijdsopbouw

In 30 jaar tijd het aantal 65 plussers sterk toenemen van 2,5 naar 4,6 miljoen. Hierin tegen zal het aantal mensen tussen de 20 en 64 jaar sterk afnemen. Dit betekend dat de 65 plussers steeds een belangrijkere doelgroep vormen voor Essent. Zij zullen dan ook een grote rol gaan spelen in energieafname. Verder zal het aantal jongeren na 2025 weer gaan stijgen tot ongeveer 3,8 miljoen. Dit betekend er dan ook weer extra energie word verbruikt per huishouden.

Bron: CBS Bevolkingstrends 1e kwartaal 2011

24

Huishoudens

Zoals te zien is in de grafiek zal de trend van eenoudergezinnen zich in de toekomst blijven doortrekken waar de traditionele twee oudergezinnen zullen gaan afnemen. Dit betekent voor Essent dat het aantal huishoudens zal worden vergroot en er dus meer potentiële klanten bij zullen gaan komen.

Bron: CBS Bevolkingstrends 1e kwartaal 2011

Opleidingsniveau

Het Nederlandse opleidingsniveau zal alleen maar hoger worden. De overheid wilt dat in 2020 50% van de Nederlandse werkende een hbo of wo diploma in bezit heeft. Dit betekend dat een diploma alleen maar belangrijker gaat worden om aan een baan te komen. Naar alle waarschijnlijkheid zal dit in 2040 alleen nog maar meer zijn. Dit betekend voor Essent dat Nederland in de toekomst slimmer blijft worden en zij dus vooral met eerlijke reclames,producten en diensten moeten komen.

Inkomen consument

Tot nu toe zijn de inkomens alleen maar gestegen. Dit zal onder andere door het steeds hogere opleidingsniveau ook zo blijven. In 2040 zullen veel werkende een hbo of wo diploma in bezit hebben waardoor zij meer gaan verdienen. De consumenten zullen daarom de prijs van de stroom steeds minder belangrijk gaan vinden en de eerlijkheid en duurzaamheid steeds belangrijker.

25

Lifestyles, Social values en Consumentenvoorkeuren

Nu:

De consumenten hebben een steeds milieu bewustere lifestyle. Mensen maken steeds meer gebruik van groene stroom om en van milieuvriendelijke auto’s om het milieu te stimuleren. In 2008 waren er 2,8 miljoen groene stroom huishoudens. Dit is ongeveer een derde van het totaal aantal huishoudens in Nederland. Het aantal milieuvriendelijke auto’s neemt elk jaar flink toe. Dit komt mede doordat de overheid dit stimuleert met een korting op het bpm en voor de zakelijke rijders word hierbij een lagere bijtelling geteld. Doordat consumenten meer waarde gaan hechten aan milieubewust zijn is dit een belangrijke factor geworden bij hun productaankoop of dit nu gaat om een auto of om stroom. 8

Toekomst 2040:

Als de groene trend zich blijft voortzetten en de overheden dit blijven stimuleren is de kans groot dat in 2040 er bijna alleen maar groene stroom wordt gebruikt in het huishouden. Ook zullen er in de toekomst veel meer milieuvriendelijke auto’s rondrijden in Nederland doordat mensen bewuster gaan leven indien de overheid dit blijft stimuleren met kortingen en heffingen. Er zullen waarschijnlijk nog wel auto’s rondrijden die niet milieu bewust zijn, maar wij denken dat er een grote kans bestaat dat de overheid hier flinke belastingen aan zou gaan hangen. Dit zou betekenen voor Essent dat zij er goed aan zouden doen om verder te investeren in groene stroom, en het milieuvriendelijk rijden.

8 http://nl.wikipedia.org/wiki/Hybride_auto

26

Reclame, publiciteit en media

Nu:

Tegenwoordig wordt er nog steeds veel gebruik gemaakt van de traditionele media zoals de tv,radio en de krant. Maar het gebruik van internet is wereldwijd het grootst. Bedrijven informeren de consumenten ook grotendeels op internet over hun producten en diensten. De laatste jaren is het gebruik van social media zeer belangrijk geworden voor bedrijven om hun producten en diensten te promoten. Dit komt doordat bijna heel Nederland hiervan gebruik maakt. Ook het co-creëren van producten of diensten met bedrijven of consumenten is een belangrijke vorm van reclame aan het worden.

Toekomst 2040:

In de toekomst zal internet waarschijnlijk het belangrijkste medium zijn om consumenten te informeren over producten en diensten. Consumenten en bedrijven zullen waarschijnlijk hier allemaal gebruik van maken en hier ook volledig mee geïntegreerd zijn. Consumenten zullen bijna alle producten en diensten online kunnen vergelijken en daarom wordt het belangrijk dat bedrijven betrouwbare informatie vertellen over hun producten en diensten.

27

Focus Onderdeel Analytisch

onderzoek

Intuïtieve

brainstorm

2011 2040

Demografie

- Bevolkingsgroei

- Leeftijdsopbouw

-Huishoudens

Nederland bestaat op

dit moment(2011) uit

16.669.112 inwoners.

De afgelopen 40 jaar is

de bevolking met

ongeveer 3,5 miljoen

mensen gestegen. De

leeftijdsopbouw van

Nederland bestaat uit

dit moment uit 23,5%

jongeren tot 20 jaar,

60,6% van 20 tot 65

jaar en 15,9% uit 65

plussers. Nederland

heeft in totaal 7,4

miljoen huishoudens

De bevolking gaat groeien tot er in 2040 17,3 miljoen mensen zijn. Hierna zal de bevolking geleidelijk terug lopen. In 30 jaar tijd het aantal 65 plussers sterk toenemen van 2,5 naar 4,6 miljoen. Hierin tegen zal het aantal mensen tussen de 20 en 64 jaar sterk afnemen. Eenoudergezinnen

gaan er meer komen

in de toekomst en de

twee oudergezinnen

zullen hierdoor

afnemen.

-Opleidingsniveau

-Inkomens

De Nederlandse

bevolking is de laatste

jaren alleen maar

slimmer geworden. De

inkomens zijn de

afgelopen 30 jaar

geleidelijk hoger

geworden.

Meer dan 50% van

de beroepsbevolking

is hbo of wo

opgeleid. Hierdoor

zullen de inkomens

gemiddeld blijven

stijgen.

Lifestyles, Social values en Consumentenvoorkeuren

Consumenten gaan

steeds meer groen

denken en worden

meer milieu bewust.

Zij gaan steeds meer

gebruik maken van

groene stroom en

milieubewuste auto’s.

Er zal meer gebruik

worden gemaakt van

groene stroom dan

van grijze stroom.

Veel consumenten

hebben een milieu

bewuste auto.

Reclame, publiciteit en media

Er word nog steeds

veel gebruik gemaakt

van de traditionele

media. Veel

consumenten maken

gebruik van social

Internet is hier het

belangrijkste

medium om

consumenten te

informeren. Zij

kunnen alle

28

media. Co-creatie

word steeds

belangrijker.

producten en

diensten hier ook op

vergelijken.

Conclusie

Het ziet er naar uit dat in de toekomst de bevolking flink zou groeien. De consumenten worden slimmer, rijker en milieubewuster. Dit zou gaan betekenen dat het verstandig is om als energiemaatschappij de nadruk te gaan leggen op het milieubewust zijn in plaats van op de lage kosten van energie. Consumenten gaan tevens ook grotendeels groen rijden waardoor deze markt voor een bedrijf als Essent erg belangrijk kan gaan worden. Zij zouden oplaadpunten kunnen plaatsen en daar dan ook de energie kunnen leveren voor de auto’s, als een soort van tankstations op bijvoorbeeld grote parkeerplekken, bedrijventerreinen of bij de consument in de straat. De normen en waarden van de consument zullen wat gaan veranderen waardoor er in de energiemarkt ook veranderingen gaan plaats vinden. De consument zal ook erg kritisch zijn doordat zij via internet alles kunnen opzoeken en vergelijken. Daarom zal het belangrijk zijn dat Essent vooral eerlijke informatie blijft verschaffen aan de consumenten.

29

Wat voor veranderingen kan Essent in 2040 verwachten wat betreft de

technologische ontwikkelingen?

Onder technologische ontwikkelingen verstaan we eigenlijk alles wat met de technologie in de energiesector te maken heeft. Alle technologische ontwikkelingen hebben invloed op de manier waarop energie opgewekt word en op de prijzen van energie. Wij gaan hier dan ook onderzoeken wat voor een invloed de technologieën nu hebben en welke invloed zij kunnen gaan hebben in de toekomst.

- Innovatie en Onderzoek -Transport -Energie -Communicatie

Innovatie en Onderzoek Nu:

Smart Grids is een naam voor verschillende slimme oplossingen in de energievoorziening. Hierbij moeten we vooral denken aan een het decentraliseren en het duurzaam maken van de energieopwekking. Hiermee wordt bedoeld dat er groene energieparken worden aangelegd zoals een windparken, warmtekrachtcentrales bij tuinders maar ook zonnestellen en HR ketels voor huishoudens.9 Consumenten zullen dus zelf ook stroom opgewekt kunnen krijgen en deze weer kunnen verkopen. Het gaat er bij de smart grid vooral om dat er slim word omgegaan met energie. Dus als een huishouden genoeg energie verbruikt word de rest energie weer terug geleverd aan de energiemaatschappij zodat je dus alleen echt betaald wat je verbruikt. Met smart grids kan het energie net geoptimaliseerd worden bijvoorbeeld door middel van het spreiden van het opladen van elektrische auto’10s. Deze innovatie brengt wel veel complexiteit met zich mee. Doordat consumenten zelf energie kan kunnen consumenten dus een concurrent worden van de maatschappijen, zullen de energiemaatschappijen een belangrijke rol gaan spelen in het koppelen en het optimaliseren van het energienet van en naar de consumenten. Willen de smart grids een succes worden dan zal er een duidelijk communicatie systeem moeten komen en zal deze goed gemanaged moeten worden. Hieronder is een voorbeeld weergegeven van een smart grid. Hier zie je ook dat er vanuit een centrale voor een heel gebied de energie wordt geregeld met een energie detectiesysteem. Door middel van zon paneel huishoudens en een windpark wordt de energie voorzien en bij een tekort aan energie zou de centrale hieraan ondersteuning kunnen geven. Met dit smart grid systeem zou er veel groene energie verbruikt gaan worden en de kosten van energie zouden omlaag gaan. De grootste eikpunten in het plan zijn wie er gaat betalen voor het aanleggen van het systeem (overheid of energiemaatschappij) en welke rol de energiemaatschappijen nu precies gaat spelen.11

9http://www.energiened.nl/_upload/bestellingen/publicaties/327_313162%20-

%20Smart%20Grids.pdf 10 http://www.tno.nl/images/shared/overtno/magazine/tno_mag_8_december_2009_18.pdf 11 http://technologie.blog.nl/trends-ontwikkeling/2011/04/27/smart-grids-hebben-de-

toekomst#more-1418

30

Bron: http://www.engineersonline.nl

Toekomst 2040:

Als de plannen van de smart grid daadwerkelijk doorgaan zal het betekenen dat in 2025 op deze manier de energie word geregeld in Nederland. Als dit zich voort blijft zetten zou dit hele idee in 2040 verder geïntegreerd moeten zijn in de maatschappij, Dit zou kunnen betekenen dat veel consumenten zelf of via andere consumenten zich van energie voorzien. De energiemaatschappijen zullen dan waarschijnlijk de koppelingen en de regeling van het energienet beheren, en ervoor moeten zorgen dat iedereen wel genoeg energie krijgt. Dit zou ervoor kunnen zorgen dat energiemaatschappijen maar een kleine bijdrage zullen gaan leveren in energie aan consumenten. Zij zullen alleen de energie leveren die de consument tekort komt met het zelf opwekken. Bedrijven zouden natuurlijk ook zelf energie kunnen gaan opwekken. Maar bedrijven met een hoog energiegebruik zoals fabrieken zouden nog wel veel energie van de maatschappijen gaan gebruiken of zij zullen zelf energieparken moeten aanleggen. Hierbij zouden energiemaatschappijen natuurlijk weer hulp aan kunnen bieden en zou daardoor een nieuwe zakelijke markt kunnen ontstaan.

31

Transport

Nu:

Het netbeheerder registreert alle aansluitingen in Nederland en is verantwoordelijk voor de aanleg van de netten en het transport van elektriciteit of gas. Zij zorgen ervoor dat de consument een aansluiting op het net krijgt. Sinds de liberalisering van de energiemarkt spreken we van energieleveranciers en netbeheerders. De levering en transport van energie zijn gesplitst. Een energieleverancier houdt zich bezig met het leveren van elektriciteit of gas. Deze leverancier koopt de energie in bij producenten of tussenhandelaren. Een netbeheerder beheert één of meer energienetten en is verantwoordelijk voor de aanleg van de netten en het transport van elektriciteit of gas over dat net. Zij zorgen ervoor dat de consument een aansluiting op het net krijgt. Per regio is één netbeheerder verantwoordelijk. De consument kan zelf niet voor een andere netbeheerder kiezen. Dat is wettelijk vastgelegd. Sinds 1 juli 2004 is het mogelijk om zelf een leverancier te kiezen. De leverancier moet dan wel een vergunning van het NMA hebben. Om er zeker van te zijn dat in Nederland het licht blijft branden en het gas blijft stromen, heeft het ministerie in 2008 de Wet onafhankelijk netbeheer (ook wel de Splitsingswet) ingevoerd. Energiebedrijven moeten op grond van deze wet uiterlijk op 1 januari 2011 hun netbedrijven hebben gesplitst van de productie- en leveringstak. 12

Toekomst 2040:

Als in de toekomst de meerderheid van Nederland op groene stroom draait en de energiemaatschappijen hebben veel groene energieparken aangelegd, zullen zij zelf de energie kunnen gaan produceren en leveren . Het netbeheer zal waarschijnlijk nog bestaan omdat dit een overheidsonderdeel is en zij hier natuurlijk inkomsten uit kunnen halen. Het grootste verschil met nu is dat de energiemaatschappijen minder afhankelijk worden van tussenhandelaren en producenten. Dit zou ook kunnen beteken dat groene stroom goedkoper geleverd zou kunnen worden. Helemaal met de smart grid in het achterhoofd zullen de energiemaatschappijen flink moeten gaan investeren in groene energievoorzieningen.

12

http://www.gaslicht.com/energie-faq/transport-en-aansluiting.aspx

32

Energie

Nu:

Vanaf 2010 heeft de overheid besloten al haar energie-inkopen groen te doen. De overheid subsidieerde tot 2005 ook groene stroom zodat deze even duur was als grijze stroom. De overheid probeert groene stroom te stimuleren door producenten van groene stroom een stroom certificaat krijgt die zij weer kunnen verhandelen. De afgelopen jaren neemt de kritiek op dit certificeringsysteem echter toe doordat de consumentenbond en verschillende onafhankelijke deskundigen erop wijzen dat dit systeem de bouw van nieuwe energievoorzieningen niet bevordert en wellicht zelfs tegenwerkt. Het idee is dat het niet uitmaakt waar de groene energie word opgewekt als deze maar groen is. Zo kan er in een ander land waar bijvoorbeeld veel zon is goedkoper groene energie geproduceerd worden. In een aantal landen is groene energie al een traditionele energie zoals in Noorwegen. Dit betekend dat deze maatschappijen in Nederland een certificaat zouden kunnen krijgen die dan weer verhandeld kan worden. Een ander punt is dat niet alle landen gebruik maken van deze certificaten en de vraag erna dus gering is. Het is dus voor de Nederlandse energieleveranciers veel goedkoper om energie te kopen bij niet duurzame leveranciers en daarbij goedkope certificaten te kopen, dan om zelf in de bouw van bijvoorbeeld windmolens te investeren. Dit systeem zou alleen kunnen werken als alle landen in Europa hieraan zouden deelnemen en de vraag van groene energie in deze landen groter word. Hiernaast is er nog een probleem met de dubbele telling. Er is van tevoren afgesproken hoeveel procent duurzame energie een land moet hebben van het totale energieverbruik. Voor Nederland is dat 14% in 2020. Maar het certificaten systeem werkt zo dat als bijvoorbeeld Noorwegen duurzame energie word opgewekt daar hun certificaat in de telling word berekend maar als Nederland deze zou kopen word die hier ook mee berekend. Dit betekend dus dat het lijkt of er veel meer groene energie word opgewekt dan daadwerkelijk gedaan word. Hierdoor verminderd de noodzaak voor verschillende landen om in groene energie te investeren. En dit is ook de grote reden waarom er zoveel kritiek bestaat op dit systeem13

Toekomst 2040:

Als de Europese landen geen veranderingen treffen in het certificaten systeem zal het gebruik van groene stroom maar gestaag groeien. Dit zal betekenen dat het langer zou kunnen duren dat projecten zoals de smart grid in Nederland van de grond moeten komen. Als de regelgeving wel zou veranderen en de vraag in Europa naar groene stroom toeneemt zouden dit soort projecten juist sneller ontwikkeld kunnen worden. Dit zou betekenen dat in 2040 dat groene stroom het grootste deel van de stroommarkt voorziet.

13 www.groenestroom.nl

33

Communicatie

Nu:

Er word op dit moment veel gecommuniceerd door personen en bedrijven via internet en dan met de nadruk op social media. De consumenten gebruiken het bijna allemaal of zijn er bekend mee. Het is een fenomeen wat alleen maar in populariteit toeneemt. Veel bedrijven maken hier dan ook gebruik van om hun boodschap over te brengen op consumenten, die deze boodschap weer kunnen delen met hun vrienden. Hierdoor word het bereik van de boodschap alleen maar groter.

Toekomst 2040:

In de toekomst zal internet het grootste medium zijn qua communicatie indien er geen revolutionair nieuw medium komt. Social media zal zeer sterk geïntegreerd zijn in de maatschappij en iedereen zal er gebruik van maken. Dit zal dan ook het grootste platform zijn hoe mensen en bedrijven met elkaar zouden gaan communiceren. Bedrijven zouden hun boodschap zo kunnen afstellen dat de boodschap per persoon net iets anders is, zodat mensen door middel van hun interesses sneller overgehaald worden om gebruik te maken van hun producten of diensten. Voor Essent zou dit dus kunnen betekenen dat zij sommige consumenten met groene interesses anders moeten benaderen dan consumenten die meer geld bewust zijn. Wel zullen alle consumenten zo persoonlijk mogelijk benaderd gaan worden.

Focus Onderdeel Analytisch

onderzoek

Intuïtieve brainstorm

2011 2040

Innovatie en onderzoek

-smartgrids Smart Grids is een

naam voor

verschillende slimme

oplossingen in de

energievoorziening.

Hierbij moeten we

vooral denken aan een

het decentraliseren en

het duurzaam maken

van de

energieopwekking.

Consumenten zullen

hierbij zelf hun energie

gaan opwekken.

Smartgrids zullen

volledig geïntegreerd

zijn in de samenleving.

Consumenten zullen

concurrenten gaan

worden van de

energiemaatschappijen,

en de rol van de

energiemaatschappij zal

veranderen.

Transport Het netbeheerder

registreert alle

aansluitingen in

Nederland en is

verantwoordelijk voor

de aanleg van de

netten en het transport

van elektriciteit of gas.

Zij zorgen ervoor dat

Als in de toekomst de

meerderheid van

Nederland op groene

stroom draait en de

energiemaatschappijen

hebben veel groene

energieparken

aangelegd, zullen zij zelf

de energie kunnen gaan

34

de consument een

aansluiting op het net

krijgt. Sinds de

liberalisering van de

energiemarkt spreken

we van

energieleveranciers en

netbeheerders.

produceren en leveren .

Het grootste verschil

met nu is dat de

energiemaatschappijen

minder afhankelijk

worden van

tussenhandelaren en

producenten.

Energie Er worden op dit

moment certificaten

gegeven aan bedrijven

die groene stroom

opwekken en

gebruiken. Helaas

zitten er een aantal

fouten in dit systeem

waardoor het niet

eerlijk en goed werkt.

Het ligt aan de

Europese overheden

hoe snel het gebruik

van groene stroom gaat

stijgen. Als zij de

certificaten regeling

verbeteren zal er sneller

meer gebruik van

worden gemaakt, maar

gebeurt dit niet dan

gaat het alleen maar

langer duren.

Communicatie Er word op dit moment

veel gecommuniceerd

door personen en

bedrijven via internet

en dan met de nadruk

op social media. De

consumenten

gebruiken het bijna

allemaal of zijn er

bekend mee. Het is een

fenomeen wat alleen

maar in populariteit

toeneemt.

In de toekomst zal

internet het grootste

medium zijn qua

communicatie indien er

geen revolutionair

nieuw medium komt.

Social media zal zeer

sterk geïntegreerd zijn

in de maatschappij en

iedereen zal er gebruik

van maken. Dit zal dan

ook het grootste

platform zijn hoe

mensen en bedrijven

met elkaar zouden

gaan communiceren.

35

Conclusie Als de plannen van de smart grids zijn doorgang zullen vinden zal er een hoop gaan veranderen in de energie wereld. Consumenten zullen zelf groene stroom gaan produceren en deze gaan verkopen aan medeconsumenten waardoor zij een concurrent kunnen worden van de energiemaatschappijen. Deze zullen een meer controlerende en regelende rol gaan vervullen in de energievoorzieningen van de consumenten. Zij zullen nog steeds stroom blijven leveren maar in iedere geval een stuk minder. Het ligt ook aan de overheid hoe (snel) deze plannen uitgevoerd gaan worden en of deze überhaupt wel uitgevoerd gaan worden. Als de overheid groene stroom blijft stimuleren en de energie certificaten meer waarde krijgen zal dit idee sneller tot stand komen en zal dit ook sneller geïntegreerd zijn in de maatschappij. Essent zal vooral moeten gaan investeren in groene energie parken waardoor zij de overige energie kunnen gaan leveren aan consumenten en bedrijven. Ook zullen zij zonnepanelen kunnen gaan leveren en instaleren voor consumenten zodat zij extra inkomsten kunnen genereren. Ook zullen consumenten persoonlijk benaderd moeten gaan worden omdat zij een scala aan mogelijkheden hebben er graag producten en diensten willen gebruiken die bij hun interesses passen.

36

Wat voor veranderingen kan Essent in 2040 verwachten wat betreft de

politieke ontwikkelingen?

Inleiding

Politieke ontwikkelingen zijn kenmerken van overheidsbeslissingen. Deze ontwikkelingen op politiek gebied kunnen direct van invloed zijn op de strategie van een organisatie. Zij bestaan uit wetten, overheden en actiegroepen die organisaties in een maatschappij kunnen beïnvloeden en beperken. Wij gaan onderzoeken hoe dit precies zit voor de energiesector en met wat voor soort punten Essent

rekening moet houden. De onderstaande punten zullen hiervoor aan te pas komen.

- Ecologische en milieuwetgeving - (inter)nationale handelswetgeving - Anti-trustwetgeving - Financiering en subsidies - Oorlogen, conflicten en crisissen

Ecologische en Milieuwetgeving

Nu:

CO2 uitstoot moet vermindert worden Op het moment zijn er veel energiecentrales waarbij weel warmte de lucht in gaat die niet gebruikt

wordt voor energieconsumptie. Alleen in het Rijnmond gebied is dat zo’n 8000 MW, wat voldoende

is om alle Nederlandse gezinnen van warmte te voorzien. Om ervoor te zorgen dat deze onnodige

energieconsumptie vermindert wordt is men bezig geweest om een verbod te krijgen voor

warmteverspilling. Op die manier zou de energiebalans meer in evenwicht worden gebracht en zou

het de uitstoot van CO2 fors doen dalen.14

EU landen zijn het eens over klimaatdoel

Tevens zijn de EU landen het er over eens dat ze de CO2 uitstoot in 2020 met 30% willen verminderen. Ze hebben een overeenkomst bereikt waarmee ze maatregelen willen nemen om de CO2 uitstoot tegen te gaan. Men verwacht dat in 2040 de CO2 uitstoot aanzienlijk verminderd zal zijn wanneer men al deze maatregelen neemt. Daarnaast zullen er hoogstwaarschijnlijk nieuwe maatregelen en nieuwe doelen worden gesteld om de CO2 uitstoot in 2040 met nog een hoger percentage te verminderen. De reden hiervoor is omdat een hoger CO2 reductie ervoor zorgt dat de aarde niet verder opwarmt. Dit houdt tevens in dat Energiebedrijven bewuster om zullen moeten gaan met energie en de productie en levering ervan.

Toekomst 2040:

Men verwacht dat in de toekomst de CO2 uitstoot aanzienlijk verminderd zal worden. Mensen zullen veel bewuster omgaan met energie en zich ervan bewust zijn wat de consequenties zijn wanneer men dit niet doet. Tevens zal de introductie van de gaswarmtepomp nieuwe mogelijkheden bieden voor energiebesparing, emissiereductie en het gebruik van hernieuwbare energie. 15

14

Bron: Externe analyse Eneco document 15

http://www.toekomstinvestering.nl/taxonomy/term/35

37

Elektrificatie = minder CO2

Er zijn een aantal (inter)nationale energie en klimaatdoelstellingen die zijn opgezet voor het verminderen van energieverbruik en CO2 uitstoot, zoals:

- De overheidsprogramma ‘Schoon en Zuinig’. - De EU-doelstelling voor duurzaam energieverbruik. - Kyotodoelstellingen voor CO2 reductie.

De noodzaak om CO2 uitstoot te verminderen zorgt o.a. voor het stimuleren van energiebesparing. Zo wordt er aangedrongen op meer gebruik van duurzame energie en een toenemende elektrificatie. Dit zorgt ervoor dat er ook nieuwe eisen aan de energie-infrastructuur worden gesteld. Toekomst 2040: In de toekomst zal steeds meer gebruik worden gemaakt van elektrificatie. Dit komt mede doordat fossiele brandstoffen op beginnen te raken en daarnaast zorgt elektrificatie voor minder CO2 uitstoot. Daarnaast zal er steeds meer gebruik worden gemaakt om energie op te wekken via natuurlijke middelen zoals ‘wind en zon’. Op lange termijn (2030-2040)is er behoefte aan technologie die ervoor zorgt dat er bijna geen CO2 – uitstoot meer is. Tevens heeft de Europese Unie de ambitie om voor 2050 de uitstoot van broeikasgassen te reduceren met 80%. Zo stellen een aantal onderzoekers van het European Climate Foundation (ECF) dat Europa van belang een keuze moet maken voor elektriciteit en de uitbouw van slimme netwerken. Zo moet de import van olie en gas uit het midden oosten en Rusland worden afgebouwd. En de uitstoot van CO2 moet dalen van 5,2 Gton per jaar in 2011 naar 0,8 Gton in 2050. Dit houdt tevens in dat energiebedrijven alternatieven moeten gaan verzinnen voor Fossiele brandstoffen en dat ze zicht moeten gaan richten op de uitstoot van minder CO2. 16

(Inter)nationale handelswetgeving

Nu:

DTE (Direct toezicht Energie) De DTE is toezichthouder op de Nederlandse energiemarkt en zorgt ervoor dat de energiemarkt zo effectief mogelijk werkt. De DTE is opgericht door de Ministerie van Economische zaken en zijn controleren ov energiebedrijven zich aan de elektriciteitswet en gaswet houden.

Vergunningen

Wanner men probeert om een nieuw energiebedrijf op te starten, moet er eerst een vergunning worden aangevraagd bij de DTE. Om in aanmerking te komen voor zo’n vergunning, moeten er organisatorische, financiële en technische kwaliteiten aanwezig zijn. Door deze vergunningen te verstrekken probeert de DTE ervoor te zorgen dat er uitsluitend betrouwbare energiebedrijven komen en dat de kans voor energieleveranciers om failliet te gaan verkleind wordt. De voorwaarden die gelden om aan een vergunning te komen zijn te vinden in de AMvB – regels (Algemeen Maatregel van Bestuur).

16

http://www.profnews.nl/944015/routekaart-2050-begeleidt-europa-naar-co2-arme-toekomst

38

Energy Performance Building Directive (EPBD)

EPBD verwijst naar Europese wetgeving betreft energiecertificering van gebouwen en woningen ter vergroting van het bewustzijn van energieverbruik. Volgens deze wetgeving is het verplicht om bij iedere transactie (verkoop, verbouwing) betreft het gebouw verplicht om in de toekomst een certificaat over te leggen. Deze wetgeving leid tot meer opdrachten en tot het uitbrengen van energieadviezen om een energielabel te verkrijgen of om kennis va de bebouwing te ontwikkelen in het kader van de strategisch voorraadbeheer. Deze wetgeving is in 2007 ontwikkeld.

Toekomst 2040:

In de toekomst zal er steeds meer aandacht worden besteed aan de (inter)nationale handelswetgeving tussen energiebedrijven. Dit komt omdat de overheid steeds meer streeft naar efficiëntere energieleveranciers die zekerheid kunnen bieden. Eén van de redenen hiervoor is onder andere de handelsbelemmeringen die zijn ontstaan met energie leverende landen zoals bijv. Rusland. Een andere reden waarvoor de overheid zich wil focussen op steeds meer efficiëntere energieleveranciers, is omdat de CO2 uitstoot ontzettend veel gereduceerd moet worden. Zo zal er in 2040 waarschijnlijk veel meer energie geproduceerd worden vanuit eigen land of vanuit andere EU landen. Tevens zal er waarschijnlijk veel meer gebruik worden gemaakt van natuurlijke manieren om energie op te wekken. 17

Financiering en subsidies

Nu:

Duurzame energie ontwikkelen.

De overheid wil met haar ‘’transitiebeleid’’ partijen aan het denken zetten over de energievoorzieningen op nationaal niveau. Hiermee willen zij energiebedrijven aandringen op het implementeren van nieuwe technieken, zoals energiebesparende maatregelen, zonnecellen, waterstofmotoren, windmolens, etc. Ze willen hiermee ook bijdragen aan de bewustwording van consumenten en andere lokale partijen.18

Het stimuleren van duurzame energie ontwikkelen.

Om te kunnen groeien op het gebied van het ontwikkelen van duurzame energie, heeft de Nederlandse zonne-energie industrie (vooral de PV-installatiebedrijven) een grote thuismarkt nodig. De landelijke regeling SDE (Stimulering Duurzame Energie) blijkt echter niet de gewenste impuls te geven. Goedkope financiering zouden wel de mogelijkheid hebben om een grote thuismarkt te ontwikkelen

17 http://energy-cities.eu/IMG/pdf/6_2_dea_eaz_action_plan.pdf

http://europa.eu/legislation_summaries/energy/internal_energy_market/index_nl.htm 18

http://energy-cities.eu/IMG/pdf/6_2_dea_eaz_action_plan.pdf

39

Toekomst 2040:

Steeds meer wordt er gewezen op het ontwikkelen van duurzame energie. Zo zijn er door de overheid en de EU verschillende programma’s geïmplementeerd en zijn er verschillende doelen gesteld om dit te stimuleren. Dit zal gestimuleerd worden door subsidies te geven voor onder andere; ‘’warmtepompen & zonnepanelen’’ De ze subsidies dienen ervoor zodat de kabinetsdoelstelling om 20 procent van de energie duurzaam op te wekken in 2020 gerealiseerd wordt. Op deze manier hoeft er geen energie opgewekt te worden vanuit een kerncentrale en vervolgens vervoerd te worden. Zo hoopt men iedereen te laten realiseren wat het nut is van duurzame energie. Wanneer dit ook daadwerkelijk op de juiste manier wordt geïmplementeerd, dan zal in 2040 waarschijnlijk iedereen voorzien zijn van middelen voor het opwekken van duurzame energie en zal teven de CO2 uitstoot met een grote percentage terug gedrongen zijn. 19

Het Duitse succes

Sinds 2000 kennen onze Oosterburen een subsidieregeling voor duurzame energie. Mede hierdoor is nu bijna twintig procent van de in Duitsland opgewekte energie hernieuwbaar. Daarnaast ontstond er in Duitsland een grote PV industrie. Het feit dat particulieren en ondernemers een met een lening bij de overheid zonnepanelen goedkoop konden financieren was van cruciaal belang voor dit succes. Inmiddels hebben de meeste Europese landen deze succesvolle Duitse regeling gekopieerd. In Nederland staat de teller op 7% duurzame elektriciteit en is er een kleine PV industrie welke vooral in het buitenland levert. 20

Groene leningen + energie thuis opwekken

Om duurzame investeringen te stimuleren, zijn er banken die groene leningen (genaamd Greenloans) aanbieden met een rente van 5,7% die voor vijftien jaar vast staat. Zo willen zij ervoor zorgen dat er meer wordt gedaan met het opwekken van duurzame energie i.p.v. energie in grote centrales opwekken en vervolgens naar huizen transporteren, zoals dat nu gebeurd. De bedoeling hiervan is dat zonnepanelen beter gaan renderen en dat een woning zelf zijn energie opwekt door middel hiervan. Hieronder staat een stukje tekst met daarin een scenario die een manager van Greenloans verwacht.

’In 2014 a 2015 is er geen subsidie meer nodig’, zegt Wilfried de Goeij, manager van Greenloans,’dan gaan zonnepanelen beter renderen dan het gemiddelde beleggingsfonds.’ Bovendien wordt een woning die zelf een deel van zijn energie opwekt, meer waard, benadrukt hij. ’Ik ben er rotsvast van overtuigd dat woningen in de toekomst energiezuinig worden en zelf energie zullen opwekken. Dat is uiteindelijk het goedkoopst, goedkoper dan in grote centrales opwekken en vervolgens naar huizen transporteren, zoals nu gebeurd.’

19

http://www.subsidiezonnepanelen.nl/ 20

http://www.energieraad.nl/newsitem.asp?pageid=21394

40

Toekomst 2040:

De verwachting is dat het budget van de Europese Unie voor dingen op het gebied van energiebesparing en duurzame energie alleen maar zal toenemen. De Huidige Europese aandacht lijkt zich te gaan richten op burgers en MKB’s .

Op het moment wordt in Nederland ongeveer de helft van alle gebruikte energie opgewekt door het verbranden van Aardgas. De rest komt voornamelijk van aardolie en steenkool. Er wordt slechts 1,4% van alle energie opgewekt uit duurzame bronnen. Dit is één van de laagste percentages van West Europa. De verwachting is daarom ook dat dit percentage in de toekomst zal stijgen wanneer er steeds meer focus wordt gelegd op het gebruik van duurzame energie en het nut ervan. Zo zal er waarschijnlijk in 2040 alleen maar energie worden opgewekt vanuit woningen zelf en zullen woningen energiezuinig worden. Daarnaast zullen kerncentrales als tussenleverancier verdwijnen. 21

Subsidie windenergie

Nu:

Om ervoor te zorgen dat de ontwikkeling van windenergie op zee gestimuleerd wordt, is er de regeling Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE). Aan de hand van deze subsidieregeling wordt de binnenlandse productie van duurzame elektriciteit en dus ook windenergie gesubsidieerd. Om inzicht te verschaffen in het nut en de omvang van de SDE-subsidie is er een kosten-baten analyse uitgevoerd door het ECN (Energy research Centre of the Netherlands) & het CPB (Centraal Planbureau). Aan de hand van deze studie heeft de ministerie van Economische zaken de doelstelling voor wind op zee veranderd naar 700 MW in 2010. Nadat de analyse was uitgevoerd, is er direct een plafond ingesteld voor de SDE subsidie.

Uit een onderzoek van ‘’Trouw’’ op zoek naar kansen die de SDE regeling kan bieden voor windenergie in Nederland blijkt dat het in de windrijke provincie Zeeland op het ogenblik lastig is om windturbines te bouwen. Er worden nauwelijks vergunningen afgegeven. Het is dus zoeken naar goede locatie voor windparken in Nederland. De groei van windenergie blijft in Nederland vooralsnog ver achter bij Europese landen als Duitsland en Denemarken. Nu het kabinet zich heeft vergrendeld op de verdubbeling van de windenergie op land in 2012 en wind op land flink gaat subsidiëren, is het van belang om honderden molens extra te plaatsen. In principe is het geen moeilijke zaak om het vermogen van 1700 MW naar 4000 MW te verhogen, alleen het probleem is dat de lagere overheden dwars liggen en wind op zee blijft voorlopig in de testfase.

21 http://kiesdetoekomst.nl/content/lessen/leerling/totaal/hoofdvraag_2/Inhoud.cnt

http://energy-cities.eu/IMG/pdf/6_2_dea_eaz_action_plan.pdf http://www.energieraad.nl/newsitem.asp?pageid=21394

41

Toekomst 2040:

Het onderstaande stukje tekst geeft aan hoe de situatie was in 2010, wat betreft de windenergie ‘’Toekomst windenergie in Europa

Windenergie was vorig jaar voor het tweede jaar op rij de grootste groeier in capaciteit van alle vormen van

elektriciteitsopwekking binnen de EU. In 2009 werd voor ruim 10.000 MW aan opgesteld windenergievermogen

toegevoegd. Dit is vooral te danken aan Duitsland en Spanje. Het opgesteld windvermogen groeit ook snel in het

Verenigd Koninkrijk, Portugal, Frankrijk en Italië. De EU-doelstelling van 40.000 MW in 2010 is al gehaald.

Volgens de huidige trends wordt het geïnstalleerd vermogen in 2010 op meer dan 60.000 MW geraamd.’’

Hieruit kunnen we concluderen dat de subsidie voor windenergie zal toenemen aangezien de trend van windenergie zich doorzet. Windenergie zal na 2020 de primaire elektriciteitsbron worden in de wereld als de huidige trend zich zo doorzet. In 2040 zal dit alleen maar verder groeien. Zo zal waarschijnlijk de subsidie voor windenergie ook alleen maar toenemen. Men verwacht dat op den duur windenergie het zonder subsidie kan doen. Doordat de elektriciteitsprijs stijgt, wordt windenergie in de verhouding goedkoper. 22 Extra info: Hieronder staat een citaat met een aantal verwachtingen voor in de toekomst.

Subsidie mogelijkheden voor windenergie, groene financiering voor windmolens. - Toekomst voor de kleine windmolens. - De energie prijzen zullen stijgen en het aanbod van kleine windmolens zonder overlast zal toenemen. Er zullen steeds meer kleine windmolens verrijzen op daken van huizen en flats. Kleine windmolens zijn geschikt voor de bebouwde omgeving, buitengebieden en industrieterreinen. Ook voor u subsidie op

windenergie.

22 http://www.higherlevel.nl/forum/index.php?board=24;action=display;threadid=2447

http://www.bosschegroenstroom.nl/over-windenergie/toekomst-windenergie.html

http://www.subsidiewindenergie.nl/

42

Oorlogen, conflicten en crisissen

Schaarste aan fossiele brandstoffen, prijsstijgingen & leveringszekerheid

Nu:

Hoewel er nog steeds discussie gaande is betreft ‘de termijn waarin de bestaande wereldwijde brandstof voorraad zal op raken’, is het in ieder geval duidelijk dat de voorraad van fossiele brandstoffen zal eindigen. Tevens zijn er ook ontwikkelingen gaande die de leveringszekerheid van energie in de westerse wereld bedreigen. Aan de andere kant heb je de aanhoudende spanning in de olie en gas houdende regio’s zoals:

- Problemen met transport naar West Europa van Russisch gas. - Instabiliteit in de midden oosten

Aan de andere kant zijn landen zoals China en India zich aan het ontwikkelen tot economische grootmachten waarbij er telkens een grotere vraag wordt naar fossiele brandstoffen. Beide ontwikkelingen hebben een impact op de energieprijzen en leiden tot opwaartse druk naar energieprijzen. In het Westen probeert men steeds minder afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen

Toekomst 2040:

Het is lastig om te voorspellen wat er nou precies in de toekomst gaat gebeuren wat betreft ‘’oorlogen, conflicten en crisissen’’ aangezien dit vaak toch onvoorspelbare gebeurtenissen zijn. Minder afhankelijk worden van fossiele bronnen vormt een driver voor decentrale opwekking elektriciteit, gas en warmte. Een verwachting is dat rond 2020-2025 meer dan 30% van de elektriciteit in huishoudens zal worden opgewekt. Dit houdt tevens in dat men steeds minder afhankelijk zal worden van andere landen die fossiele brandstoffen leveren. Zo kunnen oorlogen zoals bijv. hetgene wat zicht momenteel in Libië afspeelt minder/ tot geen invloed hebben op de energie in Nederland. Waarschijnlijk zal in 2040 alles zo dusdanig geïmplementeerd zijn, dat we helemaal geen meer rekening hoeven te houden met energielevering vanuit andere landen, en dat we alle energie zelf zullen opwekken. 23

23 http://energy-cities.eu/IMG/pdf/6_2_dea_eaz_action_plan.pdf

http://www.energiened.nl/_upload/bestellingen/publicaties/361_313163a%20-%20Visie%20Smart%20Grids%202025.pdf

43

Ontwikkelingen op politiek gebied:

Focus Onderdeel Analytisch

onderzoek

Intuïtieve brainstorm

2011 2040

Ecologische &

Milieuwetgeving

- CO2 uitstoot moet

vermindert worden

- EU landen zijn het eens

over klimaatdoel

Er wordt veel energie

verspild. Overheid is

bezig om een verbod te

regelen voor

warmteverspilling

Er wordt veel bewuster

omgegaan met energie.

Elektrificatie = minder CO2

Aantal

klimaatdoelstellingen

zijn opgezet en er

wordt aangedrongen

op meer duurzame

energie en meer

gebruik van

elektrificatie

CO2 uitstoot is

aanzienlijk vermindert +

er wordt meer gebruik

gemaakt van

elektrificatie

(Inter)nationale

Handelswetgeving

- DTE (Direct toezicht

Energie)

- Vergunningen

- Energy Performance

Building Directive (EPBD)

Er wordt steeds meer

gestreefd naar

betrouwbare

energiebedrijven en

transacties moeten

efficiënt en correct

verlopen

Alleen maar

betrouwbare

energiebedrijven en

CO2 uitstoot wordt

verminderd

Financiering &

subsidies

- Duurzame energie

ontwikkelen.

- Het stimuleren van

duurzame energie

ontwikkelen.

Steeds meer streef

naar het ontwikkelen

van duurzame energie.

Er wordt alleen maar

duurzame energie

ontwikkeld en CO2

uitstoot wordt

aanzienlijk verminderd.

Het Duitse succes

Groene leningen + energie

thuis opwekken

Men streeft steeds

meer naar

energiebesparende

maatregelen, zoals bijv.

zonnepanelen .

Er wordt alleen maar

duurzame energie

ontwikkeld. Duurzame

energie wordt thuis

opgewekt en

kerncentrales

verdwijnen als

tussenleverancier van

energie.

Subsidie windenergie

Er wordt gestreefd

naar het gebruik van

windenergie en er

worden subsidies

gegeven voor

Windenergie is onze

primaire

elektriciteitsbron.

44

windenergie

Oorlogen,

conflicten en

crisissen

Schaarste aan fossiele

brandstoffen, prijsstijgingen

& leveringszekerheid

Problemen met fossiele

brandstoffen d.m.v.

transport vanuit

Rusland en instabiliteit

in Midden Oosten

Men zal niet meer

afhankelijk zijn van

deze landen. Men zal

eigen energie

opwekken.

Conclusie

De conclusie die we kunnen trekken op basis van de politieke ontwikkelingen is dat er met veel en verschillende ontwikkelingen rekening gehouden moet worden. Zo zal de overheid zich voornamelijk richten op het reduceren van CO2 uitstoot (wat overigens een belangrijk aspect is voor heel de wereld) en daarnaast zal men steeds minder gebruik proberen te gaan maken van fossiele brandstoffen en hiervoor alternatieven zoeken. Zo wil men zich steeds meer gaan richten op het ontwikkelen van duurzame energie met behulp van bijv. zonnepanelen (zonne energie), windmolens (wind energie), etc.

45

Wat voor veranderingen kan Essent in 2040 verwachten wat betreft de

economische ontwikkelingen?

Inleiding

Economische ontwikkelingen zijn kenmerken die betrekking hebben op de economische situatie van een land. Deze ontwikkelingen hebben kunnen tevens van directe invloed zijn op de strategie van een organisatie. Wij gaan onderzoeken hoe dit precies zit voor de energiesector en met wat voor soort punten Essent rekening moet houden. Hiervoor zullen de onderstaande punten aan te pas komen.

- Economische situatie

- Belastingen

- Seizoensinvloeden

- (Inter)nationale handel

- Rente en wisselkoers

Economische situatie

Investeren in klantrelaties wordt steeds populairder

Nu:

Op het moment wijzen energiebedrijven erop dat het verstandig is om de prijs van energie voor langere tijd vast te zetten. Dit blijkt uit onderzoek die gedaan is bij verschillende energiebedrijven. De reden hiervoor is omdat de energieprijzen op het moment zeer laag zijn. Met het aanbieden van een vaste prijs voor de komende jaren, hebben de klanten voordeel en energiebedrijven ook. Zo is energiebedrijf E.ON ervan overtuigd ‘’dat klantenrelaties die hun service en transparantie ervaren, en hun scherpe prijzen leren kennen een relatie voor jaren met hen aangaan’’.

46

Toekomst 2040:

Waarschijnlijk zullen er in de toekomst steeds meer relaties zijn tussen klanten en energiebedrijven. Dit komt mede doordat de prijzen voor energie nu aan de lage kant zijn en ze zomaar uit het niets kunnen stijgen en aan de hogere kant zitten. Het feit dat fossiele brandstoffen beginnen op te raken, zorgt er voor dat de energieprijzen zullen stijgen. Mede hierdoor is de huidige consument op zoek naar zekerheid en vertrouwen en is dit iets wat in de toekomst niet meer valt weg te denken. Zo zal er hoogstwaarschijnlijk in 2040 consumenten zijn die hun huidige leverancier trouw blijven en zekerheid kiezen boven alles.

Energieprijzen historisch laag

Nu:

De economische crisis zorgde ervoor dat de energieprijzen fors daalden. Dit zorgde er tevens voor dat energie leveranciers de prijzen voor energie vastlegden waardoor er een win – win situatie zou ontstaan voor hun zelf en hun klanten.

47

Toekomst 2040:

Uit de onderstaande grafiek valt op te maken dat de energieprijs langzamerhand zal stijgen. De reden hiervoor is omdat Fossiele brandstoffen langzamerhand begint te verdwijnen en klimaatverandering tevens een belangrijke rol hierin speelt. Zoals vermeld staat in de voorgaande stuk, doen energiemaatschappijen er goed aan om op het moment energieprijzen vast te leggen en te investeren in klantrelaties. Waarschijnlijk zal de energieprijs in 2020 al zeer hoog zijn en in 2040 nog hoger. Dit heeft allemaal te maken met de uitputting van de fossiele brandstoffen.

Flinke groei economie.

Nu:

De groeiende economie zorgt ervoor dat de energieprijzen flik zullen stijgen. Met name de sterke groei in China en India zorgt ervoor dat er een flinke verandering zal komen hierin.

48

Toekomst 2040:

In 2040 (of zelfs eerder) zal de energieprijs waarschijnlijk dusdanig hoog zijn, dat het niet meer leuk

en niet meer betaalbaar zal zijn voor de hedendaagse consument. De reden hiervoor is omdat men

verwacht dat de economie alleen maar zal groeien (met name in landen zoals China en India). In

2040 zal de economie in deze landen dusdanig zijn gegroeid waardoor andere landen (o.a.

Nederland) erg afhankelijk zullen van deze landen en de wereldeconomie enorm opgeschud zal zijn

wanneer men geen goeie voorzorgsmaatregelen treft. In 2040 zullen landen zoals China en India het

meer voor het zeggen hebben dan wie dan ook. 24

Belastingen

Huidige tarieven energiebelasting

Nu:

De huidige tarieven voor energiebelasting zien er als volg uit:

Uit de bovenstaande tabellen valt te concluderen dat de energiebelasting aan het stijgen is. De reden

hiervoor is omdat de Regulerende energiebelasting (REB) een efficiënt gebruik van energie wil

stimuleren. Hiermee proberen ze ervoor te zorgen dat er onnodig energie wordt verspild. 25

24

http://www.referro.nl/uploads/blog/Krantenpagina_DM_eon.pdf 25

http://nl.wikipedia.org/wiki/Regulerende_energiebelasting

49

Toekomst 2040:

Doordat de energieprijs aan het stijgen is, stijgt ook de energiebelasting mee. Uit de bovenstaande tabel valt af te lezen dat de belasting op energie telkens hoger wordt of nog maar net gelijk blijft. Waarschijnlijk zal elke jaar de energiebelasting duurder worden, wanneer er niet bewuster/duurzamer wordt omgegaan met energie. Zo zou de energiebelasting in 2020 al zeer hoog zijn en in 2040 extreem hoog. Mede hierdoor is het van belang dat iedereen bewuster omgaat met energie.

Seizoensinvloeden

Nu:

Het bedrag dat men bepaalt aan energiekosten is naast de energieprijs, afhankelijk van de energieverbruik. Het energieverbruik is daarentegen weer afhankelijk van een aantal andere factoren, waaronder ‘’seizoensinvloeden’’.

Seizoensinvloeden zijn van belang bij verschillende energiemarkten. Zo kan zacht winterweer de vraag naar stookolie verlagen en streng winterweer juist de vraag hiernaar verhogen. S ’zomers kan de vraag naar benzine juist toenemen omdat mensen er dan met de auto op uit trekken. Tevens kan in de winter de vraag naar elektriciteit toenemen aangezien het dan sneller donker wordt dan in de winter, en mensen vooral meer tijd binnen i.p.v. buiten doorbrengen. 26

Toekomst 2040:

Zoals het er op het moment uitziet, hebben seizoensinvloeden een zeer degelijke impact op energie en het gebruik ervan. Doordat er nog heel veel onbewust wordt omgegaan met energie heeft dit een ontzettend grote invloed op de klimaatverandering van de aarde. Zo hebben we steeds meer te maken met bijv. strengere winters, waardoor het energieverbruik aanzienlijk verhoogd moet worden en er veel gestookt moet worden.

Wanneer het energieverbruik aanhoud zoals het op het moment is, dan zal de uitputting van bijv. fossiele brandstoffen veel sneller gaan dan verwacht. Zo zou in 2040 dan al een groot deel hiervan verdwenen zijn. Tevens zal de energieprijs nog sneller stijgen dan verwacht.27

26

http://www.ingsprinters.nu/media/brochure/GrondstoffenBrochure.pdf 27

http://www.energie-besparen.info/

50

(Inter)nationale handel

Nu:

Gedurende de laatste tijd (<10 jaar tot op heden) is gebleken dat het gebruik van fossiele brandstoffen vele problemen met zich mee brengt. Zo is een grotendeels van de fossiele brandstoffen, zoals Aardolie over tientallen jaren uitgeput. Los van het feit dat dit een probleem vormt, is er ook een probleem dat Westerse landen afhankelijk zijn geworden van olie en gasleveranciers uit instabiele landen, zoals bijv. Rusland en landen uit het Midden-Oosten. Zo hebben deze landen tijdens politieke crisissen in het verleden gebruik gemaakt van deze energievoorraden als politiek machtsmiddel, zoals tijden se oliecrisis in 1973. Zo is onder andere de internationale handel tussen deze landen wel eens belemmerd.

Toekomst 2040:

Het is moeilijk om in te schatten hoe dit precies zal lopen in de toekomst, want je weet nooit wanneer politieke crisissen kunnen ontstaan en hoe dat vervolgens zal lopen. Wat we wel weten, is dat de Westerse landen er naar streven om minder afhankelijk te worden van de landen met energievoorraden zoals, Rusland en landen uit het midden Oosten. Zo zijn de Westerse landen ook bezig met het implementeren van nieuwe technieken om zelf energie te ontwikkelen. De verwachting is dan dus ook dat zei in 2040 niet meer afhankelijk zullen zijn van landen zoals ‘’Rusland en landen uit het Midden Oosten.28

Ontwikkelingen op economisch gebied

Focus Onderdeel Analytisch

onderzoek

Intuïtieve brainstorm

2011 2040

Economische

situatie

Investeren in klantrelaties

wordt steeds populairder

Er wordt geadviseerd

om relaties op te

bouwen met je klanten

en prijzen vast te

leggen.

Vertrouwen en

zekerheid spelen een

belangrijke rol voor de

consument. Zo zijn er

bijna alleen maar

klantrelaties tussen

energieleverancier en

consument.

Energieprijzen historisch

laag

Energieprijzen worden

vastgelegd doordat de

prijzen enorm laag zijn.

De prijzen voor

energieprijzen zijn

ontzettend hoog.

Oorzaak hiervan is dat

fossiele brandstoffen

beginnen op te raken

en klimaatverandering.

28 http://www.atlcom.nl/site/Voorgezet/wpcontent/Verdieping%20Duurzame%20energie.pdf?seo=/site/Voorgezet/wp-content/Verdieping%20Duurzame%20energie.pdf

http://www.fdselections.nl/energie/Nieuws/UithetFD/articleType/ArticleView/articleId/17922/Barrieres-op-energiemarkt-

moeten-weg-zijn-in-2014.aspx

51

Flinke groei economie.

Energieprijzen zullen

fors stijgen. Met name

door de groeiende

economie in China en

India.

Energieprijzen zijn

ontzettend hoog en

landen zoals China en

India hebben het voor

het zeggen in de

wereldeconomie.

Belastingen Huidige tarieven

energiebelasting

Energiebelasting zijn

aan het stijgen, mede

doordat men streeft

naar een efficiënt

gebruik van energie en

zodat er onnodig

energie wordt verspild

Energiebelasting en

prijs zullen extreem

hoog zijn wanneer

mensen onbewust

omgaan met energie.

Seizoensinvloeden - Er wordt meer energie

verbruikt in bepaalde

seizoenen zoals bijv.

winters meer stookolie

en s’ zomers meer

benzine.

Uitputting van fossiele

brandstoffen, mensen

gaan onbewust om met

energie waardoor dit

effect heeft op de

klimaatverandering.

Tevens wordt de

energieverbruik enorm

verhoogd.

(Inter)nationale

handel

Voor Fossiele

brandstoffen zijn we

veel afhankelijk van

landen zoals Rusland

en Midden-Oosten.

Deze landen hebben

veel macht over de

energievoorraden

Weinig tot niet

afhankelijk van

energievoorraden

vanuit andere landen.

Er zijn nieuwe

technieken

geïmplementeerd en er

wordt zelf energie

ontwikkeld.

Conclusie:

De conclusie die we kunnen trekken op basis van de economische ontwikkelingen is dat er steeds wordt gestreefd naar het opbouwen van relaties met klanten aangezien de prijzen voor energie aanzienlijk zullen stijgen. Daarnaast zullen de flink groeiende economie ’s in China en India ook een impact hebben op de prijzen van energie. Tevens streeft men ernaar om zuiniger en doelbewust om te gaan met fossiele brandstoffen zodat dit geen slechte effect(en) heeft op de klimaatverandering. Daarnaast probeert men ook zelf energie te ontwikkelen, waardoor men weinig tot niet afhankelijk wordt van landen zoals Rusland en de Midden Oosten.

52

Hoofdstuk 4: Meso- Analyse

Hoe ziet de dreiging van toetreders er in 2040 uit voor Essent? Inleiding Naarmate een branche of bedrijfstak aantrekkelijker is in de termen als investeren kapitaal en te verwachten rendement wordt de dreiging van toetreders groter. Als er in een bedrijfstak een hoog rendement kan worden gehaald, is de kans op toetreders veel groter. Wij gaan kijken hoe dit zit voor de energie sector, die punten waar wij op gaan letten zijn, schoolvoordelen, absolute kostenvoordelen, kapitaaleisen om te beginnen, productdifferentiatie, juridische en wettelijke barrières en represaillemaatregelen. Eerst kijken we naar de situatie nu, en vervolgens de verwachte situatie in het jaar 2040. Schaal en absolute kostenvoordeel, kapitaaleisen om te beginnen Nu: Op dit moment zijn er een aantal grote aanbieders op de markt van de energie aanbieders, op dit moment zijn er zeven grote aanbieders op de markt : NUON, Essent, OXXIO, Electrabel, Green choice, Eneco en de Nederlandse energie maatschappij. 29 Het is voor nieuwkomers moeilijk om te concurreren met dit soort grote aanbieders omdat zie schoolvoordeel hebben, en dus ook kosten voordeel. Voor een begin van een energie maatschappij is een groot startkapitaal nodig. En om dit kapitaal terug te verdienen zijn er veel klanten nodig. Dit is niet zo makkelijk om dit te winnen omdat de meeste mensen al zijn aangesloten bij een energiebranche. Het aanleggen van een energie park is ook een grote staatsinvestering. Dit zijn zaken die een grote drempel vormen om toe te treden op de energie markt. Het is dus een markt die niet makkelijk aanvechtbaar is, dit betekend dat er hoge toe- of uittredingsbarrières zijn. 30 Toekomst 2040: Dat er een kapitaaleis is om te beginnen in de energiebranche zal niet veranderen, want er is altijd opwek apparatuur nodig, zoals de energie parken. Dit zijn vaak zeer duren apparaten. Dit zal in de toekomst niet snel veranderen, omdat het dan nieuwe ontdekkingen zijn en deze vaak nog duurder zijn op het begin. De schaalvoordelen zullen ook moeilijk te overbruggen zijn, je moet met een zeer sterk concept komen om mensen te overtuigen over te stappen van leverancier. Dus de start is vrij lastig, nu maar ook in 2040. Wat ook een voordeel kan zijn voor nieuwkomers in de energiebranche is, dat er al veel R&D analyse is gedaan in de energiebranche. Dit betekend dat zij hier geen kosten meer aan hebben. Dit kan een drempelverlager zijn voor toetreders. Ze hebben hier dan een financieel voordeel op de al bestaande bedrijven die hier veel kosten in hebben gehad.

29

http://www.energieoverstap.nl/energieleveranciers.html 30

Handboek scenarioplanning, Mario van Rijn en René van der Burgt, Kluwer 2010

53

Productdifferentiatie

Nu: ‘ In 2001 alleen kiezen voor ‘grijze’ elektriciteit, wat toen de naam grijs nog niet had omdat men niet beter wist dan ‘normale elektriciteit’. Zoals al aangegeven kwam er vanaf 1 juli 2001 groene stroom op de markt. Groene stroom was in eerste instantie geen succes; de tarieven waren vele malen hoger dan de tarieven van grijze stroom en mensen vonden het een raar product, omdat elektriciteit toch bij iedereen uit hetzelfde leidingstelsel kwam.’ Nu is het anders, groene stroom komt steeds meer in trek en als aanbieder kan je hier groot voordeel mee doen. Er zijn echter al leveranciers die zich veel richten op groene energie, zoals Essent. Het is voor een toetreder moeilijk om binnen te treden in een branche waar de concurrentie al zeer hoog is, en de productdifferentiatie al ver is, zoals de energie branche en ook de groene stroom branche. Er zijn namelijk al aanbieders die alleen nog maar groene stroom aanbieden. 31 Toekomst 2040: In de toekomst zal het voor toetreders moeilijk zijn om nog een groot aandeel te krijgen in de energie branche. Er zijn echter wel kansen, een daarvan ligt op het gebied van productdifferentiatie. Het is nog niet bekend, maar er zal een nieuwe manier ontstaan van energie opwekking. Zo zijn er nog volop ontwikkelingen over het opwekken van groene energie. Als dit wordt gedaan, zal er voor nieuwe bedrijven een kans zijn om toe te treden op de markt van de energie aanbod. Ook kan er in 2040 naast grijze en groene energie nog een hele andere vorm van energie opwekking zijn. Een andere ontwikkeling is dat grijze stroom misschien niet meer te ontwikkelen is, omdat de fossiele brandstoffen opraken. Maar de precieze tijd hiervan is niet bekend, dat ligt ook aan het gebruik en de bevolkingsgroei.

Juridische en wettelijke barrières

Nu: ‘Als er een nieuw energiebedrijf opgestart geprobeerd te worden, moet er eerst een vergunning worden aangevraagd bij de DTe. Om als nieuwe maatschappij in aanmerking te komen voor een vergunning moeten er organisatorische, financiële en technische kwaliteiten aanwezig zijn. Door deze vergunningen te verstrekken probeert de DTe ervoor te zorgen dat er uitsluitend betrouwbare energiebedrijven op de markt komen en dat de kans dat leveranciers failliet gaan verkleind worden.’32 Al deze vergunningen en wetten zijn vooral gericht op de toetreders van de markt. Het is belangrijk om strenge eisen te stellen aan toetreders omdat als er een bedrijf failliet gaat, enorm veel mensen hier problemen mee hebben. Al deze regels en wetten staan op de site van het DTe. ( kijk voor deze wetten op www.energiekamer.nl ). 33

31

Externe analyse van energie bedrijf ENECO, Mevrouw S van Aarden, oktober 2009 32

Externe analyse van energie bedrijf ENECO, Mevrouw S van Aarden, oktober 2009 33

http://www.energiekamer.nl/nederlands/home/index.asp

54

Toekomst 2040: Omdat de energie sector er een is waar veel zorgen over zijn, zoals de uitstoot en het opraken van de fossiele brandstoffen, worden er in de toekomst nog zwaardere eisen verwacht voor de productie van energie. In 2013 worden er nieuwe wetten van de EC ingevoerd en deze worden ook in Nederland toegepast. Omdat het zo’n risico volle sector is, verwacht men dat er nog veel juridische en wettelijke barrières komen in de toekomst. 34 Represaillemaatregelen Nu: Er zijn organisaties die het energie opwekkingproces proberen te boycotten. Dit zijn vooral milieu en klimaat actiegroepen. Zoals Greenpeace. Zij lobbyen al tijden voor ´schone energie´ en er zijn veel actie groepen tegen kernenergie. Deze proberen allemaal het energie opwekkingproces te stoppen of tenminste te beïnvloeden. 35 Hier liggen nu al voor nieuwkomers zowel kansen als bedreigingen. Als je als nieuwkomer met een milieu bewust plan komt, met groene energie of andere milieuvriendelijke opwekkingprocessen, zal een actiegroep zich achter jouw scharen en tegen de concurrent afzetten. Dit is altijd fijn. Maar als jij met een kernenergie plan komt, is het weer zeer gevaarlijk. Een actiegroep heeft vaak een grote invloed op de consument en kunnen jouw concept zo snel tegenwerken. Een voorbeeld daarvan is het windmolen park in de Waddenzee die voor veel ophef zorgt, omdat er veel dieren bij overlijden of gewond raken. Als jij als toetreder zo’n organisatie tegen je krijgt, zit je in een lastige situatie, en is het toetreden lastiger. Toekomst 2040: Milieu en klimaat is een trend, er zal hier altijd aandacht aan worden besteed en dus zal een toetreder op de markt hier altijd rekening mee moeten houden. Er zijn ook andere punten waar in de toekomst misschien actie voor word gevoerd. Bijvoorbeeld bij de bouw van een centrale zal er veel protest komen over de plek waar de centrale gebouwd word. Dit is iets van alle tijd, zowel nu als in 2040. 36 Er zal dus bij het toetreden rekening moeten worden gehouden met de represaillegroepen. Ook is er een kans dat er groepen ontstaan die opkomen tegen het opraken van fossiele brandstoffen.

34

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/energie/wetgeving-energie 35

http://www.greenpeace.nl/campaigns/schone-energie/ 36http://www.sciencedirect.com.ezproxy.avans.nl/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6V2W-48XK39H-

16Y&_user=4633965&_coverDate=04%2F30%2F1988&_alid=1728211557&_rdoc=5&_fmt=high&_ori

g=search&_origin=search&_zone=rslt_list_item&_cdi=5713&_sort=r&_st=13&_docanchor=&view=c

&_ct=1630&_acct=C000063636&_version=1&_urlVersion=0&_userid=4633965&md5=83a03727a595

3a0496cb44d0a101f3a8&searchtype=a

55

Focus Analytisch onderzoek Intuïtieve brainstorm

2011 2040

Schaal- en absolute kosten

voordeel en startbudget om te

beginnen

Aantal grote bedrijven

domineren, groot begin

kapitaal vereist

Aantal grote bedrijven (

misschien voor innovatie wel

een nieuwe grote speler erbij ),

Groot begin kapitaal nodig, veel

R&D bekend is een voordeel

voor toetreders.

Productdifferentiatie Tot 2001 alleen grijze stroom,

sinds 2001 ook groene stroom.

Prijzen grijze en groene stroom,

na lange tijd nu aardig gelijk.

Er zal verder ontwikkeld

worden op groene stroom, op

andere manieren worden

opgewekt. Ook is er een kans

dat er naast grijze en groene

stroom een derde vorm bij

komt.

Onzekerheid is of er nog grijze

stroom is op te wekken door

uitputting van fossiele

brandstoffen.

Juridische en wettelijke

barrières

Vergunningen moeten

aangevraagd worden bij het

DTe

Door de uitstoot en het

opraken fossiele brandstoffen

worden de eisen nog strenger,

in 2013 worden de nieuwe

regels van het EC doorgevoerd

in Nederland. Het DTe word

dan ook strenger. Dit zal alleen

maar toenemen tot 2040.

Represaille maatregelen Milieu en klimaat activisten,

Buurtbewoners van de plek

waar een centrale gebouwd

worden.

Milieu en klimaat activisten,

Buurtbewoners van de plek

waar een centrale gebouwd

worden. Toekomst ook

activisten tegen het opraken

van de fossiele brandstoffen.

Conclusie

Het zal in de toekomst niet makkelijk zijn om toe te treden op de energie markt. Er zal een boel werk

verzet moeten worden om toe te treden, een groot kapitaal moet je hebben en een sterk plan. Waar

iedereen tevreden mee is ( ook de eventuele represaille groeperingen ). Wij verwachten ook dat het

in de toekomst alleen nog maar moeilijker wordt om toe te treden mede door de toenemende

juridische en wettelijke maatregelen. We verwachten dus geen grote verandering van aanbieders,

mogelijk wel een verandering in machtspositie of een nieuwkomer met een groot nieuw plan.

56

Hoe ziet de concurrentie er in 2040 uit voor Essent?

Inleiding Als we kijken naar de concurrentie voor Essent gaan we kijken naar de rivaliteit. De concurrenten zijn een belangrijke schakel in het vijf krachtenmodel van Porter. Want je moet weten hoe je tegenover je concurrenten staat als je wilt weten hoe je kunt gaan handelen. We gaan de analyse doen op vier verschillende zaken: de concentratie, productdifferentiatie, de groei van de bedrijfstak en de uittredingsbarrières.

De concentratie Nu: ‘We gaan kijken welke bedrijven er nu en in de toekomst de grootste concurrenten zijn van Essent. Hierbij is het belangrijk om te weten wat de concentratie van de markt is. Hoe zijn de concurrenten verdeeld, en wie is er de grootste in de markt. De grootste concurrenten voor Essent Energie zijn: NUON,Eneco en Oxxio. Dit zijn samen met Essent de grootste aanbieders van Energie. Zij hebben samen ook een overgroot gedeelte van de energie markt in handen. Samen hebben ze meer als de helft van de markt in handen zelfs. Er zijn verschillende manieren om je als organisatie te onderscheiden van deze bedrijven, de prijs is een voorbeeld, maar vooral de service speelt bij de mensen een rol. Mensen willen bij problemen goed geholpen kunnen worden, al moeten ze daarvoor soms wat meer betalen.’ 37 Toekomst 2040: In de toekomst kan het zijn dat er een grote speler bij komt op de markt. Maar het is niet makkelijk om zomaar binnen te komen op de markt. Er is sinds het vrijgeven van de energie markt pas één groot bedrijf bijgekomen dat is Oxxio. Dit komt door de zware toetredingsbarrières. De barrières die in veel onderzoeken werden genoemd waren de volgende: ’De toetredingsdrempels voor de energie markt liggen in principe niet hoog omdat het een vrije markt is. Maar het is niet gemakkelijk om er op te komen omdat de energiebedrijven die er al zijn, grote naamsbekendheid hebben en goede kwaliteit leveren. De klant zal niet zomaar overstappen op een ander energiebedrijf.’38 Je moet op een onderscheidende manier binnen komen zodat mensen een grote meerwaarde hebben om naar jou bedrijf te komen. Als dit is gerealiseerd moet je rekening houden met nieuwe concurrenten. Dit kan in 2040 wel is zo zijn.

37

Externe analyse van energie bedrijf ENECO, Mevrouw S van Aarden, oktober 2009 38 http://www.energiened.nl/_upload/bestellingen/publicaties/361_313163a%20-

%20Visie%20Smart%20Grids%202025.pdf

57

Productdifferentiatie Nu: productdifferentiatie is in de bedrijfstak van de energiebranche niet echt van belang. Het enige onderscheid is de manier van opwekking van de energie. Gebeurt dit op de groene of grijze manier. Mensen denken altijd dat de grijze manier veel goedkoper is, maar ook slechter voor het milieu. Het tweede is waar, maar het eerste is de laatste tijd aardig gelijk getrokken. Voor groene stroom betaal je niet veel meer als voor grijze stroom. Waar de productdifferentiatie in de energiebranche vooral ligt is de prijs en de service. Toekomst 2040: In de toekomst word de productdifferentiatie nog belangrijker omdat de markt dan al langere tijd vrij is. Doordat energie niet als onderscheidend gezien kan worden. Zullen in de toekomst de services en prijzen van groot belang zijn. Ook zie je een trend dat energie bedrijven zich in andere markten gaan vestigen. Dit doet Essent nu in de auto branche bijvoorbeeld en green choice houd zich veel bezig met het milieu specifiek. 39 Dus wat in de toekomst nog belangrijker word is het mileu, en services die je biedt naast de standaard energie. Het komt nu al op. Maar het zal nog veel meer worden.

De groei van de bedrijfstak Nu: Er is de laatste jaren een toenemende vraag naar energie, hier zijn meerdere redenen voor. De bevolking groeit, dit betekend dat er veel mensen voorzien moeten worden van energie. Dit is een van de grootste aanleidingen voor de toenemende vraag naar energie. Ook een reden van het meer gaan gebruiken van energie, is dat alles mechaniseert. Hier is meer stroom voor nodig. Er wordt vanuit gegaan dat de energiebehoefte tot 2020, 1 á 2 procent groeit. 40 Wat logisch is, is dat energie ook seizoensgebonden is, in de zomer is er een lager gebruik als in de winter. Het is dus seizoensgebonden. Hier moet rekening mee gehouden worden. Op de energiemarkt is op dit moment een zekere overcapaciteit, de reden die hiervoor genoemd word is dat er voor geïmporteerd wordt. 41 Toekomst 2040: De verwachting is dat de vraag naar energie de komende jaren zeker nog blijft groeien, tot 2020 gaan ze uit van een minimale stijging van 1 á 2 procent per jaar. 42 Tot 2040 gaan we er dan van uit dat de vraag ook door zal gaan stijgen, omdat er alleen nog maar meer word gemechaniseerd in de toekomst bijvoorbeeld. Waar we wel voor uit moeten gaan kijken is dat er geen afname komt, door bedrijven die hun energie niet meer kopen, maar zelf gaan opwekken bij zonnen- of windenergie. Hier word al over gesproken. Door de klimaatveranderingen, word er ook een toenemende golf verwacht in de seizoensgebondenheid van energie. In warme zomers is er weinig vraag, in strenge winters is er een grote vraag.

39

www.essent.nl 40

http://www.eon.nl/over-eon/organisatie/maatschappelijk-verantwoord-ondernemen 41

Externe analyse van energie bedrijf ENECO, Mevrouw S van Aarden, oktober 2009 42

http://www.eon.nl/over-eon/organisatie/maatschappelijk-verantwoord-ondernemen

58

De uittredingsbarrières Nu: Omdat de energiebranche een hoge investering vraagt is de uittredingsbarrière al moeilijk, je hebt er zeer veel geld in gestopt. Wat nu ook nog zo is, is dat energie een specialisatie is, en je stapt niet makkelijk over van energie produceren naar sportschoenen maken. dit houd in dat het overstappen naar een nieuw product moeilijk is. 43 Vaak is het ook zo dat een energie maatschappij veel klanten heeft, waardoor het emotioneel ook moeilijk is om uit de branche te stappen. Je ziet ook op de energie markt dat er vrij veel constante spelers zijn. Er word niet veel gewisseld van marktleider en de grote bedrijven staan ook al geruime tijd bovenaan. Toekomst 2040: De uittredingsbarrières zullen in de energiesector in 2040 ook niet groot zijn. Maar er komt wel een grotere kans. Je merkt dat bedrijven nu al bezig zijn met cross-selling, ze verkopen producten die op hun energie kan draaien. Zoals Essent die zich aan het richten is op de automarkt. 44 Dit soort verschuivingen kan je wel meer gaan verwachten. Of er in de toekomst veel nieuwe spelers zullen komen, hangt af van de innovaties die plaats gaan vinden. Als dit het geval is, zullen er bedrijven noodgedwongen moeten uittreden omdat er dan te veel spelers op de markt komen.

43

http://www.energiened.nl/_upload/bestellingen/publicaties/00000221.pdf 44

http://www.essent.nl/content/overessent/activiteiten/elektrisch_rijden/index.html

59

Focus Analytisch onderzoek Intuïtieve brainstorm

2011 2040

Concentratie NUON, OXXIO, Eneco en Essent hebben grootste deel ( meer als de helft van de bedrijstak in handen ) . OXXIO is er pas in 2004 bijgekomen na het vrijgeven van de energiemarkt.

Bij nieuwe producten kan er een nieuwe marktleider ontstaan, of een grote toetreder zijn. Maar het is geen gemakkelijke zaak om in de energiemarkt binnen te komen.

Productdifferentiatie De producten die je kunt onderscheiden is dat het of groene of grijze stroom is. waar de productdifferentiatie vooral op ligt is service en prijs.

Productdifferentiatie word nog belangrijker omdat de markt dan al langer vrij is. zal vooral gebeuren op service en prijs.

Er komen cross-selling markten zoals de auto markt of de mileu markt

De groei van de bedrijfstak Toenemende vraag naar energie, bevolking groeit jaarlijks 1á2 procent. Zeer seizoensgebonden, en er is overcapaciteit.

Tot 2020 blijft de bevolking zeker nog 1á2 procent groeien, daarna lichte stijging. Vraag zal ook blijven stijgen door verdere mechanisering. De seizoensgebondenheid zal nog verder toenemen door de verwachte grotere golfbeweging in het klimaat. ( Warme zomers, koude winters)

De uittredingsbarrières Door de hoge investeringen is uittreden moeilijk. Vrij constante markt. Energie is een specialisatie was uittreden ook moeilijker maakt. Dus moeilijke uittreddingsbarriere.

uittredingsbarrière wordt soepeler. Dit is dan in de vorm van cross-selling. Als er te veel bedrijven komen door innovaties, zullen er gedwongen uittreders zijn.

Conclusie Zoals we hebben kunnen zien, is de concurrentie in de energie branche aardig hoog. Maar wel is het nu nog zo dat we goed in beeld kunnen brengen wie onze concurrenten zijn. We hebben nog een goed marktoverzicht. In de toekomst kan dit minder worden als bedrijven zelf energie gaan opwekken. Want dan worden in een keer veel meer spelers belangrijk op de markt. Wij denken dat er wel een aardige verschuiving kan zijn van concurrenten tussen nu en 2040.

60

Hoe zien de toeleveranciers er in 2040 uit voor Essent?

Inleiding We gaan kijken hoe afhankelijk de energiesector is van zijn toeleveranciers. We weten natuurlijk dat er altijd wel afhankelijkheid is van je leverancier, maar voor de ene sector is dat weer meer als in de andere sector. Dit heeft ook weer te maken met het aantal spelers op de markt. Hoe minder afhankelijk je bent van je toeleverancier hoe vrijer je bent om je eigen weg te kiezen. We gaan de macht van leveranciers bekijken in vier factoren, deze zijn: prijsgevoeligheid, omvang en concentratie, kosten bij veranderen van product en het vermogen tot voorwaartse intergratie.

Prijsgevoeligheid

Nu: Essent haalt de energie deels uit Nederland, deels uit Duitsland. Voor gas koopt elk energiebedrijf in bij Gasunie, dit is een bedrijf van de overheid en Shell dat energie wint in Slochteren. In de zomer wordt dit gas opgeslagen omdat in de zomer het gasverbruik minimaal is. In de winter wordt dit uit de voorraden geleverd aan de Nederlandse bevolking. Dit is ook de reden waarom de gasprijzen van de Nederlandse leveranciers allemaal erg dicht bij elkaar liggen omdat al het gas bij hetzelfde bedrijf wordt ingekocht. Voor elektriciteit is het een ander verhaal, hier kopen de leveranciers individueel in bij verschillende producenten.45 Doordat de prijzen zo dicht bij elkaar liggen, is het niet goed te meten hoe prijsgevoelig de sector is. Wat wel mee speelt bij de prijsgevoeligheid is dat het niet zo makkelijk om over te stappen. Mensen hebben geen zin om voor een paar euro verschil over te stappen als dit een grote inspanning vraagt. Wat wel opvalt is dat weinig mensen hun energieprijzen vergelijken, dit is uit onderzoek gebleken, dit duidt erop dat mensen er weinig interesse voor hebben.46 Wat wel opvallend was, was dat toen de groene stroom geïntroduceerd werd, weinig mensen geïnteresseerd waren omdat het al snel tien euro per maand scheelden. Dit zou wel weer verklaren dat er prijsgevoeligheid is. Toekomst 2040: Door het vrijgeven van de markt in 2040, is er een concurrentiestrijd ontstaan in de energiebranche, dit word ook gemerkt in de prijs, deze liggen allemaal zeer dicht bij elkaar. Er zal door de energiebedrijven zoveel mogelijk aan worden gedaan om de laagste prijs te bieden, en zullen dus ook zo goedkoop mogelijk willen inkopen. Wat voor de toekomst ook nog mee gaat spelen is dat mensen via zonne-energie hun eigen voorziening kunnen gaan oppakken.47 De energiebedrijven moeten dus proberen dat dit niet rendabel word voor de consument, en dat ze niet weg lopen. Het zal in de toekomst dus steeds belangrijker worden.

45

http://www.energiewereld.nl/forum/topic.aspx?onderwerpid=340&topicid=3694 46

http://www.ing.nl/particulier/nieuws-en-kennis/economisch-bureau/vraag-van-vandaag/2009/06/20090603_De_prijs_van_energie.aspx 47

http://www.zonnepanelen.nl/

61

Omvang en concentratie

Nu: Voor gas is de concentratie van de toeleverancier zeer hoog, er is maar één aanbieder, en deze heeft dus veel macht. Er is voor de energiebedrijven geen alternatief, hier is de macht van de toeleverancier dus zeer groot. Voor de elektriciteit zit dit anders, hier zijn meerdere aanbieders op het moment, en er word ook bij verschillende bedrijven afgenomen. Dit verlaagt de onderhandelingsmacht van de toeleveranciers. Dit is weer positief voor de energiebedrijven. Toekomst 2040: De toekomst van de toeleveranciers hangt veelal af van de klant. Wat we merken is dat mensen toch veelal gaan vragen om groene stroom, hier moeten de toeleveranciers ook op anticiperen en op andere manieren gaan opwekken. In de toekomst zal dit zich verder gaan ontwikkelen, en er zal een verschuiving zijn van machtspositie. De consument zal de toeleverancier zo’n beetje gaan bepalen. Dit komt doordat er keus komt in de soort van energie. De energieleveranciers zullen dan moeten gaan luisteren naar de klant. Er bestaat ook een kans dat de bedrijven zelf gaan opwekken, dan wordt de macht van de toeleverancier helemaal gering.

Kosten bij veranderen van product Nu: De kosten bij het veranderen van leverancier zijn hoog voor energiebedrijven. Als je van gas leverancier wilt vernaderen, zal er een ander pijpenstelsel aangelegd moeten worden, dit kost zeer veel geld en is daarom vaak ook niet rendabel, het is dan ook niet raar dat er maar één leverancier is in Nederland ( Gasunie ). Hierdoor heeft de gasunie een grote macht. 48 Voor de elektriciteit is het minder duur omdat er meerdere aanbieders zijn, die al elektriciteitswegen door Nederland hebben lopen. Zij hoeven deze dus niet opnieuw aan te leggen. Hierdoor is hun onderhandelingsmacht minder groot.

Toekomst 2040: De toekomst voor het aanleggen van gasvervoer zal niet snel veranderen, er kan hoogstens een speler in het veld komen die de strijd aan durft met de gasunie. Het is namelijk wel een

internationale vrije markt. 49 Voor elektriciteit kan het sneller zijn dat de kosten lager worden, want je krijgt alleen maar dat bedrijven overal in het land komen te zitten en dan geen aansluitingskosten hebben, of minder. Wat wel kan gebeuren is dat de transport veranderd, dan zullen er hele nieuwe

wegen aangelegd moeten worden, en dan word het wel duur.50

48

http://www.gasunie.nl/nl/gu/over-gasunie 49

http://www.gasunie.nl/nl/gu/over-gasunie 50

http://www.eandis.be/eandis/pdf/Verkaveling_Reglement_Industrie_Elek_nl_DataId_5483631_Version_2.pdf

62

Vermogen tot voorwaartse integratie

Nu & Toekomst:

Het vermogen tot voorwaartse integratie is voor de energiebedrijven niet zo van toepassing, dit komt

omdat zij al de laatste schakel zijn. Het is dus niet nodig om dit te bekijken. Het enige scenario dat

zich voor kan doen is dat mensen zelf hun energie gaan opwekken, dan is de tussenschakel, de

energie bedrijven niet meer nodig. Maar dit zal niet voor 2040 gebeuren.

Focus Analytisch onderzoek Intuïtieve brainstorm

2011 2040

prijsgevoeligheid Geen hoge prijsgevoeligheid,

onder andere omdat

overstappen niet makkelijk is,

en mensen vergelijken niet veel

prijzen. Toch was er op het

begin wel moeilijk om groene

stroom te accepteren vanwege

de verhogen in prijs van 10

euro.

Door het vrijgeven van de

markt, zal er een zwaardere

concurrentie komen.

Hierdoor zullen de prijzen

nog dichter bij elkaar komen.

Mensen en bedrijven gaan

zelf energie produceren, via

zelfgecreëerde groene

energie zoals zonne-energie.

Omvang / concentratie Bij gas zeer hoog: één

aanbieder, elektriciteit

meerdere aanbieders.

De toekomst van de

toeleveranciers hangt veelal af

van de klant. Wat we merken is

dat mensen toch veelal gaan

vragen om groene stroom, hier

moeten de toeleveranciers ook

op anticiperen. Er zal in de

toekomst nog beter naar de

klant geluisterd moeten worden.

Veranderen product Kosten bij overstappen zijn

hoog. ( gas ) , elektriciteit niet

zo hoog omdat er al door het

hele land elektriciteitswegen

liggen.

Kleine kans, door de grote

kosten voor het aanleggen

van gasleidingen ( gas )

Voor de elektriciteit zal er

nog wel veel van

toeleverancier gewisseld

worden.

63

Voorwaartse integratie Nu & Toekomst: Het vermogen tot voorwaartse integratie is voor

de energiebedrijven niet zo van toepassing, dit komt omdat zij al

de laatste schakel zijn. Het is dus niet nodig om dit te bekijken. Het

enige scenario dat zich voor kan doen is dat mensen zelf hun

energie gaan opwekken, dan is de tussenschakel, de energie

bedrijven niet meer nodig. Maar dit zal niet voor 2040 gebeuren.

Conclusie

Wat we dus kunnen zien is dat de toeleveranciers van energie, en vooral van gas een zeer grote

invloed hebben op de bedrijfstak. Dit zien wij in de toekomst ook niet snel veranderen. Wel is het

duidelijk dat de consument een steeds grotere rol krijgt in het keuzeproces welke toeleverancier je

kiest. Doordat er wat te kiezen is ( grijze of groene energie ). Dit zal nog wel sterker worden in de

toekomst.

64

De bedreiging van substituten in 2040 voor Essent Inleiding In dit hoofdstuk word er gekeken naar de substituten op de energiemarkt, dit is belangrijk om een goed beeld te krijgen van de markt waarin Essent opereert. Substituten zijn producten of diensten die dezelfde behoefte bevredigen. Elk bedrijf in de bedrijfstak concurreert tegen substituten. De bedreiging van substituten word bepaald door 4 factoren: De aanwezigheid van substitutie, de neiging van de afnemers tot substitutie, relatieve prijsprestatie en merkidentiteit. Aanwezigheid van substitutie Gas of elektriciteit zijn niet substitueerbaar. Een vervangende energiebron voor huishoudelijke en industriële toepassing bestaat simpelweg gewoon niet.51 Toch zit er verschil in de energie die verkocht wordt, het verschil zit dan in de manier waarop de energie word opgewekt. Er bestaat grijze en groene energie. Grijze energie is energie is opgewekt met behulp van fossiele brandstoffen, groene energie is energie is opgewekt op een milieuvriendelijkere, duurzamere manier. Nu wordt de meeste energie, 93%52 ,met behulp fossiele brandstoffen opgewekt. Dit is echter slecht voor het milieu en bovendien zijn deze grondstoffen niet oneindig aanwezig op de aarde. Er is dus veel vraag naar een vervangende energiebron die zowel goed voor het milieu als rendabel is.

De neiging van de afnemers tot substitutie De afnemers kunnen niet naar substituten neigen want deze zijn niet aanwezig op de markt. Natuurlijk kunnen klanten wel voor groene stroom kiezen in plaats van stroom die opgewekt is met behulp van fossiele brandstoffen. Veel energieleveranciers leveren ook groene stroom, dus de klanten hoeven niet van leverancier te wisselen voor ‘’andere’’ energie. Het aantal huishoudens dat groen stroom gebruikt neemt wel toe, in 2007 waren er ruim 2,4 miljoen huishoudens met groene stroom.53 Deze trend lijkt zich voor te zetten, er zijn zelfs bedrijven (bijvoorbeeld de KPN) die volledig op groen stroom gaan werken. 54

Relatieve prijsprestatie De opwekken van stroom op een duurzame manier is vaak nog duurder dan grijze energie. Toch is groene energie vaak niet duurder, dit komt omdat de overheid het gebruik van groene energie stimuleert. De overheid komt bedrijven die op een duurzame manier energie opwekken tegemoet met bijvoorbeeld subsidies. Hierdoor kunnen bedrijven de prijzen laag houden.55

51 http://www.gpx.nl/pdf/Marktwerking%20E%20sector.pdf 52 http://www.milieucentraal.nl/pagina.aspx?onderwerp=Fossiele%20brandstoffen#Aardgas 53 http://www.groenestroomjagraag.nl/node/244 54 http://www.ribuilt.eu/Onderzoeksgroepen/NieuweEnergie/Nieuws/tabid/215/EntryId/192/15-04-2011-100-groene-stroom-voor-KPN.aspx 55http://www.consuwijzer.nl/Ik_wil_advies_over/Energie/Duurzame_energie/Groene_stroom/Veelgestelde_vragen/Is_groene_stroom_duurder_dan_grijze_stroom

65

Merkidentiteit Omdat energieleveranciers niet op kwaliteit kunnen concurreren en er maar één de goedkoopste kan zijn moeten de leveranciers ergens anders op concurreren. Elke leverancier probeert een eigen identiteit te ontwikkelen om zo afnemers aan te spreken. Hieronder staat een schema met daarin een aantal voorbeelden van hoe partijen zich op de markt positioneren.

Bedrijf positionering loyaliteitsinstrumenten

Eneco Slogan: Zo doen we dat

De laatste jaren heeft Eneco zich geprofileerd als, betrouwbare, eerlijke partij die service en kwaliteit levert. Met campagnes zoals ‘’Samen kunnen we het doen! In ieder huis groen!’’ Wil Eneco laten zien maatschappelijk betrokken te zijn, ze willen zich aansluiten bij de wensen en behoeften van de milieubewuste consument.

Magazine Voordeelprogramma Garantieprijs

Nuon Slogan: Altijd Nuon heeft zich sinds de liberalisering van de energiemarkt als maatschappelijk betrokken partij geprofileerd. De speerpunten liggen op duurzaamheid en innovatie. Nuon wil een bijdrage leveren aan de beschikbaarheid van de energie op de langere termijn. Zo hoeft de maatschappij zich niet druk te maken over de nadelige effecten, het milieu is dus erg belangrijk. Dit maken ze duidelijk door in de campagnes het terugdringen van Co2-uitstoot te vermelden.

BespaarDirect E-mail nieuwsbrief Nuon seizoen gids Vaste Prijs Stroom

Essent Slogan: Helemaal thuis

Essent heet zich neergezet als betrouwbare, ervaren partij die zich onderscheid op het gebied service en gemak. De slogan van Essent heeft een dubbele betekenis, Essent wil laten zien dat ze ‘’helemaal thuis’’ zijn in het leveren energie en ze willen gezinnen aanspreken. Net zoals de hierboven besproken concurrenten hecht Essent een steeds grotere waarde aan maatschappelijk ondernemen.

Alle instrumenten van Essent spelen in op het ‘’helemaal thuis’’ gevoel.56

Bespaarplan Rondleiding in centrales Essentpanel Magazine

56 http://www.loyaltyfacts.com/energie-a-utilities/276-energieleveranciers-en-hun-

loyaliteitsinstrumenten

66

Manieren van energiewinning In dit paragraaf word er gekeken naar de verschillende manieren van het produceren van stroom op een zo duurzaam mogelijke manier. De besproken methodes worden al gebruikt, zowel in Nederland als in de rest van de wereld. Er word geanalyseerd hoe het zit met de productiemethodes nu en in de toekomst.

Kernenergie Nu: Er zijn momenteel 2 kerncentrales in Nederland, in Borssele (Nieuw-Zeeland) en Dodewaard (Gelderland). Alleen de centrale in Borssele is nog actief. Kernenergie valt ook onder de noemer fossiele brandstof maar de Co2 uitstoot is aanzienlijk minder dan bij andere fossiele brandstoffen (Aardolie, Aardgas etc.). Minister van Economische zaken, Maxime Verhagen, heeft momenteel net het plan goedgekeurd om een 2de kerncentrale in Nederland te bouwen. 57 Het huidige kabinet Rutte-Verhagen kiest voor een betaalbare, zekere energievoorziening en een optimale balans tussen groen en groei. Dat betekent het concurrerend maken van duurzame energie, en ruimte voor kernenergie. Kernenergie zorgt voor vermindering van CO2 uitstoot en is een logische overbrugging naar een duurzame energiehuishouding in 2050. Toekomst 2040: In 2050 wil Nederland Co2-Neutraal zijn. In 2040 moeten er dus al een aantal dingen flink veranderd zijn ten opzichte van nu om dit waar te maken. Delta ernaar om de kerncentrale zelf Co2 neutraal te laten produceren58. Er zijn 3 scenario’s in de toekomst voor Nederland op het gebied van kerncentrales:

Scenario 1, variant a: Geen nieuwe centrales Scenario 1, variant b: Geen nieuwe centrales, tenzij inherent veilig Scenario 2: Enkel centrale Borssele vervangen in 2033 Scenario 3: Nieuwe kerncentrales na 2020 59

Windenergie

Nu: Ongeveer 25% van alle duurzame stroom komt van windmolens af, dat maakt het momenteel de 2de belangrijkste bron van duurzame energie. Er staan in Nederland ongeveer 2000 windturbines. Het grote voordeel van windenergie is natuurlijk het feit dat er altijd wind is en dat het geen afval oplevert. De Nederlandse overheid heeft besloten om grote windmolenparken te bouwen. Het doel is om zo windlandschappen te creëren zodat er in de rest van Nederland geen windmolens hoeven te staan.

57 http://www.nu.nl/binnenland/2491538/planning-tweede-kerncentrale-in-nederland-gaat.html 58 http://www.delta.nl/actiesiteduurzaam/intro/CO2-neutraal_in_2050/ 59 Kernenergie & brandstofmix, maart 2010, A.J. Seebregts, H.J.M. Snoep, J. van Deurzen, P. Lako, A.D. Poley.)

67

Toekomst 2040: Het gebruik maken van windenergie zal in de toekomst alleen maar stijgen. Nederland heeft er een goed klimaat voor en de overheid geeft al subsidies zodat deze vorm van stroom kan concurreren met normale stroom. Daarnaast bouwt de overheid zelf ook windmolens. De horizonvervuiling en de hoge kosten die windmolens met zich mee dragen zorgen ervoor dat dit nooit de primaire energieleverancier zal worden60. (

Bio-energie

Nu: Biologische methoden die gebaseerd zijn op fotosynthese, bijvoorbeeld het gebruik van biologisch afval of het kweken van bacteriën die oliën produceren. Ook bomen, olifantsgras of andere snelgroeiende planten die verbrand- of vergistbare biomassa genereren zouden kunnen worden gebruik.61 Energie halen uit biomassa gebeurt al veel in Nederland. Dat komt omdat er veel verschillende mogelijkheden zijn om energie uit de biomassa te winnen. In 2006 was Bio-energie goed voor 46% van alle duurzame stroom in Nederland.

60

http://www.olino.org/articles/2006/11/26/de-toekomst-scenarios-voor-windenergie-in-de-wereld 61

http://nl.wikipedia.org/wiki/Duurzame_energie#Bio-energie

68

De grondstoffen die nodig zijn om energie te halen uit biomassa zijn in grote getallen aanwezig en de

overheid stimuleert gebruik van deze grondstoffen dan ook(bijvoorbeeld door subsidies) Grote

energiebedrijven (zoals bijvoorbeeld Essent) maken al gebruik van verschillende methodes om

energie te halen uit biomassa.

Toekomst 2040: In de toekomst komt vrijwel zeker een stijging in het gebruik van Bio-energie. Het Internationaal energie agentschap (IEA) heeft voor 2050 verschillende scenario’s ontwikkeld waarbij Bio-energie bij elk scenario terug komt. In deze scenario’s gaan ze er vooral vanuit dat Bio-energie gebruikt word voor verminderen van de Co2 in de transportwereld. Het focust zich erg op het maken van bijvoorbeeld Bio-diesel. Dit heeft op 2 manieren invloed op Essent, namelijk op het gebied van elektrisch rijden en over het winnen van de energie. Mocht er in de toekomst voor worden gekozen om (in ieder geval voorlopig) veel gebruik te maken van bio-energie om auto’s en dergelijke schoner te laten rijden dan zal de focus op elektrisch rijden minder worden. Voor de hand ligt het feit dat als er weinig energie word opgewekt met behulp van biomassa dat er ook weinig energie verkocht kan worden en Essent deze energie ergens anders vandaan moet halen. Bio-energie kan uit veel verschillende grondstoffen gehaald worden, het probleem hiermee is dat er grote hoeveelheden zijn. Dit kost te veel ruimte en grondstoffen om er vanuit te gaan dat dit ooit de meest gebruikte energiebron word62.

Zonne-energie:

Nu: Zonne-energie is de energie van de zon in warmte of licht. Het is een steeds vaker voorkomende manier om energie te winnen. Het is vrij prijzig maar in theorie zouden er op elk dak zonnepanelen kunnen liggen en de bewoner van het huis zou dan (deels) zijn eigen stroom kunnen opwekken. Bij het opwekken van stroom via een zonnepaneel komt geen Co2 of ander afval vrij. Zonnepanelen zijn alleen erg duur, hierdoor word er nog niet zo veel gebruik van gemaakt, nu is het gebruik van fossiele brandstoffen nog steeds goedkoper.

62 Feiten en Cijfers over Bio-energie in Nederland, 2008, Danniele de Nie en Edy Blom

69

Toekomst 2040: Als de prijzen goedkoper zouden worden in de toekomst dan zullen veel consumenten zelf een zonnepaneel aanschaffen. Dit is voor bedrijven zoals Essent natuurlijk een slechte zaak, zo verkopen ze immers minder stroom. In Nederland is er geen ruimte of genoeg zon om een zonpanelen park te beginnen, dit zal weinig rendabel zijn, of er moet technieken worden uitgevonden om de effectiviteit te verbeteren. Het gebruik zal in de toekomst zeker gaan toenemen maar ook zonne-energie zal niet de primaire vorm van energiewinnen worden.

Focus Analytisch onderzoek Intuïtieve brainstorm

2011 2040

Aanwezigheid van substitutie Er bestaat nog geen substituut

voor energie, alleen een

substituut voor grijze energie.

Het is mogelijk dat er in 2040

een nieuwe bron voor energie

word ontdekt. Mocht deze

bron super effectief zijn dan

zijn zonne, wind en kern

energie in 2040 al weer

achterhaald. Mocht er geen

nieuwe energiebron ontdekt

worden dan zal het gebruik van

groene energie toenemen.

De neiging van de afnemers tot

substitutie

De meeste energie die gebruikt

word is nog grijze energie,

alhoewel er wel steeds meer

gezinnen en bedrijven

overstappen op groene

energie.

In 2040 zal het gebruik van

groene energie flink toenemen

mits er geen nieuwe

energiebron is ontdekt.

Relatieve prijsprestatie Er is nauwelijks prijsverschil

tussen groene en grijze stroom,

dit om groene stroom zo

aantrekkelijk mogelijk te

maken.

In 2050 hoopt Nederland Co2

neutraal te zijn, in 2040 dus al

flink gebruikt gemaakt gaan

worden van groene stroom. Dit

zal alleen gebeuren als het

prijstechnisch interessant is.

Merkidentiteit Veel partijen positioneren zich

als maatschappelijk betrokken.

In de toekomst zal groene

stroom waarschijnlijk de

standaard zijn, om relevant te

zijn moet het bedrijf zich

ergens anders op

onderscheiden.

70

Conclusie Er bestaat (nog) geen substituut voor energie, alleen de manier waarop de energie word geproduceerd is anders. Elke manier heeft zijn voor- en nadelen. Het grootste probleem is financieel, er kan nu, in 2011, al op talloze manieren enorm veel stroom opgewekt worden. Dit vraagt echter een flinke investering en het is op het moment vaak niet rendabel, dus ook niet interessant voor bedrijven. Dat het gebruik van groene stroom gaat stijgen in Nederland is zeker. Er zijn in Europa diverse regels afgesproken om de co2 uitstoot zoveel mogelijk te beperken en Nederland doet hier ook aan mee.

71

De onderhandelingsmacht van de afnemers

Inleiding Dat de afnemers een belangrijke partij op de markt is ligt natuurlijk voor de hand, zonder afnemers is er immers geen markt. Toch word de markt niet gecontroleerd door de afnemers, het heeft alles te maken met vraag en aanbod. De macht van de afnemers op de markt hangt af van 4 verschillende factoren: Prijsgevoeligheid, omvang en concentratie, kosten bij veranderen product en vermogen tot achterwaartse integratie.

Prijsgevoeligheid

Nu: Op deze markt is de consument zeer prijsgevoelig. De prijs blijft voor veel mensen de reden om voor een andere leverancier of contract te kiezen. Sinds de liberalisering van de energiemarkt is bijna 50% van alle mensen van contract gewisseld. In 19% van de gevallen is er bij dezelfde leverancier van contract gewisseld en bij 30% gaat het om verwisselen van leverancier. In 2010 vonden 76% de ‘’switchers’’ (mensen die van leverancier/contract wisselde) de prijzen van energie erg hoog. Een lagere prijs is voor deze groep mensen dus een belangrijke rede om over te stappen. 63 Toekomst 2040: Niets lijkt erop dat in de toekomst de consument minder prijsgevoelig wordt. De afnemer wordt vaak geconfronteerd met de kosten van energie, er valt met regelmaat een energierekening in de brievenbus. Hierdoor worden mensen prijsgevoeliger. Het feit dat de verschillende leveranciers nauwelijks ergens anders op kunnen concurreren, maakt heel de markt prijsgevoelig. Een leverancier die de goedkoopste wil zijn zal op een ander gebied concessies moeten doen.64

Omvang en concentratie

Nu: Elk bedrijf en huishouden in Nederland heeft elektriciteit, gas en warmte nodig. In 2010 had Nederland ruim 16,5 miljoen inwoners verdeeld over 7,4 miljoen particuliere huishoudens. Er zijn in Nederland ruim 860.000 bedrijven actief. De bevolking en het aantal bedrijven blijft groeien, er komen dus alleen maar meer klanten bij. Concentratie is bij energie niet echt van toepassing, het bijvoorbeeld niet een product dat alleen mensen in de stad gebruiken.

Toekomst 2040: Het CBS voorspelt dat Nederland in 2040 om en nabij de 17,7 miljoen inwoners heeft, geschat wordt dat er dan tussen de 8 en 8,1 miljoen bedrijven zullen zijn.65 (Bron: De afgelopen jaren steeg het aantal bedrijven, vooral het aantal eenmanszaken en zzp’ers. Verwacht word dat deze trend voorzet en in 2040 zullen er dus steeds meer bedrijven en ondernemingen zijn. Het aantal klanten zal dus groeien binnen nou en 30 jaar want natuurlijk gunstig is voor de gehele markt. (Bron: www.cbs.nl)

63

Marktonderzoek naar de stand van zaken op de energie markt, september 2010, marketresponse Nederland b.v.) 64

http://www.energiekamer.nl/images/Rapport%20marktonderzoek%20naar%20de%20stand%20van%20zaken%20op%20de%20energiemarkt_tcm7-143892.pdf) 65

http://www.businessissues.nl/Bouwportal/?ContentId=bp086)

72

Kosten bij het veranderen product

Nu: Het is gratis om over te stappen naar een andere leverancier. De meeste leveranciers zijn zelfs bereid mensen te helpen met het op zeggen van het oude abonnement of proberen het op een andere manier aantrekkelijk te maken om over te stappen. Afnemers op de energiemarkt zijn erg loyaal, dat weten de bedrijven zelf ook. Daarom proberen de bedrijven het over stappen zo makkelijk mogelijk te maken.

Toekomst 2040: Verwacht word dat in de toekomst het nog steeds goedkoop en gemakkelijk zal zijn om over te stappen naar een andere leverancier. Elk bedrijf heeft zijn eigen methodes om te proberen de klantloyaliteit te verhogen, in 2040 zal dit niet anders zijn.66

Vermogen tot achterwaartse integratie Nu: De energie die geleverd word bij de mensen thuis word ingekocht bij een producent of tussenhandelaar van energie of geproduceerd door de energieleverancier zelf. De enige achterwaartse integratie die mogelijk is op het gebied productie is leveren van energie is voor 100% zelf geproduceerd is. Een netbeheerder is verantwoordelijk voor het transporteren van energie. Een netbeheerder is een vennootschap die op de grond van wet is aangesteld voor het beheer van één of meer netwerken. Dit bedrijf is verantwoordelijk voor de aanleg en goede conditie van het netwerk en voor het transport van elektriciteit en gas. Omdat het netwerk vast ligt is het niet mogelijk om van netbeheerder tot kiezen. Hier is dus geen achterwaartse integratie mogelijk. Verder zijn er in de markt ook geen andere mogelijkheden voor achterwaartse integratie door de kenmerken en structuur van de markt. Dat geldt echter voor de leveranciers, voor de afnemers is er wel een mogelijkheid. De afnemer kan zelf, met bijvoorbeeld zonnepanelen, thuis energie op gaan wekken. Daarmee neemt de hoeveelheid energie de consument afneemt bij een leverancier (drastisch) af, dit is dus een bedreiging voor energieleveranciers.67

Toekomst 2040: Als de energieleveranciers al hun stroom zelf kunnen opwekken en kunnen transporteren dan zal de strategie van het bedrijf ook veranderen. Er wordt immers minder samengewerkt met andere bedrijven en alles speelt intern af, dit betekend dat een bedrijf veel meer controle heeft. Het kan zo zijn dat het in 2040 standaard zonnepanelen op de huizen liggen of dat mensen zelf een windmolen(tje) in de tuin hebben. Als de consument in grote aantallen of hoeveelheden zelf stroom gaat opwekken dan word er een stuk minder energie afgenomen wat natuurlijk direct invloed heeft op de energieleveranciers. (Bron: Diversificatie naar geometrische energie, Jochem Ooijevaar, februari 2008)

66

http://www.energieleveranciers.nl/energie-informatie/overstappen) 67

http://www.energieleveranciers.nl/energie-informatie/veelgestelde-vragen#24)

73

Focus Analytisch onderzoek Intuïtieve brainstorm

2011 2040

Prijsgevoeligheid De consument is erg prijsgevoelig. Dit is ook van de weinige punten waar leveranciers met elkaar kunnen concurreren dus zijn er ook vaak aanbiedingen e.d.

In de toekomst zal de consument nog steeds zeer prijsgevoelig zijn. De energie zelf zal niet per leverancier van kwaliteit verschillen, de prijs blijft dus het belangrijkste.

Omvang en concentratie Nederland heeft ongeveer 16,5 miljoen inwoners. Iedereen gebruikt energie dus eigenlijk hebben de energieleveranciers ook 16,5 miljoen klanten. Concentratie is niet van toepassing.

Verwacht word dat er in 2040 alleen maar meer mensen, en dus klanten, zijn. Omdat ze ook in de toekomst nog steeds energie nodig hebben, waarschijnlijk zelfs meer als nu, groeit de markt alleen maar meer.

Kosten bij het veranderen product

De kosten voor het overstappen naar een ander contract zijn er niet of zijn heel laag. De klantenloyaliteit is dan ook erg laag in deze markt.

De klanten zijn niet loyaal in deze markt. Ze zullen snel geneigd zijn over te stappen als iets niet bevalt bij de huidige leverancier, het overstappen zal dus waarschijnlijk nog steeds gemakkelijk aan.

Vermogen tot achterwaartse integratie

Op het moment is de enige achterwaartse integratie het 100% zelf produceren van energie, dit kost alleen erg veel geld en tijd

Als de consument zelf veel stroom op gaat wekken dan zal de afzet van gehele markt sterk afnemen. Het 100% zelf produceren en de mogelijk om het zelf te transporteren zou de markt veranderen doordat leveranciers meer controle rijgen.

Conclusie De afnemers hebben veel macht op de energiemarkt. Overstappen naar een andere leverancier is snel en gemakkelijk gedaan. Elke energieleverancier in Nederland levert dezelfde energie, op het gebied van kwaliteit kan er dus niet geconcurreerd worden. Dit heeft tot effect dat de consument erg prijsgevoelig is, de prijs is dan ook in de meeste gevallen de reden om over te stappen. Er zijn andere gebieden waar de verschillende leveranciers op kunnen concurreren, dit zijn zaken zoals groene stroom, de helpdesk of hulp bij storingen. Het is per afnemer verschillend hoeveel waarde hij/zij hier aan hecht, als er geen behoefte is aan bijvoorbeeld een helpdesk die 24/7 klaar staat dan zal er bijna altijd voor de goedkoopste gekozen worden. Er zijn steeds meer mogelijkheden voor de consument om zelf energie op te wekken, denk aan zonnepanelen op het dank. Als dit in de toekomst toeneemt dan zet de consument de energieleveranciers buitenspel.

74

Hoofdstuk 5: Het gedrag van afnemers

Hoe gaat het gedrag van consumenten en bedrijven veranderen omtrent energie in 2040? Inleiding Om een goed toekomstscenario te kunnen ontwikkelen moet er gekeken worden naar het gedrag van de consumenten en bedrijven op de energiemarkt. Er word voornamelijk gekeken naar het stroomverbruik. Waarvoor de afnemers hun stroom gebruiken is niet te controleren en eigenlijk ook niet belangrijk. Er bestaat immers geen substituut voor energie, het is niet zo dat de klanten kunnen over stappen op een product dat betere kwaliteit levert of beter bij hun energiebehoefte aansluit.

Energieverbruik Om te ontdekken of er een vaste trend zit het stroomverbruik in Nederland worden de cijfers van 1995 t/m 2010 met elkaar vergeleken. De prijs van de stroom word ook vergeleken om te ontdekken of de prijs invloed heeft op het verbruik.

Vebruik Prijs Vebruik Prijs

Periode t.o.v. vorig jaar t.o.v. vorig jaar Periode t.o.v. vorig jaar t.o.v. vorig jaar

juni-95 - 1,8% - 1,6% dec-95 + 16,60% 1,80%

juni-96 - 2,6% + 3,6% dec-96 -2,10% 18%

juni-97 + 4,2% + 9,0% dec-97 -9,80% - 3,3%

juni-98 + 1,2% - 9,5% dec-98 - 0,3% - 18,8%

juni-99 + 2,7% - 2,7% dec-99 + 6,6% + 45,1%

juni-00 - 1,6% + 59,1% dec-00 + 0,6% 26,10%

juni-01 - 3,7% + 15,4% dec-01 2,60% - 10,7%

juni-02 + 8,2% - 15,5% dec-02 - 3,4% + 15,4%

juni-03 - 7,2% + 9,1% dec-03 + 2,1% -1,70%

juni-04 + 14,2% + 9,4% dec-04 + 4,3% + 8,7%

juni-05 - 0,7% + 30,3% dec-05 - 0,8% + 43,6%

juni-06 - 4,6% + 25,8% dec-06 - 7,5% + 7,1%

juni-07 + 8,5% - 0,3% dec-07 + 11,7% + 16,7%

juni-08 - 3,7% + 42,6% dec-08 -7,80% - 6,3%

juni-09 - 4,5% - 33,4% dec-09 + 8,8% - 9,5%

juni-10 +6,9% + 11,6% dec-10 + 8,1% + 22,8%

Bron: CBS Energiemeter In het totale energieverbruik is geen vaste trend te ontdekken. Zelfs als de prijs behoorlijk stijgt dan wil dat nog niet automatisch betekenen dat de afnemers hier bewust op reageren. Als er onderscheid gemaakt word tussen verbruik van elektriciteit en aardgas bij huishoudens valt er wel een verschil te ontdekken. Sinds 1980 is verbruik van aardgas per inwoner gedaald, dit is te verklaren door energiebesparende maatregelen zoals isolatie en de installatie van HR-Ketels.

75

In 2009 is het aardgasverbruik per inwoner ruim 25% lager dan in 1980. Een stijgende lijn in aardgasverbruik komt hoogstwaarschijnlijk door strenger en kouder weer.68 Het elektriciteit verbruik neemt toe in Nederland. De laatste maanden is er een stijgende lijn te ontdekken in het stroomverbruik. Hiermee blijft de trend zich voortzetten. Tennet, de elektriciteit transporteur van Nederland, geeft elke maand cijfers vrij over het stroomgebruik in Nederland. Zelf zeggen dat de cijfers voor 94% representatief zijn.6970

Conclusie Het blijft natuurlijk giswerk om te zeggen hoe het zit met het energieverbruik in Nederland in 2040. Maar het is zeer waarschijnlijk dat de trends zoals die hierboven staan beschreven aanhouden, deze trends doen zich namelijk de laatste 20 jaar al voor. Dat betekend dat er steeds minder aardgas gebruikt zal worden en steeds meer elektriciteit.

68

http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl0035-Energieverbruik-door-huishoudens.html?i=6-40 69

http://www.tennet.org/tennet/nieuws/stijgendelijnelektriciteitsverbruik.aspx 70

http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/industrie-energie/cijfers/default.htm

76

Hoofdstuk 6: Het concept Inleiding Wij hebben een scenario bedacht voor Essent over hoe wij denken dat de markt eruit ziet in 2040, we hebben dit gedaan aan de hand van de acht speerpunten die Essent ons in de opdracht had mee gegeven en we hebben zelf wildcards hieraan toegevoegd, dit zijn grote gebeurtenissen, waarbij het onzeker is dat ze gebeuren. Na de inleiding zullen we eerst het raamwerk laten zien waaruit wij gewerkt hebben en vervolgens zullen we ons concept in kaart brengen. De manier hoe Essent in 2040 het best zijn klant kan benaderen hebben we uitgewerkt onder het speerpunt: Infrastructuur en netwerkbeheer. De innovatiekansen van Essent bespreken we nog kort na het concept, deze staan ook door het concept heen verwerkt.

Raamwerk

De rode cirkel geeft de as aan die wij hebben uitgewerkt.

Gedrag gezin / huishoudens

Vanaf 2011 ging het achteruit met de bevolking, de vergrijzing nam toe. Inmiddels is nu in 2040 de bevolkingsgroei gestegen naar 17.3 miljoen mensen, waarvan 4.5 miljoen 65 jaar of ouder zijn. Deze trend heeft een hoge impact op de business case. De oorzaak hiervan is de ontzettende de groei die in de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden. Doordat ouderen mensen zich minder in de nieuwe technologieën verdiepen, zal er minder energie per huishouden verbruikt worden. Mede hierdoor is het moeilijk om door te breken met nieuwe technologieën, aangezien ouderen steeds meer ‘macht’ hierin hebben en waardoor ze steeds een belangrijke rol spelen. In de toekomst zal hierin wel verandering plaatsvinden, aangezien er een bevolkingsafname verwacht wordt vanaf nu. Maar op moment zullen er weinig veranderingen plaatsvinden mede doordat ouderen zicht niet zo zeer bezig houden met veranderingen en mede doordat ze zich niet zo snel kunnen aanpassen aan de veranderingen

77

Inmiddels zijn er op het moment meer eenpersoonsgezinnen i.p.v. tweepersoonsgezinnen, dit zorgt ervoor dat er steeds meer woningen aan de basisbehoeftes van energie dienen te voldoen, waardoor de vraag & aanbod naar energie ook groter wordt.

Leefomgeving / ruimtelijke ordening

Aangezien er nu (in 2040) telkens gestreefd wordt naar groene energie, zal er meer ruimte gecreëerd moeten worden om groene energieparken te vestigen. Doordat er inmiddels veel bedrijventerreinen zijn verdwenen i.v.m. de slechte economie, kan er veel ruimte benut worden voor het opzetten van deze parken. Doordat deze parken veel ruimte in beslag nemen en doordat er veel mensen naar steden verhuizen (verstedelijking), is er veel hoogbouw ontstaan in de steden. Een groot nadeel van het bouwen van de energieparken en van het uitbreiden van de steden, is dat er veel natuur is verdwenen. Men vraagt zich dan af of groene energie het wel waard is, want we hebben tenslotte groene energie om de wereld minder te vervuilen/vernietigen. Mede hierdoor zal men steeds meer proberen om alternatieven te verzinnen zodat het verdwijnen van de natuur tegen wordt gegaan. Hierdoor is men tevens op het idee gekomen om de energieparken te plaatsen op grote zandvlakken in het buitenland (Midden Oosten, etc.)

Overheidsbeleid

In de loop der tijd heeft de overheid steeds strengere maatregelen genomen wat betreft het stimuleren van groene energie. Zo moet elke consument die op het moment nog gebruikt dient te maken van niet groene energie ‘enorme belastingen betalen’. Tevens zijn de energiebedrijven hier ook de dupe van geworden, zij moeten namelijk ook enorme belastingen betalen wanneer zij niet groene energie willen verkopen. De voornaamste reden hiervoor is om het gebruik van groene energie te stimuleren en om het milieu & klimaat zo min mogelijk aan te tasten. Tevens worden er in verband met de slechte economie geen subsidies meer verstrekt door de overheid, wat in 2011 nog wel het geval was. Dit heeft een enorme invloed op de consumenten. Doordat er geen subsidies meer worden verstrekt en niet groene energie zwaarder belast wordt, dienen vooral de consumenten steeds meer te betalen. Daarnaast heeft de consument in de hedendaagse slechte economie minder te besteden en dit zorgt ook voor complicaties bij de consument. Inmiddels is de overheid tot een besluit gekomen dat ze eigenlijk alleen maar duurzame energie geproduceerd willen zien worden. Dit komt doordat Nederland/EU minder afhankelijk is geworden van het Midden-Oosten en dus ook van fossiele brandstoffen. De reden hiervoor waren de problemen die in het Midden-Oosten de afgelopen dertig jaar zijn ontstaan. Mede hierdoor heeft de overheid enorme belastingen gesteld op niet groene energie. Zo hoopt de overheid in deze slechte economie alsnog innovaties toe te kunnen passen, waardoor iedereen uiteindelijk zal overstappen naar groene energie en niet groene energie zal verdwijnen, wat uiteindelijk zal leiden tot een beter milieu en klimaat. Zo ziet de overheid het als een normale zaak dat iedereen groen investeert, zonder dat er subsidies worden verstrekt door de overheid zelf.

78

Milieu / klimaat Het ziet er naar uit dat fossiele brandstoffen al voor een grotendeels op zijn. De verwachting is dat tussen 2080 dit helemaal ten einde zal zijn. Rond 2020-2025 is er al meer dan 80% groene energie dat wordt opgewekt. Dit aantal is alleen maar toegenomen sinds 2025. Dit betekent dat men steeds meer duurzame energie ontwikkelt en dat Nederland/EU minder afhankelijk is van landen die fossiele brandstoffen leveren. Dit zorgt er ook voor dat de macht van deze landen is gedaald en dat ze op het moment veel minder invloed op Nederland/EU kunnen uitoefenen ten opzichte van 30 jaar geleden. Men ontwikkelt op het moment steeds meer duurzame energie met behulp van bijv. zonnepanelen (zonne energie), windmolens (windenergie, etc.) Dankzij deze ontwikkelingen is de Nederlandse/Europese bevolking over het algemeen zeer tevreden over het feit dat ze in ieder geval zelf energie kunnen opwekken en een zekerheid hebben, waardoor ze niet afhankelijk hoeven te zijn van andere landen. Door de diverse inspanningen die zich in de afgelopen dertig jaar hebben opgedaan, is innovatie een ontzettend grote en belangrijke rol gaan spelen. Dit geldt ook wat betreft de uitstoot van C02. Doordat de energiemaatschappijen en consumenten zich steeds meer zijn gaan richten op bezuinigingen en het ontwikkelen van nieuwe manieren om goedkopere energie te ontwikkelen, is Nederland vrijwel een C02 vrij land geworden. Zo wordt er vrijwel alleen nog maar gebruik gemaakt van duurzame energie en hebben de innovaties wat betreft auto’s ook een belangrijke aandeel gehad in de vermindering van de C02 uitstoot. Het feit dat er werd overgestapt van auto’s op fossiele brandstoffen naar auto’s op elektrificatie heeft ervoor gezorgd dat de uitstoot van C02 enorm is verminderd. In de afgelopen dertig jaar waren er plannen opgezet om klimaatverandering tegen te gaan. Dit was noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de aarde niet steeds warmer werd en om het klimaat beter te beheersen. Nu in 2040 merken we het effect van die plannen. Doordat er steeds meer duurzame energie werd ontwikkeld in de afgelopen jaren en doordat de overheid/overheden steeds meer hamerde bij de consumenten en de energiemaatschappijen om zich te richten op duurzame energie, is de C02 uitstoot aanzienlijk vermindert. Dit is aardig gelukt, het enige is dat er een natuurlijke verandering is ontstaan en dat er meer zonne uren in een jaar zijn, waardoor zonne energie effectieve worden. Zo heeft de huidige crisis ook een positieve kant gehad. In verband met de innovaties die in de afgelopen jaren noodzakelijke waren geacht door de overheid/overheden, hebben de consumenten en energiemaatschappijen vele manieren gevonden om een beter klimaat te vormen. Zo is de verwachting dat het in de komende jaren alleen maar beter zal gaan met het milieu/klimaat doordat er steeds en steeds meer duurzame energie wordt ontwikkeld. Dit zal vooral gerealiseerd gaan worden door de EU, aangezien zij het eens zijn gebleven over de milieu en klimaatdoelstellingen die ze dertig geleden hadden opgezet. Of dit ook zo zal zijn voor de overige landen op de wereld is nog maar een vraag. Vooral de landen die fossiele brandstoffen produceren zijn een onzeker geval.

Infrastructuur en netwerkbeheer

Wat in 2011 aan de gang was en wat in 2020 alleen maar is toegenomen, is nu in 2040 helemaal uitgegroeid. Internet is namelijk uitgegroeid en fungeert als het belangrijkste medium om consumenten te informeren over producten en diensten. Consumenten en Bedrijven maken hier allemaal gebruik van en ze zijn er volledig mee geïntegreerd. Zo wordt alles via het internet geregeld en speelt social media een uiterst belangrijke rol, dit is namelijk uitgegroeid tot het grootste platform voor consumenten en bedrijven. De energiebedrijven kunnen het best gebruik maken van traditionele media ( als tv, radio en geschreven tekst) als aanjagers om uiteindelijk via de internet diensten voor call to action te geven en daar over te gaan tot het worden van klant. De energiebedrijven zullen een cross mediaal concept moeten gebruiken.

79

Via het web krijgen de bedrijven nu in 2040 veel tips en is er veel contact met de klant, er wordt gezegd dat je zonder co-creatie niet meer overleeft op de huidige markt. Doordat het belang van groene energie enorm is toegenomen in de afgelopen dertig jaar en bedrijven en consumenten de macht hebben gekregen om zelf energie opwekken, zijn toeleveranciers vrijwel verdwenen van de markt. Energiemaatschappijen wekken inmiddels zelf duurzame energie op via verschillende kanalen. Zo hebben energiemaatschappijen inmiddels hun eigen velden gecreëerd waarmee ze duurzame energie ontwikkelen. Zo is er uiteindelijk in de afgelopen jaren een enorme machstsverandering ontstaan en zijn het niet meer de toeleveranciers die het voor het zeggen hebben. De invloed van de huidige slechte economie heeft hier ook een belangrijke rol in gespeeld. Door de slechte economie zijn consumenten en energiemaatschappijen steeds meer op zoek gegaan naar kostenbesparende maatregelen en hebben er ook veel innovaties plaatsgevonden. Wat in 2011 al het geval was, is nu in 2040 hetzelfde gebleven. Zo is de overheid de enigste toeleverancier van gas. Hierdoor hebben zij nog veel meer aandeel en macht op het gebied van het leveren van gas gekregen. Zo kan de overheid zelf de belastingen omhoog schroeven wanneer zij het nodig achten en spelen zij een belangrijke rol in de hedendaagse maatschappij op het gebied van gas.

Prijsstelling energie

De economie zit in een stagnerende fase, dit komt door de dalende koopkracht van consumenten. De reden dat de koopkracht van de consumenten in 2040 is gedaald komt doordat er enkele landen in Europa niet meer bovenop de crisis zijn gekomen die in 2008/2009 al was gestart. Er is door andere Europese landen alsmaar geld in gestopt, waardoor deze landen zelf in de problemen kwamen door de hoge mate van vergrijzing in Europa. De landen die veel geld hebben uitgeleend zitten nu zelf met een hoge schuld. De kosten van de zorg, pensioen e.d. bleven stijgen terwijl de beroepsbevolking afnam. Dat heeft als gevolg dat iedereen meer geld af moet staan waardoor de koopkracht van de consument daalt. De consument heeft dus minder geld te besteden wat een direct effect heeft op de economie. Het consumentenvertrouwen is sinds 2030 volledig weg, en daardoor is er een sterke onzekerheid ontstaan, mensen durven niet meer te investeren in de ‘bedrijven van de toekomst’. Een reden voor de neergang van de markt is de onzekerheid van de wereldbevolking. De voorspelling is dat er vanaf nu een afname gaat plaats vinden van de wereldbevolking. Als dit gaat dalen betekend dit dat mensen minder producten nodig zullen hebben en ook minder energie zullen verbruiken. De markt heeft te veel aanbieders voor te weinig klanten in de toekomst. Veel kleine MKB’s gaan failliet, hierdoor zal de industrie in het algemeen ook krimpen. Door de neerwaartse lijn in de economie zijn we beland in een depressie, dit betekend dat de markt stagneert en dat het prijsstijl niet stijgt, maar daalt. Mensen hebben moeite om hun oude rekeningen te betalen en hebben minder geld om uit te geven. Door de kleinere budgetten die de bevolking te besteden heeft en de daling van het aantal klanten die de energiesector in de toekomst zal hebben, is er voor de energiebranche ook een probleem ontstaan, ze moeten namelijk lagere prijzen gaan vragen tegen een kleinere groep mensen in de toekomst. Tevens is de prijsgevoeligheid nog belangrijker geworden in deze slechte economie. Wat wel een positief punt is voor de energiebranche, is dat het opwekken van groene energie goedkoper is geworden dan het opwekken van fossiele energie. Door de nieuwe technologieën in de zonnepanelen is het mogelijk om per zonnepaneel meer energie op te wekken. Dit in combinatie met een hoger klimaat is positief voor de toekomst voor de energiebranche. De prijzen voor energie zullen dus gaan dalen, dit komt door de depressie op de wereldeconomie en de door de goedkopere methode van energie opwekken.

80

Gedrag MKB / industrie Er is steeds meer cross-selling op de energiemarkt, bedrijven hebben steeds meer producten verzonnen die zij naast hun stroom aanbieden. Rond 2020 waren er al auto’s van alle aanbieders die zij aanboden, nu hebben ze al een veel breder aanbod, door de nieuwe technologieën zijn er nu ook mobiele telefoons van de energie bedrijven, die opgeladen worden via de stroom van de provider. Ze hebben allemaal een klein zonnepaneeltje achterop de mobiel waardoor hij overal en op een schone manier kan worden opgeladen. De zelfde mogelijkheden zijn nu ook beschikbaar voor laptops, deze hebben ook hun eigen stroomvoorziening van een energie maatschappij die zij ook al hebben voor hun gewonnen stroom. De impact op mensen is groot door de cross-selling, mensen voelen zich steeds meer verbonden met de energie aanbieder omdat ze nu ook afhankelijk worden van de producten ervan. Er zijn sinds het begin van 2039 ook all-in pakketen van energiebedrijven te krijgen, dit houd in dat je zowel je opladers voor je mobiele telefoon, laptop bij de huisstroom bij een provider in een pakket vastlegt. Deze opladers werken op zonne-energie, zo kan Essent de klanten van energie voorzien als ze niet thuis zijn. Dit levert toegevoegde waarde voor de klant zonder dat Essent het veel geld kost. Dat is positief in een depressie, de prijsoorlog is hierdoor enorm. Er ontstaan veel samenwerkingsverbanden tussen verschillende bedrijven, zo zijn energiebedrijven gaan samenwerken met mobiele providers en laptopfabrikanten. Op de energiemarkt is er sinds 2025 een nieuwe grote speler op de markt bij gekomen, vanaf 2015 was OXXIO afgehaakt bij de top van de energiebranche, deze top bestond uit Essent, Nuon en Eneco. Wat OXXIO heeft opgezet is een fusie met alle kleine bedrijven die de concurrentie ook niet aan kunnen met de top3 van de energiebranche, deze is sinds 2025 gerealiseerd. Ze draaien nu goed mee op de markt onder de naam ’Green OX’. Ze produceren alleen groene energie en voornamelijk zonne-energie. Een verandering met het verleden is dat er op dit moment voornamelijk word geconcurreerd op prijs, in een recessie zijn mensen erg huiverig met geld uitgeven en letten nu dus meer op prijs als op service. Bijna alle spelers op de energiemarkt produceren 100% groene stroom waardoor daar de concurrentie ook op weg is gevallen, wat er voorheen wel was. Door de samenwerkingsverbanden van de energie bedrijven met andere bedrijven ( door de cross-selling ) zijn de energiebedrijven ook steeds meer afhankelijk van andere bedrijfssectoren. Dit neemt ook risico’s met zich mee omdat ze afhankelijk worden van meerdere partijen.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen Maatschappelijk verantwoord ondernemen was vanaf 2010 al een hot item, dit is door de jaren heen niet anders geworden en ook nu is het nog steeds belangrijk. Het is zo ver gespecialiseerd dat maatschappelijk verantwoord ondernemen meer rendabel is geworden als energie produceren van fossiele brandstoffen. Er zijn twee redenen voor deze verandering, ten eerste is de wetgeving zo veranderd dat produceren op fossiele brandstof zo zwaar belast word, waardoor het zeer duur is geworden. Vroeger was er nog een subsidie voor bedrijven die groene energie opwekten, dit hebben ze vanwege bezuinigingen ingetrokken in 2035. De tweede reden is dat er door de nieuwe technologie mogelijk wordt gemaakt om zeer veel groene energie te gelijkertijd op te wekken, hierdoor word het zeer rendabel. Daarnaast zijn de kosten per opgewekte energie gedaald, dit is zeer positief in een tijd waar depressie de gang van zaken bepaald. De kostendaling bij het opwekken van groene energie heeft er toe geleid dat er sinds twee jaar alleen nog maar groene energie word opgewekt door de vier toonaangevende bedrijven in Nederland. We zijn sinds ‘2038’ 100% groen voorzienend. De manier die het meest word gebruikt is het opwekken van zonne-energie. Door de klimaat verandering, de verwarming van de aarde, is deze manier het meest rendabel geworden.

81

De grote Europese energie maatschappijen hebben grote zonnepaneelvelden in het Midden-Oosten liggen, waar ze hun grootste voorziening vandaan halen. Voor Nederland wordt er veel energie getapt door de windmolens in het waddengebied en de nieuwe energieparken. De Europese bevolking is over het algemeen zeer tevreden over het opwekken van energie en het Maatschappelijk verantwoord ondernemen. Toch zijn er mensen die hun vraagtekens hebben, omdat het veel oppervlakte kost en met de groeiende bevolking is de grond ook zeer belangrijk. De represaillegroepen die we nu kennen zijn wel van een veel minder zware aard als die van vroeger. De grootste represaillegroep is er een die vindt dat bij het opwekken van groene stroom veel dieren levens verloren gaan, zoals bij de windmolenparken in het water waar vissen en vogels de dupe van zouden zijn.

Wildcards

Wildcard 1: Financiële crisis. (instorten van de financiële sector)

Zoals voorheen in 2008/2009 al eens eerder was gebeurd, is er opnieuw een financiële crisis ontstaan. De financiële crisis waar we nu mee te kampen hebben heeft een nog zwaardere impact op de Europese economie als de crisis van 2008/2009. Zo hadden de Europese overheden in 2035 al te maken met torenhoge schulden, welke alleen maar zijn toegenomen. Inmiddels zijn verschillende landen zoals Griekenland en Portugal failliet gegaan en zijn de prijzen voor energie enorm gestegen, tegelijkertijd is ook de koopkracht van de consument enorm gedaald en is de prijsgevoeligheid enorm toegenomen. De enigste energiemaatschappijen die in de hedendaagse economie nog een kans van slagen hebben, zijn degene die hun energieprijzen ‘jaren’ geleden hadden vastgelegd zodat ze in de toekomst (nu) duurzame energie voor een goedkope prijs zouden kunnen verkopen.

Wildcard 2: Nieuwe energiebron (groen en vuil)

Als het ware kan dit twee richtingen op gaan. Het kan namelijk zo zijn dat er een duurzame energiebron wordt ontwikkeld die groener en goedkoper is, waardoor de ontwikkeling van groene energie nog sneller zal gaan. Op het moment is het moeilijk om precies te zeggen welke energiebron dit zou zijn, maar in ieder geval zal dit uiteindelijk resulteren in een nog groenere wereld. Een andere richting is namelijk dat er een fossiele brandstof (vuile energiebron) wordt ontdekt waar we nog 200 jaar mee vooruit kunnen. Hierbij wordt er met name gedacht aan ‘zand’. Stel dat wetenschappers van zand een nieuwe technologie zouden kunnen ontwikkelen waarmee we van zand een nieuwe energiebron zouden kunnen maken, dan zal dit hoogstwaarschijnlijk de ontwikkeling van groene energie remmen. Daarnaast zal dit resulteren in een nog vuilere wereld en een slechtere klimaat.

82

Innovatiekansen Essent Wij verwachten dat er in een slechte economie veel word gedaan aan innovatie, we verwachten dat Essent zich moet gaan richten op de volgende zaken. Het eerste waar Essent zich op moet gaan richten, is het uitschakelen van de tussenleverancier en daarentegen zelf energie gaan opwekken. Zo zijn ze niet meer afhankelijk van de macht van de toeleverancier. De tweede innovatiekans van Essent is een verlengde van het eerst, ze moeten een effectieve manier gaan verzinnen voor het opwekken van zonne- en windenergie, wat de nummer één word bij het opwekken van energie. Er komen steeds efficiëntere manieren om de energie van de zon te gebruiken. Door bij deze ontwikkelingen voorop te lopen kun je de concurrentie een stap voor blijven. Dit kan ook de prijs gaan verlagen in de toekomst, doordat groene energie goedkoper wordt in tegenstelling tot grijze energie. Een derde innovatiekans voor Essent is om zich te richten op meer ‘cross-selling’. Opladers voor telefoons, laptops en andere elektronische apparaten die op zonne-energie bijvoorbeeld. Ze kunnen dit gaan doen in samenwerking met providers en producenten van producten. Een vierde innovatiekans voor Essent is op het gebied van elektrische auto’s. Nu is het nog onzeker hoe de toekomst van de auto-industrie er uit ziet maar Essent kan met autofabrikanten meedenken om zo elektrische auto’s mogelijk te maken in de toekomst. Door mee te helpen aan de ontwikkeling van elektrische auto’s kan er een optimale situatie ontstaan voor zowel de autofabrikanten als voor Essent. Uiteindelijk zal de consument hier ook voordeel uit halen.

83

Nawoord Dit was ons onderzoek en aanpak betreft het schetsen van een scenario betreft Essent in 2040. Hopelijk begrijpt u onze visie en heeft u een duidelijk beeld gekregen over hoe wij denken dat het er in 2040 eruit gaat zien. Daarnaast hopen wij u voldoende te hebben geïnformeerd. Wanneer u nog eventueel vragen en of opmerkingen heeft hopen wij die graag van u te horen ter eventuele verbeteren en de kwaliteit van onze inhoud. Nogmaals bedankt voor het lezen en het verdiepen in ons project. Met vriendelijke groeten, Groep: P4B3

84

Bronnenlijst

- http://www.energie-subsidies.nl/overzicht.html - http://www.energiewereld.nl/bio-energie.aspx - http://www.energieraad.nl/newsitem.asp?pageid=31288 - http://en.wikipedia.org/wiki/Smart_grid - http://wetenschap.infonu.nl/techniek/21622-energie-van-de-toekomst.html - http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71556NED&D1=a&D2=a&VW=T - http://www.gaslicht.com/energie-vergelijken/stroom-en-gas.aspx - http://www.gemiddeld-inkomen.nl/inkomens-vanaf-1970.php - http://nl.wikipedia.org/wiki/Hybride_auto - http://www.engineersonline.nl - http://www.energiened.nl/_upload/bestellingen/publicaties/327_313162%20-

%20Smart%20Grids.pdf

- http://www.tno.nl/images/shared/overtno/magazine/tno_mag_8_december_2009_18.pdf

- http://technologie.blog.nl/trends-ontwikkeling/2011/04/27/smart-grids-hebben-de-

toekomst#more-1418

- http://www.gaslicht.com/energie-faq/transport-en-aansluiting.aspx - www.groenestroom.nl - http://www.profnews.nl/944015/routekaart-2050-begeleidt-europa-naar-co2-arme-

toekomst - http://energy-cities.eu/IMG/pdf/6_2_dea_eaz_action_plan.pdf

http://europa.eu/legislation_summaries/energy/internal_energy_market/index_nl.htm

- http://energy-cities.eu/IMG/pdf/6_2_dea_eaz_action_plan.pdf

- http://www.higherlevel.nl/forum/index.php?board=24;action=display;threadid=2447

http://www.bosschegroenstroom.nl/over-windenergie/toekomst-windenergie.html

- http://www.subsidiewindenergie.nl/

- http://energy-cities.eu/IMG/pdf/6_2_dea_eaz_action_plan.pdf

- http://www.energiened.nl/_upload/bestellingen/publicaties/361_313163a%20-

%20Visie%20Smart%20Grids%202025.pdf

- http://www.referro.nl/uploads/blog/Krantenpagina_DM_eon.pdf

- http://nl.wikipedia.org/wiki/Regulerende_energiebelasting

- http://www.ingsprinters.nu/media/brochure/GrondstoffenBrochure.pdf

- http://www.energie-besparen.info/

- http://www.atlcom.nl/site/Voorgezet/wpcontent/Verdieping%20Duurzame%20energie.pdf?seo=/site/Voorgezet/wp-content/Verdieping%20Duurzame%20energie.pdf

- http://www.fdselections.nl/energie/Nieuws/UithetFD/articleType/ArticleView/articleId/1792

2/Barrieres-op-energiemarkt-moeten-weg-zijn-in-2014.aspx

- http://www.energieoverstap.nl/energieleveranciers.html - http://www.energiekamer.nl/nederlands/home/index.asp - http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/energie/wetgeving-energie - http://www.greenpeace.nl/campaigns/schone-energie/ - http://www.sciencedirect.com.ezproxy.avans.nl/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6V2W-

48XK39H16Y&_user=4633965&_coverDate=04%2F30%2F1988&_alid=1728211557&_rdoc=5

85

&_fmt=high&_orig=search&_origin=search&_zone=rslt_list_item&_cdi=5713&_sort=r&_st=13&_docanchor=&view=c&_ct=1630&_acct=C000063636&_version=1&_urlVersion=0&_userid=4633965&md5=83a03727a5953a0496cb44d0a101f3a8&searchtype=a

- http://www.energiened.nl/_upload/bestellingen/publicaties/361_313163a%20-%20Visie%20Smart%20Grids%202025.pdf

- www.essent.nl - http://www.eon.nl/over-eon/organisatie/maatschappelijk-verantwoord-ondernemen - http://www.eon.nl/over-eon/organisatie/maatschappelijk-verantwoord - http://www.energiened.nl/_upload/bestellingen/publicaties/00000221.pdf - http://www.essent.nl/content/overessent/activiteiten/elektrisch_rijden/index.html - http://www.energiewereld.nl/forum/topic.aspx?onderwerpid=340&topicid=3694 - http://www.ing.nl/particulier/nieuws-en-kennis/economisch-bureau/vraag-van-

vandaag/2009/06/20090603_De_prijs_van_energie.aspx - http://www.zonnepanelen.nl/ - http://www.gasunie.nl/nl/gu/over-gasunie - http://www.gasunie.nl/nl/gu/over-gasunie - http://www.eandis.be/eandis/pdf/Verkaveling_Reglement_Industrie_Elek_nl_DataId_54836

31_Version_2.pdf - http://www.gpx.nl/pdf/Marktwerking%20E%20sector.pdf - http://www.milieucentraal.nl/pagina.aspx?onderwerp=Fossiele%20brandstoffen#Aardgas - http://www.groenestroomjagraag.nl/node/244 - http://www.ribuilt.eu/Onderzoeksgroepen/NieuweEnergie/Nieuws/tabid/215/EntryId/192/1

5-04-2011-100-groene-stroom-voor-KPN.aspx - http://www.consuwijzer.nl/Ik_wil_advies_over/Energie/Duurzame_energie/Groene_stroom/

Veelgestelde_vragen/Is_groene_stroom_duurder_dan_grijze_stroom - http://www.loyaltyfacts.com/energie-a-utilities/276-energieleveranciers-en-hun-

loyaliteitsinstrumenten - http://www.nu.nl/binnenland/2491538/planning-tweede-kerncentrale-in-nederland-

gaat.html - http://www.delta.nl/actiesiteduurzaam/intro/CO2-neutraal_in_2050/ - http://www.olino.org/articles/2006/11/26/de-toekomst-scenarios-voor-windenergie-in-de-

wereld - http://nl.wikipedia.org/wiki/Duurzame_energie#Bio-energie - http://www.energiekamer.nl/images/Rapport%20marktonderzoek%20naar%20de%20stand

%20van%20zaken%20op%20de%20energiemarkt_tcm7-143892.pdf) - http://www.businessissues.nl/Bouwportal/?ContentId=bp086

- http://www.energieleveranciers.nl/energie-informatie/overstappen) - http://www.energieleveranciers.nl/energie-informatie/veelgestelde-vragen#24)

Boeken:

- Handboek scenarioplanning, Mario van Rijn en René van der Burgt, Kluwer 2010

Verslagen/onderzoeken:

- Externe analyse van energie bedrijf ENECO, Mevrouw S van Aarden, oktober 2009 - Kernenergie & brandstofmix, maart 2010, A.J. Seebregts, H.J.M. Snoep, J. van Deurzen, P.

Lako, A.D. Poley. - Feiten en Cijfers over Bio-energie in Nederland, 2008, Danniele de Nie en Edy Blom - Marktonderzoek naar de stand van zaken op de energie markt, september 2010,

marketresponse Nederland b.v.)