t:.

Visie zeeweringen Oostersehelde

Projectburo ZeeweringenRijkswaterstaat

Dienst Landelijk Gebied

Goes, maart 2003

, ., -.

111I11 11II~III,I~IIII~'11111~1I111111~11 11111111007384 2003 PZDB-R-03036

Landschapsvisie Oostersehelde versie maart 2003

r _ _ __

. - - - ---

T

Inhoudsopgave

Inleiding 3

1 Context 5

2 Analyse en uitgangspunten •...••.•..•..•..•.••.•.•. 6

3 Visie 10

4 Deeluitwerkingen 15

5 Aanbevelingen 19

2

Inleiding

Enige tijd geleden zijn de voorbereidingen voor het project'Versterking zeeweringen Oosterschelde' begonnen. Deomvang van de te verbeteren zeeweringen is behoorlijkgroot. Overigens betreft het hier alleen de zogenaamdesteenglooiingen. Van de circa 200 km steenglooiingen langsde Oosterschelde komt - voor zover nu bekend - minimaal80 - 120 km in aanmerking voor verbetering of vernieuwing.De voorbereidingswerkzaamheden zijn gestart in 2002 ende uitvoering duurt naar verwachting tot in 2015.Door de te verwachten impact van deze werkzaamheden enbijbehorende visuele veranderingen is eind 1999 - in hetkader van het beeldkwaliteitplan - gevraagd een visie op testellen voor het omgaan met deze aanpassingen(Rijkswaterstaat, 1999). Op dat moment was echter nogweinig bekend over de omvang, de aard en de ingreep vande aanpassingen. De destijds gemaakte visie heeft om diereden vooral een verkennend karakter en wordt ook alszodanig gebruikt (Bosch Slabbers, Landschapsvisiedijkverbetering Oosterschelde, 1999).

Nu de werken aan de steenglooiingen dichterbij komen, ishet tijd om aan de hand van de destijds gemaakte envoorlopig geaccepteerde visie een toegepast en werkbaarvoorstel te doen. In 1998 is bovendien een inventarisatieopgesteld (Bosch en Slabbers, BeeldkwaliteitplanOosterschelde, Inventarisatie, 1998). Na veldbezoeken enbestudering van de uitgebreide inventarisatie doorRijkswaterstaat en Dienst Landelijk Gebied is de conclusiedat de uitdaging is om de steenglooiingen behalve op hetpunt van veiligheid ook landschappelijk een versterking tegeven, waarbij een boeiend architectonisch en cultureelgeheel ontstaat.

Dezevisie is een landschapsvisiemet als doel een integraleen architectonische afweging van de maatschappelijkeaspecten. Hierbij worden ecologie, cultuur(historie),esthetiek (beeld) en gebruik (recreatie) in ogenschouwgenomen. Het geheel hangt vanzelfsprekende onder hetprimaire veiligheidsaspect. De visie geeft vervolgens eendenk- en ontwerprichting aan. De toepassing van de visiegebeurt in de ontwerpfase. Op die ontwerpfase wordt indeze visie niet verder ingegaan.

De visie wordt in eerste instantie gevormd door eenprogramma van eisen voor de veiligheid, maar gaat ook uitvan andere relevante uitgangspunten en op welke plaatsendie van belang zijn. Hieruit volgend worden voor bepaaldeplaatsen bepaalde materiaalkeuze voorgesteld en hoe kanworden omgegaan met bijzondere elementen. Deze visiebeperkt zich hierbij tot de steenglooiingen van deOosterschelde zeewering, inclusief de steenglooiingen opde dammen en keringen. De steenglooiingen bestaan uit

3

..

het deel vanaf de teen van de dijk tot en met destormberm (het verharde deel). Verder wordt aangegevenwelke locaties eventueel geschikt zijn voor invulling meteen groene of kleidijk.

Voor de te verbeteren delen worden tijdens de ontwerpfasedetailadviezen opgesteld. De visie formuleert voor dieontwerpfase een aantal concrete criteria, maar maatwerken afwijkingen zullen ook nodig blijken.

4

1 Context

Het DeltagebiedBij de zeeweringen van de Oosterschelde gaat het om eenveilige en duurzame scheiding tussen zee en land. DeOosterschelde is een (half)natuurlijk en dynamischestuarium, maar door de Deltawerken is de natuurlijkheidafgenomen en veranderd in een door de mens beïnvloedgeheel. Overigens staat het gebied nog voortdurend onderinvloed van de dagelijkse dynamiek van de zee. Dedynamiek van de zee uit zich enerzijds in eengetijdenwerking met hoog en laagwater en anderzijds in deaanwezigheid van geulen, schorren, slikken en platen.Bovendien is het als gevolg daarvan een waardevolnatuurgebied met de status van een Nationaal Park.Hierdoor vallen grote delen van de Oosterschelde onder denatuurbeschermingswet.

GeschiedenisHet is al meer dan 1000 jaar geleden dat de toenmaligebewoners veel gebieden in Zeeland actief in cultuurbrachten door het aanleggen van dijken om land (aan) tewinnen en dat vervolgens tegen de invloeden van de zee tebeschermen. De hierdoor ontstane polders kennen eenvoornamelijk agrarisch karakter. Door de tijden heen zijnde dijken continu aan de natuurlijke dynamiek enmenselijke ingrepen onderhevig geweest. De voortdurendestrijd van de mens met de natuur is zichtbaar inbijvoorbeeld landaanwinningen, landverliezen endijkverzwaringen of verstevigingen. Een laatste groteingreep is de uitvoering van het Deltaplan. De gevolgen vande natuurlijke en menselijke invloed zijn duidelijk aan dedijken en dammen af te lezen. Ze vertegenwoordigen alszodanig een belangrijk cultureel en maatschappelijkgegeven met vaak hoge natuur-, recreatieve en visuelewaarden.

VeiligheidRecentelijk onderzoek heeft aangetoond dat de huidigesteenglooiingen op een aantal plaatsen niet voldoendesterk zijn om zware stromen en daarmee gepaard gaandezware golfslag te trotseren. Op veel plaatsen blijken desteenglooiingen namelijk te licht te zijn. Bij zware stormenis de kans groot dat cruciale delen het begeven meternstige gevolgen.

5

2 Analyse en uitgangspunten

De OosterscheldeDezeeweringen langs de Oosterschelde bestaan grofweg uiteen stelsel van dijken en dammen. Beide elementenhebben in principe een sterk en duidelijk cultuurtechnischkarakter en bepalen de ruimtelijke configuratie van hetgebied rondom de Oosterschelde. Bovendienvertegenwoordigen ze het veiligheidsaspect en daarnaasteen historische, ecologische, landschappelijke (cultureel envisueel) en soms recreatieve waarde. Hier moet rekeningmee worden gehouden door integratie tijdens deaanpassingen van de steenglooiingen. De zeeweringenvormen voor de mensheid al eeuwenlang een beschermingtegen het zeewater en zijn als zodanig eenvertegenwoordiger van een waardevol cultureelverschijnsel, namelijk het polderlandschap. Verder zijndoor de eeuwen heen nieuwe ecologische waardenontstaan. Om al deze redenen moet er naast het primaireveiligheidsaspect ook aandacht zijn voor een bredereculturele en maatschappelijke betekenis.

Het landschapDe Oosterschelde is een dynamisch landschapwat duidelijkmerkbaar is in het ruimtelijke beeld. Dit beeld is sterkdynamisch door de getijdenwerking van het water. Hetbeeld hangt als gevolg daarvan nauw samen met hetvoorkomen van de periodiek droogvallende platen enslikken, de afzettingen en begroeiing op de steenglooiingenen in mindere mate met de schorren.De buitendijkse slikken en platen zijn de delen binnen hetintergetijdengebied die periodiek droogvallen en liggen danook tussen het gemiddeld hoog en gemiddeld laag waterpeil(GLW). De slikken bestaan uit kleiig materiaal terwijl deplaten een zandig substraat kennen. De vaak uitgestrekteoppervlakten van de slikken en de platen zijn kaal of somsschaars begroeid. Ze functioneren als foerageergebied vandiverse vogelsoorten.De buitendijkse schorren liggen boven het gemiddeldehoogwaterpeil (GHW)en lopen slechts in extreme situatiesonder water (enkele malen per jaar). De schorren zijn vaakvoorzien van begroeiing met een zilte grasachtigevegetatie. Ze vervullen een functie als foerageer- enbroedgebied en als hoogwatervluchtplaats voor vogels.

De dijkenAlle dijken hebben een beschermende bekleding, dezogenaamde steenglooiingen. Bij de meeste dijken bestaatnaast deze glooiing het overige hogere gelegen deel uit eengrasbegroeiing. Het deel van de steenglooiingen isopgebouwd uit een ondertafel en een boventafel. Deondertafel is als zodanig uitgegroeid tot een historisch envisueel gegeven en vertegenwoordiger van de dagelijksegetijdenwerking. De boventafel is later door het .Deltaplan

6

aangelegd. In alle gevallen wordt in essentie een effectverkregen van een donker gekleurde ondertafel met alsbasis historische en natuurlijke materialen en een lichtgekleurde boventafel met moderne en technischematerialen. Verder is de ondertafel vaak bedekt met (eendikke laag) afzettingen en/of begroeiing, terwijl deboventafel geen afzettingen en weinig begroeiing heeft.Voor de steenglooiingen is in de loop van de tijd een grootaantal verschillende materialen gebruikt. De nog zichtbarerestanten dateren van omstreeks 1850-1900. Toen werdveelvuldig natuursteen toegepast zoals: basalt, Vilvoordse,Doornikse en Lessinesche steen. Aan het begin van de.vorige eeuw is beton geïntroduceerd waardoorbetonproducten als de Haringmanblokken in opmarsraakten. Na de Tweede Wereldoorlog komenasfaltproducten in gebruik als bijvoorbeeld voegmiddel insteenglooiingen. Verder worden ook grind, mijnsteen,fosforslak en colloïdaal beton gebruikt.Een ander opmerkelijk verschijnsel is de extra verdedigingop een aantal dijken zoals palenrij en of muraltmuurtjes.

Nade uitvoering van het Deltaplan heeft de Deltadienst vanRijkswaterstaat een slag gemaakt om zwakke plekken in desteenglooiingen te verstevigen. Tot op heden zorgt hetwaterschap voor herstel van beschadigde plekken. In veelgevallen maakt het waterschap hierbij gebruik van asfalt.Ondanks deze laatste versteviging en herstel-werkzaamheden is het tijd voor een nieuwe structureleverbetering wat betreft veiligheid, duurzaamheid enbeleving.

Tot slot is de ligging van de geulen en de invloed hiervan opde ligging en opbouw van de dijken een opvallendverschijnsel. Liggen de geulen dicht bij de zeeweringen dankomen landinwaarts achter de dijken inlagen enkarrevelden voor. Liggen de geulen verder van de dijk afdan is er een voorland van schorren, slikken en platen.

De dammenDe meeste dammen zijn in de tweede helft van de vorigeeeuw aangelegd door de werking van het Deltaplan. Dedammen onderscheiden zich dan ook door hun sterktechnische en opvallend autonome karakter. Dit wordtvoornamelijk veroorzaakt door de vrij recente aanleg, detoen geldende maatschappelijk context, de ligging van dedammen, de vorm en de toegepaste materialen. Debekleding van de dammen bestaat vaak uitmoderne/technische materialen. Bovendien is het verschiltussen een onder- en boventafel meestal niet aanwezig. Dewaterstaatkundige ingrepen veroorzaken daardoor eenautonoom en technisch landschap. De Oosterscheldekeringwordt beschouwd als een monument en heeft naast dewaterstaatkundige een enorme betekenis als kunstwerkmet bovendien een hoge recreatieve waarde. De dammen

7

kennen elk een eigen karakter door de aanwezigheid vanimposante (Krammersluis) of meer gewone sluiscomplexenen recreatieve voorzieningen en aantrekkingskracht.

Bijzondere puntenOp enkele plaatsen liggen in de dijken of dammenbijzondere 'punten' zoals: havens, opslag- enverwerkingsplekken, sluizen, uitwateringen, bakenplaatsen,enzovoorts. De havens en sluizen zijn vaak een start- eneindpunt van een bepaalde route voor bestemmingverkeerof de recreatievaart. De ongeveer twintig havens zijngrotendeels in gebruik als jacht, werk-, vis- of vluchthaven.Verder vormt de beroepsvisserij een belangrijke activiteitop de Oosterschelde. Hierbij gaat het met name omschelpdierkweek en schelpdiervisserij zoals mosselen,kokkels en oesters. Yerseke is het centrum van de visserij.

Conclusies en uitgangspuntenDe dijken en dammen zoals die nu te zien zijn, vormenduidelijk een afspiegeling van het verleden. Bovendien kentelk tijdvak een kenmerkend materiaalgebruik. In het tracé,profiel en materiaalgebruik ligt dus een grote hoeveelheidhistorische informatie opgeslagen.Verder vormen de steenglooiingen van de dijken eenuitstekend substraat voor een rijk en ecologisch bijzonderleven van planten en dieren. Boven de waterlijn wordenvooral mossen aangetroffen, terwijl onder de waterlijnvooral wieren en schelpdieren hun plek vinden. Deaanwezigheid van een voorland met schorren, slikken enplaten geeft een waardevolle aanvulling op de ecologischepotenties. Bovendien zijn grote delen van de Oosterscheldein 1990 aangewezen als natuurmonument die daardooronder de natuurbeschermingswet vallen. Het gaat hierbijom de schorren, slikken en platen, het ondiepe water enenkele geulen.

Naast de genoemde cultuurhistorische en ecologischewaarden verdient de recreatieve waarde ook extraaandacht. De Oosterschelde is redelijk toegankelijk viaenkele doorgaande ontsluitingsroutes, een aantalattractieve voorzieningen, doorgaande routes langs hetwater, havens en strandjes en een reeks aandijkovergangen. De verwachting is dat de recreatieve drukzal toenemen door maatschappelijke ontwikkelingen.

Over de primaire veiligheid worden in ontwerpnota's voorde dijkverbeteringen een aantal technische uitgangspuntengenoemd. Allereerst moeten de steenglooiingen sterkgenoeg zijn om niet te bezwijken tot aan deontwerpomstandigheden met een gemiddeldeoverschrijdingsfrequentie van 1/4000 per jaar. Verder moethet ontwerp goed uitvoerbaar zijn en goedeomstandigheden scheppen voor beheer en onderhoud. Bijhet ontwerp moet eveneens rekening worden gehouden

8

met de omgeving en tot slot wordt gestreefd naarhergebruik van aanwezige materialen.

Verder dient ook aandacht uit te gaan naar het visueleaspect. De visuele uiting van een architectonisch ontwerpgeeft expressie aan een complex van factoren. Voor desteenglooiingen gaat het om expressie van historische,ecologische en recreatieve aspecten, maar in toenemendemate ook om expressie van een betekenisvolle entijdsgebonden culturele waarde.

9

3 Visie

Aanzetten tot een visieHet voorstel is om de visie op de zeeweringen van de dijkente baseren op het typische verhardingsprofiel van de dijkenmet een te onderscheiden onder- en boventafel en deligging van de dijken ten opzichte van de geulen. Hettypische verhardingsprofiel is een weerslag van eenculturele en maatschappelijke ontwikkeling door de tijdheen. Deze is in essentie gebaseerd op veiligheid eninmiddels vertegenwoordiger van de cultuurhistorischewaarde en de belevingswaarde. De ligging van de dijk tenopzichte van de geulen geeft aanleiding voor een indelingvan het lengteprofiel. Deze indeling speelt met name in opde ecologische en recreatieve waarden, maar ook op debelevingswaarden. Tegelijkertijd ontstaat hierdoor veelmeer speelruimte in het materiaalgebruik en debijbehorende financiering.

Voor de dammen geldt een verhardingsprofiel waarbij geenonderscheiding is tussen een onder- en boventafel. In hetvoorstel van de visie worden beide samengevoegd. Ditprincipe werkt ondersteunend voor de cultuurhistorische enbelevingswaarde en reikt bovendien mogelijkheden aanvoor het materiaalgebruik, de kosten en het beheer.

Voorstel is verder om bijzondere punten als zodanig totuiting te laten komen.

Deze aanzetten tot een visie komen voort uit eenzogenaamd landschappelijk perspectief. Dit bestaat uit deculturele en natuurlijke dynamiek, (cultuur)historie,ecologie en recreatieve componenten. Bovendien voldoethet aan de gestelde veiligheids- en technischeuitgangspunten. Binnen deze context kunnen deaanpassingen van de dijken of zeeweringen op eenbepaalde (architectonische) manier tot uitdrukking wordengebracht. Tot slot is de aanleg van groene of kleidijkenonder bepaalde omstandigheden wellicht het overwegenwaard. Een en ander wordt in de onderstaande visie naderuitgewerkt.

VisievormingOp basis van de voorgestelde aanzetten tot een visie zijneen drietal groepen te onderscheiden (zie kaart: VisieOosterschelde): a) dijken langs landinwaarts gelegeninlagen, b) dijken langs buitendijkse slikken en schorren enc) dammen langs slikken en schorren.

Alle groepen moeten voldoen aan de gestelde eisen watbetreft veiligheid, culturele en esthetische waarde,onderhoud en beheer en kosten. Afhankelijk van de locatie

10

is er ruimte voor cultuurhistorische en ecologischewaarden, het beeld en recreatieve mogelijkheden.

Hieruit ontstaan op basis van aard, vorm en ingreep devolgende profielen:• standaard profiel• natuurlijk profiel• technisch profiel

Onderdeel of aanvullend op deze profielen zijn:• bijzondere punten en situaties• boven beloop en kruin

Hierbij is het advies om zo min mogelijk overgangen endaarom grote aaneengesloten horizontale lengten pereenheid te maken. Bovendien wordt geadviseerd om binnende eenheid consequent met materiaalgebruik om te gaan.

StandaardprofielHet standaardprofiel is een afgeleide van het huidigealgemene profiel voor een overgroot deel van de dijkenrond de Oosterschelde. Het profiel is opgebouwd uit eenduidelijk te onderscheiden onder- en boventafel. Hetvoorgestelde standaardprofiel leent zich uitstekend voor dedijkvakken die dichtbij de geulen liggen. In bijna allegevallen zijn deze dijken gekoppeld aan inlagen. Debekleding van de zeewering is volgens het standaardprofielopgebouwd uit een duidelijk te onderscheiden onder- enboventafel waaraan in veel gevallen een rijk historischverleden valt af te lezen. Verder kunnen op veel plaatsenwaardevolle nat en droog gebonden zoutvegetaties er zichvestigen.Op basis van de dagelijkse getijdenwerking en verwijzendnaar het cuttuurhtstortsche gegeven gaat het advies uitnaar een gebruik van donker gekleurde en natuurlijkebekledingsmaterialen in de ondertafel. Op dezelfde basisgaat voor de boventafel het advies uit naar een gebruik vanlicht gekleurde en moderne bekledingsmaterialen. Verderwordt voorgesteld om een visueel onderscheid te makentussen de berm en de onderhoudspaden. Daarbij kanbijvoorbeeld gedacht worden om in de berm licht gekleurdedoorgroeibare of moderne gesloten materialen te gebruiken(bijvoorbeeld hergebruik oude bekledingen).

Het advies is verder om in dit profiel extra maatregelen tetreffen als aantoonbare hoge ecologische waarden onderdruk staan of in potentie te ontwikkelen zijn. Het gebruikvan visueel sterk afwijkende of opvallende(asfalt)verhardingen wordt bij deze dijkvakken ontraden.

Daarnaast kan in het standaard profiel extra aandacht zijnvoor recreatieve voorzieningen. Het profiel kan wordenaangepast op locaties waar recreatieve activiteiten

11

aanwezig zijn of zich mogen ontwikkelen. De aanpassingbetreft in ieder geval aandacht voor dijkovergangen, eenrecreatief bruikbaar onderhoudspaden eventueel een veiligbegaanbare glooiing. De recreatieve activiteiten kunnenbestaan uit fietsen, wandelen, verblijf op een strandje enskeeleren. In principe kan het onderhoudspad eveneens ineen doorgroeibare of gesloten verharding wordenuitgevoerd waardoor in het eerste geval het groenekarakter blijft. Een andere mogelijkheid is het aanleggenvan een smalle strook (gesloten) verharding op de bermtussen boventafel en het overige deel van die berm.

Bt: Licht gekleurdematerialen

gekleurdeen/of natuurlijkematerialen

Advies wensbeeld Standaard profiel

•

Natuurlijk profielHet natuurlijk profiel is een nieuw toe te passen profiel.Het wordt geadviseerd op plaatsen waar dijkvakkenaansluiten op uitgestrekte gebieden van slikken en platenen eventueel op dijkvakken waar bijzonder veelecologische potenties te verwachten zijn. De relatie methet natuurlijke en sterk dynamische karakter van de slikkenen de geulen komt zo tot uitdrukking in de bekleding vande dijkvakken. Op basis van de lengte van het dijkvak, dedagelijkse getijdenwerking, het cultuurhistorische en eenomvangrijk natuurlijke gegeven bestaat in een beperktaantal gevallen de mogelijkheid om te kiezen voor eenbekleding als kleidijk of groene dijk. Een andere goedeoptie is een verharde bekleding met een te onderscheidenonder- en boventafel. In dit geval gaat voor de ondertafelde voorkeur uit naar een harde donker gekleurde enmakkelijk begroeibare of natuurlijke bekledingsmateriaal.Voor de boventafel gaat de voorkeur uit naar het gebruikvan licht gekleurde begroeibare harde bekledings-materialen. In beide gevallen kan de vegetatie zich stevigen omvangrijk vestigen en zal deze daardoor nadrukkelijkhet beeld bepalen. Hiermee wordt in zowel ecologische alsvisuele zin aansluiting verkregen op schorren, slikken ofplaten. Het gebruik van moeilijk begroeibare of visueelsterk afwijkende of opvallende (asfalt)verhardingen heeftbij deze dijkvakken niet de voorkeur.

Bij het natuurlijke profiel is ook aandacht voor recreatiefgebruik. Hierbij valt te denken aan goede dijkovergangen,uitzichtpunten en mogelijke toegangen naar schorren,slikken en platen, voor de wandelaar goed begaanbare eneventueel voor fietsers berijdbare onderhoudspaden. Hetadvies hierbij is materialen te kiezen die goed aansluitenop het natuurlijke beeld en bijbehorende ecologische

12

waarden. Het gebruik van asfaltverhardingen voor deonderhoudspadenverdient wel een kritische afweging.

•

Technisch profielHet teennisene profiet wordt geadviseerd voor hetbestaande technische profiel van de dammen. Het profielkan ook toegepast worden bij dijkvakken met grootschaligebedrijvigheid, intensieve recreatieve activiteiten ofstedelijk gebied (bijvoorbeeld grootschalige visserijactiviteiten bij Yerseke). Op basis van het sterk technischeen opvallend autonome karakter van de dammen of dijkenwordt voorgesteld moderne/technische bekledings-materialen te gebruiken. Hierbij is voor elke damafzonderlijk of voor de specifieke dijkvakken het advies testreven naar een consistent gebruik van lichte of donkergekleurde moderne bekledingsmaterialen. Het gebruik vandezelfde bekledingsmaterialen is in het geheel van onder-en boventafel goed mogelijk en zelfs wenselijk.

Doordat de meeste dammen en de dijkvakken recreatiefaantrekkelijk zijn moeten ze goed toegankelijk enbegaanbaar zijn. Bij de aanpassingenvan onderhoudspadenglooiing ligt het voor de hand hier rekening mee tegehouden.

•Bt: Donkere en

Ot: Lichte en modernebekledingsmaterialen

Advjes wensbeeld Teermisen profiet optie 11

Bijzondere punten en situatiesVerder is de aanbeveling extra aandacht te schenken aanbepaalde punten of bijzondere situaties. Onder bijzonderepunten of situatie vallen bijvoorbeeld bochten,strekdammen en nollen, (historische) havens,

13

sluiscomplexen en spui- of keersluizen. Overigensmaken debochten in de meeste situaties deel uit van dedesbetreffende dijkvakken en dammen. In de bepaaldegevallen kennen de bochten in de huidige situatie echtereen afwijkende bekleding. Bij aanpassingvan een bocht ishet advies de dijkbekleding te gebruiken conform hetaangrenzende dijkvak (zie hierboven voor profielen).De strekdammen en nollen maken mogelijk geen deel uitvan de aanpassingen. Voorstel is dan ook om de huidigesituatie te handhaven en de wijzigingen in de glooiing'achterlangs' of onderdoor door te trekken. Hetzelfde geldtin bepaalde gevallen voor havens, sluiscomplexen en spui-of keersluizen. De aanpassingen vormen in bepaaldegevallen specifieke ontwerpopgaven.

•Bovenbeloopen kruinTot slot hebben alle dijken en dammen een berm,bovenbeloop en een kruin. Het huidige beeld wordt in demeeste gevallen bepaald door een grasvegetatie. Deaanpassingenvan de zeeweringen hebben mogelijk invloedop het bovenbeloop en de kruin en blijven als zodaniggehandhaafd. In bepaalde gevallen wordt een bestaandebovenloop aangetast door verhoging van de verharding vande boventafel. De berm c.q. het onderhoudspad zal in dezebepaalde gevallen eveneens worden aangepast. Devoorstellen voor de berm zijn hierboven beschreven.

•

14

4 Deeluitwerkingen

In dit hoofdstuk wordt de visie verder uitgewerkt. Op dekaart: Visie Oosterschelde zijn voor alle dijkvakken ofdammen profielen geadviseerd. De nadere uitwerking vankeuze en verdere toelichting op deze voorstellen zijn nuaan de orde.

StandaardprofielDe te onderscheiden trajecten voor het standaard profielzijn gekoppeld aan dijkvakken die dicht bij een geul liggenen een zogenaamde rugdekking hebben van inlaagpolders.Het voorstel is het profiel te koppelen aan de dijkvakkenvan de (voormalige) eilanden:• Schouwen-Duiveland

Met uitzondering ter hoogte van de Slikkenvan Viane en Schelphoek.

• Sint PhilipslandAlleen aan de westzijde van Sint Philipslandter hoogte van de Willempolder en terhoogte van de dorpskern Sint Philipsland.

• TholenTer hoogte van de Suzannepolder, Anna-Vosdijkpolder , Moggershilpolder, Oud-Kernpenhofstedepolder , Margarethapolder ende Nieuwe annex Stavenissepolder;Ter hoogte van de Scherpenissepolder, KlaasSteelandpolder, Nieuw Strijenpolder en deSchakerloopolder.

• Zuid-BevelandTen noordwesten van Yerseke de polder deBreede Watering bewesten Yerseke,Kaarspolder, Snoodijkpolder enStormezande-polder;Het gedeelte vanaf Het GoeseSastot en metde Oost-Bevelandpolder.

• Noord-BevelandDegehele noordkust met uitzondering van deinham bij de Zandkreekdam.

De bekleding van de dijken is volgens het advies voor hetstandaardprofiel opgebouwd uit een duidelijk teonderscheiden onder- en boventafel. Met dit onderscheidkomen een rijk historisch verleden en de dagelijksegetijdenwerking tot leven. In principe gaat de voorkeur uitnaar een donker gekleurde ondertafel opgebouwd metnatuurlijke bekledingsmaterialen. Voor de boventafel gaatde voorkeur uit naar gebruik van licht gekleurdebekledingsmaterialen. Voorstel is verder om de berm enhet onderhoudspad visueel vrij te laten liggen van deboventafel. Het gebruik van een doorgroeibare of geslotenverharding in het onderhoudspad behoort tot demogelijkheden door bijvoorbeeld (her)gebruik van lichtgekleurde moderne materialen.

15

Door een gefaseerde en grootschalige planmatige aanpakkan vooral bij dit profiel succesvol worden ingestoken ophergebruik, herschikking (inclusief aanvoer van anderelocaties) en toepassing van nieuwe materialen of namaaknatuurproducten. Bij het laatste kan het bijvoorbeeld gaanom donkere betonproducten die refereren aan hetnatuurlijke en historische basalt. Allerlei anderemogelijkheden en combinaties zijn echter denkbaar diezowel aan de technische bekledingsvoorwaarden als aan devoorstellen van deze visie voldoen. De visie gaat hierverder niet op in.

•

Bijzondere punten en situatiesHet voorgestelde profiel wordt op een aantal puntengestart of onderbroken en vormt in de eventueleontwerpfase een specifieke opgave. Andereaandachtspunten voor de ontwerpfase zijn destrekdammen, (vlucht)haventjes, de sluizen en de gemalen.Specifieke aandachtspunten bij het ontwerp in devervolgfase zijn per (voormalig) eiland:• Schouwen-Duiveland

Deaansluiting op de Oosterscheldekering;Het dijkvak ter hoogte van de KoudekerkseInlaag (in verband met de boulevard entoegankelijkheid). Hier kan ook gekozenworden voor een technisch profiel in verbandmet de recreatieve aantrekkingskracht enhet voor auto's volledige toegankelijkedijkvak;De monding van de Kanaalhaven bijZierikzee;Het Havenkanaalbij Zierikzee;De aansluiting bij de Slikken van Viane en inhet algemeen de nollen, strekdammen enuitwateringen (gemalen en sluizen).

• Sint PhilipslandDe voormalige haven nabij Sluis in de AnnaJacobapolder.

• TholenDe haven bij Sint Annaland;De uitmonding en de haven bij Stavenisse;Deaansluiting op de Oesterdam;Deaansluiting nabij Gorishoek.

• Zuid-BevelandDe uitmonding van het Kanaal door Zuid-Beveland;Het Kanaal door Zuid-Beveland;De haven bij Wemeldinge;De uitmonding van het Havenkanaal bij hetGoeseSas.

16

Natuurlijk profielDe te onderscheiden trajecten voor het natuurlijk profielzijn gekoppeld aan dijkvakken die ver van een geul afliggen en een zogenaamde voorland hebben van schorren,slikken en/of platen. Het voorstel is het profiel te koppelenaan de dijkvakken van de (voormalige) eilanden ter plaatsevan:• Schouwen-Duiveland

Alleen ter hoogte van de Slikken van Viane.• Sint Philipsland

Ter hoogte van de Anna Jacobapolder tot aande Philipsdam;Ter hoogte van de Abraham-Wisse polder ende Oude Polder van St. Philipsland tot aan deSlaakweg (ter hoogte van Sint Philipsland).

• TholenTer hoogte van de Van Haaftenpolder,Hollarepolder en Joanna-Mariapolder;Ter hoogte van de buitendijksgelegen Slikkenvan den Dortsman.

• Zuid-BevelandTer hoogte van de platen van het Verdronkenland van Zuid-Beveland;TussenKattedijke en het GoeseSas;Aan de zuidzijde van de Zandkreek.

• Noord-BevelandAan de noordzijde van de Zandkreek.

•

Op basis van de lengte van het dijkvak, de dagelijksegetijdenwerking, de cultuurhistorische en een omvangrijknatuurlijke gegeven kan een bekleding als kleidijk ofgroene dijk voor de hand liggen. Het profiel en debijbehorende doorsneden vormen dan een aparteontwerpopgave .In de meeste gevallen zal dit echter niet mogelijk zijn en ishet beter een verharde bekleding toe te passen met eenverschil in een onder- en boventafel. Hierbij gaat hetadvies uit naar gebruik van donker gekleurde en goedbegroeibare en/of natuurlijke bekledingsmaterialen in deondertafel. Voor de boventafel is het advies licht gekleurdeen goed begroeibare bekledingsmaterialen te gebruiken. Inbeide gevallen kan de vegetatie zich stevig en omvangrijkvestigen en het beeld bepalen. Hiermee wordt in zowelecologische als visuele zin aansluiting verkregen opschorren, slikken of platen. Het gebruik vanasfaltproducten moet bij dit profiel kritische wordenbekeken. Verder is ook hier het advies om de berm of heteventuele onderhoudspad visueel los te koppelen van deboventafel.

Door een gefaseerde en grootschalig planmatige aanpak kaneventueel bekledingsmateriaal uit deze dijkvakkenverplaatst worden naar de dijkvakken met hetstandaardprofiel. Dit is mogelijk als gebruik gemaakt wordt

17

van bekledingsmaterialen met betere mogelijkheden voorbegroeiing. Het advies hierbij is een zorgvuldige afwegingte maken tussen ecologische potenties en waarden, kostenen beheer.

Bijzondere punten en situatiesIn het voorgestelde profiel verdient vooral de eventueleaanleg van een kleidijk of groene dijk aandacht. Profiel endoorsneden kunnen enkel gegeven worden na een grondigebestudering van locatie en behoren tot de ontwerpfase.Indien aan de orde wordt hier nadrukkelijk aandacht voorgevraagd.In de ontwerpfase is het eveneens van belang voldoendeaandacht te hebben voor eventuele strekdammen,historische en archeologische waarden. Bovendien bepalenhistorische en archeologische waarden de uiteindelijkekeuze voor een kleidijk, groen dijk of het toepassen vaneen verharding. Bij een kleidijk of groene dijk kunnen naastvele natuurwaarden ook historische of archeologischewaarden verloren gaan hetgeen ongewenst en zelfs niettoegestaan is via wetgeving.

Technisch profielHet technische profiel sluit in de meeste gevallen aan ophet bestaande technische profiel van de dammen. Hetprofiel sluit ook aan bij dijkvakken met grootschaligebedrijvigheid, intensieve recreatieve activiteiten ofstedelijk gebied. De volgende dammen en dijkvakkenkomen in aanmerking voor een technische profiel:• Grevelingendam• Philipsdam• Slaakdamen Krabbenkreekdam• Oesterdam• Dijkvak ter hoogte van Yerseke• Zandkreekdam

Op basis van het sterk technische en opvallend autonomekarakter van de dammen en dijken wordt voorgesteldmoderne/technische bekledingsmateriaal te gebruiken.Hierbij gaat voor elke dam afzonderlijk of voor despecifieke dijkvakken de voorkeur uit naar een consistentgebruik van lichte of donker gekleurde modernebekledingsmaterialen. Er is geen onderscheiding tussenonder- en boventafel. Doordat de meeste dammen en dedijkvakken recreatief aantrekkelijk zijn is het aan te radendeze goed toegankelijk en begaanbaar te maken dooraanleg van goede paden.

18

5 Aanbevelingen

Het mogelijke gebruik van de relatief goedkoperematerialen bij het technische profiel is een gunstigecompensatie naar de relatief duurdere natuurlijkeprofielen. Door de afweging tussen de standaard, hetnatuurlijk en het technisch profiel doen zich mogelijkhedenvoor om te schuiven met beschikbare materialen enfinanciële middelen. Voorwaarde is wel dat vanuit het helegebied van Oosterschelde een strategische werkwijze wordtgevolgd tijdens het ontwerp en de uitvoeringsfasen.

Voor een effectief gebruik van deze visie is het belangrijkaandacht te besteden aan de vertaling van de visie naar deontwerpfase. Dit zal nodig zijn om een optimaleinterpretatie van deze visie te krijgen. Een anderbelangrijk aspect is openheid en communicatie over deinhoud van de visie. Dit speelt op zowel bestuurlijk,ambtelijk als uitvoerend niveau.

Tot slot hangt de uitwerking van de visie ook samenmet dehoeveel aan te pakken dijkvakken. De visie speelt hier welop in, maar een volledige uitwerking van de voorstellen isnatuurlijk niet gegarandeerd.

19

Agendabijlage 2.2

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat

Directie Zeeland

AanAmbtelijk overleg

VanJ. Perquin

Agendapunt 5 Landschapsvisie Oostersehelde

StatusDefinitief

Opgemaakt doorP. Goossen (DLG)

Samenvatting

Het document beschrijft de visie op het landschap voor het buitendijkse deel van dezeeweringen langs de Oosterschelde (incl. dammen). Bij het ontwerpen vandijkverbeteringswerken langs de Oosterschelde zal getracht moeten worden om deze in delandschapsvisie in te passen.

Het stuk is reeds besproken door de werkgroep Milieu & Juridische zaken en door hetProjectbureau overleg.

Voorstel aan de vergadering

Aan het Ambtelijk Overleg wordt voorgesteld om in te stemmen met de LandschapsvisieOosterschelde.

Projectbureau Zeeweringen

Postadres pIa postbus 114, 4460 AC Goes

Telefoon 0113 - 24 13 70

Telefax 0113 - 21 61 24

Bezoekadres pIa waterschap Zeeuwse Eilanden, Piet Heinstraat 77, 4461 GL Goes

Het project Zeeweringen wordt uitgevoerd in samenwerking met de Zeeuwse waterschappen en de provincie Zeeland

Bereikbaar vanaf NS-station richting Goes-West. Na ongeveer 150 m is de ingang van het waterschapskantoor aan de rechterkant

r , .. ~----------- --

,-",\ \

Kaart: Visie Oosterseheiderofielen

N Standaard profielN Natuurlijk profielN Technisch profiel

Topografischeondergrond

O~~1~_~2~~3_1IIIIl4 Kilometers

Dienst Landelijk Gebied

Bronvermelding:Kadastrale ondergrond: Kadaster, 2001

Dienst Landelïk Gebied, 17 maart 2003

;_-_

-\~>-'....

1I

C.)./

i.>:»;'0: Î'._/

"

I

c:-·~- ;:::i

/L-\ .r-• 1

I<ti h ;,11 "

~'\ \ :," J \\",,~\ '\ .

-::::-_-~.çt;:-\t-"I !

- I ~

!< \'\