NIEUWS VOOR RELATIES VAN A. HAKPARK-BEDRIJVEN DECEMBER 2007

Visie op veranderingen – transport van LNG

Online-inspectie van ‘non-piggable’ pijpleidingen

2

ColofonHaktueelDe Haktueel verschijnt viermaalper jaar en richt zich op de relatiesvan A. Hakpark-bedrijven.

RedactiecommissieA. Hak: Xaf Hendriksen en Arie Smits;Van Luyken Communicatie Adviseurs:Frank Rutten

Ontwerp & Lay-outDouwe de Haan, DelftDrukThieme Media Services, Delft

2

4Visie op veranderingenDe energiewereld verandert endat heeft gevolgen voor het werkvan A. Hak International. Watverandert en hoe kan A. Hakdaarop anticiperen?

7A. Hak Telecom preferredsupplier van KPNVoor de aanleg van glasvezel-netwerken is A. Hak Telecomvoor tal van opdrachtgevers hetaangewezen adres. Het bedrijf ispreferred supplier van KPN.

8A. Hak levert met ‘combi-werk’ een unieke service

Uitvoerder Theo van der Heidelegt uit wat combiwerk is en wat

de voordelen ervan zijn.

11De online-inspectie van‘non-piggable’ pijpleidingenWat als de pigging-techniek nietmogelijk is? Voor deze ‘non-piggable’ pijpleidingen zijnalternatieve pigs ontwikkeld.

3

Kwaliteitwil kwaliteit

De economie draait op volle toeren. Veel bedrijvenhebben een prima jaar achter de rug en zien detoekomst met vertrouwen tegemoet. De order-portefeuille is goed gevuld en vertoont een stijgendelijn. Elk bedrijf is natuurlijk trots op dergelijkeresultaten en vooruitzichten.De volgende stap is deze progressie te continueren.Daarvoor heeft een bedrijf een adequate structuur engeavanceerd materieel nodig. Maar nog belangrijkerdan structuur en materieel zijn de mensen. Hoetechnisch ons vak ook is, het is en blijft – misschienwel bij uitstek – mensenwerk. Het zijn onze mede-werkers die de projecten voor onze opdrachtgeverstot een succes maken. Daarom is het van belangmedewerkers met veel kennis en jarenlange ervaringbinnen onze organisatie te binden en te boeien. Metgepaste trots kan ik zeggen, dat veel medewerkers aljaren bij ons in dienst zijn. Zij vormen niet alleen ophet moment zelf een belangrijke steunpilaar voor hetbedrijf, maar zij zorgen er ook voor dat hun onder-neming haar toekomst veilig stelt door hun kennisaan jongeren door te geven. Een onderneming met diekenmerken is een aantrekkelijke werkgever voornieuwe medewerkers: kwaliteit wil kwaliteit. Daarbijgaat het niet alleen om salaris, maar ook om sfeer,cultuur, diversiteit, betrokkenheid, uitdagingen encarrière- en ontplooiingsmogelijkheden.Het uitgangspunt ‘kwaliteit wil kwaliteit’ geldt ookvoor opdrachtgevers. Ook zij zoeken het niveau en deuitvoerders die bij hen passen. Bij de A. Hakpark-bedrijven kunnen ze blindelings vertrouwen opkennis, ervaring, betrokkenheid en continuïteit.Ik wens onze huidige en toekomstige relaties eengezond, gelukkig en succesvol nieuw jaar.

W.D. van Geenhuizenalgemeen directeur

A. HakE-mail: info@a-hak.nlInternet: www.a-hak.nl

3

16Goedgevulde order-

portefeuille en volop kansenA. Hak Warmte Techniek, dat ditjaar is opgericht, staat op de rails.

14LOP doet goede zaken metde NAMDe VoF Landelijke OnshoreProjecten (LOP) werkt al vijf jaarvoor de Nederlandse AardolieMaatschappij (NAM) en wistonlangs het contract mettweeënhalf jaar te verlengen. Watdoet LOP nu precies?

En verderPigging-project in Korea 13

Veel werk aan de winkel 18

No Guts No Glory 20

4

De energiewereld verandert en dat heeft gevolgen voor het werkvan A. Hak International. De vraag is: wat verandert en hoekan A. Hak International daarop anticiperen? DivisiedirecteurXaf Hendriksen geeft z’n visie.

Volgens Hendriksen spelen techniek en politiek eencruciale rol in de veranderingen die plaatsvinden inde energiewereld. Een belangrijke ontwikkeling isbijvoorbeeld het vloeibaar maken van aardgas inliquified natural gas (LNG), dat vervolgens per schipwordt vervoerd. Die techniek is de laatste jaren metsprongen vooruitgegaan. Gevolg is dat de kostendaarvan zijn gedaald. En dat heeft weer consequentiesvoor de aanleg van langeafstandtransportleidingenvoor gas. Hendriksen: “Kon je enkele jaren geledennog zeggen, dat je beter een pijpleiding van 8000kilometer kon leggen dan aardgas vloeibaar maken enper tanker vervoeren, tegenwoordig ligt die afstand alop 3000 tot 4000 kilometer. Dat betekent dat minderlangeafstandleidingen worden gebouwd. De kosten invergelijking met het vloeibaar maken van gas liggendaarvoor te hoog. Daarom zie je steeds meer LNG-stations in West- en Zuid-Europese havens verschij-nen. Ook Rotterdam of de Eemshaven komendaarvoor in aanmerking. Dus nieuwe kansen voor debouw van LNG-plants, zowel voor International alsvoor de zusterbedrijven.”

Touwtjes in handenEen ander belangrijk feit heeft betrekking op hetbezit van energiebronnen. “In de landen waar we olieen gas vinden, zoals in het Midden-Oosten, VerreOosten, Venezuela, Brazilië en Rusland, hebben we te

maken met nationale oliemaatschappijen. Die hebben93% van de wereldreserve van energie in handen.Daar komt nog bij, wat uitermate belangrijk is, dat diemaatschappijen politiek zijn gestuurd. Dat betekentdat regeringen beslissingen nemen op basis vanpolitieke overwegingen en niet vanuit economischeof financiële motieven. Daarin zit dus veel ‘mensen-werk’ en dat kan vreemde situaties opleveren. Eentrend in dit verband is de druk die nationale olie-maatschappijen uitoefenen op commerciële inter-nationale oliemaatschappijen. In Rusland kwam Shellonder vuur te liggen van de Russische autoriteitenvanwege het schenden van de milieuvergunningenvan het Sakhalin II-project. Het is de vraag of deRussische overheid serieus bezorgd is om het milieuop dit eiland. Het lijkt vooral een manier om deonderhandelingen tussen Shell en Gazprom onderdruk te zetten. Oliemaatschappij Repsol kwam inAlgerije in moeilijk vaarwater, toen de autoriteitende belastingtarieven gingen aanpassen. Op eengegeven moment is het voor een internationaleoliemaatschappij niet meer interessant om te blijven.Tegelijkertijd zie je dat die landen internationaleoliemaatschappijen nodig hebben en weer aan boordhalen vanwege hun specifieke kennis en modernetechnologieën. Zo tekende Shell medio dit jaar eenovereenkomst met het Russische staatsoliebedrijfRosneft voor toekomstige samenwerking.”

Visie op veranderingen

5

Nieuwe economieënVan belang in de energiewereld is ook de opkomstvan nieuwe economieën, zoals China en India. Als jekijkt naar de top vijf van de duurste beursgenoteerdeondernemingen in de wereld, dan komen daarin maarliefst drie Chinese bedrijven voor: Petro China, ChinaMobil en Industrial & Commercial Bank of China(ICBC). En ook op de ranglijst van wereldeconomieënstijgen die landen met stip. Volgens een onderzoekvan de Verenigde Naties staat China dit jaar na deVerenigde Staten op de tweede plaats en heeft IndiaJapan van de derde plaats gestoten. Kijk je alleen alnaar China, dan heb je te maken met een bevolkingvan 1,3 miljard mensen en een jaarlijkse groei vantien procent in economisch opzicht. De energie-behoefte en -groei houden daarmee gelijke tred. Deelektriciteitscentrales die China jaarlijks bijbouwt,komen qua energiebehoefte overeen met watNederland jaarlijks aan energie produceert.Er is dus nog behoorlijk wat groei mogelijk; op delijst van rijkste landen staat China op nummer 110 enIndia op nummer 136. Het bruto jaarinkomen van deChinees ligt gemiddeld op 1700 dollar en van deIndiër op 700 dollar. Zet je dat af tegen West-Europeseen Amerikaanse standaards, dan is ook op dat gebiedhet einde nog niet in zicht.

>>>

6

Inmiddels zijn landen als China en India zeer actiefin de energiewereld. Hendriksen: “China gooit haardeuren open en trekt de wereld in, onder meer omhun groeiende energiebehoeften veilig te stellen. Zoheeft de Chinese overheid in 2006 drie keer Afrikabezocht, zeventien Afrikaanse landen aangedaan, eenforum georganiseerd om met 48 Afrikaanse staats-hoofden te praten en 1,4 miljard dollar aan schuldenafgeboekt. Er gaat zo’n 50 miljard dollar om in dehandel tussen China en Afrika. Dat wil zeggen: olieen gas van Afrika tegen diensten en materialen vanChina. En dat zijn afspraken op regeringsniveau.Internationale commerciële ondernemingen zittenniet aan die tafel. De concurrentie is verdwenen.Projecten gaan naar Chinese aannemers. Mededaardoor is een aantal grote pijpleidingprojectenbuiten het gezichtsveld van A. Hak komen te liggen.”

Kansen voor A. HakDe vraag is welke gevolgen deze ontwikkelingen nogmeer voor A. Hak hebben en hoe A. Hak daarop kananticiperen. Hendriksen: “Feit is dat de aanleg vanlange gastransportpijpleidingen zal afnemen envervoer per schip daarvoor in de plaats komt. Debouw van LNG-stations zal verder toenemen. Vanuitdie stations moeten transportleidingen op bestaandenetwerkleidingen worden aangesloten. Daar ligt danook in de toekomst een deel van ons werk. En datgeldt niet alleen voor A. Hak International, maar ookvoor andere divisies van A. Hak.”Een tweede kans ligt in de emerging markets.Hendriksen: “Nu nog hebben deze nieuwe markten

onze kennis en expertise nodig. Maar die landen lerensnel. Over tien of twintig jaar moeten wij wellichtnaar hen toe om ons op de hoogte te stellen van delaatste technieken. Daar komt nog bij dat deze landenwereldwijd de energiepolitiek en het werk dat daarbijhoort, gaan bepalen. Daarom is het van belang dat wijons met hen verbinden. Op die manier kunnen wesamen met hen de wereld intrekken, up-to-date blijvenop het gebied van technologische ontwikkelingen enwerk blijven binnenhalen. Een aanpak die wij nual volgen. Momenteel werken wij met onze Indiasepartner Reliance samen bij de aanleg van een1400 km lange 48'' hogedrukgasleiding in India.Op termijn sluit ik niet uit dat het management vandie onderdelen voor een deel uit Indiërs en Chinezenzal bestaan. Daarbij dicht ik de Indiërs meer kansentoe dan de Chinezen. Indiërs zijn opener en communi-catie met hen is een stuk makkelijker. Indiërs sprekengoed Engels.”

�

7

De Kreek: “De nieuwe organisatie-indeling in zelfstan-dige bedrijven met ieder hun eigen specialisme biedtzowel voordelen voor onze klanten als voor ons.Klanten weten gelijk waar ze moeten zijn en voorwelke werkzaamheden ze bij ons terecht kunnen.En wij kunnen onze klanten nu van dienst zijn metgespecialiseerde teams. De nieuwe status vanTelecom zal per 1 januari 2008 een feit zijn. Metde eigen ISO- en VCA-certificeringen die we ookhebben, zijn we dan geheel zelfstandig. Momenteelzijn we druk bezig met het aannemen van nieuwemensen. In totaal zal de nieuwe bv bestaan uit rondde 150 medewerkers. Dit zijn zowel eigen alsingehuurde medewerkers. Met het stevige fundamentdat we nu hebben in Noord- en Oost-Nederland,willen we landelijk verder groeien.”

KPN-projectenAls preferred supplier werkt A. Hak Telecom voordiverse projecten van KPN. De Kreek: “KPN is drukbezig met het uitbreiden van hun netwerkcapaciteit.De komende jaren gaan er voor miljarden aan kabelsde grond in. KPN werkt hiervoor samen met gebieds-gebonden aannemers en A. Hak Telecom is dit voorNoord- en Oost-Nederland, waaronder Groningen,Drenthe en Friesland. Een van de projecten waaraanwe werken, is ‘fiber to the office’. Bij de bouw vaneen nieuw industriegebied leggen wij alvast het

glasvezelnet aan. Daarna gaat een accountteam vanKPN aan de slag om klanten te werven, die wij ver-volgens aansluiten met een glasvezelverbinding dietot in het pand zelf loopt. ‘ALL-IP’ is een ander grootKPN-project waaraan wij werken. Hierbij wordt hetdigitale netwerk van KPN efficiënter en betrouw-baarder gemaakt door glasvezelnetwerken aan elkaarte koppelen en te zorgen voor redundante verbindin-gen, dat wil zeggen: reserveverbindingen. Alleen deverbindingen tussen de straatkasten en de woningenbestaan dan nog uit koperen kabels.”A. Hak Telecom houdt zich echter niet alleen bezigmet de aanleg van kabels. De Kreek: “Wij nemenregelmatig het ontwerp van netwerken voor onzerekening en verzorgen ook storingsdiensten.”

Drukke tijdenAl met al drukke tijden voor het nieuwe specialismeTelecom. “Bij de inrichting van onze nieuwe organi-satie willen we ons ook verder professionaliseren.Zo gaan we processen nog efficiënter stroomlijnen endoorlooptijden verkorten. Daarnaast hebben we eenkwaliteitshandboek opgesteld en besteden we ruimaandacht aan de interne opleiding van onze mede-werkers. Veel werk allemaal, maar werk waar we nual de vruchten van plukken. Onze opdrachtgeversgeven dan ook aan, dat ze het als een verbeteringervaren”, aldus De Kreek.

�

Inlijnlasmethode

KPN kiestA. Hak Telecomals preferredsupplier

Voor de aanleg van glasvezelnetwerken is A. Hak Telecom hetaangewezen adres. Met hun specialisme is het bedrijf onder meerpreferred supplier van KPN. Aan het hoofd staat Wim de Kreek (48).

8

9

A. Hak levert met ‘combiwerk’een unieke service‘Combiwerk’, zo op het eerste gezicht een algemene term. Maar Theo van der Heide, uitvoerder bijA. Hak Infranet District Friesland, legt graag uit wat het is én wat de voordelen ervan zijn.

“Bij een reconstructie- of nieuwbouwproject vormenhet leggen en verleggen van kabels en leidingen in degrond vaak een groot deel van het werk. Het gaat danom combiwerk: de aanleg van water, gas, elektriciteit,telefoon en internet. Alle kabels en leidingen zijneigendom van andere bedrijven. Dus wanneer zegelegd of verlegd moeten worden, sturen al diebedrijven een ‘mannetje’. Wat wij nu zeggen is: laat aldie kabels en leidingen aan ons over. Dat scheelt tijd,immers je hoeft niet te wachten tot al die verschil-lende bedrijven langs zijn geweest. Maar ook geld,want wij doen het natuurlijk voordeliger dan al diebedrijven afzonderlijk.”

Contract met de WGANiet elk bedrijf kan ‘combiwerk’ leveren. Sterker nog,A. Hak is een van de weinige die deze service aan-biedt. Infranet won dan ook vier jaar geleden deaanbesteding van de WGA (Werkgroep GezamenlijkeAanleg), een samenwerkingsverband van alle nuts-bedrijven in de regio Friesland (Vitens, Essent, NUON,ENECO Energie en UPC). Het contract met de WGAloopt op 1 januari 2009 af, maar A. Hak Infranet heeft

goede hoop het contract tussentijds te kunnenverlengen. Er is immers veel te doen en de WGA istevreden over de kwaliteit van het werk. Van derHeide: “Er lopen op dit moment zo’n veertig pro-jecten overal in de provincie. In kleine plattelands-dorpen en de grote steden, maar ook op de zeedijken.Soms boren we een gat onder bijvoorbeeld een kanaaldoor, waar we de leidingen vervolgens doorheentrekken. Dan hoeft het kanaal niet dicht en wordt descheepvaart niet gestremd.”

Project ZaailandEen belangrijk project is de reconstructie op hetZaailand in Leeuwarden. Van der Heide: “Hier wordthet nieuwe Fries Museum gebouwd en de parkeer-garage onder het plein wordt vergroot. Daarommoeten alle leidingen aan alle vier de kanten zo’ntwee meter naar buiten worden verlegd. Er zit ookeen waterleiding bij en die moeten we compleetverleggen, zodat die langs de andere kant van degebouwen loopt. Als de gemeente moet wachtentotdat elk bedrijf afzonderlijk is langs geweest, kanhet lang gaan duren. Nu zijn we in drie tot vier

>>>

<Op het Zaailandin Leeuwardenworden alle lei-dingen en kabelsongeveer tweemeter verplaatst.

>Theo v.d. Heide,

uitvoerder bijA. Hak Infranet

District Friesland.

10

maanden klaar. Dat komt ook doordat we veelervaring in huis hebben. Ik sprak net een collega diedeze waterleiding moet gaan verleggen. Hij verteldeme dat hij zelf 25 jaar geleden die leiding nog erinheeft gelegd.”

Meer dan kabelsMaar het (ver)leggen van kabels is niet het enige watVan der Heide en zijn collega’s doen. Waar hetvroeger bleef bij de kern van het werk, komen er nusteeds meer randwerkzaamheden bij. Van der Heide:“Opdrachtgevers gaan zich steeds meer bezighoudenmet hun kernactiviteiten: het leveren van diensten.Voor de aanleg leunen zij in toenemende mate op dekennis en ervaring van aannemers. We onderhoudencontact met de gemeente, met buurtbewoners enwinkeliers, maar vragen ook vergunningen aan enmaken ontwerptekeningen. Dat gebeurt ook bij hetZaailand. Daar heb ik goed contact met de gemeen-telijke instanties. Zodra we bijvoorbeeld een kabeltegenkomen die niet op de tekening staat, bel ik. Dankomen ze gelijk en overleggen we wat te doen. Verderonderhoud ik nauw contact met de winkeliers. Voorelke winkel hebben we een bruggetje over onze geulgemaakt, zodat hun klanten gemakkelijk binnenkunnen komen. We vergaderen en pakken regelmatigeen bakje koffie bij het café op de hoek. Ook eenvorm van relatiebeheer.”

Opleiding is belangrijkEr is in de markt een tekort aan goed opgeleide enervaren medewerkers. A. Hak Infranet doet veel omhaar mensen goed op te leiden. Zeker wanneer je metgas en elektra gaat werken, is dat aan te raden, nee, ishet zelfs een vereiste van de WGA. Medewerkersmoeten daarom niet alleen hun vakdiploma’s halen,maar ook een ‘aanwijs’ van Infranet krijgen. Van derHeide: “Dat betekent dat A. Hak jou ‘aanwijst’ alsgeschikt voor die taak. Ons bedrijf geeft in feite aandat jij voldoende ervaring en opleiding hebt om datwerk te kunnen doen.” Op dit moment zitten erveertien medewerkers op school. Hun theoriehebben ze al gehaald, nu de praktijk nog. Infranethoopt dat ze snel klaar zijn, want het werk ligt tewachten. Van der Heide: “Het is nu zelfs zo datopdrachtgevers wel eens moeten wachten totdat wíjtijd hebben, in plaats van andersom.”

�

Voor elke winkelis een bruggetjeover de geulgemaakt.

11

OnderhoudstechniekenDe online-inspectie van‘non-piggable’ pijpleidingenDe inwendige conditie van veel pijpleidingen wordt geïnspecteerd via de pigging-techniek: een capsule(‘pig’) beweegt vrij door de leiding en voert metingen uit. Bij sommige pijpleidingen kan dat echterniet, bijvoorbeeld omdat de diameter van de leiding varieert of de pig aan het eind niet kan wordenopgevangen. Voor deze ‘non-piggable’ pijpleidingen zijn alternatieve pigs ontwikkeld.

Voor het ontwerp van moderne pijpleidingen bestaantegenwoordig richtlijnen die rekening houden metde inzet van pigging-technieken. Toepassing van vrijbewegende pigs zou dus geen probleem moeten zijn.In praktijk worden de richtlijnen echter niet altijdgehanteerd. Vooral niet bij de constructie van relatiefkorte ‘verbindingspijpen’ (bijvoorbeeld transport-lijnen naar opslagtanks). Dat is jammer, want hetzijn vaak juist de onbeschermde verbindingspijpenwaarin afzettingen en corrosie optreden.

Bekabelde pigsOm ‘non-piggable’ pijpleidingen toch inwendig tekunnen inspecteren, zijn bekabelde pigs ontwikkeld.De kabel zorgt ervoor dat een pig ook weer de pijp-leiding kan worden uitgetrokken. De pig beweegtzich door de leiding en zendt de verzamelde infor-matie via de kabel naar een computer. Hierdoorbevindt zich in dit soort pigs minder elektronica danin zijn vrij bewegende evenknie. Bovendien beschiktmen direct over de meetresultaten. De informatiewordt op schijf opgeslagen en kan achteraf wordengeanalyseerd. De locatie van de pig wordt afgeleid uitde hoeveelheid kabel die zich in de pijpleiding

bevindt. De directe beschikking over informatiemaakt het mogelijk om meteen bijzonderheden in depijpleiding vast te stellen en bepaalde delen van depijpleiding al tijdens de inspectie opnieuw tebekijken. De meeste pigs maken gebruik vanultrasoontechnieken (‘Ultrasone Tasters’) wegens dehoge meetnauwkeurigheid. Een nadeel van debekabelde pigs is dat een pijpleiding vaak alleen kanworden geïnspecteerd als deze buiten gebruik is.

CrawlerEen bekabelde pig kan aan de kabel door de pijp-leiding worden getrokken of meegevoerd door devloeistofstroom. Sommige zijn voorzien van wielenof rupsbanden en bewegen op eigen kracht door depijpleiding (‘crawlers’). De snelheid van de meestebekabelde pigs is veel lager (300 m/uur) dan die vanvrije pigs. Ook de maximale hoeveelheid pijp die kanworden geïnspecteerd, is beperkt. Het bereik is af-hankelijk van het kabeltype, de kabellengte (tot tienkilometer) en het aantal bochten in de pijpleiding. Dewrijving in de bochten verhoogt de kracht die nodigis om pig en kabel voort te bewegen. Het maximumaantal bochten dat een bekabelde pig kan passeren,

>>>

De meeste pigs voor de inspectie van pijpleidingenzijn uitgerust met Ultrasone Tasters (UT-apparatuur)om de dikte van een pijpwand te kunnen meten.Een voordeel van deze technologie is de hogemeetnauwkeurigheid. De pijpleiding moet echtervolledig zijn gevuld met een vloeistof om de ultra-sone meting goed te kunnen uitvoeren. Vaste vuil-deeltjes en gasbellen verstrooien het ultrasonesignaal, wat ten koste gaat van de nauwkeurigheidvan de meting. Het is daarom beter om de pijpleidingeerst te reinigen door deze te spoelen. Bij een metingwordt een ultrasoon signaal (geluidspuls) via een

roterende spiegel naar de pijpleidingwand gekaatst envia dezelfde spiegel weer opgevangen. Een deel vanhet signaal reflecteert op de binnenzijde van de wand.Een ander deel van het signaal beweegt door de pijp-wand en reflecteert op de buitenzijde van de wand.Het tijdsverschil tussen beide reflecties is een maatvoor de dikte van de wand. Dankzij de roterendespiegel kan de gehele omtrek van de pijpwandworden gemeten. De stappenmotor van de spiegel kanzodanig worden ingesteld, dat per omwenteling hetgewenste aantal metingen wordt verricht.

�

Pijpwanddikte ultrasoon meten

12

Een piglet bestaat uit diverse modules (zie afbeel-ding 1). De typische modules van een piglet zijn (vanlinks naar rechts) een transmitter (1), een ultrasonetaster (2), een elektronica-unit (3), een ODO-meter (4),een batterij (5) en een glasvezelkabelhaspel (6). Demodules kunnen worden ingebouwd in een groterepig, via flexibele koppelingen aaneengeschakeld envoorzien van schijven voor de inspectie vanpijpleidingen met kleinere diameters. De piglet wordtdoor het medium in de pijpleiding meegevoerd.

1. Pig TransmitterDe pig-transmitter zorgt dat de locatie van de pigletexact kan worden bepaald, zowel tijdens de inspectieals om data te koppelen aan referentiepunten buitende pijpleiding. De transmitter zendt een signaal uitdat met een draagbare ontvanger wordt gedetecteerd.2. UT measuring headDe UT measuring head, ook wel ultrasone tastergenoemd, bestaat uit een transducer en een roterendespiegel. De transducer genereert een ultrasoon signaaldat via de spiegel naar de pijpwand wordt gestuurd.De reflectie van het signaal wordt ook weer via despiegel opgevangen.3. ElectronicsDe elektronica-unit bestuurt onder andere deultrasone taster, de stappenmotor en het ODO-meter-wiel. Ook verzorgt deze unit het datatransport via deglasvezelkabel naar de computer.

4. ODO meterDe ODO-meter is uitgerust met twee of vier wieltjesvoor de meting van de afgelegde afstand. Om deafstand nauwkeurig te meten, gaat de software uitvan het wieltje met het hoogste aantal pulsen overeen vastgestelde, korte periode.5. BatteriesDe benodigde batterijcapaciteit hangt af van deinspectiesnelheid en de lengte van de pijpleiding.De batterijcapaciteit van de piglet bedraagt minstenstweemaal de capaciteit die nodig is voor de geplandeinspectie.6. Glass-fibre unitAfhankelijk van de lengte van de pijpleiding wordtde kabelhaspel voorzien van (kilo)meters glasvezel-kabel. Eén uiteinde van de kabel is verbonden met deelektronica-unit, het andere met het zendstation vande piglet. Tijdens het voortbewegen van de kabelrolt de kabel op en af.

�

Referenties1. Developments on metal-loss intelligent pig inspection and

pipeline leak detection. H.J.M. Jansen and L.J. Gruitroij;Pipeline Performance improvement, Brussel, April 1-3 1998,Corroded pipelines, recommended Practice RP-F101, Det NorskeVeritas, 1999

2. All about Pigging. Jim Cordell and Hershel Vanzant, ISBN0-9717945-3-7 3rd edition

3. Handbuch Molchtechnik. Bernd Skerra, ISBN 3-8027-2178-0

Een 10'', bi-directionele piglet

bedraagt ongeveer vier (samen goed voor circa360 graden). Hiermee zijn de meeste ‘non-piggable’pijpleidingsegmenten goed te inspecteren. Bij de inzetvan crawlers (zelfbewegende pigs) zijn geen pompenen andere randapparatuur nodig. Het apparaat moetop een geschikte locatie in de pijpleiding wordeningevoerd; een plaats vanwaar bovendien zo minmogelijk bochten moeten worden gemaakt.

PigletA. Hak ontwikkelde zelf een speciaal type bekabeldepig: ‘piglet’ (zie afbeelding 1). Een piglet biedtnaast online-informatie het voordeel dat eenonbeperkt aantal bochten kan worden gepasseerd.Het succes van de piglet ligt in het ontwerp en deopslag van de glasvezelkabel, die een diameter heeftvan minder dan één millimeter. De kabelhaspel

Afbeelding 1

13

Pigging-project in KoreaA. Hak is gespecialiseerd in het inspecteren van non-piggablepijpleidingen. Inspection engineer Frans de Boer was in septembernog drie weken in Zuid-Korea voor een project.

De Boer en zijn twee collega’smoesten op drie locaties pijp-leidingen inspecteren: in Masan,Incheon en Dong Hea. Ze begon-nen in Masan, waar een groteopslag voor olie, gas en kerosineeen kleine kilometer van de zeestond. Aan de kust worden sche-pen gelost en via twee pijpleidin-gen van 860 meter stroomden deproducten naar de opslag. De Boer:“Beide leidingen, eentje van 12'' eneentje van 10'', waren geïnstalleerdin 1988 en nog nooit geïnspec-teerd. Het is uiteraard aan deleidingbeheerder om te bepalenwanneer hij een inspectie laat uit-voeren, dat is immers niet ver-plicht. Maar het kon geen kwaaddeze leidingen nu eens te onder-zoeken.”

De inspectie begon met het bege-leiden van de schoonmaak van deleidingen, uitgevoerd door AsiaProtech, partner van A. Hak inKorea. Daarna werden de leidin-gen gevuld met het product, in ditgeval kerosine. Toen kon de pigerin. De Boer: “We gebruikten eenbekabelde pig met ultrasoontech-niek, waarmee we direct de meet-gegevens ontvingen. Dat we de

leidingen laten vollopen, heefttwee redenen. Ten eerste om tezorgen dat de pig kan bewegen.Zodra deze er namelijk inzit, doenwe aan de voorkant van deleiding een klep open. Daardoorontstaat een drukverschil voor enachter de pig, waardoor deze gaatbewegen. De tweede reden is datde vloeistof het ultrasone geluidgoed geleidt. Als er lucht in deleiding zit, raken de metingenverstoord.” De leidingen in Masanwaren geen standaardleidingen. Indie 860 meter zaten zeker meerdan 20 bochten. Het proces ver-liep dan ook niet soepel. In éénvan de leidingen bleek een der-mate grote vernauwing te zitten,dat de inspectie moest wordenstopgezet. Het hele team verhuis-de het equipement naar de anderekant van de pijp om het resterendegedeelte vanaf daar te inspecteren.

Tijdens de inspectie stuurt de pigvia een glasfiberkabeltje van0,25 mm dikte de resultaten door.Informatie over zaken als dewanddikte, ovaliteit, diameter ende aanwezigheid van deuken.Frans: “Met die gegevens makenwe in maximaal één dag een ‘site

Het inspectieteamvan A. Hak inIncheon (Korea).

report’. Dit is een globale rappor-tage waarmee de eigenaar kan zienhoe het met zijn leidingen is ge-steld. Eenmaal terug in Nederlandmaken we een ‘final report’, waar-in we uitgebreid verslag doen vande metingen en elke onregelmatig-heid op detailniveau staat ver-meld.”In minder dan drie weken in-specteerden De Boer en zijncollega’s drie ver van elkaar afgelegen locaties. De verhuizingenvereisten een hoop extra werk.De Boer: “We moesten steeds onsmeetstation afbreken, op transportzetten en weer opbouwen, de pigombouwen naar een nieuw for-maat leiding en opnieuw kalibre-ren. Maar alles is uiteindelijkbinnen de tijdslimiet gelukt. Datwas maar goed ook, want in delaatste week van september begoneen nationale vakantieweek enzou heel Korea platliggen.”

�

bevindt zich niet buiten de pijpleiding, maar op depig zelf. De kabel wordt de pijpleiding niet ingetrok-ken, maar rolt af naarmate de pig vordert. Bovendienkan de piglet in twee richtingen bewegen en is hijgeschikt voor metingen bij variërende pijpdiameters.

RobotsVoor de inspectie van ‘non piggable’ pijpleidingenworden ook robots ontwikkeld. Dat zijn autonoomaangedreven systemen, uitgerust met een bidirectio-neel, zelfaanpassend loopwerk, een intelligente enredundante besturing en inspectiesystemen met eenhoog oplossend vermogen. Het ontwerp maakt het

mogelijk om naar keuze inspectiesystemen in te zet-ten voor de controle op bijvoorbeeld corrosie,mechanische defecten, lasnaden of haarscheur-vorming. Deze systemen worden momenteel nog nietin de praktijk toegepast, maar zullen in de nabijetoekomst een belangrijke bijdrage gaan leveren aan deconditiebewaking van pijpleidingen in (petro)chemi-sche fabrieken.

�

Dit artikel is geschreven door Hans Gruitroij, Business Unit ManagerInspection & Pipeline Services, en bewerkt door Jos Verleg van hetvakblad Industrieel Onderhoud.

13

14

Eerder werd zo’n installatie altijd ter plaatse opge-bouwd. Maar zodra de put leeg was, moest deze weerworden afgebroken en, op enkele onderdelen na,vernietigd. Zonde, vond LOP. In overleg met de NAMontwikkelde de organisatie een nieuwe, geheelmobiele installatie: de ‘KISS skid’. Paul Langbroek:“De KISS skid doet hetzelfde als een vaste installatie,maar is veel handiger en goedkoper. KISS staat danook voor Keep It Smart and Simple.” LOP heeft deinstallaties zo gemaakt dat ze precies op een vracht-wagen passen. De NAM heeft er al twaalf in gebruiken op dit moment bouwt LOP aan nummer dertien toten met zeventien. Bovendien zijn er alweer zes extrabesteld. Langbroek: “De succesvolle skids gaan weook gebruiken voor een zuurgaslocatie. Daarvoorwordt een waterscheidingsinstallatie ontworpen.Voor de veiligheid is ook een step-change gemaakt:de skids worden in een gecontroleerde omgevinggeconstrueerd, binnen, met gebruik van overheadcranes. Dat betekent een stuk minder blootstellingaan gevaren op de locatie.”

Nieuwe vestigingDe samenwerking tussen A. Hak, GTI en Tebodinontstond vijf jaar geleden. Tebodin sloot destijds hetcontract met de NAM en zocht partijen om meesamen te werken. Medio 2005 is die samenwerkingveranderd in een gelijkwaardig partnerschap, vast-gelegd in de VoF. Langbroek: “Het managementteambestaat uit zo’n tien mensen. Maar het werk ‘op devloer’ wordt uitgevoerd door medewerkers van de

De VoF Landelijke Onshore Projecten (LOP)werkt al vijf jaar voor de Nederlandse AardolieMaatschappij (NAM) en wist onlangs het contractmet tweeënhalf jaar te verlengen. Maar wat doetLOP nu eigenlijk en wie vormen deze VoF?

Paul Langbroek, directeur LOP: “LOP is een samen-werkingsverband tussen Tebodin, GTI en A. Hak.De NAM brengt al haar onshoreprojecten bij onsonder. Zij heeft een groot aantal niet-ontwikkeldegasvelden en vindt via seismologisch onderzoek ooknieuwe. Zodra ze gas gaat winnen op een locatie,zorgen wij voor de gasinstallatie en de transport-leidingen. Afhankelijk van de locatie moet het gasbehandeld óf onbehandeld worden getransporteerdnaar een behandelingsinstallatie. Vaak zit vocht inhet gas, dat moet er eerst uit. Ook moet de enormedruk eraf, zodat de pijpleidingen daaraan nietworden blootgesteld. Daarna gaat het gas naar debehandellocatie voor verdere behandeling of naar deoverslaglocatie van de NAM om uiteindelijk bij deGasunie terecht te komen.” De drie bedrijven vullenelkaar goed aan. Tebodin ontwerpt de benodigdeinstallaties en pijpleidingen, GTI bouwt het gedeeltebovengronds en A. Hak zorgt voor de ondergrondsepijpleidingen.

KISS skidsLOP verzorgt de installatie van A tot Z. De VoF maakthet ontwerp, koopt de onderdelen in, bouwt, legt deinstallatie aan en test alles voor ingebruikname.

LOP doetgoede zakenmet de NAM

De nieuwevestiging vanLOP in Assen.

15

drie bedrijven. In piektijden kan dat wel oplopen toteen paar honderd.”In augustus dit jaar verhuisde LOP naar een eigenvestiging in Assen. Daar heeft de VoF ook een eigenhal voor het bouwen van de KISS skids. Langbroek:“Eerder zaten we in Hengelo bij Tebodin en laterbij GTI in Assen. Nu hebben we dus een plek vooronszelf en daardoor ook meer een eigen gezicht.A. Hak, Tebodin en GTI stationeerden al zo’n tienmensen in het nieuwe pand voor zowel Facilitiesals Pijpleidingen. Alleen de ontwerpers en de men-sen van Inkoop moeten zich nog bij ons voegen.Maar dat duurt niet lang meer.”

Winst in tijd en geldDe LOP als samenwerkingsverband brengt veelvoordelen met zich mee, die voornamelijk zijnuit te drukken in tijd- en geldwinst. Langbroek:“Wij kennen een verregaande samenwerking tussenontwerpers en bouwers. Meestal werken de ont-werpers op papier een idee uit voor een installatie.Vervolgens gaan de opdrachtgevers op zoek naaraannemers. Die bekijkt of alles in de praktijkhaalbaar is en wat het gaat kosten. Bij ons zitten debouwers in de ontwerpfase al aan tafel. Zij denkenmee, waardoor niets wordt ontworpen wat niet kan.We hoeven bijna nooit iets opnieuw te ontwerpen.Ook meer- en minderwerk komen in veel minderemate voor. Bovendien kunnen wij direct beginnenmet het bestellen van onderdelen die lang op zichlaten wachten of met het vrijmaken van de

benodigde medewerkers. Met deze werkwijze heeftde klant meer zekerheid over zijn budget en deprojectplanning.”LOP denkt ook mee met de NAM over planning vande projecten, om te zorgen dat weinig pieken in hetjaar voorkomen. Langbroek: “In drukke periodeszorgen wij voor voldoende medewerkers. Na afloopgaan die medewerkers door naar een ander project.In een volgende drukke periode is het lastig om die-zelfde mensen vrij te maken. Wij proberen daarom dejaarplanning zo gelijkmatig mogelijk te houden, zodatwe steeds met dezelfde ervaren mensen werken. Eencontinue werkbelasting is gunstig, voor ons én voorde NAM.”

�

De KISS skid, ontwikkeld en gerealiseerd door LOP.

16

Het dit jaar opgerichte A. Hak Warmte Techniekstaat op de rails. Volgens de nieuwe directeurWillem Wognum ziet de orderportefeuille van hetbedrijf er prima uit en biedt de markt volopkansen.

Een nieuwe onderneming stamp je niet van vandaagop morgen uit de grond. Daarom is het des teverwonderlijker dat A. Hak Warmte Techniek haarbezetting in zo korte tijd voor elkaar heeft. In eenhalfjaar staat de onderneming zo goed als volledig opde rails. Wognum: “Er zijn nog slechts enkele functiesdie we moeten invullen, onder andere op het gebiedvan P&O en bij het bedrijfsbureau. In totaal telt deonderneming dan zo’n honderd medewerkers. Daar-naast schakelen we, indien nodig, externen in. Dataantal ligt gemiddeld per jaar op zo’n veertig mensen.Operationeel zouden we op dit moment nog welenkele vaklieden kunnen gebruiken, zoals lassers,isoleerders en monteurs gas en water. Op die manierkunnen we het percentage externen reduceren, watm’n voorkeur heeft. Een volledige reductie is nietnodig en niet gewenst, aangezien we door de tijdelijkeinhuur van medewerkers flexibel kunnen opereren.”

OpleidingVolgens Wognum is de krapte op de arbeidsmarktvoelbaar: “Het is momenteel moeilijk om geschiktemedewerkers te krijgen. Daarom leiden we ook zelfmensen op. Daarbij streven we ernaar tien procentvan het totaal aantal medewerkers in opleiding tehebben. Voor die opleidingen werken we nauwsamen met GOA, een landelijke organisatie die zichbezighoudt met begeleiding, coaching en trainingvan jongeren op het gebied van onderwijs en werk.De organisatie biedt jongeren één dag onderwijs opschool en vier dagen praktijkervaring bij een bedrijf.Na gebleken geschiktheid en behaalde opleidings-resultaten treden de jongeren dan in de regel na tweejaar bij het betreffende bedrijf in dienst.”

OrderportefeuilleOp dit moment is volgens Wognum de orderporte-feuille van A. Hak Warme Techniek goed gevuld.“We zijn in verschillende delen van Nederland actief.Zo houden we ons in Eindhoven bezig met een grootstadsverwarmingsproject. Daarbij gaat het om dewarmtevoorziening van circa 1500 woningen.Wij zijn verantwoordelijk voor de engineering, de

Goedgevulde orderportefeuille

17

levering van materialen en de constructie. Het projectzal zo’n anderhalf jaar duren. Bij Den Haag zijn webezig met het plan Ypenburg en in Noord- en Zuid-Holland hebben we ook diverse warmteprojectenonder handen. In Amsterdam zijn we bezig met eengroot uitbreidingsplan voor NUON. Een ander projectbetreft stadsverwarming in Purmerend. Het gaatdaarbij om onderhoud en renovatie. Bijzonder is het‘meerwarmte’-project rond Alkmaar. Daar wordt dewarmte die vrijkomt van de huisvuilverbrandingBoekelermeer, gebruikt voor de verwarming vandiverse ondernemingen in de buurt. Eén van diebedrijven is het stadion van voetbalclub AZ inAlkmaar.”Naast deze warmteprojecten is A. Hak WarmteTechniek ook ingeschakeld voor diverse andereprojecten, onder meer voor nutsbedrijven. VoorWaternet gaat A. Hak Warmte Techniek aan de slagmet de aanleg van waterleidingen.

ToekomstVoor de toekomst ziet de nieuwe directeur vanA. Hak Warmte Techniek volop mogelijkheden.Wognum: “De laatste jaren is energie, vooral het

zuinig omgaan met energiebronnen en het reducerenvan CO2, weer hoog op de agenda komen te staan.Onze opdrachtgevers, zoals NUON, Essent, ENECOEnergie en Delta investeren flink in technologischesystemen om de warmte die bij energieopwekking alsafvalproduct vrijkomt, te gebruiken voor stads-verwarming. Ook vuilverbrandingscentrales biedenmogelijkheden, omdat de restwarmte kan wordengebruikt voor stadsverwarming. Daarnaast is hetdistribueren van koud water voor koelingsdoeleindennaar vooral grotere gebouwen een groeiende markt.”Volgens Willem Wognum is een nieuwe trend waar tenemen. “De laatste tijd komen nieuwe en bestaandeopdrachtgevers naar ons toe met de vraag om eenonderhouds- en beheersplan. Zij willen weten hoe zehun netten in goede staat kunnen houden en hoe zede staat van hun netten kunnen monitoren. Maar ookof wij hen dat werk uit handen kunnen nemen. En datkunnen we natuurlijk.”

�

Ook het stadionvan voetbalclubAZ maakt deeluit van het‘meerwarmte’-project rondAlkmaar.

en volop kansen

17

18

Veel werk aan de winkelZoals vermeld in de vorige Haktueel, is Infranet geherstructureerden is in de afgelopen periode de structuur geïmplementeerd:A. Hak Rijnmond vanuit Heerjansdam, A. Hak Warmte Techniekvanuit Purmerend, A. Hak Kabel Techniek vanuit Veghel en A. HakInfranet en A. Hak Telecom vanuit Zwolle. Deze vijf landelijkespecialismen functioneren als zelfstandige bv’s en zijn tevens hetaanspreekpunt voor onze opdrachtgevers in deze regio’s.

Begin oktober is A. Hak Kabel Techniek daad-werkelijk opgezet en per 1 januari 2008 gaan demedewerkers officieel over naar de nieuwe bv.Volgens directeur Peter Telgenkamp (39) verloopt deopzet van de nieuwe structuur soepel en voorspoedig.“Met de opdeling in specialismen is het voor klantengelijk duidelijk waar ze moeten zijn voor welke klus.Ze kunnen dan werken met een partner die veelkennis van zaken heeft, op een specifieke disciplineis gericht en over gekwalificeerde medewerkersbeschikt.”

Landelijke dekkingTelgenkamp: “Bij Kabel Techniek komen rond de90 mensen werken. We willen op korte termijn eenlandelijke dekking bereiken. Met de nieuwe structuur

gaan we projectmatig werken. Daardoor zijn we instaat om ons werk beter en slimmer te organiseren.Om de krapte op de arbeidsmarkt op te vangen, gaanwe veel van onze medewerkers intern opleiden.Zo groeien ze verder in ons bedrijf en in hun specia-lisme. Op deze manier kunnen wij onze kwaliteitwaarborgen en een goede dienstverlening aan deklant garanderen.”

Veel vraagDoor het toenemende energiegebruik in Nederland iser een stijgende vraag naar het specialisme KabelTechniek. Telgenkamp: “De markt trekt enorm aanen er staan voor ons veel grote projecten op stapel.Door de komst van nieuwe energiecentrales moet deinfrastructuur verder worden uitgebreid. Ook degroeiende weerstand van de publieke opinie tegenbovengrondse hoogspanningsleidingen en demogelijke gezondheidsproblemen die daarvan hetgevolg zijn, leveren veel extra werk. Nieuwbouw-wijken worden tegenwoordig vooral gebouwd aan derand van steden en dorpen, gebieden waar zichvoornamelijk bovengrondse hoogspanningsleidingenbevinden. Die moeten nu ondergronds gaan. Boven-

19

dien is steeds meer sprake van vervangingsinveste-ringen. Een groot gedeelte van de ondergrondsekabels uit de jaren ’50 tot ’70 zijn inmiddels te ouden daardoor erg storingsgevoelig. Bij deze kabels isvroeger vaak gebruikgemaakt van olie als koel-medium. Een techniek die zeer milieuonvriendelijkis. Door toenemende publieke en politieke drukworden deze kabels steeds vaker vervangen. Vaakleggen wij deze hoogspanningskabels mechanischmet een speciale installatie. Bij deze methode wordende kabels niet getrokken, maar met een machine ineen sleuf voortgeduwd. Zo wordt voorkomen dat dekilometerslange kabels door hun eigen gewicht, totwel 50 kilo per meter, uitrekken.”

Ook boven de grondA. Hak Kabel Techniek houdt zich niet alleen bezigmet het onder de grond stoppen van kabels. Telgen-kamp: “Voor diverse gemeenten en Rijkswaterstaatverzorgen wij de aanleg van openbare verlichting,verkeerslichten en verkeersregelinstallaties. Voordeze installaties nemen wij ook de storingsdienst opons. Een andere belangrijke groeimarkt is de aanlegvan verlichting bij sportvelden en stadions. Zohebben wij recentelijk de verlichting voor destadions van FC Utrecht en Heracles verzorgd. Maardaarnaast doen wij ook veel sportveldverlichtingenvoor de grote en kleine amateurclubs in het land,zoals hockeyverenigingen en tennisclubs. Ook in detoekomst zal dit een belangrijk deel van onze omzetblijven uitmaken.”

�

F: +31 345 579 380 E: info@a-hak.nl I: www.a-hak.nl� �