Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

160
VIKIS VIEW

Transcript of Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Page 1: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

viki’s view

Viki's View.indd 1 2/29/12 9:45:07 AM

Page 2: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 2 2/29/12 9:45:07 AM

Page 3: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

viki’s view

Van overleven naar beleven: een baanbrekende methode

Paula Bartholomeus

Viki's View.indd 3 2/29/12 9:45:07 AM

Page 4: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Eerste druk© 2012 Paula Bartholomeus © 2012 248media uitgeverij, Steenwijk

Omslagontwerp: Ruud Baas Grafische VormgevingBeeld omslag: Broer van den DobbelsteenGrafische realisatie: mds

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

www.248media.nl

isbn: 9789079603206nur: 777

Viki's View.indd 4 2/29/12 9:45:07 AM

Page 5: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Het is woensdagavond 26 februari 2010.

De opa van Viki vertelt mij een opmerkelijke anekdote over zijn

kleindochter, die nog geen tweeënhalf jaar oud is: ‘Viki speelde

dat ze Zwarte Piet was, en dat ze niet thuis was.’

Het spel en het sociaal-emotionele ontwikkelingsniveau van

deze peuter imponeren. Viki blijkt op tweeënhalfjarige leeftijd

al in staat te zijn zich te verplaatsen in een ander. Daarnaast

verwerkt zij met behulp van het spel de spanningen die de

sinterklaasperiode met zich mee had gebracht. Ik realiseer me

hoe belangrijk het is om te kijken naar de gezonde ontwikkeling

van kleine kinderen. We kunnen hiervan leren wat er nodig is om

een gezond verwerkingsproces in gang te zetten. Dit is het begin

van een geheel nieuwe kijk op de behandeling van psychische

problemen van kinderen en volwassenen. Vier maanden later

levert dit gedachtegoed een voortschrijdend inzicht op met

betrekking tot een van de grootste ontwikkelingsproblemen

van deze tijd: autisme.

Viki's View.indd 5 2/29/12 9:45:07 AM

Page 6: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 6 2/29/12 9:45:07 AM

Page 7: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Inhoud

Voorwoord 13

Deel 1De orthopedagogische invalshoek 17Reactie van Joerie 18Visie op kinderen en volwassenen met psychische klachten 19Het verhaal van Hans 23Theoretische verantwoording 25Samenvatting 30

Deel 2

Het ontstaan van Viki’s View 31Het experiment 31Wat is er veranderd? 34

Deel 3

Wat is Viki’s View? 37Een cliënt omschrijft zijn Viki’s View ervaring 39Kan ik baat hebben bij Viki’s View? 40Het verhaal van Jaynie 42Persoonlijkheidsstoornissen, posttraumatische

stressstoornissen en schizofrenie 44

Ervaringen van Stephan 45

Deel 4

Viki’s View en autisme 51Stel dat het waar is ... 57Het verhaal van J 58Het verhaal over Annemarie, casuïstiek met

betrekking tot autisme 60

Viki's View.indd 7 2/29/12 9:45:07 AM

Page 8: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

De eerste kennismaking 60Begeleiding 61Het psychologisch onderzoek 62Viki’s View 63

Deel 5

Nog meer ervaringsverhalen 67Het verhaal van een jonge moeder 67Het verhaal van Corry 70

Deel 6

Reacties van het onderzoeksteam 73Het verhaal van Paula 73Het verhaal van Perry 75Het verhaal van Anke 78Het verhaal van Mark 79

Deel 7

Viki’s View protocol 83De eerste aanzet tot het protocol van Viki’s View 83Evidence-based werken 83Richtlijnen bij het gebruik van dit protocol 83Contra-indicaties bij het gebruik van dit protocol 84

Doelgroep volwassenen met psychische problemen 85Uitgangspunten 85Doelstelling 87Doelgroep volwassenen met psychische klachten 88Randvoorwaarden 89Behandelverantwoordelijkheid 90 Planningsprocedure volwassenen met psychische

klachten 90

Viki's View.indd 8 2/29/12 9:45:07 AM

Page 9: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View – de aanpak: doelgroep volwassenen met psychische problemen 93

De eerste sessie 93De tweede sessie 96De derde sessie 102De vierde sessie 102De vijfde sessie 103Follow-up 104Effectmeting en monitoren 104De voormeting 105

Doelgroep kinderen en jeugdigen met psychische problemen 113

Theoretische uitgangspunten 113Doelstelling 115 Kinderen en jeugdigen met psychische klachten 116Randvoorwaarden 117Behandelverantwoordelijkheid 118Beroepsverantwoordelijkheid 118Planningsprocedure bij kinderen en jeugdigen 119

Viki’s View – de aanpak: doelgroep kinderen en jeugdigen met psychische problemen 122

De eerste sessie 122De tweede sessie 123De derde sessie 124De vierde sessie 125De vijfde sessie 125Follow-up 125

Doelgroep volwassenen met autismespectrumstoornissen (ass) 125

Theoretische uitgangspunten 125

Viki's View.indd 9 2/29/12 9:45:07 AM

Page 10: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Het doel van de interventie 128De randvoorwaarden voor uitvoering 128Behandelverantwoordelijkheid 129

Viki’s View – de aanpak: doelgroep volwassenen met autismespectrumstoornissen 130

De eerste sessie 130Resultaten bij mensen met ass 133Wat er verandert voor mensen met ass 133Effectmeting 135Nazorg en terugvalpreventie 135

Doelgroep kinderen met autismespectrumstoornissen 136Theoretische uitgangspunten 136Aanpassingen voor kinderen met ass 137Resultaten bij kinderen met ass 137

Andere doelgroepen 139

Nawoord 141

Bijlage 1: Overzicht schema’s en schemadomeinen dr. Jeffrey Young 143

Bijlage 2: Vertrouwen en zekerheid door aanleuning 145

Verklarende woordenlijst 149

Literatuur 153

Viki's View.indd 10 2/29/12 9:45:07 AM

Page 11: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

stel dat het waar is ...

Viki's View.indd 11 2/29/12 9:45:07 AM

Page 12: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 12 2/29/12 9:45:07 AM

Page 13: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Voorwoord

Laten we toch eens meer stilstaan bij wat we hebben, bereikt

hebben.

Laten we eens kijken, ruiken, proeven, genieten van het nu.

Want op het nu wordt de morgen gebouwd!

Robert van Bastelaar-Walsh

Geachte lezer,

Twee jaar geleden ontwikkelde ik samen met mijn collega’s Perry

de Wagt, Anke Nicolasen en Mark Versteeg een hersentraining, die

tot verrassende resultaten heeft geleid.

In het boek dat voor u ligt, heb ik geprobeerd iets te beschrijven

wat voor mij bijna niet te beschrijven is.

De transformatie die heeft plaatsgevonden bij de mensen met wie

we gewerkt hebben, heeft grote indruk op ons gemaakt. Dit willen

we graag met u delen.

Dit boek is bedoeld om u duidelijk te maken wat Viki’s View nu

eigenlijk is en wat deze therapie zou kunnen betekenen.

Tijdens Viki’s View houden wij ons bezig met de manier waarop

mensen informatie verwerken. Mensen met psychische klachten

hebben moeite met het houden van overzicht. Emotionele ballast

zorgt ervoor dat zij op een andere manier tegen zichzelf en de

wereld aankijken. Hoe ernstiger de klachten zijn, des te moeilijker

het wordt om hoofd- en bijzaken te kunnen onderscheiden.

Uiteindelijk raakt de informatieverwerking ernstig verstoord.

Viki's View.indd 13 2/29/12 9:45:07 AM

Page 14: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

14 Viki’s View

In dit boek wordt de term ‘integratie’ op een andere manier

gebruikt dan u wellicht gewend bent. Met het integratieproces

wordt een informatieverwerkingsproces bedoeld. Het gaat

in dit geval om het tegelijkertijd verwerken van prikkels die

vanuit de zintuigen bij de hersenen binnenkomen, waardoor

de informatie kan worden samengevoegd tot een betekenisvol

geheel. Dit informatieverwerkingsproces is noodzakelijk om te

kunnen komen tot denken in samenhang (centrale coherentie)

en betekenisverlening (conceptvorming).

Viki’s View draait letterlijk om integratie, zowel in de betekenis die

hierboven is geschetst als in de betekenis van perspectief bieden

op een volwaardigere positie binnen onze maatschappij. Wanneer

het integratieproces in de hersenen wordt aangezet, ontstaan er

overzicht, inzicht en daarmee perspectief. Viki’s View geeft mensen

extra mogelijkheden en ruimte voor groei en ontwikkeling.

We leven in een complexe maatschappij en onze verzorgingsstaat

is in snel tempo aan het veranderen in een participatiesamenleving

(Van der Lans 2009). Dit heeft tot gevolg dat mensen met

psychische klachten geconfronteerd worden met ingrijpende

wijzigingen in het socialezekerheidsstelsel en in de zorg.

Participatie in de samenleving is een belangrijke richtlijn geworden,

die vraagt om zelfverantwoordelijkheid en zelfredzaamheid van

mensen. De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) van

2007 is hier een voortvloeisel van. Lang niet iedereen beschikt

over eigen inzet, vaardigheden en mogelijkheden om op deze

manier te integreren en participeren binnen de maatschappij.

Mensen met psychische klachten en mensen met autisme vormen

een kwetsbare groep. Viki’s View is een methodiek die goed

Viki's View.indd 14 2/29/12 9:45:07 AM

Page 15: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Voorwoord 15

aanslaat bij deze groep. Het is een hersentraining die psychische

klachten vermindert en mensen sterker maakt. Wij vinden het

belangrijk dat Viki’s View beschikbaar komt voor mensen met

psychische klachten die de hersentraining willen en nodig hebben.

Het afgelopen jaar hebben we dan ook met zorg gewerkt aan

onze nieuwe methode en ervoor gezorgd dat deze overdraagbaar

is. Er is overleg geweest met collega’s uit het veld en we blijven

investeren in goede contacten met samenwerkingspartners.

Viki’s View is geen kant-en-klare oplossing voor psychische

problemen. Alleen met Viki’s View zijn we er nog niet. We kunnen

een positieve verandering in gang zetten. Wij vragen u Viki’s View

te beschouwen als een mooie voorzet die door gemotiveerde

cliënten en collega’s verder ingekopt moet worden.

Viki’s View is uitgeschreven in een protocol, dat in deel 7 van

dit boek is opgenomen. De lezers van dit protocol willen we

een belangrijke boodschap meegeven. Om het protocol goed

te kunnen uitvoeren, is praktijktraining nodig. Het is een

complexe therapeutische vaardigheid die oefening en geduld

vraagt. Als deze vaardigheid onvoldoende wordt beheerst, blijft

het effect uit. We zijn bezig met de ontwikkeling van cursussen

voor collega’s in het veld, waarbij het in de praktijk oefenen van

de vaardigheden die nodig zijn om Viki’s View toe te kunnen

passen, centraal zal staan.

Veel leesplezier!

Paula Bartholomeus

Waalre, januari 2012

Viki's View.indd 15 2/29/12 9:45:07 AM

Page 16: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Ohne eine heitere vollwertige Kindheid verkümmert das ganze

spätere Leben. Das Kind wird nicht erst ein Mensch, es ist schon

einer.

Janus Korczak

Viki's View.indd 16 2/29/12 9:45:07 AM

Page 17: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

deel 1

de orthopedagogische invalshoek

Viki’s View is een methodiek die ontwikkeld is vanuit de

orthopedagogiek. Orthopedagogen houden zich bezig met

opvoedingsvraagstukken. Zij streven ernaar optimale ont-

wikkelingskansen te creëren voor kinderen en jeugdigen die op

een bijzondere manier in het leven staan.

Handelingsgerichte diagnostiek is de afgelopen jaren voor

mij een steeds belangrijker hulpmiddel geworden om het

werk goed te kunnen doen. Tegelijkertijd zie ik dat er zowel

in de hulpverlening als op scholen een tendens is ontstaan

om diagnostiek als voorwaarde te stellen om voor zorg in

aanmerking te komen. Als kinderen of volwassenen uit balans

zijn, laten ze dat zien in hun gedrag en in de manier waarop

ze denken en voelen. Kijken naar dat gedrag is interessant om

vast te kunnen stellen hoe ernstig de problemen zijn, en om te

beoordelen wat voor impact de problematiek heeft op de cliënt

en zijn omgeving. Diagnostiek lost echter geen problemen op.

Het is daarnaast nog een hele uitdaging om ervoor te zorgen

dat mensen terug in balans komen.

Ik zie dat er vaak met een omweg gewerkt wordt. Een omweg

die mensen onnodig lang laat wachten op hulp. Een diagnose die

naast duidelijkheid en houvast soms ook meer pijn veroorzaakt

dan dat ze verzachting biedt. Het betekent focussen op wat

Viki's View.indd 17 2/29/12 9:45:07 AM

Page 18: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

18 Viki’s View

je niet kunt, kijken naar ontwikkelingsbelemmeringen en die

uitgebreid in beeld brengen.

Dit heeft tot gevolg dat er jongeren zijn die zich door de

maatschappij afgewezen voelen. Het kinderpsychiatrisch etiket

hangt als een blok aan hun been en ontneemt hun de motivatie

om voor hun toekomst te gaan:

‘Ik ben autist, ik heb een verstandelijke beperking, ik heb een

psychiatrische achtergrond, ik ben levenslang van zorg afhankelijk.’

Bij Viki’s View wordt diagnostiek niet als voorwaarde gesteld

om mee te mogen doen.

De intake en benadering zijn klachtgericht en de therapie richt

zich op het terug in balans brengen van mensen die zichzelf zijn

kwijtgeraakt.

Reactie van Joeri F.

Toen ik aan Viki’s View begon, dacht ik eigenlijk maar één ding:

hoe kan iets wat zo klein is mijn leven nou veranderen? En dan

heb ik het niet over Paula! ;)

Het deed het dus wel!

Het is niet dat ik de dingen beter zie, want een bril had ik immers al.

Het is meer dat ik er meer energie voor heb, er meer zin in

heb als ik opsta. Ik heb ook meer zin in mijn werk. Ik denk

niet meer voortdurend dingen als: kan ik dat wel? Is dat niet te

lastig? Maar om het echt te geloven, moet je het meemaken.

Viki’s View is voor mij een alternatief op de deprimerende

Nederlandse hulpverlening die denkt mensen te beschermen,

maar er alleen in slaagt mensen voor de samenleving te

verbergen. Viki’s View gooit juist de deuren open, zodat je kunt

zeggen: ‘Hallo wereld, dit ben ik en ik ben de moeite waard!’

Viki's View.indd 18 2/29/12 9:45:07 AM

Page 19: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

De orthopedagogische invalshoek 19

Visie op kinderen en volwassenen met psychische klachten:

grote mensen zijn net kinderen, liever niet andersom

Grote mensen zijn net kinderen, althans zo zou het moeten zijn.

Ik verbaas me over de manier waarop volwassenen met

psychische problemen worden benaderd en hoezeer dit afwijkt

van de behoeftes die zij hebben als ik ervan uitga dat deze

lijken op de behoeftes van het kind.

Baby’s weten precies wat ze moeten doen om ervoor te zorgen

dat hun behoeftes door de omgeving vervuld worden. Het gaat

dan ook vaak goed. Kinderen moeten veel creatiever zijn om te

zorgen dat ze goed aan hun trekken komen. We leren peuters

hun behoeftes uit te stellen en ondergeschikt te maken aan die

van de omgeving. Zo zorgen we ervoor dat kinderen steeds

meer op grote mensen gaan lijken en dat het kinderachtig

gedrag uiteindelijk plaatsmaakt voor aangepast, volwassen

gedrag. Van een volwassene verwachten wij dat hij een individu

is, een persoonlijkheid. Een volwassene kan verantwoordelijk

gesteld worden voor zijn gedrag, moet zich bewust zijn van

dit gedrag en de consequenties daarvan aanvaarden. Als een

volwassene psychische problemen heeft, wordt hij daarvoor

ook verantwoordelijk gehouden. Hij zal een hulpvraag moeten

stellen aan de huisarts of een psycholoog, gemotiveerd moeten

zijn om voor therapie in aanmerking te komen en trouw moeten

zijn wat de inname van medicatie betreft.

Psychische klachten vallen onder het concept ziek zijn. We

praten niet voor niets over geestelijke gezondheidszorg. We

verlangen van een volwassene met psychische problemen dat

hij zich verantwoordelijk opstelt en goed voor zichzelf zorgt.

Dit lijkt vanzelfsprekend, tot het moment dat de problematiek

Viki's View.indd 19 2/29/12 9:45:07 AM

Page 20: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

20 Viki’s View

zo ernstig is geworden dat een volwassene niet meer als

wilsbekwaam wordt gezien en de maatschappij oordeelt dat

deze persoon een gevaar is voor zichzelf of voor zijn omgeving.

De zelfverantwoordelijkheid wordt dan door tussenkomst van

een psychiater en rechter ontnomen. Je zou verwachten dat in

dit geval de grote mens met ernstige psychiatrische klachten zou

worden verzorgd als een kind. Dit lijkt niet het geval te zijn.

Als je grote mensen en kinderen tot dezelfde categorie rekent

wat behoeftes betreft, dan zien we hier iets heel vreemds

gebeuren. Een kind dat verschrikkelijk overstuur is en geen

controle meer heeft over zijn emoties, wordt door zijn vader of

moeder getroost, begrensd en gerelaxeerd. Hiervoor is nabijheid

nodig: een echt ander mens dat fysiek begrenst, intimiteit geeft,

vasthoudt, wiegt, traantjes afveegt, relativeert en laat voelen dat

het allemaal wel weer goed komt. Wat zou u ervan vinden als in

plaats hiervan de ouder het kind observeert, vragen stelt, testen

afneemt en medicatie voorschrijft? Als de troost, begrenzing en

relaxatie achterwege blijven, zou dit naar mijn idee hard en koud

overkomen. Met het hysterische gedrag geeft het kind namelijk

aan: ‘Ik kan het niet alleen, ik heb je nu nodig.’ Wat een geluk als

het kind op dit moment een ouder heeft die er voor hem is.

Een volwassene die dezelfde signalen afgeeft, en aangeeft dat

hij het leven niet alleen aankan, moet beoordeeld worden. Als

het gedrag ernstig genoeg bevonden wordt, is er sprake van

een crisis. Er wordt ingegrepen, en je zou verwachten dat in de

reactie de primaire behoeftes centraal staan. Natuurlijk wordt

er fysieke begrenzing geboden als dit nodig is. Maar hoe zit het

met de nabijheid, de troost en de relaxatie? Als die troost en

relaxatie medicamenteus worden toegediend, is dat in schriel

contrast met de behoefte aan nabijheid van een persoon die

Viki's View.indd 20 2/29/12 9:45:07 AM

Page 21: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

De orthopedagogische invalshoek 21

je kunt vertrouwen. Het blijft hard, koud en is zeker niet

kinderachtig!

Er is een verschil ontstaan in de manier waarop jonge kinderen de

wereld verkennen en de wijze waarop volwassenen in het leven

staan. Kinderen gebruiken zo veel mogelijk informatie vanuit

alle zintuigen. Zij weten hoe hun moeder ruikt (let op: niet haar

parfum), ze hebben de behoefte om van alles aan te raken, in de

mond te stoppen en te proeven. Er is geen volwassene die als kind

niet geproefd heeft hoe oorsmeer en snot smaken, en daarmee

gespeeld heeft voordat het als viezigheid werd opgeslagen.

Kinderen zingen, dansen, spelen met licht en staan open voor

nieuwe ervaringen die ze onbevangen tegemoet treden. Dat

is niet zo, zult u misschien denken, mijn kind is anders. Het is

afgesloten, het is verlegen, teruggetrokken of het speelt helemaal

niet. Mijn kind kan geen contact maken, het toont geen emoties

... Of: mijn kind is zo druk en ontremd, dat is toch niet normaal!

Ik kan me in uw reactie verplaatsen als het om een kind met

psychische problemen gaat. Als het niet goed gaat met een

kind, doordat het pijn heeft, verdriet heeft, angstig is of onder

druk staat, dan raakt dat onbevangen opdoen van nieuwe

ervaringen verstoord. Het is mogelijk dat een kind geboren

wordt met een overgevoeligheid voor prikkels. Er zijn verschillen

in temperament die bepalend zijn voor de gevoeligheid van een

kind voor de informatie van buitenaf. Ook kinderen die lichamelijk

ziek zijn, spelen niet meer. Het kan ook zijn dat het kind heeft

blootgestaan aan chronische stress of overbelast wordt door

taken of verantwoordelijkheden die het emotioneel gezien nog

niet aankan. Kinderen met emotionele problemen gaan ander

gedrag vertonen. Het onbezorgd gedrag gaat eraf en het kind

Viki's View.indd 21 2/29/12 9:45:07 AM

Page 22: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

22 Viki’s View

trekt zich terug in angstig, depressief gedrag of het reageert

met agressief of oppositioneel (koppig, dwars) gedrag. De

informatieverwerking raakt verstoord, evenals de integratie, het

tegelijkertijd verwerken van zo veel mogelijk informatie via de

verschillende zintuigen. Er wordt informatie uitgesloten, waardoor

zowel de waarneming als de beleving van de werkelijkheid

verandert. Er ontstaat een vertekend beeld van de realiteit en het

kind ontwikkelt gedragspatronen als reactie op deze vertekening.

Kinderen met psychische klachten gaan zich hierdoor niet alleen

anders gedragen, maar zich ook anders ontwikkelen: de balans is

verstoord geraakt. Het is voor het kind niet meer vanzelfsprekend

om onbezorgd te spelen en optimaal te beleven. Het kind is

zichzelf niet meer, het wordt geregeerd door spanning, stress,

overprikkeling of pijn die het moet zien te overleven. Het kind

met psychische problemen reageert als een volwassene die

afgeleerd heeft om te denken, te spelen en tegelijkertijd te

voelen. Het kan zichzelf niet meer zijn. Er ontstaan klachten

bij kinderen die verschrikkelijk veel lijken op de klachten van

volwassenen met psychische problemen: piekeren, faalangst,

perfectionisme, minderwaardigheidsgevoelens, sociale isolatie,

depressiviteit, concentratieproblemen, (in)slaapproblemen,

eetproblemen, obstipatie, agressie, automutilatie ...

Viki’s View is ontwikkeld vanuit de gedachte dat volwassenen

met psychische klachten weer zouden moeten leren om op een

onbevangen, speelse manier in het leven te gaan staan. De

therapie is erop gericht om mensen van overleven naar beleven

terug te leiden, om mensen weer te laten ervaren wie ze zijn

en ze te laten voelen dat het goed is om jezelf te mogen en te

kunnen zijn.

Viki's View.indd 22 2/29/12 9:45:07 AM

Page 23: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

De orthopedagogische invalshoek 23

Het is een leuke, speelse therapie geworden die wat weg heeft

van een speltherapie voor volwassenen. Natuurlijk is deze

therapie ook voor kinderen met psychische klachten geschikt.

De doelstelling is namelijk exact dezelfde.

Het verhaal van Hans: zijn visie op de hulpverlening

Toen ik 21 jaar was, ging ik naar de huisarts, omdat het niet

goed met mij ging. Ik verkeerde in het stadium dat ik alles op

wilde geven en werd doorverwezen naar een psycholoog. Nog

geen twee maanden later was ik zo psychotisch dat ik op de paaz

(Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis) terechtkwam.

De psycholoog vroeg meer inzet van mij dan ik zelf aankon.

Dat is voor mij achteraf gezien de reden geweest dat het steeds

slechter met mij ging. Hij wilde me activeren op een moment

dat ik dat gewoon nog echt niet aankon. We voerden veel

psychologische begeleidingsgesprekken, met als doelstelling

mij inzicht te geven in mijn ziektebeeld en in mijn gedrag.

Ik verbleef twee maanden op de paaz en kreeg zó veel

antipsychotica toegediend dat ik er helemaal stijf van stond.

Ik begreep het niet. Mijn psychose was een manier van hulp

vragen. Voor mij was de psychose gewoon een manier om

duidelijk te maken hoe slecht het met mij ging.

Het effect van de medicatie die ik kreeg was ernstig. Ik voelde

me afgesneden van mijn gevoelens. Ik kon niet meer bij mijn

eigen emoties komen en andere mensen konden mij ook niet

meer raken. Het leek alsof het leven niet meer door kon gaan.

Tijdens mijn opname kreeg ik groepsgesprekken aangeboden,

die na mijn opname nog ruim drie jaar hebben voortgeduurd.

Ik vond het moeilijk om in een groep te zitten met mensen

Viki's View.indd 23 2/29/12 9:45:07 AM

Page 24: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

24 Viki’s View

die, in verhouding tot mijn eigen problematiek, weinig hadden

meegemaakt en zich zo ellendig voelden. Alsof ik niet wist dat er

meer mensen zijn die ellendige dingen hebben meegemaakt.

Ik denk veel na over de maatschappij en hoe bepaalde mensen

een plaats veroverd hebben. Veel mensen zijn maar een marionet

in de maatschappij, ook al hebben ze een hoge opleiding gehad.

Ik val op dit moment buiten de maatschappij. Als ik kijk welke

mensen de touwtjes in deze maatschappij in handen hebben,

geloof ik niet dat ik erbij wil horen.

Mijn ervaring met de hulpverlening is dat problemen zoals

depressiviteit wel worden herkend, maar dat niemand goed

weet hoe ze deze op moeten lossen. Het voelt raar om cliënt of

psychiatrische patiënt te zijn.

Ik zie mezelf naar een kantoortje lopen dat zo kil is ingericht als

het maar zijn kan. De persoon die tegenover mij zit, laat niets los

over zichzelf, terwijl contact voor mij ongelooflijk belangrijk is.

Er wordt op routine gewerkt en er worden pasklare antwoorden

gegeven. Ik merk dat er met een protocol gewerkt wordt. Het

voelt alsof het protocol belangrijker is dan het contact met

mij. Ik krijg het ijskoud als ik de mededeling krijg dat ik door

bezuinigingen en reorganisatie van therapeut moet wisselen.

Ik heb al veel rechterlijke machtigingen gehad. Een daarvan

gaat een dezer dagen in en er staat in dat ik medicijnen

moet gebruiken. Als ik afwijkend gedrag vertoon, krijg ik een

antipsychoticum. Ik mag niet naar het buitenland reizen. Dit

geldt voor een half jaar en deze periode kan steeds verlengd

worden. Ik ben psychiatrisch patiënt en alles wordt buiten mij om

geregeld. Ik zit in een isolement, er zijn geen mensen waar ik op

terug kan vallen. Gelukkig heb ik een goed verstand. Ik zie dat

mensen met een lage intelligentie nog minder betrokken worden

Viki's View.indd 24 2/29/12 9:45:08 AM

Page 25: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

De orthopedagogische invalshoek 25

bij hun behandeling. Mijn wereld wordt door de neerwaartse

spiraal waar ik in zit steeds kleiner. Dit maakt het moeilijk om

het leven vol te houden. Nee, het is geen sprookje: na tien jaar

behandeling ben ik als jongeman in de wao terechtgekomen. Ik

heb dan toch het idee dat er iets niet goed is gegaan.

Nu krijg ik Viki’s View en er gebeurt totaal onverwacht nog

iets met mij. Wat het precies is, dat weet ik niet. Het is heel

bijzonder. Het lijkt alsof mijn leven lichter wordt.

Theoretische verantwoording

Viki’s View is een hersentraining die ontwikkeld is door

orthopedagogen in samenwerking met sociaal-psychiatrisch

verpleegkundigen.

De gebruikte methodiek is gebaseerd op de manier waarop zeer

jonge kinderen hun emoties verwerken. De gehechtheidrelatie vormt

de basis voor de ontwikkeling van adaptieve emotieregulerende

vaardigheden. Vanuit psychofysiologisch onderzoek is aangetoond

dat de aan- of afwezigheid van een primaire hechtingsfiguur

geassocieerd kan worden met de response van het autonome

zenuwstelsel (ans − autonomic nervous system), voornamelijk

tijdens stressvolle gebeurtenissen (Gillissen e.a. 2007; Oosterman

& Schuengel 2007a, b; Stevenson-Hinde & Marshall 1999).

Wanneer een kind stress, angst of ongemak voelt, wordt er vanuit

zijn gedragssysteem verbaal of non-verbaal gedrag geuit om

nabijheid van een hechtingsfiguur te verkrijgen. Dit gedrag heeft

meestal als uitkomst dat er veiligheid en zorg worden geboden door

de hechtingsfiguur (Bowlby 1969, 1997), en het zorgt ervoor dat

kinderen geleidelijk aan leren omgaan met stressvolle situaties.

Viki's View.indd 25 2/29/12 9:45:08 AM

Page 26: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

26 Viki’s View

Als hechtingsfiguren voorspelbaar, sensitief en responsief

reageren, zodat het stressniveau van een kind gereguleerd

wordt, voelt het zich veilig. Op deze manier leert het dat stress,

ongemak en een verhoogde arousal gemoduleerd kunnen

worden. Dit geeft het kind een gevoel van controle en het

gevoel dat de omgeving redelijk voorspelbaar is (Bradley 2000;

Weinfeld e.a. 1999).

Bradley heeft de afwezigheid van hechtingsfiguren, en daarmee

de afwezigheid van adequaat ontwikkelde stressregulatie,

beschreven als een belangrijke factor in het ontwikkelen van

psychopathologie (Bradley 2000). Als er geen hechtingsfiguren

aanwezig zijn tot wie kinderen zich kunnen richten in tijden

van stress, kunnen ze langdurig negatieve arousal ervaren.

Dit veroorzaakt een buitenzinnig gebruik van een gelimiteerde

set van neurale banen, dat uiteindelijk kan resulteren in

neurologische en gedragstekortkomingen (Schore 2001a, b).

De klassieke theorie van Bowlby verbindt onveilige hechting

aan psychopathologie, met daarin een centrale plek voor angst.

Mensen die onveilig gehecht zijn en daarmee een onveilig intern

werkmodel hebben ontwikkeld van zichzelf en anderen, zijn

theoretisch gezien kwetsbaarder voor psychiatrische problemen,

vooral voor angststoornissen en depressie (Bowlby 1973).

Er zijn verschillende hechtingspatronen die gerelateerd zijn aan

psychopathologie.

Naast de hechting zijn gender, temperament en de mate

van internaliserende en externaliserende problematiek

belangrijke factoren (Allen e.a. 1996; Rosenstein & Horowitz

1996). Ook onverwerkte trauma’s zijn een voorspeller voor

psychopathologie (Fonagy e.a. 1996; Allen e.a. 1996). Er is een

sterke transgenerationele relatie tussen desorganisatie van een

Viki's View.indd 26 2/29/12 9:45:08 AM

Page 27: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

De orthopedagogische invalshoek 27

kind en een hoge score op onverwerkte zaken van verlies of

trauma van een ouder.

Uit longitudinaal onderzoek is gebleken dat adolescenten die

als baby al een gedesoriënteerd hechtingspatroon hadden en

later in hun leven ook traumatische ervaringen hebben gehad,

een hoge associatie hebben met dissociatieve symptomatologie

(Ogawa e.a. 1997). Het ontstaan van dissociatieve stoornissen

kan teruggevonden worden in vroege desorganisatie in hechting.

Hierdoor is het moeilijk om maar één intern werkmodel te

ontwikkelen. Er ontstaan meerdere en verschillende representatieve

interne werkmodellen naast elkaar. Trauma’s die later in het leven

ontstaan, zullen deze verschillende representaties versterken

tot ze fragmenten vormen (Liotti 1999).

Bowlby heeft de bewering van Freud, dat te veel beloning van

moederskant een gevaar is in de zuigelingentijd, ook in overweging

genomen. Volgens Bowlby heeft Freud zich niet gerealiseerd

dat deze zogenaamde affectie en overbescherming van moeder

ontstaan kunnen zijn vanuit de overcompensatie van moeder

voor onbewuste vijandigheid. In Bowlby’s optiek is buitensporige

scheidingsangst te wijten aan ongunstige familie-ervaringen,

zoals herhaaldelijke bedreigingen van verlating of afwijzing door

ouders, of door ziekte of het overlijden van een gezinslid, waarvoor

een kind zich verantwoordelijk kan voelen.

Om uit te leggen hoe defensieve processen werken, citeert

Bowlby bewijs dat aantoont dat informatie die binnenkomt in

de hersenen, normaal gesproken veel processen ondergaat

voordat er een bewustzijn van die informatie ontstaat (Dixon

1971; Erdelyi 1974). In iedere fase van de informatieverwerking

wordt een deel ervan bewaard voor verdere processen en

verwerking; het overige deel wordt weggegooid. Dat dit zelfs kan

Viki's View.indd 27 2/29/12 9:45:08 AM

Page 28: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

28 Viki’s View

gebeuren nadat informatie al zeer geavanceerde niveaus van

codering heeft ondergaan, wordt aangetoond door dichotische

luisterstudies. Bij dit soort studies wordt aangetoond dat

deelnemers die door hoofdtelefoons verschillende informatie

krijgen aangeboden, in staat zijn om zich selectief op een van

de twee te concentreren. Desondanks wordt de informatie

waar men zich niet op concentreert, toch door processen

opgenomen, aangezien de deelnemer zich er bewust van

wordt wanneer er een persoonlijke boodschap (bijvoorbeeld

de naam van de deelnemer) genoemd wordt. Bowlby beweert

dat defensieve exclusie van informatie van het bewustzijn

afstamt van dezelfde processen als selectieve exclusie, hoewel

de redenen van de beide typen van exclusie verschillen. Er zijn

drie situaties waarvan geloofd wordt dat zij in het bijzonder

mensen laten neigen naar defensieve uitsluiting: situaties

waarvan kinderen ongewild getuigen zijn, situaties waarin de

kinderen het gedrag van ouders te onverdraaglijk vinden om

over na te denken, en situaties waarin kinderen iets doen, of

ergens aan denken waarvoor ze zich diep schamen.

Ook al beschermt defensieve exclusie het individu tegen

geestelijke pijn, verwarring of conflicten, het interfereert wel

met het vastleggen van interne werkmodellen tegenover externe

realiteit. Verschillende klinische studies die zijn gereviewd in

Separation (bv. Cain & Fast 1972), suggereren dat defensieve

exclusie leidt tot een split in interne werkmodellen. Deze split

leidt aan de ene kant tot een set van interne werkmodellen

die toegankelijk is voor het bewustzijn en voor discussie,

gebaseerd op wat het kind verteld is, en aan de andere kant

tot een set gebaseerd op wat het kind heeft ervaren, maar

wat defensief exclusief is gemaakt van het bewustzijn. Dit deel

Viki's View.indd 28 2/29/12 9:45:08 AM

Page 29: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

De orthopedagogische invalshoek 29

representeert de kant van de ouder die het kind haat of in wie

het kind teleurgesteld is.

Bowlby beschrijft in zijn boek Loss een uitvoerende structuur

die de plaats van Freuds concept ‘ego’ (1923/1961) overneemt.

Bowlby beweert dat het centrale zenuwstelsel op een losse

hiërarchische manier georganiseerd is. Er bestaat volgens

hem een groot netwerk van tweerichtingscommunicatie

tussen subsystemen. Bovenaan deze hiërarchie zouden

volgens Bowlby een of meerdere controle- of evaluatiepunten

staan, die gelinkt zijn aan het langetermijngeheugen en die

binnenkomende informatie moeten scannen op relevantie. Als

informatie als relevant beoordeeld is, wordt deze opgeslagen

in het kortetermijngeheugen, en van daaruit worden bepaalde

aspecten voor verdere processen geselecteerd.

Bowlby beweert dat alle vormen van geheugen voor het

hoofdsysteem toegankelijk zijn, ongeacht op welke manier ze

worden bewaard. Toch lijkt in sommige gevallen het hoofdsysteem

niet op een samenhangende manier in staat tot communicatie

met alle subsystemen. Wellicht zijn er in dat geval bepaalde

gedragssystemen die niet geactiveerd worden als dat nodig is.

Het zou ook kunnen dat signalen van deze gedragssystemen

onvoldoende doordringen, hoewel fragmenten van defensief

uitgesloten (geëxcludeerde) informatie soms doorsijpelen.

We ontlenen onze algemene kennis zowel aan informatie die ons door

anderen verleend wordt als aan eigen ervaringen. Bowlby schrijft

dat er ernstige psychische conflicten kunnen ontstaan wanneer

de twee bronnen van opgeslagen informatie (representaties die

zijn gebaseerd op eigen ervaringen en op de communicatie met

anderen) elkaar enorm tegenspreken. Deze psychische conflicten

kunnen ook defensieve exclusie veroorzaken.

Viki's View.indd 29 2/29/12 9:45:08 AM

Page 30: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

30 Viki’s View

Samenvatting

Een kind leert hoe het zelf en hoe de wereld in elkaar zit vanuit

de relatie met de omgeving. Ouders of andere belangrijke

hechtingsfiguren spelen een grote rol in de ontwikkeling van het

zelfconcept en de sociale conceptvorming. Als ouders veilig gehecht

zijn en in staat zijn om voorspelbaar, sensitief en responsief op hun

kinderen te reageren, kunnen zij hun kinderen zelfvertrouwen en

vertrouwen in anderen meegeven. Als kinderen in spanningsvolle

situaties kunnen terugvallen op voor hen belangrijke volwassenen,

leren ze op een gezonde manier hun emoties te reguleren.

Wanneer ouders zelf problemen hebben in de emotieregulatie

doordat zij belast zijn met onverwerkte verlieservaringen of

trauma’s vanuit de jeugd, geven zij deze ballast door aan hun

kinderen. Het kind voelt de spanning van de ouder aan, maar kan

deze spanning net als de ouder niet goed reguleren en plaatsen.

Bij emotionele overbelasting beschermt een kind zich door

informatie uit te sluiten. Situaties waarbij kinderen geneigd zijn

zich af te schermen:

− situaties waarvan kinderen ongewild getuigen zijn, terwijl

de ouders dit niet willen;

− situaties waarin kinderen het gedrag van ouders te

onverdraaglijk vinden om erover na te denken;

− situaties waarin kinderen iets doen of ergens aan denken

waarvoor ze zich diep schamen.

Het spreekt voor zich dat kinderen hierover niet met hun ouders

kunnen communiceren. Zij krijgen hierdoor niet de kans om

samen met hun ouders de spanning te neutraliseren en deze

gebeurtenissen te plaatsen. Zo bouwen zij emotionele ballast op.

Viki's View.indd 30 2/29/12 9:45:08 AM

Page 31: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

deel 2

Het ontstaan van Viki’s View

Het is woensdagavond 26 februari 2010. Een opa vertelt een opmerkelijke

anekdote over zijn kleindochter Viki, die nog geen tweeënhalf jaar oud

is: ‘Viki speelde Zwarte Piet, en dat ze niet thuis was.’

Het experiment

Het is 27 februari 2010.

Ik voel me ziek en ellendig omdat ik een griep onder de leden heb.

Nadat ik een warm bad vol heb laten lopen en de Eerste Hulp

Bij Algehele Malaise (warme melk met honing, koek en chocola)

op de rand van het bad heb gelegd, besluit ik me te verdiepen

in het Handboek schematherapie. Dit boek lees ik als professional

natuurlijk niet zomaar. Ik zoek heel gericht naar een oplossing voor

mijn buien van onredelijkheid, die ik zeer goed ken, maar die mij

telkens op een onbewaakt ogenblik overvallen. Wat heb ik daar een

hekel aan!

Het Handboek schematherapie is een goed boek, maar ik

kan niet alles plaatsen. Daarom besluit ik een gewaardeerde

collega te bellen, die schematherapeut is. Als een echte

doe-het-zelver vraag ik hem hoe ik het voor elkaar kan krijgen

om in de situatie die ik hem voorleg te reageren als een gezonde

volwassene. Dat zou ik namelijk dolgraag willen leren. Ik vind

het niet normaal om me van binnen zo boos te voelen.

Viki's View.indd 31 2/29/12 9:45:08 AM

Page 32: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

32 Viki’s View

Mijn collega vindt die boosheid juist goed. Hij zegt dat het goed

is dat ik daarbij kan. Het is goed dat die boosheid er mag zijn.

Vroeger kon dat niet, dat was te gevaarlijk. Hij legt uit dat ik

normaal gesproken wegliep als ik boos was. Of me afsloot voor

mijn omgeving.

Dat begrijp ik wel, maar er is verschil tussen boosheid en

boosheid. Ik voel de driedubbele versie: boosboosBOOS! Het

valt niet mee om dan een gezonde volwassene te spelen.

Zuchtend leg ik de telefoon neer. Ik heb gehoord dat ik

milder moet reageren. Dat kan ik vandaag zeker niet voor

elkaar krijgen. Een stuk chocola en warme melk doen

wonderen, vooral in bad. Ik word daar rustiger van. Maar

mild?

Toch lees ik door in het Handboek schematherapie. Het gaat

over het belang van rollenspelen, groepstherapie en correctieve

ervaringen, zodat maladaptief gedrag omgezet kan worden in

het gedrag van een gezonde volwassene.

Nog een diepe zucht. Ik denk dat ik nog een heel lange weg te

gaan heb. Ik twijfel eraan of het me ooit lukt.

Dan schiet mij het verhaaltje te binnen dat die trotse opa mij

vertelde over Viki en realiseer ik me dat het al eind februari is.

Arme Viki. Als ze nu, na tien weken, nóg Zwarte Piet speelt, heeft

die veel impact op haar gehad. Voor een meisje van tweeënhalf

jaar is dat erg lang. Zij zoekt dus ook naar een manier om haar

emoties te reguleren. Wat ongelooflijk knap van dat kleine

ding!

Viki en ik hebben met elkaar gemeen dat de personen die ons

angstig maken, er niet in werkelijkheid zijn. Ze zitten in ons

Viki's View.indd 32 2/29/12 9:45:08 AM

Page 33: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Het ontstaan van Viki’s View 33

hoofd en houden ons toch bezig. Ik vind het geniaal dat Viki

speelt dat ze zelf niet thuis is. Dat is wel zo veilig.

Mijn schema’s zijn niet zomaar ontstaan. Ze hebben alles te

maken met de omgeving waarin ik ben opgegroeid. Ze zijn

ontstaan in relatie met alle gezinsleden.

Het is misschien raar, maar ik kan nog heel goed spelen

en doe dat bijna elke dag. Op deze 27e februari speel ik

gezinstherapie met het hele gezin. Ik doe dat net als Viki:

Paula is niet thuis. De anderen zijn allemaal nadrukkelijk

aanwezig, inclusief mijn moeder die niet meer leeft. Dit roept

zo veel spanning op dat ik de relaxatietechniek erbij moet

gebruiken. Ik doe dat automatisch en ga helemaal op in het

spel.

Beduusd word ik ‘wakker’ in een koud bad.

Verrimpelde handen, melk afgekoeld. Het is anderhalf uur later.

Ik snap het niet. Er is iets gebeurd. Het voelt zo raar! Mijn hele

leven heb ik het gevoel gehad dat ik een bezwaard bestaan

had. Dat gevoel is weg. Voor het eerst. Ik kan het niet bevatten

en bel een goede vriend voor een kop koffie. Ik denk dat mijn

schema’s uitstaan, maar dat zou toch wel heel erg vreemd zijn.

Daarom besluit ik situaties op te gaan zoeken die mij zeker

zullen triggeren. Tot mijn verbazing gebeurt er helemaal niets.

Dit zijn dus die correctieve ervaringen. Wow! Ik verwonder

me over het feit dat ik eindelijk kan reageren als een gezonde

volwassene. Het bizarre is dat me dit helemaal geen moeite

kost. Het gaat gewoon vanzelf. Ik maak het moeilijker voor

mezelf door het fotoalbum uit de kast te halen. Dat vind ik

normaal gesproken echt niet fijn. Ik bekijk rustig de foto’s en

ik voel me mild. mild.

Viki's View.indd 33 2/29/12 9:45:08 AM

Page 34: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

34 Viki’s View

Niet in woorden te vatten

wat er is veranderd in mij

sinds je deel uit bent gaan maken

van alles wat ik ben

van alles wat ik voel

Niet meer weg te denken

je zit in mijn systeem

je zit in alle poriën

als een dikke warme deken

en dat voelt zo ontzettend goed

Nooit eerder zo gelukkig

Heb ik wel echt geleefd?

Paula

Wat is er veranderd?

Ik vind het lastig te begrijpen wat er gebeurd is en zoek mensen

op met wie ik kan praten over wat er aan de hand zou kunnen

zijn.

Bestaat er zoiets als een overlevingsknopje dat ik bij mezelf

heb uitgezet? Ik let goed op mijn reactiepatronen en de

veranderingen die ik bij mezelf waarneem.

Ik bel Anke en stel haar voor een experiment bij zichzelf te doen.

Anke reageert gematigd positief. Ze maakt geen haast om het

experiment uit te voeren. Dit is typisch Anke: ze wacht op de

perfecte tijd, de perfecte plaats en de juiste stemming. Ze laat

me meer dan een week wachten! Eindelijk krijg ik haar aan de

Viki's View.indd 34 2/29/12 9:45:08 AM

Page 35: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Het ontstaan van Viki’s View 35

telefoon. Ze vertelt dat ze het experiment heeft uitgevoerd en

daar nog niet zo veel van merkt. Ik spoor haar aan om verdere

stappen te nemen om het effect te onderzoeken. Drie lange

kwartieren later krijg ik haar opnieuw aan de telefoon.

Anke vertelt dat ze inderdaad anders lijkt te reageren. Ze blijft

er rustig onder, moet het effect nog even laten bezinken. Ik ga

Perry bellen.

Hij heeft meer meegemaakt dan Anke en zou een geschikte

proefpersoon zijn. Ik leg hem uit wat ik in mijn hoofd heb.

In gedachten zie ik Perry schouderophalend staan luisteren.

Natuurlijk komt hij wel. Ik mag het gerust op hem uittesten.

Perry is meer een man van daden dan van woorden: hij laat niet

lang op zich wachten. Zijn motto is: ‘Gas erop!’ We drinken een

kopje koffie en gaan aan de slag. Na het experiment kijkt Perry

mij vriendelijk aan. Ik kan wel raden wat er in hem omgaat:

hij denkt dat ik gek ben geworden. Perry blijft mij vriendelijk

aankijken, lacht een keer en gaat schouderophalend weer aan

het werk. Ik wacht ongeduldig af, er zit niets anders op.

Het is een dag later en ik krijg telefoon van Perry: ‘Zeg Paula,

ik kreeg vandaag kritiek van een collega en ik dacht: moet ik

mezelf nu niet opfokken? Normaal gesproken was ik echt boos

geworden door de manier waarop het gesprek verliep. Maar nu

bleef ik kalm. Rustig. Niet normaal!’ Heel bijzonder om te horen

dat het ook bij Perry heeft gewerkt. We spreken af dat we op

zullen schrijven wat er voor ons verandert. We gaan ‘het’ verder

onderzoeken ... Dit is het begin!

Viki's View.indd 35 2/29/12 9:45:08 AM

Page 36: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 36 2/29/12 9:45:08 AM

Page 37: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

deel 3

Wat is Viki’s View?

Een nieuwe therapie is nieuw en daardoor voor mensen nog

niet vertrouwd. Viki’s View is een therapievorm waarbij de

therapeut bij de cliënt het verwerkingsproces in de hersenen

probeert na te bootsen onder vergelijkbare omstandigheden

als waarin het jonge kind emoties en gebeurtenissen verwerkt.

Voor de therapeut is Viki’s View een complexe vaardigheid,

waarbij meerdere technieken tegelijkertijd gebruikt worden.

Een vaardigheid die de therapeut letterlijk in de vingers moet

krijgen voordat het gewenste effect bereikt wordt.

Om inzicht te geven in de therapie houden we informatieavonden.

Het valt op dat cliënten en hulpverleners die deze avonden

bezoeken veel behoefte hebben aan concrete beeldvorming.

Ze willen weten a) wat we precies doen, b) hoe het er precies

uitziet, c) welke vragen we aan de cliënt stellen en in welke

volgorde, en d) of we het even voor kunnen doen voor de

groep, zodat ze het kunnen zien. Dat begrijp ik goed: eerst

zien, dan geloven. De antwoorden op de vragen zijn voor

de meeste mensen onbevredigend, omdat er geen pasklare

antwoorden zijn.

In deel 7 van dit boek is een eerste aanzet gegeven tot het

omschrijven van Viki’s View in een protocol. Dat wil ik in dit

deel niet doen. Wel zal ik een poging wagen om uit te leggen

waarom het zo moeilijk is om iets nieuws te introduceren.

Viki's View.indd 37 2/29/12 9:45:08 AM

Page 38: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

38 Viki’s View

Volgens mij hebben mensen bij alle nieuwe dingen in eerste

instantie moeite om zich voor te stellen wat het precies is.

Herinnert u zich nog dat de magnetron werd uitgevonden? De

mensen die deze vraag met ja kunnen beantwoorden, wil ik

vragen hoe zij gereageerd hebben. Ik weet nog hoe spannend het

was om voor het eerst met een magnetron aan de slag te gaan.

Ik herinner me ook dat ik me afvroeg hoe het precies werkte.

Die behoefte aan kennis duurde niet zo lang. Wie eenmaal een

magnetron in gebruik genomen heeft, denkt daar verder niet te

lang meer over na. Kinderen die opgroeien met allerlei moderne

technische apparatuur, vragen zich vaak helemaal niet af hoe

het werkt. Ze maken er gewoon gebruik van. De apparatuur

wordt in hun beeldvorming als concept opgenomen. Natuurlijk

weet je wat een magnetron is. Dat weet toch iedereen? We

begrijpen dat het spannend is voor mensen als ze voor het

eerst gaan vliegen. We gaan ervan uit dat iemand die ooit in

een vliegtuig gezeten heeft, weet hoe het is.

Aan verschillende mensen die bij ons geweest zijn, hebben we

gevraagd om te vertellen hoe zij Viki’s View hebben ervaren. We

krijgen de meest uiteenlopende verhalen. Een ingrediënt dat in

al die verhalen naar voren komt, is het trommelen op de handen.

De therapeut zit tegenover de cliënt aan een tafel en vraagt hem

de handen op tafel te leggen. Terwijl de cliënt denkopdrachten

krijgt, wordt er op zijn handen getrommeld. Het tempo en de

intensiteit van het trommelen wisselen. Daardoor, of door de

opdrachten die gegeven worden, veranderen de gevoelens in

het hoofd. Soms voelt het alsof het voorhoofd hard aan het

werk is, soms alsof de hersenen juist achter of opzij actief

zijn. Ondertussen flitsen er allerlei gedachten door het hoofd,

althans bij sommige cliënten. Anderen geven juist aan dat zij

Viki's View.indd 38 2/29/12 9:45:08 AM

Page 39: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Wat is Viki’s View? 39

zich slecht kunnen concentreren en weer anderen ervaren een

Viki’s View sessie als een soort film of een soort rondreis door

het hoofd. De therapeut volgt de cliënt en diens beleving, maar

is ondertussen bezig een proces aan te sturen. Hij richt zich

stapsgewijs op een proces dat de cliënt moet doorlopen, en

op de omstandigheden waarbinnen dat moet gebeuren. Dat is

hard werken voor die therapeut, en dat ontgaat de cliënt vaak

volledig.

een cliënt omschrijft zijn Viki’s View ervaring

Ik voel de dingen die ik bij mijn moeder voelde. Ik voel wat ik

gemist heb, ik voel waar ik naar verlang. Ik weet niet waarom ze

nou switcht naar mijn moeder en haar naar mij laat kijken. Dat

weet ik niet precies, maar het lucht me op. Ondertussen, want

dat ben ik vergeten te vertellen, liggen mijn handen uitgestrekt

op tafel. Daar wordt op getrommeld. Alles wordt rustig. Van

tevoren ben ik zenuwachtig. Er is een hoop gebeurd in mijn leven

en dat is zo complex dat ik er soms geen gat in zie. Maar op een

gegeven ogenblik wordt het rustig. Ik kan alle dingen zien die me

bezwaren. Ik heb ook alle reacties: soms ben ik kwaad, soms ben

ik geëmotioneerd, soms ben ik heel erg verdrietig en soms zie

ik ineens een lichtpuntje. Soms wordt het ineens helemaal licht!

Soms zeggen de mensen die in de kring staan, de dingen die ik

wil dat ze zeggen. Soms kan ik de dingen zeggen die ik tegen

hen wil zeggen. Maar het speelt zich allemaal in mijn hoofd af,

ondertussen gaat het trommelen gewoon door. Wat het mooiste

van dit is, vind ik de keren dat ik het heb meegemaakt, dat het

zo intiem is. Zo privé. Het is een proces dat zich helemaal binnen

mij afspeelt. Ik krijg de impulsen, ik trek de conclusies. De

Viki's View.indd 39 2/29/12 9:45:09 AM

Page 40: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

40 Viki’s View

therapeute die tegenover me zit, interpreteert niet. Ze zegt niet

tegen me: ‘Nu gaan we terug naar die tijd van die traumatische

ervaringen en dan gaan we het nog een keer helemaal opnieuw

beleven.’ Dat is niet nodig. Want dat beleven dat heb je al gedaan

en het herhalen van vervelende dingen maakt ze alleen nog maar

vervelender. Het overzicht en de rust krijgen om te kijken naar

de dingen die je bezwaren, om te kijken naar de dingen waar

je verdriet van hebt, om te kijken daar waar je de oplossingen

ziet van dingen, dat is allemaal iets wat je zelf doet. En het privé

wordt gewaarborgd door het feit dat je zelf je ogen gesloten

hebt. Het speelt zich binnen in je af.

Kan ik baat hebben bij Viki’s View?

Als je op overleven staat, verandert de kijk op jezelf, op je

binnenwereld en op de dingen die zich buiten je afspelen.

Je gaat op een vertekende manier naar jezelf, naar anderen

en naar de wereld om je heen kijken. De kijk op jezelf is het

zelfconcept, de manier waarop je naar relaties met anderen

kijkt en hoe je die ervaart, is de sociale conceptvorming.

Het vertekend beeld is vaak herkenbaar voor de omgeving, maar

de persoon in kwestie die vanuit de vertekende beeldvorming

reageert, overziet in veel gevallen niet dat dit bijzonder is. Een

voorbeeld hiervan is het meisje met anorexia dat denkt dat ze

te dik is.

We leven in een tijd waarin onze beeldvorming sterk beïnvloed

wordt door de media. Van alle kanten komen er boodschappen

op ons af die ons vertellen hoe we zouden moeten zijn: mooi,

slim, rijk, succesvol, talentvol, voor niemand onderdoen, erbij

horen en je onderscheiden.

Viki's View.indd 40 2/29/12 9:45:09 AM

Page 41: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Wat is Viki’s View? 41

Dat heeft behoorlijk wat consequenties voor de manier waarop we

ons zelf en anderen beoordelen, en het is mede bepalend voor de

eisen die we aan onszelf en anderen stellen. Het verschil tussen hoe

je volgens de voorgeschotelde informatiestroom zou moeten zijn

en de realiteit is voor de meesten van ons groot. Realistisch gezien

wordt de overgrote meerderheid van de mensen niet als fotomodel

of als filmster geboren. Als we vinden dat we zo zouden moeten zijn,

zullen we vaak teleurgesteld worden. Als we vinden dat anderen zo

moeten zijn, stellen we te hoge eisen aan onze omgeving.

Mensen met psychische klachten zijn uit balans, hebben

problemen met hun informatieverwerking en zijn extra gevoelig

voor informatie van buitenaf. Het is een kwetsbare groep,

vanwege hun emotionele instabiliteit. Zij zijn uiterst gevoelig

voor stress, wat bij hen automatisch overlevingsgedrag

oproept dat erop gericht is het spanningsniveau te verlagen

of te ontwijken. Het gedragspatroon dat dan ontstaat, is voor

heel veel mensen herkenbaar. Deze overlevingspatronen zijn

natuurlijke, menselijke reacties op een teveel aan stress.

In bijlage 1 is een overzicht van de overlevingspatronen

(schema’s en schemadomeinen dr. Jeffrey Young) opgenomen.

De termen die daar gebruikt worden, zeggen u wellicht niet

zo veel. Daarom heb ik hier voor u een rijtje met gedachten

opgenomen die verwijzen naar overlevingspatronen die u vast

wel eens bij uzelf of bij anderen hebt waargenomen:

Ik moet ook alles alleen doen

Ik hoor nergens bij

Het gaat steeds over mij

Waarom ben ik zo perfectionistisch?

Ik kan er niet tegen als andere mensen zich zo gedragen!

Viki's View.indd 41 2/29/12 9:45:09 AM

Page 42: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

42 Viki’s View

Doe ik het wel goed?

Ik heb minderwaardigheidsgevoelens

Ik moet mezelf onder controle zien te houden

Ze houden geen rekening met mij

Ik kan niet goed voor mezelf zorgen

Het is ook nooit goed!

Ik cijfer mezelf helemaal weg

Ik ben alleen

Viki’s View is geschikt voor kinderen en volwassenen die uit

balans zijn geraakt. Het is een methode die helpt om emoties

en gebeurtenissen beter te kunnen verwerken. Zowel mensen

met milde als met ernstige psychische klachten zijn welkom.

Het verhaal van Jaynie

Ongeveer elf jaar geleden verdween alle vaste grond onder

mijn voeten; mijn leven draaide 180 graden om. Als 11-jarig

kind zijn dingen moeilijk te begrijpen en dan ga je op zoek naar

antwoorden. Een kind ben ik vanaf die dag niet meer geweest.

Het werd voor mij elke dag een strijd om het hoofd boven water te

houden. Het was nog het meest een strijd met mezelf. Jarenlang

heb ik gezocht naar antwoorden, naar een waarom, alleen kreeg

ik dat niet. Ik had ook geen idee wie ik zelf was en waarom ik was

zoals ik was. Niemand wist wat er in mij omging. Dat probeerde

ik zo veel mogelijk voor mezelf te houden, want hoe kon ik tegen

iemand anders vertellen hoe ik mij voelde en waar die gevoelens

vandaan kwamen, als ik dat zelf niet eens wist ...

Mijn schouders eronder en doorgaan, dat werkte het beste voor

mij. En zorgen dat ik geen tijd had om na te kunnen denken, dan

Viki's View.indd 42 2/29/12 9:45:09 AM

Page 43: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Wat is Viki’s View? 43

was het er ook niet. Ik vond mezelf niet belangrijk, dus deed ik

alles om het anderen naar de zin te maken. Dat heb ik heel wat

jaren vol kunnen houden, maar een paar maanden geleden werd

me dat te veel en raakte ik behoorlijk de weg kwijt. Ik wilde niks

meer, ik wilde zelfs niet meer op deze wereld rondlopen. Ik vroeg

me af voor wie ik hier eigenlijk was en voor wie ik belangrijk was.

Het ging lichamelijk en geestelijk steeds slechter, ik heb hulp

gevraagd. Helaas liep ik tegen wachtlijsten aan, en dat wachten

duurde en bleef duren. Ondertussen moest ik mijn dagen door

zien te worstelen. Totdat ik hoorde van het onderzoek.

Ik heb Paula op een zonnige woensdagmiddag gebeld met

twee vragen: ‘Wat houdt het onderzoek in?’ en ‘Wanneer kan ik

behandeld worden?’

Drie dagen later had ik mijn eerste behandeling. Mijn wereld

draaide weer 180 graden; 180 graden terug naar mezelf.

Het was bizar wat er gebeurde. Ik hoefde niks te zeggen: alle

emoties kwamen vanzelf. Dat was enorm heftig. Er zaten zo

veel emoties, maar een paar minuten en een enorme zucht later

leken ze te zakken en een plaats te krijgen in mijn hoofd. Rust!

Dat was het eerste wat ik voelde. Eindelijk rust in mijn hoofd.

Die eerste behandeling is het heftigst geweest, ik heb daarna een

paar weken nodig gehad om bij te komen. Ik was zo ontzettend

moe en alles voelde nieuw voor me. Ik kon nu mijn leven gaan

indelen zoals ik dat wilde, zonder dat ik elke dag weer geleid

werd door emoties, zorgen en vragen in mijn hoofd. Het was tijd

om aan mezelf te denken en aan wat ik nou eigenlijk wilde.

Maar wie was ik eigenlijk en waar werd ik gelukkig van? Ik had

geen idee en dat beangstigde me wel een beetje. Ik wist niet

zo goed hoe ik mijn dagen nu moest indelen. Het enige wat ik

Viki's View.indd 43 2/29/12 9:45:09 AM

Page 44: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

44 Viki’s View

wilde was heel veel slapen en met rust gelaten worden door alles

en iedereen. Ik vond het ook heerlijk om alleen te zijn en na te

kunnen denken. En dat heb ik gedaan. Voor mijn gevoel moest

ik alles opnieuw gaan ontdekken en dingen waar ik me niet goed

bij voelde niet meer toelaten in mijn leven. Langzaam ging ik me

steeds beter voelen en ging ik genieten van de kleine dingen die

ik deed. Ik ben nog steeds bezig om alles te onderzoeken. Op

dit moment doe ik alleen maar dingen die ik heel leuk vind en

die mij gelukkig maken. Ook ren ik voor niemand meer zo hard

als ik altijd gedaan heb, tenzij andere mensen dat ook voor mij

overhebben. Het is anders verspilde energie.

Ik ben veranderd door de behandelingen, heb een andere kijk

op dingen gekregen. Nu snap ik mezelf veel beter en nu begrijp

ik waarom ik ben zoals ik ben. Ik kan gemakkelijker met dingen

omgaan, dingen loslaten. Langzaam komt mijn eigenwaarde

terug en ik voel me zo ontzettend sterk. Het kwam precies op

tijd. Ik weet zeker dat deze behandeling voor veel mensen een

uitkomst zal zijn, net als dat het voor mij is geweest!

Persoonlijkheidsstoornissen, posttraumatische

stressstoornissen en schizofrenie

In de afgelopen anderhalf jaar zagen we zowel mensen met milde

psychische klachten als mensen met ernstigere psychiatrische

problematiek.

In samenwerking met de behandelende psychiaters, de cliënten

en overige betrokken hulpverleners hebben we ervaringen

opgedaan bij mensen met persoonlijkheidsstoornissen,

posttraumatische stressstoornissen en schizofrenie. Mensen

met ernstige psychiatrische beelden vormen een kwetsbare

Viki's View.indd 44 2/29/12 9:45:09 AM

Page 45: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Wat is Viki’s View? 45

groep die extra gevoelig is voor spanning, veel behoefte heeft

aan steun vanuit de omgeving en waarbij medicamenteuze

ondersteuning belangrijk is en blijft. Onze ervaring is dat ook

mensen met ernstige psychiatrische klachten veel baat kunnen

hebben bij de Viki’s View therapie.

Er is een cliënt met de diagnose schizofrenie die bereid is zijn

ervaringen met u te delen:

ervaringen van Stephan

Wat het team van Viki’s View voor mij betekend heeft ...

Allereerst hebben zij me de relaxte manier van denken en leven

weer teruggegeven. Het zelfvertrouwen, het inzicht en de moed

dat ik simpelweg gelukkig mag zijn. Voor een leek komt het

misschien wat zweverig, vaag of misschien wel spiritueel over.

Ik begrijp nu dat dit op mij dus zo overkomt. En ik zal proberen

uit te leggen wat ik bedoel en wat er in mij veranderd is.

Ruim vier jaar terug, eind 2007, werd ik gedwongen opgenomen

op de paaz-afdeling in Eindhoven. Er werd bij mij een eerste

psychose geconstateerd. Ik was toen 22 jaar en had hier nog

nooit mee te maken gehad. Ik verklaarde iedereen dus voor

gek. Ik dacht toen wel dat er iets aan de hand was, wat iedereen

voor mij verborgen hield. Daardoor was ik ervan overtuigd dat

ik er door hints en toespelingen achter moest komen.

In die tijd kreeg ik medicijnen, waardoor mijn hele lichaam letterlijk

verstijfde en een bewegingsdrang veroorzaakte waardoor ik er

lichamelijk bij liep als een oud mannetje. Dit was een van de

verschrikkelijkste lichamelijke gevoelens die ik ooit heb gehad.

Na de overstap op een ander medicijn begon dit probleem zich

op te lossen en kwam ik mentaal/psychisch tot het inzicht dat er

Viki's View.indd 45 2/29/12 9:45:09 AM

Page 46: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

46 Viki’s View

wel degelijk iets mis was met mij. Ondanks dat ik daar de ernst

natuurlijk niet van inzag, herstelde ik ogenschijnlijk snel genoeg

om vervolgens na ruim zes weken mijn ontslag te krijgen. Ik

werd geruime tijd, met enkele tussenposes door gesprekken, de

nodige nazorg en medicijngebruik, behandeld.

Ik begon opnieuw alles op de rit te zetten door weer fulltime

aan de slag te gaan in ongeveer hetzelfde vak als voorheen

en door te gaan alsof er niets gebeurd was. Na een tijdje heb

ik de behandelingen en medicinale voorschriften in de wilgen

gehangen omdat ik er simpelweg door belemmerd leek te

worden. Op het eerste gezicht leek er ook niets mis met mij te

zijn. Ik had vrienden, ging op stap, had plezier (tot op zekere

hoogte) en op het werk leek het mij voor de wind te gaan.

Onbewust en later ook bewust ging het van kwaad tot erger.

Mijn interesse in de dagelijkse dingen verdween langzaam en ik

had eigenlijk nergens zin meer in. Tot het moment dat er een

tweede maal een psychose om de hoek kwam kijken en later de

diagnose schizofrenie werd gesteld.

Ik begrijp nu dat dit voorval het keerpunt in mijn leven

moest betekenen. Ik heb uit alle macht geprobeerd het eens

totaal anders te doen. Heb me ziek moeten melden bij mijn

huidige werkgever, met grote tegenzin kan ik wel zeggen.

Alles om me heen begon opnieuw af te brokkelen, nu begrijp

ik wat ik toen diep van binnen al dacht. Rationeel voelde

het als falen, voor de tweede keer. Ik bleef het idee houden

dat alles wel goed zou komen, het is alleen een bijna te

traag proces geweest. Ik ben in die tijd opnieuw aangemeld

bij de ggz en na maanden van discussie om mij te kunnen

overtuigen ben ik toch weer aan de medicijnen gezet en

heb me daarbij neergelegd. Ondanks de vele vervelende

Viki's View.indd 46 2/29/12 9:45:09 AM

Page 47: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Wat is Viki’s View? 47

bijwerkingen en belemmeringen heb ik dit tot op de dag van

vandaag volgehouden. En ik heb er eigenlijk/eindelijk vrede

mee gesloten, waardoor het zowel lichamelijk als geestelijk

steeds minder spanning oplevert.

Buiten het medicijngebruik ondervond ik weinig hulp vanuit de

ggz. Ze wilden wel maar konden niet, en ik had er bijna vrede mee

gesloten om dwangmatig dingen te moeten doen om mijn leven

in balans te houden. Veel sporten, genoeg eten, op tijd naar bed,

en ook al had ik geen zin er toch eens uitgaan met vrienden. Al

met al was alles zo verplicht. Een te geregeld gebeuren en elke

dag weer opnieuw. Er vormden zich van die vaste leefpatronen

waar ik me maar aan moest houden. Er werd de conclusie

getrokken dat ik streng gestructureerd verder moest.

Ook hier geldt weer dat ogenschijnlijk alles goed ging, maar

ik ondervond zelf nog een hele lading interne spanning, die ik

maar niet kwijtraakte. Mijn leven stond stil, maar mijn hoofd

absoluut niet. Ik bleef tobben en spanning opbouwen. En had

me er al op ingesteld dat ik altijd geregeerd door beperkingen

en dingen die ik moest doen, verder zou moeten leven. En

geloof me, zo blij was ik daar ook niet mee. Ik hoopte dat dit na

verloop van tijd wel weg zou trekken, zodat ik op een wat meer

ontspannen manier met mijn leven verder zou kunnen gaan.

Die tijd liet echter op zich wachten. Ik ben toch gaan zoeken

naar een oplossing. Dan maar buiten de ggz, die schijnbaar

de oplossing ook niet wisten. Zoals de meesten van jullie al

raden, ben ik met Viki’s View, met name met Perry de Wagt in

aanraking gekomen.

Ik kende hem al langer omdat hij de bokstraining verzorgde

waar ik elke week aan deelnam. Toen ik hoorde dat hij al

geruime tijd bezig was met een methode die gebruikt wordt in

Viki's View.indd 47 2/29/12 9:45:09 AM

Page 48: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

48 Viki’s View

de psychiatrie, ben ik vol spanning met hem in gesprek gegaan.

In de tijd die daarop volgde, heb ik langzaam kennisgenomen

van het programma waar hij en zijn collega’s mee bezig waren.

Ik heb hier gesprekken met mijn ouders over gehad en zij

steunden mij om aan de behandelingen deel te nemen.

Vanaf dat moment is alles in een zeer korte periode veranderd.

In het begin vond ik het nog wel een beetje akelig omdat ik niet

wist wat ik kon verwachten, maar Perry heeft me hier op een

rustgevende en begripvolle wijze doorheen gesleept.

Wat gebeurt er nu eigenlijk? Ik zou het in simpele woorden niet

uit kunnen leggen, en als ik er een boek over zou schrijven, is het

nog niet te verklaren (tenminste nu nog niet). In het begin was

ik gefocust op de behandeling zelf. Perry begon te trommelen

op mijn handen en stelde wat vragen over spanning en hoe ik

mezelf bekeek. Toen schoot er nog door mijn hoofd: die man is

een beetje aan het trommelen en alles komt goed, jaja.

Ik werd gedurende de eerste behandeling steeds rustiger en

meer op mijn gemak. De dagen daarna was opeens alles anders

dan voorheen. Ik ervoer zo veel innerlijke rust, dat ik het niet voor

mogelijk hield. Ik moet er nu nog om lachen, ik was verkocht.

De weken die daarop volgden, hadden hun vervelende en fijne

momenten. Zelfs tijdens de vervelende momenten, waarin de

spanning die zich jaren in mij heeft opgebouwd verwerkt werd,

bleef ik het vertrouwen in Perry houden dat het wel goed kwam.

En warempel, het is ook zo.

Ik leef nu al een paar weken in een ontspannen toestand verder,

ontdek steeds meer goede kanten aan mezelf en anderen. Ook

ga ik de confrontatie met mezelf niet meer uit de weg. Val ook

niet meer over de minder prettige dingen die zich voor blijven

doen in het leven. Ik ben als het ware verlicht van alles om me

Viki's View.indd 48 2/29/12 9:45:09 AM

Page 49: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Wat is Viki’s View? 49

heen en merk ook steeds meer dat ik andere mensen hiermee

help. Hoe? Gewoon door er te zijn, de leuke dingen van het

leven te laten zien die ik jaren gemist heb, Leuke dingen te

doen, of de minder leuke dingen wat prettiger te maken, en een

hoge dosis humor. Door de minder leuke dingen met humor te

benaderen, slaag ik erin om in te zien wat er dus fout gaat, en

te bedenken hoe ik het probleem aan ga pakken.

Het team van Viki’s View heeft mij gevraagd om als

ervaringsdeskundige in een samenwerkingsverband met

hen verder te gaan. Ik ga hier met alle opgedane kennis en

vertrouwen een nieuwe leuke tijd van maken en hoop op mijn

beurt heel veel mensen te laten inzien dat je ook gewoon een

leuk leven kunt en mag leiden. Veel mensen vergeten dat. Ik

was het ook vergeten. Viki’s View heeft me mijn innerlijke rust

en plezier weer teruggegeven. Ik dank hen daar hartelijk voor,

en hoop heel wat voor hen en anderen te mogen betekenen!

Viki's View.indd 49 2/29/12 9:45:09 AM

Page 50: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 50 2/29/12 9:45:09 AM

Page 51: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

deel 4

Viki’s View en autisme

De afgelopen jaren hebben diagnostiek en behandeling van

autismespectrumstoornissen (ass) een grote ontwikkeling

doorgemaakt. Autisme staat sterk in de belangstelling, onder

andere doordat het aantal mensen dat de afgelopen jaren een

diagnose binnen het autismespectrum gekregen heeft, sterk is

toegenomen.

Binnen de dsm-iv, het diagnostisch handboek, wordt autisme

voornamelijk op gedragsniveau beschreven. Om zo zuiver mogelijk

te kunnen werken, heb ik daarnaast steeds neuropsychologisch

onderzoek gedaan. Voor mij was autisme een integratiestoornis:

een stoornis in de informatieverwerking. Ik vond dat je autisme

niet kon diagnosticeren als het niet gemeten was. Meten is

weten. Als ik die stoornis in de informatieverwerking niet kon

objectiveren, kon het gedrag er nog zo autistisch uitzien, maar

dan was het voor mij gedrag dat op autisme lijkt.

Er zijn verschillende manieren waarop mensen met informatie

omgaan. Naast leerstrategieën, die aangeleerd kunnen worden,

en capaciteiten, die je kunt ontwikkelen, speelt aanleg hierin

een cruciale rol.

In aanleg kunnen er zich problemen voordoen bij de aandacht

of concentratie (met gevolgen voor organisatie en planning)

en bij de integratie. Bij de integratie van zintuiglijke prikkels

werken de hersenen als een telefoniste, die de telefoontjes die

Viki's View.indd 51 2/29/12 9:45:09 AM

Page 52: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

52 Viki’s View

via alle zintuiglijke kanalen binnenkomen, tegelijkertijd moet

kunnen verwerken.

Autisme is een integratiestoornis. Voor alle stoornissen binnen

het autismespectrum geldt dat de integratie verstoord is. En

dit heeft enorme impact op het leven van een persoon met

autisme en op zijn omgeving!

Bij het verwerken van informatie vindt er allereerst een

scheiding plaats tussen informatie die we belangrijk genoeg

vinden om aandacht aan te besteden, en voor ons onbelangrijke

informatie. Wat niet belangrijk is, laten we achterwege.

Daarna brengen we samenhang aan, door de belangrijke

informatie te integreren tot een rode draad. Door betekenis te

verlenen aan de ervaringen die we hebben opgedaan, bouwen

we referentiekaders op. We zijn in staat tot conceptvorming

(beeldvorming), waar we heel veel profijt van hebben in het

dagelijkse leven.

We vinden dit allemaal heel gewoon, maar het is eigenlijk

heel bijzonder en van wezenlijk belang om goed te kunnen

functioneren. Het stelt ons in staat om te leren van eerdere

ervaringen. We bouwen inzicht op. Er ontstaat een zelfbeeld

en een beeld van anderen. We krijgen zicht op onze eigen

ontwikkeling. We kunnen teruggrijpen op het verleden en

anticiperen op de toekomst. Dit maakt dat we niet steeds

opnieuw hetzelfde wiel hoeven uit te vinden. We zijn niet

overgeleverd aan dingen die ons toevallig lijken te overkomen,

maar kunnen invloed uitoefenen op ons eigen gedrag en op dat

van anderen.

Het sociale gedrag leren we met vallen en opstaan. Door

reacties van anderen, door dingen uit te proberen en door wat

ons verteld is over de manier waarop we ons horen te gedragen.

Viki's View.indd 52 2/29/12 9:45:09 AM

Page 53: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View en autisme 53

We hoeven hier niet meer steeds over na te denken, het zit in

ons pakket en we kunnen het gemakkelijk toepassen.

Omdat een heleboel dingen die we in het dagelijkse leven

meemaken voor ons vanzelfsprekend zijn, is opgroeien een

fluitje van een cent. We hebben nog genoeg energie over om

de hobbels die er op de weg liggen, te kunnen overbruggen.

Als er geen integratie mogelijk is, betekent dit dat de informatie

die vanuit de zintuigen bij de hersenen binnenkomt, niet

goed verwerkt kan worden. Een persoon met autisme kan

niet anders dan zich focussen op één kanaal. De rest komt

wel binnen, maar er gebeurt niets mee. Het wordt dus ook

niet opgeslagen in het geheugen. Voor iemand met autisme

is die informatie er niet. Hierdoor wordt de situatie door

een persoon met autisme heel anders ervaren dan door een

persoon zonder autisme die exact hetzelfde overkomt. Wij

kunnen ons proberen te verplaatsen in de denkwijze van

iemand met autisme. Andersom is onmogelijk: er is sprake

van eenrichtingsverkeer.

Alle informatie waar de autistische persoon op focust, wordt

detail voor detail verwerkt. Er wordt geen onderscheid gemaakt

tussen belangrijke en onbelangrijke informatie. Er ontstaat geen

samenhang. Er is geen rode draad. Het lijkt alsof een persoon

met autisme detail voor detail, als bij een videoband, door de

tijd loopt. Het hier en nu bestaat uit het aantal details dat in het

werkgeheugen kan worden vastgehouden. De informatie waar

niet op gefocust wordt, lijkt niet te bestaan.

Hoe meer informatie er wordt aangeboden, des te ingewikkelder

wordt het om te begrijpen wat de boodschap is. Daarnaast is

het opnemen van veel informatie belastend voor de geest. De

persoon raakt overprikkeld en kan hierdoor uit balans raken.

Viki's View.indd 53 2/29/12 9:45:09 AM

Page 54: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

54 Viki’s View

Het hoofd is te vol: er is letterlijk geen ruimte meer over om

nieuwe informatie op te nemen.

In het geheugen van mensen met autisme ontstaat geen

samenhang. De informatie blijft bestaan uit losse fragmenten.

Hierdoor is het erg moeilijk om greep te krijgen op jezelf en je

omgeving. Personen met autisme die fantasie hebben, reageren

vaak angstig en slaan door.

Dit zijn personen die grensoverschrijdend kunnen zijn in hun

gedrag en daardoor in negatieve zin op kunnen vallen. Omdat zij

geen onderscheid kunnen maken tussen fantasie en werkelijkheid,

lopen ze bij overvraging de meeste kans op het ontwikkelen

van een psychose. Er zijn ook mensen met autisme bij wie

het verbeeldende vermogen ontbreekt. Het voordeel daarvan

is dat zij niet kunnen anticiperen op angstige situaties. Maar

dit kan natuurlijk ook heel gevaarlijk zijn. Als het verbeeldende

vermogen ontbreekt, betekent dit dat de persoon met autisme

zich van binnen leeg voelt. Op momenten dat er geen activiteiten

worden aangeboden, ontstaat er een soort gevoelsvacuüm.

De leegte is frustrerend, waardoor die persoon spanning

opbouwt. Door het niet kunnen plaatsen van de eigen emoties

zal er bij een bepaald spanningsniveau een emotionele

ontlading plaatsvinden. In het meest gunstige geval uit zich

dat in explosief gedrag (waardoor de omgeving in ieder geval

een duidelijk signaal krijgt). Het kan echter ook zijn dat de

autistische persoon zichzelf gaat beschadigen, in paniek raakt,

gaat preoccuperen of depressief reageert.

Het overspoeld worden door emoties, dat niet aan zien komen

en er geen invloed op uit kunnen oefenen moet voor de persoon

met autisme zelf, keer op keer, een vreselijke ervaring zijn.

Viki's View.indd 54 2/29/12 9:45:09 AM

Page 55: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View en autisme 55

Doordat er geen betekenisvolle samenhang ontstaat, kan een

persoon met autisme geen samenhangend beeld opbouwen van

zichzelf of de wereld om hem heen. Niets wordt vanzelfsprekend.

Hij herkent bij zichzelf niet wanneer het goed of slecht gaat,

doordat er sprake is van een chronisch overzichtsprobleem.

Dit maakt het onmogelijk om zelf balans te zoeken en te

bewaren.

Een oplossing voor het autisme die de autist (hoe beperkt ook)

altijd zal proberen te hanteren, is het cognitief compenseren.

Dit betekent dat hij met zijn verstand op een heel eigen wijze

oplossingen zal moeten verzinnen om de dingen te kunnen

doen die voor anderen vanzelfsprekend zijn. Dit kost extra tijd

en energie, De belasting die het cognitief compenseren op het

geestelijke evenwicht legt, is zwaar. Wanneer er elke dag weer

te hoge prestaties op cognitief gebied geleverd moeten worden,

raakt de autist overprikkeld en uit balans.

Als iemand met autisme de Viki’s View training succesvol

doorloopt, heeft dit een positieve invloed op de manier waarop

hij informatie verwerkt.

Voor het eerst ontstaan er samenhangende beelden van het zelf,

de ander en de (sociale) wereld. Dit is voor veel cliënten een hele

omschakeling. Mensen met autisme krijgen overzicht, inzicht

en daarmee een ander perspectief. Het biedt mogelijkheden om

op een andere manier in het leven te staan. Tegelijkertijd biedt

het de vrijheid om op de oude manier informatie te blijven

verwerken en als vanouds te denken en te reageren wanneer

de cliënt dit prettig vindt. Het verschil is dat er nu sprake kan

zijn van een keuze!

Viki's View.indd 55 2/29/12 9:45:09 AM

Page 56: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

56 Viki’s View

De volgende songtekst is geschreven door een cliënt met de

diagnose klassiek autisme en gegeneraliseerde angststoornis in

de perioden na de Viki’s View sessies bij Anke:

Who am I?

What is this?

I never felt this shit

before

I’ve never laughed

Truthfully

I’ve never shed

This many tears

I know where I

have been

but where am I

today?

Today

Today

Today

I don’t know myself

I don’t know myself

I don’t walk

these streets

the way I did

before

And I see

the same things

I’ve seen

all my life

But somehow

it doesn’t feel

the same as

it felt before

Somehow

it just feels

like it’s

more

Sometimes it’s easier

to live your life inside a box

Sometimes it’s easier

to live your life without a soul

But I’d rather live

with the pain and joy of being

real

With all the good

and all the bad

what everyone calls being

human

I could always

explain

how I’d handled

everything

Back where 1 plus 1 would

always be 2 ...

Viki's View.indd 56 2/29/12 9:45:09 AM

Page 57: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View en autisme 57

Stel dat het waar is ...

Perry, Anke, Mark en ik onderzochten honderd mensen met

lichte tot ernstige psychische klachten om te kunnen kijken

naar het effect van Viki’s View.

Mensen met ass werden in eerste instantie uitgesloten van het

onderzoek. De reden hiervan zat hem in het feit dat zij op een

heel andere manier informatie verwerken. We konden ons niet

voorstellen dat Viki’s View toepasbaar zou kunnen zijn bij deze

groep.

In de onderzoeksfase worstelden wij met de vraag: ‘Wat is Viki’s

View precies?’ Stel dat wij het informatieverwerkingsproces

in de hersenen kunnen beïnvloeden, dan zou het theoretisch

mogelijk moeten zijn om ook bij mensen met autisme de

hersenen op die manier te stimuleren.

In eerste instantie hebben we niets met deze theoretische

mogelijkheid gedaan. Als we daar verder over nadachten, zagen

we zo veel belemmeringen dat we ons zijn gaan richten op de

groep mensen zonder ass.

De eerste stap in de ontwikkeling van Viki’s View voor mensen

met ass had te maken met de relaxatietechniek. Wij konden

ons voorstellen dat angstige mensen met autisme baat konden

hebben bij de relaxatie.

Nadat we daar positieve ervaringen mee hadden opgedaan, zijn we

de methode verder gaan ontwikkelen voor mensen met autisme.

De resultaten zijn bijzonder positief. We zien dat de mensen met

autisme die meegedaan hebben aan Viki’s View, in staat zijn een

groei door te maken die we voorheen niet voor mogelijk hielden.

Niet alle mensen met autisme kunnen even goed profiteren van de

Viki's View.indd 57 2/29/12 9:45:09 AM

Page 58: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

58 Viki’s View

therapie. Het effect is afhankelijk van meerdere factoren, zoals het

capaciteitenniveau van de cliënt, de mate waarin ondersteuning

vanuit de omgeving plaatsvindt en de afstemming vanuit die

omgeving. Naast het aanbieden van de Viki’s View training

voor mensen met ass investeren wij dan ook in voorlichting en

communicatie met ouders en collega-hulpverleners.

We hebben een scholingsaanbod voor autismebegeleiders om

ervoor te zorgen dat de individuele begeleiding na Viki’s View

zo goed mogelijk aansluit op de ontwikkelingsmogelijkheden

van de individuele cliënt.

Een spannende ontwikkeling!

Het verhaal van J: een van de eerste mensen met ass die

Viki’s View volgden, anderhalf jaar na twee sessies

Van de tijd voor mijn diagnose herinner ik me niet erg veel

bijzondere dingen. Heel erg interessant is dat ook niet: ik

was nog jong, en bovendien ben ik deze diagnose voor mijn

gevoel nu kwijt. Eigenlijk is dat een bijzondere opmerking,

voor mijn gevoel. Want dat ‘niet goed bij het gevoel kunnen’

is toch een van de grotere complicaties van een autist, niet?

In ieder geval: ik werd onderzocht en na een serie testjes kreeg

ik het etiket ‘syndroom van Asperger’ opgeplakt. Wat betekende

dit voor mij? Ik weet het niet zo goed. Tot voor kort hechtte

ik er eigenlijk weinig waarde aan. Het ging toch gewoon goed

met me op school? Exacte vakken gingen me goed af, en ik

had nergens last van. In de relaties met de rest van ons gezin

ondervond ik ook geen problemen. Nee, ik had een prima leven,

ondanks mijn zogenoemde beperking.

Viki's View.indd 58 2/29/12 9:45:09 AM

Page 59: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View en autisme 59

Een jaar geleden kwam ik in aanraking met Viki’s View. Mijn

houding hiertegenover was eigenlijk een beetje sceptisch. Ik

geloofde niet in behandelingen: ik had namelijk niet het gevoel

dat ik iets miste. Wat kon er dan nog verbeteren? Onder het motto

‘waarom ook niet’ besloot ik toch het traject te doorlopen.

Na twee behandelingen te hebben ondergaan, kwamen stiekem

toch de eerste dingetjes binnendruppelen. Mensen zeiden

dat ik er beter uitzag dan voorheen. Ik zou meer uitdrukking

op mijn gezicht hebben. Hoezo meer? Ik kon toch al lachen,

en ik kon toch al boos kijken? En ook erg vreemd: ik kreeg

tranen in mijn ogen bij een mooie film. Dat had ik nog nooit

meegemaakt, terwijl ik die film toch al eerder gezien had. Met

andere woorden: ik kreeg inlevingsvermogen. En de grap is dat

ik altijd dacht dat ik dat al had.

Wat ook typisch is, is dat ik ‘s avonds moe was, en niet meer

om één uur ‘s nachts naar bed kon om vervolgens de volgende

dag om half zeven klaarwakker te zijn. Als baby was ik al

onvermoeibaar en hield ik mijn ouders uit hun slaap, maar

door alle extra prikkels die ik nu de hele dag door te verwerken

kreeg, werd zelfs mijn slaapritme stabieler.

In eerste instantie was ik niet zo blij met al deze dingen. Het

bracht me namelijk tot inzicht in wat ik eerst eigenlijk allemaal

al miste. Ik kon het nog niet helemaal bevatten, maar in zeer

korte tijd was ik echt veranderd in een ander mens. Het was

lastig om zo plots met al deze nieuwe functies om te kunnen

gaan, maar na een bepaalde periode ben ik hieraan gewend, en

stond ik sterker in mijn schoenen dan ooit.

En wat heeft het me dan opgeleverd? Een korte schets: ik ben nu

negentien jaar oud, woon op mezelf in de studentenstad Nijmegen,

studeer aan de Honours Academy van het Radboud en heb een

Viki's View.indd 59 2/29/12 9:45:09 AM

Page 60: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

60 Viki’s View

enorm leuke vriendin ... Terwijl mijn ouders er jaren geleden aan

twijfelden of ik überhaupt wel ooit écht op mezelf zou kunnen

wonen. Ik kan geen andere conclusie trekken dan dat Viki’s View

een enorm groot proces in werking heeft gezet, en dat de gevolgen

hiervan zo groot zijn dat het voor mij en mijn omgeving een wereld

van verschil maakt. En daar ben ik hartstikke blij mee!

Het verhaal over Annemarie, casuïstiek met betrekking

tot autisme

Deze casus gaat over een zeer bijzondere vrouw. Ze wil graag

dat ik haar Annemarie noem.

Ik vind dat ze deze naam goed gekozen heeft. Het is tekenend

voor het proces dat zij heeft doorgemaakt. Annemarie kiest

voor een mooie vrouwelijke naam en dat past perfect bij

haar persoonlijke ontwikkeling. De naam doet recht aan de

metamorfose die zij heeft ondergaan.

De eerste kennismaking

Annemarie kwam met haar man bij mij in de praktijk op advies

van een andere cliënt. Er waren problemen met haar jongste

kind, dat bij mij werd aangemeld voor onderzoek.

Dit gebeurde precies twee jaar geleden. Ik was in de

zomervakantie met mijn kinderen verhuisd, vanwege een

echtscheiding. Het was me redelijk gelukt om het huis op orde

te krijgen, maar mijn werkruimte liet nog alle sporen van de

verhuizing na. Mijn rommel stoorde haar niet.

Toen ik een aantal weken later bij haar thuis kwam, begreep

ik waarom dat zo was. Het was haar al een lange periode niet

meer gelukt om het huishouden te organiseren. Zij leek in

Viki's View.indd 60 2/29/12 9:45:09 AM

Page 61: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View en autisme 61

geen opzicht op een Annemarie en haar huis leek niet op een

paleisje. Ik zag een verdrietige, eenzame vrouw in een huis dat

zo vol spulletjes stond, dat er nauwelijks nog ruimte was om

te leven.

Begeleiding

We spraken af dat we samen de problemen aan zouden gaan

pakken, met als motto: één ding tegelijkertijd. Eerst werd

haar dochter onderzocht en in het speciaal basisonderwijs

geplaatst. De aanpassing van leeromgeving heeft dit meisje

goedgedaan.

Daarna kreeg Annemarie hulp bij de opvoeding van de kinderen,

en er werd een Grote Opruimdag gepland. Onze afspraak voor

deze belangrijke dag stond gepland op een snikhete vrijdag in

juli. De Grote Opruiming ... Het jongste kind werd bij familie

ondergebracht. Met z’n allen zijn we toen drastisch in het huis

tekeergegaan. We ontdekten dat bijna alle dingen minimaal in

drievoud waren aangeschaft. Tasjes vormden een uitzondering

op deze regel, die waren er nog veel meer. Annemarie was zeer

vrijgevig en probeerde mij een tasje mee naar huis te geven.

Ik herinner me nog haar ongelovige blik toen ik het tasje

weigerde met de woorden: ‘Maar ik heb al een tas!’

We spraken af dat Annemarie haar verzamelwoede zou richten op

geld. Ze zou elke week een vast bedrag aan huishoudgeld uitgeven

en proberen daar zo veel mogelijk van over te houden. Dat geld

kwam in een potje, ze kon het naar eigen inzicht besteden.

De ontwikkelingen waren positief, het huis begon op

een paleisje te lijken. Maar met Annemarie ging het nog

niet zo goed. Ik zag dat ze ook na het wegwerken van de

huishoudelijke achterstand, en de extra aangeboden structuur,

Viki's View.indd 61 2/29/12 9:45:09 AM

Page 62: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

62 Viki’s View

moeite bleef houden om zichzelf te activeren. Hierdoor was ze

erg depressief. Ze vertelde mij dat ze in haar leven al vaker

depressieve periodes had gekend. Soms ging het een tijdje

goed, maar dan kwam er weer een terugval.

Annemarie had vroeger op het speciaal basisonderwijs gezeten

en was veel problemen tegengekomen in haar jeugd. Ze had

altijd de aansluiting met leeftijdsgenoten gemist. Ze wilde

graag getest worden, want ze dacht dat er mogelijk sprake zou

zijn van autisme.

Het psychologisch onderzoek

Annemarie werd op haar verzoek onderzocht, in samenwerking

met een gz-psycholoog.

Bij het psychologisch onderzoek kwamen ernstige

integratie problemen naar voren. Er was een zeer groot

verschil tussen het denken met taal (dat gemiddeld was) en

de meer praktische intelligentie (die zeer zwak ontwikkeld

was). Het intelligentieprofiel paste bij een vrouw met ernstige

overzichtsproblemen, die zij voortdurend probeerde te

compenseren. Het was triest dat zij zo veel moeite had om

haar gedachten om te zetten in daden (er waren ernstige

transferproblemen). Annemarie piekerde zich suf omdat ze zo

graag een goede moeder, echtgenote en huisvrouw wilde zijn,

maar het lukte haar niet om iets aan de situatie te veranderen.

Uit de voorgeschiedenis bleek dat Annemarie vanaf haar vroegste

jeugd problemen had gehad met de sociale wederkerigheid en

het contact. Ze vertelde dat ze mensenschuw was geweest. Uit

pure onmacht had haar moeder haar meegenomen naar een

huwelijksbureau. Als dit niet gebeurd was, zou ze waarschijnlijk

nog bij haar ouders wonen.

Viki's View.indd 62 2/29/12 9:45:09 AM

Page 63: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View en autisme 63

Bij Annemarie werden naast de gedragskenmerken van dsm-iv

ook neuropsychologische aanwijzingen gezien, die pasten bij

autisme. Door mijn collega werd de diagnose pdd-nos gesteld.

Voor Annemarie leverde het etiket ‘autisme’ herkenning op.

Eindelijk had het een naam. Nu kon ze aan haar omgeving

uitleggen hoe het kwam dat ze steeds vastliep in het leven. Zo

hoopte ze op begrip en steun.

Viki’s View

We gebruikten de relaxatietechniek bij Annemarie al lang. Op

momenten dat zij te veel initiatieven had genomen, of wanneer de

structuur weggevallen was, belde ze mij op. Wanneer ik bij haar in

de buurt was, kwam ik langs, maar het kwam ook voor dat ze zich

’s avonds, wanneer ik lag te slapen, niet goed voelde. Ze raakte

dan in paniek en belde mij huilend en soms hyperventilerend op.

Door de telefoon gaf ik haar dan de instructie om te trommelen. Ik

liet haar focussen op haar ademhalingstechniek en hielp haar om

te stoppen met piekeren. Daarna sliepen we allebei als een roos.

Na verloop van tijd kon Annemarie deze techniek zelfstandig

toepassen en had ze mij hier niet meer voor nodig. Ik vertelde

haar van het onderzoek en ze wilde graag meedoen. In eerste

instantie dacht ik dat deze behandeling voor haar niet geïndiceerd

was. Maar Annemarie bleef aandringen. We vulden samen de

Schema-Vragenlijst in en hebben het behandelprotocol doorlopen.

Het was verrassend om te zien dat Annemarie toch wel leek te

integreren. Een week later ging ik bij haar langs, maar het effect

was uitgebleven. Daarom dacht ik dat ik het mezelf verbeeld had.

Dat vond ik jammer, want ik had het haar zo graag gegund.

Het weekend na die controleafspraak zouden we samen uit eten

gaan om haar verjaardag te vieren. Het was een zaterdagavond

Viki's View.indd 63 2/29/12 9:45:09 AM

Page 64: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

64 Viki’s View

en ik was doodmoe. Ik vond het leuk om haar het plezier te

gunnen van dit avondje uit, maar zag er eerlijk gezegd tegen

op om zo af te moeten stemmen op haar autisme. Daar was ik

die avond te moe voor.

Het werd onverwachts een heel bijzondere avond. Toen ik

Annemarie ophaalde, vond ik haar er al verschrikkelijk mooi

uitzien. Een echte Annemarie! Ze had zich goed verzorgd, was

leuk en fris gekleed en haar gezicht straalde. Daar werd ik al

een beetje vrolijk van. Het feest brak pas echt los toen wij ons

realiseerden dat er iets veranderd was. Deze vrouw leek in

haar gedrag niet meer op de introverte en verlegen Annemarie

die ik kende. Ze voelde zich in het restaurant tussen al die

mensen volkomen op haar gemak. Ze flirtte zelfs met de ober

en nam de reactie die ze terugkreeg ontspannen in ontvangst.

Ik was verbijsterd: dit was ongelooflijk! Was zij echt die vrouw

die nog nooit in een discotheek was geweest? Was dit dezelfde

vrouw die een jaar geleden bijna hele dagen depressief in

bed lag? De vrouw die ik ’s avonds aan de telefoon had leren

trommelen?

We hebben een fantastische avond gehad, waarbij we veel

gelachen hebben en voor de allereerste keer ongehinderd door

informatieverwerkingsproblemen konden communiceren.

Het effect van de behandeling was duidelijk zichtbaar. Het

kwam alleen op een later moment dan ik had verwacht. Wat

een verjaardagscadeautje van haar voor mij!

Op de terugweg dacht ik na over deze verandering. Ik geloofde

nog steeds niet dat mensen met autisme baat konden hebben

bij Viki’s View. Daarom veronderstelde ik dat Annemarie

verkeerd gediagnosticeerd was. Die integratieproblematiek zou

waarschijnlijk te maken hebben gehad met een leerstoornis in

Viki's View.indd 64 2/29/12 9:45:09 AM

Page 65: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View en autisme 65

combinatie met een wat zwakkere begaafdheid. De gedrags-

verandering zou het gevolg kunnen zijn van het uitzetten van

de schema’s die zij open had staan vanaf haar vroegste jeugd,

want mijn knappe vriendin had niet zo veel geluk gehad in haar

verleden. Ik zocht naarstig naar factoren die deze bijzondere

gedragsverandering zouden kunnen verklaren.

U bent natuurlijk benieuwd hoe het verder is gegaan.

Annemarie is steeds sterker geworden en heeft zich in minder

dan een maand tijd van een rups ontpopt tot een echte vlinder.

Ze heeft de enorme stap genomen om te kiezen voor zichzelf.

Daar is moed voor nodig – ik heb respect voor deze dappere

vrouw. Ze is op zoek naar een maatje, neemt initiatieven om

haar sociale contacten uit te breiden en zoekt een leuke baan

of dagbesteding.

Ik krijg nog regelmatig sms-berichten van Annemarie. Ook

deze berichten zijn veranderd. Laatst adviseerde zij mij om

niet hetzelfde restaurant te kiezen als waar zij op dat moment

naartoe was gegaan. Daar krijg je namelijk veel te kleine

hapjes.

Annemarie bedankt!

Je hebt veel indruk op mij gemaakt.

Viki's View.indd 65 2/29/12 9:45:10 AM

Page 66: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 66 2/29/12 9:45:10 AM

Page 67: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

deel 5

Nog meer ervaringsverhalen

Het verhaal van een jonge moeder

Ik ben 33 jaar, gelukkig getrouwd en trotse moeder van twee

geweldige kinderen. Sinds een paar maanden leef ik zonder

angst. Het is niet zo dat ik geen gevaar meer zie. Het is niet zo

dat ik mijn kinderen zomaar alles laat doen. Het is niet zo dat

ik niet realistisch naar het leven kan kijken, of dat ik niet weet

wat er allemaal kan gebeuren. Het is wél zo dat ik meer kan

genieten van mijn kinderen, mijn leven en de wereld om mij

heen ... Omdat de altijd te krappe jas van angst die om mijn

borstkas zat, open is geritst.

Voor zover ik me kan herinneren, ben ik altijd bang geweest.

Bang voor de meest uiteenlopende dingen. De angst die ik altijd

bij me droeg, was een deel van mij geworden. Ik was mezelf er

niet eens altijd van bewust. Ik weet wel waar die angst vandaan

komt. Die heb ik overgenomen van mijn ouders door dingen

die er in het verleden zijn gebeurd. Ik weet dat mijn ouders

absoluut niet wilden dat wij iets meekregen van hun angsten.

Zij hebben daar altijd heel erg hard hun best voor gedaan.

Op het moment dat ik moeder werd, kreeg die angst een

heel andere vorm. Ik was de hele dag bang dat er iets met

mijn kindje kon gebeuren. Ik werd echt gek van angst als ik

eraan dacht dat dit hele kleine lieve mensje totaal van mij

Viki's View.indd 67 2/29/12 9:45:10 AM

Page 68: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

68 Viki’s View

afhankelijk was en als er iets met haar zou gebeuren zou dat

zelfs mijn schuld kunnen zijn. Mijn dochtertje werd wat ouder

en ik deed heel hard mijn best om geen angstige moeder te

zijn. Uiteraard was dat heel geforceerd, maar toch vond ik

echt dat ik het prima deed. Ik zorgde ervoor dat alles zo veilig

mogelijk was.

Ik mocht ook nog de moeder worden van een prachtig manneke,

en bij hem merkte ik dat die angst anders was. Ik wilde dat dit

bij mijn dochtertje ook zo zou zijn. Dus deed ik nog harder

mijn best om een niet angstige moeder te zijn. Dit bracht heel

veel vervelende momenten met zich mee. Anderen zetten zich

af tegen mijn manier van doen. Hoe harder een ander mij

duidelijk probeerde te maken dat ik overdreven bezig was,

des te voorzichtiger ik werd. Het voelde alsof ik de wereld nog

veiliger moest maken.

Toen mijn dochtertje naar de basisschool ging, was ik er letterlijk

ziek van. Ik dacht dat zij er ook heel veel moeite mee had en

maakte me zorgen omdat zij het helemaal niet leuk vond op

school.

In maart dit jaar had ik een cursus bij Paula. We hadden het

over de ontwikkeling van kinderen en rolpatronen. Ik hoorde

van Paula’s ontdekking. Ik luisterde naar haar verhalen en

werd mezelf ervan bewust dat mijn dochtertje echt last had

van mijn angst. Dat ik zelf met angst leefde, had ik al heel lang

geaccepteerd. Het me realiseren dat deze angst overgenomen

werd door mijn dochtertje, deed me enorm verdriet. Ik durfde

er niet over te praten. Het heeft lang geduurd voordat ik naar

Paula toe durfde te gaan. Toen ik bij haar kwam, kon ik alleen

maar huilen. Ik kon niet vertellen wat er aan de hand was.

Zij heeft me meteen behandeld. Zij wist wel wat er met mij

Viki's View.indd 68 2/29/12 9:45:10 AM

Page 69: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Nog meer ervaringsverhalen 69

aan de hand was, zij was bij mijn dochtertje op kraamvisite

geweest. Toen ik bij Paula wegging, was ik al enorm opgelucht.

We hadden een nieuwe afspraak gemaakt voor een verdere

training – ik was zo blij dat ik nog een keer mocht.

De tweede training was intensiever. Ik heb heel veel gehuild,

maar me niet rot gevoeld. Toen ik naar huis ging, was het net

of er een veel te strakke jas, die ik altijd aan heb, open was

geritst. Het voelde heel onwerkelijk en tegelijkertijd ook heel

erg prettig. Ik realiseer me nu ook dat ik aan dat gevoel gewend

was geraakt. Die jas wordt heel af en toe nog dichtgeritst. Ik

krijg het dan letterlijk benauwd. Ik herken het nu en weet dan

dat die jas niet dicht hoort te zijn. Ik weet ook hoe ik hem nu

zelf weer open kan ritsen.

Na de tweede training ben ik direct op vakantie gegaan. Ik liep

met mijn dochtertje op het strand. Ik merkte dat zij alleen op

ontdekkingstocht ging. Ver van mij vandaan ... Zelf dingen

bekijken, zonder mijn bevestiging te vragen. Dit kende ik niet

van haar. Ik wist wel direct dat dit ook de uitwerking van de

training was. Zij voelde zich niet door mijn angst belemmerd.

Zij had vertrouwen in de wereld om haar heen en voelde zich

vrij om die zelf te gaan verkennen. Ik was zo enorm trots ... Op

haar omdat zij zich vrij voelde ... en op mezelf omdat ik haar

vrij kon laten gaan.

Mijn hele hernieuwde vertrouwen in de wereld werd direct

daarna enorm op de proef gesteld. Mijn zoontje werd ernstig

ziek tijdens die vakantie. Hij werd met spoed opgenomen in het

ziekenhuis. Ik was verbaasd hoe goed ik ermee om kon gaan.

Natuurlijk was ik bang. Natuurlijk maakte ik mezelf enorme

zorgen. Ik herkende mijn angst, kon die realistisch bekijken. En

ik had er vertrouwen in dat hij weer beter zou worden.

Viki's View.indd 69 2/29/12 9:45:10 AM

Page 70: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

70 Viki’s View

Nu is het drie maanden later en voel ik me steeds vrij. De angst

die altijd deel van mij was, is er niet meer. Mijn dochtertje heeft

plezier gekregen in school. Zij voelt dat ik er niet meer ziek van

ben als ik haar daarnaartoe moet brengen. Ik zei tegen haar:

‘Ik ben blij dat je het zo leuk vindt op school’, en toen vroeg ze

mij: ‘Echt waar, mama?’ Ik kon oprecht en met een goed gevoel

zeggen: ‘Ja, echt waar, lieverd.’

Het verhaal van Corry

Met liefde en plezier vertel ik het verhaal van mijn persoonlijke

ervaring met de behandelmethode Viki’s View.

Toen ik 2 jaar was, werd mijn broertje Paultje geboren. Ik was gek op

hem, kan ik me gevoelsmatig herinneren. Paultje had een hartafwijking

en lag maandenlang in het ziekenhuis, waarna hij uiteindelijk is

overleden. Paultje was 8 maanden oud, ik was net 3. Tot ongeveer

mijn zevende jaar ‘wist’ ik niet van zijn bestaan. Ik herinner me dat

er op een bepaald moment een klein, blauw fotoboekje tevoorschijn

werd gehaald door mijn ouders, en op dat moment werd me verteld

dat ik ooit een broertje had gehad. Tegelijkertijd leek het een verboden

onderwerp om over te praten. Het had een enorme lading.

Toen ik op 20-jarige leeftijd dit ‘geheim’ deelde met een vriendin,

zat ik letterlijk te trillen en had ik het ijskoud.

Later heb ik therapie gevolgd en ben ik in staat geweest om Paultje

een plekje in mijn bestaan te geven en hem te erkennen als mijn

broer. Verstandelijk, want gevoelsmatig waren er compensaties

voor het innerlijk gemis. Zo hechtte ik erg aan een vriendschap

met een jongere man. Ik was voortdurend bang dat het contact

verbroken zou worden en deed erg mijn best om de harmonie in

die vriendschap te bewaken. Ik noemde hem ‘mijn broer’ ...

Viki's View.indd 70 2/29/12 9:45:10 AM

Page 71: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Nog meer ervaringsverhalen 71

Toen ik 4 jaar was, werd Paula geboren. Een zusje! Ik ben altijd

heel blij met haar geweest en de herinnering aan haar in onze

jeugd roept warme gevoelens op.

Onze gezinssituatie was belast, er hing vaak veel spanning. Door

bepaalde omstandigheden werd later het contact tussen Paula en

mij verbroken. In een periode van ongeveer vijf jaar ben ik in staat

geweest om via een rouwproces dit verlies een plekje te geven en te

accepteren dat we allebei onze eigen weg gingen en ook het gemis

te accepteren dat hier gevoelsmatig bij hoorde. Er bleef echter een

lading rondom Paula hangen. Vanuit mijn hoge sensitiviteit kon ik

lichamelijk voelen wanneer zij in mijn buurt was, zoals een keer

toen ik een hema binnenstapte en bijna in paniek raakte vanwege

de plotselinge spanning. En inderdaad, achter een rek zag ik Paula.

Even gedag gezegd en gauw maar weer een andere kant op.

Enkele maanden geleden was er een toneelavond van mijn

vader. Pas toen ik binnenkwam, realiseerde ik me dat Paula hier

ook wel eens zou kunnen zijn. Ik voelde er geen spanning bij,

ook niet toen ik mijn zus en haar dochter zag zitten.

Die avond was het begin van een nieuwe periode in mijn

leven. Paula vertelde over haar nieuwe methode. Vanuit

nieuwsgierigheid en verwondering over het gemis van de

normaal gesproken hoge spanning tussen haar en mij trok ik

de stoute schoenen aan en kwam tegemoet aan haar verzoek

om mij te mogen behandelen. Ik had geen idee wat er ging

gebeuren en snapte er op dat moment niks van.

Dit was op 11 april 2010.

Nadat mijn moeder was overleden, kon ik dit moeilijk een plekje

geven. Haar ziekteproces was erg beladen geweest en aan haar

denken riep een negatieve spanning op. Ik had het idee dat ik

Viki's View.indd 71 2/29/12 9:45:10 AM

Page 72: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

72 Viki’s View

mijn rouwproces geparkeerd had, ik kon er niet mee verder. Het

was als een deels gelezen boek dat ik in de kast had gezet, in

afwachting van het volgende hoofdstuk. Dat hoofdstuk kwam

op 13 april, twee dagen na de interventie door Paula.

Ik had een enorme behoefte om een grote collage te maken

van foto’s waar ik blij van werd. Een deel van een wand (ter

grootte van een deur) werd helemaal bedekt met foto’s van ons

vroegere gezin, mijn huidige gezin, vrienden en dingen waar ik

me gelukkig door voelde. Aan het eind van de dag voelde het

alsof zich een groot integratieproces in mij had afgespeeld. Het

woord ‘integratie’ was niet door Paula benoemd.

Tussen al die foto’s hangen ook foto’s van Paultje, Paula en mijn

moeder. Het plaatje was compleet, ik voelde me ‘heel’. Later

hebben Paula en ik nog één sessie gedaan om ook mijn vader,

jongste zus en enkele andere personen die een belangrijke rol

in mijn leven spelen of hebben gespeeld, in het verhaal mee te

nemen. Ik voel me nog steeds ‘heel’ en heel gelukkig!

Er is een innerlijke rust gekomen, die stabiel is.

Op dit moment is het centrale thema in mijn leven zijn. Ik ben

gewoon ...

Nu begrijp ik wat Paula bedoelde met schema’s die aan zouden

staan. Ik voelde pas wat ze bedoelde destijds, door de ervaring

dat ze nu uit staan.

Ik wil dan ook van harte haar behandelmethode aanbevelen.

Ik ben ervan overtuigd dat Paula en haar collega’s hiermee een

geweldig instrument in handen hebben om anderen te helpen.

Ik ben dankbaar dat ik deze behandelmethode heb mogen

ervaren. Mijn levensgeluk is absoluut versterkt. Ik wens Paula

en haar collega’s heel veel succes bij het verder vormgeven en

verspreiden van Viki’s View!

Viki's View.indd 72 2/29/12 9:45:10 AM

Page 73: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

deel 6

Reacties van het onderzoeksteam

Het verhaal van Paula

Ik ben geboren op 8 januari 1966 als derde in een gezin van

vier kinderen en kreeg de naam van mijn eerder overleden

broertje.

Een paar dagen na de derde verjaardag van mijn oudste

zus overleed hij. Zijn naam was Paultje. Hij stierf tijdens

een hartoperatie op 8 december 1964 in het ziekenhuis in

Leiden.

Een kind verliezen is verschrikkelijk. Het slaat een gat in je hart,

in je ziel. Het verlies is enorm, de schade onherstelbaar, en het

kind is daarmee onvervangbaar. Het verdriet, de schuldgevoelens

en de onvervangbaarheid van het overleden kind komen op

de schouders te liggen van alle gezinsleden. Daardoor heeft

het overlijden van Paultje enorm veel invloed gehad op de

ontwikkeling van de andere kinderen in het gezin. Het heeft

de verhoudingen onderling bepaald en heeft in het bijzonder

ingewerkt op de relatie met de moeder, die, tot op de dag dat ze

stierf, de dood van Paultje niet heeft kunnen verwerken.

Door deze ongelukkige samenloop van omstandigheden

ontstonden er onveilige hechtingspatronen. Dit zijn

overlevingspatronen die functioneel zijn binnen de bijzondere

Viki's View.indd 73 2/29/12 9:45:10 AM

Page 74: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

74 Viki’s View

gezinssituatie en inslijpen in het gedragssysteem van een

mens: maladaptieve copingstijlen.

In februari van dit jaar was ik daar druk mee in de weer, in

een poging mijn verstand ervan te overtuigen dat het nou

echt afgelopen moest zijn met mijn onredelijke gedrag.

Ik had me op stang laten jagen door een vrouw die haar

minderwaardigheidsgevoelens overcompenseerde, en ik voelde

me boos en gekleineerd, wat natuurlijk met mijn eigen schema’s

te maken had.

Ik was me wel degelijk bewust van het feit dat ze me getriggerd

had, maar dat weerhield mijn emotionele brein er niet van om

mij ontzettend boos te maken. En daar baalde ik van!

Ik had het Handboek schematherapie gekocht en probeerde of

ik greep kon krijgen op de voor mij zo actuele en belangrijke

materie. Wat hierin beschreven werd, was herkenbaar vanuit

het referentiekader van de psychologie bij volwassenen. Ik

herkende bij mezelf een aantal schema’s.

Als orthopedagoog was ik gewend om vanuit de ontwikkeling

van kinderen te kijken. Ik zocht al jaren naar een overbrugging

voor de leemte die er leek te zijn tussen theorieën uit de

kinder- en jeugdpsychiatrie en persoonlijkheidspathologie c.q.

psychiatrie bij volwassenen. Onderweg leek ik echter steeds

het kind kwijt te raken. Ik miste telkens een essentieel element

in de theorie dat de overlap van kinderen en jeugd naar de

persoonlijkheidsproblematiek van volwassenen begrijpelijk

maakt.

Nadat ik het verhaaltje over Viki gehoord had, vielen een

aantal puzzelstukjes op hun plaats. Precies zoals dat met

puzzels gaat, werd de samenhang steeds duidelijker. Op het

moment dat alle stukjes in elkaar leken te passen, zag het er

Viki's View.indd 74 2/29/12 9:45:10 AM

Page 75: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Reacties van het onderzoeksteam 75

zo eenvoudig uit dat ik me afvroeg waarom ik dit niet eerder

had gezien.

De oplossing voor het probleem dat mijn hele leven heeft

gespeeld, lag zo voor de hand dat ik het maar meteen besloot

uit te proberen. Ik had nooit verwacht dat het effect hiervan zo

groot zou zijn!

Viki dankjewel!

Het verhaal van Perry

Ik ben van beroep psychiatrisch verpleegkundig begeleider.

Drie jaar terug ben ik met mijn compagnon Mark Versteeg

begonnen om mensen particulier te begeleiden, vanuit ons eigen

bedrijf. Via een gezamenlijke kennis ben ik met Paula in contact

gekomen. We hadden op een zaterdagmiddag afgesproken en

het klikte zo goed dat we met haar een samenwerking zijn

aangegaan, die uitgroeide tot een fijne vriendschap.

Naarmate we elkaar beter leerden kennen, lieten we elkaar

meer toe in onze privélevens en vertelden we elkaar over ons

verleden. Al snel bleek dat we beiden te vaak in ‘ongezonde’

opvoedsituaties waren beland, vanuit onze zeer vroege jeugd

tot minimaal onze adolescentie. Ook ik had maladaptieve

copingstijlen aangeleerd, die waren ingeslepen in mijn

gedragssysteem. Ik was mij hiervan bewust, maar de hulp die

ik hiervoor had gezocht, werkte slechts voor korte duur.

Nadat Paula mij had behandeld en de resultaten zo verbluffend

waren, ben ik overtuigd geraakt van haar theorie. Dagelijks

verbaas ik me over het feit dat ik zo in balans ben. En het

verbluffende is dat de behandeling blijft doorwerken. Mijn

Viki's View.indd 75 2/29/12 9:45:10 AM

Page 76: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

76 Viki’s View

vrouw en ik hebben samen drie zonen en er doen zich geregeld

situaties voor die voorheen een schema zouden aanzetten. Nu

de schema’s niet meer geactiveerd worden, kan ik eindelijk laten

zien hoe je als volwassene het voorbeeld geeft aan je kinderen.

Ik moet zeggen dat het even wennen was voor mij, en zeker

voor mijn vrouw en de kinderen. Ik kan wel concluderen dat

ik door deze therapie eindelijk mezelf heb hervonden en onder

controle heb.

Paula heeft ons vanaf het begin laten delen en laten meedenken

in haar hypothetische theorie. Ik was er, zoals beschreven,

snel van overtuigd dat de methode effectief was en wilde

graag mensen gaan behandelen. Wanneer er een klik is met

de cliënt, voel ik wat de cliënt doormaakt tijdens de therapie.

Het psychotherapeutische onderdeel van de therapie kan soms

erg zwaar zijn voor de cliënt, wat ik dan ook voel. Echter, ik

voel in een verdere fase tijdens dezelfde sessie de spanning

wegzakken en zie de cliënt rustig worden.

Sommige cliënten vinden het tijdens de eerste behandeling nog

eng en weten niet wat hun te wachten staat. Dan zorg ik dat ze

zich minder gespannen voelen, waardoor ze het effect van de

behandeling ervaren. Tijdens de evaluatie kan ik als therapeut

aangeven wat ik voelde, en dat wordt dan vaak beaamd. Tijdens

een volgende behandeling stellen ze zich wel open, en dat voel

ik ook.

Opvallend is dat ik als therapeut heel snel koppelingen

kan maken tussen het functioneren van de cliënt en de

openstaande schema’s. Opvallend is ook dat er bij sommige

cliënten linken worden gelegd tussen hun functioneren en de

openstaande schema’s. Dit lijkt vaak samen te hangen met

Viki's View.indd 76 2/29/12 9:45:10 AM

Page 77: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Reacties van het onderzoeksteam 77

het opleidingsniveau van de cliënt. Bij cliënten met een lagere

opleiding duurt het vaak langer voordat zij het effect ervaren

en hun gedrag daarop kunnen aanpassen.

Ik ben nu behoorlijk op weg als therapeut/behandelaar en werk

hard om mijn therapeutische technieken te verfijnen opdat ik

alle schema’s weet uit te zetten bij de cliënt.

Mijn grote voordeel is dat ik door mijn opvoeding zo empathisch

ben dat ik nagenoeg precies weet wat de cliënt doormaakt of

doorgemaakt heeft. Hierdoor weet ik vaak snel de vinger op de

zere plek te leggen.

Zaak is dus om als therapeut de situatie haarfijn aan te voelen

en/of zeer empathisch te zijn. Uiteraard hoeft een therapeut

niet per definitie een ervaringsdeskundige te zijn, maar hij

moet zich wel goed kunnen inleven in de situatie van de cliënt.

Is deze klik er namelijk niet, dan zou een andere therapeut

geschikter zijn.

De resultaten van de behandelingen zijn verbluffend. De cliënten

functioneren beter en hebben eindelijk rust in hun hoofd.

Terugkijkend op mijn carrière in de gezondheidszorg, kan ik

concluderen dat ik vaak heb rondgelopen met de gedachte dat

er iets ontbrak bij mijn begeleiding van cliënten.

Cliënten werden opgenomen, knapten op en werden ontslagen,

maar ik zag ze na enige tijd weer terugkomen. Vaak vanwege

dezelfde situaties waardoor bij hen de spanningen waren

opgelopen. Nu weet ik dat er dan schema’s werden aangezet.

Nadat ik deze therapie zelf heb ervaren en als therapeut ermee

aan de slag ben gegaan, voelde het voor mij echt een soort

aderlating. Daardoor heb ik het gevoel dat deze therapie voor

veel mensen de ontbrekende sleutel is naar balans.

Viki's View.indd 77 2/29/12 9:45:10 AM

Page 78: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

78 Viki’s View

Het verhaal van Anke

Het lampje dat ging branden ...

Eind februari kreeg ik een mailtje van Paula. Ze had iets bizars,

iets enorms en iets wat heel goed werkte ontdekt. Iets waardoor

dingen op hun plek waren gevallen, iets waardoor altijd ervaren

spanning een plekje had gekregen, iets waardoor maladaptieve

schema’s uitgezet konden worden. Ik werd erg nieuwsgierig en

heel enthousiast van de verhalen.

In mijn leven heb ik door verschillende omstandigheden

schema’s opgebouwd. Daar had ik geen last van, in ieder geval

geen merkbare last. Je leeft gewoon.

Paula heeft Viki’s View bij mij toegepast. Tijdens de

behandeling werd ik me bewust van de spanningen en stress

die ik blijkbaar had opgebouwd. Telkens leek het alsof er een

lampje ging branden in mijn hoofd. Het overviel me enigszins;

dingen waar ik niet eerder betekenis aan had verleend,

werden nu geplaatst. Na een tijd ontstond er vooral een heel

grote glimlach. Jezelf bekijken door de ogen van anderen kan

wonderen doen. Zeker door de ogen van iemand die je écht

ziet.

Na de behandeling was er veel ruis in mijn hoofd. Mijn ogen

gingen anders open.

Het effect is nog steeds merkbaar, en groter dan verwacht.

Ik heb me in mijn leven altijd verantwoordelijk gevoeld voor

andermans geluk, ik kreeg letterlijk buikpijn van andermans

spanning. Dat is niet meer zo. Ik neem bepaalde patronen,

spanningen en gedragingen nog wel waar, maar ik heb er geen

Viki's View.indd 78 2/29/12 9:45:10 AM

Page 79: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Reacties van het onderzoeksteam 79

last meer van. Het voelt zo anders, maar zo ontzettend rustig

en goed! Wat een aparte, maar goede ervaring.

Inmiddels wordt Viki’s View steeds duidelijker en concreter.

De resultaten zijn verbluffend en het lijkt wel steeds méér te

worden. Het is een grote puzzel, die steeds groter wordt en

zichzelf lijkt te leggen. De stukjes vallen precies in elkaar.

Het is onvoorstelbaar, ongelooflijk, bizar en ontzettend mooi

om te zien wat de frisse blik van een meisje van tweeënhalf

jaar teweeg heeft gebracht. Het begin van een mooie reis die

alsmaar mooier wordt.

Het verhaal van Mark

Nadat we met ons eigen bedrijf Begeleidingopmaat in contact

waren gekomen met Paula, besloten we al snel om een

samenwerking aan te gaan. Onze visies op het begeleiden van

en omgaan met mensen heeft een zogenaamde match.

Wij richten ons bij de ambulante begeleiding op normaliseren

in plaats van invalidiseren, en daarmee op het gezonde

gedeelte van de mens. Helaas zijn we in die drie jaar dat

we zelfstandig werken veel problematiek tegengekomen

die moeilijk op te lossen was. Het viel niet mee om echte

gedragsveranderingen teweeg te brengen bij mensen die

al jaren in zorg zijn en die mijns inziens recht hebben op

adequate hulp.

Zowel binnen het systeem van een gezin als in de begeleiding

van een individu zijn we altijd op zoek geweest naar het raken

van de juiste snaar. Niet binnen de geijkte paden en volgens de

standaardmethoden zoals die vaak worden toegepast.

Viki's View.indd 79 2/29/12 9:45:10 AM

Page 80: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

80 Viki’s View

Na een aantal jaren ervaring in verschillende klinische settings

heb ik, mede door het missen van een doelgerichte aanpak en

door de vele protocollen, de stap gezet om zelfstandig ambulant

te gaan werken.

Met mijn partner en oud-collega Perry de Wagt werk ik nu bijna

drie jaar samen. We doen ons werk met veel voldoening en

zijn op de goede weg. Zonder onduidelijke regels, hinderlijke

protocollen en andere belemmerende zaken hebben we een

directe lijn met onze cliënten en kunnen we direct op de

hulpvraag inspelen.

Samen met de cliënt kijken we naar de in te vullen hulpvraag.

We zorgen voor een goede en individuele aanpak, waarbij we

altijd vanuit het principe van normaliseren werken.

We hebben echter altijd een gemis ervaren. Zoals ik al eerder

aangaf, is het vaak moeilijk echt een gedragsverandering

teweeg te brengen. Randvoorwaarden kunnen ingevuld

worden, maar echt doordringen tot de kern van de problemen,

en vaak de oorzaak van het disfunctioneren, lukt niet. Tot het

moment dat Paula ons belde en vertelde dat er een doorbraak

was. Mijn eerste reactie was afwachtend en zelfs een beetje

terughoudend. Maar de afgelopen tijd hebben we veel mensen

gezien en volgens de nieuwe methode behandeld. En met een

werkelijk fantastisch resultaat.

Ook ikzelf heb de behandeling ondergaan. Het heeft me rust

gebracht en geeft me meer evenwicht in mijn werk en mijn

privéleven. Een resultaat dat ik nooit had verwacht. En het

werkt! Echt niemand minder dan ikzelf ben overtuigd. Ik zie

mensen beter functioneren na slechts één contact. Mensen die

soms al decennialang in zorg zijn en alle denkbare vormen van

Viki's View.indd 80 2/29/12 9:45:10 AM

Page 81: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Reacties van het onderzoeksteam 81

behandeling hebben ondergaan. Mensen die niet meer mee

kunnen in de maatschappij en vastlopen omdat de hulpverlening

geen adequate behandeling biedt. Er is na een behandeling

weer perspectief.

Ik zie mensen opknappen, en aan de metingen via diverse

instrumenten zie ik dat er ook echt zaken structureel veranderen.

Openstaande schema’s worden na een, soms twee contacten

uitgezet. Mensen krijgen echt een kans om de draad van het

leven weer op te pakken. Zo zien wij het ook. Het is een kans.

Een kans die we niemand willen onthouden.

Momenteel zitten we in een fase waarin alles zich razendsnel

ontwikkelt. We zijn volop bezig met onderzoek en ook met het

toepassen van de behandeling. Alles evidence-based.

Op dit moment probeer ik een dusdanig goed inzicht te krijgen

dat ik er ook mee aan de slag kan. Ik heb inmiddels een aantal

mensen behandeld. Ik ga me voor honderd procent inzetten

om deze methode goed onder de knie te krijgen, om zo mee te

werken aan de ontwikkeling van Viki’s View.

Een absoluut revolutionaire ontwikkeling die heel wat stof zal

doen opwaaien. En nog veel belangrijker: die mensen een kans

gaat bieden, een kans op een beter leven!

Viki's View.indd 81 2/29/12 9:45:10 AM

Page 82: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 82 2/29/12 9:45:10 AM

Page 83: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

deel 7

Viki’s View protocol

De eerste aanzet tot het protocol van Viki’s View

Evidence-based werken

U treft hier de beschrijving van een interventie die nog sterk

in ontwikkeling is. Juist in dit stadium hebben we behoefte aan

een zo goed mogelijke omschrijving van wat we precies doen

en waarom we denken dat deze interventie werkt.

Het is voor ons, voor cliënten en hulpverleningspartners belangrijk

om de keuzes die wij gemaakt hebben te verantwoorden en

te expliciteren. Het ontwikkelen van een training zoals Viki’s

View is een leerproces waarbij we voorwaarden moeten creëren

voor evaluatie. Dit stelt ons in staat de methode te verbeteren

en verder door te ontwikkelen voor specifieke doelgroepen.

De eerste stappen zijn gezet. Door Viki’s View als protocol uit

te schrijven, zorgen we ervoor dat de training overdraagbaar

wordt en dat we het in de communicatie over Viki’s View over

hetzelfde hebben. Dit is noodzakelijk om goed en verantwoord

te kunnen werken.

Richtlijnen bij het gebruik van dit protocol

Een zorgvuldig ontworpen protocol vraagt enig respect.

Protocollen kunnen ondoordacht worden geïmplementeerd.

Viki's View.indd 83 2/29/12 9:45:10 AM

Page 84: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

84 Viki’s View

Het gebruik van een protocol is niet onschadelijk als dit door

niet-deskundigen gebeurt (Braet & Bögels 2008).

Voorwaarden voor het gebruik van dit protocol:

− Het vereist de nodige expertise om dit protocol toe te

passen. De therapeutische vaardigheden die hiervoor

nodig zijn, moeten getraind worden. Hier is supervisie

voor nodig, feedback en een treatment integrity check

(Braet & Bögels 2008).

− We moeten rekening houden met de heterogeniteit van

klinische problematiek bij volwassenen. Klachten kunnen

door meerdere factoren veroorzaakt worden of erdoor in

stand worden gehouden. We zijn bezig de sterk heterogene

groep volwassenen met psychische klachten verder te

differentiëren en daar een goede onderzoeksstructuur

onder te leggen. De therapeut zal in staat moeten zijn

bijzondere doelgroepen te herkennen en hierop af te

stemmen. De aanpassingen die in dit stadium al gedaan

zijn voor specifieke doelgroepen, worden verderop in dit

boek uitgewerkt.

Contra-indicaties bij het gebruik van dit protocol

Natuurlijk is het belangrijk om van het protocol af te wijken

als de cliënt de procedure niet verdraagt of wanneer er sprake

blijkt te zijn van een crisis (suïcidale gedachten), alcohol- of

drugsmisbruik.

Er kunnen allerlei factoren een rol spelen waardoor het niet goed

mogelijk is om de procedure toe te passen. In dat geval wordt

geadviseerd om van de procedure af te zien en een pas op de

plaats te maken, of door te verwijzen naar passender zorg.

Viki's View.indd 84 2/29/12 9:45:10 AM

Page 85: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 85

In dit boek besteden we aandacht aan verschillende doelgroepen.

Achtereenvolgens geven we u inzicht in:

− de uitgangspunten;

− het doel van de interventie;

− de randvoorwaarden voor uitvoering;

− de aanpak;

− monitoren;

− effectmeting.

Doelgroep volwassenen met psychische problemen

Viki’s View is bedoeld voor mensen die hun gedrag en emoties

moeilijk kunnen reguleren omdat zij vervallen in disfunctionele

gedragspatronen. Deze mensen ervaren daardoor regelmatig

problemen met zichzelf of met hun omgeving. Ondanks het feit

dat deze mensen zich bewust zijn van deze gedragspatronen,

lukt het hun onvoldoende om hier verandering in aan te

brengen.

Uitgangspunt

Het uitgangspunt van de hersentraining is de aanname dat bij

deze cliënten overlevingspatronen zijn ontstaan die het gedrag

in belangrijke mate bepalen. Het aanleren van een ander

gedragsrepertoire wordt in sterke mate belemmerd door dit

overlevingsgedrag.

Een deel van deze problematiek lijkt verankerd in de aard van

de cliënt en is relatief stabiel (temperament bijvoorbeeld),

terwijl andere gedragingen daar een gevolg van zijn

(Gillissen 2007). Een kind ontwikkelt onder invloed van

Viki's View.indd 85 2/29/12 9:45:10 AM

Page 86: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

86 Viki’s View

ouders en traumatische gebeurtenissen overlevingspatronen

(disfunctionele schema’s) die klachten en problemen

veroorzaken.

Dit gedrag was functioneel bij het overleven van moeilijke of

bedreigende situaties in de jeugd. In de huidige omstandigheden

van de cliënt is dit gedrag niet meer passend en blijkt het

problemen te veroorzaken.

Om zo min mogelijk last te hebben van deze overlevingspatronen,

ontwikkelen cliënten allerlei copingstrategieën. Er zijn

drie manieren waarop men met schema’s kan omgaan:

overgave, vermijden of overcompenseren. Disfunctionele

patronen worden in stand gehouden doordat cliënten

situaties vermijden die dit gedrag oproepen of doordat zij

geen oog meer hebben voor informatie die deze situaties

nuanceert. Een andere manier om met dit soort situaties

om te gaan is gedrag te laten zien dat tegengesteld is

aan de kern van het schema. Op korte termijn leveren

deze copingstrategieën spanningsreductie op. Op de

lange termijn leiden ze tot moeilijkheden op belangrijke

levensgebieden.

Wij gaan ervan uit dat de sociale leertheoretische principes

(Selman 1980/2003) ook te gebruiken zijn voor de hersentraining

van volwassenen die emotioneel belast zijn. Vanuit de

orthopedagogiek beschouwen wij de schema’s van Young als

ontwikkelingsbelemmeringen.

We proberen het verwerkingsproces bij volwassenen in gang

te zetten op dezelfde manier als we denken dat dit bij kinderen

gebeurt.

Viki's View.indd 86 2/29/12 9:45:10 AM

Page 87: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 87

Doelstelling

Deze hersentraining is erop gericht om de cliënten hun

disfunctionele schema’s te laten nuanceren of te laten corrigeren.

Van kind naar volwassene: de schema’s van YouNg

Schematherapie (Young e.a. 2003) is een integratieve psycho-therapie voor mensen met persoonlijkheidsproblematiek. Het is een integratie van theorie en technieken uit cognitieve gedragstherapie, interpersoonlijke psychotherapie, Gestalt-therapie, psychodynamische therapie en hechtingstheorie. Voor een uitgebreide beschrijving van deze theorie, praktijk en onderzoek verwijzen we naar de werken van Van Vreeswijk e.a. 2008; Van Genderen & Arntz 2005; Young e.a. 2003.Onder schema’s wordt de manier verstaan waarop mensen zichzelf, de ander en de wereld om hen heen waarnemen. Schema’s hebben daarmee betrekking op het zelfconcept, het concept van de ander, en de sociale conceptvorming. Schema’s zijn opgebouwd uit de zintuiglijke waarnemingen, emoties en handelingen die op basis van vroegere situaties (als kind) in het geheugen zijn verankerd (Arntz e.a. 2006; Rijkeboer e.a. 2007; Young e.a. 2003).Om zicht te krijgen op de manier waarop volwassenen in het leven staan, gebruiken wij de Schema-Vragenlijst van Young (ysq-3). Deze lijst bestaat uit 232 vragen. We meten hiermee op welke schema’s en schemadomeinen onze cliënten klinisch scoren (hoog/zeer hoog).De hoogte van de scores en het aantal openstaande schema’s zijn voor ons een eerste inschatting van de ernst van de problematiek. De schema’s van Young vindt u in bijlage 1.

Viki's View.indd 87 2/29/12 9:45:10 AM

Page 88: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

88 Viki’s View

Op deze manier wordt beoogd het inzicht van de cliënt te

vergroten. Hierdoor ontstaat er ruimte voor het aanleren van

gedrag dat meer afgestemd is op de wensen van de cliënt en zijn

omgeving. Behandelingen die gericht zijn op de emotieregulatie,

sociale vaardigheden en het vergroten van controlemogelijkheden

of vaardigheden om problemen op te lossen, kunnen een groter

effect opleveren als cliënten niet voortdurend terugvallen in

het overlevingsgedrag. Wij verwachten dat cliënten na het

toepassen van Viki’s View beter in staat zijn te profiteren van

care as usual.

Het effect van de hersentraining en de mate waarin een

cliënt ervan zal kunnen profiteren, hangen af van meerdere

factoren. De ernst van de problematiek en de intensiteit van

de aandoening spelen een belangrijke rol, maar ook sociale

ondersteuning waar de cliënt tijdens en na de hersentraining op

terug kan vallen. Bij relatief kwetsbare cliënten streven wij naar

een intensieve samenwerking met hulpverleners die kunnen

zorgen voor een goede nazorg en begeleiding. Wanneer de

leefomstandigheden en de sociale ondersteuning van cliënten

zo ongunstig zijn dat een cliënt niet in staat zal zijn de training

aan te kunnen, gaan wij in gesprek met de direct betrokkenen.

Er zal dan eerst iets aan die omstandigheden gedaan moeten

worden. Deelname aan Viki’s View dient te worden uitgesteld

omdat er andere prioriteiten zijn in het belang van de cliënt.

Doelgroep volwassenen met psychische klachten

We zijn gestart met de ontwikkeling van Viki’s View voor de

groep volwassenen met psychische klachten van uiteenlopende

aard. Vanaf november 2010 zijn we bezig deze groep verder te

differentiëren op klachtniveau.

Viki's View.indd 88 2/29/12 9:45:10 AM

Page 89: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 89

Inclusiecriteria

1. Op een of meerdere schema’s van de Schema-Vragenlijst

van Young (ysq-3) een hoge of zeer hoge score.

2. Cliënt is gemotiveerd voor de training.

Exclusiecriteria

1. Geen verhoogde scores op de ysq-3.

2. Cliënt is niet gemotiveerd voor de training.

3. Er is sprake van overmatig drankgebruik, drugsgebruik

of suïcidale gedragingen.

4. De levensomstandigheden van cliënt zijn zo ongunstig

dat hier eerst iets aan gedaan moet worden.

5. De cliënt wil of kan fysiek contact met de therapeut niet

toelaten.

Randvoorwaarden

Met de cliënt wordt besproken dat Viki’s View niet alle problemen

oplost. Wij raden onze cliënten aan om naast het volgen van de

hersentraining te investeren in het aanleren van alternatieve

gedragspatronen. Het is verstandig om samen te werken met

andere deskundigen die deze zorg kunnen bieden. Onze ervaring

is dat de meeste van onze cliënten extra ondersteuning bij de

groei die ze doormaken goed kunnen gebruiken.

Naast het aanleren van meer adaptief gedrag is het belangrijk

om te kijken naar omgevingsomstandigheden die de klachten

kunnen veroorzaken of in stand houden.

Viki’s View is geen training die geïsoleerd moet worden

aangeboden. Bij voorkeur gebeurt dit in goede samenwerking met

andere betrokken hulpverleners. Door middel van voorlichting en

contact investeren wij in de opbouw van een goed netwerk van

Viki's View.indd 89 2/29/12 9:45:10 AM

Page 90: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

90 Viki’s View

samenwerkingspartners. Onze cliënten zijn erbij gebaat wanneer

we elkaar in positieve zin kunnen versterken.

Behandelverantwoordelijkheid

Viki’s View is een hersentraining met als doelstelling de klachten

van cliënten met psychische problemen te verminderen. Aan

cliënten die onder medische of psychische behandeling staan, wordt

geadviseerd om de behandelaar te informeren over deelname aan de

hersentraining. Bij problemen die niet direct verband houden met de

hersentraining, moeten cliënten contact opnemen met de behandelaar.

Als de behandelaar aangeeft dat er een contra-indicatie ligt voor de

hersentraining, wordt de cliënt van deelname uitgesloten.

Wij informeren in het belang van het effectiviteitsonderzoek

naar medicijngebruik van de cliënt. De verantwoordelijkheid met

betrekking tot. medicatie ligt bij de arts die deze voorschrijft

en bij de cliënt zelf. Ons advies is om bij vragen over medicatie

direct contact met de arts op te nemen.

Planningsprocedure volwassenen met psychische klachten

Aanmelding en indicatiestelling

Voorafgaand aan het eerste contact wordt de cliënt gevraagd

een aantal vragenlijsten in te vullen. Deze vragenlijsten worden

door de therapeut gescoord en geïnterpreteerd ter voorbereiding

van het eerste contact.

Bij de groep volwassenen met psychische klachten worden de

volgende lijsten afgenomen:

− Young Schema Questionnaire (ysq-3; Nederlandse versie:

Sterk & Rijkeboer 1997).

− Adult Self Report (asr, Achenbach 2003; Nederlandse

vertaling: Verhulst & Van der Ende).

Viki's View.indd 90 2/29/12 9:45:10 AM

Page 91: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 91

Ook wordt er gevraagd

− naar de leeftijd van cliënt;

− naar het opleidingsniveau;

− naar leefomstandigheden (partner en/of kinderen);

− of de cliënt eerder psychische zorg heeft gehad;

− of er bij de cliënt diagnostiek is verricht en, zo ja, wat

daar de uitkomst van is;

− naar medicatie;

− naar betrokken hulpverleners/begeleiders/behandelaar;

− naar medische bijzonderheden.

Als deze aanmeldgegevens bekeken zijn, wordt de cliënt

uitgenodigd voor het eerste contact.

Het intakegesprek

Dit is het eerste persoonlijke contact tussen de cliënt en de

therapeut. Er is ruimte voor begroeting en kennismaking.

De doelstelling van het intakegesprek:

1. Bespreken welke inzichten de vragenlijsten hebben opgeleverd.

2. De klacht verder specificeren.

3. De therapeut neemt een klachtenanamnese af en beschrijft

deze in het elektronisch dossier. Afhankelijk van de aard van

de aanmeldingsklacht wordt deze onderzocht door middel

van vragenlijsten. Wij streven ernaar om alleen gebruik

te maken van valide en betrouwbare toetsinstrumenten.

Dit doen we omdat wij het belangrijk vinden dat we een

goede effectmeting kunnen doen van Viki’s View.

4. Informeren en afspraken maken.

5. Voorafgaand aan de training krijgt de cliënt informatie over

de methodiek van Viki’s View en worden de randvoorwaarden

uitgelegd. We maken een inschatting of er voldoende

Viki's View.indd 91 2/29/12 9:45:10 AM

Page 92: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

92 Viki’s View

motivatie bij de cliënt aanwezig is en of aan de voorwaarden

die gelden voor deelname kan worden voldaan. Vervolgens

worden afspraken gemaakt over het aanbieden van de

training: één keer per week 45 minuten en vijf sessies,

tenzij de trainer een andere frequentie voorstelt.

6. Bij oudere cliënten en mensen die ernstige lichamelijke en/

of psychische klachten hebben, wordt aanbevolen de sessies

om de week plaats te laten vinden. Op deze manier proberen

we het effect van de behandeling beter te doseren zodat het

aansluit bij wat de cliënt psychisch en/of lichamelijk aankan.

De eerste sessie

◦ Alleen relaxatie.

◦ Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale;

Miller & Sparks 2003).

De tweede sessie

◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van de Korte

Klachten Lijst.

◦ Training met Viki’s View.

◦ Evaluatie hulpverleningscontact.

De derde sessie

◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van de Korte

Klachten Lijst.

◦ Training met Viki’s View.

◦ Evaluatie hulpverleningscontact.

De vierde sessie

◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van de Korte

Klachten Lijst.

Viki's View.indd 92 2/29/12 9:45:10 AM

Page 93: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 93

◦ Kort gestructureerd interview.

◦ Training met Viki’s View.

◦ Evaluatie hulpverleningscontact.

Een week na de vierde sessie, voor de vijfde sessie

◦ Cliënt vult opnieuw de ysq-3, de asr en eventueel het

instrument op klachtniveau in (zie intake). De therapeut

scoort de vragenlijsten voor de vijfde sessie en werkt

de effecten uit in een verslag ter voorbereiding van de

volgende afspraak.

De vijfde sessie

◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van de Korte

Klachten Lijst.

◦ Outcome Rating Scale (evaluatie van het hulpverlenings-

proces).

◦ Effectevaluatie (asr en ysq-3) en advies.

◦ Afspraken voor follow-up.

Follow-up

◦ Controleafspraak na drie maanden.

◦ Controleafspraak na zes maanden.

◦ Nameting na één jaar.

◦ Zo nodig retour.

Viki’s View – de aanpak: doelgroep volwassenen met

psychische problemen

De eerste sessie

1. Relaxatie.

2. Evaluatie hulpverleningscontact.

Viki's View.indd 93 2/29/12 9:45:11 AM

Page 94: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

94 Viki’s View

De relaxatietechniek

We hebben een relaxatietechniek ontwikkeld die zeer effectief is.

Hierover hebben we gesproken met prof. Johan den Boer,

hoogleraar Biologische Psychiatrie aan de Rijksuniversiteit van

Groningen. Er is veel onderzoek gedaan naar de invloed van

stress op de hersenen. In zijn boek Neurofilosofie schrijft hij

dat herhaaldelijke blootstelling aan kortdurende, controleerbare

stress niet schadelijk hoeft te zijn voor een zich ontwikkelend

organisme. Dit zou juist kunnen leiden tot het ontwikkelen van

adequate copingstrategieën. Het zijn vooral oncontroleerbare

stressoren die schade veroorzaken. Door chronische activering

van stressresponssystemen kunnen een te hoog vetgehalte

in het bloed, hoge bloeddruk, verminderde weerstand,

angst, depressie, stemmingswisselingen en slaapstoornissen

ontstaan.

Er zijn ook beschermende factoren tegen stress. Den Boer beschrijft

dat jonge puppy’s die zachtjes opgepakt en aangeraakt worden

door mensen, minder gevoelig blijken te zijn voor stressvolle

stimuli en bovendien beschermd zijn tegen cognitieve en

neuro-endocriene achteruitgang (veroorzaakt door stressvolle

stimuli). Uit onderzoek bleek dat dit effect veroorzaakt werd

doordat de moeders van deze puppy’s frequenter likgedrag

vertoonden om de geur van mensen te verwijderen. Hieruit

blijkt dat door de toegenomen moederlijke aandacht (via tactiele

stimuli) een beschermend effect tegen stress optreedt.

Onze relaxatietechniek bestaat uit het ritmisch en in een grote

frequentie toedienen van tactiele stimuli door de therapeut bij

de cliënt. Hier gaat een ontspannend effect van uit.

We hebben onze relaxatietechniek ontwikkeld door te kijken

naar het troostgedrag dat moeders laten zien: zij maken vaak

Viki's View.indd 94 2/29/12 9:45:11 AM

Page 95: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 95

ritmische bewegingen terwijl ze hun kind met de hand op het

rugje kloppen.

Den Boer gaf aan dat het grote effect van onze relaxatietechniek

waarschijnlijk veroorzaakt wordt doordat we zo veel tactiele

prikkels toedienen dat de cliënt geluksgevoelens ervaart. We

delen als het ware voortdurend beloningen uit. We blijven

langere tijd in een veilige omgeving het limbisch systeem

stimuleren. Het gevolg hiervan is dat het stressniveau daalt en

de cliënt het gevoel heeft minder onder druk te staan.

We zien dat er talloze variaties mogelijk zijn zonder dat dit het

effect benadeelt. We kiezen er bij volwassen cliënten voor om

op de handen te trommelen. Als hier een overgevoeligheid voor

bestaat, kijken we in overleg met de cliënt naar een andere,

meer geschikte vorm.

Instructie

De therapeut vraagt de cliënt om zo relaxed mogelijk in de stoel

tegenover hem te gaan zitten, zodat het lichaam zich goed kan

ontspannen. De therapeut neemt plaats tegenover de cliënt. De cliënt

wordt gevraagd de handen voor zich op tafel te leggen. Vervolgens

stellen we de vraag of de therapeut de spanning mag reduceren door

de handen aan te raken. Het fysieke contact wordt nooit afgedwongen

of opgedrongen. De therapeut zal hierbij juist goed moeten voegen

in de relatie met cliënt en sensitief moeten kunnen reageren als er

weerstand tegen de aanraking van de handen bestaat (aacap 2005).

Er wordt tijdens de relaxatieoefening niet gesproken. We

observeren de lichamelijke reacties van de cliënt en passen het

tempo en de druk aan. Als we merken dat cliënt de adem vast

blijft houden, vragen we om lang en diep uit te ademen. Wanneer

deze instructie niet goed wordt opgepikt, doen we dit voor.

Viki's View.indd 95 2/29/12 9:45:11 AM

Page 96: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

96 Viki’s View

Observatie

We zien dat de cliënten tijdens de relaxatieoefening

ontspannen worden en zich overgeven aan een licht verlaagde

bewustzijnstoestand. De meeste cliënten houden de ogen

dicht en hun aandacht wordt naar binnen gericht. Veel cliënten

beginnen te zuchten als de spanning zakt. De oefening duurt

ongeveer dertig minuten. Daarna wordt het tempo afgebouwd

en krijgt de cliënt tijd om wakker te worden.

Sommige cliënten geven aan dat zij direct na de oefening een

leeg gevoel in het hoofd ervaren. De meeste mensen voelen een

drukverschil dat omschreven wordt als rust. Er zijn ook cliënten

die zich na afloop zwaar en loom voelen. Een enkeling valt echt

in slaap en moet door de therapeut wakker worden gemaakt.

Evaluatie hulpverleningscontact

Als de cliënt is bijgekomen van de relaxatieoefening, wordt

gevraagd hoe hij dit heeft ervaren. Bij de evaluatie van het

hulpverleningscontact maken we gebruik van de Session Rating

Scale. Daarna wordt het hulpverleningscontact rustig afgebouwd.

De tweede sessie

1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van de Korte

Klachten Lijst.

2. Viki’s View.

3. Evaluatie hulpverleningscontact.

Monitoren van ontwikkeling met behulp van de

Korte Klachten Lijst

We beginnen de tweede sessie met de vraag hoe het de cliënt in

de tussenliggende periode vergaan is. Daarbij willen we ook meten

Viki's View.indd 96 2/29/12 9:45:11 AM

Page 97: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 97

wat er op klachtniveau gebeurt. Dit doen we door gebruik te

maken van de Korte Klachten Lijst (kkl; Lange & Appelo 2007). De

kkl is diagnostisch te gebruiken om een indicatie te krijgen over

de mate waarin iemand psychisch lijdt. Het gaat daarbij om de

volgende klachten: angsten, concentratieproblemen, geheugen-

problemen, depressiviteit, lichamelijke klachten, prikkelbaarheid,

relatieproblemen, zelfmoordgedachten of -pogingen, eetstoornissen,

automutilatie, seksuele problemen, slaapproblemen en

verslavingen.

Wij gebruiken de kkl om te monitoren wat voor effect Viki’s

View op klachtniveau geeft tijdens het proces dat de cliënten

doorlopen. Het monitoren helpt ons zicht te krijgen op de

ontwikkeling die de cliënt doormaakt. Door daar expliciet bij stil

te staan, zijn we beter in staat om de training af te stemmen op

de individuele behoefte van een cliënt.

Er is een contra-indicatie voor cliënten die veel last hebben

van zelfmoordgedachten of -pogingen. Ook bij ernstige

verslavingsproblematiek is Viki’s View niet geïndiceerd. Wanneer een

van beide contra-indicaties naar voren komt tijdens het proces, zal

de therapeut dit met de cliënt bespreken en de verantwoordelijkheid

nemen om door te verwijzen naar crisis- en/of verslavingszorg.

Viki’s View: het integratieve gedeelte

Viki’s View is een hersentraining die individueel wordt

aangeboden en waarbij de therapeut meerdere vaardigheden

tegelijkertijd moet uitvoeren en monitoren. Voor het aanleren

van deze methodiek is training nodig.

We zien dat bij volwassenen met psychische problemen de

informatieverwerking anders verloopt dan bij mensen zonder

Viki's View.indd 97 2/29/12 9:45:11 AM

Page 98: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

98 Viki’s View

psychische klachten. Mensen die in beslag genomen worden

door emotionele problemen, nemen op een andere manier

de omgeving waar. De perceptie is anders. Het is voor

emotioneel belaste mensen moeilijk om hoofd- en bijzaken

te onderscheiden. De waarneming wordt gekleurd door de

psychische problemen die door het hoofd blijven spelen, ook

als de cliënt met andere dingen bezig is. Door deze verstoorde

waarneming verloopt het integreren van belangrijke informatie

zwak. De cliënt krijgt, naarmate de psychische problemen

ernstiger zijn, meer moeite om overzicht te krijgen of te houden.

De verstoorde informatieverwerking staat een goed verlopend

emotioneel verwerkingsproces in de weg. De emotionele

ballast (maladaptieve schema’s) wordt door ons gezien als

een ontwikkelingsbelemmering die leidt tot zelfondermijnend

gedrag en/of problemen in relaties met anderen.

Tijdens het integratieve gedeelte van Viki’s View zijn wij erop

gericht om het integratieproces in de hersenen in gang te zetten

en ervoor te zorgen dat het (emotionele) verwerkingsproces in

de hersenen normaliseert. Wanneer we hierin slagen, vermindert

de emotionele ballast (te vertalen in het aantal maladaptieve

schema’s) en ontstaat er ruimte voor de ontwikkeling van

adaptief gedrag en zelfverantwoordelijke zelfbepaling.

Kinderen zijn al op zeer jonge leeftijd in staat om voor hen

stressvolle gebeurtenissen een plaats te geven, mits daarvoor

de juiste omgevingscondities aanwezig zijn. Er moet sprake

zijn van een goed ontwikkelingsklimaat om tot verwerking te

kunnen komen.

Viki’s View beoogt de cliënten onder voor hen veilige

omstandigheden en door de juiste sturing aan te zetten tot

Viki's View.indd 98 2/29/12 9:45:11 AM

Page 99: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 99

integratie en verwerking van de emotionele ballast die zij hebben

opgebouwd.

Hiervoor moet de therapeut een aantal stappen ondernemen:

1. Zorgen dat de behandelruimte weinig tot geen afleiding

biedt.

2. De openstaande schema’s van cliënt en diens klachtenpatroon

voor aanvang inprenten en vasthouden.

3. Zicht krijgen op de sociale concepten van de cliënt en op het

concept van het zelf en voor de cliënt belangrijke anderen.

4. Het sociale netwerk van cliënt in kaart brengen en daarin

belangrijke hechtingsfiguren een plaats geven.

5. Vragen of er traumatische gebeurtenissen of grote

verlieservaringen zijn geweest.

De relaxatietechniek blijft gedurende de totale interventie een

belangrijke rol spelen.

Zodra de therapeut het fysieke contact met de cliënt onderbreekt,

wordt het proces verbroken.

Om cliënten tot integratie en verwerking aan te zetten, is het nodig

dat de therapeut het spanningsniveau (en daarmee de alertheid)

van de cliënt reguleert terwijl de therapeut sturing geeft aan het

proces waarin de cliënt zich bevindt, sensitief en responsief reageert

en zorgt dat de verhoogde arousal gemoduleerd kan worden.

Zoals kinderen helemaal opgaan in hun spel, brengen wij de

volwassen cliënten in een toestand waarin zij helemaal opgaan

in het proces. Als de cliënt in deze trance is, neemt de therapeut

de sturing over. De therapeut werkt procesgericht in plaats van

inhoudgericht, waarbij de cliënt in eerste instantie op egocentrisch

niveau aangezet wordt tot conceptvorming. De cliënt staat als het

ware stil bij concepten vanuit dit egocentrisch perspectief, terwijl de

Viki's View.indd 99 2/29/12 9:45:11 AM

Page 100: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

100 Viki’s View

therapeut zowel de focus als de arousal bewaakt door middel van

de relaxatie. De therapeut reguleert de ervaren emoties alsmede

de heftigheid en de intensiteit van de reacties van de cliënt. Dit

doet de therapeut door aan te voelen wat er in de cliënt omgaat,

hier sensitief op te reageren en ervoor te zorgen dat de ervaren

spanning en emoties binnen acceptabele grenzen blijven.

Na voldoende oefening op egocentrisch niveau met concepten

van het zelf en de (betekenisvolle) ander verlaagt de therapeut

het tempo van de relaxatieoefening tot er diepe rust ontstaat.

Dit lage tempo is nodig wanneer we overstappen naar een hoger

sociaal-emotioneel niveau: het wederzijds perspectief nemen.

De cliënt wordt vanuit het perspectief van de ander aangezet

tot (sociale) conceptvorming (onder voortdurende relaxatie).

Als dit goed gaat, zorgt de therapeut net als bij het egocentrisch

niveau voor de emotieregulatie en de stressmodulatie.

Timing is bij deze overstap erg belangrijk. Veel cliënten hebben

een wat langere responstijd nodig voordat ze deze overstap

kunnen maken. Wanneer dit een te grote stap blijkt te zijn,

kan de therapeut als tussenstap gebruikmaken van concrete

aanwijzingen op het niveau van het subjectief perspectief

nemen (differentiëren/vergelijken).

Als de cliënt in staat is tot (sociale) conceptvorming vanuit

het perspectief van de ander, gebruikt de therapeut het

sociale netwerk inclusief de concepten rondom trauma’s en

verlieservaringen om via wederzijdse perspectiefname te

komen tot zelfreflectie en zelfinzicht.

Het is belangrijk om tijdens het hele therapeutische contact de

emotieregulatie en stressregulatie goed te blijven evalueren en

bijsturen. Ook is het van belang om systematisch vanuit elk

perspectief te werken, zo nodig verspreid over meerdere sessies.

Viki's View.indd 100 2/29/12 9:45:11 AM

Page 101: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 101

Wat de cliënt ervaart

Uit de reacties van de cliënten die tot nu toe hebben

deelgenomen aan Viki’s View, kunnen wij concluderen dat zij

vooral de relaxatie en de beleving benoemen. Deze mensen

geven aan dat zij rustig zijn geworden en Viki’s View hebben

ervaren als een soort rondleiding door het hoofd. Aan de

terugkoppeling merken wij dat de cliënt tijdens Viki’s View zo

bezig is met zichzelf en de eigen beleving dat de therapeutische

handelingen hem vrijwel geheel ontgaan. De relaxatietechniek

wordt wel goed onthouden omdat deze eenvoudig beschrijfbaar

is en voortdurend wordt toegepast.

Wij zien dat het opbouwen vanuit een laag egocentrisch niveau

naar de wederzijdse perspectiefname belangrijk is om te

kunnen komen tot een goed inzicht. We merken in de praktijk

dat het te moeilijk is om onverwerkte problemen meteen te

kunnen plaatsen.

We zetten het verwerkingsproces bij volwassenen met

psychische problemen in gang, zoals dat ook gebeurt bij het

jonge kind. We doen een stapje terug in de sociaal-emotionele

ontwikkeling om vervolgens het proces opnieuw, in een veilige

situatie en in de voortdurende nabijheid van de therapeut in

gang te zetten. Dit is een correctieve ervaring voor de cliënt, die

we samen ondergaan en beleven. Veel cliënten geven na afloop

aan dat zij zich voor het eerst gezien en begrepen voelen.

Evaluatie hulpverleningscontact

De therapeut neemt de tijd om de cliënt bij te laten komen

van de training, en in alle rust wordt het contact afgebouwd.

De training wordt door veel cliënten een bijzondere ervaring

genoemd. Hierover van gedachten wisselen is goed.

Viki's View.indd 101 2/29/12 9:45:11 AM

Page 102: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

102 Viki’s View

De Session Rating Scale kan gebruikt worden om het

hulpverleningscontact te evalueren.

De derde sessie

1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van de Korte

Klachten Lijst.

2. Viki’s View, klachtgericht.

3. Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale).

Het proces dat de cliënt doormaakt, is nu goed op gang gekomen.

De relaxatie (eerste sessie) heeft voornamelijk rust opgeleverd.

Sommige cliënten gaven aan dat ze door de ontspanning

voelden dat ze erg moe waren. Over het algemeen wordt de

relaxatie als positief en prettig ervaren. Aan het begin van de

derde sessie vertellen cliënten meestal dat zij een verandering

hebben opgemerkt. Er is inzicht opgedaan, de cliënt is anders

naar zichzelf of naar de omgeving gaan kijken en is vaak ook

anders gaan reageren.

We starten deze derde sessie met klachtgericht werken, waarbij

we gebruikmaken van dezelfde therapeutische technieken,

maar inhoudelijk aansluiten bij wat cliënt bezighoudt.

Als cliënten heftig reageren of erg vermoeid zijn, kunnen we

ervoor kiezen om alleen de relaxatietechniek toe te passen.

We adviseren dan het integratieve gedeelte in een lagere

frequentie aan te bieden, zodat de cliënt voldoende tot rust

kan komen.

De vierde sessie

1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van de Korte

Klachten Lijst.

Viki's View.indd 102 2/29/12 9:45:11 AM

Page 103: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 103

2. Viki’s View.

3. Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale).

We gaan door met klachtgericht werken en maken een

inschatting van de voortgang van het proces. Als de cliënt

grotendeels klachtenvrij blijkt te zijn, neemt de hersentraining

nog maar een kort gedeelte van de sessie in beslag. De extra tijd

wordt besteed aan het evalueren van het ontwikkelingsproces

en het hulpverleningscontact. We staan stil bij de inzichten die

zijn opgedaan en wat deze voor de cliënt betekenen. Ook is er

aandacht voor de begeleidingsbehoefte die mogelijk is ontstaan

vanwege deze nieuwe inzichten. De cliënt wordt aangemoedigd

adaptieve gedragsalternatieven te ontdekken en krijgt zo veel

bevestiging als nodig is.

De vijfde sessie

1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van de Korte

Klachten Lijst.

2. Bespreking van het effect dat de cliënt aangegeven heeft

op de vragenlijsten ysq-3, de asr en zo nodig op een

andere aan een specifieke klacht gerelateerde lijst.

3. Afspraken en advies.

4. Evaluatie hulpverleningscontact (Outcome Rating Scale).

We staan eerst stil bij de klachten die er nog zijn, zodat we in

de gelegenheid zijn hier een vijfde sessie aan te wijden (kkl).

Daarnaast bespreken we de voortgang die de cliënt op de

vragenlijsten heeft gerapporteerd. We kijken naar de effectmeting,

het proces dat heeft plaatsgevonden en de klachten die er nog

zijn. Vervolgens overleggen we met de cliënt welke trainings-

Viki's View.indd 103 2/29/12 9:45:11 AM

Page 104: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

104 Viki’s View

en/of ondersteuningsbehoefte er nog is. Op die manier worden

afspraken en een advies geformuleerd voor de nazorg.

Follow-up

Na drie maanden wordt met de cliënt contact opgenomen en

geïnventariseerd hoe het gaat.

We inventariseren de klachten met behulp van de kkl en vragen

ook of er iets veranderd is in de leefomstandigheden. Indien

nodig maakt de therapeut een afspraak voor een consult.

Na zes maanden wordt de cliënt gevraagd om opnieuw de ysq-3

in te vullen.

Indien nodig vraagt de therapeut om een ander, meer

klachtenspecifiek meetinstrument in te vullen en er wordt

opnieuw gevraagd naar de leefomstandigheden.

Nameting na één jaar: ysq-3, asr, klachtgerelateerde lijst.

Effectmeting en monitoren

Om te onderzoeken of onze cliënten baat hebben bij Viki’s View,

is effectmeting erg belangrijk. We willen meten of we onze

doelstelling in termen van klachtenvermindering bereiken.

De ethische code van de American Psychological Association

(2002) schrijft voor dat een psycholoog redelijke stappen moet

nemen om te vermijden dat de cliënt schade oploopt. Lilienfeld

(Perspectives on Psychological Science, 2007) schrijft over

psychologische behandelmethodieken die mogelijk meer kwaad

dan goed doen (Potential Harmful Therapies, pht). Lilienfeld

gebruikt als criterium voor de achteruitgang de effect size. Als

de effect size negatief is, kan er gesproken worden van een

negatief effect. De eerste effectmetingen van Viki’s View zijn

zonder uitzondering positief gebleken. Hierdoor hebben wij

Viki's View.indd 104 2/29/12 9:45:11 AM

Page 105: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 105

er vertrouwen in dat we op een goede, verantwoorde manier

bezig zijn.

Voor de effectmeting maken we gebruik van meerdere

instrumenten om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de

probleemstatus van de cliënt en het effect van Viki’s View.

We werken met de Schema-Vragenlijst van Young om te meten

of Viki’s View het aantal disfunctionele patronen (schema’s) ook

daadwerkelijk vermindert.

De Adult Self Report geeft een beeld van de manier waarop een

cliënt tegen zichzelf en zijn gedrag aankijkt. De Adult Behavior

Checklist wordt gebruikt bij cliënten die op het moment van

aanmelding niet goed in staat zijn deze gedragsbeoordeling te

doen.

De voormeting: in kaart brengen wat de klachten

zijn en de ernst van de problematiek taxeren en

kwantificeren

Wat betreft de ernst van de problematiek bij aanmelding

zijn we vooral geïnteresseerd in de mate waarin de cliënt

afwijkt van de norm. We streven ernaar om te werken met

normatieve deviatiescores. Zo kunnen we de ernst van de

problematiek bij aanmelding beoordelen. Neemt de ernst

van de problematiek af na Viki’s View? Welke problemen zijn

beïnvloedbaar en welke klachten blijven er over na deelname

aan de hersentraining?

Voor het beoordelen van de probleemstatus van de cliënt

berekenen we de normatieve deviatiescores en gebruiken het

interpretatiekader (Zicht op effectiviteit, Van Yperen & Veerman

2008).

Viki's View.indd 105 2/29/12 9:45:11 AM

Page 106: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

106 Viki’s View

Interpretatiekader (Van Yperen & Veerman 2008) voor de

deviatiescores voor problemen:

Normatieve

deviatie­

score/nds

Percentiel­

score/p

label Betekenis

Kleiner dan

1,00

Lager dan

0,84

Geen

problemen

Geen zorgen van

betekenis

Van 1,00

t/m 1,28

0,84 t/m 0,89 Matige

problemen

Problematiek

verdient aandacht

Van 1,29

t/m 1,64

0,90 t/m 0,94 Aanzienlijke

problemen

Problematiek

verdient aandacht

Van 1,65

t/m 1,96

0,95 t/m 0,97 Ernstige

problemen

Problematiek

verdient

behandeling

Groter dan

1,96

Groter dan

0,97

Zeer ernstige

problemen

Problematiek

verdient

behandeling

Wanneer de psychometrische gegevens onvoldoende

beschikbaar zijn om deze scores te kunnen bepalen, moeten we

ons beperken tot het werken met normale versus klinische of

subklinische scores. Van de Nederlandse versie van de Schema-

Vragenlijst zijn de psychometrische gegevens nog onvoldoende

onderzocht. Wel is bekend (Rijkeboer 2003) dat de schemalijst

over een goede betrouwbaarheid en constructvaliditeit beschikt.

In afwachting van de benodigde psychometrische gegevens

werken we bij de ysq-3 met de begrippen laag – gemiddeld –

hoog – zeer hoog en interpreteren we deze begrippen als geen

problemen – gemiddeld – problemen – ernstige problemen.

Viki's View.indd 106 2/29/12 9:45:11 AM

Page 107: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 107

Een voorbeeld

Cliënt (man 41 jaar) geeft aan dat hij problemen heeft met het

contact met de naaste familieleden. Hij vindt dat hij vaak ruzie

maakt en hij heeft moeite om zichzelf te beheersen. Bij aanmelding

vult hij de Schema-Vragenlijst en de Adult Self Report in.

Adult Self Report Normatieve

deviatiescore

Interpretatie nds

volgens Van Yperen &

Veerman (2008)

Angstig depressief 3,7 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Teruggetrokken 2,3 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Somatische klachten 1,2 Matig, verdient

aandacht

Denkproblemen 2,2 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Aandachtsproblemen 2,4 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Agressief gedrag 4,8 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Antisociaal gedrag 1,1 Matig, verdient

aandacht

Intrusive 0,2 Geen problemen

Internaliseren 3,0 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Externaliseren 3,2 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Totale probleemscore 3,9 Zeer ernstig, verdient

behandeling >>

Viki's View.indd 107 2/29/12 9:45:11 AM

Page 108: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

108 Viki’s View

Depressiviteit 2,4 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Angstklachten 1,9 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Somatische klachten 0,7 Geen problemen

Avoidant Personality

Problems

1,9 Zeer ernstig, verdient

behandeling

adhd-kenmerken 3,0 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Antisocial Personality

Problems

3,0 Zeer ernstig, verdient

behandeling

Op de Adult Self Report zien we bij de totale probleemscore

een nds van 3,9, die volgens Van Yperen & Veerman (2008)

geïnterpreteerd moet worden als zeer ernstige problematiek,

waarvoor behandeling nodig is. Bij deze cliënt wordt over de

hele linie zeer ernstige problematiek aangegeven. Er is niet

alleen sprake van een gedragsproblematiek, maar ook van

grote lijdensdruk (internaliserend).

Young Schema Questionnaire Status bij aanvang

Emotionele deprivatie Zeer hoog

Verlatingsangst Zeer hoog

Wantrouwen Zeer hoog

Sociale isolatie Zeer hoog

Defect/schaamte Hoog

Falen/mislukken Hoog

Afhankelijkheid Hoog

Kwetsbaarheid Hoog

Verstrengeld zelf Gemiddeld

Onderwerping Hoog >>

>>>>

Viki's View.indd 108 2/29/12 9:45:11 AM

Page 109: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 109

Young Schema Questionnaire Status bij aanvang

Zelfopoffering Zeer hoog

Goedkeuring zoeken Zeer hoog

Emotionele inhibitie Zeer hoog

Onverbiddelijk hoge eisen Zeer hoog

Gerechtigheid/grandiositeit Gemiddeld

Onvoldoende zelfcontrole Hoog

Negativisme/pessimisme Zeer hoog

Bestraffende houding Hoog

Op de Schema-Vragenlijst worden negen zeer hoge en zeven hoge

scores aangegeven. Er is geen sprake van alcohol- of drugsmisbruik

of van een crisis. De man is gemotiveerd voor Viki’s View en komt

in aanmerking voor de hersentraining. Na vijf keer Viki’s View

wordt de cliënt gevraagd de beide lijsten nog eens in te vullen.

Adult Self

Report

Totaal­

score

lijst 2

rci Betrouw­

baar

effect

nds

na 5x

Viki’s

View

Interpreta­

tie nds Van

Yperen &

Veerman

Angstig

depressief

70 3,34 Vooruit-

gang

2 Zeer ernstig

Somatische

klachten

96 -5,22 Verslechte-

ring

4,6 Zeer ernstig

Denkproble-

men

54 4,24 Vooruit-

gang

0,4 Geen

Agressief

gedrag

62 7,07 Vooruit-

gang

1,2 Matig

Externalise-

ren

59 5,42 Vooruit-

gang

0,9 Geen

>> >>

>>

Viki's View.indd 109 2/29/12 9:45:11 AM

Page 110: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

110 Viki’s View

Totale pro-

bleemscore

64 7,37 Vooruit-

gang

1,4 Aanzienlijk

Angstklach-

ten

56 2,48 Vooruit-

gang

0,6 Geen

adhd-ken-

merken

59 3,71 Vooruit-

gang

0,9 Geen

Antisocial

Personality

Problems

65 2,65 Vooruit-

gang

1,5 Aanzienlijk

Het is voor ons belangrijk om zowel betekenisvolle vooruitgang

als betekenisvolle achteruitgang te signaleren. We toetsen

daarom tweezijdig en hanteren de grenswaarde 1,96. Bij een

rci>1,96 spreken we van een betekenisvolle vooruitgang en bij

een rci<1,96 van een betekenisvolle verslechtering.

Er is een betrouwbare vooruitgang geboekt bij deze cliënt. De

nds van de totale probleemscore is gedaald van 3,9 naar 1,4.

Waar de totale probleemscore bij de voormeting zeer ernstige

problematiek aangaf, zijn er nu, na vijf sessies Viki’s View, nog

aanzienlijke problemen.

Op de Adult Self Report zien we dat er een betrouwbare

vooruitgang is geboekt met betrekking tot de klacht waarmee

de cliënt was aangemeld. Hij ervaart beduidend minder

gedragsproblemen. We zien ook een betrouwbaar negatief

effect op somatische klachten. We besteden hier aandacht aan

in gesprek met de cliënt. Er blijkt een duidelijk lichamelijke

oorzaak (rugklachten) te zijn, die problemen met slapen en

vermoeidheidsklachten met zich meebrengt. In de afgelopen

maand zijn de rugklachten verergerd. Wanneer we hierop

>>

Viki's View.indd 110 2/29/12 9:45:11 AM

Page 111: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 111

corrigeren, daalt de nds naar 0,7. Bovendien vermeldt

deze cliënt dat hij meer zorgen heeft gekregen doordat de

omstandigheden (onduidelijkheid over het behoud van baan)

zijn verslechterd. Het effect van een behandeling is zowel

afhankelijk van beïnvloedbare als van niet-beïnvloedbare

factoren. We zien een positieve verandering, maar deze man

is nog niet gelukkig.

Young Schema

Questionnaire l3

nds bij aanvang nds na Viki’s

View

Emotionele deprivatie Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)

Verlatingsangst Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)

Wantrouwen Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)

Sociale isolatie Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)

Defect/schaamte Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)

Falen/mislukken Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)

Afhankelijkheid Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)

Kwetsbaarheid Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)

Verstrengeld zelf Gemiddeld Laag (<1)

Onderwerping Hoog (1,65 t/m 1,96) Laag (<1)

Zelfopoffering Zeer hoog (>0,97) Hoog

(1,65 t/m 1,96)

Goedkeuring zoeken Zeer hoog (>0,97) Gemiddeld

(1,0 t/m 1,64)

Emotionele inhibitie Zeer hoog (>0,97) Laag (<1)

Onverbiddelijk hoge

eisen

Zeer hoog (>0,97) Gemiddeld

(1,0 t/m 1,64)

Gerechtigheid/

grandiositeit

Gemiddeld Gemiddeld

(1,0 t/m 1,64)

Onvoldoende

zelfcontrole

Hoog (1,65 t/m 1,96) Gemiddeld

(1,0 t/m 1,64) >>

Viki's View.indd 111 2/29/12 9:45:11 AM

Page 112: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

112 Viki’s View

Negativisme/

pessimisme

Zeer hoog (>0,97) Gemiddeld

(1,0 t/m 1,64)

Bestraffende houding Hoog (1,65 t/m 1,96) Gemiddeld

(1,0 t/m 1,64)

Om te onderzoeken of onze doelstelling in termen van een

vermindering van het aantal maladaptieve schema’s heeft

plaatsgevonden, bekijken we de tweede Schema-Vragenlijst:

Deze man had negen schema’s waar hij ‘zeer hoog’ en zeven

waar hij ‘hoog’ op scoorde. In totaal waren er bij de cliënt zestien

maladaptieve schema’s waar hij last of veel last van had.

Na vijf sessies Viki’s View heeft hij nog last van één schema

(zelfopoffering). De Schema-Vragenlijst van Young blijkt uit

onderzoek (Rijkeboer 1997) te beschikken over een goede validiteit

en betrouwbaarheid. Vanuit www.schematherapy.com wordt

geadviseerd deze vragenlijst te gebruiken. De psychometrische

gegevens van de Nederlandse vertaling van de vragenlijst worden

momenteel nog verder onderzocht, waardoor het lastig is om de

rci te bepalen. Als we uitgaan van de normaalverdeling en de

aanname dat er van ‘hoog’ wordt gesproken bij een nds van 1,65

tot 1,96 en van ‘zeer hoog’ bij een nds groter dan 1.96, mogen

we bij deze cliënt spreken over een betrouwbare vooruitgang en

een positief effect in de zin van een duidelijke vermindering van

het aantal klinische scores.

Het functioneren van onze cliënt wordt weliswaar minder

bepaald door openstaande maladaptieve schema’s, maar er

is nog veel behoefte aan het aanleren van adaptief gedrag.

Bovendien zijn er omstandigheden die de klachten van de cliënt

uitlokken of in stand houden. We hanteren het kop-model (een

>>

Viki's View.indd 112 2/29/12 9:45:11 AM

Page 113: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 113

klacht wordt bepaald door omstandigheden en persoonlijke

stijl) om met de cliënt tot een gezamenlijke probleemdefinitie

te komen, van waaruit advies gegeven wordt voor verdere zorg

en begeleiding. Dit is belangrijk om terugval te voorkomen.

De cliënt uit dit voorbeeld is geholpen bij het aanleren van

adequate probleemoplossende vaardigheden. Hij is actief gaan

solliciteren, onder begeleiding gaan sporten om de rugspieren

te verstevigen en heeft agressieregulatietraining gedaan. Dit

heeft hem geholpen om meer greep te krijgen op zijn leven en

de sociale contacten en heeft zijn zelfvertrouwen verstevigd.

Voor deze man was de hersentraining in combinatie met de

geadviseerde nazorg bijzonder effectief.

Doelgroep kinderen en jeugdigen met psychische

problemen

Viki’s View is ook bedoeld voor kinderen die hun gedrag en

emoties moeilijk kunnen reguleren omdat zij vervallen in

disfunctionele gedragspatronen. Kinderen met psychische

problemen zijn ingebed in een gezinssysteem en brengen veel

tijd door op school. Wij kijken vanuit de complexiteit van het

gezinssysteem naar het kind met psychische klachten en maken

bij het in kaart brengen van de ernst van de problematiek

waarmee het kind wordt aangemeld, graag gebruik van

gedragsinformatie vanuit school.

Theoretische uitgangspunten

Het uitgangspunt van deze hersentraining is de aanname dat

bij deze kinderen overlevingspatronen zijn ontstaan die het

gedrag in belangrijke mate bepalen. Het aanleren van een

Viki's View.indd 113 2/29/12 9:45:11 AM

Page 114: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

114 Viki’s View

ander gedragsrepertoire wordt in sterke mate belemmerd door

dit overlevingsgedrag.

Een deel van deze problematiek lijkt verankerd in de aard van

het kind en is relatief stabiel (temperament bijvoorbeeld), terwijl

andere gedragingen daar een gevolg van zijn (Gillissen 2007).

Een kind ontwikkelt onder invloed van ouders en traumatische

gebeurtenissen overlevingspatronen (disfunctionele schema’s)

die klachten en problemen veroorzaken.

Elk gezin heeft wel eens te maken met problematische

omstandigheden en gebeurtenissen. Stresssituaties kunnen

de ouders beïnvloeden en vervolgens de opvoedingssituatie en

de ouder-kindrelatie, maar ook direct van invloed zijn op het

gedrag van het kind (Murray-Harvey & Slee 1998). Veerman

& Ten Brink (1993) wijzen erop dat vaak moeilijk uit te maken

valt wat nu oorzaak en wat gevolg is: leidt een stressvolle

gezinsomgeving tot gedrags- en leerproblemen, of zorgen

gedragsproblemen voor stress binnen het gezin?

Doorgaans wordt aangenomen dat er sprake is van wederzijdse

beïnvloeding. Stressvolle gezinssituaties hoeven niet

automatisch tot problemen te leiden. Er kan ook sprake zijn

van beschermende factoren die zorgen dat het kind desondanks

niet belemmerd wordt in de ontwikkeling (Hermanns 1998).

Op basis van bovenstaande hanteren wij het uitgangspunt dat

psychische problemen van kinderen bij ouders stressklachten

veroorzaken, en omgekeerd. Het effect van Viki’s View op kinderen

zal dus niet alleen afhankelijk zijn van de veranderingen die we bij

het kind teweeg kunnen brengen, maar ook bepaald worden door de

overlevingspatronen, de emotionele draagkracht en ballast van de

ouders. Vanuit de orthopedagogiek streven wij ernaar bij het kind

zo veel mogelijk ontwikkelingsbelemmeringen weg te nemen en

Viki's View.indd 114 2/29/12 9:45:11 AM

Page 115: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 115

gebruik te maken van de kracht van beschermende factoren. Door

de hersentraining eerst aan te bieden aan de ouders, versterken

wij het gezinssysteem en kunnen wij de effectiviteit vergroten.

Konijn e.a. (2007) bekeken wat werkzame ingrediënten of

interventies zijn voor basisschoolleerlingen (6-12 jaar) met

externaliserende problemen (gedragsproblemen).

Drie behandelingen blijken werkzaam (dus bewezen effectief):

1. Het trainen van sociaal-cognitieve en probleemoplossende

vaardigheden is werkzaam bij kinderen met ernstige en

minder ernstige gedragsproblemen.

2. Trainingen voor de ouders van jeugdigen met

gedragsproblemen zijn duidelijk effectief.

3. Speltherapie is voor (jonge) kinderen met gedrags- en

emotionele problemen een werkzame interventie.

Bij de Viki’s View hersentraining voor kinderen maken we

gebruik van elementen uit elk van bovenstaande effectief

bewezen behandelingen.

Doelstelling

Deze training is erop gericht om de disfunctionele schema’s van

de kinderen te nuanceren en te corrigeren. Er wordt beoogd om

de sociaal-cognitieve vaardigheden van het kind te versterken

en hierdoor ruimte te bieden voor het aanleren van gedrag dat

meer afgestemd is op de omgeving. Viki’s View richt zich op het

kind in de complexiteit van het gezin.

Door ons te richten op het verbeteren van de verwerkingsprocessen

van zowel ouders als kinderen, proberen wij te bereiken dat

de stabiliteit en het competentiegevoel van het gezinssysteem

toenemen.

Viki's View.indd 115 2/29/12 9:45:11 AM

Page 116: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

116 Viki’s View

Behandelingen voor kinderen die gericht zijn op emotieregulatie,

sociale vaardigheden en het vergroten van controlemogelijkheden

of vaardigheden om problemen op te lossen, zijn effectiever

wanneer kinderen niet voortdurend terugvallen in het

overlevingsgedrag.

Het aanleren van gedragsalternatieven die nodig zijn om

terugval in oude patronen te voorkomen, is geen onderdeel

van de hersentraining. Hiervoor verwijzen wij naar de reguliere

hulpverlening.

Kinderen en jeugdigen met psychische klachten

We zijn gestart met de ontwikkeling van Viki’s View voor de

groep kinderen met psychische klachten van uiteenlopende

aard. Door middel van vragenlijsten en een klachtenanamnese

wordt er een probleemanalyse gemaakt. We maken onderscheid

tussen kinderen met voornamelijk internaliserende problematiek

en kinderen met gedragsproblemen (externaliserend). We

zijn bezig om deze doelgroep verder te differentiëren naar

klachtniveau.

Inclusiecriteria

Kinderen komen in aanmerking voor Viki’s View als er

sprake is van psychische klachten die objectiveerbaar zijn

door middel van screeningsinstrumenten. Wij gebruiken

tijdens de intake de Children’s Behavior Checklist (cbcl;

Achenbach 2001) in combinatie met de Sociaal Emotionele

Vragenlijst (sev; Scholte & Van der Ploeg 2005) en de Teacher’s

Report Form (trf; Achenbach 2001), een gedragsvragenlijst

voor de leerkracht. Het is belangrijk dat zowel ouders als

kinderen gemotiveerd zijn voor deelname aan Viki’s View.

Viki's View.indd 116 2/29/12 9:45:12 AM

Page 117: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 117

Exclusiecriteria

1. Er zijn geen objectiveerbare klachten. Als dit het geval

is, vindt er een tweede intakegesprek plaats, waarbij

samen met ouders gekeken wordt naar de reden van

aanmelding en het niet kunnen meten van de klacht.

Mogelijk levert het invullen van de gedragsvragenlijsten

voor ouders problemen op. Er kan ook sprake zijn van

overbezorgdheid bij ouders. In het tweede gesprek wordt

besloten of er verdere exploratie van de klachten wordt

gedaan of dat ouders en kind terugverwezen worden

naar de huisarts.

2. Het kind of een van de ouders is niet gemotiveerd voor

deelname aan Viki’s View.

3. Bij het kind is sprake van een ad(h)d of van epilepsie.

4. Het kind is onder behandeling van een arts of psychiater

die deelname aan Viki’s View afraadt.

5. Er zijn problemen die prioriteit verdienen boven

Viki’s View. Gedacht kan worden aan ongunstige

levensomstandigheden of lichamelijke klachten waar

eerst iets aan gedaan moet worden.

6. Kinderen met een verstandelijke of meervoudige beperking

worden niet per definitie uitgesloten van deelname aan Viki’s

View. Voor hen is een aparte onderzoeksgroep gestart.

Randvoorwaarden

Naast het aanleren van meer adaptief gedrag is het belangrijk

om te kijken naar omgevingsomstandigheden die de klachten

kunnen veroorzaken of in stand houden.

Met ouders wordt besproken welke van deze factoren wij kunnen

beïnvloeden en welke niet. Het is belangrijk om hier expliciet

Viki's View.indd 117 2/29/12 9:45:12 AM

Page 118: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

118 Viki’s View

bij stil te staan, zodat er een realistisch verwachtingspatroon

bestaat over de mogelijke resultaten van de hersentraining.

We streven ernaar om in samenwerking met ouders zo veel

mogelijk ontwikkelingsbelemmeringen weg te nemen en een zo

gunstig mogelijk resultaat te bewerkstelligen. Hiervoor moeten

we niet alleen kijken naar de hersentraining die we aanbieden,

maar ook naar de omstandigheden waarbinnen dit gebeurt. Er

is goede samenwerking nodig met ouders en andere betrokken

hulpverleners.

Behandelverantwoordelijkheid

Viki’s View is een hersentraining met als doelstelling de

klachten van cliënten met psychische problemen te verminderen.

Als kinderen onder medische of psychische behandeling staan,

wordt geadviseerd om de behandelaar te informeren over

deelname aan de training. Als er zich problemen voordoen

die niet direct verband houden met de hersentraining, wordt

ouders geadviseerd contact op te nemen met de behandelaar.

Als de behandelaar aangeeft dat er een contra-indicatie is,

wordt het kind van deelname uitgesloten.

Wij informeren in het belang van het effectiviteitsonderzoek

naar medicijngebruik van het kind. De verantwoordelijkheid met

betrekking tot. medicatie ligt bij de arts die deze voorschrijft en

bij de ouders. Ons advies is om bij vragen over medicatie direct

contact met de arts op te nemen.

Beroepsverantwoordelijkheid

Op basis van artikel 53 lid 3 van de Wet op de Jeugdzorg behouden

wij ons het recht voor een vermoeden van kindermishandeling,

na een eigen afweging, te melden.

Viki's View.indd 118 2/29/12 9:45:12 AM

Page 119: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 119

Planningsprocedure bij kinderen en jeugdigen

Aanmelding en indicatiestelling

Voorafgaand aan het eerste contact wordt ouders gevraagd een

aantal vragenlijsten in te vullen. Deze vragenlijsten worden door

de therapeut gescoord en geïnterpreteerd ter voorbereiding van

het eerste contact.

Bij de groep kinderen met psychische klachten worden de

volgende lijsten afgenomen:

− Children’s Behavior Checklist (cbcl; Achenbach 2001);

− Sociaal Emotionele Vragenlijst (sev; Scholte & Van der

Ploeg 2008).

Ook wordt gevraagd

− naar leefomstandigheden;

− of het kind eerder psychische zorg heeft gehad;

− of er bij dit kind diagnostiek is verricht en, zo ja, wat

daar de uitkomst van is;

− naar medicatie;

− naar betrokken hulpverleners/begeleiders/behandelaar;

− naar medische bijzonderheden.

Als deze aanmeldgegevens bekeken zijn, worden ouders en

kind uitgenodigd voor het eerste contact.

Het intakegesprek

Dit is het eerste persoonlijke contact tussen de ouders, het kind en

de therapeut. Er is ruimte voor begroeting en kennismaking.

Doelstelling van het intakegesprek:

1. Bespreken welke inzichten de vragenlijsten hebben opgeleverd.

Viki's View.indd 119 2/29/12 9:45:12 AM

Page 120: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

120 Viki’s View

2. De klacht verder specificeren.

3. De therapeut neemt een klachtenanamnese af en

beschrijft deze in het elektronisch dossier. Afhankelijk

van de aard van de aanmeldingsklacht wordt deze

verder onderzocht door middel van vragenlijsten.

4. Informeren en afspraken maken.

5. Voorafgaand aan de hersentraining worden de ouders

en het kind geïnformeerd over Viki’s View. De

ouders krijgen informatie over de methodiek, en de

randvoorwaarden worden uitgelegd. Er wordt een

inschatting gemaakt of er voldoende motivatie bij

zowel de ouders als het kind aanwezig is om

de hersentraining te laten starten en of aan de

voorwaarden die gelden voor deelname kan worden

voldaan.

Vervolgens worden afspraken gemaakt over het aan-

bieden van de training: één keer per week 45 minuten

en vijf sessies, tenzij de trainer een andere frequentie

voorstelt.

6. Jonge kinderen krijgen sessies van dertig minuten aan-

geboden.

De eerste sessie

◦ Er wordt een korte video-opname gemaakt van het

kind om een indruk te krijgen van de communicatie, de

informatieverwerking en het affect.

◦ Tijdens de eerste sessie wordt alleen de relaxatieoefening

toegepast.

◦ Evaluatie van het hulpverleningscontact met behulp van

de Session Rating Scale (Miller & Sparks 2003).

Viki's View.indd 120 2/29/12 9:45:12 AM

Page 121: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 121

De tweede sessie

◦ Monitoren door middel van video-opname voorafgaand

aan de sessie.

◦ Training met Viki’s View.

◦ Evaluatie hulpverleningscontact.

De derde sessie

◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van video-

opname.

◦ Training met Viki’s View.

◦ Evaluatie hulpverleningscontact.

De vierde sessie

◦ Monitoren van ontwikkelingen met behulp van video-

opname.

◦ Kort gestructureerd interview.

◦ Training met Viki’s View.

◦ Evaluatie hulpverleningscontact.

Een week na de vierde sessie, voor de vijfde sessie

◦ De ouders vullen opnieuw de cbcl, de sev en eventueel het

instrument op klachtniveau in. De therapeut scoort de

vragenlijsten voor de vijfde sessie en werkt de effecten uit in

een verslag ter voorbereiding van de volgende afspraak.

De vijfde sessie

◦ Gesprek met ouders en kind over het verloop en het

effect van de training.

◦ Bij het kind wordt de Outcome Rating Scale (evaluatie

van het proces) afgenomen.

Viki's View.indd 121 2/29/12 9:45:12 AM

Page 122: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

122 Viki’s View

◦ De uitkomsten van de effectmeting worden met ouders

en kind besproken.

◦ Er vindt een inventarisatie plaats van de verdere

ondersteuningsbehoefte van het kind en er worden

handelingsadviezen gegeven om terugval te voorkomen.

◦ De therapeut maakt een afspraak voor controle na drie maanden.

Follow-up

◦ Controleafspraak na drie maanden.

◦ Controleafspraak na zes maanden.

◦ Nameting na één jaar.

◦ Zo nodig retour.

Viki’s View – de aanpak: doelgroep kinderen en

jeugdigen met psychische problemen

De eerste sessie

1. Relaxatie.

2. Observatie.

3. Evaluatie hulpverleningscontact.

De relaxatietechniek

De relaxatietechniek die we bij de volwassenen gebruiken, is

niet voor alle jonge kinderen geschikt. Geadviseerd wordt om

in die gevallen op zoek te gaan naar een alternatief.

Het is belangrijk dat de relaxatietechniek goed geaccepteerd

wordt door het kind omdat anders de therapeutische relatie

ernstig verstoord raakt. Bij kleine kinderen maken we gebruik

van een knuffelbeer om uit te leggen wat we gaan doen. De

relaxatietechniek kan uitgelegd worden aan ouders, zodat zij deze

Viki's View.indd 122 2/29/12 9:45:12 AM

Page 123: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 123

thuis ook kunnen toepassen om het kind sneller te laten wennen.

Het is de bedoeling dat dit in de juiste omgeving gebeurt, op een

moment dat het kind daarvoor openstaat. Als drukke kinderen

goed reageren op de relaxatietechniek, bestaat bij ouders vaak

de neiging om deze te vaak (soms zelfs op school) toe te (laten)

passen. We raden dit af, omdat er dan een weerstand kan

ontstaan bij het kind en we uiteindelijk niet meer in staat zijn

de relaxatie toe te passen op het moment dat we deze nodig

hebben, namelijk bij het integratieve gedeelte van Viki’s View.

Observatie

Kinderen en jeugdigen gaan over het algemeen door spontaniteit

en onbevangenheid sneller op in de hersentraining. Omdat jonge

kinderen sneller moe worden, gaan we bij deze doelgroep niet

langer door dan dertig minuten.

Evaluatie hulpverleningscontact

Aan de kinderen wordt gevraagd wat ze van de hersentraining

vonden en hoe het met ze gaat. We gebruiken de Session Rating

Scale voor kinderen ter afsluiting van het contact.

De tweede sessie

1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-

opname.

2. Viki’s View, het integratieve gedeelte.

3. Evaluatie hulpverleningscontact.

Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-opname

We beginnen de tweede sessie met de vraag hoe het kind of de

jeugdige zich voelt.

Viki's View.indd 123 2/29/12 9:45:12 AM

Page 124: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

124 Viki’s View

We gebruiken de video-opnames om te kijken naar de

communicatie en het non-verbaal gedrag. Dit helpt ons om extra

informatie te krijgen over het informatieverwerkingsproces,

omdat we door middel van video-opnames zowel de inhoud van

taal als de taalvorm en sociaal-communicatieve vaardigheden

kunnen beoordelen. De videobeelden helpen ons ook om te kijken

naar het affect: we kunnen goed zien hoe het met het kind gaat.

Viki’s View, het integratieve gedeelte

Het integratieve gedeelte van Viki’s View wordt spelenderwijs

aangeboden.

We sluiten niet aan op de ontwikkelingsleeftijd van het kind,

maar werken vanuit een iets lager niveau naar boven. De

therapeut richt zich op hetzelfde informatieverwerkingsproces

als bij volwassen cliënten, maar houdt in de afstemming rekening

met het tempo en het sociaal-cognitief niveau van het kind.

Tijdens het integratieve gedeelte wordt voortdurend relaxatie

toegepast. Het kind ervaart Viki’s View veelal als een spel.

Evaluatie hulpverleningscontact

Aan het kind wordt terugkoppeling gevraagd over de hersentraining.

We gebruiken telkens de Session Rating Scale voor kinderen ter

afsluiting van het contact. De vaste structuur die tijdens de sessie

wordt aangeboden, biedt kinderen duidelijkheid en houvast.

De derde sessie

1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-

opname.

2. Viki’s View, klachtgericht.

3. Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale).

Viki's View.indd 124 2/29/12 9:45:12 AM

Page 125: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 125

De vierde sessie

1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-

opname.

2. Viki’s View.

3. Evaluatie hulpverleningscontact (Session Rating Scale).

De vijfde sessie

1. Monitoren van ontwikkeling met behulp van video-

opname.

2. Bespreken van het effect dat ouders hebben aangegeven

door middel van de gedragsvragenlijsten en de

resultaten die de therapeut gezien heeft op de video-

opnames.

3. Afspraken en advies.

4. Evaluatie hulpverleningscontact (Outcome Rating Scale).

Follow-up

Controleafspraken na drie en zes maanden.

Doelgroep volwassenen met

autismespectrumstoornissen (ass)

Onder de doelgroep volwassenen met autismespectrumstoornissen

rekenen wij volwassen cliënten met een door een gz-psycholoog of

-psychiater gestelde dsm-iv-diagnose autistische stoornis (299.00)

of aanverwant (299.80, pdd-nos, syndroom van Asperger, mcdd).

Theoretische uitgangspunten

Autisme is een pervasieve ontwikkelingsstoornis. De term

pervasief betekent dat het autisme ingrijpt in de gehele

Viki's View.indd 125 2/29/12 9:45:12 AM

Page 126: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

126 Viki’s View

ontwikkeling. Autismespectrumstoornissen vertonen een zeer

diverse symptomatologie.

Binnen de dsm-iv worden criteria op drie ontwikkelingsdomeinen

beschreven, namelijk tekortkomingen in de sociale interactie,

kwalitatieve beperkingen in de verbale en non-verbale

communicatie en opvallend beperkte, zich herhalende,

stereotiepe patronen van belangstelling, gedrag en activiteiten.

De dsm-iv beschrijft ass op gedragsniveau. Aangezien de

kernsymptomen van autisme in verschillende combinaties

en mate voorkomen, wordt tegenwoordig gesproken van

autismespectrumstoornissen (Volkmar & Klin 2005). Bij mensen

met ass komen naast het autisme vaak andere stoornissen voor.

Comorbide stoornissen die vaak voorkomen bij mensen met ass,

zijn angst-, dwang- en stemmingsstoornissen; veel voorkomende

gedragsproblemen zijn driftbuien, agressie, automutilatie,

hyperactiviteit, impulsiviteit, stereotiepe gedragingen en

rituelen en eet- en slaapproblemen (Volmar Cook Jr. e.a. 1999).

Wanneer we bij mensen met autisme gedragsdiagnostiek

doen (observaties/vragenlijsten), krijgen we zicht op zowel

de autistische gedragskenmerken als op de gedragsmatige

uitingen van comorbide stoornissen. Bij ass is veelal sprake van

een complexe, pervasieve ontwikkelingsproblematiek.

Er zijn nog verschillende opvattingen over de oorzaak van

autisme. Drie belangrijke psychologische theorieën over

autisme zijn:

1. De hypothese dat mensen met ass een zeer beperkte

Theory of Mind ontwikkelen. Theory of Mind is de sociaal-

cognitieve vaardigheid om gedachten en gevoelens aan

anderen toe te kennen en daarop het eigen gedrag af te

stemmen (Baron-Cohen 2000).

Viki's View.indd 126 2/29/12 9:45:12 AM

Page 127: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 127

2. De hypothese dat mensen met ass problemen hebben

op het gebied van de centrale coherentie (betekenisvolle

samenhang). Om te kunnen komen tot centrale coherentie,

is het nodig om zo veel mogelijk belangrijke informatie die

via de verschillende zintuigen binnenkomt, te integreren

(Warreyn & Roeyers 2004).

3. De derde hypothese is dat mensen met ass moeite hebben

met de executieve functies (Muris 2004). De vaardigheden

die nodig zijn om zichzelf gedragsmatig aan te kunnen

sturen en te kunnen organiseren en plannen, schieten

tekort.

Warreyn & Roevers hebben ook onderzocht dat kinderen met

ass kwalitatieve beperkingen vertonen op het gebied van

imitatie, gedeelde aandacht ( joint attention) en symbolisch

spel.

Dit zijn sociaal-communicatieve vaardigheden die belangrijk

zijn voor de sociaal-cognitieve en sociaal-communicatieve

ontwikkeling en voor communicatie in het algemeen (Bogdashina

2007).

Bij mensen met ass is er sprake van een stoornis in de

informatieverwerking, die wezenlijk anders verloopt. Dit

betekent dat wij de hersentraining moeten aanpassen aan

deze specifieke doelgroep. Daarnaast is het belangrijk dat de

therapeut in de communicatie met cliënten met ass de taalvorm

en inhoud aanpast aan hun mogelijkheden.

Mensen met ass ondervinden vaak problemen in het tot

afstemming komen met hun omgeving, doordat ze enerzijds de

taal onvoldoende begrijpen en ze zich anderzijds onvoldoende

Viki's View.indd 127 2/29/12 9:45:12 AM

Page 128: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

128 Viki’s View

kenbaar kunnen maken door middel van de gesproken taal

(Vermeulen 2005).

Ze hebben problemen om de wereld om hen heen in

samenhang te zien en te begrijpen, door de moeilijkheden

die ze ondervinden op het gebied van de Theory of Mind en

de centrale coherentie, alsmede om hun gedrag te reguleren,

vanwege de executieve disfunctie. Door hun andere manier van

waarnemen voelen zij zich onbegrepen en ervaren zij de sociale

wereld als onvoorspelbaar, afwijzend of vijandig (Kuijpers

2007). Het is dan ook zeer begrijpelijk dat juist mensen met

ass overlevingspatronen ontwikkelen.

Het doel van de interventie

Bij mensen met ass moeten vanwege de complexiteit van de

pervasieve ontwikkelingsstoornis meerdere doelen worden

nagestreefd:

1. Het bereiken van de cognitieve vaardigheden bij de

cliënt die nodig zijn om Viki’s View toe te kunnen

passen.

2. Het integratieproces in gang zetten waardoor mensen

met ass kunnen komen tot (sociale) conceptvorming.

3. Het corrigeren en nuanceren van maladaptieve schema’s

(overlevingspatronen)

4. Nazorg op maat regelen om ondersteuning te bieden bij

het gebruiken van de nieuw verworven vaardigheden.

De randvoorwaarden voor uitvoering

Met de cliënt wordt besproken dat Viki’s View niet alle problemen

oplost. Wij raden onze cliënten aan om naast het volgen van de

hersentraining te investeren in het aanleren van alternatieve

Viki's View.indd 128 2/29/12 9:45:12 AM

Page 129: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 129

gedragspatronen. Het is verstandig om samen te werken met

andere deskundigen die deze zorg kunnen bieden. Onze ervaring

is dat de meeste van onze cliënten extra ondersteuning bij de

groei die ze doormaken goed kunnen gebruiken.

Naast het aanleren van meer adaptief gedrag is het belangrijk te

kijken naar omgevingsomstandigheden die de klachten kunnen

veroorzaken of in stand houden.

Viki’s View is geen training die geïsoleerd moet worden

aangeboden. Bij voorkeur gebeurt dit in goede samenwerking

met andere betrokken hulpverleners. Door middel van

voorlichting en contact investeren wij in de opbouw van een

goed netwerk van samenwerkingspartners. Onze cliënten

zijn erbij gebaat wanneer we elkaar in positieve zin kunnen

versterken.

Behandelverantwoordelijkheid

Viki’s View is een hersentraining met als doelstelling de klachten

van cliënten met psychische problemen te verminderen. Aan

cliënten die onder medische of psychische behandeling staan,

wordt geadviseerd om de behandelaar te informeren over

deelname aan de hersentraining. Bij problemen die niet direct

verband houden met de hersentraining, moeten cliënten contact

opnemen met de behandelaar. Als de behandelaar aangeeft dat

er een contra-indicatie ligt voor de hersentraining, wordt de

cliënt van deelname uitgesloten.

Wij informeren in het belang van het effectiviteitsonderzoek

naar medicijngebruik van de cliënt. De verantwoordelijkheid met

betrekking tot. medicatie ligt bij de arts die deze voorschrijft,

en bij de cliënt zelf. Ons advies is om bij vragen over medicatie

direct contact met de arts op te nemen.

Viki's View.indd 129 2/29/12 9:45:12 AM

Page 130: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

130 Viki’s View

Viki’s View – de aanpak: doelgroep volwassenen met

autismespectrumstoornissen

De eerste sessie

1. Relaxatie.

2. Alertheidregulatie

3. Evaluatie hulpverleningscontact.

De relaxatietechniek

De relaxatietechniek die we gebruiken is niet vanzelfsprekend

geschikt voor kinderen en volwassenen met autisme. Dit

komt omdat mensen met ass informatie die via de zintuigen

binnenkomt, op een bijzondere manier verwerken.

De binnenkomende informatie wordt gefragmenteerd verwerkt,

waardoor er een overdaad aan prikkels ervaren wordt als de

therapeut, in dosering, onvoldoende in staat is rekening te

houden met de bijzondere prikkelverwerking van de cliënt.

Binnen de groep mensen met autisme zijn er grote individuele

verschillen wat betreft de sensorische integratie. Zo kan er een

overgevoeligheid bestaan voor tactiele prikkels, of juist een

ondergevoeligheid.

De complexe groep mensen met autisme vraagt om extra

afstemming vanuit de therapeut, die goed moet observeren

wat de fysiologische reacties zijn.

We onderscheiden twee groepen.

De eerste groep betreft mensen met ass die een verhoogde

spanningsgevoeligheid en verbeeldend vermogen hebben.

We zien bij deze mensen dat ze (over)gevoelig reageren op

de spanningsreductie. We moeten in dosering en intensiteit

aanpassingen doen voor de individuele cliënt.

Viki's View.indd 130 2/29/12 9:45:12 AM

Page 131: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 131

De tweede groep betreft mensen met ass met een laag

activatieniveau van het autonome zenuwstelsel. Dit lage

activatieniveau zou de uiting kunnen zijn van een geringe

vrees voor dreigend gevaar of dreigende straf (fearlesness

theory; Raine 1993). Er wordt bij deze mensen een lage

hartfrequentie en een geringe huidgeleidingsactiviteit

gevonden. Wij noemen dit het onverstoorbare type. Om door

te dringen tot deze groep moeten wij de prikkels in intensiteit

laten toenemen tot het niveau waarop de persoon in kwestie

reageert.

Alertheidregulatie

Wanneer de relaxatietechniek goed kan worden toegepast,

wordt deze uitgebouwd tot een oefening waarmee de alertheid

gereguleerd kan worden. Deze verandering wordt stapsgewijs

geïntroduceerd bij mensen met ass.

Werken aan de andere cognitieve vaardigheden die nodig zijn

om de hersentraining uit te voeren

Het is niet gemakkelijk om deze hersentraining toe te passen

bij mensen met ass. De training vraagt van de cliënt een aantal

cognitieve vaardigheden waar mensen met ass normaal gesproken

veel moeite mee hebben. De relaxatietechniek moet worden

aangepast en het vraagt een andere therapeutische afstemming

op de cliënt.

Het is de bedoeling dat we tijdens Viki’s View de cliënten

aansturen tot achtereenvolgens integratie, centrale coherentie

en (sociale) conceptvorming. Bij de eerste stap gaat dat al

verkeerd, vanwege de integratieproblemen die mensen met

autisme hebben. Daarom besloten wij in eerste instantie dat

Viki's View.indd 131 2/29/12 9:45:12 AM

Page 132: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

132 Viki’s View

mensen met autisme niet zouden kunnen deelnemen aan de

hersentraining. Mensen met een integratiestoornis lukt het niet

om de belangrijke informatie die vanuit de zintuiglijke waarneming

bij de hersenen binnenkomt, tegelijkertijd te verwerken tot een

betekenisvol geheel. Onder voortdurende, bij de individuele

cliënt passende relaxatie trainen we allereerst de integratie. De

cliënten met een verhoogde spanningsgevoeligheid en ass laten

zich meevoeren in dit proces als we geduld hebben en op een

zeer laag niveau beginnen. Bij Viki’s View houden we de visie

aan dat we een proces in de hersenen opnieuw of voor het eerst

in gang gaan zetten.

Onze leerstrategie is niet dat we de cliënt stapsgewijs uitdagen

tot een hoger ontwikkelingsniveau (vanuit de zone van de

naaste ontwikkeling). Vanuit onze methodiek proberen we dit

proces van onderaf aan te duwen. We kijken hoever we komen

met de cliënt en herhalen het proces, waarbij we ernaar streven

steeds iets verder te komen, totdat het integratieproces loopt.

Als we zover zijn, gaan we pas over tot het trainen van de

andere vaardigheden om uiteindelijk ons einddoel te bereiken:

de (sociale) conceptvorming.

De cliënten met ass en een laag activatieniveau zijn meer

afgesloten van hun omgeving. Zij vinden het moeilijk om de

prikkels in hun eigen lijf te herkennen en te plaatsen. Het is lastig

voor deze groep om bij hun gevoelens te komen en deze te uiten.

Vandaar dat wij deze groep het onverstoorbare type noemen.

Het is moeilijker om bij deze mensen de relaxatietechniek toe te

passen. Zij kunnen nog niet getraind worden in integratie zolang

zij zo afgesloten zijn. De aanpassing die we bij deze groep doen,

is aan hen vragen zich zo sterk mogelijk af te sluiten en zich

daarna te ontspannen. Dit herhalen we net zolang totdat ook

Viki's View.indd 132 2/29/12 9:45:12 AM

Page 133: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 133

zij in staat zijn zich door ons mee te laten voeren in het proces.

Vervolgens passen we de procedure toe zoals bij de gevoelige

groep mensen met ass.

De cliënten met verbeeldend vermogen, een hoge gevoeligheid

en ass zijn in kleinere stapjes en met meer geduld trainbaar in

integratie tot (sociale) conceptvorming.

De groep cliënten met ass zonder verbeeldend vermogen en

met een laag activatieniveau vindt het veel moeilijker om het

proces op te pikken. Dit duurt dan ook langer. Omdat deze

cliënten minder gevoelig zijn voor de beloning (in de vorm van

spanningsreductie), kan het voor hen een probleem worden

om gemotiveerd te blijven. De volhardende cliënten die de

hersentraining afmaken, blijken achteraf geen spijt te hebben

van deze keuze. We zien dat ook zij in staat zijn om te profiteren

van de positieve effecten van Viki’s View.

Resultaten bij mensen met ass

We zien bij cliënten na deelname aan Viki’s View een verbetering

in de communicatie en het contact met anderen. De deelnemers

krijgen overzicht, inzicht en perspectief.

Het eerste wat opvalt, is dat de mimiek levendiger wordt en

dat de omgeving daar positief op reageert. Het volgen van

gesprekken tussen meerdere mensen, dingen tegelijkertijd

doen, zelf plannen, veranderingen aankunnen, of zomaar een

praatje maken met een vreemde; dit soort alledaagse dingen

kosten veel minder moeite, of lukken gewoon.

Wat er verandert voor mensen met ass

Op het moment dat een kind zich voor het eerst bewust wordt

van de mogelijkheid tot zelfreflectie, gaat dit vaak samen met

Viki's View.indd 133 2/29/12 9:45:12 AM

Page 134: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

134 Viki’s View

een eerste, helder besef van individuatie (ik ben ik) en daarmee

het besef los te staan van anderen. Sommige kinderen worden

getroffen door plotselinge momenten van zelfbewustzijn.

Anderen ervaren een plotseling inzicht in de relativiteit van

de naamgeving van dingen of van de onomkeerbaarheid van

de almaar voortschrijdende tijd (Kohnstamm 2002). Zulke

momenten van inzicht en verwondering kunnen een grote

indruk maken.

Wanneer het integratieproces in gang wordt gezet, komt er voor

het eerst inzicht en overzicht. De cliënt zal zichzelf en de ander

voor het eerst in perspectief gaan zien. De persoon met autisme

die zichzelf als anders-waarnemend heeft ervaren vóór deelname

aan de hersentraining en problemen heeft gehad om hiervoor

begrip te krijgen, wordt zich nu voor het eerst bewust van nieuwe

mogelijkheden, die voor anderen vanzelfsprekend zijn.

Ironisch genoeg levert dit waarschijnlijk opnieuw onbegrip

op. De anderen kunnen het bijzondere van het gewone,

vanzelfsprekende niet inzien. Wat voor hen de waarheid en

normale gang van zaken is, kan geen emotie of meegevoel

oproepen. Aan ons vermogen tot ons verplaatsen in het

denken en voelen van de ander zijn grenzen (Kohnstamm

2002). Vooral de gewenning aan het voor ons normale

maakt het moeilijker daarin voor de ander iets bijzonders en

emotionerend te zien. Dit is wel mogelijk als die ander een

ervaringsdeskundige is, een betrokken familielid, of wanneer

die persoon zich verdiept heeft in de problematiek van mensen

met autismespectrumstoornissen.

Wanneer de waarneming verandert, ontstaat het plotselinge

besef dat de eigen beleving van de werkelijkheid blijkbaar

heel anders was dan die van anderen. Dit is een vreemde

Viki's View.indd 134 2/29/12 9:45:12 AM

Page 135: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 135

gewaarwording die onwerkelijk aandoet. Het lijkt wel een

droom. Het is belangrijk om dit met anderen te kunnen delen.

Effectmeting

We meten met verschillende instrumenten om te kijken wat

de effecten zijn voor mensen met autisme. We gebruiken bij

de voor- en nametingen verschillende gedragsvragenlijsten.

Daarnaast gebruiken we video-opnames om de communicatie

te kunnen beoordelen. Aan de hand van een aantal vaste criteria

beoordelen we de beelden op de taalvorm en de taalinhoud. Op

die manier kunnen we kijken naar veranderingen in de manier

waarop de deelnemers informatie verwerken. We zijn ook erg

blij met de ervaringen van mensen die al aan de training hebben

deelgenomen.

Nazorg en terugvalpreventie

Alle cliënten die de integratietraining hebben gevolgd, krijgen

een evaluatiegesprek.

In dit gesprek wordt het effect van Viki’s View besproken.

Het hulpverleningscontact wordt geëvalueerd en er wordt

gekeken naar de ondersteuningsbehoefte die er aan het eind

van het traject bestaat. Zo kunnen we een advies geven voor

de nazorg. We kijken met de cliënt naar valkuilen, maar ook

naar kwaliteiten die verder kunnen worden uitgebreid. Het is

belangrijk dat de nazorg goed aansluit op de mogelijkheden

van de cliënt en zo snel mogelijk start na afronding van de

training.

De doelgroep mensen met ass is een heterogene groep met

grote diversiteit aan hulpvragen. Door mee te doen met

Viki’s View is er een verandering in de waarneming op gang

Viki's View.indd 135 2/29/12 9:45:12 AM

Page 136: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

136 Viki’s View

gebracht. Dit biedt de cliënt nieuwe mogelijkheden. Autisme

is een pervasieve ontwikkelingsstoornis. De nieuw verworven

inzichten en vaardigheden kunnen mensen perspectief geven

op groei en ontwikkeling. Het is slechts een begin.

Viki’s View kan nooit alle problemen en levensvragen oplossen.

Er zullen zich nu eenmaal tegenslagen blijven voordoen. Het

aanleren van de juiste vaardigheden om hiermee om te gaan

maakt mensen sterker en zelfstandiger. We hebben contact

gezocht met samenwerkingspartners met een ruim aanbod aan

hulpverlening om de nazorg goed in gang te kunnen zetten.

We werken graag samen met mensen die kunnen meebewegen

met de nieuwe inzichten die we hebben opgedaan.

Doelgroep kinderen met autismespectrumstoornissen

Onder de doelgroep kinderen met ass rekenen wij de kinderen

die door een psychiater of gz-psycholoog een dsm-iv-diagnose

hebben gekregen die valt binnen het autismespectrum.

Theoretische uitgangspunten

Als er sprake is van een autismespectrumstoornis bij een kind,

is dit van invloed op het hele gezin. Het kind met autisme

heeft een communicatiestoornis en spreekt een ‘andere’ taal

dan de overige gezinsleden, die zich aan moeten passen wat

betreft de taalvorm en de taalinhoud. Het kind met autisme

is slechts in beperkte mate in staat zich af te stemmen op de

omgeving. Het vraagt van ouders, broertjes en zusjes begrip

en ondersteuning.

Als het kind met autisme uit balans is, levert dit spanning op

voor de overige gezinsleden.

Viki's View.indd 136 2/29/12 9:45:12 AM

Page 137: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki’s View protocol 137

We zien bij broertjes en zusjes dat zij overbelast kunnen

raken door de problemen van het autistische kind. Ditzelfde

geldt voor de ouders. We zien zowel bij ouders als broertjes en

zusjes van kinderen met autisme overlevingspatronen ontstaan

(zoals het zichzelf opofferen). Eerder in dit boek werd vermeld

dat kinderen binnen de complexiteit van het gezinssysteem

behandeld moeten worden om een goed resultaat te kunnen

krijgen.

Het spreekt voor zich dat dit bij kinderen met autisme nog

noodzakelijker is.

Aanpassingen voor kinderen met ass

We gebruiken bij kinderen met ass dezelfde procedure als

bij kinderen met psychische klachten wat de effectmetingen

betreft. We voegen daar de videobeoordelingen aan toe om

te kunnen kijken naar de taalvorm, de taalinhoud en de

sociaal-communicatieve vaardigheden.

We passen ons op dezelfde manier aan als bij volwassenen

met ass. We zien geen verschil tussen de kinderen en

volwassenen met ass als het gaat om het aanleren van de

nieuwe vaardigheden.

Resultaten bij kinderen met ass

We zien bij kinderen met ass dat zij de hersentraining sneller

oppikken wanneer de ouders en andere gezinsleden de

training zelf al hebben ondergaan. Doordat er een meer

gedifferentieerde mimiek ontstaat, verbetert de acceptatie door

leeftijdsgenootjes.

Kinderen met ass zijn beter in staat hun emoties te tonen,

waardoor de omgeving adequater op hen kan reageren.

Viki's View.indd 137 2/29/12 9:45:12 AM

Page 138: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

138 Viki’s View

Hoe jonger het kind wordt aangemeld, des te kleiner is de

ontwikkelingsachterstand ten opzichte van leeftijdsgenootjes,

en des te minder hardnekkig het overlevingsgedrag. Op basis

van de eerste resultaten denken wij dat het belangrijk is om de

hersentraining zo jong mogelijk aan te bieden.

Viki's View.indd 138 2/29/12 9:45:12 AM

Page 139: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Andere doelgroepen

Kinderen met een desintegratiestoornis

Nog in onderzoek.

Meervoudig gehandicapten

Nog in onderzoek.

Positieve resultaten bij de relaxatie en in enkele gevallen bij de

integratie.

Mensen met niet-aangeboren hersenletsel

Positieve effectmetingen bij cliënten die problemen hadden met

de integratie.

Viki's View.indd 139 2/29/12 9:45:12 AM

Page 140: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 140 2/29/12 9:45:12 AM

Page 141: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Nawoord

Dit boek is geschreven omdat het zo belangrijk is om onze

bevindingen voor cliënten en collega’s, en als vertrekpunt van

wetenschappelijk onderzoek, op schrift te stellen.

Het is nog maar het begin van de reis. Ik hoop dat ik u als

lezer heb kunnen boeien door u niet alleen inzicht te geven in

de methodiek zelf, maar vooral in de impact die deze training

heeft op de mensen die erbij betrokken zijn: hulpverleners en

cliënten.

Het gaat niet om een allesomvattende theorie. Het is onze

bedoeling geweest een beweging in gang te zetten. We hebben

iets ontwikkeld en opgeschreven hoe we daar zelf op dit

moment tegen aankijken. We vragen u vooral om met ons mee

te denken over wat er is gebeurd en hoe het komt dat het effect

van Viki’s View zo groot is. Dit kunnen wij niet zonder de hulp

en kritiek van vakgenoten die meedenken.

Ook stellen we u de vraag: Stel dat het waar is? En als u

denkt dat onze visie niet de juiste is, wat is er dan volgens u

wel aan de hand? Wij zijn geen solisten, maar zoeken graag

de samenwerking op, zodat we met zijn allen een positieve

ontwikkeling in gang kunnen zetten.

Ik bedank iedereen die aan het boek heeft meegewerkt:

Robert, J., Danny, P., Jeffrey, Jaynie, Corry en Hans, Stephan

en Pascale. Enzovoort …

Ik spreek oprechte waardering uit voor collega’s met wie ik

gesproken heb en die als klankbord hebben gediend: Ted Bok,

Willem Kusters, Jan Schrurs, Ben Kuijpers, Tonny van de Laar,

Johan van den Boer en Piet Mulkens.

Viki's View.indd 141 2/29/12 9:45:12 AM

Page 142: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

142 Viki’s View

Mijn jongste zus Mariëlle wil ik bedanken voor wat ze me vanuit

haar vak als ergotherapeute heeft geleerd over sensorische

integratieproblemen en tactiele afweer.

Broer van den Dobbelsteen ben ik erkentelijk omdat hij ons

toestemming heeft gegeven om zijn schilderij te gebruiken

voor de omslag van deze uitgave.

Paula Bartholomeus

Viki's View.indd 142 2/29/12 9:45:12 AM

Page 143: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Bijlage 1

overzicht schema’s en schemadomeinen dr. Jeffrey Young

Onverbondenheid

Emotionele deprivatie

Verlatingsangst

Wantrouwen

Sociale Isolatie

Defect/schaamte

Verzwakte autonomie

Falen/mislukken

Afhankelijkheid/incompetentie

Kwetsbaarheid

Verstrengeld zelf

Gerichtheid op anderen

Onderwerping

Zelfopoffering

Goedkeuring zoeken

Waakzaamheid en inhibitie

Emotionele inhibitie

Onverbiddelijke hoge eisen/overkritisch

Verzwakte grenzen

Gerechtigheid/grandiositeit

Onvoldoende zelfcontrole

Sombere houding

Negativisme/pessimisme

Bestraffende houding

Viki's View.indd 143 2/29/12 9:45:12 AM

Page 144: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 144 2/29/12 9:45:13 AM

Page 145: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Bijlage 2

De auteur van onderstaand artikel is werkzaam als instructeur binnen

de paardensport.

Het artikel is opgenomen omdat de complexiteit van het begrip

afstemming tussen ruiter en zijn paard hier duidelijk uit naar voren

komt. Dit is illustratief voor het boek, want het begrip afstemming

staat centraal in onze methodiek.

In het artikel is sprake van ‘aanleuning’. Aanleuning betekent dat het

paard vertrouwen heeft in de zachte hand van de ruiter. Aan beide

teugels is er een gelijke, ontspannen verbinding, en het paard volgt

de hand van de ruiter.

Vertrouwen en zekerheid door aanleuning

Tonny van de Laar

Met het begrip aanleuning wordt een prettige en nuttige steun

geassocieerd, die het ogenblik dragelijk maakt. Voor onzekere

mensen en dieren kan het moment van aanleuning warme

bescherming, zekerheid en een rustgevend gevoel bieden.

Moeilijkheden die zich voordoen, hoeft men niet eenzaam en

alleen het hoofd te bieden.

Bij gelijke, maar ook bij verschillende wezens die vreemd zijn voor

elkaar, wordt door het zachte aanleunende aanraken geleidelijk

de afwachtende, soms zelfs afwijzende terughoudendheid

afgebouwd. Er ontstaat langzaam ruimte voor vertrouwen en

sympathie. Dit gewonnen vertrouwen wordt gevestigd, mits

de aanleuning door een van de partners niet plotseling wordt

ontweken of overdreven.

Viki's View.indd 145 2/29/12 9:45:13 AM

Page 146: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

146 Viki’s View

Gedurende de hele opleidingsperiode van een rijpaard blijft de

aanleuning aan de teugel van grote betekenis. Dit komt doordat

deze, via de hand van de ruiter, in constante verbinding met

de gevoelige paardenmond tot stand komt. De sterkte van de

aanleuning is niet bij ieder paard gelijk. Deze is afhankelijk van

het flegma (geestelijk evenwicht) van het paard. Het wordt aan

de gevoeligheid van de ruiter overgelaten om de juiste sterkte

te vinden. Een sterkte die voor hem tot voordeel is en die voor

het paard te verdragen is.

Een paard zal de verschillende bitsoorten hoogstwaarschijnlijk

niet als prettig kunnen ervaren. Deze uitdrukking gebruiken wij in

de paardensport echter graag voor onze eigen gemoedsrust.

Wanneer men eensgezind is, of zich aansluit bij de ideeën

van zijn partner, volgt de aanleuning aan diens gedachten

en gedrag. Op het diplomatieke vlak vindt er een schijnbare

aanpassing plaats. Met betrekking tot minder belangrijke punten

worden tussentijdse concessies gedaan, om bij het belangrijke,

uiteindelijk beslissende resultaat de troeven in handen te

houden. Dit is een pad van succes, bewandeld door iemand die,

net als bij een schaakpartij, zelfs een dame durft te offeren als

hierop vroeg of laat het schaakmat van de tegenstander volgt.

Dit vereist een uitstekende kennis van het betreffende gebied,

evenals een vergevorderde geestelijke en lichamelijke conditie,

om via schijnbare concessie het verloop van de strijd uiteindelijk

voor zichzelf alleen te kunnen beslissen.

Vergelijkingen voor de duidelijkheid

Hier gaat het om methoden die de gevoelige en ervaren opleider

van rijpaarden voortdurend toepast. Vooral bij het laten

ontstaan en bewaren van een constante, ‘zo prettig mogelijke’

Viki's View.indd 146 2/29/12 9:45:13 AM

Page 147: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Bijlage 2 147

en voor beide partijen verantwoorde aanleiding van de teugel.

Er bestaat taalkundig gezien nog een andere omschrijving van

het begrip aanleuning: het aanleunen van deuren en ramen

aan hun kozijnen met de bedoeling een heel klein kiertje open

te laten.

Toegepast op de paardensport zou deze definitie betekenen

dat men met een minimale afwijking van het nagestreefde

doel – het opengelaten deurkiertje – een alternatief gebruikt,

zonder dat de deur te veel gesloten of geopend wordt. Zo kan

men op ieder moment en zonder moeilijkheden terug naar de

aangeleunde deur – het doel van de opleiding.

De verstandhouding tussen ruiter en paard berust hoofdzakelijk

op de aanleuning.

Met behulp hiervan wordt een kwetsbare en constante

verbinding tussen twee levende wezens gerealiseerd. De sterkte

is afhankelijk van de aanleg van de partners. Bij het paard is

hierbij het gehele exterieur van beslissende betekenis. Vooral

het gedeelte waar de speekselklieren zitten, de aanzet en vorm

van de hals, de ruglijn en de bouw van de achterhand hebben

grote invloed op een goede aanleuning.

Drijven in plaats van trekken

De lichaamsbouw van de ruiter speelt echter ook een

belangrijke rol bij het tot stand komen van een constante,

lichte aanleuning. Misschien ligt de reden voor het steeds

toenemende succes van de amazones in het feit dat zij door

hun geringe lichaamskracht niet in de verleiding komen, door

te massieve inwerkingen met de hand, de gevoeligheid van

de paardenmond ‘kapot te maken’. Een sterke en effectieve

drijvende kracht is in de paardensport slechts dan van voordeel,

Viki's View.indd 147 2/29/12 9:45:13 AM

Page 148: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

148 Viki’s View

wanneer deze met behulp van de ruiterhand via het trensbit

op de juiste manier wordt verdeeld en doorgegeven wordt.

Daarom kan men de vaardigheid van de ruiter om energiek te

kunnen drijven, alleen maar toejuichen. Het ‘trekken’ in de zin

van het krachtig vasthouden met de hand kan men slechts bij

uitzondering – en dan ook maar heel zelden – als een positieve

ruitereigenschap beschouwen.

Viki's View.indd 148 2/29/12 9:45:13 AM

Page 149: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Verklarende woordenlijst

Adaptief Gericht op, berustend op aanpassing

Arousal Opwinding

Comorbide

stoornissen

Het tegelijkertijd hebben van twee of

meer stoornissen of aandoeningen bij een

patiënt

Copingstrategie De manier waarop je met tegenslagen

omgaat en problemen oplost

Dichotische

luisterstudies

Een procedure uit de experimentele

psychologie waarbij, meestal door middel

van koptelefoons, aan elk van beide

oren tegelijkertijd auditieve prikkels

(zoals gesproken woorden) worden

gepresenteerd

Dissociatieve

symptomatologie

Het verbroken raken van normaal

geïntegreerde functies van identiteit,

geheugen of bewustzijn

dsm-iv Het classificatiesysteem dat door de

meeste hulpverleningsinstellingen wordt

gebruikt om vast te stellen of er sprake is

van een psychiatrische stoornis

Emotionele

inhibitie

De overmatige geremdheid van spontaan

handelen, gevoelens en communicatie,

gewoonlijk om afkeuring door anderen,

gevoelens van schaamte of het verlies

van controle over impulsen te voorkomen

Evidence-based

werken

Het uitvoeren van een handeling door

een beroepsbeoefenaar op zo’n wijze

dat de uitvoering is gebaseerd op

de best beschikbare informatie over

doelmatigheid en doeltreffendheid

Viki's View.indd 149 2/29/12 9:45:13 AM

Page 150: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

150 Viki’s View

Defensieve

exclusie

Uitsluiten van informatie om geestelijke

pijnen, verwarring of conflicten te

voorkomen

Executieve

disfunctie

Problemen met het reguleren van gedrag

en emoties

Externaliserend

gedrag

Expliciet naar buiten gericht gedrag

Gender In hoeverre iemand door zichzelf of door

anderen als mannelijk of vrouwelijk wordt

gezien

Grandiositeit Buiten proporties veel zelfvertrouwen

gz-psycholoog Gezondheidszorgpsycholoog

Internaliserend

gedrag

Naar binnen gericht gedrag

Limbisch systeem Een groep structuren in de hersenen

die betrokken zijn bij emotie, motivatie,

genot en het emotioneel geheugen

Longitudinaal

onderzoek

Onderzoek waarbij op steeds dezelfde

manier herhaaldelijk metingen

plaatsvinden om een ontwikkeling in

kaart te brengen

Maladaptief Slecht aangepast

mcdd Multiple Complex Development

Disorder, een complexe neurologische of

psychische ontwikkelingsstoornis

Monitoren Volgen in de ontwikkeling

Neuro-endocrien Relatie tussen de hersenen en de

hormonen en andere klieren

pdd-nos Pervasieve ontwikkelingsstoornis

niet anders omschreven; valt binnen

autismespectrum

Viki's View.indd 150 2/29/12 9:45:13 AM

Page 151: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Verklarende woordenlijst 151

Pervasief Diep doordringend

Psychopathologie De leer van de psychische ziekte

(geestelijk en psychologisch) of lijden,

of van de handelingen en ervaringen die

kunnen wijzen op een psychische ziekte

of handicap

Relaxeren Vaardigheid om spanning en angst te

verminderen

Selectieve exclusie Specifiek uitsluiten van bepaalde

informatie

Sensorische

integratie

Verwerking van prikkels

Sociale

conceptvorming

Inzichtelijk leren

Stressmodulatie Omgaan met stress

Stressrespons-

systeem

Het systeem dat de reactie op stress

(gevaar) verzorgt

Tactiele stimuli Zintuiglijke prikkels

Transferproblemen Problemen met de overdracht naar

andere situaties

Transgenerationeel Overdracht van problematische situaties

van generatie op generatie

Viki's View.indd 151 2/29/12 9:45:13 AM

Page 152: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 152 2/29/12 9:45:13 AM

Page 153: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

literatuur

Achenbach, T.M. (2001), Children’s Behavior Checklist. Nederlandse

vertaling (2001): F.C. Verhulst en J. van der Ende. Rotterdam:

Erasmus mc.

Aerts, C. (2003), Diagnostiek en begeleiding van volwassen

patiënten met autisme of verwante stoornis. PsychoPraxis, 5,

251-256.

Ainsworth, M.D.S., e.a. (1978), Patterns of attachment: A

psychological study of the strange situation. Hillsdale, nj:

Erlbaum.

aacap (2005), Practice parameter for the assessment and treatment

of children and adolescents with reactive attachment disorder of

infancy and early childhood. Journal of the American Academy of

Child and Adolescent Psychiatry, 44, 1206-1219.

apa (1994), Diagnostic and statistical manual of mental disorders,

fourth edition, text revision (dsm-iv-tr). Washington, dc: American

Psychiatric Association.

Baarda en De Goede (2001), Basisboek Methoden en Technieken.

Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek.

Groningen: Stenfert Kroese.

Blair, C., e.a. (2005), Cortisol reactivity is positively related to

executive function in preschool children attending Head Start.

Child Development, 76, 554-567.

Boer, J.A. den (2003/2004), Neurofilosofie. Hersenen, bewustzijn,

vrije wil. Amsterdam: Boom.

Bögelsen, S.M., & F. Boer (2002), Systeemtherapeutische

interventies bij kinderen met angststoornissen. Kind en

Adolescent, 23, 337-352.

Bowlby, J. (1969/1997), Attachment and loss: Volume 1.

Attachment. London: Pimlico.

Viki's View.indd 153 2/29/12 9:45:13 AM

Page 154: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

154 Viki’s View

Bowlby, J. (1973/1998), Attachment and loss: Volume 2. Separation.

London: Pimlico.

Bowlby, J. (1988/2003), A secure base: Clinical applications of

attachment theory. London: Brunner-Routledge.

Carlson, E.A., e.a. (2009), Development of Dissociation and

Development of the Self. Chapter 02-04. New York: Routledge.

Cole, S.A. (2005), Infants in foster care: Relational and

environmental factors affecting attachment. Journal of

Reproductive and Infant Psychology, 23, 43-61.

Essex, M.J., e.a. (2002), Maternal stress beginning in infancy may

sensitize children in later stress exposure: Effects on cortisol and

behavior. Biological Psychiatry, 52, 776-784.

Gadeyne, E., e.a. (2000), Meten van zelfconcept bij jonge kinderen.

Kind en Adolescent, 21, 125-143.

Gilissen, R., e.a. (2007), Physiological reactions of preschoolers to

fear-inducing film clips: Effects of temperamental fearfulness

and quality of the parent-child relationship. Developmental

Psychobiology, 49, 187-195.

Harinck, F. (2010), Basisprincipes praktijkonderzoek. Antwerpen-

Apeldoorn: Garant.

Hermanns, J. (1998), Family risks and family support: An analysis

of concepts. In: J. Hermanns & H. Leu (red.), Family risks and

family support. Theory, research and practice in Germany and in

The Netherlands, 9-37. Delft: Eburon.

Hoeksma, J., e.a. (1996), De Reynell Taaltest en autisme. Kind en

Adolescent, 17, 16-21.

Ketelaars, C. (1999), Autisme. Neuropraxis, 3, 160-164.

Lange, A., & M. Appelo (2007), De Korte Klachten Lijst. Houten:

Bohn Stafleu van Loghum.

Viki's View.indd 154 2/29/12 9:45:13 AM

Page 155: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Literatuur 155

Leeuwenen, H.M.P. van, & A.P.A.M. Stockman (1996), Klinische

diagnostiek van aan autisme verwante stoornissen. Kind en

Adolescent, 17, 82-99.

Litty, C.G., e.a. (1996), Moderating effects of physical abuse and

perceived social support on the potential to abuse. Child Abuse &

Neglect, 20, 305-314.

Maassen, B., & H.F.M. Peters (2001), Taal- en spraakstoornissen bij

kinderen. Handboek Klinische Psychologie 1993. Houten: Bohn

Stafleu van Loghum.

Matthys, W. (2001), De betekenis van biologische factoren voor de

behandeling van gedragsstoornissen. Kind en Adolescent, 22,

268-280.

Murray-Harvey, R., & P. Slee (1998), Family stress and school

adjustment: Predictors across the school years. Early Child

Development and Care, 145, 133-149.

Nicolai, N. (2001), Hechting en psychopathologie: een

literatuuroverzicht. Tijdschrift voor Psychiatrie, 43, 333-342.

Pameijer, N. (2002), Handelingsgerichte diagnostiek bij kinderen: de rol

van beschermende factoren. PsychoPraxis, 4, 14-20.

Rijn, S. van, & H. Swaab (2007), De cognitieve en neurale basis van

sociaal disfunctioneren bij mannen met het Klinefeltersyndroom.

Neuropraxis, 11, 99-106.

Rombouts, W., & A. Scholing (2003), Ernstige angststoornissen: een

model voor probleemanalyse. Directieve therapie, 23, 192-210.

Rutgers, A.H., e.a. (2004), Autism and attachment: A meta-analytic

review. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, 1123-

1134.

Schmidt, N.B., e.a. (1995), The Schema Questionnaire: Investigation

of Psychometric Properties and the Hierarchical Structure of

Viki's View.indd 155 2/29/12 9:45:13 AM

Page 156: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

156 Viki’s View

a Measure of Maladaptive Schemas. Cognitive Therapy and

Research, 19, 295-321.

Scholte, E.M., & J.D. van der Ploeg (2008), Sociaal-Emotionele

Vragenlijst. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Schothorst, P.F., e.a. (2009), Richtlijn diagnostiek en behandeling

autismespectrumstoornissen bij kinderen en jeugdigen. Utrecht:

De Tijdstroom uitgeverij BV.

Serra, M., & R.B. Minderaa (1996), Problemen in de sociale interactie

en communicatie bij kinderen met een aan autisme verwante

stoornis. Kind en Adolescent, 17, 135-147.

Sroufe, L.A., e.a. (1999), Implications of attachment theory

for developmental psychopathology. Development and

Psychopathology, 11, 1-13.

Sterk, F., & M.M. Rijkeboer (1997), Schema-Vragenlijst. Utrecht:

Ambulatorium Universiteit Utrecht.

Timmerman, R., & J. Foran (2002), Diagnostiek en behandeling

van volwassenen met een pervasieve ontwikkelingsstoornis.

Directieve therapie, 22, 201-218.

Vreeswijk, M.F. van, e.a. (2008), Handboek schematherapie. Theorie,

praktijk en onderzoek.

Young, J.E., e.a. (2003), Schema therapy. A practitioner’s guide. New

York: Guilford Press.

Viki's View.indd 156 2/29/12 9:45:13 AM

Page 157: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 157 2/29/12 9:45:13 AM

Page 158: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 158 2/29/12 9:45:13 AM

Page 159: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 159 2/29/12 9:45:13 AM

Page 160: Viki's View Paula Bartholomeus 2e herziene druk

Viki's View.indd 160 2/29/12 9:45:13 AM