Nieuwsbrief Visio Revalidatie & Advies Noord-NederlandJaargang 2, maart 2015

Voorwoord

1. LANDELIJK NIEUWS 1.1 In de schijnwerpers: maatschappelijk werker Heidie Zomer1.2 Nader verklaard: de ziekte van Parkinson1.3 Cliënt centraal: Salman Üyüklü1.4 Visio Het Loo Erf1.5 Visio Zicht op Toegankelijkheid1.6 Visio Zicht op Werk1.7 Regeling zittend ziekenvervoer en Zorgverzekeringswet1.8 Taaltoets Nederlands voor anderstalige cliënten ontwikkeld door Visio Het Loo Erf en Radbout Universiteit1.9 Contactpersonen tijdens uw traject bij Visio1.10 Visio aanwezig op verschillende beurzen1.11 Open dag van de zorg1.12 WK Paracycling

2. NIEUWS UIT DE REGIO2.1 Gewijzigde openingstijden tijdens de feestdagen2.2 Pilot nieuwe revalidatievorm in Leeuwarden: intensieve dagrevalidatie2.3 Muziekochtend voor peuters en hun ouders in Haren2.4 Activiteiten Visio in regio tijdens open dag in Apeldoorn en Delfzijl2.5 Themamiddag ICT in Haren2.6 Avondinloopspreekuren2.7 Elektronische navigatiehulpmiddelen2.8 Start kooktraining in Haren2.9 Nieuws van de cliëntenraad2.10 Programma

3. NIEUWS VAN DERDEN3.1 Uitnodiging enquête: wat zijn uw ervaringen met het aanvragen van hulpmiddelen? 3.2 Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Doofblindheid

4. COLOFON

VoorwoordBeste lezer,

Voor u ligt de vertrouwde nieuwsbrief in een nieuwe verschijningsvorm. Hiermee spelen we in op actuele ontwikkelingen, maar ook op behoeften die u als lezer aan ons hebt doorgegeven. We verwachten dat u met deze nieuwe indeling de voor u relevante informatie eenvoudiger uit de nieuwsbrief kunt halen doordat u op onderwerp kunt selecteren.

Inmiddels zijn we drie maanden op weg in het nieuwe jaar en werken we volgens de regels van het nieuwe zorgstelsel. Dit roept bij een aantal mensen vragen en terughoudendheid op. We zien dit ook terug in een afname van het aantal aanmeldingen. Onze dienstverlening blijft echter onveranderd, we blijven u ondersteunen op alle levensgebieden. De zorgverzekeringswet stelt echter een aantal andere voorwaarden om toe te treden tot onze zorg, zo moet uw aanmelding gepaard gaan met een verwijzing van een oogarts of andere specialist. Indien de veranderingen bij u vragen oproepen, aarzelt u dan vooral niet om hierover contact met ons op te nemen. Wij hebben hiervoor een speciale helpdesk ingericht. Deze is bereikbaar via T 088 585 58 88. Daarnaast staat op onze website meer informatie over de veranderingen in de zorg en een overzicht met veel gestelde vragen.

Van 16 tot en met 21 maart 2015 is de week van Zorg en welzijn. Wij nodigen u van harte uit om kennis te maken met onze revalidatiemogelijkheden op één van de vele Visio-locaties. Verderop in de nieuwsbrief leest u hier meer over.

Karin Weening, directeur

1. LANDELIJK NIEUWS

1.1 In de schijnwerpersIn deze rubriek geeft een medewerker van Visio uitleg over zijn of haar vakgebied. Dit keer is Heidie Zomer, maatschappelijk werker in Haren, aan het woord.

Sinds wanneer ben je bij Visio in dienst?Ik ben sinds 1 februari 2012 in dienst bij Visio. Hiervoor heb ik dertien jaar als maatschappelijk werker bij het Algemeen Maatschappelijk Werk gewerkt. Vanuit een stage heb ik ervaring opgedaan met het werken binnen de revalidatie. Het geeft me veel werkplezier om weer binnen de revalidatie te werken.

Met welke vragen kunnen cliënten van Visio bij jou terecht?Als je blind of slechtziend bent of als je te horen hebt gekregen dat je slechtziend wordt, is dit erg ingrijpend. Naast praktische vragen kunnen mensen vragen hebben over het omgaan met de beperking en het veranderde toekomstperspectief. Hoe ga je ermee om dat jij niet alles meer kunt wat je voorheen wel kon? Hoe ga je om met de gevoelens die je hierbij kunt ervaren? Ook kunnen mensen vragen hebben over hun energiebalans. Hoe kun je beter in balans zijn en energie hebben voor leuke activiteiten? Andere vragen die veel voorkomen zijn vragen over het uitbreiden van sociale contacten en het behouden of vinden van zinvolle en leuke activiteiten.

Wat houdt je functie als maatschappelijk werker precies in?Als maatschappelijk werker ga ik in gesprek met mensen. Dit zijn bijvoorbeeld ouderen, jongeren, volwassenen en ouders van kinderen met een visuele beperking. Samen onderzoeken we de vraag die ze stellen. Daarna maken we samen doelen, zoals leren omgaan met de gevolgen van de visuele beperking in het dagelijks leven, het leren van hulp vragen of het vinden van vrijwilligerswerk. Door middel van gesprekken wordt aan deze doelen gewerkt. De gesprekken kunnen individueel zijn, maar het is ook mogelijk om de partner van de cliënt of het cliëntsysteem bij de gesprekken te betrekken. Ook

werken we met groepen waarbij het geven van informatie en uitwisselen van ervaringen een grote rol speelt.

Waarom heb je voor dit werk gekozen?Het werken met mensen vind ik erg leuk en leerzaam. Elk mens is speciaal en uniek. Dit maakt dat het werk nooit hetzelfde is. Vervolgens vind ik het een uitdaging om een bijdrage te leveren in het zo zelfstandig mogelijk zijn van mensen met een visuele beperking.

1.2 Nader verklaard: de ziekte van Parkinson In deze rubriek nemen we een (oog)aandoening onder de loep. Dit keer geeft neuropsycholoog Daniëlle Huijsmans uitleg over de ziekte van Parkinson.

De ziekte van Parkinson is de meest voorkomende neurodegeneratieve aandoening na dementie. In Nederland hebben circa 55.000 mensen de ziekte van Parkinson. Er is een onderscheid tussen de ziekte van Parkinson en Parkinsonismen.

Verloop en symptomenBeiden hebben ongeveer dezelfde symptomen zoals tremor (beven), stijfheid, trager worden, houding- en evenwichtsproblemen en het ‘freezing’ als een beweging gestart wordt. Alleen de origine in de hersenen is anders. Parkinson is bij velen bekend als de ziekte met de eerder genoemde motorische kenmerken, de voorovergebogen, met kleine pasjes, lopende mensen met bevende hand. Bij ongeveer 80% van de patiënten komen visuele klachten voor. Vaak al in een vroeg stadium van de ziekte. Klachten zijn dubbel zien, wazig zien, veranderde licht- en contrastbehoefte, problemen met lezen of droge ogen. Dit heeft te maken met aan de ene kant veranderingen in het netvlies door dopamineveranderingen (Parkinsonpatiënten hebben een tekort aan dopamine in de hersenen), maar ook door oogmotorische stoornissen. Met name de oogarts, maar ook neuroloog, orthoptist of optometrist kan vaststellen of de “oogvolgbewegingen”, het accomoderen (boller of platter worden) van de lens of het maken van te kleine oogsprongen afwijkend zijn. De neuropsycholoog kan onderzoeken of dat de visuele waarneming in orde is of dat de beelden goed worden verwerkt in de hersenen zodat de patiënt er adequaat op kan reageren.

BehandelingDe neuroloog probeert in eerste instantie met medicatie de klachten zo goed mogelijk aan te pakken, echter dit is complex. Het behandelen van de visuele stoornissen is alleen door te compenseren mogelijk. De oorzaak van de problemen ligt immers in de hersenen. Hulpvragen liggen vaak op het gebied van lezen of mobiliteit (lopen, mits dat überhaupt nog kan). De start is onderzoeken of brillen goed zijn en ook goed gebruikt worden of optimaal corrigeren waar mogelijk. Bij lezen moet gedacht worden aan het vergroten van letters en zorgen voor een goed contrast (vette, vergrootte zwarte letters op wit papier), goed licht is daarbij belangrijk. Is lezen te inspannend dan kan gedacht worden aan spraakondersteuning op de computer of daisyspeler. Bij het opstarten van bewegingen, bijv. opstaan uit een stoel, kunnen Parkinsonpatiënten hinder hebben van ‘freezing’ (letterlijk ‘bevriezen’). Om dit te doorbreken is het belangrijk om goede auditieve of contrastrijke stimuli te geven die sterk genoeg zijn om het ‘bevriezen’ te doorbreken en waarbij er rekening gehouden wordt met de visuele beperkingen.

Expertise van VisioVisio kan bij deze groep met name inzicht geven in de problematiek en adviseren hoe hier mee om te gaan met aanpassingen in de omgeving of hulpmiddelen, zowel aan de patiënt, diens naasten of de professionals om de cliënt heen.

ProjectBinnen Visio is er momenteel veel aandacht voor de ziekte van Parkinson en de visuele stoornissen. Er is hiervoor een onderzoeksproject gestart. Dit project ‘Parvis’ is gericht op onderzoek naar welke visuele stoornissen en beperkingen er nu precies zijn en wat de beste mogelijkheden aan advies en behandeling zijn.

1.3 De cliënt centraalSalman Űyϋklϋ, 44 jaar, woont achttien jaar in Nederland en komt uit Turkije. Hij heeft een kokergezichtsveld en ziet nog zo’n 2 %.

Hoe bent u met Visio in aanraking gekomen?Ongeveer twaalf jaar geleden ben ik door een sociaal werker verwezen naar Bartiméus. Bartiméus heeft me attent gemaakt op Visio Het Loo Erf. Daar was ik drie dagen per week aanwezig om op allerlei gebieden te leren omgaan met mijn slechtziendheid.

Welke trainingen volgt u bij Visio?Ik heb routes leren lopen met mijn stok, zodat ik mijn dochtertje Biryaz (5 jaar) zelfstandig naar school kan brengen en ophalen. Ook praat ik met de maatschappelijk werker over de taal, vrijwilligerswerk, hoe het gaat, eigenlijk over van alles. Een half jaar geleden heb ik opnieuw hulp gezocht bij Visio en ben ik bij Revalidatie & Advies in Apeldoorn terechtgekomen. Ik heb daar zojuist de iPhone-training afgesloten en ben nu bezig met de taaltraining Nederlands voor anderstaligen. Ik kan al goed Nederlands lezen en begrijpen, maar de spreekvaardigheid en de grammatica zijn lastig.

Heeft u al eerder Nederlandse les gehad?Ja, eerst bij Visio Het Loo Erf en nadat ik een verblijfsvergunning heb gekregen ook bij het ROC. Nu gaan we mijn Nederlands verbeteren. Via de website NT2 taalmenu (NT2 = Nederlands als tweede taal) ontvangen we oefenteksten. Die moet ik be luisteren, ze samenvatten en daarna bespreken we de moeilijke woorden. Soms moet ik ook spellen; dan schrijf ik met mijn vinger op de tafel.

Hoe ervaart u het traject bij Visio?Ik heb bij Visio al veel geleerd. De sfeer is prettig. Ik moet in contact met Nederlandse mensen komen om te blijven oefenen. De mensen bij Visio adviseren en begeleiden me goed bij het behalen van mijn doelen.

1.4 Visio Het Loo ErfJe leven weer zelfstandig kunnen oppakken, na het verlies van (een deel van) je gezichtsvermogen. Dat is de insteek van Visio Het Loo Erf in Apeldoorn, het landelijk revalidatiecentrum voor intensieve revalidatie.

De 53-jarige Steya Veldman revalideert sinds januari 2015 bij Visio Het Loo Erf. Steya sukkelt al enige jaren met haar gezondheid. Ze heeft diabetes, belandde zeven jaar

geleden in een rolstoel en kreeg recentelijk te horen dat ze retinitis pigmentosa heeft met de diagnose dat ze blind gaat worden.

“Ik word blind, wat nu?” dit is één van de vragen die Steya zichzelf stelt op haar website: www.steya.nl. Via deze website houdt ze, met hulp van haar vriend en webmaster Hans, haar omgeving op de hoogte van haar ervaringen bij Visio Het Loo Erf. Steya is open, vrolijk, kan zich goed inleven in anderen en dat spat af van haar verhalen. Zo heeft ze van haar kwetsbaarheid haar kracht gemaakt en gebruikt ze crowdfunding om haar wensen (haar Blindet-list) in vervulling te laten gaan, voordat ze helemaal blind wordt. Ze wil het Noorderlicht zien, een duo-bike aanschaffen en om haar passie voor koken niet verloren te laten gaan, heeft ze plannen om aanpassingen in haar keuken te laten aanbrengen. Steya heeft duidelijke doelen opgesteld: “ik wil weer gewoon zelfstandig naar buiten en mijn omgeving duidelijk maken wat ik zie. Als je in een rolstoel zit, is het voor anderen duidelijk wat je niet of wel kan, maar met slechtziendheid ligt dat heel anders.”

Steya heeft zichzelf in de afgelopen maanden van haar revalidatie met sprongen vooruit zien gaan. Zo heeft ze tijdens de gesprekken met een psycholoog geleerd om makkelijker te praten over haar slechtziendheid en kan ze nu beter haar grenzen aangeven. Bij mobiliteitstraining oefent ze om meer op haar gehoor te vertrouwen en ook haar slechtziendheid kenbaar te maken in het verkeer. Tevens kan Steya nu, dankzij ergotherapie, haar passie voor koken weer oppakken: “heerlijk ontspannen spruitjes schoonmaken zonder te kijken”. Het vaardiger worden met de computer, smartphone en tablet bij computertraining zorgen ervoor dat ze ook op ICT-gebied een stuk zelfstandiger wordt. Steya’s hobby breien en borduren leken verleden tijd, maar bij de vakgroep creatief heeft ze een andere vorm van handwerken gevonden.

Haar toekomst na Visio Het Loo Erf ziet Steya met een lach tegemoet. Een mooie toekomst waarin ze gaat trouwen met Hans en samen met Hans en haar geleidehond een bezoek brengt aan het Noorderlicht.

1.5 Visio Zicht op ToegankelijkheidDe adviesdienst werkt in opdracht van bijvoorbeeld gemeenten, architecten en bedrijven. Onze opdrachten variëren van eenvoudige vragen over de lijnen op trappen tot complexe openbaar vervoersgebieden en inrichtingsvragen bij zorginstellingen.

Dit jaar ratificeert onze regering het VN-verdrag over de rechten van mensen met een beperking. Waar toegankelijkheid nu nog vrijblijvend is, wordt dit straks een vereiste. Hoewel Visio voor u een vertrouwde partner is, is dat voor veel gemeenten nog niet het geval. Naamsbekendheid is van belang en u kunt ons erbij helpen!

Op de Slechtziendendag 2015 hebben bezoekers met ons van gedachten gewisseld over de wijze van samenwerken. Duidelijk is dat het erg belangrijk is dat u als direct belanghebbende uw gemeente laat weten dat uw belangen vaak onvoldoende belicht zijn in een ontwerp. Vroegtijdig in een ontwerp rekening houden met visuele aspecten, hoeft geen afbreuk te doen aan de creativiteit van ontwerper. Rekening houden met goede gidslijnen in een ontwerp voorkomt bijvoorbeeld dat geleidelijnen als enige oplossing worden toegepast.

Kortom, mocht zich in uw omgeving een ontwikkeling voordoen waarbij u denkt dat de toegankelijkheid in het geding is, dan kunt u de opdrachtgever wijzen op onze mogelijkheden. Via de website www.visiozichtoptoegankelijkheid.org zijn zowel onze werkwijze als onze brochures beschikbaar.

1.6 Visio Zicht op WerkVisio vindt het belangrijk dat ook mensen met een visuele beperking een plek krijgen en houden op de arbeidsmarkt. Dat komt tot uitdrukking in ons programma Visio Zicht op Werk. In 2014 zijn ruim 450 werkenden ondersteund om hun werkzaamheden voort te kunnen blijven zetten. In de meeste gevallen, rond 96%, is dat ook gelukt. Maar ook werkzoekenden vinden steeds vaker een baan via de ondersteuning vanuit Visio. Zo ligt ons slagingspercentage bij de UWV-trajecten op ruim 31%. In deze moeilijke economische tijd een bovengemiddeld resultaat. Uiteraard zijn we hiermee nog niet tevreden en blijven we ons netwerk uitbreiden om slechtziende en blinde mensen aan het werk te helpen. Dat kan vanuit iedere achtergrond en elk opleidingsniveau.

Meer informatie over de re-integratiedienstverlening Visio Zicht op Werk via www.visiozichtopwerk.org of visiozichtopwerk@visio.org

1.7 Regeling zittend ziekenvervoer en ZorgverzekeringswetKunt u een beroep doen op de regeling zittend ziekenvervoer voor uw vervoerskosten in 2015?Ja, dat kan. 2015 geldt als overgangsjaar waarin de regeling zittend ziekenvervoer van toepassing is.

Hoe en wat kunt u vergoed krijgen?In 2015 kunt u voor de vervoerskosten die u maakt van huis naar het regionaal centrum en omgekeerd een beroep doen op de regeling zittend ziekenvervoer. Uw zorgverzekeraar zal beoordelen of de vervoerskosten die zijn gemaakt op grond van uw polis voor vergoeding in aanmerking komen. Visio zal op uw verzoek de indiening van uw aanvraag bij de zorgverzekeraar ondersteunen. Dit wordt verzorgd door Cliëntservices.

Wat verandert in 2016?Het Zorginstituut Nederland heeft in april 2014 advies uitgebracht aan het ministerie van VWS over de regeling zittend ziekenvervoer. In dit advies staat voor de doelgroep slechtziende en blinde mensen:

Slechtziende en blinde mensen zullen - net als nu al voor hun (boven)lokale ‘participatie’ vervoer –ook voor hun zorgbehandeling gerelateerde vervoer een beroep moeten gaan doen op de WMO, uitgevoerd door de gemeenten.

Wél kunnen mensen met een visuele beperking (in geval van specialistische / bovenregionale behandeling in het kader van de Zvw) zo nodig een beroep doen op de zogenaamde hardheidsclausule van de regeling Zittend Ziekenvervoer van de Zvw.

Minister Schippers heeft dit advies in juni 2014 naar de Tweede Kamer gestuurd en aangegeven na de zomer met een advies naar de Kamer te komen. Zij heeft daarbij aangegeven dat voor 2015 niets verandert aangezien er niet genoeg tijd meer was om een wetsvoorstel voor 2015 in te dienen. De verwachting is dat de minister het advies

van Zorginstituut Nederland overneemt en per 1 januari 2016 de doelgroep slechtziende en blinde mensen geen aanspraak meer kan maken op de regeling.

Samen met de Oogvereniging en Bartiméus zullen wij ons inzetten om de ‘hardheidsclausule’ goed ingevuld te krijgen.

Meer informatieVoor meer informatie kunt u contact opnemen met de Cliëntservicelijn T 088 585 85 85.

1.8 Taaltoets Nederlands voor anderstalige cliënten ontwikkeld door Visio Het Loo Erf en Radbout UniversiteitDe vakgroep taal van Visio Het Loo Erf heeft in een samenwerking met de Radbout Universiteit Nijmegen een taaltoets ontwikkeld. Met deze toets kan op een betrouwbare manier het taalniveau van de anderstalige cliënt worden gemeten. Taaltraining is voor deze doelgroep een belangrijk onderdeel tijdens de intensieve revalidatie. Immers: voldoende beheersing van de Nederlandse taal is noodzakelijk om te kunnen revalideren en participeren in de Nederlandse samenleving. Met een visuele beperking is het echter vaak onmogelijk om de Nederlandse taal via de reguliere aanbieders onder de knie te krijgen, waardoor het weer onmogelijk is om te kunnen revalideren. Taal en revalidatie gaan daarom hand in hand.

De taaltoets wordt als volgt ingezet: tijdens de observatie neemt de taaltrainer een onderdeel van de toets af, waarna op basis van de resultaten het revalidatieplan wordt opgesteld. Vervolgens neemt de trainer in de eerste week van de revalidatie de volledige toets af, waarna het precieze instapniveau van de cliënt is vastgesteld. Zes weken voordat de laatste taaltraining is gepland neemt de taaltrainer wederom de toets af, waarna blijkt of de cliënt de gestelde doelen heeft bereikt. De toets is in december 2014 in gebruik genomen.

1.9 Contactpersonen tijdens uw traject bij VisioNa uw aanmelding bij Visio wordt er telefonisch contact met u opgenomen door een intaker van het Cliëntservicebureau om uw hulpvragen te inventariseren middels een vragenlijst. Op dat moment is de betrokken intaker uw contactpersoon en degene die overzicht houdt over uw traject en alle activiteiten coördineert.

Zodra er onderzoeken gepland zijn, draagt de intaker deze rol over aan een onderzoeker. In de meeste gevallen is dan de ergotherapeut, met wie u afspraken hebt, uw contactpersoon en degene die uw traject coördineert. Bij Visio wordt deze persoon primair onderzoeker genoemd: hij/zij stelt uw revalidatieplan op op basis van de bevindingen tijdens de onderzoeksfase en legt het voor aan zijn collega’s. Uw revalidatieplan bespreekt u bij de start van de revalidatiefase met uw primair behandelaar, een ergotherapeut of maatschappelijk werker, hij/zij blijft uw contactpersoon en coördineert uw revalidatie tot en met de afronding daarvan. De naam van uw primair behandelaar staat vermeld op het door u ondertekende revalidatieplan. Taken van de contactpersonen zijn:

Fungeren als uw aanspreekpunt; Zorgen dat u toegang krijgt tot het cliëntportaal MijnVisio, waar u een deel van uw

dossier kunt inzien; Opstellen en bespreken van het multidisciplinaire revalidatieplan met u en als u

daarmee akkoord gaat, zorgen voor ondertekening; Zorgen voor het invullen van een digitale vragenlijst; Zorgen voor inhoudelijke afstemming tussen betrokken behandelaars en instructeurs

middels een multidisciplinair overleg; Met u bespreken van inhoudelijke vragen over belangrijke gebeurtenissen die van

invloed kunnen zijn op de revalidatie, regels over het afzeggen van afspraken en het niet nakomen van afspraken;

Aanpassen van uw revalidatieplan bij nieuwe hulpvragen; Zorgen voor communicatie met de intaker, onderzoeker, planner, verwijzer of andere

betrokkenen; Uw revalidatietraject met u evalueren op behaalde doelen en tevredenheid; Het administratief afronden van uw revalidatietraject; Zorgen voor een afsluitbrief naar de verwijzer, uw oogarts en huisarts.

1.10 Visio aanwezig op verschillende beurzenDe komende maanden is Visio op verschillende beurzen aanwezig. Zo staan we met een stand op het oogartsencongres van het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap, op de ZieZo-beurs en de landelijke dag van de MD-vereniging. Maar ook op de Bedrijfsgeneeskundige Dagen voor bedrijfsartsen. Bij alle evenementen staat centraal hoe de dienstverlening van Visio kan bijdragen aan het zo zelfstandig mogelijk in het leven staan van slechtziende en blinde mensen. Daarnaast is er veel aandacht voor het belang van doorverwijzen door professionals en specialisten naar een organisatie als Visio.

Regionale Hulpmiddelenbeurs ‘Iedereen kan lezen’Ook in 2015 is Koninklijke Visio weer te vinden op de Regionale Hulpmiddelenbeurzen‘Iedereen kan lezen’, de gratis toegankelijke beurs met informatie en producten voor mensen met dyslexie, een verminderd gezichtsvermogen en voor laaggeletterden.

Visio aanwezig tijdens landelijke MD-dag 2015Op 9 mei 2015 is Visio aanwezig op de landelijke MD-Dag van de MD Vereniging. Deze dag is bedoeld om leden van de MD-Vereniging meer informatie te geven over de laatste (medische) ontwikkelingen op het gebied van Macula Degeneratie. Er zijn op die dag lezingen, netwerkmogelijkheden en een informatiemarkt. Ook Visio staat hier met een stand. Uiteraard kunt u hier terecht voor de laatste ontwikkelingen en met vragen.

Visio op Bedrijfsgeneeskundige Dagen Op 18 en 19 juni presenteert Visio zich op de Bedrijfsgeneeskundige Dagen; het jaarlijkse congres van de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB). Meer dan 1000 bedrijfsartsen uit heel Nederland bezoeken deze tweedaagse.

Visio organiseert eerste symposium over de tastOp woensdag 25 maart 2015 organiseert Visio het eerste symposium over de tast met de titel “De tast belicht”.

Voor kinderen en volwassenen die blind (geworden) zijn, is de tast een belangrijk zintuig. Toch weten we niet altijd goed hoe we hen kunnen leren om hun tastzintuig zo goed mogelijk te gebruiken.

1.11 Open dag van de zorgOok dit jaar wordt de Week van Zorg en Welzijn georganiseerd. Van maandag 16 tot en met zaterdag 21 maart 2015 openen vele zorg- en welzijnsorganisaties in Nederland hun deuren. Ook Koninklijke Visio is natuurlijk weer van de partij!

1.12 WK ParacyclingVoor het eerst in Nederland: het WK Para-cycling! Van 26 tot en met 29 maart 2015 strijden de wielrenners in Omnisport te Apeldoorn om de felbegeerde eerste plekken. In aanloop naar dit WK wordt in samenwerking met Visio een tandemtocht georganiseerd op dinsdag 24 maart. Cliënten van Visio maken vanaf Visio Het Loo Erf een tandemtocht samen met vierdejaars studenten van de opleiding tot sportinstructeur van het ROC in Arnhem. De aftrap wordt gegeven door Visio-cliënt en professioneel tandemrijder Rinne Oost, die deel uitmaakt van het door Visio gesponsorde team Leeuwentandem.Twee dagen later organiseert de organisatie van het WK Para-cycling een arbeidsmarkt waar Visio met haar dienstverlening Visio Zicht op Werk aan deelneemt. Op deze markt kan iedereen terecht die op zoek is naar een baan. Ook de werkgever die zich afvraagt hoe de werkplek voor een slechtziende of blinde medewerker het best ingericht kan worden, is van harte welkom in de stand.

2. NIEUWS UIT DE REGIO

2.1 Gewijzigde openingstijden tijdens de feestdagenAlle locaties van Revalidatie & Advies in Noord-Nederland zijn gesloten op:Maandag 6 april 2015 (Pasen)Maandag 27 april 2015 (Koningsdag)Dinsdag 5 mei 2015 (Bevrijdingsdag)Donderdag 14 mei 2015 (Hemelvaartsdag)Vrijdag 15 mei 2015 Maandag 25 mei 2015 (Pinksteren)

2.2 Pilot nieuwe revalidatievorm in Leeuwarden: intensieve dagrevalidatieMarijke Siersma, 58 jaar, heeft diabetische retinopathie. Ze heeft onlangs deelgenomen aan een pilot voor een nieuwe revalidatievorm in Leeuwarden: intensieve dagrevalidatie. Hieronder kunt u haar ervaring lezen.

Kunt u aangeven waarom u naar Visio bent gekomen?Ik werd steeds vaker geconfronteerd met situaties waar ik erg onzeker van werd. Ik wil zelfstandig naar onbekende plaatsen kunnen/durven gaan zonder daar eerst een nacht (soms meerdere) van wakker te liggen. Ook wil ik weer zelfverzekerdheid uitstralen en

meer zelfvertrouwen krijgen. Ik werd me bewust dat de tijd rijp was om nu hulp in te schakelen, zodat ik niet meer alles alleen hoefde te doen.

Bent u in het verleden eerder bij Visio geweest?Lang geleden! Toen heb ik alleen een low vision advies gehad gericht op hulpmiddelen voor het lezen en een gesprek over de praktische gevolgen van het slechte zien.

U heeft nu meegedaan aan de pilot intensieve dagrevalidatie, kunt u vertellen wat dat is?Negen weken lang heb ik twee dagen per week in een groep met vier anderen gerevalideerd. Op deze manier konden we ervaringen delen, samen nieuwe mogelijkheden ontdekken en met elkaar in gesprek gaan over het hebben van een visuele beperking en wat dat met jou, je gezin, partner en vriendenkring doet.

Wat is voor u van grootste waarde geweest in dit traject?Revalideren in groepsverband. Vooral de ondersteuning naar elkaar. Het was een groep waarin we open naar elkaar waren. Niet vanaf het begin, maar na de tweede keer voelde het al veilig om mijzelf te laten zien en mijn gevoelens te durven delen. De groep vulde elkaar heel mooi aan, doordat de ene helft al jaren met deze problematiek te maken had, terwijl de andere helft nog volop in het rouwproces zat als het ware. Hierdoor kon er veel informatie, tips, trucjes en mogelijkheden uitgewisseld worden. Het samenspel wat hierdoor ontstond tussen de deelnemers was mooi. Het was niet alleen mijn traject, maar ik was ook van betekenis voor de ander.

Bent u nu helemaal klaar?Met de dagrevalidatie in de groep wel. Ik heb nog psychosociale vragen die wat meer tijd nodig hebben. Deze pak ik nu individueel op.

2.3 Muziekochtend voor peuters en hun ouders in HarenOp 21 januari jl. hadden we een muziekochtend in Haren voor slechtziende en blinde peuters en hun ouders. Het was een heel geslaagde ochtend met veel plezier, waarbij kinderen zelf muziek konden maken en onbevangen konden bewegen. Ouders genoten van hun kinderen en er was ook tijd om ervaringen met elkaar te delen.

Voor kinderen is dansen en zingen een mooie uitlaatklep. Bij kleine kinderen is dat heel puur en natuurlijk. Het is prachtig om te zien wanneer kinderen onbevangen kunnen genieten van zingen en bewegen. Door regelmatig met uw kind een liedje te zingen, te dansen of muziek te maken, maakt u bij uw kind veel los. Daarnaast zijn er nog andere redenen om met uw kind te gaan zingen: u werkt op een uitstekende manier aan de taalontwikkeling van uw kind, u stimuleert het gehoor, de fijne motoriek en de grove motoriek.

Voor slechtziende en blinde kinderen is het luisteren, voelen en bewegen belangrijk om de wereld om zich heen te ontdekken. Dit is het doel van de muziekochtend. Door de keuze van de liedjes worden kinderen in staat gesteld om zich vrij te bewegen. Bij het winterliedje mochten de kinderen sneeuw (stukjes piepschuim) laten dwarrelen. Bij het liedje “vliegtuig in de lucht” gaan de ouders met hun kind vliegen door de ruimte waarbij kinderen zwaartekracht ervaren en zich een echt vliegtuig voelen.

Op 20 mei 2015 is er weer een muziekochtend in Haren voor peuters die al door Visio begeleid worden. Aanmelden kan via de Cliëntservicelijn, T 088 585 85 85.

2.4 Activiteiten Visio in regio tijdens open dag in Apeldoorn en DelfzijlIn Apeldoorn kunnen bezoekers ervaren hoe het is om slechtziend of blind te zijn en welke hulp Visio hierbij kan bieden. De open dag is toegankelijk voor iedereen die geïnteresseerd is in revalidatiemogelijkheden voor slechtziende en blinde mensen. We bieden een doorlopend programma met veel workshops en demonstraties.

In Delfzijl zijn medewerkers van Visio Revalidatie & Advies met een informatiestand aanwezig in het Delfzicht Ziekenhuis (Ommelander Ziekenhuis Groep). De stand is te vinden op de afdeling Dagbehandeling. Bezoekers kunnen hier informatie krijgen over visuele revalidatie en ervaren hoe het is om slechtziend te zijn via een aantal ervaringsoefeningen.

2.5 Themamiddag ICT in HarenAfgelopen december heeft er een themamiddag ICT plaatsgevonden waarin deelnemers meerdere workshops konden volgen over smartphones en tablets. Wegens succes wordt deze themamiddag herhaald op 17 april 2015 van 13.00 tot 16.00 uur in Haren. Tijdens deze themabijeenkomst bieden wij vier workshops in twee rondes.

ThemabijeenkomstTijdens de themabijeenkomst wordt een viertal workshops aangeboden waarin dieper wordt ingegaan op de verschillende types, het gebruik en de toegankelijkheid van de smartphone en de tablet.

Het programma voor deze middag ziet er als volgt uit:13.00 uur Inloop

13.30 uur Keuzeworkshopronde 1:

Workshop 1: Teksten lezen met je iPhone / iPad Deze workshop is geschikt voor mensen die al in het bezit zijn van een iPhone of iPad en graag ontdekken welke app het meest geschikt is voor tekstherkenning. In deze workshop krijgt u informatie over de mogelijkheden om foto’s om te zetten naar tekst en hoe u die tekst kunt laten voorlezen.

Workshop 2: Smartphones en tablets. Wat is de beste keus?Deze workshop is interessant voor mensen die kennis willen maken met een smartphone of tablet. In deze workshop hoort u welke besturingssystemen er zijn en welke toegankelijkheidsopties hierin verwerkt zijn. Hierbij valt te denken aan vergroting, kleurgebruik, spraak en dicteren van teksten.

14.30 uur Pauze

15.00 uur Keuzeworkshopronde 2:

Workshop 1: Nieuwe toegankelijkheidsfuncties in iOS8.2De workshop is bedoeld voor deelnemers die in het bezit zijn van een iPad/ iPhone. In de workshop leert u welke toegankelijkheidsfuncties zijn toegevoegd of veranderd in de nieuwste versie van IOS. Ook krijgt u advies of het mogelijk en verstandig is om de nieuwste update te installeren.

Workshop 2: Toegankelijke appsDe workshop is bedoeld voor iedereen die meer uit een smartphone of tablet wil halen. U krijgt informatie over apps die toegankelijk zijn en waar u deze informatie kunt vinden. Onderwerpen die besproken worden zijn: nieuws, tekstverwerking, boeken lezen, agendabeheer et cetera.

In de pauze kunnen deelnemers met elkaar van gedachten wisselen en ervaringen delen.

Voor wie?De themabijeenkomst is bedoeld voor slechtziende en blinde mensen.

AanmeldenU kunt zich aanmelden door contact op te nemen met Vicky Baptista, medewerker advies via telefoonnummer 088 585 70 00 of door een e-mail te sturen naar VisioHaren@visio.org

AdresRijksstraatweg 61 in Haren.

Meer informatieVoor vragen of meer informatie over de inhoud van de workshops kunt u contact opnemen met Vicky Baptista, medewerker Advies, telefoon 088 585 70 00. U kunt ook een e-mail sturen naar: visioharen@visio.org

2.6 Avondinloopspreekuren In de maanden maart en april 2015 organiseert Visio, Revalidatie & Advies in Haren twee keer vier avonden inloopspreekuren over enerzijds praktische hulpmiddelen en anderzijds computer- en telefoongebruik. Door ’s avonds deze bijeenkomsten te organiseren, bieden wij u meer mogelijkheden om kennis te maken met onze diensten.

Voor wie?Het inloopspreekuur is bedoeld voor slechtziende en blinde mensen. Ook mensen uit hun directe omgeving zijn welkom!

AanmeldenU hoeft zich niet aan te melden.

Data inloopspreekuur praktische hulpmiddelenDinsdag 17 en 24 maart, 7 en 28 april 2015, 18.30 – 21.00 uur

Data inloopspreekuur computer- en telefoongebruikDinsdag 24 maart, 7 en 28 april 2015, 18.30 – 21.00 uur

AdresRijksstraatweg 61 te Haren

Meer informatieVoor vragen en meer informatie kunt u contact opnemen met Vicky Baptista, medewerker advies, telefoon 088 585 70 00. U kunt ook een e-mail sturen naar VickyBaptista@visio.org.

2.7 Elektronische navigatiehulpmiddelenBij de meesten van u zal navigatieapparatuur die in de auto wordt gebruikt, wel bekend zijn. Eerder kocht men daar een speciaal apparaat voor, zoals de TOMTOM. Tegenwoordig wordt er ook gebruik gemaakt van de smartphone met navigatieprogramma’s.

Voor slechtziende en blinde mensen kan het gebruik van een navigatie(hulp)middel meerwaarde hebben. Er zijn navigatiemiddelen die hier speciaal voor zijn gemaakt. Dit zijn de Trekker Breeze, Kapten en Icane mobilo. De Icane mobilo heeft naast navigatie een ingebouwde obstakeldetectie. Daarnaast kan er ook gebruikgemaakt worden van navigatie apps via de smartphone.

Welk navigatiemiddel het beste bij u past, hangt af van waar u het voor wilt gebruiken. Een adres opzoeken in een vreemde stad vraagt bijvoorbeeld om een ander soort navigatie dan een vaste route lopen van uw eigen huis naar de supermarkt. Visio kan u helpen met het uitzoeken van het juiste navigatiemiddel door het geven van een demonstratie. Daarnaast kunnen wij u ook trainen in het gebruik hiervan. Tevens kunnen we u informeren over de vergoedingsmogelijkheden.

Bent u benieuwd wat een elektronisch navigatiehulpmiddel voor u kan betekenen, neemt u dan contact op met onze Cliëntservicelijn, T 088 585 85 85.

2.8 Start kooktraining in HarenIn mei 2015 start Visio in Haren een kooktraining. Deelnemers aan deze training leren in circa zeven bijeenkomsten hoe zij zelfstandig en veilig verschillende gerechten kunnen bereiden. De bijeenkomsten worden wekelijks gegeven en duren 2,5 uur. De training wordt gegeven aan een groep van maximaal vier deelnemers en begeleid door twee ergotherapeuten. In de training is aandacht voor: inschenken, snijden, schillen, meten, afwegen, gestructureerd werken, koken, bakken, braden en gebruik van keukenapparatuur.

Ervaart u moeite met bovenstaande activiteiten door uw visuele beperking en heeft u hier vragen over, dan kunt u bellen met het Cliëntservicelijn T 088 585 85 85.

Aan de hand van een individueel gesprek wordt bekeken op welke wijze wij uw vragen kunnen beantwoorden en of u baat heeft bij deelname aan een kooktraining.

2.9 Nieuws van de cliëntenraadSamen verderHet jaar 2015 staat voor de cliëntenraad van Revalidatie & Advies Noord in het teken van onder andere de samenvoeging met de cliëntenraad van Visio Het Loo Erf. In de toekomst zullen deze cliëntenraden samengaan in één cliëntenraad, omdat deze twee directies vanaf 1 januari 2015 samengevoegd zijn. Inmiddels zijn de eerste oriënterende gesprekken gevoerd en verwacht wordt dat eind dit jaar de nieuwe cliëntenraad een feit zal zijn. Wij houden u op de hoogte van de verdere ontwikkelingen.

Daarnaast gaat het reguliere werk van de cliëntenraad gewoon door. Zo is er begin dit jaar weer een overzicht van onze speerpunten gemaakt met o.a. jongerenbeleid, Cliëntservices, arbeidsparticipatie, volwassenen, ouderen en mobiliteit. Alle onderwerpen zullen ook dit jaar weer door ons op de voet worden gevolgd. Tevens zullen we dit jaar weer een regionaal centrum bezoeken.

VeranderingenPer 1 januari is er een aantal zaken veranderd in de zorg. Wilt u hierover uw ervaring met ons delen? Dan horen wij dit graag.

Cliënten hebben inspraakWilt u meer weten over de cliëntenraad, dan kunt u op de website www.visio.org onze folder downloaden. De folder genaamd ‘Cliënten hebben inspraak' is ook verspreid over alle regionale centra.

Wij staan u graag te woord voor eventuele vragen en/of opmerkingen. Geert van Delden, voorzitter T 0599 66 15 63 en Nico Smits, secretaris T 0513 62 92 22

2.10 ProgrammaHieronder vindt u een beknopt overzicht van de bijeenkomsten die de komende maanden georganiseerd worden. Uitgebreidere informatie over o.a. de inhoud van de bijeenkomst en de wijze van aanmelden vindt u in de agenda op onze website.

Iedere woensdag, 9.00 – 12.00 uur inloop afdeling Advies in Apeldoorn

Iedere woensdag, 13.30 – 16.30 uurinloop afdeling Advies in Haren, Hoogeveen en Leeuwarden

Iedere eerste dinsdag van de maand, 15.00 – 16.30 uur ICT-inloop in Apeldoorn

Iedere vrijdag, 14.00 – 16.30 uur ICT-inloop in Haren (met uitzondering van 27 maart 2015)

Iedere tweede maandag van de maand, 15.30 – 17.00 uur

ICT-inloop in Hoogeveen

Iedere laatste vrijdag van de maand, 13.00 – 14.30 uur ICT-inloop in Leeuwarden

Voorjaar 2015, 19.30 – 21.30 uurCursus ‘Inzicht in slechtziendheid’ voor ouders van kinderen van 0 t/m 6 jaar, Het Haagje 133 in Hoogeveen

17 maart 2015, 18.30 – 21.00 uurinloop afdeling Advies en ICT inloop in Haren

18 maart 2015, 10.00 – 16.00 uurRegionale hulpmiddelenbeurs ‘Iedereen kan lezen’, Stadhuisplein 2 in Zoetermeer

20 maart 2015, 14.00 – 16.30 uurBeurs ‘Langer thuis wonen’, Visio Steunpunt Hardenberg, Kollergang 7A in Hardenberg.

21 maart 2015, 10.00 – 15.00 uurOpen Dag van de Zorg, Visio aanwezig in het Ommelander Ziekenhuis, locatie Delfzicht Ziekenhuis te Delfzijl

21 maart 2015, 11.00 – 16.00 uurOpen dag Revalidatie & Advies Apeldoorn, Stationsstraat 176 in Apeldoorn

24 maart 2015, 18.30 – 21.00 uurinloop afdeling Advies en ICT inloop in Haren

24 maart 2015Tandem rijden in Apeldoorn, Stationsstraat 176 als activiteit naast het WK Paracycling van 26 t/m 29 maart 2015.

25 maart 2015, 14.00 – 16.30 uurCursus ‘Looking good’ voor meiden van 12 t/m 16 jaar om praktische vaardigheden op het gebied van huid-, nagel- en zelfverzorging te vergroten, Het Haagje 133 in Hoogeveen.

26 t/m 29 maart 2015WK Paracycling, Omnisport Apeldoorn (www.paracycling2015.nl )

27 maart 2015, 10.00 - 11.30 uur Koffiebijeenkomst thema mobiliteit, Stationsstraat 176 in Apeldoorn

7 april 2015, 18.30 – 21.00 uurinloop afdeling Advies en ICT inloop in Haren

7 april 2015, 15.00 - 16.30 uurICT themamiddag Android + inloopspreekuur, Stationsstraat 176 in Apeldoorn

8 april 2015, 14.00 – 16.00 uur

Start Doe Praat Groep, Rijksstraatweg 61 in Haren, voor slechtziende en blinde kinderen in groep 3, 4 of 5 van de basisschool of van Visio Onderwijs Haren, afdeling SO

9 t/m 11 april 2015Ziezo beurs in Houten (www.ziezo.org )

17 april 2015, 13.00 – 16.00 uurThemamiddag ICT over smartphones en tablets, Rijksstraatweg 61 in Haren

22 april 2015, 14.00 – 16.00 uurDoe-middag voor kinderen van 4 t/m 6 jaar, Het Haagje 133 in Hoogeveen, waarbij gewerkt wordt met bewegingsspelletjes met extra aandacht voor lichaamsbewustzijn, zelfinzicht en weerbaarheid.

28 april 2015, 18.30 – 21.00 uurinloop afdeling Advies en ICT inloop in Haren

12 mei 2015, 15.00 – 16.30 uurICT themamiddag Simtab en Simphone + inloopspreekuur, Stationsstraat 176 in Apeldoorn

13 mei 2015, 9.30 – 11.00 uurInloopspeelochtend voor kinderen met een ontwikkelingsleeftijd van 0 t/m 4 jaar en hun ouders, Stationsstraat 176 in Apeldoorn.

13 mei 2015, 13.30 – 16.30 uurInformatiebijeenkomst ‘Goed verlicht, beter zicht!’, Het Haagje 133 in Hoogeveen.Visio geeft informatie en advies over het juiste gebruik van verlichting in uw directe woon- en werkomgeving om het zicht te verbeteren. Deze middag is toegankelijk zonder afspraak.

19 mei 2015, 14.00 – 16.00 uurVoorlichting aan leden van Hersenletsel.nl, regio Delfzijl in Woonzorgcentrum Bettinge Staete, Ede Staalstraat 1 in Delfzijl

20 mei 2015Muziekochtend voor peuters en hun ouders, Rijksstraatweg 61 in Haren

10 juni 2015, 13.30 – 16.30 uurInformatiebijeenkomst ‘Moeite met lezen?’, Het Haagje 133 in Hoogeveen. Ervaart u problemen bij het lezen en zoekt u een oplossing of vraagt u zich af of uw huidige hulpmiddel nog wel het meest passende is? Bezoek deze vrij toegankelijk middag zonder afspraak.

16 juni 2015, 19.30 – 21.30 uurSpelontwikkeling voor ouders van kinderen van 0 t/m 6 jaar zonder verstandelijke beperking, Stationsstraat 176 in Apeldoorn.

18 juni 2015, 19.30 – 21.30 uur

Workshop ‘Blik in de toekomst’ voor ouders van kinderen van 0 t/m 6 jaar, Het Haagje 133 in Hoogeveen. Hierin wordt de werkwijze van de professionals die werken met kinderen ouder dan 6 jaar toegelicht en wordt uitgelegd welke ondersteuning schoolgaande kinderen vanuit Visio kunnen krijgen. Tevens kunt u ervaren wat Visio biedt op het gebied van o.a. geavanceerd computergebruik, iPad en zelfstandig naar school lopen en fietsen.

3. NIEUWS VAN DERDEN

3.1 Uitnodiging enquête: wat zijn uw ervaringen met het aanvragen van hulpmiddelen?Wanneer u te maken hebt met een visuele beperking, een oogaandoening of doofblindheid kunt u gebruik maken van talloze hulpmiddelen. Van een beeldschermloep tot een daisyspeler, van een bril of contactlenzen tot een oogprothese. Wat gaat goed en wat kan beter, als het gaat om het aanvragen en de vergoeding van hulpmiddelen? Het gaat hierbij om hulpmiddelen die u bij uw zorgverzekering hebt aangevraagd. Deel uw ervaringen via onze online enquête https://nl.surveymonkey.com/s/enquete-visuele-hulpmiddelen. Heeft u moeite om de enquête online in te vullen, dan kunt de enquête ook telefonisch invullen. Bel hiervoor de Ooglijn T 030 29 45 444 van maandag tot en met donderdag tussen 10.00 en 15.30 uur.

Als u deze enquête invult, helpt u in beeld te brengen welke knelpunten en verbeterpunten er zijn als het gaat om de vergoeding en verstrekking van hulpmiddelen. De uitkomsten van de enquête worden voorgelegd aan zorgverzekeraars met als doel om samen tot goede oplossingen te komen. Waarom deze enquête?Deze enquête is een gezamenlijk initiatief van vijf organisaties die samen werken aan de belangenbehartiging van mensen met een visuele beperking, een oogaandoening of doofblindheid: de Hoornvlies Patiënten Vereniging, de MD Vereniging, de Nederlandse Christelijke Blinden- en slechtzienden Bond, Vereniging Oog In Oog en de Oogvereniging. De enquête maakt deel uit van een project dat erop is gericht de verstrekking van hulpmiddelen of medicijnen door zorgverzekeraars te verbeteren, waar dat nodig of wenselijk is. Om de goede en slechte ervaringen van gebruikers in kaart te brengen, en deze aan zorgverzekeraars voor te leggen, is deze enquête essentieel.

Meer weten?Heeft u vragen over deze enquête? Neem dan contact op met de Ooglijn T 030 29 45 444 of mail naar E ooglijn@oogvereniging.nl Wilt u op de hoogte blijven van de uitkomsten van dit onderzoek en van het verdere verloop van het project? Houd dan de website www.oogvereniging.nl in de gaten.

3.2 Stichting Wetenschappelijk Onderzoek DoofblindheidDoelstellingStichting Wetenschappelijk Onderzoek Doofblindheid (SWODB) heeft als doelstelling om wetenschappelijk onderzoek op het gebied van Doofblindheid te bevorderen en te stimuleren. Daarmee wil de stichting de diagnostiek, behandeling en de kwaliteit van

leven verbeteren, met als uiteindelijk doel genezing. De stichting richt zich daarbij zonder uitzondering op alle vormen van Doofblindheid en is daarmee uniek. SWODB heeft het ANBI-keurmerk en kan daardoor donaties en erfenissen ontvangen zonder hierover belasting af te dragen. Intussen zijn we trots te melden dat we samenwerken met Bartiméus, Kentalis en Visio. In januari 2015 hebben we de Raad van Advies geïnstalleerd welke bestaat uit vertegenwoordigers van de patiëntenverenigingen, artsen, wetenschappelijke onderzoekers en vertegenwoordigers van Visio en Kentalis.

Er is nu veelbelovend onderzoek op gebied van de ogen op komst, die ook voor personen met Retinitis Pigmentosa een verdere achteruitgang van het zicht kan stoppen. voor meer informatie en mogelijkheden om een financieel steentje bij te dragen zie: www.swodb.nl en op social media Facebook.nl/swodb en Twitter.com/swodb

4. COLOFON Deze nieuwsbrief wordt verspreid onder cliënten van Visio in Noord-Nederland. Aan de inhoud van de artikelen kunnen geen rechten worden ontleend. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd of verspreid zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Visio.

Aan deze uitgave werkten mee: Antonietta Asta, Vicky Baptista, Froukje Bergsma, Astrid Borgman, Marjolijn Dekker, Geert van Delden, Alida Drenth, Margreeth Eggens, Hanneke Fehrmann, Petra Groothuis, Rian Karageorgos, Wobbe Kijlstra, Kirsten Koorevaar, Nicole de Lat, Janneke Leenman, Janet Middel, Janine Oomkens, Ingrid Pelgrum, Anca Piersma, Tineke Pieters, Hans Ritmeester, Steven Scheffer, Daniël Schober, Marijke Siersma, Nico Smits, Tessa Stegenga, Tjarda Struik, SWODB, Salman Üyüklü, Steya Veldman, Karin Weening, Ester Wierenga, Gerda Woudstra, Heidie Zomer, Tjitske Zuidema en Maureen van Zuuk.

Adressen Visio Revalidatie en Advies in Noord-NederlandVoor het aan-/afmelden voor de digitale nieuwsbrief E nieuwsbriefkonvisionn@visio.org

Cliëntservicelijn, T 088 585 85 85Rijksstraatweg 61, 9752 AC Haren, T 088 585 70 00, E visioharen@visio.orgTadingastraat 4, 8932 PJ Leeuwarden, T 088 585 73 00, E leeuwarden@visio.orgHet Haagje 133, 7902 LE Hoogeveen, T 088 585 69 00, E hoogeveen@visio.orgStationsstraat 176, 7311 MJ Apeldoorn, T 088 585 67 00, E apeldoorn@visio.orgContactgegevens klachtencommissieKoninklijke Visiot.a.v. Klachtencommissie voor cliënten en leerlingenPostbus 1180 1270 BD Huizen T 088 585 85 52, E klacht@visio.org

Koninklijke Visio, expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen. Meer informatie is te vinden op www.visio.org. Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan de redactie geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten.