Reader geschiedenis 3

hoofdstuk I : de bijna vergeten dood

in 1347 komt een schip binnen in Messina in Sicilië met zeelui die stervend of dood waren.West-Europese samenleving ging op zoek naar verklaring :

– toorn van God ? Door ongehoorzaamheid en zonde en algemeen verkeerd godsdienstig gedrag

– kwade dampen ? Plagen : vuur, rook en zwavelToevlucht voor de Europenanen ......de bijbel -----de straf van de Filistijnen : “builen en muizen”

Thucydides geeft gedetailleerde beschrijving van epidemie die Athene trof tijdens de oorlog met Sparta.– de ziekte kwam uit Ethiopië– Mensen kregen minachting voor eer en wet en deden al hun geld en bezittingen op omdat het hun laatste dag kon zijn.– Kon ook het gevolg zijn van een vergiftiging van bronnen door de vijanden van de Atheners, nl de Spartanen.– Zo raakten de Atheners verzwakt dat ze verloren

symptomen : - gezwollen lymfeklieren– hoge koorts– erge pijn– verlies van beheersing over het lichaam– delirium

Hippocrates via Galenus : - vergiftiging van de lucht (MIASMA)– niet besmettelijk door menselijk contactde pest werd op de mensen neergestort door van bovenaf afgeschoten pijlen.( te zien in het ILIAS van Apollo)conclusie : Gods toorn en het beeld van de pijlen was de oorzaak van de ziekte

Het was niet de eerste maar de tweede pandemie ! (de zwarte dood)De pest had al eens toegeslagen maar ook mazelen(251-260 in RR) en pokken(165-180 na C) waren in Europa bekend. Die sloegen toe met dezelfde kracht, maar als je het overleefde was je wel levenslang immuun

De pest van Justinianus (482-565)(trof ook de Goten en de Franken)

- het Romeins-Byzantijnse Rijk was bezig provincies van het West-Romeinse Rijk te veroveren.- Het Oost-Romeinse Rijk moest zijn legers terugtrekken uit het gebied van de Westelijke Middellandse Zee- de handel raakt ontwricht ( de handelswegen werden niet meer verzorgd)- de economie werd ernstig beperkt ( de boeren verzorgden hun boerderijen en bevloeiingssystemen niet meer en de woestijn kreeg weer vrij spel.- tot de Islam bekeerde Arabische nomadenstammen konden een groot deel van het gebied van de beide rijken onder de voet lopen.Het rijk was erg verzwakt maar de STRUCTUUR VAN DE SAMENLEVING EN DE

CULTURELE NORMEN HIELDEN STAND;--------dus zij waren voorbereid op een tweede pandemie.De ziekte kwam om de 5 à 10 jaar terug in het Oosten

om de 9 à 12 jaar terug in het Westen

de wonderbaarlijke redding van de pauselijke stad Rome– uitbarsting in Rome van 590– redding door de aartsengel Michaël– paus Gregorius de Grote deed een processie door de stad en de pest hield op– nu nog beeld van Michaël die zijn zwaard in de schede steekt na het doden van de ziekte bovenop mausoleum van Hadrianus CASTEL SANT'ANGELO

verschillen OOST WESTverstedelijkt agrarischkosmopolitisch uiterst bekrompenpluralistisch achtergeblevenze zochten naar verklaringenze zochten naar behandelingenze probeerden te voorkomen

moslims christenen – gezonden door de wil van God - gezonden door de wil van Godreden :- niemand mocht uit het besmette gebied - een straf omwille van de zondengaan of vluchten(wil van God) - de plicht op hun post te blijven om de

anderen te verzorgen– je mocht niemand in gevaar brengen - christendom was goed en in het oosten– nederig de dood aanvaarden want de pest waren het kettersgaf toegang tot het paradijs(dood is zelfde - epicurisme is onchristelijk(alles als sterven in de strijd) opdoen)– pest was vreugde en zegen voor gelovigen– pest was straf en oordeel voor ongelovigen

hoofdstuk 2 de dood aan de deur (1347-1400)

Centraal-Azië rond 1330

West-Europaboeren op het platteland hielden zich niet bezig met pandemieën maar met de natuur en hun land.– bevolking groeide sterk– te weinig opbrengst van het land door uitgeputte grond ipv 5à6 zakken graan 1 of 2– klimaat verslechterde– strenge winters en natte zomers– mislukte oogsten– hongersnood

= MALTHUSIAANSE VERKLARING (Thomas Malthus )ECONOMISCHE Ontwikkelingen

Hij schreef het zeer invloedrijke “ESSAY ON THE PRINCIPLE OF POPULATION”elke bevolking heeft de neiging om sneller te groeien dan de hoeveelheid voedsel die zij zelf kan

voortbrengen.

Er was een natuurlijk grens aan elke bevolking, afhankelijk van het vermogen van het land om voedsel en andere noodzakelijke hulpbronnen voort te brengen.als dat niveau bereikt was, kwam de natuur tussenbeide om het aantal mensen te verminderen.Deze Mathusiaanse REM kon in de vorm van oorlog, honger of ziekte zijn.

Remmen uit de natuur : - verminderde vruchtbaarheid van de grond– minder hoeveelheid beschikbare grondremmen uit de bevolking zelf : - erfrecht (de oudste zoon kreeg een stuk van de grond)

- celibaat (jongste zonen kregen geen grond) de bastaardzonen kregen geen erfrecht meer

– weinig of geen voorbehoedsmiddelen (ze wisten wel hoe maar pasten het niet toe)

RICARDO = tijdgenoot van Malthus en verklaarde zijn stelling in 2 economische wetmatigheden :1 wet van de afnemende meeropbrengsten (meer werk en grond en toch minder opbrengst)2 dat de technologische ontwikkeling het afnemen van productiviteit kon tegengaan maar dat de techniek het toch zou moeten afleggen tegen de natuur

MALTHUSIAANSE SPANNING : de ene regio had meer technologie ter beschikking dan de andere en zo was er een groot verschil in bevolkingsaangroei.

NEOMALTHUSIAANSE VISIE op de agrarische crisis :

leunt op 2 veronderstellingen : 1 de kaalslag van de zwarte dood bracht een negatieve spiraal voor de economie in beweging2 de economische crisis had een effect op het huwelijksgedrag en de huwelijksvruchtbaarheid

symptomen :– afname van het bevolkingsaantalmen ging zelfs landbouwgrond verwaarlozen of helemaal opgeven, soms werden complete nederzettingen opgegeven (dus drastische afname van de koop-en huurprijzen)– teruglopende bevolking drukte de prijs van het basisvoedsel graan, nochtans waren meer mensen afhankelijk van de agrarische productie.– Opwaardse druk in de lonen zorgde voor structurele verschuiving in de voorkeuren van de consumenten. Ze kozen voor duurdere levensmiddelen zoals vlees, vis en zuivelUitbreiding van de stedelijke nijverheid hield de prijzen van de veeteeltproducten en luxegoederen beter in stand dan de broodgraanprijzen.Dit was een oplossing voor kleine boeren omdat ze geen landarbeid hoefden in te huren en zich konden concentreren op bvb schapenteelt.Ook de Engelse lords gingen over op schapen en kwamen zo in conflict met over de gronden. ENCLOSURE- beweging. Ze gingen hun weiden afbakenen.Eigenaren van schaapskudden verenigden zich in “BROEDERSCHAPPEN” gedomineerd door adellijke grootgrondbezitters en religieuze ridderorden.– 2 innovaties in Vlaanderen ontwikkeld :- de lichte ploeg- de zicht of korte zeis– het ergst getroffen werden de traditionele grootgrondbezitters (adel en kloosters)- dalende inkomsten- stijgende uitgaven aan lonen en prijzen voor niet-agrarische goederen- probeerden geld te trouwen of alternatieve inkomensbronnen zoeken (werken voor koningen of landsheren in ambtelijke, diplomatieke of militaire apparaten.

In Catalonië : heren paaien boeren met gunstige pachtvoorwaarden of een verbetering in hun juridisch statuut in het vooruitzicht.In Engeland : eerst via wettelijke maatregelen de mensen dwingen tot werken en lonen aan een max te binden

daarna moesten ze dit opgeven en overgaan tot het opgeven van de directe uitbatingschriftelijke contracten = COPYHOLDS

– De boeren : verdeelden in 3 groepen :- 1 de middenklasse : die precies voldoende grond hadden om in eigen onderhoud te voorzien– : de middenklasse werd een zeer kwetsbare groep :– makkelijke prooi voor grootgrondbezitters– nauwelijks slagen in het opbouwen van financiële reserves– bij tegenslagen niet konden terugvallen op hun eigen reservesin West-Europa de fiscale lasten vanaf de 15de eeuw snel stegen

- 2 kleine groep van grote boeren : die regelmatig overschotten naar de markt konden brengen en landarbeiders in dienst haddendie stonden in een goede positie want ze konden hun productie afstemmen op de vraag op de markt en ze schakelden knechten en dienstboden in door hun de kost te geven of hen in natura te betalen.In Engeland : de YEOMEN (juist onder de lage adel)

- 3 een brede onderlaag van keuters en landlozen : geheel afhankelijk van onregelmatige of seizoensbepalende looninkomst.Vaak aangewezen op niet- of para-agrarische nevenactiviteiten.Handelaren in de stad verplaatsten onderdelen van de lakenproductie, zoals spinnen en weven naar het platteland omwille van de lagere lonen want in de stad waren protesten tegen de gilden en hun uitbuitingvoor Vlaanderen : Hondschoote en Poperinge : wollen stoffenGent : vlasteelt

graafschap Holland :kleine boerenbedrijf gecombineerd met scheepsbouw, visserij en turf- zout en rietwinning

tegen 1500 meer dan de helft van de plattelandsbevolking op die wijze werkenstreken in Engeland : boeren gecombineerd met mijnen

Het werd de gouden eeuw van de arbeider– hun levensstandaard steeg– ze waren beter gevoed– ze waren beter gekleed– ze waren beter behuisd– er ontstond een cycli van jaarmarkten en zo konden ze aan eenvoudige spullen van buiten komen. Omgekeerd probeerden ze hun producten te verkopen.– Er was wel verschil in ontwikkeling per regio.

hoe verspreidde de pest zich : - over handelsroutes naar het binnenland- over zee

In 1347 in het Middellands Zeegebied– havens van Constantinopel en Alexandrië– westelijk havens : Messina – Genua – Florence – Pisa – Marseille– binnenland : Caïro – Antipchië en Tunis – Frankrijk– de lage landen : Gent, Brugge, Ieper, Brussel en Antwerpen, Noord-Frankrijk en Normandië– over het kanaal naar Londen en Bristol later naar Cornwall en Bergen– 1350 Zweden en Noorwegen en Schotland en Ijsland

– over de alpen : Zwitserland en Duitsland– noorden en oosten : Rusland en Oekraïne

Moest deze ramp zich NU voordoen dan zou ze in deze omvang 1,9 miljard doden maken

Venetië : broeihaard van vochtige eilandjesspeciale maatregelen

– bij eerste tekenen een quarantaine van 40 dagen met beslag op alle binnenkomende schepen op de lagune eilandjes voor de stad– onbewoonde eilanden dienden als begraafplaats– doden moesten minstens 1,5 m diep begraven worden

Milaan : grote staat met sterke aristocratische familie die snel optrad(Visconti familie)speciale maatregelen

– ziekte is besmettelijk– elke familie die tekenen vertoonde werd in eigen huis in quarantaine geplaatst en bevoorraad met manden– uitgestrekt platteland kon dienen om een wijk te nemen

Neurenberg : - haast hedendaagse sanitaire maatregelen– wegen waren bestraat en werden geveegd– burgers dienden hun eigen huisvuil te verwijderen– de stad telde 14 openbare badhuizen met streng toezicht

London : normale verliezen -- elke 20 min een begrafenis --tekort aan notarissen en priestersspeciale maatregelen

– besmette mensen werden weggehaald– hun huis moest worden ontsmet– hun linnen moest worden verbrand– begrafenis moest vlug worden geregeld

Antwerpen : mild getroffen want maar 1 op 4 of 5 mensen werd gedood– veel takken van de nijverheid en dienstverlening hadden bepaalde werkers nodig– vraag naar medisch personeel– meer nodig dan bekwame artsen– vooral doodgravers nodig– veel sterfte onder priesters en notarissen– in de kerk moesten soms vrouwen helpen om de sacramenten toe te dienen2 bijzondere gevallen daarvan : - de aartsbisschoppen van Canterbury(op 1 jaar tijd stierven er 3)- een bisdom had vele jaren nodig om het peil van het priesterbestand weer omhoog te krijgen

gevolgen van de Zwarte dood– zowel platteland als de steden werden getroffen– platteland liep leeg omdat de steden hun aantal aanvulden met plattelandsbewoners– het landschap veranderde : akkers bleven liggen, boerderijen werden verlaten– arbeidsmarkt stortte ineen en de lonen konden stijgen– prijzen van landbouwproducten zakte– men voerde minder intensieve vormen van productie in (vb schapen hoeden ipv graan verbouwen)– bij de verschillende gilden moest men buiten de familie aanwas vinden– vrouwen werden meer ingeschakeld– culturele verandering probeerde men tegen te gaan door :

- lonen en prijzen bevriezen– pachters te verplichten op hun land te blijven– er kwamen WEELDEWETTEN : niemand mocht zich boven zijn stand gedragen of kledenDaarom werd de pest gezien als een keerpunt in de West-Europese geschiedeniskardinaal Gasquet schreef het verval van het katholicisme eraan toeCoultan beweerde dat de hogere lonen en de grotere welvaart en erop volgende renaissance en kerkhervorming hiervan voortkwamen

Zwarte dood is de belangrijkste gebeurtenis uit de West-Europese geschiedenis en zelfs een van de belangrijkste gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis

Hoe reageerden de middeleeuwers op zoveel doden ?1 vluchten (de aanval op Florence)2 epicurische reactie : de mensen gingen naar de kroeg en leefden alsof het hun laatste dag was3 sommigen vonden troost in het geloof : de toorn van God proberen te doorbreken– eerst wendden ze zich tot de priesters (teveel dood)– dan de heiligen aanroepen- SEBASTIAAN : patroonheilige ter bescherming van de dodelijke pijlen (vastgebonden aan een boom doorboord door pijlen)- ROCHUS : wijdde zich aan verzachting van de ellende van de zieken. Had zwelling in lies (builenpest) ( afbeelding met kleed omhoog om zwelling te laten zien)- MAAGD MARIA : mantel beschermt tegen pijlen– dan eigen vertrouwen op persoonlijke vroomheid en devotie- aanbidding in eigen huis- missen voor de doden- schrik voor het vagevuur- pelgrimstochten- grafmonumenten- uiteindelijk FLAGELLANTEN (= groep die kring rond kerk maakte en hymnen zongen en hun rituele dans deden en dan aan zelfverminking deden)– er ontstond ook nog een andere groep, minder fanatiek.Na een gerucht van de verschijning van Maria aan een schaapherder trok een groep in witte kleden door Italië en deden boete of vredige manier en vroegen vrede en stoppen van de oorlog. Het eindigde met het uitbreken van de pest

de TERM zwarte dood (werd gegeven aan de grote pestepidemie tussen 1347 en 1351)

weinig gebruikt. Ook epidemie en pestilentie en pest (vooral builenpest)

huidige pest : - ontdekt in 1894 in een microbe door Alexandre Yersin.– 3 vormen : 1 – builenpest (zwellingen vooral in de liezen) komt het meeste voor maar geeft de beste kans op overleven

2 – septikemische pest ( bacterie zit in het bloed)- altijd dodelijk- veroorzaakt binnen enkele uren huiduitslag- dood binnen 1 dag- zeldzaam en verspreidde niet gemakkelijk ( te vlug dood)–3 – longpest : - na incubatietijd geen hoge maar zeer lage temperatuur- longen vullen zich met besmet vocht- bloed ophoesten of niezen of spreken

- neurologische stoornissen en coma- kan overgaan op mensen zonder tussenkomst van insecten- 5 % overleefde

Yersinia pestis = geen menselijke bacterie= komt voor bij ratten en knaagdieren in hun vlooien en wordt van dier tot dier overgedragen= als de knaagdieren massaal sterven, springen de vlooien op andere warme lichamen= incubatietijd van 2 tot 8 dagen= kenmerken : - hoge koorts

- stuipen, braken, duizeligheid, gevoeligheid voor licht- hevige pijn in armen en benen- patiënt is versuft- 2 tot 3 dagen na de koorts beginnen de zwellingen rond de beet, die beginnen te zweten en barsten open- na 8 tot 10 dagen herstel 25% of dood door uitputting, inwendige bloedingen of hartverlamming

ziekte heeft verschillende namen maar :– de gevolgen zijn dezelfde– het aantal doden– gebeurtenissen zouden toch niet veranderen, moesten wij het precies geweten hebben.

Er waren ook nog andere ziektes in de middeleeuwen die ook veel slachtoffers eisten:tyfus – difterie – dysenterie – malaria – influenza

Deel II

Hongersnood en bestaanscrisis

de grootste killer was zonder twijfel de beruchte hongersnood van 1315-1317, veroorzaakt door een reeks mislukte oogsten en uitzonderlijk slecht weer.Er was ook grote sterfte onder het rundvee en de schapenhet hardst getroffen waren de stedelijke groepen die voor de aankoop van voedsel geheel op de markt waren aangewezen. Maar ook op het platteland hadden de boeren honger en zelfs veel grootgrondbezitters hadden het slecht. De geestelijke grootgrondbezitters hadden daarbij nog de grote last van de enorme vraag naar liefdadigheid.In Engeland trof de koning maatregelen tot prijsbeheersing en importeerde uit Engelse gebieden in ZW-Frankrijk. Maar ondertussen ging hij door met belastingen eisen.De Franse koning hield de Vlaamse boeren onder de knoet door de graantoevoer te verhinderen.Het was soms echt levensbedreigend en ze gingen soms over tot grazen of kannibalisme en het eten van bedorven voedsel wat leidde tot epidemieën vb Sint-Antheunisvuur door het eten van giftige schimmels op aangetaste rogge.

Hongersnood is gevolgd door een babyboom en een generatie van “zwakke exemplaren”(bijzonder vatbaar voor de pest)

maar ook één misoogst was genoeg voor problemen. Dit kan leiden tot een “bestaanscrisis”= de ontwrichting als gevolg van lage opbrengsten en laag verweer tegen ongedierte en plantenziekten.

Verschillen in oogstomvang hadden 3 mechanismen :1 een gering deel van de graanoogst was voor de markt bestemd2 grote prijsschommelingen : ze hadden de neiging als iets schaars en duur was, daar veel van op te slaan, waardoor de prijzen stegen en de andere goederen en diensten bleven staan.3 de marktprijzen werden in het voorjaar bepaald door de verwachtingen van de aankomende oogst

De prijzen hingen soms af van de transportmiddelen en de wegen waren nog niet goed en ook de afstand speelde een rol

oorlogsleed en oorlogsschade

Grote veldslagen maakten bij de actieve adel in de late middeleeuwen een hoog sterftecijfertroepen op doortocht of vluchtelingen voor oorlogsgeweld verhoogden de kans op verspreiding van besmettelijke ziekten

verschillen in demografisch herstel en de laat-middeleeuwse samenleving

zoeken in huwelijksvruchtbaarheid – economische structuur en ontwikkeling en cultuurverschillen

In Engeland : vrouwen werden ingezet bij de arbeidsparticipatieIn Toscane : oudere weduwen hertrouwden niet

De loterij van de dood leidde tot een herschikking van het vermogenEngelse adel voegde 2 rangen toe : die van schildknaap (SQUIRE) en van GENTLEMANdit was een verdrievoudiging van het aantal edellieden. Het groepje werd steeds exclusiever naarmate de koning meer belasting ging eisen, zo werd duidelijk wie er echt toe behoorde. Er waren enorme inkomensverschillen : Richard duke of York was de rijkste met 3230 pond de armste was lord Clinton met 60 pond en je moest 5 pond bezitten voor gentleman te zijn.In Engeland was grootgrondbezit belangrijk in de Nederlanden was dat het bezit van heerlijkheidsrechten. Afgewezen werd je als je zelf een boerenbedrijf moest runnen of als je zelf handenarbeid deed.

In de steden stroomde dagelijks migranten binnen en zo ontstond een 'drijvende klasse' (open)aan de andere kant leidde de arbeidsschaarste tot afscherming en protectionisme in de hogere klasse van de arbeidsmarkt.In West-Europa had men de neiging tot sociale compartimentering en de vorming van wat MAX WEBER de STATUSGROEPEN noemde. Ze hadden vaak eigen sociaal en juridisch netwerk en ook eigen levensstijl en gedragscodes.Alles moest duidelijk zijn wat kon en niet kon, welk gedrag gepast was en wat niet voorzien van typische deugden en ondeugden. = SERMONES AD STATUSuit die tijd CANTERBURY TALES en de pelgrimstocht naar het schrijn van Thomas Becket= ironische parade van herkenbare sociale types.

Positie van de vrouw

werd overgenomen uit de oudheid onder Griekse filosofen als Aristoteles.De negatieve kijk op vrouwen diep verankerd in medische, seksuologische, sociologische, theologisch en juridische aard.Het christendom bracht een positieve tegenstroom op gang en voegde vrouwen aan de

heiligengalerij toe (Maria moeder van God). Het huwelijk kon alleen gebaseerd zijn op wederzijdse instemming van beide partners en de basis is affectie tussen de echtelieden.Bleef echter :- dat ze niet in het sociale leven thuishoorden- ze waren onderworpen aan het mannelijk gezag- buiten het privedomein hadden vrouwen beperkte rechten- openbare ambten waren uitgesloten (behalve abdis, koningin,...)- vrouwen konden in uitzonderlijke gevallen voor rechtbanken verschijnen en hun wettelijke - - - aansprakelijkheid was beperkt (soms een voordeel)- ongelijkwaardigheid was kleiner in de lagere kringen dan in de hogere in de lagere klassen werkten zij actief mee bij inkomensverwerving- in Vlaanderen bestond het “COOPWIJF” tegenhanger van koopman. Ze bleven buiten het gildenverband. Konden handel drijven. Als ze getrouwd waren, was de man mee aansprakelijk- werkten in de marge van de maatschappij als dienstbode of in de ziekenzorg.- weduwen waren het beste af (PERSONAE MISERABILES) als ze het zich konden permitteren. DIE werden dan wel in de ambachtsgilden toegelaten

In de steden woonden naar verhouding veel vrouwen : kloosters – ongehuwde vrouwen – demonisering van alleenstaande oudere vrouwen( het stereotype van de boosaardige oude vrouw die met toverkunsten kwaad aanrichtte.De alom aanwezige dood heeft ertoe geleid dat men met een 'hokjesgeest' te denken en een groeiende moralisering van het openbaar leven . De zedenlijke reputatie werd belangrijk .De magie en volksgeneeskunde werd teruggedrongen door de opkomst van het dokters- en apotherkersvak van de professionele zorgsector.Het is toch nog uitgemond in grote heksenjachten.

Tegenstellingen platteland en stad

De steden hadden de neiging om op politiek, militair en economisch vlak te domineren.De tegenstelling boerencultuur en burgercultuur.Burgers kregen een afkeer van alles wat boers was. Die waren lomp,ongemanierd, smerig en dom.Burgercultuur werd gelinkt aan de cultuur van de stedelijke elite.Tussen stadspatriciaten en de adel was altijd sociale interactie en huwelijken zorgden voor culturele vermenging.

Cultuur van opstandigheid

3 factoren : 1) structurele arbeidskrapte tussen horigen en heren en tussen werknemers en werkgevers

2) de snel groeiende fiscale eisen van de vorsten3) de roep om een kerkhervorming De Franse JACQUERIE VAN 1358

_- vooral tegen de adel omdat : malaise op het plattelandlage graanprijzenstijgende belastingsdrukbevriezing van de lonen

– bovenal werd het platteland geteisterd door afgedankte huursoldaten.

De Engelse PEASANTS REVOLT VAN 1381– onredelijke herziening van de POLL TAX– opstandige boeren uit Kent en Essex

– Wat Tyler was de aanvoerder– 1ste bijeenkomst binnen de muren in Mile End = overhandiging van de eisen aan de koning zelf– 2de bijeenkomst buiten de muren in Smithfield = Tyler doodgeslagen en harde repressie– vooral abdijen waren hun doelwit

hun eisen : - de horigheid afschaffen– arbeidswetten intrekken na de zwarte dood– inspraak in landsbestuur– ontmanteling van de wereldlijke rijkdommen van de Engelse kerk

De Duitse BAUERNKRIEG IN 1525verschillende oorzaken : - de horigheid

- uitwassen van de lokale gerechtsheerlijkheid- kleinere heren met titel heersten bijna autonoom met alle misbruiken van dien- ZE GEBRUIKTEN AL PAMFLETTEN(de 12 artikelen van

Memmingen)– recht om hun dorpspastoor te kiezen– afschaffen van de horige lasten– inperken van de tienheffing– autonoom beschikkingsrecht over het gebruik van de bossen, weiden en wateren– garantie dat de rechtbanken recht zouden spreken volgens de plaatselijke gewoonten en niet volgens het Romeinse recht

die maatschappelijke vernieuwing : - inspraak voor de GEMEINE MANN( in het bezit van een eigen boerderij en een eigen werkplaats.

- goddelijke gerechtigheid en niet de willekeur van de herenMUNTZER (plaatsvervangd dorpspastoor) beïnvloedt door mystiek.Er vielen vele ware gelovigen als martelaren. Doorvoor gebruikte hij de 8000 boeren van Thüringe tegen de getrainde lansknechten van de landgraaf van Hessen

Catalaanse REMENSASbewegingRemensas = boeren van vrijkoping

– protest van de boeren tegen de politiek van de adellijke en geestelijke heren– herbevolkingsbeleid door migranten aan te trekken van over de PyreneeënVERGELIJK VAN GUADALUPE IN 1486

Italië in Florence in 1378

Vlaamse opstand van 1323 TOT 1328

Oorzaak : - ernstige grieven van de georganiseerde boerengemeenten rond Brugge tegen de willekeur en corruptie van plattelandsedelen en dorpsnotabelen bij de belastingheffing- daarna tegen de heren in het algemeen met inbegrip van abdijen en rijke landerijen

Brugge sloot zich aan maar Gent bleef loyaalKortijk en Ieper namen de graaf gevangende tegenwerking van Gent en de Franse koning versloegen de boeren bij CASSEL

boerenopstanden waren geen klassenstrijd:– ze hadden weinig sociale homogeniteit– eisen hadden klassendoorsnijdend karakter– de meeste opstanden waren niet gericht op de omverwerping van de bestaande maatschappelijke ordede boerenopstanden waren beter georganiseerd dan de stedelijke want onder de boeren hoorden ook dorpssmeden, herbergiers, rechters ed

OORLOGEr was een zeeslag ter hoogte van Sluis die door de Engelsen gewonnen werd en de Franse vloot van 200 schepen werd vernietigd. De slag werd gewonnen dankzij een krijgskundige vinding nl. De HANDBOOG. Afkomstig uit Wales en geperfectioneerd onder Eduard I.

Handboog kruisboog

275 m bereik 18Om was precies op doel statische situaties waren beter(innemen van wallen)

10 tot 12 pijlen per minuut 2 pijlen per minuutpijlen waren 90 cm lang pijlen waren 2 m langde kracht van binnendringen was iets minder de kracht was iets meerpijlenregen was zeer afschrikwekkend hij had gewoonlijk 50 pijlen bij

Eduard zette alles op de boog als tactiek tegen de overmacht van de Fransen. Hij moest het hebben van tactiek of wapenshij schafte alle sporten af behalve boogschieten en schold de schulden kwijt aan wie bogen en pijlen van taxushout vervaardigde

nog een nieuw wapen was het KANON (pot de fer of ribaud)

in 1325 uitgevonden FRANSENeerste was een klein ijzeren kanon in de vorm van een fleshet vuurde een ijzeren pijl afDaarna vervaardigden zij buizen die op een platform op wielen waren bevestigd.Ze zetten de laadopeningen op één lijn om gelijktijdig te kunnen afvuren.Ze waren te zwak om schade aan te richten

ENGELSEN maakten ook een kanon maar ze konden er niet mee door de muren van een kasteel.Daarna maakten ze er van messing en koper en van groter formaat die geschikt waren voor bruggen en stadspoorten te bestormen, maar de muren bleven nog zo'n 100 jaar staan

de zeeslag bij SLUIS. (zeeslagen waren gevaarlijker omdat je niet kon terugtrekken of vluchten)

Eduard voerde persoonlijk het bevel

ze maakten koggen met opstaande stevens en “kastelen” (gevechtsdekken)voor de boogschutters.Ze gingen tussen 2 boten van de vijand liggen en bestookten die met pijlen.Er lagen reserveboten klaar om in de grijpen.Fransen verslagen, maar niemand durfde dat aan Filips VI vertellen.De Engelsen hadden onvoldoende troepenmacht te land en de geldelijke middelen waren uitgeput en hun bondgenoten lieten hen in de steek.

Hij werd gedwongen door de Paus om een wapenstilstand te arrangeren.

Waarom was die oorlog ?Eduard wilde : soevereiniteit over Guyenne en Gascogne(de zuidelijk hoek die overgebleven was van het graafschap Aquitanië.De Franse koning had nog altijd die soevereiniteit en zo konden de inwoners het recht doen gelden beroep te doen op de hoogste soevereine macht.Deze situatie was een eindeloze bron van twist.Guyenne was belangrijk voor de engelse economie : vruchtbare valleien

lange kustnetwerk van goed bevaarbare rivieren, die naar de belangrijkste haven Bordeau leiddegrootste wijnexporterend gebied ter wereld

Eduard IIIop zijn 15de op de troon op zijn 25ste eerste oorlog tegen Frankrijk en 34 in zijn tweede poging in 1346hij hield van plezier maken, strijd, roem, jacht en toernooien en vertoon van pracht en praal.Hij had zijn vader zien afzetten en vermoordende minnaar van zijn moeder zien ophangen

er werd een 'rechtvaardige oorlog' wenselijk geacht in die tijd.– als basis voor feodale steun in de vorm van mannen en geld te vorderen– oorlog voeren was een beroep doen op het oordeel van God– hij moest een soeverein doel dienen(= 1 of andere onrechtvaardigheid in de vorm van misdaad of fout van de vijand)– de juiste instelling van de deelnemers (Thomas van Aquino)– recht op buit

Inde 14e eeuw zwoer men trouw aan een PERSOON niet aan een land. Dus de grote leenheren van hertogdommen en graafschappen achtten zichzelf bevoegd om bondgenoten te maken alsof ze autonoom warendit deden de Harcourts van Normandië en de hertog en andere leenheren in Bretagne.Ze gaven Engeland een steunpunt binnen Frankrijk in een kustgebied. Hij kon altijd aan landin Bretagne streden 2 meedogenloze extremistische kandidaten voor het hertogdom : een man en een vrouw1341 hertog stierf en zijn halfbroer : Jean graaf van Montfort en zijn nicht Jeanne van Penthiève.Montfort was pro Engels de echtgenoot van Jeanne, Charles van Blois was pro FransCharles was heel vroom, deed aan zelfkastijding, hief geen te hoge belastingen, behandelde de nederigen met eerbied en hield aan zijn status van heiligheid, behalve als het op de jacht voor het hertogdom aankwam.Bij de slag bij Quimper slachtte hij 2000 inwoners af omdat ze niet onder zijn beleg wilden.Hij nam Montfort gevangen en nam hem mee naar Parijs. Zijn vrouw zette doorzij organiseerde het verzet, bevoorraadde de garnizoenen en versterkte ze, ze bettalde met gulle hand . Ze voeren geheime ridders langs een omweg buiten en vielen de vijand in de rug aan.Ze was listig. Haar man kon ontsnappen uit het Louvre maar werd gedood in BretagneCharles werd gevangengenomen door de EngelsenDe oorlog bleef duren tot de 2 hoofdpersonen : krankzinnig of heilig verklaard werden

VLAANDERENdoor de geografische ligging de belangrijkste inzet voor Engeland en Frankrijk

– de welvaart in de lakenindustrie ( in Europa onovertroffen wat kwaliteit en kleuren betreft)– nadeel : de economie steunde op één tak van de nijverheid

Graaf van Vlaanderen, Lodewijk van Nevers en de Vlaamse adel waren pro-Franskooplieden en werkende stand en wie met de lakenindustrie te maken had waren pro-Engelsde adel sloot onderlinge huwelijken en er kwamen Franse prelaten in hoge ambten in Vlaanderen en de Franse taal breidde uit.

1302 : - verachte voetvolk had de Franse ridders een nederlaag toegebracht

– stoet Franse ridders kwam in vol ornaat steunen in de opstand van de arbeiders in Brugge– Franse ridders keken neer op het voetvolk en trokken hun eigen infanterie te vroeg terug– de ridders vielen omdat ze de grachten op het terrein niet gezien hadden– de Vlaamse infanterie spiesde hen als vissen aan de speren– 700 gouden sporen gevonden en aan de kerk gehangen– door zoveel verlies in de Franse adel werden burgers en rijke boeren gevraagd om tegen betaling in de adelstand verheven te worden

1327 : volgend treffen in KASSEL– wraak van de ridders : zij slachtten duizenden Vlaamse arbeiders en boeren afGraaf van Vlaanderen wou weer pro-Frans en Engeland isoleren.GENT kwam in opstand onder JACOB VAN ARTEVELDE.– ambitieus koopman– had 2 zonen : messire en chevalier– stond te popelen om de politieke macht van de adel over te nemen– graaf vluchtte in 1339 naar Frankrijk– bondgenootschap met Engeland– soevereiniteit werd opgeheven– hij was een harde man– gebruikte Vlaams geld om de Engelse oorlog te financieren– hij stelde voor dat de zoon van Eduard, prins vanWales (zwarte prins) de oudste zoon van de graaf van Vlaanderen zou verdringen;

Dit was teveel voor de goede Vlaamse steden :– ze volgden hem door de stad– eisten een verantwoording voor de inkomsten van Vlaanderen– grepen hem en doodden hem in 1345– vertegenwoordigers van de Vlaamse steden reden naar Engeland om Eduard te kalmerenen stelden voor om zijn 13 jarige dochter te laten trouwen met de 14 jarige zoon van de graaf van Vlaanderen.

Middeleeuwse oorlogen tussen Europese landen hadden geen strategische overwinning tot doel, maar veeleer de greep naar de macht.De Engelse koning werd als “klein” aanzien terwijl de Franse koning veel meer macht had

middeleeuwse organisatie :– economie was overwegend een geldeconomie– legers bestonden niet lang uit manschappen die dienden omdat ze een verplichting hadden, maar uit aangeworven manschappen tegen betaling– de oorlog moest zichzelf betalen door plundering– gevangenen maken voor losgeld werd een commerciële onderneming– ridders zochten oorlog om er beter van te worden

1344 : schending van de wapenstilstand door de koning van Frankrijk.1345 : de landsheren werden opgeroepen om persoonlijk dienst te nemen of een plaatsvervanger te

leveren of voor een te betalen : hoe meer bezit hoe duurder de vervanger moest zijnalles moest geleid worden door schouten en ambtenaren van de graafschappenvoetvolk werd verworven op belofte van buit of door middel van gratiede koning had de titel van “koning van Frankrijk” aangenomen.Ze beveiligden de kusten en legden voorraden aan en ook kleine schepen in de havens

1346 : hernieuwde poging op het schiereiland CotentinNormandië bleek zo vruchtbaar dat ze niet voor proviand moesten zorgen en de bewoners vluchtten voor de oorlog en lieten gevulde schuren achter. (zij wisten niet wat oorlog was)plundering was het gevolg en de soldaten hielden alles voor zichzelfondertussen trok Eduard aan de ene kant van de Seine naar Parijs en Filips aan de andere.Ze troffen elkaar in Poissy en Eduard lieten daar alle dorpen platbranden.

Filips riep iedereen te wapen die maar kon en eiste geldelijke steun van steden en abdijen.Krijgers werden gedwongen dienst te nemen. Heren en hertogen betaalden zelf hun mensen, maar moesten op de duur toch steun vragen aan de koning

ridders en jonkers kregen een vast loonBANNERET / ridder die andere ridders onder zich hadBACHELOR KNIGHT /onafhankelijke ridder (lager dan banneret)iedere maand kregen ze een inspectie of MONTREcommandorangen waren maar losjes opgebouwd behalve het opperbevel van de koningbeslissingen werden genomen door groepsoverleg

HARNASplaatharnas : een borstkuras, een rok van aaneengeklonken metalen banden en arm-en beenstukkendaaronder : een pantserhemd of maliënkolder en tunica, gevoerd of van leer of een strak omsluitend

opperkleedover het plaatharnas : een mouwloos wambuis met daarop het wapen geborduurd om de identiteit

weer te gevenmaliën bedekten de hals, ellebogen en andere gewrichtenijzeren handschoenende helm had een scharnierend deel : een visier

gevecht van een ridderde ridder stond in wezen rechtop in de stijgbeugels van zijn paardhij begon de strijd met een lans om de tegenstander van zijn paard te stoten met in de andere hand een tweehandig zwaard en een 25 cm dolk aan zijn gordelhij had ook nog een langer zwaard, een strijdbijl voorzien van een ijzeren punt en een strijdknots met scherp geribbelde zijkanten (dit wapen konden geestelijken gebruiken omdat dit niet onder de regels viel)eens de ridder van zijn paard :het risico gevangen genomen te worden voor hij kon rechtstaan

gevecht op het continent1 de aanval van ridders te paard2boogschutters en infanterie3 man-tegen-man gevechten van voetvolk(later voorzien van een boog)Franse ridders weigerden om niet-adelijken een belangrijke rol te laten spelen. Zij maakten gebruik van de kruisboogschutters en boogschutters maar bleven erbij dat de strijd tussen krijgen persoonlijk en lichamelijk diende te zijn.

In Kassel in 1328 lieten ze de schutters toch het werk opknappen en wonnen ze

1346 Engelse legers stuitten op Franse in PicardiëFransen verzamelen een geweldig leger en Eduard trok naar het kustgebied langs het Kanaal om er zeker van te zijn dat hij over zijn schepen zou kunnen beschikken.Eduard bereikte de zee niet en ging op een heuvel(Crécy) stelling innemenDe Fransen overtuigd van hun overwinning maakten volgende fouten :– hun kamp te ver van de vijand opgeslagen– daardoor kwamen ze laat aan en zat de zon in hun gezicht– kruisboogschutters waren moe en hun pezen waren nat door de regen– het bevel tot terugtrekken werd genegeerd en ze maakten hun vluchtende voorhoede af.

De Engelse hanteerde een gedisciplineerde rangorde en hielden stand. Zij overwonnen dankzij het feit dat zij gebruik maakten van manschappen die geen deel uitmaakten van de ridderlijke stand in combinatie met de strijd van de ridder in wapenuitrustingStreven naar de vernietiging van de legermacht van de vijand kwam in het middeleeuwse oorlogslexicon niet voor

Door de nederlaag ontstond er wel een vertrouwenscrisis inzake het beleid van de koning, die nogmaals extra belastingen doorvoerde, hetgeen op verzet stuitte.Vervangingsmiddelen : MALTÔTE ( onrechtvaardige belasting)

ZOUTBELASTINGDEVALUATIE van de valuta

1347 : na Crécy en verlies van Calais = NIEUWE STATEN-GENERAALna een bolwassing van de koning kregen ze toch geldelijke steun uit de staten voor de verdediging

Eduard in Calais : probeerde zijn dochter uit te huwelijken met de jonge graaf van Vlaanderen , Lodewijck van Male (Fransgezind en weigenaar).De Vlamingen zetten hem in “hoffelijke bewaring” tot hij toestemde. Maar hij ontsnapte in de week voor de trouw en liet het meisje staan. Een zeer grove belediging voor de Engelse kroon.De Engelse dwongen de stad Calais tot overgave door hun uit te hongeren.De Engelse troepen waren moreel op, ook de voorraden.Er kwam aan alles een eind in 1347 met een dodelijke catastrofe : de pest