De patiënt kan zich niet of onvoldoende

via gesproken of geschreven taal

communicatief duidelijk maken. Hij is

met andere woorden onverstaanbaar.

Het is belangrijk zo snel mogelijk een

manier te vinden waardoor de patiënt

zich verstaanbaar kan maken.

Stel indien mogelijk vooraf een

signalenkaart samen.

Modem

Adviescentrum communicatie- en computer hulpmiddelen

Doornstraat 331 2610 Wilrijk 03 820 63 50

modem@vzwkinsbergen.be www.modemadvies.be

Zeg-nu-zelf Netwerk

Het samenwerkingsverband wil de markt van hulpmiddelen en de noden van de individuele gebruiker beter op elkaar afstemmen. Een dynamisch en vraaggestuurd hulpmiddelenbeleid is hiervoor een cruciale hefboom.

www.tinyurl.com/zegnuzelf

Eerste Hulp Bij Communicatie

Pen en papier p. 6-7

Toverlei, whiteboard en gelamineerd papier p. 8-9

Letterkaart p. 10-11

Eigen fotoboek / fotoboek met insteekhoesjes p. 12-13

Sprekend fotoalbum p. 14-15

Sprekende labelpen p. 16-17

Aanwijsboekjes p. 18-19

Zelf aanwijsboekje maken p. 20-21

Gespreks- en taalzakboeken p. 22-23

Laptop / Notebook p. 24-25

Communiceren met een tekstverwerker p. 26-27

Toegankelijkheidstips computer p. 28-29

iPad, Ipod Touch, iPhone en andere smartphones p. 30-31

Teksttoestellen p. 32-33

Vorming p. 34–35

Aandachtspunten bij communicatie p. 36-37

Overzicht gebruikte symbolen

Naast dit symbool vind je een link naar een website waar je het hulpmiddel online kan bestellen.

Sommige hulpmiddelen vragen om meer achtergrond-informatie of een gebruikshandleiding. Waar nodig vind je hier een document die deze informatie voorziet.

Wie liever zelf aan de slag gaat om een hulpmiddel uit te werken, vindt hier de instructies.

Deze informatie kan je ook aan de omgeving van de patiënt doorgeven.

Sommige hulpmiddelen kan je op meer dan één manier bedienen. Hierbij een overzicht van mogelijkheden en links naar informatie.

Bij de meeste hulpmiddelen is het nodig om eerst te overleggen met de logopedist en/of ergotherapeut van het ziekenhuis om het meest geschikte hulpmiddel in te schakelen of uit te werken.

Kan deze persoon nog pen en papier gebruiken? Zonder te grote inspanning? Leesbaar? Gebruik dan zeker pen en papier, mogelijk in combinatie met andere hulpmiddelen. Denk er aan dat zowel die „pen‟ als het „papier‟ heel erg verschillend kunnen zijn. Sommige personen gebruiken graag een kleine blocnote, andere hebben liever een groter blad. Sommige verkiezen lijntjespapier, andere net niet. De juiste keuze van de pen kan het succes van deze werkwijze bepalen. Ook hier is ruime variatie mogelijk: van een klein potloodje tot een dikke stift waarmee de persoon woorden schrijft in grote drukletters.

Pen en papier

6

goedkoop

snel beschikbaar

niet stigmatiserend

moeilijk als maar één hand kan worden gebruikt

moeilijk als moet geschreven worden met niet-voorkeurshand (bv. links in plaats van rechts)

zorgvuldig het papier kiezen

zorgvuldig de pen kiezen

zorg eventueel voor een houder of antislip waardoor het papier niet te snel verschuift.

7

Ze bestaat nog steeds, de toverlei waarop je met een plastic schrijfstokje woorden schrijft en die woorden vervolgens met één beweging kunt afvegen. Personen die met pen en papier kunnen werken, verkiezen soms eerder een klein whiteboard om zich duidelijk te maken. Deze hulpmiddelen bieden voordelen ten opzichte van pen en papier. Heb je geen klein whiteboard? Lamineer een leeg vel papier. Als je hierop schrijft met een whiteboard marker kan je dit nadien afvegen met een droog doekje.

Toverlei, whiteboard en gelamineerd papier

8

goedkoop

biedt een stevige ondergrond (beter dan pen en papier)

bij een toverlei geen „gedoe‟ met stiften waardoor je handen of kleding kan vuil maken

niet geschikt voor uitgebreide boodschappen

whiteboard werkt alleen met uitwisbare viltstiften, weinig keuze in dikte en grootte

toverlei is niet zo robuust en vaak in kinderachtige kleuren

je hebt een „wisser‟ nodig (een droog doekje of papieren zakdoekjes) om de tekst af te vegen

je handen of kleding worden gemakkelijk vuil

zoek een manier om het pennetje niet kwijt te geraken als dit niet vast hangt aan de lei

Pakket gelamineerd A4 papier (10 stuks, € 10) te bestellen via www.tinyurl.com/bestellenEHBC

Toverlei en whiteboard: overzicht en webwinkels

9

Een letterkaart is een kaart waarop de letters van het alfabet geordend staan. De ordening van de letters kan op verschillende manieren: alfabetisch, zoals een toetsenbord of in een volgorde naar eigen keuze.

Je kan letterkaarten gebruiken in verschillende groottes, van bankformaat tot A3. Pas de grootte van de letterkaart aan afhankelijk van de wensen van de gebruiker en het gebruiksgemak.

Om de communicatie te vergemakkelijken, kun je ook enkele veelgebruikte woorden of zinnen op de letterkaart aanbrengen (bijvoorbeeld ja, nee, “wat zegt u?”, …). Gebruik hiervoor eventueel de achterkant van de letterkaart.

Je kan ook een oud toetsenbord gebruiken als letterkaart. Voor sommige personen is het indrukken van toetsen eenvoudiger dan aanwijzen.

Letterkaart

10

je kan over alles communiceren, ook over onvoorspelbare zaken

snel, eenvoudig en goedkoop zelf te maken

de communicatie verloopt erg langzaam

het vergt veel aandacht en concentratie

er is een grote kans op het maken van fouten

lamineer een letterkaart om ze tegen kreuken en spetters te beschermen

je kan een oud toetsenbord gebruiken om letters aan te wijzen

10 letterkaarten grootte A4 naar keuze (ABC, ENA, azerty, ...), € 10

20 letterkaarten grootte A5/bankkaart naar keuze (ABC, ENA, ...), € 10

te bestellen via www.tinyurl.com/bestellenEHBC

Klik op deze link om de gebruikshandleiding als pdf te bekijken

Klik op deze link om een letterkaart te downloaden die je zelf kan afdrukken of aanpassen

Wijzen, scannend, laserpointer

Nood aan meer informatie? Je logopedist of Modem helpt je verder

11

Je kan foto‟s, afbeeldingen, woorden of pictogrammen ordenen in een “vertelboekje” waarmee de patiënt zich kan uitdrukken: vertellen wie er op bezoek geweest is, aanduiden dat hij de dokter wil zien, … Je kan dit in verschillende vormen aanbieden: in een fotomapje, in een klein ringmapje, samengebonden met een breekring,… Ook een insteekhoes voor visitekaartje, oude munten of verzamelkaarten is handig. Als je hier iets insteekt, moet je niet meer lamineren of plastificeren. Let er op dat de patiënt gemakkelijk in het boekje kan bladeren.

Eigen fotoboek Fotoboek met insteekhoesjes

12

makkelijk aanpasbaar

door iedereen te gebruiken zonder handleiding

je hebt enige tijd nodig om alle materiaal te verzamelen

het aantal boodschappen is beperkt

leg op de eerste pagina kort uit hoe de patiënt het gebruikt zodat iedereen weet hoe ze kunnen communiceren

betrek zeker de familie in het uitwerken van een fotoboekje

http://tinyurl.com/fotometinsteekhoesje1

http://tinyurl.com/fotometinsteekhoesje2

Bladeren, bladeren met viltjes of andere motorische vereenvoudigers

Nood aan meer informatie bij het invullen? Je logopedist of Modem helpt je verder

Meer info bij motorische vereenvoudigers? Je ergotherapeut of Modem helpt je verder

13

Met het sprekend fotoalbum kan je foto‟s letterlijk sprekend maken. Per foto kan een persoonlijke boodschap ingesproken worden. Een foto waarbij je jouw vakantieverhaal vertelt, een foto die iets vertelt over jezelf … of om een communicatieboekje tussen patiënten en familie, verpleging „sprekend‟ te maken. Het sprekend fotoalbum bevat 20 pagina‟s waarop elk vijf minuten spraak kan opgenomen worden, samen dus goed voor zo‟n 100 minuten.

Sprekend fotoalbum

14

gemakkelijk in te spreken

niet zo duur

boodschappen aanpassen is eenvoudig

niet zo stevig

kleine drukknopjes

slechts 20 boodschappen

als je de stem opneemt met de computer, haal je een veel betere kwaliteit van geluidsopname

er bestaan twee versies: sprekend fotoalbum en sprekend fotoalbum de luxe (verschil in opnameduur)

webwinkel.eelkeverschuur.nl/pratend-fotoalbum

Klik op deze link voor meer informatie

Bladeren, bladeren met viltjes of andere motorische vereenvoudigers

Meer info bij motorische vereenvoudigers? Je ergotherapeut of Modem helpt je verder

15

Er zijn heel wat verschillende labelpennen. Op de foto's hierboven zie je links de Penfriend en daarnaast de Anybook Reader. Zo'n labelpen speelt vooraf opgenomen boodschappen af. Hiervoor moet je de pen op een bijgeleverd spraaklabel (een stickertje) plaatsen. Kleef een spraaklabel bij een voorwerp, foto of afbeelding om dit 'sprekend' te maken. Er bestaan sprekende labelpennen die 15 uur spraak kunnen opnemen, anderen kunnen zelfs tot 70 uur spraak opnemen.

Sprekende labelpen

16

je kan een groot aantal boodschappen opnemen

de labels kunnen op veel verschillende plaatsen bevestigd worden, een communicatiekaart kan zo sprekend gemaakt worden

klein en dus niet opvallend

je dient het toestel recht voor het label te houden

geen reactie wanneer het label geen boodschap bevat

spreek een duidelijke plaats af voor het plaatsen van de labels

het verwijderen van een label en nadien teruggebruiken is niet altijd even handig

www.fnac.be (Anybook Reader)

www.franklin.com/estore/dictionary/DRP-4000 (Anybook Reader)

www.freedomscientific.be/catalog.asp?catId=36&subID=213 (Penfriend)

Klik op deze link voor meer info over sprekende labelpennen

Nood aan meer informatie? Je logopedist of Modem helpt je verder

17

Deze handige en kleine boekjes bevatten heel veel foto‟s en afbeeldingen van allerlei voorwerpen. De inhoud is afgestemd op reizigers en bevat dus zaken zoals kamperen, openbaar vervoer, eten en drinken, doktersbezoek en nog veel, veel meer. Door hun compacte formaat passen ze makkelijk in een achterzak of een handtas en vallen ze niet zo erg op.

Aanwijsboekjes

18

klein en compact

goedkoop en in de gewone boekhandel te vinden

bevat vele visualisaties die niet relevant zijn

visueel vaak erg druk

motorisch zijn deze boekjes niet gemakkelijk te hanteren, een goede fijne motoriek is nodig

Overzicht van webwinkels

Klik op deze link om te zien hoe je zelf een aanwijsboekje kan maken

Wijzen, scannend, bladeren met viltjes of andere motorische vereenvoudigers

Meer info bij motorische vereenvoudigers? Je ergotherapeut of Modem helpt je verder

19

Je kunt ze tegenwoordig niet meer wegdenken, sites waar je zelf je eigen fotoboek kan maken. Leuk voor vakantiefoto‟s, maar ook erg bruikbaar om een communicatieboek mee te maken. Je kan je eigen afbeeldingen (of woorden) en foto‟s toevoegen en dit in een boekje van formaat naar keuze laten afdrukken. Op deze manier kan je op maat een gepersonaliseerd communicatieboek maken. Onderschat echter niet dat dit een erg tijdrovende zaak is.

Zelf aanwijsboekje maken

20

goedkoop

wijdverspreide programma‟s

helemaal op maat te maken

arbeidsintensief

weinig aanpasbaar nadien

familie of kennissen van de patiënt kunnen dit maken

verzamel eerst foto‟s en afbeeldingen om het boekje samen te stellen

Overzicht van enkele fotodiensten

Klik op deze link voor een artikel over online fotoalbums maken van PCM magazine

(PCM 08/2010)

Wijzen, scannend, bladeren met viltjes of andere motorische vereenvoudigers

Nood aan meer informatie bij het invullen? Je logopedist of Modem helpt je verder

Meer info bij motorische vereenvoudigers? Je ergotherapeut of Modem helpt je verder

21

Dit zijn communicatieboeken die ondersteunen bij het structureren van een gesprek. Deze boekjes zijn onderverdeeld in categorieën wat het opzoeken vereenvoudigt. Het kan soms handig zijn om een gesprek te voeren met ondersteuning van een overzichtsblad waarop de verschillende categorieën vermeld staan. De categorieën zijn geselecteerd op gebruik in het dagelijkse leven. De meeste van deze communicatieboeken maken gebruik van de combinatie van een geschreven woord met een afbeelding. Bij een communicatieboekje met ringen is het eenvoudig om er eigen materiaal aan toe te voegen.

Gespreks- en taalzakboeken

22

een kant-en-klaar hulpmiddel met woorden en afbeeldingen

Nederlands (Hollands) getinte woordenschat

onvoldoende up-to-date, niet echt „modern‟

kan een goede basis zijn om zelf iets op maat te maken

Overzicht van gespreks- en taalzakboeken

Wijzen, scannend, bladeren met viltjes of andere motorische vereenvoudigers

Meer info bij motorische vereenvoudigers? Je ergotherapeut of Modem helpt je verder

23

Typen op een laptop gaat vaak gemakkelijker dan schrijven met een pen. Voor communicatie is zeker geen moderne en krachtige laptop nodig. Een verouderd toestel kan vaak een zeer goed hulpmiddel zijn. Mogelijk staat er bij familie of vrienden van de patiënt nog ergens een in de kast of op zolder. Op elke computer staat een programma om tekst te typen. Is het uitspreken van de getypte tekst belangrijk voor de patiënt? Er is heel wat (gespecialiseerde) software die dit mogelijk maakt. Je kan meestal meteen starten met een gratis demoversie die je meestal een tweetal maanden gebruiken. Op de volgende pagina's lees je hoe je de computer kan inzetten om te communiceren.

Laptop / Notebook

24

vaak gemakkelijk beschikbaar

vaak goedkope oplossing

de bediening van een computer is zeer aanpasbaar

geschreven tekst kan niet standaard uitgesproken worden

vooral oudere patiënten zijn niet bekend met de computer als hulpmiddel

gebruik een laptopsteun voor een goede positionering

gebruik indien nodig aangepaste bediening voor de computer

Muis, touchpad, trackball, webcamera, ...

Nood aan meer informatie? Je logopedist of Modem helpt je verder

Meer informatie over de bediening? Je ergotherapeut of Modem helpt je verder

25

Wie niet beperkt wil zijn in het aantal boodschappen, kan gebruik maken van een eenvoudige tekstverwerker. Op die manier worden de communicatiemogelijkheden uitgebreid. Stel het lettertype groot in zodat anderen vlot kunnen lezen wat je wilt zeggen. Door de positie van de laptop bij iemand die ligt, is typen niet altijd mogelijk. Maak dan gebruik van een schermtoetsenbord om woorden en zinnen te spellen. Gebruik een programma zoals Docreader om dit voor te laten lezen. Download hier de gratis demoversie.

De computer als communicatietoestel:

Communiceren met een tekstverwerker

26

onbeperkte woordenschat

wie reeds een laptop bezit, moet geen dure aankoop doen

de noodzakelijke software staat standaard op elke computer

letter per letter typen met aangepaste bediening vraagt tijd om aan te leren

zonder extra programma's kan deze tekst niet voorgelezen worden

maak eventueel een tekstbestand aan met een aantal standaardboodschappen die je kan aanduiden met de muis of het toetsenbord

Klik op deze link voor meer informatie over het schermtoetsenbord

Bekijk zeker ook de toegankelijkheidstips op de volgende pagina

Muis, touchpad, trackball, webcamera, ...

Nood aan meer informatie bij de bediening? Je ergotherapeut of Modem helpt je verder

27

Alternatieve bediening Een gewone muis is moeilijk te gebruiken op de lakens van een bed. Een toetsenbord kan soms in de weg liggen. Om verschillende redenen kan een muis- of toetsenbordalternatief wenselijk zijn. Klik op deze link voor meer info over

alternatieve bediening.

Typen op een laptop op bed brengt vaak extra moeilijkheden en denkwerk met zich mee. Waar plaats je de laptop rekening houdend met de veiligheid, bereikbaarheid, zichtbaarheid van het scherm, …? Bedienen met één of met twee handen? Heel wat problemen los je op door het aansluiten van een externe, eventuele draadloze muis en toetsenbord. Dit is op

elke laptop mogelijk en vraagt slecht een kleine investering.

Toegankelijkheidstips computer

28

Schermtoetsenbord

In een liggende houding is typen niet altijd mogelijk. Je kan dan gebruik maken van een toetsenbord op het scherm. Klik op deze link voor een overzicht van schermtoetsenborden.

Vergrootte weergave Vaak zijn letters, knopjes, de muispijl, … te klein om ze te zien of erop te mikken.

Er zijn heel wat standaardinstellingen aanwezig om dit te vergroten.

Klik op deze link voor een overzicht van deze instellingen.

Typen met één hand Bij het typen met één hand zijn combinaties van toetsen vaak erg moeilijk (vb Ctrl + Alt + Del). De toegankelijkheids-instelling lossen dit probleem snel op.

Klik hier om te zien hoe je dit doet in Windows XP, Windows 7 of Mac (Engels).

29

Vandaag de dag is er heel wat mogelijk met mobiele toestellen zoals een smartphone, iPod of een iPad. Er zijn al heel wat programma's om te communiceren die je hierop kan installeren (ook wel apps genaamd). Deze zijn echter vaak Engelstalig. Het Nederlandstalig/Vlaams aanbod is voorlopig nog erg beperkt.

Gelukkig kan je zo'n anderstalig programma vaak aanpassen. Je kan soms bijvoorbeeld je eigen stem opnemen of de titels bij afbeeldingen aanpassen. Hierdoor kan je van zo‟n toestel wel een Nederlandstalig communicatietoestel maken.

De meeste apps zijn goedkoop en degelijk. Bekijk de link voor een uitgebreide selectie.

Er zijn ondertussen al heel wat interessante accessoires voor deze mobiele toestellen te verkrijgen.

iPad, iPod Touch, iPhone en andere

smartphones

30

apps zijn goedkoop

wie reeds zo‟n toestel bezit, moet geen aankoop meer doen

de toestellen komen niet “gehandicapt” over

de service en nazorg bij defecten is beperkter dan bij gespecialiseerde toestellen

het aanbod groeit snel en is moeilijk te volgen

waar mogelijk, kost het omzetten van een Engelstalige app naar een Nederlandstalige veel tijd en energie

wanneer de multi-touch bediening een probleem is, gebruik dan een handschoen waar één of 2 vingers afgeknipt zijn

Klik op deze link om een overzicht van de interessantere apps te bekijken

Klik op deze link om een overzicht van de interessantere accessoires te bekijken

Nood aan meer informatie? Je logopedist of Modem helpt je verder

Meer informatie over de bediening? Je ergotherapeut of Modem helpt je verder

31

Een teksttoestel is een communicatiehulpmiddel dat eruit ziet als een verkleind en aangepast toetsenbord dat bovendien kan spreken. Klinkt eenvoudig en eigenlijk is het dat ook! Je typt in wat je wenst te zeggen en door een druk op de knop wordt dat uitgesproken. Bijkomende snufjes zijn het onthouden van vaste boodschappen in het geheugen, het versturen van een sms, … We tonen enkele toestellen voor. Tijdens een consultatie bij Modem kunnen diverse toestellen uitgeprobeerd worden. Voor meer informatie kan u contact opnemen met de leveranciers.

Teksttoestellen

32

Skil NV

Sabbe Konsulting Independent Living Haspelstraat 29, 9000 Gent

Tel 09/236.39.45 Fax 09/236.11.71

info@skilate.com www.skilate.com

Jabbla

Victoriastraat 52, 9000 Gent Tel 09/331.58.58 Fax 09/331.58.59

info@jabbla.com www.jabbla.com

HulpMiddelenCentrale nv

E3-Laan 87, 9800 Deinze Tel 09/380.19.72 Fax 09/380.14.57

info@hmc-nv.com www.hmc-nv.com

33

Wenst u een aantal van de hulpmiddelen uit de EHBC-brochures eens

zelf vast te nemen, te bekijken, kritisch te beoordelen? Zo weet u nog beter welke

hulpmiddelen er bestaan en welke mogelijkheden er zijn.

Modem heeft voor u een vorming uitgewerkt waar u op korte tijd de hulpmiddelen

getoond worden. Daarbovenop geven we nog heel wat praktische informatie.

Modem kan ook een vorming op maat voorzien over dit of een ander thema,

aangepast aan uw wensen. Zo kan de vorming het best worden afgestemd op uw

doelpubliek en op uw noden.

Een vorming organiseren we in de lokalen van Modem in Wilrijk of op verplaatsing.

Lezingen kunnen voor grote groepen, praktische workshops worden beperkt tot 20

deelnemers.

Modem heeft elk jaar ook een vast vormingsaanbod dat u kan raadplegen op

http://modem.kinsbergenvzw.be/bijscholing.html

Vraag vrijblijvend informatie en prijzen: modem@vzwkinsbergen.be

Vorming

34

Voor meer informatie over het vormingsaanbod van Modem of voor een vorming op maat mailt u naar modem@vzwkinsbergen.be

35

Spreek rustig in korte, duidelijke zinnen.

Richt je steeds tot de persoon zelf, ook al zijn er familie of vrienden bij.

Gebruik geen te moeilijke of abstracte woorden.

Conversaties zullen langer duren. Hou daar rekening mee zodat de persoon met communicatieproblemen meer op zijn gemak is.

Stel je vragen één voor één. Wacht tot de persoon geantwoord heeft op de eerste vraag voordat je een

volgende vraag stelt.

Aandachtspunten bij communicatie

36

Kijk naar de persoon met wie je spreekt. Dit lijkt heel logisch, maar als de communicatie moeilijk verloopt gaat het soms hier al mis.

Ondersteun wat je zegt met lichaamstaal, mimiek en gewone gebaren. Overdrijf hier niet in.

Stel ja/nee vragen en observeer hoe deze persoon „ja‟ en „nee‟ uitdrukt.

Maak de omgeving zo rustig mogelijk, zodat je je kunt concentreren op het gesprek.

Wees niet bang om te vragen “Bedoel je…” of “Kan je dat nog eens zeggen aub?” als je iets niet begrijpt.

Sommige personen die ondersteunde communicatie

gebruiken, geraken snel vermoeid. Maak tijd voor

rustmomenten.

37

Zeg-nu-zelf Netwerk

Het samenwerkingsverband wil de markt van hulpmiddelen en de noden van de individuele gebruiker beter op elkaar afstemmen. Een dynamisch en vraaggestuurd hulpmiddelenbeleid is hiervoor een cruciale hefboom.

www.tinyurl.com/zegnuzelf

Modem

Adviescentrum communicatie- en computer hulpmiddelen

Doornstraat 331 2610 Wilrijk 03 820 63 50

modem@vzwkinsbergen.be www.modemadvies.be