Verzamelde PWS onderwerpen - Het Schoter

PWS onderwerpen

Inhoudsopgave

Links naar onderwerpen voor profielwerkstukken....................................................................................4

Onderwerpvellen..................................................................................................................................................................5

Natuurkunde............................................................................................................................................................................6Bruggen..................................................................................................................................................................................................................6HeteLuchtballon....................................................................................................................................................................................................7Viscositeitvanglycerine.....................................................................................................................................................................................8WarmtepompenCarnot-proces......................................................................................................................................................................9Rendementvaneengloeilamp.......................................................................................................................................................................10Interessantehoofdvragen................................................................................................................................................................................10achtbanen...............................................................................................................................................................................................................11aerodynamica:Auto’s........................................................................................................................................................................................12Aerodynamica:Deluchtin...............................................................................................................................................................................13antonigaudí...........................................................................................................................................................................................................14dezon........................................................................................................................................................................................................................15elektrischeauto....................................................................................................................................................................................................16energiebewustwonen........................................................................................................................................................................................17energiecentraleopdeafsluitdijk..................................................................................................................................................................18fotografie.................................................................................................................................................................................................................19glasvezels.................................................................................................................................................................................................................20globalpositioningsystem.................................................................................................................................................................................21hovercraft................................................................................................................................................................................................................22knieblessuresbijvoetbal...................................................................................................................................................................................24lijm..............................................................................................................................................................................................................................25mri..............................................................................................................................................................................................................................26mpemba-effect......................................................................................................................................................................................................27waterraket..............................................................................................................................................................................................................28zwemmenentechniek........................................................................................................................................................................................29batterijen.................................................................................................................................................................................................................30Oceaan vol plastic........................................................................................................................................................................................31Zonnecellen.......................................................................................................................................................................................................32Snelheidsmeting............................................................................................................................................................................................32

Nederlands.............................................................................................................................................................................33Flirten in de middeleeuwen.................................................................................................................................................................33Voorgelezen worden, zelf lezen, luisterboeken..................................................................................................................34Dyslexie................................................................................................................................................................................................................35Literatuur lezen..............................................................................................................................................................................................36

2

Lezen onder jongeren...............................................................................................................................................................................37Marokkaans accent.....................................................................................................................................................................................38Muziek....................................................................................................................................................................................................................39Engels uit Nederlandse mond............................................................................................................................................................40

Frans (en andere talen)...............................................................................................................................................41Een vreemde taal leren op school.................................................................................................................................................41De invloed van andere talen op het Nederlands...............................................................................................................42Vreemde taal makkelijker voor tweetaligen?.................................................................................................................43Frankrijk en Duitsland: de Frans-Duitse As..........................................................................................................................44Het nut van 3 vreemde talen leren op school.....................................................................................................................45

Aardrijkskunde....................................................................................................................................................................46Subjectieve kaarten (combinatie met CKV)..........................................................................................................................46Schone lucht in Beijing en Haarlem en Rotterdam (combinatie met scheikunde).............................47

Onderzoek doen..................................................................................................................................................................47Een kaart vertelt nooit ‘de’ waarheid..........................................................................................................................................48De globes en wereldkaarten van Blaeu (combinatie met wiskunde)..............................................................49

PWS thema’s (bedrijfs)Economie.........................................................................................................................51

Eerder verzamelde onderwerpen (alle vakken)........................................................................................52

Economie..................................................................................................................................................................................52

M&O..............................................................................................................................................................................................52

Gemengde Onderwerpen (meerdere vakken)............................................................................................53Muziek in eigen taal...................................................................................................................................................................................53Na-oorlogse wrijving.................................................................................................................................................................................53Rechts-extremistische en nationalistische partijen in Europa..............................................................................53Slome duikelaars, die Nederlandse leerlingen....................................................................................................................53Verwante talen...............................................................................................................................................................................................53De relatie van andere landen met Duitsland.......................................................................................................................53Het nut van drie vreemde talen leren........................................................................................................................................53Je kent de taal. Maar ken je het land?......................................................................................................................................54Waarom is internationalisering voor Nederlandse leerlingen interessant?...............................................54Hoe leer je een taal op school?........................................................................................................................................................54Singer-songwriters door de eeuwen heen.............................................................................................................................54Ich bin ein Europäer!................................................................................................................................................................................54

Biologie......................................................................................................................................................................................55

Wiskunde.................................................................................................................................................................................55Gulden Snede verhouding in planten en kunstgeschiedenis?...............................................................................55trillingen van snaren, aan de hand van lengte en toonhoogte...........................................................................55

3

Vlakke meetkunde.......................................................................................................................................................................................55goochelen met getallen, kaarten en munten......................................................................................................................55Voor Havo...........................................................................................................................................................................................................55Voor Vwo..............................................................................................................................................................................................................56

Aardrijkskunde....................................................................................................................................................................56Zonne-energie in Marokko...................................................................................................................................................................56Verval is overal, behalve in Nederland......................................................................................................................................56Niet uitgewerkte ideeën..........................................................................................................................................................................56

Taalkundige onderwerpen (let op: lange lijst)...........................................................................................56A. Taalverwerving...................................................................................................................................................................................56B. Nederlands als tweede en vreemde taal.....................................................................................................................59C. Dierentaal..............................................................................................................................................................................................63D. Jongerentaal.......................................................................................................................................................................................64E. Bedreigde talen..............................................................................................................................................................................67F. Dialecten.............................................................................................................................................................................................71

4

Links naar onderwerpen voor profielwerkstukken Op internet zijn veel voorbeelden te vinden van onderwerpen voor profielwerkstukken, en ook van samengevatte profielwerkstukken. Daarmee krijgen de leerlingen een aardig idee van wat er zoal te onderzoeken is. Bij onderstaande websites levert een zoekopdracht naar profielwerkstukken een schat aan artikelen over onderwerpen op, vaak met suggesties voor onderzoeksvragen. Niet alleen voor natuurkunde, maar ook andere beta, gamma en alfaonderwerpen. www.kennislink.nl www.natuurkunde.nl www.aarde.nu

5

Onderwerpvellen

6

Natuurkunde Bruggen Onderwerp: Kracht in evenwichtssituaties, Werktuigbouw Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde

Welke soorten bruggen zijn?

Bruggen zijn heel lang geleden uitgevonden om makkelijker handel te kunnen drijven met andere gebieden. In de loop van de geschiedenis is er menig aantal bruggen ontwikkeld. Om wat voorbeelden te noemen: Boogbruggen Balkbruggen Tuibruggen

Figuur: De langste brug ter wereld.

Mogelijkheden voor een profielwerkstuk

Onderzoek de krachten die werken op de verschillende soorten bruggen; om welke orde van grootte gaat het hier? Voor welke omstandigheid is welke brug het meest geschikt? En waarom? Onderzoek balkprofielen

7

Hete Luchtballon Goed passende onderzoeksmethode: Modelleren / Experiment Vak(ken): Natuurkunde

Omschrijving

Ballonnen bewegen door de lucht omdat de gemiddelde dichtheid van de ballon kleiner is dan die van de omgeving. Dit kan worden bereikt door gebruik te maken van het dure helium of het brandbare waterstof. De lage dichtheid kan ook bereikt worden door het gas in de ballon te verwarmen.

Mogelijkheden voor een profielwerkstuk

Doe een theoretisch onderzoek naar de verschillende "drijf"-gassen die in een ballon gebruikt kunnen worden. Geef daarbij een relatie tussen de "lift"-kracht ten opzichte van de omvang van de ballon. Maak, met bijvoorbeeld vlieger papier, een model van een hete luchtballon. Probeer op grond van de temperatuur van de warme lucht in de ballon en de massa van de ballon een schatting te maken over de stijgkracht. Meet deze kracht. Extrapoleer de gegevens over ballonnen naar luchtschepen (zogenaamde zeppelins) en doe onderzoek naar de levenskansen van dergelijke luchtreuzen. Doe een onderzoek naar de extra problemen die er ontstaan als je met een ballon de stratosfeer wilt onderzoeken.

8

Viscositeit van glycerine Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen / Experiment Vak(ken): Natuurkunde De viscositeit geeft de stroperigheid aan van een vloeistof. Hoe groter de viscositeit, hoe stroperiger de vloeistof. De viscositeit van glycerine is vrij groot. Om deze te bepalen kan gebruik gemaakt worden van een opstelling waarbij een kleine glasparel in de vloeistof zinkt. Als aangenomen wordt dat de snelheid van de glasparel constant is, kan uit het krachtenevenwicht de viscositiet bepaald worden. Naast de zwaartekracht en de opwaartse kracht is er namelijk een wrijvingskracht en deze is o.a. afhankelijk van de viscositeit van de vloeistof (Wet van Stokes). Door de proef te herhalen met glasparels met andere diameters, is te onderzoeken tot welke grens de Wet van Stokes toepasbaar is.

Interessante hoofdvragen

Bepaling van de viscositeit van glycerine Is de viscositeit van water op dezelfde manier te bepalen?

9

Warmtepomp en Carnot-proces

Onderwerp: Thermische processen

Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Natuurkunde Hieronder wordt een suggestie gedaan voor een profielwerkstuk. Het bestaat uit twee stukken. Als het teveel is, kun je één onderdeel weglaten, is het te weinig, dan kun je er misschien iets bij verzinnen. Succes! Deze opdracht behoort tot het thema Chaos of Orde.

Warmtepomp

Onderzoek de warmtepomp. Hoe werkt deze? Worden warmtepompen al gebruikt? Waarom zoveel of zo weinig? Geldt voor een warmtepomp dat het rendement het “omgekeerde” het rendement is van de stoommachine, dus dat ηwarmtepomp = 1/ ηstoommachine?

Carnot-proces

Deze cyclus kun je bekijken op www.phy.ntnu.edu.tw/java/carnot/carnot.html Onderzoek wat de termen isotherm, isochoor en isobaar betekenen. Hoe luidt de algemene gaswet voor ideale gassen? Leid af dat het oppervlak dat omsloten wordt door de lijnen behorend bij de Carnotcyclus een maat is voor het rendement van de machine. Onderzoek hoe de cyclus verloopt bij bijvoorbeeld een benzinemotor. Onderzoek op welke manieren het rendement van een verbrandingsmotor is op te voeren.

10

Rendement van een gloeilamp Goed passende onderzoeksmethode: Experiment Vak(ken): Natuurkunde Zoals je wellicht al weet, is het rendement van een gloeilamp erg laag, in de orde van 5%. Er wordt dus maar een erg klein gedeelte van de toegevoerde energie omgezet in zichtbaar licht. De rest van de energie wordt omgezet in warmte. Maar hoe meet je het rendement van een gloeilamp eigenlijk? Om het rendement te kunnen bepalen, moet je de totale toegevoerde energie en de totale hoeveelheid nuttige energie meten. Dit laatste is erg moeilijk. Je kan het rendement ook bepalen door te meten hoeveel warmte er ontstaat. Een spaarlamp is eigenlijk een opgerolde TL-buis. Spaarlampen verbruiken minder energie dan gloeilampen terwijl er dezelfde hoeveelheid licht wordt geproduceerd. Maar hoe weet je of er dezelfde hoeveelheid licht wordt afgegeven?

Interessante hoofdvragen. Hoe groot is het rendement van een gloeilmap? Hoe groot is het rendement van een spaarlamp? Hoe kunnen gloeilampen en spaarlampen vergeleken worden? Is er een relatie tussen het vermogen en het rendement van een gloeilamp?

11

achtbanen Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen / Experiment Vak(ken): Natuurkunde, biologie Een achtbaan is van oorsprong een kermisattractie, een baan in de vorm van een 8, waar karretjes met relatief hoge snelheid rondreden. Inmiddels zijn achtbanen indrukwekkende bouwwerken, waarmee vele pretparken gevuld worden. De één gaat liefst 10 rondjes achter elkaar, de ander krijg je er met geen mogelijkheid in. Maar naast tijdverdrijf zijn achtbanen ook interessante onderzoeksobjecten, zo spelen natuurkunde en biologie een grote rol.

Achtbanen

Dat voor het ontwerpen en goed functioneren van een achtbanen natuurkunde belangrijk is, kun je je wel voorstellen. Snelheid is bijvoorbeeld erg belangrijk, omdat daarmee gezorgd kan worden dat het hele traject wordt afgelegd. Maar er moet natuurlijk ook gezorgd worden dat de karretjes op de juiste route blijvenen dat de passagiers niet halverwege verloren kunnen worden. Tijdens dit hele ritje spelen vervolgens allerlei energievergelijkingen een rol en spelen meerdere krachten, zoals de zwaartekracht en de normaalkracht,maar ook de middelpuntzoekende kracht en zeker niet vergeten de G-krachten. Voor de veiligheid van een achtbaan is het erg belangrijk dat het hele ontwerp goed is doorgerekend en getest, om ongelukken te voorkomen. Door al die snelheids- en kracht veranderingen heeft een ritje in een achtbaan ook behoorlijk wat effect op het menselijk lichaam. Een heftige achtbaan is natuurlijk gaaf, maar een te heftige achtbaan, waarbij je out gaat door te grote G-krachten is té heftig. De grote G-krachten en de acceleraties hebben bijvoorbeeld effect op een aantal organen, maar ook emoties hebben effect, waardoor allerlei hormonen worden aangemaakt, met als gevolg bijvoorbeeld een verhoogd adrenaline niveau, zweethanden en hartkloppingen.

onderzoeksvragen

Natuurkundige principes Op welke natuurkundige principes is de achtbaan gebaseerd? G-krachten Wat zijn G-krachten en welke inlvoed hebben ze op het lichaam?

Achtbanen en het menselijk lichaam

Wat gebeurt er in een menselijk lichaam tijdens een rit in een achtbaan?

12

aerodynamica: Auto’s Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde Het speelt al jaren een grote rol: onze voorraad fossiele brandstoffen is in zicht. Tenminste, als we met ons verbruik zo doorgaan als we nu bezig zijn. De industrie is natuurlijk een grote afnemer van de fossiele brandstoffen, maar ook ons vervoer is een grote speler in de markt van de fossiele brandstoffen. Om hier wat aan te doen, heeft men gekeken naar factoren die het brandstofverbruik van voertuigen beïnvloed. De rijstijl heeft bijvoorbeeld invloed, vandaar de vele aandacht die uitging naar het Nieuwe Rijden. Een andere factor die van invloed is op het brandstofverbruik is de luchtweerstand van een voertuig. De tak van de wetenschap die zich hier mee bezighoudt, noemt met de aerodynamica.

Vrachtwagen of Formule 1-auto

Een grote factor binnen de luchtweerstand is het frontale oppervlak, zeg maar de voorkant, van een auto. Zo heeft een vrachtwagen een veel hogere luchtweerstand dan een Formule 1-auto. Met dezelfde motor zou een vrachtwagen veel meer brandstof verbruiken bij dezelfde snelheid. Men doet veel onderzoek naar de vraag hoe men voertuigen meer aerodynamisch kunnen maken. Dit onderzoek vindt plaats in windtunnels.

Kleppen en flappen

Het onderzoek naar de aerodynamica van voertuigen heeft al diverse oplossingen geleverd. Dit zie je wel aan het feit dat binnen de Formule 1 bijna elk jaar per renstal een gedeeltelijk nieuwe auto gepresenteerd wordt. Per renstal is er een team van werknemers continu bezig om de aerodynamica van de auto te verbeteren. Niet voor het brandstofverbruik maar voor de snelheid. Op het gebied van brandstofbesparing zijn voor vrachtwagens dakspoilers tegenwoordig bijna standaard, maar dit was vroeger niet vanzelfsprekend. Recente oplossingen zijn er in de vorm van een ‘boat tail’ die achter de huiftrailer wordt geplaatst. Deze oplossing richt zich dus niet op het frontale oppervlak, maar op de luchtstroom achter de vrachtwagen. Dan zijn er natuurlijk ook nog de personenauto’s. Oplossingen van vandaag de dag zijn bijvoorbeeld te zien bij Volkswagen. Hun ‘Bluemotion-modellen’ hebben een grille met minder grote openingen en dichte wieldoppen in plaats van open lichtmetalen velgen. Onderzoek Hoe wordt de luchtweerstand van een voertuig bepaald? Formule 1: hoe zorgt de kennis van de aerodynamica voor een snelle auto? Factoren Welke factoren bepalen de luchtweerstand van een voertuig

13

Technieken Welke technieken worden toegepast om een voertuig meer gestroomlijnd te maken? Besparing In welke orde van grootte ligt de brandstofbesparing van die technieken?

Aerodynamica: De lucht in Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde

Een ander aspect waar je je op kunt richten is de aerodynamica binnen de luchtvaart. Het spreekt voor zich dat een vliegtuig in de vorm van een doos nooit de lucht in zal gaan. De aerodynamica is daarom een belangrijk onderdeel van de luchtvaart. Een vliegtuig kan de lucht in door de lift die wordt veroorzaakt door de vleugels. De vleugels beïnvloeden de luchtstromen blijkbaar zodanig dat ze lift opwekken. Een belangrijke wet binnen de aerodynamica van vliegtuigen is de wet van Bernoulli. Hier zijn leuke experimenten mee te doen. Vliegen Hoe zorgt aerodynamica ervoor dat vliegtuigen kunnen vliegen Ontwerp Ontwerp een model van een vliegtuigvleugel en test hem in een windtunnel

14

antoni gaudí Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Natuurkunde

Inleiding

Antoni Gaudí was een Spaanse architect. Hij ontwierp in het begin van de 20e eeuw een aantal bijzondere gebouwen in en rond Barcelona, zoals de Sagrada Familia en Parc Guell. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van de organische architectuur, zijn werk valt onder de Art Nouveau/Jugendstil.

Werk

Vergeleken met andere architecten was Gaudí opvallend praktisch ingesteld. In plaats van veel tijd achter de tekentafel door te brengen, gebruikte hij vaak maquettes om bijvoorbeeld de sterkte van een constructie te testen. Daarmee kon hij onder meer de spatkrachten en kettinglijnen van een bouwwerk bepalen, om vervolgens de constructie te kunnen optimaliseren. Dit heeft hij ook gedaan voor de zuilen en het gewelf van de Sagrada Família, één van zijn bekendste bouwwerken. Bij de kerk is de bijzondere omgekeerde maquette nog te zien, hierin heeft Gaudí de zwaartekracht gebruikt om de basisconstructie van de kerk, ondersteboven, te laten zien. Zijn bouwtekeningen waren vaak schetsen, pas tijdens de bouw ontwikkelde hij concrete ideeën, vaak in overleg met de arbeiders. Ook dit is terug te zien in de Sagrada Familia, waaraan nog steeds wordt gebouwd: in veel gevallen wordt gewerkt met een schets van de architect waaruit een constructief element moet worden gecreëerd, dat ter plekke op maat wordt gemaakt.

Materialen

Gaudí's gebouwen maken een extravagante indruk, maar hij gebruikte vooral relatief goedkoop en lokaal beschikbaar materiaal, zoals baksteen. Voor zijn beroemde mozaïeken werden vaak scherven gebruikt die afval waren van keramiekfabrieken.

onderzoeksvragen

Zwaartekracht Hoe gebruikte Guadí de zwaartekracht bij het ontwerpen van gebouwen? Inspiratiebronnen Gaudí had vele inspiratiebronnen, welke kun je herkennen in Gaudí’s werk? Stijlen Welke stijlen/stijlkermerken zijn de herkennen in Gaudí’s werk?

15

de zon Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Natuurkunde

Inleiding

Op 11 augustus 1999 werd Nederland midden op de dag deels in het duister gehuld. Reden hiervoor was een zonsverduistering veroorzaakt door de maan. De maan stond die dag precies tussen de aarde en de zon in waardoor deze de zon bedekte. In Nederland was de totale zonsverduistering niet zichtbaar, maar in andere landen in Europa, bijvoorbeeld in delen van Frankrijk en België, was dit wel het geval.

Opbouw

De zon is met een massa van 1,989x1030 kg veruit het zwaarste hemellichaam uit ons zonnestelsel. Om dit maar met de aarde te vergelijken, de aarde heeft een massa van 5,9742 x 1024 kg. De zon is ook veruit het heetste object in het zonnestelsel. Vanaf het oppervlakte waar de temperatuur een kleine 6000 kelvin is, loopt de temperatuur naar binnen toe langzaam op tot zo'n 15 miljoen kelvin in de kern van de zon. Vanuit de kern naar buiten toe is de zon op te delen in verschillende lagen waarin verschillende processen plaatsvinden. Voorbeelden hiervan zijn de kern zelf, waar de kernfusie van water tot helium plaatsvindt, en de fotosfeer, waarvan het licht dat op aarde waarneembaar is afkomstig is.

Zonnevlekken en fakkels

Zonnevlekken zijn een bijzonder verschijnsel op de zon en zijn waarneembaar als zwarte vlekken op het oppervlak. De temperatuur van zonnevlekken is ongeveer 1000 tot 1500 graden Celsius lager dan die van hun omgeving en er heerst een sterk magneetveld. Rondom zonnevlekken zijn vaak zonnefakkels waarneembaar. Een zonnefakkel is herkenbaar als een helder vlokkerig gebied op de zon. Zonnevlekken worden door deskundigen vaak gebruikt om de activiteit van de zon te bepalen. Hoe meer zonnevlekken zichtbaar zijn, hoe actiever de zon over het algemeen is. Een ander bijzonder verschijnsel op de zon zijn zonnevlammen. Zonnevlammen zijn een explosie aan het oppervlakte van de zon en zijn waarneembaar als een enorme vlam die van de zon afkomt. Wanneer een zonnevlam op de aarde gericht is, kan dit grote gevolgen hebben. Zo liep een elektriciteitscentrale in Canada in 1989 grote schade op als gevolg van een zonnevlam.'

onderzoeksvragen

Opbouw Hoe is de zon opgebouwd en wat voor reacties vinden er in de zon plaats? Zonnevlekken en fakkels Hoe ontstaan zonnevlekken en fakkels en hebben deze invloed op het klimaat op aarde?

16

Zonnevlammen Wat zijn zonnevlammen en hoe ontstaan ze? Wat voor invloed hebben ze op satellieten en op de aarde?

elektrische auto Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Natuurkunde

Inleiding

De auto en de vrachtauto zijn niet meer weg te denken uit de huidige samenleving. Het overgrote deel van het vervoer van personen en goederen gebeurt met deze voertuigen, die aangedreven worden door fossiele brandstoffen. Het nadeel van deze voertuigen is dat ze stoffen uitstoten die schadelijk zijn voor het milieu. Daarnaast raken de voorraden voor fossiele brandstof steeds sneller op en is het einde ervan in zicht. Door vele bedrijven wordt er daarom gewerkt aan auto's die aangedreven worden op een andere manier, bijvoorbeeld door een elektromotor. Deze elektrische auto's kunnen bijvoorbeeld worden aangedreven door grote accu's of brandstofcellen die werken op waterstof. Het voordeel hiervan is dat de auto niet langer schadelijke stoffen uitstoot. Maar om de accu's op te laden of om waterstof te verkrijgen is er nog steeds elektriciteit nodig die wordt opgewekt in energiecentrales die werken op de verbranding van fossiele brandstoffen. Is een elektrische auto dan echt wel schoner?

Centralisatie

Het verschil is dat een energiecentrale een veel hoger rendement (40% in een kolencentrale tot 80% in een stoom en gascentrale) kan leveren voor het omzetten van energie dan een verbrandingsmotor (ongeveer 25%). Omdat de energie wel centraal wordt opgewekt is er een verlies van energie door de distributie (het leidingnetwerk). Er zijn dus veel factoren die bepalen hoeveel uitstoot een auto nu direct of indirect veroorzaakt.\

onderzoeksvragen

Uitstoot Welke methode veroorzaakt een grotere uitstoot? Energie Hoeveel energie kost het om al het verkeer elektrisch te kunnen laten rijden? Toekomst Is het ooit mogelijk om al het verkeer zonder uitstoot te laten rijden? Infrastructuur Voldoet de huidige elektrische infrastructuur om alle auto’s van elektrische energie te voorzien?

17

energiebewust wonen Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Natuurkunde

Inleiding

In en om huis gebruik je veel energie, bijvoorbeeld om je woonkamer en je douchewater warm te houden, maar ook om je koelkast te koelen en je radio te laten spelen. Maar, waar energie gebruikt wordt, gaat energie verloren. Een rendement van 100% is onhaalbaar. Toch kan er in de woningbouw veel verbeterd worden, duurzaam wonen wordt steeds belangrijker en ook de overheid stimuleert energiezuinige bouwprojecten.

Energie besparen

Er zijn veel mogelijkheden om in en om huis energie te besparen. Kleine stapjes, zoals de gloeilampen vervangen door spaarlampen, maar ook grote stappen, zoals dubbel glas en een energiezuinige ketel. De afgelopen jaren is veel geïnnoveerd op het gebied van energiebesparing en zijn er veel technologische verbeteringen op de markt gekomen. Maar naast technologie is ook de gebruiker interessant, gedragsveranderingen zijn minstens zo belangrijk. Het is erg interessant (en financieel aantrekkelijk) om eens te kijken hoe bij jou thuis minder energie gebruikt zou kunnen worden, misschien zelfs wel zonder grote uitgaven, maar door met z'n allen een steentje bij te dragen...

onderzoeksvragen

Verspilling Hoe kan je ontdekken op welke plaatsen in huis energie wordt verspild? Rendement Waarom is het rendement van een energieomzetting nooit 100%? Technologische mogelijkheden Welke technische mogelijkheden kan je inzetten om je huis te verduurzamen? Gedragsveranderingen Welke gedragsveranderingen zorgen voor een energiebewustere huishouding? Overheid Hoe stimuleert de overheid duurzaam wonen en hoe zou ze dat in de toekomst kunnen doen.

18

energiecentrale op de afsluitdijk Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde, scheikunde

Inleiding

Er worden plannen onderzocht om op de afsluitdijk een grote energiecentrale te gaan bouwen. Door zoet water uit het IJsselmeer en zout water de uit de Waddenzee langs een speciaal membraan te laten lopen ontstaat een potentiaalverschil en dus energie. De unieke ligging van de afsluitdijk voorziet Nederland van een eindeloze bron van energie. Zout water bevat meer ionen dan zoet water. Door zoet en zout water langs te poreuze membranen te geleiden is het mogelijk voor de ionen om van de ene naar de andere kant te migreren, waardoor een elektrische stroom ontstaat. Dit proces heet "omgekeerde elektrodialyse".

Oud nieuws

De mogelijkheid om energie te winnen uit zoet en zout water is al langer bekend. Echter, door recente ontwikkelingen is het mogelijk om het procedé op grote schaal uit te gaan voeren. De membranen kunnen van het relatief goedkope polyethyleen gemaakt worden waardoor een energiecentrale rendabel kan worden. Ook kunnen de membranen voldoende vermogen leveren om een rendabele hoeveelheid energie te genereren.

onderzoeksvragen

Hoeveelheid energie Hoeveel energie kan er gewonnen worden bij de afsluitdijk? Onderhoud Hoe lang gaat een membraan mee? kwaliteit en rendement Levert gezuiverd water een hoger rendement? Locaties Welke plaatsen op de wereld (of in Nederland) zouden nog meer geschikt zijn om deze manier van energiewinning toe te passen?

19

fotografie Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde, scheikunde De fotografie is een tak vol met verschillende technologische aspecten. Zo kenden we tot enkele jaren terug nog de analoge fotografie. Het ontwikkelen en afdrukken van deze foto's heeft alles te maken met scheikunde. Tegenwoordig hebben we voornamelijk te maken met digitale fotografie, waarvoor juist kennis op het gebied van de natuurkunde en informatica vereist is. Ongeacht het soort fotografie spelen bij het maken van een goede foto allerlei natuurkundige vergelijkingen een rol. Wat dat betreft kun je dan ook zelf creatief zijn in hoe je dit onderwerp zelf als profielwerkstuk wilt uitwerken!

Analoge fotografie (scheikunde)

De analoge fotografie berust op het principe van de werking van lichtgevoelige materialen; het filmrolletje. Het ontwikkelen van de film is goed zelf uit te voeren. De film gaat achtereenvolgens in verschillende ontwikkelingsbaden, waarbij de het lichtgevoelige zilverzout zilver-halide in zilvermetaal wordt omgezet. Het ontwikkelingsproces komt zeer nauw, zowel wat betreft samenstelling en temperatuur van de ontwikkelingsbaden, als wat betreft timing. Heb jij de mogelijkheid om een donkere kamer op je school te maken en daar zelf met het ontwikkelen van foto's te experimenteren? Of misschien is er wel een fotograaf in de buurt die je hierbij kan helpen?

Digitale fotografie (natuurkunde & informatica)

In plaats van het filmrolletje maakt de digitale fotografie gebruik van een lichtsensor, welke licht omzet in een elektrisch signaal. De resolutie van de foto en daarmee de kwaliteit, wordt bepaald door het aantal pixels op de sensor. De beelden worden vervolgens opgeslagen op een geheugenkaartje. Het afdrukken van een digitale gemaakte foto heeft dan ook niks meer met chemie te maken, de foto wordt net als bijvoorbeeld je boekverslagen geprint. Maar hoe werkt nu eigenlijk een lichtsensor en wat zijn de technische aspecten van het printen van een digitale foto? Analoge fotografie Hoe gaat het ontwikkelingsproces van een filmrolletje? En ben jij in staat je eigen foto’s af te drukken? Digitale fotografie Hoe werkt een lichtsensor? En welke eigenschappen van de sensor bepalen de kwaliteit van de foto? Natuurkundige wetten tijdens het maken van een foto Wat is het effect van het gebruiken van verschillende lenzen? Instellingen Wat is de invloed van de lichtinval, sluitertijd en diafragma opening? Flitser Hoe werkt een flitser en hoe kan deze worden toegepast?

20

glasvezels Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde De term glasvezel zul je waarschijnlijk al snel in verband brengen met "snelle" internetverbindingen. In grote delen van Nederland zijn internetaanbieders bezig het glasvezelnetwerk verder uit te breiden, waardoor steeds meer huishoudens gebruik kunnen maken van "snel" internet. Glasvezel wordt echter niet alleen in internetaansluitingen toegepast, maar kent veel meer toepassingen.

Eigenschappen

Glasvezel is erg goed bestand tegen trekkrachten, brandt niet, is buigzaam en heeft een goede lichtgeleiding. Daarnaast zijn glasvezels slechte warmte-en elektriciteitsgeleiders. Deze eigenschappen maakt glasvezel geschikt voor de toepassing in zaken als visdraden, hengels, isolatiemateriaal (glaswol) en natuurlijk internetverbindingen.

Internet

Het grote voordeel van glasvezel ten opzichte van kabelinternet of ADSL is de hoge snelheid waarin data kan worden overgebracht. Dataoverdracht via glasvezel gebeurt door middel van licht. Laserlicht schijnt aan de ene kant van de kabel in het doorzichtige glasvezel en zal zich vervolgens zeer snel door de kabel verplaatsen. Een detector aan de andere kant van de kabel vangt het licht weer op. Door razendsnel een soort van morsecode met de laser door te geven door de laser snel aan en uit te schakelen, kunnen gegevens worden doorgegeven. Omdat de lichtgeleiding van glasvezel enorm snel is, is de snelheid van dataoverdracht afhankelijk van het aan en uitschakelen van de laser.

onderzoeksvragen

Lichtgeleiding De lichtgeleiding van glasvezel is goed. Toch zal glasvezel geen licht meer geleiden als je een te scherpe bocht/hoek met je glasvezelkabel maakt. Hoe geleidt glasvezel licht en waarom kan het hierbij geen scherpe bochten hebben? Glas Glasvezels worden van glas gemaakt. Glas kennen we als een zeer breekbaar en niet buigzaam materiaal. Hoe kan het dat de eigenschappen van glasvezels zo erg afwijken van glas? Experiment Doe onderzoek naar de materiaaleigenschappen van een stuk glasvezel. Vergelijk je ondervindingen met literatuurwaarden.

21

global positioning system Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Natuurkunde

Inleiding

Het Global Positioning System, vaak afgekort weergegeven als GPS, is een plaatsbepalings-systeem dat gebruikt maakt van satellieten om de plaats te bepalen op het aardoppervlak. Het systeem werd door het Amerikaanse leger in 1967 ontwikkeld en draagt officieel nog steeds de naam NAVigation Satellite Time And Ranging of kortweg NAVSTAR.

Werking

GPS gebruikt minimaal 24 (momenteel 35) verschillende satellieten die elk in een van de zes banen op 20.200 km hoogte cirkelen. Deze banen zijn zodanig samengesteld dat vanaf elke plaats op aarde altijd minstens 4 satellieten waarneembaar zijn. Deze satellieten zenden een uniek signaal uit dat in alle weersomstandigheden te ontvangen is. Met behulp van de signalen en enig rekenwerk kan je je plaats bepalen.

Politiek

Aangezien de VS de volledige controle heeft over wie wanneer gebruik kan maken van GPS, is de EU bezig met een eigen Europees satellietnavigatiesysteem genaamd Galileo. De VS had protesten tegen de ontwikkeling van Galileo, desondanks wordt het project toch voortgezet.

onderzoeksvragen

De werking van GPS Onderzoek de werking van GPS en beschrijf deze in detail. Galileo Voer onderzoek uit naar de politiek rondom de ontwikkeling van Galileo.

22

hovercraft Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde Hovercrafts spreken bij veel mensen tot de verbeelding. Je krijgt op een hovercraft namelijk een beetje het idee dat het mogelijk is om te zweven, het enige dat jouw en je voertuig scheidt van de grond is een dun laagje lucht. Waar de meeste voertuigen slechts geschikt zijn voor het verplaatsen over een beperkt aantal ondergronden, is de hovercraft geschikt voor zo'n beetje alle ondergronden. De laag lucht tussen de ondergrond en de bodem van het voertuig zijn een goede buffer om oneffenheden van de ondergrond op te kunnen vangen. Een hovercraft verplaatst je met evenveel gemak over mul zand, water of een asfaltweg.

werking

Het principe van de hovercraft is gebaseerd op een dun laagje lucht tussen de ondergrond en het voertuig. Door dit laagje lucht wordt de wrijving met de ondergrond beperkt tot een minimum waardoor slechts weinig voortstuwende kracht nodig is om de hovercraft een behoorlijke snelheid mee te geven. Al in de negentiende eeuw werden er experimenten gedaan en proefvoertuigen gebouwd om gebruik te maken van dit principe. Toch duurde het tot in 1959 dat er een volmaakte hovercraft gebouwd werd. Het probleem tot die tijd zat hem in het feit dat het niet lukte een laag lucht die dik genoeg was tussen de ondergrond en het voertuig te krijgen om te kunnen compenseren voor oneffenheden in de ondergrond. Uiteindelijk werd dit in 1959 mogelijk door gebruik te maken van een luchtzak onder het voertuig. Deze luchtzak wordt een rok genoemd. De rok zorgt ervoor dat de lucht niet zomaar weg kan onder het voertuig waardoor er een flinke laag lucht gecreëerd kan worden. Daarnaast heeft de rok als voordeel dat er minder energie nodig is om de luchtlaag in stand te houden doordat de lucht niet zomaar meer weg kan.

Zelf bouwen

Voor je profielwerkstuk is het leuk zelf een schaalmodel van een hovercraft te bouwen. Hierbij kun je bijvoorbeeld onderzoeken wat voor soort rok het meest efficiënt is of welke soort besturing het meest nauwkeurig is. Het bouwen van een schaalmodel hoeft niet erg moeilijk te zijn. Het belangrijkste is dat je goed materiaal vindt om de rok na te bouwen. Voor de opstuwende kracht kun je bijvoorbeeld een stofzuiger of een elektromotortje met daarop een propeller gemonteerd gebruiken. Onderzoeksvragen Hoe werkt een hovercraft? Wat zijn de functies van de belangrijkste onderdelen? Welke natuurkundige formules zijn van belang bij het berekenen van de liftkracht van een hovercraft? Reken hiervoor enkele voorbeelden door.

23

Bouw zelf een hovercraft om een beter inzicht te krijgen in de hovercraft. Waar zit in de praktijk de grootste moeilijkheid om hem goed werkende te krijgen? Is dit de energievoorziening, de voortstuwing, de besturing of nog iets anders?

24

knieblessures bij voetbal Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Natuurkunde, biologie, bsm

Inleiding

Voetbal is de meest bekende en beoefende sport in Nederland. Vrijwel iedereen heeft wel eens een potje voetbal gespeeld. Het lijkt een vrij veilige sport, maar voetbal staat ook bekend om zijn blessures. Vooral knieblessures zijn een bekend fenomeen bij voetbal en is vaak de oorzaak wanneer mensen met deze sport stoppen.

De knie

De knie is een van de eenvoudigste gewrichten in het menselijk lichaam. Toch is deze wanneer je er goed naar kijkt toch nog best ingewikkeld. De knie bestaat uit vier botten, het Femur (bovenbeen), de Tibia (scheenbeen), de Fibula (kuitbeen) en de Patella (knieschijf). Tussen deze botten zit kraakbeen en slijmbeursen en ze worden bij elkaar gehouden door een flink aantal spieren, banden en pezen en meestal zit de blessure in een van deze zachtere onderdelen.

De blessures

De meest voorkomende blessures zijn blessures aan de meniscus (kraakbeen) en aan de kruisbanden die binnen in de knie lopen. Bij het voetbal komt er dan zo’n grote kracht op de knie te staan in een richting waarin dat niet zou moeten, waardoor de botten ten opzichte van elkaar gaan bewegen of draaien en een van deze zachtere onderdelen het begeeft.

onderzoeksvragen

Hoe ziet de binnenkant van een knie er uit? De knie bestaat uit heel veel verschillende onderdelen. Onderzoek welke structuren allemaal in de knie aanwezig zijn en wat er allemaal stuk kan gaan. Welke blessures komen het meest voor bij voetbal? Elke sport heeft zijn eigen veel voorkomende blessures. In de tekst hierboven staan aan 2 genoemd die voorkomen bij voetbal. Natuurlijk zijn er nog veel meer mogelijkheden. Hoe werken de krachten op de knie om deze blessures te veroorzaken? Banden pezen en kraakbeen gaan niet zomaar stuk. Er is heel veel kracht voor nodig om deze stucturen stuk te krijgen. Hoeveel kracht moet er in welke richting op de knie worden gezet om een blessure op te lopen? Wat zijn de mogelijke behandelingen bij deze blessures? Als iemand een blessure heeft opgelopen wil hij of zij natuurlijk zo snel mogelijk weer normaal kunnen lopen en sporten. Welke behandelingen zijn er voor deze blessures? Gaan de blessures weer helemaal over?

25

lijm Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde, scheikunde

Wat is lijm?

Lijm is een stof die twee lossen delen met elkaar verbindt. Er bestaan vele verschillende soorten lijm die je grofweg kunt onderverdelen in twee groepen: fysisch hechtende lijm en chemisch reagerende lijm. Onder fysisch hechtende lijm vallen lijmsoorten die een verbinding vormen op fysische grond (niet op chemisch grond). Deze fysisch hechtende lijmen zijn vaak in oplossing gebracht in een oplosmiddel. Wanneer deze oplossing wordt aangebracht op een voorwerp zal het oplosmiddel verdampen en zal de lijm haar verbindende werking krijgen. Voorbeelden van fysisch hechtende lijmen zijn houtlijm, contactlijm en plakband. Onder chemisch reagerende lijmen vallen lijmsoorten die pas na een chemische reactie hun verbindende werking krijgen. Een voorbeeld van een chemisch reagerende lijmsoort is siliconenlijm. Pas wanneer de silicone (silicium en zuurstof) met water (vocht in de lucht) in contact komt zal een lijmverbinding tot stand komen.

Geleidende lijm

Een lijmsoort waar momenteel veel onderzoek naar wordt gedaan is geleidende lijm. Geleidende lijm heeft als grote voordeel dat het soldeerverbindingen kan vervangen. Soldeerverbindingen bevatten namelijk lood en zijn daarmee een grote belasting voor het milieu. Hoewel de kosten voor geleidende lijm op dit moment nog te hoog liggen om deze op grote schaal in elektrische circuits toe te passen, zijn er wel veel verschillende soorten geleidende lijm beschikbaar die elk hun eigen voor- en nadelen hebben.

onderzoeksvragen

Samenstelling Wat zijn de belangrijkste bestandsdelen voor lijm en waar komt de lijmende werking van deze bestandsdelen vandaan? Fysisch hechtende lijm Welke verschillende soorten fysisch hechtende lijmen bestaan er en hoe werken deze verschillende soorten? Chemisch reagerende lijmen Welke verschillende soorten chemisch reagerende lijmen bestaan er en welke chemische reacties vinden hierbij plaats? Huidlijm Wat is huidlijm en hoe werkt het? Waarin verschilt huidlijm allemaal van andere lijmen (bijvoorbeeld houtlijm)? Geleidende lijm Waar komt de geleidende werking van geleidende lijm vandaan en wat zijn de

26

voor- en nadelen ten opzichte van solderen? Is er verschil in geleiding tussen een soldeerverbinding en een geleidende lijmverbinding?

mri Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Natuurkunde Bijna iedereen heeft wel eens een arm of been gebroken, of kent iemand die dit heeft meegemaakt. Om te kijken wat er stuk is aan je botten wordt er dan vaak een Röntgenfoto gemaakt. Deze Röntgenfoto wordt gemaakt door middel van Röntgenstraling en is erg slecht voor je lichaam. In 1970 heeft de Amerikaanse biofysicus Raymond Damadian bedacht dat dit misschien ook wel zou kunnen dmv magnetisme en is hij aan de slag gegaan om de techniek Magnetic Resonance Imaging (MRI) te ontwikkelen. Wat is het? Bij MRI wordt met behulp van een hele sterke magneet gemeten waar water aanwezig is. Hiermee kan worden berekend hoe de binnenkant van iemand z’n lichaam er uit ziet. Deze techniek heeft zich in de afgelopen 40 jaar enorm snel ontwikkeld en tegenwoordig is er in bijna ieder ziekenhuis een MRI scanner te vinden. De reden hiervoor is dat, voor zover bekend, deze magnetische manier van meten niet schadelijk is voor het lichaam en artsen dus ongestraft in het lichaam van patiënten kunnen kijken. Wat zijn de beperkingen? De techniek is nog niet zo ver dat het Röntgen kan vervangen en wie weet zal dit ook nooit lukken, maar komt al een heel eind in de buurt. Het grootste verschil zit in de resolutie. De resolutie van MRI wordt bepaald door het aantal sensoren en de groote van deze sensoren om het lichaam. Hoe meer sensoren je hebt zo dicht mogelijk bij het lichaam, hoe beter je het verschil tussen verschillende plekken in het lichaam kunt meten. Hoe werkt MRI? Welke techniek wordt hiervoor gebruikt? Waar wordt de patient geplaatst en waarom daar? welke stof in het lichaam wordt gemeten en hoe? Wat zijn de voor en nadelen van MRI? MRI is een techniek die steeds meer gebruikt wordt, maar nog steeds wordt niet bij ieder kwaaltje een scan gemaakt. Waarom niet? wat zijn de voor en nadelen ten opzichte van Rontgen, EEG/EMG/ECG enz.? Waarom is een MRI scan zo duur? Een MRI scan kost zo'n 400 euro per scan. Dit is ten opzichte van een Rontgenfoto die zo'n 20 euro kost erg veel geld. Waarom kost een MRI scan zo veel meer dan een rontgenfoto? Welke onderdelen van de scan zijn het duurst? Welke weefsels kun je het beste zien op MRI? MRI maakt gebruikt van de draaiing van waterstofmoleculen, Rontgen van doorlaatbaarheid van weefsel. Welke weefsels kun je tov rontgen beter zien op MRI? Er zijn meerdere technieken binnen MRI om verschillende weefsels te laten uitlichten. Welke technieken zijn er en welke weefsels laten deze het beste zien?

27

mpemba-effect Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde Inleiding Zet eens twee bakken met evenveel water, waarbij de ene gevuld is met water van 5˚C en de andere met water van 35˚C in de vriezer. Dan zal de bak met het warmere water eerder bevroren zijn dan koudere water. Alhoewel dit tegenstrijdig klinkt, is dit wel het geval. Deze paradoks heet het Mpemba-effect. Ontdekking Het effect is vernoemd naar de Tanzaniaanse scholier Erasto Mpemba. Toen Mpemba ijs maakte tijdens kooklessen merkte hij dat warme ijsmengsels soms eerder bevroren dan koude ijsmengsels. Geïntrigeerd door dit fenomeen legde hij zijn probleem voor aan zijn docent die helaas Mpemba’s waarnemingen niet serieus nam. Later kwam Mpemba in contact met Dr. Denis G. Osborne aan wie hij het probleem ook voorlegde. Deze testte thuis het fenomeen en kwam tot de conclusie dat Mpemba inderdaad gelijk had. Nadat ze verder onderzoek hadden gedaan publiceerden ze in 1969 hun resultaten. Mechanisme De vraag is natuurlijk hoe het mogelijk is dat warmer water sneller bevriest dan kouder water. Er zijn verschillende variabelen die allemaal bij dragen aan het effect. De belangrijkste zijn: conductie, convectie, verdamping, superkoeling en de aard van het materiaal dat bevroren wordt. Natuurlijk spelen definitiekwesties ook een grote rol in het effect. Want wanneer is water bevroren? Is dat als het overal de vaste vorm heeft aangenomen, of als het 0˚C is? Verder zijn er nog een aantal kleinere variabelen die wellicht invloed hebben op het effect. onderzoeksvragen Temperatuur Bij welke temperaturen bevriest water het snelst en wanneer het langzaamst? Voer het experiment zelf een aantal keer uit om tot resultaten te komen. Andere vloeistoffen Bij welke vloeistoffen is het Mpemba-effect ook waar te nemen? En geldt daarvoor dezelfde relatie tussen de tijd dat de stof bevriest en de begintemperatuur? Variabelen Wat zijn de mechanismen van de variabelen precies en hoe dragen ze bij aan het Mpemba-effect?

28

waterraket Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen /Experiment/Modelleren Vak(ken): Natuurkunde Jaarlijks wordt ergens in Nederland het NK waterraket schieten georganiseerd. Tijdens dit kampioenschap gaan veelal scholieren en studenten uit heel Nederland de strijd met elkaar aan om doormiddel van een eigen gefabriceerd lanceerplatform een petfles zo hoog mogelijk de lucht in te schieten. Tijdens deze kampioenschappen is het Nederlands record gevestigd op maarliefst 375 meter hoogte. Dit is echter nog niets vergeleken met het wereldrecord waterraket schieten. Dat staat namelijk op 609 meter en is in Amerikaanse handen. Lancering Een waterraket kan worden gelanceerd doormiddel van luchtdruk. In de hals van de fles wordt een rubber kurk, of iets anders met voldoende wrijving, geplaatst om er voor te zorgen dat er geen lucht uit de fles kan ontsnappen. In deze rubber kurk wordt een ventiel gestoken waardoor er lucht in de fles kan worden gepompt. Vaak wordt de fles voor ongeveer 1/3 deel gevuld met water voordat de druk in de fles wordt opgebouwd. Als de druk in de fles hoog genoeg is opgebouwd, dit kan bij een doorsnee petfles oplopen tot wel 12 bar, vliegt de fles hoog de lucht in. Formules De kracht van de lancering en de baan van de vlucht zijn aan de hand van verschillende natuurkundige wetten te berekenen. De belangrijkste natuurkundige wetten die voor deze berekeningen benodigd zijn, zijn de derde en de tweede wet van Newton. Met de derde wet van Newton, die zegt dat een actiekracht een even grote reactiekracht te weeg brengt, kan worden bepaald met wat voor kracht de raket wordt gelanceerd. Met de tweede wet van Newton, die zegt dat een resulterende kracht omhoog een versnelling in die zelfde richting tot gevolg heeft, kan vervolgens de snelheid van de raket tijdens de lancering worden bepaald. Tot slot kan met behulp van formules voor de wrijving worden berekend wat de maximale hoogte voor de raket is. onderzoeksvragen Lanceerbasis Wat voor soorten lanceerbasissen zijn er te bedenken om een waterraket te lanceren en bij welke lanceerbasis komt de raket het hoogst? Formules Doormiddel van welke formules kan puur theoretisch worden bepaald wat de hoogte gaat zijn die een fles gaat bereiken bij een bepaalde lancering? Registratie Hoe kun je de baan van de raket bepalen en de maximale hoogte van de raket? Massa en volume Wat is het ideale formaat voor de fles die wordt gelanceerd en hoe ver moet de fles worden gevuld?

29

zwemmen en techniek Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen/ modelleren Vak(ken): Natuurkunde, biologie Inleiding Een strakke Speedo of een vrolijk gekleurd badpak zie je momenteel niet meer op de televisie wanneer er verslag wordt gedaan van zwemwedstrijden. De zwemmers dragen een soort overalls, waardoor alleen hun gezicht onbedekt is. Deze high-tech zwempakken zijn onderwerp van veel discussie. Zwemmers zwemmen er namelijk stukken sneller door, zo blijkt, maar de pakken worden door veel mensen gezien als ´technische doping´, zo zouden ze ervoor zorgen dat de belangrijkste aspecten van het zwemmen, de techniek voor stabiliteit en hoog in het water liggen, van de zwemmer worden overgenomen. De techniek achter de discussie Achter deze ethische discussie zit ontzettend veel succesvolle technologische innovatie, waarin veel natuurkunde is terug te zien. Deze innovaties zijn onder andere gedaan op het gebied van drijfvermogen en stroomlijn. De pakken zitten bijvoorbeeld erg strak en bedekken een groot deel van het lichaam, hierdoor wordt het lichaam enerzijds bedekt door een glad materiaal en anderzijds worden de spieren samengedrukt, waardoor de weerstand in het water minder groot wordt. Deze samendrukkingen zorgen verder voor een perfecte ondersteuning van de spieren, zodat krachtverlies minimaal is en de sporters minder snel moe worden. De pakken die nu door succesvolle zwemmers worden gedragen zijn gemaakt van polyurethaan of volledig bedekt met neopreen, ondoordringbare materialen, waardoor de zwemmers minder diep in het water liggen en dus nog minder weerstand hebben. Verder bleek dat meerdere pakken over elkaar dragen, extra drijfvermogen opleverde, dit werd echter snel verboden. Waarschijnlijk worden halverwege 2010 ook alle andere materialen verboden en mag alleen nog 'gewoon textiel' gebruikt worden. Ook de grootte van de pakken wordt dan aan banden gelegd, mannen mogen een broek van navel tot knie, vrouwen van nek tot knie en armen en schouders moeten onbedekt blijven. onderzoeksvragen Natuurkundige principes Welke natuurkunde principes worden gebruikt om zwempakken ´sneller´ te maken? Toekomst Welke natuurkundige principes zouden in de toekomst ook nog interessant kunnen zijn? Andere sporten In veel andere sporten speel de wetenschap ook een grote rol, welke innovaties zijn belangrijk (geweest) in andere sporten? Toelaatbaar of doping Wanneer is technologische innovatie toelaatbaar en wanneer zou je het ‘technische doping’ noemen?

30

batterijen Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde Het tijdperk van (niet) oplaadbare batterijen is bijna voorbij. Steeds meer apparaten worden voorzien van ingebouwde accu's die simpelweg doormiddel van de bijgeleverde oplader kunnen worden opgeladen. De zoektocht naar nieuwe batterijen door het hele huis omdat de oude leeg of kapot zijn heeft plaatsgemaakt voor de zoektocht naar de juiste oplader in de brei aan opladers in de keukenlade. Tot overmaat van ramp zitten de draadjes van al deze opladers altijd door elkaar en ben je gemiddeld zo'n vijf minuten verder voordat je de juiste oplader eindelijk hebt gevonden. Zo kent het nieuw aangebroken tijdperk van accu's niet alleen voordelen ten opzichte van de tijd van losse batterijen. Wel is het een feit dat accu's van deze tijd vele malen krachtiger en kleiner zijn geworden. Zo heeft ieder nadeel dan toch ook weer zijn voordeel. Werking De werking van een (oplaadbare) batterij is gebaseerd op een chemische reactie die in de batterij plaatsvindt. Deze chemische reactie maakt elektronen vrij die vervolgens van de min-pool naar de plus-pool kunnen stromen. Tussen de twee polen in kan bijvoorbeeld een lampje worden geplaatst waardoor deze kan gaan branden. Het verschil tussen oplaadbare en niet-oplaadbare batterijen zit hem in het feit dat de chemische reactie die elektronen vrijmaakt bij oplaadbare batterijen omkeerbaar is. Bij niet-oplaadbare batterijen is de chemische reactie die plaatsvindt onomkeerbaar waardoor de batterij na verloop van tijd simpelweg opgereageerd is.. onderzoeksvragen Soorten accu’s Hoe is de ontwikkeling van de (oplaadbare) batterij verlopen en wat waren per stap de chemisch reacties die plaatsvonden in de batterijen? Experiment Wat is het maximale vermogen dat je kunt bereiken met een experimenteel opgezette batterij? Temperatuur Bij koud weer komt het vaak voor dat auto’s niet meer starten door problemen met de accu. Wat voor invloed heeft de omgevingstemperatuur op het opladen en ontladen van de batterij? Ontwerp Ontwerp en test je eigen batterij

31

Oceaan vol plastic Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Natuurkunde, scheikunde, biologie Onze oceanen zijn een vuilnisbelt. Jaren aan milieuvervuiling hebben de oceanen gevuld met een grote berg troep. Het belangrijkste bestandsdeel van dit afval is plastic. Door de stroming in de oceanen zijn er verschillende plekken ontstaan waar de concentratie van afval veel hoger is dan normaal. Een van de grootste afvalkolken is de “Great pacific garbage patch” of “de Kunststofarchipel”, deze ligt, zoals de naam al zegt, in de stille oceaan. De grootte van deze reusachtige vuilnisbelt is onbekend, alhoewel schattingen aangeven dat het even groot is als Frankrijk en Spanje samen.

Plastic

Zoals eerder gezegd is het grootste probleem het plastic. Omdat plastic drijft, verzamelt het zich in het oppervlaktewater. Zodra plastic terechtkomt in een stroming, zal het daarin blijven hangen. Zo bouwt een grote hoeveelheid zich op in de grote stromingen. Het plastic in de kolken is van alle soorten en maten. Desalniettemin bestaat het grootste gedeelte uit zeer kleine stukjes. Dit komt doordat plastic langzaam afgebroken wordt in steeds kortere polymeren. Dit komt onder andere door de invloed van zonlicht op plastic.

Gevolgen

Natuurlijk heeft het milieu te lijden onder deze afvalberg. Zeevogels en zeedieren krijgen behoorlijke porties plastic binnen. Doordat plastic niet verteerd wordt, maar blijft hangen in de maag van dieren, krijgen ze geen hongergevoel meer en sterven ze een hongersdood. Er zijn nog veel meer manieren waarop dieren last hebben van het plastic.

Oplossingen

Omdat het probleem nog maar net bekend is, wordt er nog veel onderzoek gedaan naar de vuilnisbelten zelf. Ook wordt er gekeken naar hoe het water gezuiverd kan worden van plastic en de stoffen die vrijkomen bij de afbraak van plastic. Een relatief simpele oplossing is om met netten het plastic uit het water te vissen, maar aangezien de omvang zo reusachtig is, zou dit wel eens onbegonnen werk kunnen zijn. Oplossingen Wat zouden oplossingen kunnen zijn voor dit probleem? Gevolgen Wat zijn de verschillende gevolgen die plastic heeft op het leven in en om de oceaan? Afbraak van plastic Wat is de chemische structuur van plastic en welke stoffen komen er vrij als

32

het wordt afgebroken? Waarom heeft plastic de neiging om schadelijke stoffen op te nemen? Productie, recycling en vervuiling Hoeveel plastic wordt er elk jaar geproduceerd en gerecycled en hoeveel komt er elk jaar in het milieu terecht? Wat zijn de verschillende gevolgen voor het milieu van verschillende soorten plastics?

Zonnecellen Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde

Snelheidsmeting Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen /Experiment Vak(ken): Natuurkunde

33

Nederlands

Profielwerkstuk / Research Report Flirten in de middeleeuwen Hoe werden vrouwen in de middeleeuwen versierd? En kun je dat terugvinden in de boeken uit die tijd, zoals Beatrijs, Lanceloet, Mariken van Nieumeghen. En loopt dat goed af? Waarom wel of niet? Worden die vrouwen op een andere manier versierd dan nu? Is er een verschil tussen Karelromans en Arthurromans? En zie je dat dan ook terug in de boeken uit de 21e eeuw? Wat zijn de verschillen en wat zijn de overeenkomsten? Hoe komt het thema liefde terug in boeken van de middeleeuwen tot nu? Of ben je meer geïnteresseerd in het verschil tussen Nederlandse middeleeuwse verhalen en buitenlandse verhalen? Ook dat kun je onderzoeken. Hebben deze verschillen te maken met de verandering in de maatschappij en zo ja, waarom dan? En kun je dat analyseren? Als je dit onderzoek gaat doen, moet je het interessant vinden om boeken te analyseren en deze te verbinden met de tijd waarin het zich afspeelt. Je moet voor Nederlands altijd minimaal één boek lezen van voor 1880. Dan krijg je altijd een boekopdracht over de personages en het thema. Op deze manier vlieg je het lezen van boeken een keer op een andere manier aan!

Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen / Modelleren / Experiment

34

Vak(ken): Nederlands

Profielwerkstuk / Research Report Voorgelezen worden, zelf lezen, luisterboeken Tegenwoordig kunnen we boeken op allemaal manieren lezen. We kunnen voorgelezen worden, of luisterboeken aanschaffen, we kunnen boeken lezen op de Ipad of gewoon uit het boek. Als je voorgelezen wordt lees je dan anders dan als je zelf leest? Wat is het verschil? Waarom lees je dan anders? Waarom vinden mensen het fijn om te luisteren naar boeken?

Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen / Modelleren / Experiment Vak(ken): Nederlands

35

Profielwerkstuk / Research Report Dyslexie Hoe zinvol is Claroread of Kurzweil? Wat helpt het? Waarom helpt het? Is er een verschil in cijfers waarneembaar als een leerling met dyslexie met of zonder Kurzweil zijn toetsen maakt? Op de site van Kurzweil wordt gezegd dat Kurzweil de sleutel is tot succes. Maar wordt dat eigenlijk wel bewezen? Kun jij een onderzoek bedenken om te kijken of het echt helpt? En voor wie het dan wel of niet helpt? Zijn er verschillen tussen dyslecten? Wat zijn die verschillen?


36

Profielwerkstuk / Research Report Literatuur lezen Je leest nu altijd boeken van lezenvoordelijst.nl waarom moet je perse literatuur lezen? De betekenis van literatuur is: het geheel van teksten waarvan geoordeeld wordt dat ze universele waarde hebben. Wat is het verschil tussen literatuur en literaire thrillers? Dat zou dan betekenen dat literaire thrillers geen universele waarde hebben. Waarom mag je die niet voor je lijst lezen? Kun je een kenmerkenlijst opstellen van literaire boeken? Waar moet een boek aan voldoen? Wie bepaalt wat literatuur is en wat niet? Zijn de eisen niet veel te subjectief? Waarom mag je een boek van Connie Palmen wel lezen en van Kluun of Saskia Noort niet? Wat zeggen de auteurs er zelf over? Connie Palmen beschrijft in haar Geluk van de eenzaamheid een aantal eisen waaraan een goede roman moet voldoen, maar andere auteurs zijn het hier niet mee eens. Sommigen stellen zelfs dat I.M. van Connie Palmen ook geen literatuur is. De grens is aan het verschuiven, maar hoe kunnen docenten dan de juiste boeken aanprijzen? Waarom moet je literatuur gelezen hebben voordat je naar het HBO/WO gaat? Waar dient het voor? Heeft het er ook nog mee te maken of het fictie of non-fictie is? Of kan het ook zo zijn dat auteurs die autobiografische boeken schrijven literatuur schrijven? Wat is het verschil tussen bijvoorbeeld Kluun, Griet op de Beeck en Connie Palmen? Wat maakt het ene boek wel literatuur en het andere niet? Waarom wordt Kluun kitsch genoemd en Connie Palmen niet? Probeer uit te zoeken wanneer een boek literatuur is en waarom jij wel/niet vanaf de bovenbouw alleen maar literaire boeken mag lezen. Bron: https://www.trouw.nl/opinie/persoonlijke-ontboezemingen-horen-niet-thuis-in-de-publieke-arena~a765b0bb/ Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen / Modelleren / Experiment Vak(ken): Nederlands

37

Profielwerkstuk / Research Report Lezen onder jongeren Zes van de tien jongeren lezen geen boeken meer. Heel veel mensen vinden dat vreselijk, maar is dat ook zo? Lezen is namelijk goed voor je, stellen veel mensen. Jongeren lezen geen boeken meer, maar ze lezen wel veel op sociale media, zoals Facebook. Ook whatsappen ze veel. Hoe meer je leest hoe beter je in taal wordt. Is het zorgelijk dat jongeren geen boeken meer lezen? Of is Facebook een goede vervanger? Waar is lezen eigenlijk goed voor? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat jongeren weer meer gaan lezen? Hoe maak je lezen weer aantrekkelijk? Misschien kun jij wel iets bedenken om ervoor te zorgen dat leeftijdsgenoten weer zin hebben om te lezen. Of wil jij de gevolgen van het niet lezen in kaart brengen: wat betekent dit voor de toekomst? Bron: wetenschapsbijlage van de Volkskrant 7 juli Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen / Modelleren / Experiment Vak(ken): Nederlands

38

Profielwerkstuk / Research Report Marokkaans accent “het is een grappige accent weet je” (Onze Taal artikel) Goed opgeleide, in Nederland geboren jongeren van Marokkaanse afkomst houden bewust hun Marokkaanse accent in stand. Opmerkelijk genoeg kiezen ook oorspronkelijk Turkse en zelfs Nederlandse jongeren voor zo’n Marokkaans getinte uitspraak. Hoe zit dat? En zal dit verschijnsel het Nederlands veranderen? Gebeurt dit ook bij andere accenten? Kun je verschillende accenten vergelijken?


39

Profielwerkstuk / Research Report Muziek Muziek in eigen taal Veel Nederlanders houden van Nederlandstalige muziek. Hetzelfde geldt ook voor Duitsers. Welke groepen luisteren eigenlijk het liefst naar muziek in eigen taal? En wat voor muziek is dat dan? Klopt het cliché dat lager opgeleide mensen meer van Nederlandstalige muziek houden? Hoe komt het dan dat de Toppers elk jaar weer in een dik uitverkochte Arena staan met zelfs ministers in het publiek?

Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen / Modelleren / Experiment Vak(ken): NL, D, AK, MA, CKV, ECO

40

Profielwerkstuk / Research Report Engels uit Nederlandse mond Engels uit Nederlandse mond (kennislinkartikel) Nederlandstaligen oordelen kritischer over het Engels van Nederlanders dan Engelstaligen. Nederlanders laten zich in hun oordeel niet zozeer leiden door de kwaliteit van het Engels, maar veel meer door de kwaliteit van het Nederlandse accent dat in dit Engels doorklinkt. Leerlingen die een niet-standaard variant van het Nederlands spreken, hebben daardoor een dubbele handicap. Is dat ook duidelijk bij andere talen? https://www.voetbalprimeur.nl/nieuws/412947/de-tien-beste-engelse-oneliners-van-van-gaal.html

Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen / Modelleren / Experiment Vak(ken): NL, D, AK, MA, CKV, ECO

41

Frans (en andere talen)

Profielwerkstuk / Research Report Een vreemde taal leren op school Onderwerp beschrijving: Hoe leer je een taal op school? Talen leren op school is voor menige leerling geen gemakkelijke klus. Waarom leren jullie een taal op een bepaalde manier? Welke visie en overtuigingen zitten hierachter? Wat zegt de theorie? Wat zijn jouw ervaringen met het leren van een taal op school? Hoe zou je het liefst een taal willen leren en waarom? Sluiten de methodes die op school gebruikt worden hier goed op aan? Onderzoek en experimenteer! Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen / Experiment Vak(ken): Frans, Duits, Engels

42

Profielwerkstuk / Research Report De invloed van andere talen op het Nederlands Onderwerp beschrijving: Talen beïnvloeden elkaar voortdurend. In het Nederlands vind je veel woorden terug uit het Engels, Frans en Duits maar ook uit andere talen. Hoe werkt deze beïnvloeding precies? En hoe komt het dat sommige woorden in alle talen volstrekt verschillend zijn terwijl veel andere woorden juist sterk op elkaar lijken in diezelfde talen? Onderzoek de herkomst en geschiedenis van woorden uit onze taal. Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen / Experiment Vak(ken): Nederlands, Engels, Frans, Duits

43

Profielwerkstuk / Research Report Vreemde taal makkelijker voor tweetaligen?

Onderwerp beschrijving: Mensen die tweetalig zijn opgegroeid, leren makkelijker een nieuwe taal dan mensen die alleen hun moedertaal preken. Het voordeel is niet zozeer te danken aan een talenknobbel, maar aan de ervaring opgedaan tijdens het leren van de tweede taal. Bovendien gaat het leren van een tweede taal anders dan het leren van je moedertaal. Hoe ouder je bent, hoe lastiger het is nog een taal te leren. Hoe zit dat precies? Ken je mensen die tweetalig zijn opgevoed en zijn zij inderdaad beter in het leren van een nieuwe vreemde taal? Je kunt verschillende groepen mensen met elkaar vergelijken en experimenten doen. Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen / Experiment Vak(ken): Nederlands, Frans, Duits, Engels

44

Profielwerkstuk / Research Report Frankrijk en Duitsland: de Frans-Duitse As Onderwerp beschrijving: De ingewikkelde relatie tussen Frankrijk en Duitsland door de jaren heen Frankrijk en Duitsland zijn de twee grootste landen van Europa, en nog buurlanden ook. Al sinds hun ontstaan is er onderlinge rivaliteit tussen de twee landen. Hoe ontaardde dit in 1870 in de Frans-Duitse oorlog en speelde het een grote rol in de Eerste Wereldoorlog en de Tweede Wereldoorlog? Waarom hoort de Elzas (het gebied dat tussen Frankrijk en Duitsland ligt) de ene keer bij Duitsland en dan weer bij Frankrijk? Op welke manier is de vijandige Frans-Duitse relatie één van de belangrijkste redenen geweest voor de oprichting van de EU? En hoe staan deze landen (met Merkel en Macron) nu samen aan het roer van de EU? Onderzoek! Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Frans, Duits, Geschiedenis, Maatschappijleer, Internationalisering, GP

45

Profielwerkstuk / Research Report Het nut van 3 vreemde talen leren op school Onderwerp beschrijving: Waarom moeten wij eigenlijk Duits en Frans leren? We spreken toch al Engels! Die Fransen en Duitsers leren ook geen Nederlands… ! En hun Engels is een ramp! Dit zijn veel gehoorde uitingen van frustratie, want talen leren vereist constante training en kan daarom best lastig zijn. Maar hoe zit het nu werkelijk? Kloppen de beweringen wel? En wat zit achter het feit dat wij in Nederland 3 vreemde talen leren? Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen Vak(ken): Duits, Frans, Engels, Geschiedenis, Maatschappijleer, Aardrijkskunde, Internationalisering, Economie

46

Aardrijkskunde Subjectieve kaarten (combinatie met CKV)

Beschrijving onderwerp

Stephen Walter, Guillermo Kuitca, Paula Scher, Ryan Robinson maken kaarten die hun ervaring met het afgebeelde gebied weergeeft. Maar het maken van kaarten is aan regels gebonden. Wat communiceren deze kunstenaars en welke regels leggen zij naast regels die cartografen gebruiken?

Onderzoek doen

• Vergelijk atlaskaarten met kaarten van deze kunstenaars en verklaar de populariteit van kaarten zoals de kunstenaars die maken.

• Wat maakt dat de kaarten van deze kunstenaars interessant voor mensen? • Vergelijk thematiek en werkwijze van twee of drie van deze (en/of andere)

kaartmakende kunstenaars (zoek ze een op, in persoon of misschien willen ze wel skypen/facetimen).

• Tenslotte maak je zelf twee kaarten à la een van die kunstenaars op A2 formaat: Eentje van Haarlem en eentje van de begane grond van Het Schoter (of doe eens gek: het hele Schoter!).

Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen / Modelleren / Experiment Vak(ken): AK + CKV (evt. GS, Ned.)

47

Schone lucht in Beijing en Haarlem en Rotterdam (combinatie met scheikunde)

Beschrijving Onderwerp

Daan Roosegaarde heeft een luchtreinigingsinstallatie ontworpen, “Smog Free Tower”, waarmee vervuilde lucht gereinigd kan worden. Hoe werkt dit apparaat en waarom zouden steden zulke apparaten willen hebben? Waarom zouden steden in Nederland er wel of juist geen behoefte aan hebben om zo’n toren te hebben, maar steden in China wel?

Onderzoek doen

• Ontwerp, aan de hand van de ideeën van Studio Roosegaarde, een park in Rotterdam en Haarlem waarin zoveel mogelijk stadsbewoners schone –gezuiverde- lucht kunnen inademen.

• Wanneer hebben zoveel mogelijk mensen daar baat bij en wat moet er daarvoor in de stad veranderd worden? Hoe los je deze keuzeproblemen op?

Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Modelleren / Experiment / Bronnen Vak(ken): AK + SCHK

48

Een kaart vertelt nooit ‘de’ waarheid

Beschrijving Onderwerp:

Het maken van kaarten is aan regels gebonden. Logisch, omdat niemand anders begrijpt welke informatie er met die kaart gecommuniceerd wordt. Door het gebruik van computers en Google Maps is het maken van kaarten eenvoudiger geworden, maar daarmee worden kaarten niet automatisch beter. Google Maps gebruikt een ouderwetse, misleidende kaartprojectie. Bovendien: meer dan ooit kunnen kaarten gebruikt worden om misinformatie of alternatieve feiten (‘fake news’) te verspreiden.

Onderzoek doen:

• Onderzoek de regels waar cartografen zich aan houden en verzamel goede en slechte/misleidende kaarten, aan de hand van die regels.

• Tenslotte maak je zelf een goede en een misleidende kaart op A1 of A2-formaat.

Goed passende onderzoeksmethode: Ontwerp / Bronnen / Modelleren / Experiment Vak(ken): AK (evt. GS, Ned.)

49

De globes en wereldkaarten van Blaeu (combinatie met wiskunde)

Beschrijving Onderwerp

Het Scheepvaartmuseum heeft een prachtige collectie globes, atlassen en wereldkaarten, waaronder originele exemplaren van Joan en Willem Blaeu. Onderzoek die globes en kaarten en verklaar hoe deze globes en kaarten zulke exacte aanduidingen hebben. Hoe werd een globe of een kaart in de late middeleeuwen gemaakt?

Onderzoek doen

• Onderzoek hoe vandaag de dag een globe of een kaart wordt gemaakt en in hoeverre huidige, gedigitaliseerd werkvormen, gebruik maken van de kennis van Blaeu.

• Leg daarnaast uit wat er nodig is om een goede globe of kaart te maken van de planeet Mars en maak alvast een stukje van die globe.

Goed passende onderzoeksmethode: Bronnen / Ontwerp / Modelleren / Experiment Vak(ken): AK + WIS + GS

51

PWS thema’s (bedrijfs)Economie

PWS

econ

omie

Mog

elijk

e th

ema’s

Ana

lyse

van

een

Mar

kt(w

onin

gmar

kt,

arbe

idsm

arkt

, ana

lyse

va

n ee

n be

drijf

stak

)

Ove

rhei

d(v

erge

lijke

n va

n st

else

ls, b

egro

ting

en,

arra

ngem

ente

n,

over

heid

sing

rijp

en)

Land

en(m

acro

ec

onom

isch

e on

twik

kelin

gen,

on

gelij

khei

d, c

risi

s)

Ged

rags

econ

omie

Beïn

vloe

ding

van

Co

nsum

ente

nged

rag,

nu

dgin

g

Aand

acht

spun

ten.

•Ke

n je

een

insi

der?

Dit

kan

eno

rm h

elpe

n bi

j je

onde

rzoe

k•

Heb

je e

en id

ee o

f tw

ijfel

je, c

heck

het

bij

één

van

je d

ocen

ten!

•Ki

jk v

oora

f of e

r vo

ldoe

nde

(goe

de) b

ronn

en b

esch

ikba

ar z

ijn

Bedr

ijven

(het

ve

rgel

ijken

van

be

drijf

sstr

ateg

ieën

*a

lleen

goe

d m

ogel

ijk

met

een

insi

der)

Ond

erne

min

gspl

an

Busi

ness

Mod

el C

anva

sD

uurz

aam

heid

op

scho

olW

at k

an s

choo

l bet

er d

oen?

Ana

lyse

toek

omst

van

Het

Sch

oter

52

Eerder verzamelde onderwerpen (alle vakken)

Economie - Economische gevolgen van het verschuiven van de alchoholgrens naar

18 jaar (voor gezondheidszorg, omzet horeca, verband tussen het toestaan van drinken voor 18 jaar en alchohol gebruik daarna).

- Economische gevolgen van de Brexit voor Nederland en Verenigd Koninkrijk (werkloosheid, concurrentiepositie, arbeidsmigratie, grenscontroles, vluchtelingenstroom etc).

- Sharification: Het delen van producten en services. Eén van de nieuwste trends is ‘samen doen’. Er wordt geleend en verhuurd via sites als peerby.nl. Men kiest voor lenen en delen in plaats van eigendom. Wat zijn de economische gevolgen?

- Oorzaken van het verdwijnen van het V&D concern - Rendement van subsidiëring van alternatieve energiebronnen

(bijvoorbeeld zonnepanelen) in Nederland - Zandvoort wel of geen windmolens? - Studielening/beursstelstel (voordelen/nadelen, vergelijking met andere

landen, kosten voor de student en de maatschappij) - Ontwikkelingslanden: Welk land doet het goed en waarom? - Economische gevolgen van de zeespiegelstijging - Hedgefondsen: vloek of zegen? (voor VWO) - Sociale en economische gevolgen van vermogensongelijkheid

M&O - Opzetten sportschool, kledingzaak etc. Het maken van een businessplan. - Invloed van reclame op gedrag jongeren. - Personeelsbeleid Abercombie. - Outsouring: wel of geen goed idee? Gevolgen voor land waar

hoofdkantoor is gevestigd en land waar outsourcing plaats vindt. - Nederland belastingparadijs voor multinationals?

53

Gemengde Onderwerpen (meerdere vakken)

Muziek in eigen taal Veel Nederlanders houden van Nederlandstalige muziek. Hetzelfde geldt ook voor Duitsers. Welke groepen luisteren eigenlijk het liefst naar muziek in eigen taal? En wat voor muziek is dat dan? (NL, D, AK, MA, CKV, ECO)

Na-oorlogse wrijving Nederlanders lijken ook 70 jaar na WO II soms nog in het verzet te zitten als het gaat om de Oosterburen. Zitten Fransen en Belgen eigenlijk ook nog in het verzet? En waarom is dat zo? (D, GS, MA, Filo)

Rechts-extremistische en nationalistische partijen in Europa Pegida, PVV, Vlaams Blok, Front National, De ware Finnen, FPÖ (Hongarije, Denemarken). Dit zijn maar enkele voorbeelden want overal in Europa zijn rechtse tot rechts-extreme groeperingen en partijen actief. Wat zijn hun ideeën en wie zijn hun volgers? En waarom hebben zij deze aantrekkingskracht? (GS, MA, D, F, Filo, ECO, AK)

Slome duikelaars, die Nederlandse leerlingen Nederlandse leerlingen staan bekend als de meest ongemotiveerde kinderen van héél Europa! Zij zelf geven aan de meest gelukkige kinderen te zijn. Zijn zij soms zo gelukkig omdat zij misschien hun gang mogen gaan? Hoe zit dat in andere Europese landen? Welke invloed hebben school- en cijfersysteem, opvoeding etc. op motivatie en geluk? (GB, N, D, F, AK, ECO, MA)

Verwante talen Duits, Engels en Nederlands zijn familie van elkaar. Hoe kun je dit herkennen? Hoe hebben woorden zich ontwikkeld? Waarom zijn sommige woorden (nog) wel, andere niet (meer) herkenbaar? (D, GB, NL, GS)

De relatie van andere landen met Duitsland In Zwitserland spreekt men ver Duitsland als "der große Kanton im Norden". In Nederland wil men per sé niet gezien worden als "Bundesland Nr. 17". Dit heeft te maken met o.a. het zogenaamde 'Calimero'-complex. Heeft Liechtenstein er eigenlijk ook last van? Of Luxemburg? (D, GS, MA, AK, internationalisering)

Het nut van drie vreemde talen leren Waarom moeten wij eigenlijk Duits en Frans leren? We spreken toch al Engels! Die Fransen en Duitsers leren ook geen Nederlands ...! En hun Engels is een ramp! Dit zijn veel gehoorde uitingen van frustratie, want talen leren vereist constante training en kan daarom best lastig zijn. Maar hoe zit het nou werkelijk? Kloppen de beweringen wel? En wat zit achter het feit dat wij in Nederland 3 vreemde talen leren?

54

(D, F, GB, NL, GS, MA, ECO, AK, internationalisering)

Je kent de taal. Maar ken je het land? Onbekend maakt onbemind. Wat weten leerlingen eigenlijk van de landen waarvan zij de talen op school leren? En waar halen zij deze informatie vandaan? Wie informeert zij en wat doen zij er vervolgens mee? (D, F, GB, AK, GS, MA, internationalisering)

Waarom is internationalisering voor Nederlandse leerlingen interessant? Europees burgerschap, internationalisering. De inwoners van Nederland zijn immers niet alleen op de wereld. Wat wordt hiermee precies bedoeld? Wat merk jij hiervan op school? Wat zijn jouw wensen m.b.t. deze onderwerpen? Hoe zou men deze op school kunnen realiseren? (internationalisering, AK, GS, MA, ECO, D, F, GB, NL, BSM)

Hoe leer je een taal op school? Talen leren op school - voor menige leerling geen gemakkelijke klus. Waarom leren jullie een taal op de een bepaalde manier? Wat zijn jouw ervaringen? Welke visie en overtuigingen zitten hierachter? Wat zegt de theorie? Hoe zou jij het liefst een taal willen leren en waarom? (D, F, GB)

Singer-songwriters door de eeuwen heen Singer-songwriter, Liedermacher, Chansonnier. Zij allen borduren voort op de Middeleeuwse minnezanger en troubadours. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen toen en nu? Waar kwamen en komen zij vandaan? Wie was en is succesvol en waarom? Met welke bedoelingen schreven en zongen, schrijven en zingen ze? Waarover zongen en zingen zij? En wie waren en zijn hun publiek? (CKV, D, F, GB, NL, GS, MA, ECO, internationalisering)

Ich bin ein Europäer! Interculturaliteit. Europeanen lijken best wel op elkaar. Echt waar? Waarom gaat het dan in de communicatie en het zakendoen nog zo vaak mis? Wat zijn onze overeenkomsten en verschillen? Een onderzoek naar gewoontes en bijzonderheden m.b.t. (non) verbale communicatie. De "Do's and don'ts". (D, F, GB, NL, MA, internationalisering)

55

Biologie Een eis die biologie stelt aan het PWS is dat het verder gaat dan literatuuronderzoek. Liefst een experimet, maar ook vergelijkend onderzoek is mogelijk. Leerlingen kiezen vaak iets psychologisch, kan. Voorbeelden van onderwerpen:

- onderzoek naar slaapdeprivatie (VWO) - onderzoek naar de invloed van verontreinigende stoffen op dieren

(mosselkweek monitor, aanwezig op school) - onderzoek naar tandplak (bacterieenkweek), vooral leuk voor vwo-

tandarts! - multitasken - effect sportdrankjes (havo), combi met BSM mogelijk... - invloed straling mobieltjes op kiemplanten - invloed geur op leerprestaties - invloed muziek op leerprestaties - etc.

Wiskunde Gulden Snede verhouding in planten en kunstgeschiedenis? Samenwerking tussen wi, bio, kunst

trillingen van snaren, aan de hand van lengte en toonhoogte. Geluid van een mug en een bromvlieg zou hierdoor misschien verklaard kunnen worden. Samenwerking tussen wi, natuurkunde, bio, muziek

Vlakke meetkunde Vlakke meetkunde wordt gebuikt in verdeling van kavels en bij landmeten. Hoe zit dat in het groot, wanneer je correcties moet uitvoeren door de bolling van je oppervlak. Meetkunde over een bol.

goochelen met getallen, kaarten en munten. Vaak is de truc bij goochelen dat de uitkomst al vast staat en dat het verhaal de toehoorder laat denken dat er een toeval is. Welke voorbeelden kun je wiskundig en natuurkundig verklaren? Welke rol heeft de taal hierin? Samenwerking tussen wi, na, ne

Voor Havo Op zoek gaan naar een dwarsverband bij een onderzoek b.v. meer studeren levert een hoger cijfer, Geleerd in 4 havo Dit kan bij veel onderwerpen

56

Voor Vwo Hypothese toetsen met significantie, kan op elk onderzoek dat twee groepen vergelijkt uitgedrukt in cijfers. Geleerd in 5 vwo Op zoek gaan naar een dwarsverband bij een onderzoek b.v. meer studeren levert een hoger cijfer.

Aardrijkskunde Zonne-energie in Marokko Waarom is Marokko nog steeds niet de grootste energieproducent voor de Europese Unie? Wat houdt een grote samenwerking tegen? Of is er eigenlijk wel eens over nagedacht?

Verval is overal, behalve in Nederland Steden raken soms in verval, kijk maar naar Detroit, St. Louis, Luik. In Nederland vind je dat verval niet. Waarom is het met Enschede niet net zo gegaan als Detroit? Waarom heeft het vertrek van bedrijfstakken in Nederland niet tot verval geleid?

Niet uitgewerkte ideeën • Gentrification in Haarlem: De woningprijzen in Haarlem stijgen enorm.

Wat heeft dat voor gevolgen voor de bevolkingssamenstelling van buurten in Haarlem?

• Wachten op de knal: Yellowstone en de vulkaan die het leven op aarde zal vernietigen. Massa-extincties vroeger en in de toekomst.

• Natuurontwikkeling: zin en onzin van ingrepen in duinen, en waarom de ontruiming van Drenthe niet plaatsvindt maar veel meer effect kan hebben (combinatie met biologie).

• Transport over het spoor: waarom is er maar 1 Betuwelijn en staan de wegen vol met vrachtwagens (combinatie met economie).

• Het Noord-Hollandse landschap zal verdwijnen. Wie let er op een leeg landschap?

Taalkundige onderwerpen (let op: lange lijst) Hieronder vind je een overzicht van onderwerpen en links naar voorbeelden van taalkundige onderwerpen die je kunt kiezen voor je presentatie. Bronnen voor taalkundig onderzoek

A. Taalverwerving 1. Thomas, Damon. Why do we talk? Horizon [BBC]. Documentaire , 2009: a. http://www.youtube.com/watch?v=qSkoBJLGvsQ (Taalverwerving 1) b. http://www.youtube.com/watch?v=g81CAbPDR4M&feature=related (Taalverwerving 2) c. http://www.youtube.com/watch?v=tTBw-HDhQLk&feature=related (Taalverwerving 3) d. http://www.youtube.com/watch?v=8x8K6ZuN-Ck&NR=1 (Taalverwerving 4)

57

2. De kritieke periode Volgens de kritieke periode hypothese ben je slechts een bepaalde periode van je leven in staat een taal op moedertaalniveau te leren. Een sprekend voorbeeld is dat van Genie, een meisje dat opgroeide zonder taal en dat daarna niet meer in staat was het moedertaalniveau te bereiken in haar eigen taal. Ga op onderzoek en zoek uit wie Genie was en wat er verstaan wordt onder de zogeheten kritieke periode. 3. Moedertaal ondersteunt tweede taal Ondanks gelijke leervermogens hebben jonge Turkse en Marokkaanse kinderen zowel in hun eerste taal als in het Nederlands een taalachterstand ten opzichte van Nederlandse leeftijdsgenootjes. Of er thuis meer Nederlands gesproken wordt, speelt verrassend genoeg geen rol in de Nederlandse schooltaalvaardigheid van de zesjarige kinderen. Dit stelt NWO-onderzoeker Anna Scheele. Zij promoveert op 11 juni aan de Universiteit Utrecht. 4. De ontbrekende schakel in het taalverwervingsdebat De centrale vraag in het taalverwervingsdebat is of het leerproces van een tweede taalleerder overeenkomt met of juist verschilt van dat van een moedertaalleerder. Door emigranten in haar onderzoek te betrekken, mensen die hun taal verliezen, hoopt Vici-winnares Monika Schmid een antwoord op deze vraag te vinden. 5. Amsterdamse taalkundigen spreken Chomsky tegen Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam (UvA) hebben een grote internationale prijs gewonnen met hun paper over kindertaalverwerving. In het paper brengen zijn verslag uit van hun onderzoek naar de vraag hoe kinderen hun moedertaal leren. De resultaten van dit onderzoek weerleggen de door veel onderzoekers aangehangen theorie van Chomsky op dit gebied. Maar wie is Noam Chomsky eigenlijk en waarom veroorzaakten zijn denkbeelden over taalverwerving voor veel ophef? 6. Hardop denken helpt peuters Uit onderzoek van de George Mason University (VS) blijkt dat hardop denken peuters en kleuters helpt bij de uitvoering van motorische taken. Door in zichzelf te praten kunnen ze bovendien oefenen met taal, waardoor hun taalontwikkeling gestimuleerd wordt. 7. Peuterbrein sneller dan computer Amerikaanse wetenschappers claimen een nieuwe theorie voor de manier waarop kinderen een taal aanleren. Doordat het jonge brein in staat is grote hoeveelheden gegevens te verwerken – ook wel aangeduid met het begrip data mining – gaat de taalverwerving razendsnel. 8. Babylab taalverwerving wordt geopend Wat begrijpen baby’s van de wereld om hen heen? Hoe luisteren ze naar spraakklanken, wat snappen ze, wat kunnen ze zelf zeggen, en wat is daar het verband tussen? Om deze vragen te onderzoeken opent de Universiteit Leiden binnenkort een nieuw Babylab taalverwerving. 9. Taalverwerving is betekenis zichtbaar maken

58

Maren Pannemann onderzocht in haar promotieonderzoek de vraag waarom kleine kinderen eigenlijk lidwoorden weglaten tijdens het taalverwervingsproces en hoe zij er uiteindelijk achter komen dat het lidwoord in hun moedertaal wel degelijk verplicht is. 10. Turks in Nederlands jasje Sprekers van het Turks in Nederland gebruiken soms andere woordconstructies dan sprekers van het Turks in Turkije. Deze constructies zijn terug te voeren op het Nederlands, aldus concludeert promovenda A. Seza Dogruöz op grond van de analyse van gesproken taaldata. 11. Praatjesmakers en draaihoofden Onderzoekers van het Amsterdam Center for Language and Communication (ACLC/UvA) doen in het Utrechts Babylab onderzoek naar de taalontwikkeling van Nederlandstalige kinderen van 18-19 maanden. De eerste resultaten laten zien dat deze kinderen al onderscheid kunnen maken tussen grammaticale verschillen, zoals bijvoorbeeld “De ridder rijden hard” en “De ridder rijdt hard”. 12. Je moedertaal van Japans kunnen onderscheiden Met een cochleair implantaat (CI) kunnen kinderen die doof geboren zijn, toch spraak verstaan en eigen spraak ontwikkelen. Ellen Gerrits doet onderzoek naar het effect van zo’n implantaat op de taalverwerving. 13. Taalverlies als spiegel van taalverwerving Promovenda Merel Keijzer deed onderzoek naar taalverlies bij Nederlandse emigranten in Canada. Het uitgangspunt van haar onderzoek was de regressiehypothese, die stelt dat het proces van taalverlies het omgekeerde is van taalverwerving. 14. Methode Turks voldoet niet Turkse leermethodes in Nederland sluiten niet aan op de doelgroep. Ze zijn meestal geschreven voor tweede taalleerders, terwijl de meeste scholieren die dit vak kiezen moedertaalsprekers van het Turks zijn. Mustafa Güleç deed promotieonderzoek naar Turkse taalvaardigheid in Nederland en Turkije.

59

15. Nooit te oud om te leren? Als je een taal niet vroeg genoeg leert, dan zul je die nooit tot in de puntjes beheersen. Iedereen die weleens een vreemde taal heeft geleerd, zal dit kunnen beamen. Althans, bíjna iedereen, want een enkeling slaagt er toch in een vreemde taal tot in de finesses onder de knie te krijgen. Hoe kan dat? En wat betekent dit voor de gangbare taalkundige theorieën? 16. Leren met en zonder feedback Kinderen die leren praten, hebben voordat ze hun eerste woordje uitspreken al maandenlang in hun wiegjes en maxicosi’s liggen luisteren en leren. Met twaalf maanden kunnen ze, zonder het zelf te weten, het verschil horen tussen wat voor hún taal relevante klanken zijn en wat niet. Martijn Goudbeek deed aan de Radboud Universiteit een promotieonderzoek naar de taalvaardigheden van baby’s. 17. Junglevrouw spreekt onbegrijpelijke taal De junglevrouw die deze maand terugkeerde naar haar geboortedorp in Cambodja, is een typisch voorbeeld van een wolfskind. Als kind verdween ze in de jungle en wist ze te overleven. Voor de taalwetenschap is het een interessante vraag wat voor soort taal wolfskinderen ontwikkelen. En of het nog mogelijk is om na terugkeer in de samenleving opnieuw menselijke taal aan te leren. Ga op onderzoek en laat aan de hand van voorbeelden zien of het nog mogelijk is om na een lange periode van isolement een taal te leren. 18. Eéntaligen zijn in het nadeel Op welke leeftijd kinderen het beste geconfronteerd kunnen worden met een tweede moedertaal is nog punt van discussie; wel blijkt dat tweetaligheid op den duur alleen maar voordelen biedt. Zelfs de EU pleit daarom voor meertaligheid. Michael Clyne, professor in de taalkunde in Melbourne, stelt dat moedertaalsprekers van het Engels in het nadeel zijn omdat zij vaker ééntalig blijven. Ga op onderzoek en leg uit welke voordelen meertaligheid biedt. 19. Jong geleerd… Zijn kinderen papegaaien? Tot op zekere hoogte doen kinderen na wat zij in hun omgeving horen. Of is taalverwerving meer dan alleen maar imitatie? 20. Kindertaal: van brabbel tot volzin Hoe komt het dat kinderen zo snel een moedertaal leren? Zoals we een gezichtsvermogen hebben, en een denkvermogen, hebben we ook een aangeboren taalvermogen. Taalkundigen proberen te ontdekken wat dat taalvermogen nu precies is. 21. “Baby’s zijn woordleermachientjes” Al meer dan dertig jaar houdt Anne Cutler zich bezig met het wonder van de menselijke taalverwerking. Hoe lukt het ons om in een klankenstroom woorden te herkennen en spraak om te zetten in betekenis? En hoe krijgen kinderen dat kunstje onder de knie?

B. Nederlands als tweede en vreemde taal

60

1. Hoe leer je een tweede taal? Kleuters leren makkelijker een tweede taal dan jongvolwassenen. Dat komt doordat jonge kinderen een taal op de automatische piloot leren terwijl scholieren veel grammaticaregeltjes moeten leren. Een lesmethode waarbij scholieren de grammatica op een onbewuste manier aanleren, net als kleuters doen, heeft meer resultaat. 2. Hoe versta je een vreemde taal Mirjam Ernestus – taalwetenschapper aan de Radboud Universiteit – ontvangt een Europese subsidie van 1,5 miljoen euro voor onderzoek naar hoe mensen die een vreemde taal leren, de spontane spraak uit die taal verwerken. Uitkomsten van dit onderzoek kunnen leiden tot betere lesmethodes voor het leren verstaan van een vreemde taal. Leg uit wat Mirjam onderzoekt en hoe zij dat onderzoek vormgeeft. 3. Nederlands als vreemde taal (kennislinkartikel) Turken en Marokkanen die Nederlands leren hebben nogal eens moeite met de Nederlandse zinsbouw. Dat komt omdat die in hun moedertaal weer heel anders is. Aan de fouten die beginnende leerders maken kun je nauwkeurig opmaken of het een moedertaalspreker van het Turks of Marokkaans betreft, als je tenminste kennis hebt van die talen. 4. Het voordeel van tweetaligheid Het meeste onderzoek naar de fundamentele taalontwikkelingsvragen gaat over kinderen die één taal leren. Maar ook van meertalige kinderen kunnen taalonderzoekers veel leren. 5. Vreemde taal makkelijker voor meertaligen Mensen die al twee talen spreken, leren makkelijker een nieuwe taal dan mensen die alleen hun moedertaal spreken. Het voordeel is niet zozeer te danken aan een talenknobbel, maar aan de ervaring opgedaan tijdens het leren van de tweede taal. 6. Een tweede taal leren in een second life Virtuele werelden zoals Second Life blijken ook een educatieve waarde te hebben. Zo kun je je er heel goed een tweede taal eigen maken, zo blijkt uit recent onderzoek.

61

7. Tweede taal Het leren van een tweede taal gaat anders dan het leren van je moedertaal. Als je jong bent kun je gemakkelijk een tweede taal leren, maar op latere leeftijd is dat veel moeilijker. Waarschijnlijk werkt het aangeboren taalvermogen op latere leeftijd minder, of helemaal niet meer. 8. Engels uit Nederlandse mond (kennislinkartikel) Nederlandstaligen oordelen kritischer over het Engels van Nederlanders dan Engelstaligen. Nederlanders laten zich in hun oordeel niet zozeer leiden door de kwaliteit van het Engels, maar veel meer door de kwaliteit van het Nederlandse accent dat in dit Engels doorklinkt. Leerlingen die een niet-standaard variant van het Nederlands spreken, hebben daardoor een dubbele handicap. 9. Kromme tenen van steenkolenengels? (kennislinkartikel) Het ‘steenkolenengels’ van Nederlanders is slechter dan ze zelf denken. Vooral Noordamerikaanse toehoorders blijken zich – meer dan Britten en Australiërs – aan de gemankeerde uitspraak te storen. Dat blijkt uit onderzoek van taalwetenschapper Rias van den Doel, die 9 november bij de Universiteit Utrecht promoveert . Hij onderzocht de beoordeling door Engelse moedertaalsprekers van uitspraakfouten door Nederlanders. Welke fouten zijn storend, welke niet? 10. Brein discrimineert niet op accent(kennislinkartikel) Spraakherkenning is een ingewikkeld proces: de spreker zendt een eenvoudige boodschap uit, maar de luisteraar ontvangt een complex geluidssignaal. Hierin zit allerlei extra informatie over de spreker verborgen, evenals omgevingsgeluiden. Toch krijgt ons brein de boodschap meestal zonder problemen door, zelfs van een spreker met een accent. Hier liggen dynamische leerprocessen aan ten grondslag. 11. “het is een grappige accent weet je” (Onze Taal artikel) Goed opgeleide, in Nederland geboren jongeren van Marokkaanse afkomst houden bewust hun Marokkaanse accent in stand. Opmerkelijk genoeg kiezen ook oorspronkelijk Turkse en zelfs Nederlandse jongeren voor zo’n Marokkaans getinte uitspraak. Hoe zit dat? En zal dit verschijnsel het Nederlands veranderen? 12. Steenkolen-Engels: een pleidooi voor normvervaging 13. Eigen taal eerst? (Onze Taal artikel) Het vorige kabinet wilde een streep halen door het Onderwijs in Allochtone Levende Talen, zo blijkt uit het ‘strategisch akkoord’ tussen CDA, LPF en WD. Is dat verstandig? En wat houdt onderwijs in de eigen taal eigenlijk precies in? 14. Engelse les aan kleuters populair (kennislinkartikel)Steeds meer basisscholen geven Engelse lessen aan jonge kinderen. Bij kinderen verloopt de verwerving van een taal nog spelenderwijs, en een goede kennis van het Engels is tegenwoordig geen overbodige luxe. De angst dat dit ten koste gaat van de kennis van het Nederlands lijkt ongegrond.

62

15. Eéntaligen zijn in het nadeel (kennislinkartikel) Op welke leeftijd kinderen het beste geconfronteerd kunnen worden met een tweede moedertaal is nog punt van discussie; wel blijkt dat tweetaligheid op den duur alleen maar voordelen biedt. Zelfs de EU pleit daarom voor meertaligheid. Michael Clyne, professor in de taalkunde in Melbourne, stelt dat moedertaalsprekers van het Engels in het nadeel zijn omdat zij vaker ééntalig blijven. 16.Als je je moedertaal vergeet (kennislinkartikel) Vaardigheden in een vreemde taal kun je snel verliezen, maar kun je ook je moedertaal kwijtraken? Taalkundigen buigen zich over de vraag naar de oorzaken en grenzen van taalverlies. 17. Filmpje over het verlies van moedertaal (wmv filmpje 7min.)Als je als volwassen mens emigreert, kun je problemen krijgen met je identiteit. Het gebrek aan kennis van de taal van je nieuwe land speelt daarbij een belangrijke rol, maar ook het niet meer spreken van je moedertaal. Dat zegt universitair docente taalvaardigheid Petra Prescher, die ook uit eigen ervaring spreekt. 18. Meertaligheid in nieuw daglicht (kennislinkartikel) Over meertaligheid bestaan hardnekkige misverstanden. In tegenstelling tot wat deze politici in verkiezingstijd roepen, kunnen Marokkaanse ouders veel beter hun kinderen een goede basis in de Berberse taal meegeven dan gebroken Nederlands met hun kinderen spreken. 19. Vloeiend meertalig op je zesde verjaardag (taalschrift) In sommige Rotterdamse basisscholen krijgen kleuters Engelse les. Maar raken kleuters niet in de war wanneer ze verschillende talen moeten leren?

20. Bilingual kids not slowed by second tongue (Engels)

21. Raising children multilingually. Interessante site van de multilingual children’s association, een Amerikaanse stichting die de belangen behartigt van tweetalige kinderen. Je vindt hier vele boeiende artikelen over het onderwerp.

22. Eén brein, meerdere talen (kennislinkartikel) Een Engelse toerist de weg wijzen? Praten met Amerikaanse vrienden of studiegenoten? Voor het gros der Nederlanders is dat geen probleem. De meeste mensen kunnen zonder grote moeite van de ene naar de andere taal overschakelen. Dat is niet zo vanzelfsprekend als het misschien lijkt, want verschillende talen zijn opgeslagen in overlappende gebieden van de menselijke hersenen.

23. Later dement door tweetaligheid (kennislinkartikel) Uit Canadees onderzoek is gebleken dat dementieverschijnselen bij tweetaligen ongeveer 4 jaar later optreden dan bij eentaligen. Bij de bestrijding van geheugenverlies werkt meertaligheid op dezelfde manier als puzzelen en bridgen: door je aandacht te focussen benut je de hersenen optimaal. Ga op onderzoek en leg uit hoe het precies zit. 24. Breintaal (kennislinkartikel) Veilig weggeborgen achter het benig omhulsel van ons schedeldak ligt de microkosmos van ons brein, met meer

63

dan honderd miljard zenuwcellen en zo’n honderdduizend kilometer aan verbindingen tussen die zenuwcellen. Deze microkosmos – met een gewicht van anderhalf pond – stelt ons in staat televisie te kijken, een auto te besturen, onze kinderen te herkennen, lief te hebben, en wetenschap te beoefenen. Bovendien kunnen we als mensen over al die zaken praten, e-mailen, gedichten schrijven en lezen. Kortom taal gebruiken. 25. Meer talen op straat! Nog niet zo heel lang geleden wil een Nederlandse minister in navolging van de gemeente Rotterdam een gedragscode instellen, waarin gepleit wordt vóór het gebruik van de Nederlandse taal in het openbare leven. Taalkundigen horen echter liever meer talen op straat. Kun je het gebruik van Nederlands verplichten op straat? Ga op onderzoek en leg uit waarom het wel of juist niet zo’n goed idee is. 26. Vreemde taal kan je ook later leren Holger Hopp deed promotieonderzoek naar het taalvaardigheidsniveau van Duitse studenten die Engels, Nederlands of Russisch als moedertaal hadden. Door hun bekendheid met naamvallen, bleken de Russen een voorsprong te hebben op de Engelsen en Nederlanders.

C. Dierentaal 1. http://www.kennislink.nl/publicaties/dierentaal Mensen praten, de hele dag door, over van alles en nog wat. Uit onderzoek blijkt zelfs dat mensen zo’n tweederde van de tijd dat ze praten besteden aan roddelen over anderen. Omdat roddelen een gunstige uitwerking kan hebben op je eigen positie binnen een groep, zijn er wetenschappers die menen dat taal om die reden ook is ontstaan. Maar in hoeverre is menselijke taal uniek? Wat zeggen katten tegen elkaar als ze miauwen, of vogels die vanaf een boomtak hun liedje zingen? Roddelen ze misschien ook? Waar hebben ze het eigenlijk over? Om die vragen te beantwoorden is het nodig eerst goed te weten wat taal tot taal maakt. Via de bovenstaande link krijg je toegang tot verschillende interessante site die diverse aan dierentaal gerelateerde onderwerpen behandelen. Aan bod komen de onderstaande onderwerpen. 2. Zangvogels leren slapend hun liedjes Zebravinken leren hun liedje van hun vader en hun hersenen zijn daarbij ook actief tijdens het slapen. Dat concluderen biologen van de Universiteit Utrecht. Dit is een nieuwe aanwijzing dat het leerproces overeenkomt met de manier waarop kinderen leren spreken. De resultaten verschijnen op 9 juni in de Proceedings of the Royal Society. 3. Jonge vogels leren brabbelend hun deuntjes Vogels leren, net als kinderen die leren spreken, al brabbelend hun ‘moedertaal’ te fluiten, zo blijkt uit onderzoek van MIT Cambridge (VS). Dit brabbelend onderzoeken van de fluitmogelijkheden vindt in een ander gedeelte van de hersenen plaats dan het gefluit van de getrainde deuntjes door een volwassen zebravink.

64

4. http://www.taalvariatie.nl/2010/04/01/diergeluiden-vertaald-door-google-translate/Promotiefilm van een nieuwe applicatie voor de iphone. Ga op onderzoek en leg uit waarom de ontwikkeling van een dergelijke applicatie onmogelijk is

D. Jongerentaal 1. 125 jaar na Dik Trom (Kennislinkartikel – Onze Taal 2006) Jongeren gebruiken een heel eigen taal, waar ouderen vaak niet zo veel van snappen. Maar zo is het niet altijd geweest: jongerentaal is een relatief nieuw verschijnsel. Van moppig tot doeko: de geschiedenis van een belangrijke katalysator van taalverandering. 2. Jongerentaal in de Nieuwe Van Dale (Kennislinkartikel) Wim Daniëls is een veelzijdig schrijver en taalkundige. Naast columns voor het Eindhovens Dagblad en het Brabants Dagblad, schrijft hij ook boeken over taal. In deze bijdrage neemt hij de nieuwste Van Dale onder de loep en neemt ons mee op zijn zoektocht naar jongerenwoorden. 3. Het voordeel van blingbling (Kennislinkartikel) Het woord blingbling is begonnen als een woord voor een bepaald soort sieraden, maar het is allang veel meer dan alleen dat. Blingbling is een algemene aanduiding geworden voor iets wat in is, wat hip, modieus, trendy is. Maar waar komt dit woord eigenlijk vandaan? 4. Leuk is anders! (Kennislinkartikel) Waarom wordt het woord leuk zo vaak gebruikt? Hoe komt het dat iedereen gelijk begrijpt wat je bedoelt, als je zegt dat iets leuk was? En is leuk een typisch Nederlands woord te noemen? 5. Autochtone en allochtone jongeren: jongerentaal (Meertens Instituut; pdf) 6. Straattaal schaadt imago Suriname (Kennislinkartikel)Vincent de Rooij,

universitair docent Antropologie aan de UvA, stelt dat met name oudere Surinamers moeite hebben met de manier waarop het Surinaams in jongerentaal wordt gebruikt. Hij legt uit waarom jongeren graag Surinaamse woorden gebruiken.

7. Straattaal of het Nederlands van de toekomst (Kennislinkartikel) Het begrip straattaal roept tegenwoordig allerlei – veelal negatieve – associaties op. Toch is de context veel breder dan in de media geschetst wordt. Straattaal is een taal die steeds meer jongeren spreken. Deze nieuwe variant van het Nederlands bestaat niet alleen uit een paar exotische woorden, maar heeft ook een andere uitspraak en zinsbouw dan het Standaardnederlands.

8. ‘Hé sma, warr gha jai?’(Kennislinkartikel – Onze Taal 2004) Zes jaar geleden werd er een nieuwe variëteit van het Nederlands gesignaleerd: straattaal, een jongerentaal die doorspekt is met Surinaams, Engels en andere talen – en die razendsnel verandert. Want wie het bijvoorbeeld nu nog over ‘scotten’ heeft, bewijst daarmee niet meer helemaal van deze tijd te zijn. Hoe klinkt straattaal tegenwoordig?

65

9. ‘Het is een grappige accent weet je’ (Kennislinkartikel – Onze Taal 2005)

Goed opgeleide, in Nederland geboren jongeren van Marokkaanse afkomst houden bewust hun Marokkaanse accent in stand. Opmerkelijk genoeg kiezen ook oorspronkelijk Turkse en zelfs Nederlandse jongeren voor zo’n Marokkaans getinte uitspraak. Hoe zit dat? En zal dit verschijnsel het Nederlands veranderen?

10. Straattaalwoordenboek (2005-2006) Informatieve site met filmmateriaal

11. Straattaal lonkt naar Groene Boekje (Taalschrift) Te gek’ en ‘onwijs gaaf’ hebben afgedaan. Wie een beetje bij is, zegt nu 'cool’ en 'flex’. Jongeren spreken Murks, Bijlmers, Algemeen Citï¿½s of Verlan. In hun straattaal vervangen ze Nederlandse woorden door zegswijzen uit immigrantentalen en uit het Amerikaanse slang. Pessimisten vrezen dat de jongerentaal het Algemeen Nederlands op de lange duur zal besmetten. Mieke Zijlmans meet de praat van de straat.

12. Het verschijnsel straattaal: een verkenning (Meertens Instituut; pdf)

13. ‘Ik was me verslapen, weet je?’ (Kennislinkartikel – Onze Taal 2002) Bij toeval ontdekte taalkundige Jacomine Nortier een aantal jaar geleden een nieuwe variant van jongerentaal. Het Murks – een samentrekking van Marokkaans (Berbers en Arabisch) en Turks – wordt gesproken door autochtone Nederlandse tieners die de taal van hun allochtone leeftijdsgenoten imiteren. Niet om ze op de hak te nemen, maar omdat het stoer is.

14. Utrechtse scholieren praten Murks (Universiteit Utrecht) Nederlandse jongeren die het accent en de intonatie van hun Marokkaanse en Turkse leeftijdgenoten na-apen. Dr. Jacomine Nortier ontdekte dit 'Murks’ tijdens haar onderzoek in de Utrechtse wijk Lombok. De allochtone jongeren vinde het maar niks. Zij koesteren hun eigen 'straattaal’.

15. Creatief met taal of het nieuwe Korterlands (Kennislinkartikel) Volgens taalkundige Hans Bennis is sms-taal een creatieve taal met een eigen grammatica. In sommige gevallen leidt sms’en zelfs tot alfabetisering. Behalve dat het een economische manier is van communiceren, is sms-taal net als elke andere taal een middel om identiteit mee uit te drukken.

16. Het emoticon. Een hulp bij de interpretatie? (Kennislinkartikel) Emoticons worden steeds vaker gebruikt: in sms’jes, op MSN maar ook in e-mails. Met een emoticon kun je aangeven met welke emotie de voorafgaande zin geïnterpreteerd moet worden. Maar hebben we echt zo’n gezichtje nodig om de zin juist te interpreteren? Of kan het ook voor verwarring zorgen

17. Schrijven niet slechter door MSN (Kennislinkartikel) Uit onderzoek van wetenschappers aan de University of Toronto (Ca.) blijkt dat MSN- en sms-taal lang niet zo slecht is voor de taalvaardigheid van scholieren als veel volwassenen denken. Zo zijn er wel degelijk regels verbonden aan het gebruik ervan. Uit ander onderzoek lijkt te blijken dat veel chatten geen negatief effect heeft op de kwaliteit van opstellen en werkstukken.

66

18. Smiley vergroot begeerlijkheid (Kennislinkartikel) Een corpusstudie naar

de functie van emoticons toont aan dat een smiley in een sms-berichtje niet alleen maar de gevoelsstaat van de zender weergeeft maar tevens gebruikt wordt om indruk te maken op de ontvanger.

19. Emoticons in Japan (Kennislinkartikel) Emoticons zijn niet universeel. Onderzoek van de Japanse gedragswetenschapper Masaki Yuki laat zien dat Japanners en Amerikanen de liggende gezichtjes heel verschillend interpreteren. Dit heeft alles te maken met de wijze waarop Japanners en Amerikanen hun gevoelens uiten.

20. Een smiley laat je lachen (Kennislinkartikel) Wie denkt dat communicatie via internet koud en onpersoonlijk is, heeft het mis. Internetters kunnen onder andere met emoticons heel goed online hun gevoelens overbrengen. Dat concludeert Daantje Derks in haar proefschrift “Exploring the missing wink: emoticons in cyberspace”.

21. D alm8ige sms-tl (Kennislinkartikel – Onze Taal 2006) Eind augustus verschijnt er een boek met bijbelfragmenten in sms-taal. Wijst dat erop dat deze typische jongerentaal zijn vleugels aan het uitslaan is? Duikt ‘ff w88’ ooit op in het Groene Boekje? En zo ja, hoe erg is dat? Tijd voor een rondgang langs een aantal deskundigen.

22. Kletsen in hiërogliefen (Kennislinkartikel – Onze Taal 2006) Lange tijd was jongerentaal vooral een kwestie van woordkeus: iets was niet ‘goed’, maar ‘tof’, en later ‘cool’. Door de opmars van sms en msn gaan jongeren nu ook op spellinggebied hun eigen weg. Succes werd suc6 en lekker werd lkkr. Hoe steekt sms- en msn-taal precies in elkaar? En zouden we die taal kunnen gebruiken om jongeren beter te bereiken? Kan de reclame er bijvoorbeeld haar voordeel mee doen?

23. Online woordenboek SMS & MSN

24. SMS (website Wim Daniëls) De site voor sms-taal. Je vindt hier een compleet overzicht van alle sms-afkortingen.

25. SMS: aanslag op het Nederlands? (Taalschrift) Meer dan driekwart van de Vlaamse en Nederlandse jeugd communiceert vandaag de dag via short message service, kortweg sms. Tegen soms waanzinnige snelheid tikken ze berichtjes in op hun mobiele telefoon. Wat doet die nieuwe ‘geschreven gesproken taal’ met het Nederlands? Maakt ze onze taal langzaam kapot of geeft ze die nu net nieuwe impulsen? Taalschrift zoekt het pro en contra van sms-taal. Speciaal 4U.

25. Jongeren gebruiken ‘vette dialectwoorden’ (Kennislinkartikel) Jos Swanenberg (1968) is sinds februari bijzonder hoogleraraar Diversiteit in taal en cultuur in Brabant aan de Universiteit van Tilburg. De totstandkoming van die leerstoel heeft alles te maken met de toenemende belangstelling voor dialecten of taalvariëteiten in het algemeen, aldus Swanenberg. Op 20 november hield hij zijn intreerede.

67

26. Frananglais: lingua franca in Kameroen (Kennislinkartikel) Kameroen

bestond lange tijd uit een Frans en een Brits deel. Vandaar ook dat de officiële talen van dit Afrikaanse land Frans en Engels zijn. Maar de jongste generatie gebruikt liever een mengelmoesje van Frans, Engels en Creools. Frananglais wordt deze nieuwe taal ook wel genoemd. Leraren zijn bang dat spreek- en schrijfvaardigheden van de officiële landstalen door deze nieuwe taal worden aangetast.

27. Marokkaans van de straat (Kennislinkartikel) Het Darija, het Arabische woord voor dialect, is de spreektaal in Marokko. Het is een mix van Arabische, Berberse, Franse en Spaanse woorden. Hoewel het vroeger gezien werd als een ordinair dialect, is het nu bezig met een ware opmars.

28. Alles over slang (Engels voor ‘straattaal’)

E. Bedreigde talen 1. Verdwenen taal (kennislinkartikel) Op dit moment worden er nog ongeveer 6000 talen gesproken in de wereld. Volgens optimistische voorspellingen zal dit aantal in 2100 zijn gehalveerd, volgens pessimistische voorspellingen gedecimeerd. Over 100 jaar zullen er duizenden talen verdwenen zijn. Die talen leven dan alleen nog voort in de herinnering. Is het Nederlands ook al een bedreigde taal? En het Fries? 2. Bedreigde Talen (interactief lespakket voor middelbare scholieren) 4 havo. Een lespakket dat leerlingen zelfstandig kunnen doorlopen. 3. Internet biedt toekomst aan bedreigde talen (kennislinkartikel) Het verdwijnen van duizenden talen baart zowel de Unesco als de taalkundige wereld zorgen. Er moet alles aan gedaan worden om de bedreigde talen vast te leggen: internet lijkt hiervoor een geschikt medium. 4. bedreigde talen (NWO artikel) 5. De laatste spreker van het Uru (filosofie magazine) Uit een publicatie van Unesco blijkt dat van de ongeveer zesduizend talen in de wereld een groot deel dreigt te verdwijnen. Door de druk van dominante talen als Engels, Spaans, Frans, Russisch en Chinees raken regionaal gesproken talen in onbruik. Pieter Muysken, hoogleraar taalwetenschap in Nijmegen, pleit voor het in kaart brengen van de bedreigde talen. Hij doet dat zelf op de hoogvlakte van Bolivia, waar de laatste spreker van het Uru leeft. 6. Endangered Languages (Engels) 7. Lecture on language diversity (film 25min.) 8. Een vergeten taal op Oost-Timor (kennislinkartikel) Oost-Timor is in het verleden bevolkt geraakt in twee migratiestromen. Lange tijd is gedacht dat Papuavolken uit Nieuw-Guinea de oudste stroom vertegenwoordigden, maar recent onderzoek naar het Makuva, een vergeten taal, van dr. Aone van

68

Engelenhoven van het Leiden University Centre for Linguistics (LUCL), zet deze theorie op losse schroeven. 9. Aan één woord genoeg (kennislinkartikel) Heb je wel eens medelijden gehad met Duitsers omdat ze bij iedere zin moeten bedenken welke naamvallen ze gaan gebruiken? Of met Fransen omdat ze iedere keer al die verschillende vormen van het werkwoord moeten onthouden? Het kan nog veel ingewikkelder. De Yurakaré-indianen gebruiken één woord daar waar wij een hele zin gebruiken. 10. Aymara laten de toekomst achter zich (kennislinkartikel) In alle tot nu toe bekende talen worden begrippen van tijd in ruimte uitgedrukt. Meestal is het zo dat de spreker de toekomst vóór zich visualiseert en het verleden achter zich, zo niet in de taal van de Aymara. 11. Gebarentaal in Ghanees ‘dovendorp’ (kennislinkartikel) In het dorp Adamorobe in Ghana wonen relatief veel doven. Gebarentaal neemt daarom een belangrijke plaats in binnen deze gemeenschap. Victoria Nyst promoveert op 30 maart aan de UvA op deze bijzondere gebarentaal, de Adomorobe Sign Language. 12. De grote Piraha-hoax (kennislinkartikel) De Zuid-Amerikaanse indianentaal, het Pirahã, heeft geen telwoorden, woorden voor kleuren of tijdsaanduidingen. Ook wordt wel beweerd dat deze taal het moet stellen zonder recursiviteit. In dit artikel wordt ingegaan op het begrip recursiviteit en de mogelijkheid of onmogelijkheid van het bestaan van niet-recursieve grammatica’s. Een interessant artikel voor Beta’s 13. In de ban van het Piraha (kennislinkartikel) In 2004 beweerde de Amerikaanse taalgeleerde Noam Chomsky dat recursie dé definiërende eigenschap is van het menselijk taalvermogen. Maar volgens Dan Everett gaat dit niet op voor het Pirahã, een taal die gesproken wordt in het Amazonegebied. Gevolg: een elektronische oorlog op internet. 14. Joekagir voor beginners (kennislinkartikel) Cecilia Odé vloog met een propellervliegtuig naar Siberië op zoek naar een taal van de Toendra-Joekagir, waarbij spreken overgaat in zingen. Alleen bejaarden bleken het nog te beheersen. ‘Na ieder verhaal moest ze huilen.’ 15. IJslands: taal van vikingen en saga’s de middeleeuwen sprak men in bijna heel Scandinavië dezelfde taal: het Oudijslands. Tegenwoordig verschilt het IJslands nogal van de overige Scandinavische talen. Door de geïsoleerdheid kent het IJslands weinig leenwoorden. Het puristische karakter, maar ook het naamvalsysteem maakt het IJslands aantrekkelijk voor taalkundig onderzoek. 16. Vijf voor twaalf voor gebarentaal (kennislinkartikel) Het aantal ‘native speakers’ van Nederlandse gebarentaal neemt af. Voor taalkundigen die onderzoek doen naar gebarentaal is het daarom vijf voor twaalf: ze moeten nú zo veel mogelijk materiaal verzamelen. Aan de Radboud Universiteit in

69

Nijmegen wordt daarom een groot Corpus Nederlandse Gebarentaal aangelegd. 17. Nederlandse taalkundige ontdekt doodgewaande taal (kennislinkartikel) Het Cappadocisch werd tot in de jaren ’20 in Cappadocië (Centraal-Turkije) gesproken. In de jaren ’60 gingen taalkundigen en historici ervan uit dat deze Grieks-Turkse mengtaal was uitgestorven. Totdat Mark Janse in 2005 in Griekenland een aantal sprekers van het Cappadocisch ontdekte. 18. Vreemdelingen maken de taal simpel (kennislinkartikel) Zal het Nederlands veranderen onder invloed van nieuwkomers? Waarschijnlijk wel, blijkt uit onderzoek naar de manier waarop uiteenlopende talen in de loop van de tijd veranderd zijn. Samenlevingen die openstaan voor vreemdelingen ontwikkelen een ‘eenvoudiger’ taal dan gesloten samenlevingen. 19. Taalverandering als noodzaak (kennislinkartikel) Taalverandering is vaak een manier om het systeem eenvoudig te houden, het is ook noodzakelijk omdat er anders te veel uitzonderingen komen. Taalverandering is dus niet hetzelfde als taalverloedering. 20. Wereldnederlands (kennislinkartikel) Voor veel mensen is de ‘verengelsing’ de meest in het oog springende ontwikkeling die het Nederlands momenteel doormaakt. Maar wie zijn oor te luisteren legt bij de jeugd, ontdekt heel andere invloeden, namelijk van de zogenoemde etnische variëteiten van het Nederlands. Wat hebben die variëteiten met elkaar gemeen? En wat zal er uiteindelijk van in onze taal terechtkomen? 21. 4000 jaar veranderend Egyptisch (kennislinkartikel) Talen veranderen, maar de regels voor de zinsbouw zijn uiterst robuust, menen taalkundigen. Chris H. Reintges waagt op grond van 4000 jaar Egyptisch de hypothese dat ook de zinsbouw kan verschuiven. 22. Het Hebreeuws is niet van deze tijd (kennislinkartikel) n het binnenkort te verschijnen boek Hebreeuws als mythe stelt taalwetenschapper Ghil’ad Zuckermann voor om de benaming Hebreeuws af te schaffen en de taal van de Israëliërs voortaan Israëlisch te noemen. De taal die Israëliërs spreken staat namelijk ver af van de taal van hun bijbelse voorouders. 23. Natuurlijke verschuivingen (Onze Taal artikel) Mag je iemand die nooit met lood werkt nog wel een ‘loodgieter’ noemen? En kan het woord uniek verwijzen naar meer dan één exemplaar? Veel taalgebruikers klagen erover dat de oorspronkelijke betekenis van woorden uit het zicht verdwijnt. Die klachten zijn misschien begrijpelijk, maar terecht zijn ze zeker niet. 24. Ons Nederlands verloedert? (Kennislinkartikel) 25. Language change (Engels) 26. Onderzoek leidt tot taalbewustzijn bij gebruikers uitstervende taal Op 30 oktober promoveert Dörte Borchers op het Sunwar. Deze Himalayataal, die

70

gesproken wordt in het oosten van Nepal, telt nog zo’n 20.000 sprekers. Het Sunwar is een bedreigde taal, maar het onderzoek van Borchers lijkt een nieuw taalbewustzijn teweeg te brengen bij de Sunwarsprekers. 27. Moedertaal staat voor identiteit (kennislinkartikel) Op 21 februari is het Internationale Moedertaaldag. De voorspelling is dat over honderd jaar nog maar 10 procent van de huidige 6000 moedertalen over is. Taalkundige Pieter Muysken ziet dit als een verarming. De overheid zou een rol kunnen spelen bij het behoud van minderheidstalen door ze niet alleen te erkennen, maar ook door ze onderdeel te maken van de nationale identiteit. 28. Chinees vrouwenschrift beleeft come-back (kennislinkartikel) Yang Huanyi stond bekend als de laatste Chinese spreekster van het Nushu, een taal die alleen door vrouwen van het Yao-volk werd gesproken. Toen zij op 20 september 2004 stierf, werd ook het Nushu-schrift uitgestorven verklaard. Dit doodvonnis bleek echter te voorbarig. Momenteel is er sprake van een ware opleving van het Nushu. 29. Taal is wezenlijk voor je identiteit.’ (wereldomroep artikel) 30. Verlies van moedertaal leidt tot verlies identiteitls je als volwassen mens emigreert, kun je problemen krijgen met je identiteit. Het gebrek aan kennis van de taal van je nieuwe land speelt daarbij een belangrijke rol, maar ook het niet meer spreken van je moedertaal. Dat zegt universitair docente taalvaardigheid Petra Prescher, die ook uit eigen ervaring spreekt. Prescher kwam als 19-jarige uit Oost-Duitsland naar Groningen. In haar werk als vertaalster ontdekte ze dat het steeds moeilijker werd om in het Duits te schrijven. Ze moest vaker het woordenboek raadplegen en haar teksten 'klonken’ steeds minder Duits. De moedertaal slijt als het ware weg. Die eigen ervaring was voor Petra de start van haar promotie-onderzoek naar het verband tussen taal en identiteit, waarover ze in Adams Appel vertelt. Prescher maakte twintig interviews met Duitse mensen die al lange tijd in Nederland woonde en is nu bezig met een uiterst secure analyse van die uitgeschreven interviews 31. Nederlands met een exotisch tintje (kennislinkartikel) De officiële taal van Suriname is het Nederlands. In de loop der jaren kreeg het daar allerlei invloeden te verwerken, die stuk voor stuk terug te voeren zijn op de rijke etnische samenstelling van het land, en op de bonte geschiedenis ervan. Hoe Nederlands is het Surinaams-Nederlands nog? 32. Nederlands tussen Duits en Engels Een halve eeuw geleden beweerde de Nederlandse taalkundige Van Haeringen dat het Nederlands niet alleen geografisch, maar ook taalkundig tussen het Engels en het Duits in staat. Zijn visie is nog steeds actueel in modern taalwetenschappelijk onderzoek. 33. Het Punisch was niet dood (kennislinkartikel) Het Punisch is na de verwoesting van Carthago binnen 200 jaar vervangen door het Latijn, zo luidt de gangbare stelling. Niet waar, constateert Robert Kerr na een analyse van laat-Punische inscripties. Het Punisch was een levende taal, waarschijnlijk tot de komst van de islam.

71

34. Marokkaans van de straat (kennislinkartikel) Het Darija, het Arabische woord voor dialect, is de spreektaal in Marokko. Het is een mix van Arabische, Berberse, Franse en Spaanse woorden. Hoewel het vroeger gezien werd als een ordinair dialect, is het nu bezig met een ware opmars. 35. Turks in Nederlands Jasje (kennislinkartikel) Sprekers van het Turks in Nederland gebruiken soms andere woordconstructies dan sprekers van het Turks in Turkije. Deze constructies zijn terug te voeren op het Nederlands, aldus concludeert promovenda A. Seza Dogruöz op grond van de analyse van gesproken taaldata. 36. Engels als wereldtaal? (kennislinkartikel) 37. Internationale communicatie via tussentalen (kennislinkartikel) Niet-moedertaalsprekers van het Engels spreken meestal met een accent dat hun afkomst verraadt. Eigenlijk spreken ze een tussentaal: Engels met sterke invloeden van de moedertaal. De mate waarin sprekers van verschillende vormen van het Engels elkaar onderling verstaan en begrijpen, wordt voornamelijk bepaald door de afstand tussen de moedertaal van de sprekers en het Engels. 38. Hoe meer internationalisering, des te minder Engels (Nationaal Bureau Vreemde Talen). Zie artikel bureaublad. 39. Naar een Arabische standaardtaal (kennislinkartikel) In de Arabische wereld ontbrak het lange tijd aan een standaardtaal. Het Klassiek Arabisch was de taal van juridische teksten en de Koran: het behoorde vooral toe aan de elite. In de 19e eeuw kwam een modernere variant van het Klassiek Arabisch in omloop: het Modern Standaard Arabisch, dat tegenwoordig met name door het gebruik in de media een steeds grotere invloed krijgt.

F. Dialecten 1. http://www.meertens.knaw.nl/soundbites/ Hier vind je enkele honderden uren geluidsmateriaal, zoals deze in de afgelopen decennia zijn verzameld door onderzoekers van het Meertens Instituut (KNAW). 2. http://www.kennislink.nl/publicaties/jongeren-spreken-geen-dialect-maar-gebruiken-vette-dialectwoorden-punt-punt-punt ‘Als je een jongere in Tilburg vraagt of hij nog dialect spreekt, zal hij in negen van de tien gevallen met ‘nee’ antwoorden. Om vervolgens een variant van het Nederlands te laten horen, die doorspekt is met Tilburgse woorden als zat (‘genoeg) of bekant(‘bijna’).’ 3. http://www.kennislink.nl/publicaties/steeds-minder-nederlanders-spreken-dialectIn 1995 sprak nog 27% van de Nederlandse ouders onderling een streektaal of dialect; in 2003 was dit geslonken tot 18% – een afname met een derde. Het blijkt dat het Limburgs het meest gesproken wordt door ouders, gevolgd door het Fries, Zeeuws, Nedersaksisch en Brabants. Er bestaat

72

een duidelijke tendens tot afname van het gebruik van nagenoeg alle streektalen en dialecten 4. http://www.kennislink.nl/publicaties/de-zin-van-het-dialectDe aanwezigheid van complexe zinsconstructies in dialecten laat zien dat elk dialect zijn eigen regelsysteem heeft en daardoor niet onderdoet voor de standaardtaal. 5. Steeds minder Nederlanders spreken dialect (kennislinkartikel) In Nederland wordt steeds minder vaak een dialect of streektaal gesproken. Dit blijkt uit onderzoek van Geert Driessen, onderzoeker bij het aan de Radboud Universiteit Nijmegen verbonden onderzoeksbureau ITS. 6. Oerol is eilander dialect Niet alleen tijdens Oerol is Terschelling een smeltkroes van culturen. De eilandcultuur is al eeuwenlang doordrenkt met invloeden van buitenaf, evenals de taal die er gesproken wordt. 7. Een echte Amelander spreekt dialect (Kennislinkartikel) Als toerist op Ameland valt het niet mee om iets van het lokale dialect op te vangen. Mathilde Jansen deed jarenlang onderzoek naar het Amelands, dat nog steeds door een meerderheid van de Amelander bevolking gesproken wordt. Ze schreef haar bevindingen op in de nieuwjaarsuitgave van het Meertens Instituut: ‘Een echte Amelander spreekt dialect’ (vanaf 1 februari in de boekhandel). In het voorjaar verschijnt haar proefschrift, dat ze in april zal verdedigen aan de Vrije Universiteit Amsterdam. 8. Friesland klaar voor Gooise r (Kennislinkartikel) Friesland is één van de weinige provincies waar de Gooise r nauwelijks voorkomt. De tongpunt-r voert in de noordelijkste provincie nog de boventoon, maar de Gooise r wint aan populariteit. Friese meiden hebben positieve associaties bij sprekers van de Gooise r: die worden gezien als mooi, slim en rijk. 9. Verliefd op het Heerlens Nederlands (Kennislinkartikel) In Heerlen wordt naast het dialect en het Nederlands nóg een taalvariëteit gesproken: Heerlens Nederlands. Het ontstond begin vorige eeuw, toen mijnwerkers uit alle windstreken elkaar moesten zien te begrijpen. Leonie Cornips schreef een boek over dit ‘steenkolen-Nederlands

Verzamelde PWS onderwerpen - Het Schoter

Documents

Transcript of Verzamelde PWS onderwerpen - Het Schoter