1

VERSLAG WERKBEZOEK LILLE 19 + 20 APRIL 2011

Op 19 en 20 april 2011 heeft een Brabantse delegatie van bestuurders en politici onder de leiding van de Commissaris van de koningin Wim van de Donk en burgemeester Rombouts de voormalige Culturele Hoofdstad Lille bezocht. Doel van het werkbzoek was om met eigen ogen te zien wat de langdurige effecten zijn van de titel Culturele hoofdstad voor stad en regio, met name op sociaal en economisch gebied. Lille 2004 heeft een enorme impuls gegeven aan de culturele en sociale infrastructuur van de stad. Ook de naamsbekendheid is sterk verbeterd. De positieve effecten op de stadswijken en de sociale agenda zijn duurzaam gebleken en nog steeds zichtbaar.

Gesprekken in Lille

Een belangrijk onderdeel van het programma vormden de gesprekken en ontmoetingen met vertegenwoordigers van de gemeente Lille, organisatie Lille3000 en het Tourist Office.

Gemeente Lille Gesprek met: mevrouw Catherine Cullen, plaastvervangend burgemeester voor de portefeuille cultuur en de heer Laurent Dreano, wethouder van cultuur en verantwoordelijk voor Lille2004

Op woensdag 20 april worden we met koffie en thee ontvangen in een kunstzinnig beschilderde zaal van het gemeentehuis. Mevrouw Cullen en de heer Dreano vertellen ons over de belangrijke opgave waar ze voor stonden met Lille2004 en de meerwaarde die de titel heeft opgeleverd voor de stad.Vervolgens was er ruimte voor vragen en gesprek.

2

“Het belangrijkste voor het slagen van Lille2004 was dat iedere partner meewerkte. Dit was niet gemakkelijk en kostte jaren aan voorbereiding. Ik ben er trots op te zeggen dat de partnersteden in de regio nu nog steeds samenwerken”, aldus mevrouw Cullen.

Lille2004 was een samenwerkingsverband tussen in totaal 193 partnergemeenten, waarvan 7 steden in België. Ook de bevolking was nauw betrokken bij Culturele Hoofdstad Lille, er waren maar liefst 17.000 vrijwilligers die zich inzetten in 2004. Zelfs nu is een gedeelte van deze vrijwilligers nog steeds actief bij de evenementen van Lille3000. Met Lille3000 zorgt Lille voor een vervolg van het succes van 2004. Elke twee of drie jaar organiseert Lille3000 een cultureel evenement in de regio.

Dreano: “We zijn aan de slag gegaan om het beeld van een grijsgrauwe industriestad die in crisis verkeerde te doen kantelen. In Lille ging je niet op vakantie, je ging zelfs niet voor een weekendje naar Lille. Dat moest anders. We wilden Culturele Hoofdstad worden, maar dan niet voor een jaar, maar voor vele jaren. Minstens tot 3000”.

Culturele hoofdstad zijn, vraagt een investering in de toekomst. In Lille is geïnvesteerd in goede transportverbindingen met Belgie, Nederland, Engeland, Duitsland en de rest van Frankrijk. Ook is geïnvesteerd in hotels en zijn de restaurants tot bloei gekomen.

“We beseften dat het neerzetten van nieuwe gebouwen niet de grootste prioriteit had”, voegt Dreano toe, “belangrijker was bijvoorbeeld het maken van connecties tussen artiesten en publiek. De Maisons Folies zijn onze grass roots-projecten, waar hoge en lage cultuur bij elkaar komen. We hebben veel gedaan om kunst te koppelen aan mensen die doorgaans niet met kunst in aanraking komen. We zetten kunst in voor sociale groei. Met de Maisons Folies, met projecten in de wijken.”

De heer Abdel Tijani, raadslid van gemeente Helmond, vraagt zich af welke invloed 2004 heeft gehad op de werkgelegenheid. Reactie Cullen: “De eerste vraag van een CEO van een bedrijf die zich mogelijk hier wil vestigen is: wat hebben jullie hier aan cultuur te bieden?” Ze vult aan: “Voorheen werd door politici geroepen dat kunst nutteloos is, het kost alleen maar geld. Maar in 2004 hebben we geleerd dat het anders is. Kunst en cultuur zorgen ervoor dat mensen uit verschillende lagen samen gaan werken. Vroeger trokken de studenten na hun studietijd weg uit Lille. Er was voor hen geen toekomst hier, er was niets te beleven. Nu blijven ze en bouwen ze samen mee aan de toekomst van de stad. Zo werd Lille een trendy stad en een fijne plaats om te wonen en te werken. Het is een blijvende investering: in 2005 was er 30% meer budget voor cultuur dan in 2003”.

3

Marko van Dalen, raadslid uit Tilburg: “Hoe is het mogelijk om structureel voor 30 % meer cultuurbudget te zorgen?” Volgens mevrouw Cullen is dat een politieke keuze, op grond van het succes van Lille in 2004. Het besef is er dat je moet blijven investeren. “Daar plukken we nu nog steeds de vruchten van.”

Sponsoring was in de jaren voor 2004 nog een onbekend fenomeen in Frankrijk, door de ruime cultuursubsidies van de overheid. Dreano: “Sinds Lille 2004 is sponsoring heel gewoon. Het bedrijfsleven stond als het ware te trappelen om mee te mogen doen. Vooral nieuwe bedrijven die zich in Lille vestigden wilden mee doen”.

Het grootste succes van Lille2004 is volgens de heer Dreano en mevrouw Cullen de trots van de inwoners en de bestuurders. Een succesfactor voor een culturele hoofstad is een meerjarenplan met een aanpak voor, tijdens en na afloop van het titeljaar

Commissaris van de Koningin Van den Donk vat Lille2004 samen: Lille heeft zich ontwikkeld van een plaats die je passeerde tot een stad waar je vervolgens stopte en tot een stad waar je graag blijft. “It was a place to pass, it is a place to stop and it becomes a place to stay”.

Lille 3000 Presentatie en gesprek met: de heer Emmanuel Vinchon (Participatieve projects &performing arts)de heer Thierry Lesueur (coördinator Gare Saint Sauveur) Lille3000 is opgericht voor de ontwikkeling van culturele programma‟s die voortbouwen op het succes van Culturele Hoofdstad en de leefbaarheid van de regio vergroten. Lille3000 gaat door met het creëren van een aantrekkelijk cultureel klimaat voor kunstenaars, bedrijfsleven, onderwijs en de inwoners van de regio. Het is een doorlopend activiteitenprogramma met twee- driejaarlijkse hoogtepunten. De ambitie heeft 3 speerpunten:

- Versterken regionale identiteit en imago: de ontwikkeling van een regio met steden naar een

stedelijke metropool;

- Ontwikkelen van duurzame partnerships tussen bedrijfsleven, culturele sector en de burgers;

- Kennisontwikkeling en kennisdeling op het gebied van cultuur;

Emmanuel Vinchon vertelt in een korte presentatie over „Le Bal Blanc‟, de openingsmanifestatie van Lille 2004 op 6 december 2003: 600.000 bezoekers in een stad die 200.000 bezoekers telt. In 2006 ging de voyage verder met Bombaysers. „Passage Of Time‟ was in 2007 een grootse expositie in het Tripostal (het voormalige postkantoor van Lille). In 2009 was het Lille3000-thema „Europe XL‟, met een fascinerende Parade des Anges en Demons (de zwarte duivel buiten Le Gare herinnert hier nog aan/ hier op de foto). In 2010 was Lille met een paviljoen vertegenwoordigd bij de WereldExpo in Shanghai. De „Silk Road‟ is een tentoonstelling die in 2010-2011 werd georganiseerd in de fameuze Saatschi Gallery. „Futuro Textiles‟ is een textielexpositie die vanuit Lille een wereldtournee maakt langs steden als Istanbul, Barcelona en Shanghai. Op stapel staan voor de komende tijd een nieuwe expositie in Tripostal (Collector) en een tentoonstelling in 71 steden in Belgie en Frankrijk met de titel „Fantastic‟.

4

Lille3000 heeft een budget van 10 miljoen euro per jaar. Dit wordt gefinancieerd door stad, regio, metropool, staat en Europa. Private partijen en bedrijfsleven financieren hier 40% van.

Tourist Office, presentatie door Olivier Duhamel

Op dinsdagavond 19 april heeft Olivier Duhamel van het Tourist Office een presentatie gegeven over de toeristische aspecten van Lille2004. De bezoekersaantallen van Lille zijn na 2004 nog steeds hoger dan voor 2004 en er zit tot op heden een stijgende lijn in.(NB: het aantal bezoekers aan het toeristenbureau is gelijk of lager. Dat hangt samen met intensiever gebruik van internet) Gegevens over overnachtingen en horeca bestedingen ontbreken. Wel ziet men een verschuiving in de samenstelling van de toeristen: meer buitenlandse en afkomstig van meer landen.

Het Tourist Office vertelt dat sinds 2004 de TGV stopt in de stad, dat veel is geïnvesteerd in gewaagde architectuur, de gebouwen uit de Vlaamse Gouden Eeuw gerestaureerd zijn en Lille veel modern bedrijfsleven heeft aangetrokken. Tot slot is er sterk ingezet op culuur educatie.

Bezichtigingen in Lille

Maison Folies: Wazemmes en Moulin

Op dinsdag 19 april hebben twee groepen een bezoek gebracht aan de twee Maison Folies van Lille Wazemmes en Moulin. Ter gelegenheid van Lille2004 Culturele hoofdstad van Europa zijn er 12 Maisons Folie opgericht in de hele regio Nord-Pas de Calais en in België. Dit zijn nieuwe plekken in het teken van creatie, verspreiding en ontmoeting midden in de wijken en ter beschikking gesteld aan kunstenaars, verenigingen en bewoners. Er zijn daar expositieruimtes, repetitieruimtes, huizen voor kunstenaars, theaterzalen en ruimte voor ontmoeting.

5

Het Maison Folie in de wijk Wazemmes is een voormalige spinnerij, uitgebreid met een modern gebouw, gemaakt door het Nederlandse architectenbureau NOX, herkenbaar aan de golvende metalen schaal. Op de gewelfde, bakstenen vloer van de oude fabriek is nu een oriëntaalse hammam gevestigd. In de wijk Moulins is het een voormalige brouwerij-mouterij, waarvan de rond een binnenplein gelegen gebouwen nog getuigen van de architecturale zorg die in de 19e eeuw werd besteed aan industriële gebouwen. De Maison Folies zijn op maandagen en dinsdagen dicht, maar er is speciaal voor ons een rondleiding georganiseerd.

Palais des Beaux Arts

Het majestueuze Palais des Beaux Arts werd gebouwd tussen 1889 en 1892. Het is, op het Louvre na, het belangrijkste museum van Frankrijk met werken van Vlaamse, Franse en Hollandse meesters als Rubens, Van Gogh en Monet. Tijdens Lille2004 was hier de Rubens tentoonstelling die door een breed publiek bezocht is. De Brabantse delegatie kreeg in twee groepen een korte rondleiding, om een indruk te krijgen van de collectie en het gebouw.

Gare Saint Sauveur

Het werkbezoek wordt afgesloten in de Gare Saint Sauveur, een voormalig spoorwegstation waar een multimediamuseum gehuisvest is met een cinema en een restaurant. We bezoeken de multimediatentoonstelling Paranoia. Wie in november 2010 het STRP-festival in Eindhoven bezocht kon al kennismaken met enkele van de interactieve installaties die hier staan opgesteld.

6

Samen over 2018Brabant

Tijdens het werkbezoek zijn er verschillende momenten gereserveerd in het programma om samen te discussiëren over de ambitie van BrabantStad.

Artistieke visie door Martijn Sander

Op de avond van 19 april presenteert Martijn Sanders, artistiek leider van 2018Brabant de hoofdlijnen van de artistieke visie die op 16 mei aan het brede publiek wordt gepresenteerd.

Binnen het motto „de kunst van het samen leven‟ zijn er drie programmalijnen uitgezet. Deze drie lijnen hebben nog werktitels: De Onvoltooide Stad, Local World en Next Generation.

Sanders: “Alle Brabanders zullen de gastheren en gastvrouwen van 2018Brabant zijn, vooral de 300.000 amateurkunstenaars. 2018Brabant wordt daarmee geen elitair feest, maar een cultureel carnaval. Het culturele hoofdstad jaar is de kers op de taart, maar ook daarna leeft het door. De wereld zal anders tegen Brabant aan gaan kijken”.

Rode draad door de programmalijnen is met de kunst van het samen leven ook, het vormen van nieuwe netwerken van culturele, maatschappelijke en wetenschappelijke partners, verenigingen, onderwijs, bestuur en business. Tussen de spelers uit de netwerken wordt gedeeld en geruild. Op basis daarvan worden tegenstellingen zichtbaar, waaruit vernieuwing kan ontstaan: nieuwe inzichten, culturele uitingen, processen, producten en sociale innovaties. Deze vormen de opbrengst van 2018BrabantStad. Het resultaat wordt dus overal in de samenleving zichtbaar. Het vormt de

nalatenschap van 2018Brabantstad voor volgende generaties, en wordt actief gepresenteerd aan de rest van Europa.

De drie programmalijnen kunnen elkaar voortdurend raken en kruisen, omdat zij één gezamenlijk doel dienen: het doorzetten van de historische lijn om de kracht van de regio te verbinden en te delen met de rest van de wereld. BrabantStad geeft via een rijk cultureel programma, dat verknoopt is met andere terreinen, een nieuwe invulling aan de stedelijke assimilatie voor volgende generaties. Het effect van Culturele Hoofdstad stijgt dan ook ver uit boven het culturele: de nalatenschap voor toekomstige generaties is na 2018 op alle terreinen zichtbaar. Met het programma voor de Culturele Hoofdstad laadt Brabant zich op voor de toekomst

Om zoveel mogelijk resultaat te behalen uit 2018Brabant wordt een meerjarig programma met internationale allure ontwikkeld, dat in 2018 zijn hoogtepunt beleeft. Met andere Brabantse partners organiseert 2018Brabant drie spraakmakende programma‟s in vijf jaar. De evenementen hebben een sterke binding met Brabant en een internationale uitstraling. Het centrale thema voor het meerjarige programma is de ontwikkeling van de kunst van het samen leven, via „visioen‟ (2016) naar „oefening‟ (2018) en vervolgens naar „„opbrengsten‟ (2020).

7

Op 16 mei wordt ook gestart met een oproep aan de culturele sector (van amateur tot professional) en alle Brabanders om mee te denken over de invulling van het bidbook. We zijn op zoek naar vernieuwende en aansprekende ideeën. Projecten die laten zien hoe gastvrij, nieuwsgierig en trots we zijn. Op deze manier komen we samen tot een prachtig programma dat mensen verleidt en inspireert. Het gaat nadrukkelijk om ideeën voor het bidbook. Tot aan de nominatie worden geen projecten vanuit 2018Brabant gefinancierd.

De reacties op het verhaal van Martijn zijn enthousiast. Statenlid Henk Leenders: “Dit is het beste verhaal wat we vandaag gehoord hebben.” Henk Bekkers, raadslid uit Helmond: “Martijn Sanders overtuigt ons op een fantastische manier, en dat voor iemand die van buiten Brabant komt”.

De raadsleden vragen zich af wat er gebeurd als we de titel niet winnen. Burgemeester Rombouts reageert : “We worden het, daar twijfel ik niet aan. Maar als Maastricht het wordt, dan gaan we eerst bij Onno een flinke borrel halen. Vervolgens ga ik eind 2013 wel met de provincie praten, en dan moet er daarna in elke gemeente gepraat worden. Maar we gaan het dan toch doen!”

Dinergesprekken, Commissaris van de Koningin en dinergast mevrouw Jeanne Wikler van Instituut Néerlandais in Parijs

Commissaris van de Koningin Wim van de Donk opent het diner: “Lille kende ik alleen maar als een stad waar je langs rijdt. Zo kende ik het Ruhrgebied tot voor kort ook. Maar dankzij Culturele Hoofdstad verandert dat. Nu is Lille een plaats waar je naar toe gaat. We hebben in Brabant een slepende crisis. Die woedt in heel Europa. Europa dreigt het continent van de angst te worden, in plaats van de hoop. Daarom moeten we investeren. Dat is bittere noodzaak. Het gaat om onze toekomst en die van onze kinderen”.

Mevrouw Jeanne Wikler, de ambassaderaad voor cultuur, en tevens directeur van het Instituut Néerlandais in Parijs, schetst de metamorfose van Lille sinds 2004, van een stad waar je eerst liever omheen reed naar een plaats die er toe doet. “Lille heeft inmiddels een blijvende uitstraling, dat komt door de investering in infrastructuur, in communicatie en door het ontwikkelen van een toekomstvisie (Lille3000). Er was een politieke wil voor nodig om dit mogelijk te maken, maar de kunstenaars zijn de mensen die het gemaakt hebben tot wat het is.”

Wikler benadrukt het belang van het regiodenken. Lille heeft de uitvoering ook gedaan met de regio, zelfs met steden in Belgie. Ook Marseille gaat in 2013 de regio (Provence) erbij betrekken. “Makkelijk is dat trouwens niet altijd, je zult merken dat steden niet mee willen of zelfs afhaken. Zoals Toulon bijvoorbeeld.”

8

Afsluitend gesprek bij de Gare Saint Sauveur

Het werkbezoek aan Lille had tot doel te inspireren, te verbinden en te informeren. Tijdens het laatste afsluitende uurtje beantwoorden Martijn Sanders, Ton Rombouts en Heleen Huisjes vragen over het bidbook en de procedure van de kandidaatstelling.

Er wordt gevraagd over wat de inhoud van het bidbook eigenlijk is. Heleen Huisjes licht toe: Het bidbook bestaat voor uit 1/3 context, 1/3 artistieke inhoud, 1/3 governance. De ideeën voor het bidbook zullen afkomstig zijn uit het artistieke team, uit het culturele veld – zowel professional als amateurs- en spontane ideeen van alle Brabanders.

Een van de raadsleden spreekt de zorg uit, of wij ook voldoende naar de minder succesvolle culturele hoofdsteden kijken om van hun fouten te leren. Burgemeester Rombouts reageert: onze adviseur van de stuurgroep en beoogd stichtingsbestuursvoorzitter Wim van den Goorbergh, was betrokken bij Rotterdam in 2001 en zit ons goed op de huid”. Wethouder Willems uit Breda vult aan:”Wethouder Schreurs uit Eindhoven en ik zitten samen in de Eurocities, waar ook ervaringen van voormalige culturele hoofdsteden worden uitgewisseld”.

Het idee wordt geoppert om een „Vriendenkring‟ te starten. Burgemeester Rombouts:”Heel goed idee, we werken al met de Talentenpool, maar we willen natuurlijk 2,5 miljoen Brabanders als vriend”. Fabian Baumer, stagiaire en projectleider Talentenpool 2018Brabant vertelt kort: “We hebben nu al ruim 280 talenten in de pool en hebben al ruim 20 keer talenten en opdrachtgevers (bedrijfsleven en overheid) aan elkaar gekoppeld”.

In het gesprek worden ook nog de volgende suggesties en aanbevelingen gedaan:

- Organisatie van een breed overleg met alle leden van de gemeenteraden en provinciale staten

(via de griffies): De Brabant Raad

- Organiseer draagvlak en betrokkenheid door een „Vrienden van Culturele Hoofdstad‟

- Blijf de economische spin off benadrukken en daar waar nodig verder uitzoeken

- Zorg dat de oproep voor ideeën alle Brabanders bereikt en betrekt. Onderzoek op welke

wijze de niet geselecteerde projecten ook zichtbaar verbonden blijven aan culturele

hoofdstad

- Ontwikkel een cursus / masterclass voor de ontwikkeling van internationale projecten en

duurzame samenwerking

Comissaris Van den Donk sluit het werkbezoek aan Lille af met een kort woord:

“In 2018 gaan we het doen, we moeten, want cultuur is het instrument om economie en samenleving te verbinden. We moeten nu gaan investeren en we mogen ons niet laten gijzelen in onvermogen om de toekomst vorm te geven. Wij gaan Europa laten zien hoe we dat doen! Dank dat je erbij was, dank dat je hebt meegedaan. Vertel het verder!”