Foto: Erik van der Burgt

Van 9 oktober 2014 tot en met 28 februari 2015 reisde een imposant wandtapijt van 12 bij 3 meter door Brabant met daarop een (toekomst)beeld van de provincie.

De expositie, met werkateliers, debatten en diverse andere activiteiten over de vernieuwing van de ruimtelijke inrichting van Brabant, trok rond onder de naam #mozaiekbrabant.

Brabant is een mozaïek van vele steden en dorpen, landbouw en industrie, en met veel natuur en water. Een divers landschap met uitdagingen voor de toekomst. Nieuwe, creatieve ideeën zijn nodig om wonen, waterhuishouding, energie en voedselvoorzieningen met elkaar te verbinden in een nieuw ruimtelijk beleid.

Bijna 21.000 bezoekers hebben het Brabanttapijt bezocht en ideeën en tips gegeven voor Brabant over de thema’s water, wonen, energie en voedsel. Op donderdag 12 februari vond in het stadskantoor Breda de oogstbijeen-komst van MozaïekBrabant plaats. Wat heeft MozaïekBrabant opgebracht? En wat kunnen we hiermee in de toekomst?

MozaïekBrabant

12 februari 2015

Sociale innovatie in de ruimtelijke ordening

TERUG NAAR DE STARTCees van der Veeken, LOLA Landscape Architects, neemt ons mee terug in de tijd naar de oorsprong van MozaïekBrabant: IABR Urban By Nature 2014. Het ontwerpend onderzoek van Projectatelier BrabantStad is de basis van het wandtapijt. In dat onderzoek hebben de architecten gekeken naar de ruimtelijke ontwikkeling op regionale schaal. De architecten wilden niet een zoveelste plan maken met een oplossing voor elk probleem dus hebben zij gezocht naar andere verbindingen en gedeelde belangen.

DICHTBIJ HUISMaar waar zitten dan die verbindingen en gedeelde belangen? Juist onderwerpen die dichtbij de samenleving staan, leven het meest. Actuele onderwerpen die tijdens MozaïekBrabant de revue passeerden, verschilden van zorg over de herkomst en kwaliteit van voedsel tot het teveel aan water in het noorden van Brabant. En niet alleen zorgen maar ook ideeën hoe dit aan te pakken kwamen langs: foodcourts met lokaal geproduceerde producten om het verhaal achter het voedsel weer een centrale plek te geven. Of een app waarbij je kan zien hoever je huis onderloopt als we niets doen aan afwatering. De verhalen bieden inspiratie voor wat je zelf kan doen om je leefomgeving te verbeteren en hoe je daar samen - van burger tot overheid, van onderwijs tot organisatie - de schouders onder kan zetten.

VAN BURGERPARTICIPATIE NAAR OVERHEIDSPARTICIPATIESamen de schouders eronder zetten, vraagt ook om een andere benadering van de overheid. “Van ‘beste burger, u mag met ons meedoen!” naar “Overheid, u mag met ons meedoen!” aldus Yves de Boer. Daarbij is het niet zo dat de overheid helemaal niet meer stuurt of haar beschermende rol achter zich laat, maar dat doet zij door meer naast de burger te gaan staan. De Boer is groot voorstander van het loslaten van grenzen en samen in de regio zoeken naar oplossingen. Als goed voorbeeld van het benutten van de kracht in de samenleving noemt hij het initiatief De Dommelvallei in St. Oedenrode. Daar heeft men, geïnspireerd door MozaïekBrabant, de krachten gebundeld en een initiatief ontwikkeld voor een samenhangende aanpak van het gebied Dommelvallei.

VAN DENKEN NAAR DOENOok de deelnemende B5-steden (Eindhoven, Tilburg, Helmond, ‘s-Hertogenbosch en Breda) en de waterschappen zijn hard aan de slag. Wethouders Bob Bergkamp (Breda), Mario Jacobs (Tilburg), Eric Logister (’s-Hertogenbosch) en dijkgraaf Lambert Verheijen (Waterschap Aa en Maas) lieten zich inspireren door MozaiekBrabant en hebben ook stappen gezet tot concrete actie. Wethouder Mario Jacobs (Tilburg): “De contacten en ideeën geven mij energie om aan de gang te gaan. Ik heb meteen een afspraak gemaakt met Waterschap De Dommel om verder te praten over hoe we met het water in de stad kunnen omgaan”. En Lambert Verheijen maakt een directe link met nieuwe planvorming: “In het nieuwe waterbeheerplan kunnen de waterschappen het gedachtengoed van MozaïekBrabant meenemen. We mogen best reclame maken voor de unieke manier waarop we de samenwerking hebben opgepakt”.

HET JAAR VAN DE RUIMTE 2015Nadenken en het debat aanjagen over de ruimtelijke ontwikke-ling gebeurt ook op landelijk niveau. Yves de Boer wil het gevoel dat hij afgelopen jaar had, meegeven aan het Jaar van de Ruimte 2015. Hans Leeflang, bestuurslid bij het Jaar van de Ruimte 2015, ziet MozaïekBrabant als voorbeeld. “Wij gaan op inhoud en proces veel afkijken van MozaïekBrabant”, geeft Leeflang aan. Een mooi compliment!

NAAR EEN NIEUWE OMGEVINGSVISIEBrabant is na MozaïekBrabant niet ‘klaar’. Een grote uitdaging wordt het proces richting de Omgevingsvisie. Volgens Erik van Merrienboer, directeur strategie en beleid bij provincie Noord-Brabant, is daarvoor begeestering en innovatie nodig. MozaïekBrabant heeft veel losgemaakt dat ingezet wordt in het vervolgtraject.

De grote belangstelling voor MozaïekBrabant geeft Yves de Boer, gedepu-teerde Ruimtelijke Ordening en Wonen, een warm gevoel. Van de energieke evenementen van vele partners tijdens de MozaiekBrabant-tour tot het grote aantal twitter- en facebookberichten. “In Brabant geven we invulling aan de sociale innovatie van de ruimtelijke ordening”, aldus Yves de Boer. Brabantse burgers, overheden, bedrijven en maatschappelijke organisatie nemen al het initiatief om maatschappelijke vraagstukken samen op innovatieve wijze aan te pakken. Tijdens MozaiekBrabant bleek dit ook volop te gebeuren in de wereld van de ruimtelijke ontwikkeling.

TERUG NAAR DE STARTCees van der Veeken, LOLA Landscape Architects, neemt ons mee terug in de tijd naar de oorsprong van MozaïekBrabant: IABR Urban By Nature 2014. Het ontwerpend onderzoek van Projectatelier BrabantStad is de basis van het wandtapijt. In dat onderzoek hebben de architecten gekeken naar de ruimtelijke ontwikkeling op regionale schaal. De architecten wilden niet een zoveelste plan maken met een oplossing voor elk probleem dus hebben zij gezocht naar andere verbindingen en gedeelde belangen.

DICHTBIJ HUISMaar waar zitten dan die verbindingen en gedeelde belangen? Juist onderwerpen die dichtbij de samenleving staan, leven het meest. Actuele onderwerpen die tijdens MozaïekBrabant de revue passeerden, verschilden van zorg over de herkomst en kwaliteit van voedsel tot het teveel aan water in het noorden van Brabant. En niet alleen zorgen maar ook ideeën hoe dit aan te pakken kwamen langs: foodcourts met lokaal geproduceerde producten om het verhaal achter het voedsel weer een centrale plek te geven. Of een app waarbij je kan zien hoever je huis onderloopt als we niets doen aan afwatering. De verhalen bieden inspiratie voor wat je zelf kan doen om je leefomgeving te verbeteren en hoe je daar samen - van burger tot overheid, van onderwijs tot organisatie - de schouders onder kan zetten.

VAN BURGERPARTICIPATIE NAAR OVERHEIDSPARTICIPATIESamen de schouders eronder zetten, vraagt ook om een andere benadering van de overheid. “Van ‘beste burger, u mag met ons meedoen!” naar “Overheid, u mag met ons meedoen!” aldus Yves de Boer. Daarbij is het niet zo dat de overheid helemaal niet meer stuurt of haar beschermende rol achter zich laat, maar dat doet zij door meer naast de burger te gaan staan. De Boer is groot voorstander van het loslaten van grenzen en samen in de regio zoeken naar oplossingen. Als goed voorbeeld van het benutten van de kracht in de samenleving noemt hij het initiatief De Dommelvallei in St. Oedenrode. Daar heeft men, geïnspireerd door MozaïekBrabant, de krachten gebundeld en een initiatief ontwikkeld voor een samenhangende aanpak van het gebied Dommelvallei.

VAN DENKEN NAAR DOENOok de deelnemende B5-steden (Eindhoven, Tilburg, Helmond, ‘s-Hertogenbosch en Breda) en de waterschappen zijn hard aan de slag. Wethouders Bob Bergkamp (Breda), Mario Jacobs (Tilburg), Eric Logister (’s-Hertogenbosch) en dijkgraaf Lambert Verheijen (Waterschap Aa en Maas) lieten zich inspireren door MozaiekBrabant en hebben ook stappen gezet tot concrete actie. Wethouder Mario Jacobs (Tilburg): “De contacten en ideeën geven mij energie om aan de gang te gaan. Ik heb meteen een afspraak gemaakt met Waterschap De Dommel om verder te praten over hoe we met het water in de stad kunnen omgaan”. En Lambert Verheijen maakt een directe link met nieuwe planvorming: “In het nieuwe waterbeheerplan kunnen de waterschappen het gedachtengoed van MozaïekBrabant meenemen. We mogen best reclame maken voor de unieke manier waarop we de samenwerking hebben opgepakt”.

HET JAAR VAN DE RUIMTE 2015Nadenken en het debat aanjagen over de ruimtelijke ontwikke-ling gebeurt ook op landelijk niveau. Yves de Boer wil het gevoel dat hij afgelopen jaar had, meegeven aan het Jaar van de Ruimte 2015. Hans Leeflang, bestuurslid bij het Jaar van de Ruimte 2015, ziet MozaïekBrabant als voorbeeld. “Wij gaan op inhoud en proces veel afkijken van MozaïekBrabant”, geeft Leeflang aan. Een mooi compliment!

NAAR EEN NIEUWE OMGEVINGSVISIEBrabant is na MozaïekBrabant niet ‘klaar’. Een grote uitdaging wordt het proces richting de Omgevingsvisie. Volgens Erik van Merrienboer, directeur strategie en beleid bij provincie Noord-Brabant, is daarvoor begeestering en innovatie nodig. MozaïekBrabant heeft veel losgemaakt dat ingezet wordt in het vervolgtraject.

VAN ‘BESTE BURGER, U MAG MET ONS MEEDOEN!’ NAAR ‘OVERHEID, U MAG MET ONS MEEDOEN!’

Yves de BoerGedeputeerde Ruimtelijke Ontwikkeling

De rode lijn door de middag vormde de geleerde lessen tijdens MozaïekBrabant. In een notendop:

SAMEN INNOVERENOm tot vernieuwing te komen, hebben we tijdens MozaïekBrabant nieuwe

verbindingen mogelijk gemaakt: tussen inhoudelijke thema’s, tussen bestaande formele netwerken en nieuwe mensen en organisaties, tussen de wereld

van kunst & cultuur en de wereld van de ruimtelijke ordening.

BROEDPLAATSEN VOOR CREATIVITEITDoor het verbinden van ontwerpend onderzoek, de verbeeldingskracht van het tapijt, vijf eigenzinnige expolocaties en een centrale rol voor het Brabants Kenniscentrum Kunst en

Cultuur (bkkc) i.s.m. tal van partners met de wereld van bestuur en beleid ontstond nieuwe energie: bestaande patronen werden doorbroken en informele gesprekken kwamen los.

BRABANT IS EEN MOZAIEKDoordat mensen zowel hun straat als het gehele mozaïek op het tapijt

konden zien, ontstond gevoel voor de onlosmakelijke samenhang in het mozaïek. Ofwel, een groeiend besef voor de samenhang van ontwikkelingen in

Brabant in en tussen steden en het platteland.

VERDER WEVEN AAN HET TAPIJTDe ideeën van het IABR-Brabantstadatelier zijn in MozaïekBrabant breed gedeeld en

verrijkt. Vooral de insteek van het ‘verweven’ van vraagstukken, geeft veel inspiratie en energie. Dit heeft geleid tot concrete spin-offs zoals in de Dommelvallei.

OP ZOEK NAAR DE FAMILIES VAN OPGAVENGeneriek beleid voor Brabant als geheel past niet bij de actuele opgaven en

de energieke samenleving van nu. Maar een aanpak volledig gebaseerd op lokale en regionale initiatieven voldoet evenmin. We zijn op zoek naar een ‘verbindende schakel’

tussen generiek en gebiedsgericht en tussen top-down en bottom-up.

VAN VOLGER NAAR PARTNER Binnen MozaïekBrabant is het vaste netwerk rondom de ruimtelijke inrichting van Brabant verrijkt met nieuwe personen en organisaties.

De inzet van social media heeft daaraan bijgedragen.

VOEDSEL EN WATER ZIJN HIPVoedsel, wonen, water en energie vormden in beginsel de vier thema’s voor

MozaïekBrabant. De thema’s voedsel en water bleken het meest te leven in het netwerk. Voedsel en water zijn thema’s die ‘verbindend’ zijn en die een positieve lading

blijken te hebben. Ze dagen uit tot denken in kansen in plaats van in problemen.

VERTALING NAAR OMGEVINGSVISIE Hoe vertalen we deze lessen naar de omgevingsvisie? Gebruik de creativiteit

van het opgebouwde netwerk van MozaïekBrabant, maak gebruik van de concrete voorbeelden dichtbij huis, zet het experiment van het gebruik

van social media voort, benut de positieve energie die er is op onderwerpen als voedsel en water en weef verder aan het Brabantse tapijt!D

e o

og

st

va

n #

Mo

za

ïek

Br

ab

an

t

BrabantKennis en RUIMTEVOLK onderzoeken de positie, de kansen en daarmee het toekomstperspectief van de middelgrote steden in Brabant. Welke oogst van MozaïekBrabant kan hiervoor worden gebruikt? Heidi Buijtels en Judith Lekkerkerker gingen daarover in gesprek met de deelnemers. ‘Als je kansen wilt pakken, moet je meer kijken naar hoe je bij elkaar kunt aansluiten’, vertelt Judith Lekkerkerker. Naast de vijf grote steden kent Brabant nog zeven midsized steden. Zij zijn niet met elkaar te vergelijken en per regio ook anders. Zo zijn Bergen op Zoom en Roosendaal al totaal verschillende steden. Zoeken naar gelijkenissen is tevergeefs. Judith Lekkerkerker kijkt liever naar hetregionale perspectief van deze steden. Dit werd ook duidelijk in de drie subgroepen: west-, midden- en oost-Brabant waarin aan het einde van de sessie gediscussieerd werd. Wat zijn de kansen, maar zeker ook de bedreigingen voor deze steden? En hoe kun je deze bedreigingen omzetten in kansen? Het is duidelijk dat de verbinding zoeken op regionale schaal hier de sleutel kan zijn!

Naast het plenair delen van de resultaten, waren ook interactieve deelsessies onderdeel van de oogstbijeenkomst. Hier een korte terugblik.

MIDSIZE BRABANT

DEELSESSIES

De oogst van MozaïekBrabant vormt belangrijke input voor de nieuwe Omgevingsvisie voor Noord-Brabant, die in 2018 gereed moet zijn. Mark Kemperman en Rick van den Berg van het projectteam Omgevingsvisie Brabant gingen daarover in gesprek met de aanwezigen. De sessie startte met een praatplaat over de gewenste situatie. Kreten als kaderstellend, overheidsordening, toetsend en maatschappelijke activatie stonden hierin centraal. Na de tekening te hebben toegelicht, werd verdere invulling van de sessie vrijgegeven. Direct ontstond er een levendige discussie over de rol en betrokkenheid van de overheid. De algemene mening was dat het anders moet. Een veranderende rol van de overheid vraagt ook om omdenken van alle andere betrokken partijen. Hoe het gebaande pad te verlaten en nieuwe doelgroepen te betrekken, is een zoektocht. De machines uit het IABR-BrabantStadatelier kunnen goed dienen als stimulans voor nieuwe partijen. Rick van den Berg legt uit: ‘We gaan meer terug naar de basis van een omgevingsvisie en vinden eigenlijk opnieuw het wiel uit. Mensen willen wonen, werken en recreëren in hun omgeving. Voor de omgevingsvisie zoeken we naar wat er georganiseerd wordt. De kunst is te zoeken naar een andere aanpak zonder het goede wat we al hebben weg te gooien. Wanneer je doet wat je altijd al deed, krijg je wat je kreeg. We moeten het dus anders gaan aanpakken bij de nieuwe omgevingsvisie voor Brabant.’

OMGEVINGSVISIE BRABANT

Via blogs en de MozaïekBrabant- kranten hebben de zogenaamde Coolhunters van PopUp City interessante praktijken gedeeld die in Brabant spelen op de thema’s voedsel, water, energie en wonen. Welke principes kunnen we daaruit destilleren voor het nieuwe ruimtelijke beleid? Joop de Boer en Jeroen Beekmans deelden de oogst met de deelnemers en gingen in gesprek over de rode draad in de verschenen blogs. Alle projecten uit de krantjes werden in een kaartenbak geplaatst. Beekmans: “Je zou tijdelijkheid als uitgangspunt kunnen nemen voor de ruimtelijke invulling. Of je zou kunnen experimenteren met regelvrije zones in het stedelijke bestemmingsplan. De ruimtelijke kwaliteit vraagt om vooruitgang maar tegelijkertijd ook om het vasthouden van het authentieke van Brabant.” Volgens de deelnemers is authenticiteit hip, zoals het teruggrijpen naar lokale voeding en streek-producten met een culturele identiteit. De burger staat centraal in alle ontwikkelingen, door co-creaties en groeiende burgerinitiatieven. De vraag was tenslotte welke projecten of ideeën er nog toegevoegd konden worden. Dat leverde verrassende en nieuwe ideeën op zoals een app om zelf een speurtocht door de natuur te kunnen maken voor een ander. Een inspirerende discussie!

POP-UP CITY

Hoe kunnen we de ontwerpprincipes van het IABR-BrabantStadatelier concreet toepassen in het Brabants mozaïek? Cees van der Veeken van LOLA Landscape Architects en Erwin Dacier van provincie Noord-Brabant gingen hierover in gesprek met de deelnemers. Het gesprek raakte veel thema’s, maar de rode draad was: hoe kun je werken aan gedeelde belangen in plaats van gescheiden belangen? Want wil je aan de slag met het Brabants mozaïek, dan is over je stadsgrenzen heen kijken van belang. Dat blijkt in de praktijk, onder andere door bestaande structuren, knap lastig, zo ervaart het onder andere Campina Collectief die op dat snijvlak acteert. Naast vragen kwamen er ook concrete ideeën naar boven: wil je meer met de behoeftes in de regio en kijken naar ieders belang? Start dan met regiolabs waarin je dit ook echt vorm kan geven. En dat betekent niet oplossingen voorkauwen, maar zoeken naar oplossingen samen met de omgeving. En de rol van de overheid? Acteren op mesoniveau: laat initiatieven van onderop ontstaan, verbind en stuur waar nodig: laat niet los maar werk samen.

ONTWERPEN AAN BRABANTINZOOMEN OP HET MOZAÏEK

Brabantse Agrofood 2020

De wijze waarop we ons voedsel produceren, is niet toekomst-bestendig. Een dilemma dat niet eenvoudig is op te lossen. Bewustwording van de relatie tussen productie en consumptie kan een omslag ingang zetten. Tijdens de open markt hebben we verkend of we met de cultuursector een relatie kunnen aangaan zodat we nieuwe talenten en vaardigheden kunnen aanboren om een stap verder te komen.

Mooie verbindingen zijn gelegd en krachten gebundeld.

Anne ReijndersProvincie Noord-Brabant

Gesprekstafels B5-steden

Sinds oktober reist het tapijt door Brabant. Van Eindhoven, naar Tilburg, via Helmond naar 's-Hertogenbosch en het eindstation voor de MozaïekBrabant-tour Breda.

Elke stad kreeg na afloop een woordwolk als samenvatting van de oogst van die stad. Tijdens de oogstbijeenkomst wisselden de deelnemers onderling van gedachten over de oogst per stad. Een belangrijke rode draad in alle steden?

Naast inhoudelijke tips ook aandacht voor het proces: ga aan de slag samen mét in plaats van te beslissen over de omgeving.

Rezone

Tijdens de open markt hebben we Rezone the Game opgesteld en een film gepresenteerd waarin het spelprincipe te zien was. De spelers moeten samen spelen om de stad te redden van het verval. Daarnaast hebben we schetsen laten zien van Little Babylon, een interactieve inflatable, waarbij het sentiment van de bewoners van de stad te zien is in de vorm van projecties, audio en beweging van het object. Little Babylon wordt het hoofdkwartier van het Shine Festival, een nieuw kunstenfestival van 7 tot 17 mei in ‘s-Hertogenbosch. Tenslotte hebben we het concept City Craft toegelicht, een game i.s.m. Heijmans en de Erfgoedfabriek, die de processen achter gebiedsontwikkeling anders kan inrichten.

Tessa PetersRezone & Wave of Tomorrow

Social Media

Welke inspiratie heeft social media losgemaakt in het Mozaïek-Brabanttraject? Tijdens MozaïekBrabant hebben we de kracht van social media gevoeld. In korte tijd hadden we een grote groep actieve volgers. Het verrassende was dat hier veel mensen tussen zaten die niet per definitie uit de hoek van ruimtelijke ordening kwamen. Die diversiteit leverde goede energie op. Een geleerde les? De kracht van de toonzetting bij gebruik van social media.

Hoe meer het laagdrempelig en wars van beleidstaal is, hoe betrokkener de mensen. Het is een winst als organisaties dit als vanzelfsprekend doen.

Nuala BurnsProvincie Noord-Brabant

OPEN MARKT

“WAT MOOI DAT @YVESDEBOER VANMIDDAG DE OOGST VAN PRAKTIJKSCHOOL BRABANT VERBINDT AAN OOGST #MOZAIEKBRABANT! @PETER_VAN_ROOY @ERIKB52”

@AnnevanKuijk

“HANS LEEFLANG, TREKKER JAAR VAN DE RUIMTE: ‘OP DIT PUNT LOOPT BRABANT VOOROP! WE KIJKEN VAN JULLIE AF!’ #MOZAIEKBRABANT”

@carlyjansen64

“DAT WAS EEN INSPIRERENDE#MOZAIEKBRABANT DAG. LANCERING VAN DE DOMMEL-VALLEI ALS MOZAIEK IN BRABANTEN PAREL IN @AGRIFOODCAPITAL”

@Liesdetheije

“DEELSESSIE OVER HOE DE OOGST #MOZAIEKBRABANT TE BENUTTEN VOOR DE TOEKOMSTIGE OMGEVINGS-VISIE. INRICHTING BRABANT NIET MEER FEESTJE OVERHEID”

@FrankMenger

“STIEKEM ÜBERTROTS OP@MOZAIEKBRABANT, MOOIE PILOT WAARIN GEEXPERIMEN-TEERD IS MET #NETWERKEN EN #SOCIALMEDIA!”@MoniqueRoosen

“WAT IS ROL #PROVINCIE IN #OMGEVINGSVISIE? ROL VERANDERTMAAR MOET WEL STEVIG GEPAKT WORDEN: OPZIJ STAPPEN IS OOK EEN ACTIE!”

@AnneMarieD66

Fotobijdrage: Erik van der Burgt

COLOFONAFZENDERProvincie Noord-Brabant & bkkc

DATUM02-03-2015

MEDIAwww.mozaiekbrabant.comhttps://www.facebook.com/mozaiekbrabant https://twitter.com/mozaiekbrabant

CONTACT Frederiek Dijkstra (bkkc) Tel: 013-7508422

REDACTIEMonique BaarsNuala BurnsPatricia van DoorneAnne van KuijkBritt Werner

MET BIJDRAGEN VANErik van der Burgt Nuala BurnsFrederiek DijkstraFloor NausTessa PetersAnne ReijndersBritt Werner

ONTWERPBritt Werner

MET DANK AAN ONZE PARTNERS