VERSLAG...Marcel van Dijk GGD Sandra Akkermans Provincie Limburg Paul Levels Edwin Zijlstra...

VERSLAGco design sessie donderdag

12 maart 201508:30-18:00 uur Golden Tulip

Hotel Apple Park Maastricht

VERDUURZAMING A2-PROJECT, DE GROENE LOPER EN OMGEVING

InhoudWelkom 2

1.Introductie 4

2.Toelichting 6

3.Ronde1:aanscherpen 10

4.Inspiratie 44

5.Ronde2:verdieping 52

6.Afsluiting 76

DeelnemersOntwerpers

Edzo BindelsSimone HuijbregtsTon VenhoevenBas RömgensJake Wiersma

Grontmij

Marius SchoppinkMaastricht Bereikbaar

Casper StellingDeelsessie Mobiliteit

René HogerheideFerry WahlsRobin Aerts

Ministerie I&M

Marloes ClaassensInge van der Veen

Deelsessie openbaar gebied

Mark de VriesBart GroteRean VissersJoop HartmanGerard Wijnands

Deelsessie nutsvoorzieningen

Frits GeradtsPeter Rompelberg

Deelsessie Welzijn en maatschap.voorz.

Marcel van DijkGGD

Sandra AkkermansProvincie Limburg

Paul LevelsEdwin Zijlstra

Provincie Brabant

Tom SchulpenMaastricht University

Annemarie van Zeijl-RozemaAvenue2

Raymond VeugelersRob de JongWillem de Wijs

Projectbureau A2

Louis PrompersJos GeurtsBjörn Vink

Gemeente Maastricht

Fred Sijben

Architect

Paul de RuiterCorporaties

Ger BudieAmanda CrombachServ SlijpenFrans Crijns Camiel Kruchten

Specialisten

Wouter SchikVincent Jansen

Buurtenplatform

Ad LuttersMartin Huizing

Belegger

Ad HeemanFacilitatie

Samantha van RooijMaril VerstraelenWiesje BreulsBilge OzdemirGertjan KleijneJim Steenbakkers

donderdag12 maart 2015

Verslag Verduurzaming & De Groene Loper

1

WelkomSamantha van Rooij – Stratact

22

Goedemorgen allemaal,

Mijn naam is Samantha van Rooij van StratAct. Ik zal jullie vandaag faciliteren

tijdens deze co-design sessie samen met het team van StratAct. Er is enorm veel

voorwerk gedaan voor vandaag. We gaan met elkaar kijken wat kansen voor

duurzaamheid zijn en of we die kunnen en willen verzilveren. Het is belangrijk

dat we niet alleen kijken wat de kansen precies zijn, maar ook kijken hoe we deze

kansen tot uitvoering kunnen brengen.

Veel succes!



3

1. Introductie Louis Prompers – PBA2

44

Welkom allemaal,

Hartelijk dank dat jullie vandaag allemaal aanwezig konden zijn.

Duurzaamheid is een containerbegrip. Ons gezamenlijke doel is om dit containerbegrip vandaag te gaan uitkleden tot concrete acties en punten op de Groene Loper en het omliggende gebied.

Ik zou een hele speech kunnen geven over hoe mooi en hoe duurzaam de (nieuwe) A2 is, maar dit is niet wat ik vandaag zal doen. Er is mij verteld dat als je mensen iets wil laten onthouden, je ze niet te veel informatie moet meegeven en dus ook niet te veel PowerPoint slides. Vandaar dat ik ervoor heb gekozen mijn boodschap te vangen in twee slides.

Circulaire stad biedt kansen Binnen duurzaamheid kunnen op allerlei beleidsterreinen circulaire principes worden toegepast. Dit biedt een groot aantal kansen die ons kunnen helpen op zowel economisch, ecologisch en maatschappelijk gebied tot verduurzaming.

Uitspraak: Duurzaamheid (kan) geld kosten, doch spaart ALTIJD kapitaal.

Toelichting: Het is niet zo dat duurzaamheid altijd ook meer kosten met zich brengt. Daarnaast moet men niet alleen de opbrengsten in economisch

kapitaal (geld) meten, maar ook op basis van besparing/verbetering op de gebieden van maatschappelijk en ecologisch kapitaal.

Dit is de boodschap die ik jullie vandaag wil meegeven.

Ik wens jullie vandaag heel veel succes!



5

2. ToelichtingRob de Jong – Directeur Avenue2

66

Het lijkt mij goed om nog even kort het project toe te lichten, aangezien niet iedereen in ons gezelschap dagelijks met het A2-project en de Groene Loper bezig is.

Waar staan we? De bouw van de tunnel is al klaar en de tunnel gaat eind 2016 open voor verkeer. Daardoor wordt de doorstroming op de A2 veel beter. In de oude situatie waren er verkeerslichten aanwezig in Maastricht, wat uniek en niet gewenst is voor een snelweg. Ook heeft deze ingreep andere belangrijke kansen voor de stad gecreëerd. Waar voorheen de stadsdelen Oost en West werden doorsneden door de drukke snelweg, ontstaat nu kans voor verbinding.

Helen van Maastricht-Oost Maastricht-Oost is een gebied wat zichtbaar toe is aan een frisse wind. Met het realiseren van de tunnel willen we Maastricht-Oost ‘helen’, dat wil zeggen dat we het gebied willen opknappen en verduurzamen.

Mijlpalen

De tunnel wordt opengesteld op 16 december 2016: Het exterieur van de tunnel is af, nu wordt gewerkt aan het interieur van de tunnel. Op 16 december 2016 zal deze officieel geopend worden door Koning Willem-Alexander.

Het laatste vastgoed wordt opgeleverd in 2026:Zodra de Groene Loper en de bijbehorende openbare ruimte is aangelegd,

waar in 2017 aan wordt gewerkt, kunnen braakliggende kavels bebouwd worden. Uitgaande van een marktopname van circa 100 woningen per

jaar zal het laatste nieuwe vastgoed in 2026 worden opgeleverd.



7

Co-Design Wij gebruiken co-design principes om belangrijke thema’s aan te pakken binnen de realisatie van de Groene Loper en bijbehorende vastgoed. Door gebiedsontwikkeling op deze manier aan te pakken zorgen wij er voor dat de perspectieven en ideeën van alle belanghebbenden aan bod komen. Daarnaast zorgt de verrijking vanuit deze groepen voor betere aansluiting met de context. We hebben verschillende deelonderwerpen gedefinieerd binnen de ontwikkeling. Het gaat om specifieke gebieden maar ook om thema’s zoals tijdelijkheid en ook duurzaamheid.

DNA Een thema dat al aan bod kwam is identiteit. Waar moet de Groene Loper eigenlijk voor staan? We hebben daarom een ‘DNA’ voor de Groene Loper opgesteld. Met dit DNA willen we benadrukken dat wij staan voor verbinden en ontmoeten, daarnaast hebben we er voor gekozen om de Groene Loper te verrijken met diverse functies en nieuwe stedelijkheid. Deze keuzes hangen samen met het feit dat de Groene Loper als woninggebied interessant is voor een andere doelgroep dan die gericht is op wonen in het centrum. De doelgroep waar we op mikken rondom de Groene Loper bestaat uit mobiele tweeverdieners of ZZP-ers, mensen met een portemonnee, maar die niet te veel willen betalen. Zeker op het gebied van duurzaamheid hebben deze mensen een bepaald profiel.

FaseringHalverwege 2017 is de openbare ruimte gereed, daarna zijn alle kavels gereed voor bebouwing. We zullen in het midden en op de koppen (noord en zuid) gaan beginnen met bouwen. Langzaam zal de bebouwing dan naar elkaar toe groeien. We hebben er voor gekozen om eerst deze belangrijke en zichtbare gebieden aan te pakken, zodat we al meteen in het begin waarde kunnen creëren op de Groene Loper.

Midden: Albert HeijnIn een van onze eerdere co-design sessies hebben we gekeken hoe Albert Heijn, die op de Scharnerweg op zoek is naar verandering een steentje kan bijdragen aan de verbetering van het gebied. Met Albert Heijn en omwonende burgers hebben we bepaald hoe winkel en omgeving beter kunnen worden ingericht in relatie tot de buurt. Zo zijn we tot een nieuwbouwconcept gekomen. Dit jaar hopen we te starten met de bouw van de nieuwe Albert Heijn.

8

Midden: Gemeenteflat Grenzend aan de Albert Heijn, en direct aan de Groene Loper, ligt de Gemeenteflat, eigendom van Avenue2. Dit gebouw gaan we weer in originele staat herstellen. Het gebouw wordt door veel Maastrichtenaren nu als ‘lelijk’ ervaren, maar het is een rijksmonument. Wat er nu net niet goed uitziet willen we dus weer aantrekkelijk gaan maken. Daarnaast gaan we als belangrijke verandering nieuwe entrees maken, waardoor de Gemeenteflat vanaf de Groene Loper ook toegankelijk wordt.

Duurzaamheid We hebben aan de hand van verschillende thema’s gekeken wat aandachtspunten voor de Groene Loper zijn. Een van die aandachtspunten is: duurzaamheid. Hier zullen we het vandaag dan ook over gaan hebben. We hebben al veel ideeën, we moeten ze alleen tot leven wekken. We moeten er een haalbaar totaalplaatje van maken. Financiering en betaalbaarheid zijn daarbij ook zeker belangrijke criteria. Ons doel is om integrale business cases te formuleren zodat we zo duurzaam mogelijke plannen kunnen bekostigen.

Het project is op zichzelf al heel duurzaam. Zo is er in het verleden voor gekozen om in plaats van een ring rondom de stad, een dubbellaagse tunnel te realiseren. Middels deze tunnel ontstaat er als het ware driedubbel grondgebruik, aangezien de bovenliggende grond de mooie Groene Loper zal worden. Er is veel materiaal hergebruikt tijdens het bouwproces, hiermee zijn onder andere straatkunstwerken gemaakt.

Het plan was duurzaam in 2009, maar nu moeten we het project voor 2026 ook ‘state-of-the-art’ duurzaam maken. Dit is de noot die we vandaag willen gaan kraken. Maar daarnaast willen we ook graag antwoord op de vragen: hoe kan je het bereiken? Hoe krijg je de sleutel om? We willen eindigen met afspraken, met acties. We gaan geen contracten tekenen, maar wel formuleren wie waar op kan doorpakken, welke groepen/mensen alvast iets kunnen ondernemen.

Ik wens jullie veel plezier en veel energie.



9

3. Ronde 1: aanscherpen We werken vanuit ontwerpiteraties tot meer inzicht. We gaan op 6

onderwerpen een slag maken. We gaan steeds vanuit verschillende

perspectieven naar het vraagstuk kijken en op deze manier steeds ons

beeld aanscherpen. Net als een polaroid zal het beeld dus steeds scherper

worden. We hebben een heel divers veld aan deelnemers, deze zou ik

zo optimaal mogelijk willen gebruiken. Ik wil jullie daarom vragen jezelf

optimaal te verdelen zodat er kruisbestuiving van kennis ontstaat tussen

de verschillende onderwerpen. Een goed voorstel bestaat niet alleen uit

wat er mogelijk is, maar ook uit wat jullie willen.

1010

3.1 Welzijn & Maatschappelijke initiatievenPresentatie door Marcel

Ontmoeting staat centraalOntmoeting is voor ons een centraal thema. Dit is ook zo voor Maastricht en wordt ondersteund door de gemeente. Alles wat we doen, doen we samen met bewoners. Het ondersteunen van groepen die het nodig hebben zien wij niet als een aparte opgave. We hebben een breed scala aan verschillende maatschappelijke initiatieven tot onze beschikking. We willen niet al te veel nieuwe initiatieven in het leven roepen, maar juist kijken hoe we slim gebruik kunnen maken van bestaande initiatieven. Een van de kansrijke initiatieven is bijvoorbeeld het energieplan van de samenwerkende corporaties. We moeten dit plan dan ook zeker combineren met de aanleg van de Groene Loper.

Cultuur als bindende factor Daarnaast is het belangrijk dat we cultuur in de breedste zin van het woord meenemen in al onze plannen. Cultuur en een cultureel programma zorgt voor sociale cohesie. Cultuur bouwt een community en creëert interactie tussen verschillende mensen. Zo kunnen we bijvoorbeeld extra functies toevoegen aan scholen, waardoor deze ook een theater en recreatie functie krijgen. Ook is carnaval voor Maastricht ontzettend belangrijk als bindende factor. Een van onze vraagstukken is dan ook hoe we dit feest kunnen inzetten om mensen niet alleen in het centrum te laten feesten, maar ook rondom de Groene Loper. Daarnaast

zijn processies een voorbeeld van hoe religie het publiek samenbrengt.

Van zacht naar hard Als we het over sociale cohesie door middel van cultuur en ontmoeten

praten, zijn dit natuurlijk ‘soft’ values. De kunst is dan ook om te kijken hoe we deze zachte waarden gaan vertalen naar harde waarden, zoals programma, gebouwfuncties e.d.. We willen vooral via de speerpunten gezondheid en onderwijs ontmoeting en cultuur stimuleren.


Verslag Duurzaamheid & De Groene Loper

11

High Line-park New York

Burgemeesterplein - Groene Loper - Old Hickoryplein “Kersenstrip” Studie Humblé Martens

Studie Humblé Martens Wyck <--> Station <--> Centrum Oost

Oost-west verbindingen

Turia park Valencia

12

GezondheidDe herinrichting van Maastricht-Oost zal een enorme positieve invloed opleveren voor het gebied. Zeker als we onderwerpen zoals gezonde mobiliteit, beweging en voeding kunnen meenemen in de plannen. ‘Gezond Overvecht’ in Utrecht is een voorbeeld van een project waarin gezondheid een belangrijke rol heeft gespeeld in gebiedsontwikkeling. Hier is samen met verzekeraars, GGD, gemeente en burgers 4% gezondheidswinst geboekt, wat gaat om miljoenen euro’s. In de business case zijn zachte waarden dus sterk vertaald naar harde besparingen, om zo het plan rond te rekenen. In Maastricht willen we de haalbaarheid van een dergelijke gezondheidswinst toetsen. Eventuele samenwerkingspartners zijn de Health Campus en Chemelot, maar ook gezond lokaal verbouwd voedsel uit de landgoederenzone (Vaeshartelt). Daarnaast kunnen partijen zoals het Geusselt sportcentrum veel inbrengen.

ACTIEPUNT: Het lijkt ons een goed plan om voor: ‘gezond leven in de Groene Loper’ een aparte co-design sessie te organiseren waarbij we relevante partijen, zoals bovengenoemd, uitnodigen.



13

Onderwijs In de wijk Limmel wordt een nieuwe en uitdagende leeromgeving gecreëerd, waar het niet meer alleen gaat om theoretische kennis opdoen, maar ook om het opdoen van praktijkervaring in de natuur. In dit concept wordt een nieuw integraal kindcentrum (in het groen) gecreëerd: ‘De Geluksvogel’. Niet alleen in Limmel, maar ook aan de totale Groene Loper zijn onderwijsinstellingen een rode draad. We hebben onder andere het UWC op de Geusselt, De Hotelschool, het Leeuwenborg en het Sint-Maartenscollege en de Universiteit. We willen de totale onderwijskolom betrekken bij het verzorgen van een inspirerende en uitdagende leeromgeving in en om de Groene Loper. Een belangrijk uitgangspunt is dat we niet gaan kijken naar het onderwijs, maar naar de omgeving. Een goede vraag is: hoe betrekken we de context (Groene Loper, ondernemers, de wijk, de natuur etc.) bij de school?

Oost-West verbinding Er zijn meerdere partijen die de zorg voor de oost-west verbindingen binnen de Groene Loper moeten dragen. Het is zeer belangrijk dat we een aantal knelpunten op een slimme manier gaan oplossen. Daarnaast is het ook erg belangrijk om veel differentiatie aan te brengen in het woningaanbod, zo zullen verbindingen ontstaan tussen verschillende groepen mensen. Ook lijkt de aanpak van- en verbinding met- het station een zeer belangrijk aspect als we praten over de ontsluiting van en naar de Groene Loper.



15

3.2 Nieuw vastgoed Presentatie door Raymond

Als we praten over nieuw vastgoed is het belangrijk om te definiëren waar we over praten. De nieuwbouw van het plan ‘De Groene Loper’ bestaat voor 80% uit woningen en voor 20% uit niet-wonen/commercieel vastgoed.

Nieuw commercieel vastgoed Het nieuwe commerciële vastgoed dat gerealiseerd gaat worden zal voornamelijk bestaan uit kantoorpanden en werkruimten voor kantoorachtige- of bedrijfsmatige activiteiten in de woongebouwen. Er is geen behoefte aan (veel) extra winkels. Echter, er is niet veel vraag naar zelfstandige kantoorpanden en kantoren zijn op dit moment niet het meest interessante product voor beleggers. Wel is het zo dat veel (grote) bedrijven, voor verbetering van hun ‘corporate image’, op zoek zijn naar duurzamere huisvesting. Dat is een kans waar we op in kunnen spelen. Uitgangspunt is wel dat we met het realiseren van nieuw vastgoed niet moeten zorgen voor leegstand elders, dit strookt niet met de duurzame gedachte. Er is wel vraag naar nieuwe werkruimtes, onder andere ‘Spaces’-achtige oplossingen, waar ZZP’ers samen kunnen werken. Afzien van de realisatie van commercieel vastgoed is geen optie, aangezien Avenue2 met de realisatie van vastgoed een deel van de tunnel moet financieren.

We willen het nieuwe commerciële vastgoed verduurzamen door middel van slim materiaalgebruik en slimme installaties. Daarbij denken we aan ‘slow’

materialen, lokale materialen en Cradle to Cradle (C2C) materialen. Te allen tijde willen we het vastgoed combineren met oplossingen voor

de openbare ruimte en mobiliteit. Er kan gedacht worden het faciliteren van ‘car-sharing’ en e-bike aansluitingen.

De plannen voor de nieuwe Albert Heijn zijn een goed vertrekpunt en een goede showcase. Er is hier een optimale balans gevonden tussen

duurzaam wonen en werken, met een slimme mobiliteitsoplossing door een nieuwe ontsluiting voor het parkeerterrein en de koppeling met

de Gemeenteflat.



17

Nieuwe woningen Bij het realiseren van nieuwe woningen moet gekeken worden naar mobiliteit. Triviale vragen zijn: waar werken onze bewoners? Hoe kunnen we ze zo goed mogelijk ontsluiten naar werkgebieden zoals Chemelot en de Health Campus? Hoe kunnen we de gebruiker laten profiteren van extra investeringen in het kader van duurzaamheid?



19

Financiering als hordeEen goed voorbeeld van verduurzaming van een nieuwbouw woningproject is ‘Dementhof’. Een externe partij heeft bij dit project de verantwoorde lijkheid genomen om te investeren in duurzaamheid. Het is een ingewikkelde puzzel om als ontwikkelaar extra duurzaam te bouwen. Het vergt vaak een extra voor investering waarvan het rendement bij de toekomstige bewoners terechtkomt. Hoe hier mee om te gaan? In de sociale huur is dit haast onmogelijk, in de markthuur worden dergelijke vraagstukken al makkelijker omdat bewoners naar woonlasten kijken.

EPCDe klant gaat niet zo maar overstag als het gaat om het verduurzamen van EPC=0,4 naar bijvoorbeeld EPC=0,0. Ze willen vaak wel aanhaken bij de duurzaamheidsgedachte, maar spreadsheets spreken al snel tegen. Een verlaging van de EPC rendeert aan de kant van de consument en leidt tot een besparing van zo’n 1.000 euro per jaar, waar de voorinvestering 15.000-20.000 euro bedraagt. Echter, er liggen kansen aangezien technologieën rondom duurzaamheid op exponentiele basis rendabeler worden en ook kan veranderd consumentengedrag een sleutel tot succes zijn, waardoor de energie-neutrale woning dichterbij is dan men denkt.

SchaalgrootteVeel bedrijven investeren een groot deel van het budget in marketing, daar waar de productiebudgetten laag blijven. Via een goed gepositioneerde pilot zouden we in de Groene Loper woningen kunnen realiseren die het grote publiek aantrekken. De industrie zoekt schaalvergroting om pilots en nieuwe producten te kunnen ontwikkelen. Als we praten over 25.000 woningen en niet 1.000, zijn initiële investeringen een minder grote drempel.

Schil en binnen & buitenVanuit een energiebesparingsgedachte is de schil van een gebouw cruciaal. Ook vanuit alle andere duurzaamheidsprincipes is de overgang tussen binnen en buiten wezenlijk (drempel). Het verlengen van het buitenseizoen is een ontwerpkans die we moeten aangrijpen. Een meer fluïde overgang van binnen naar buiten resulteert in extra kwaliteit van ruimte die zich terugbetaalt. Koopwoningen kunnen daar waar nodig natuurlijk verrijkt worden door verkoopopties, bijvoorbeeld een serre, toe te voegen.

20

Uitgangspunten Een keuze is dat we in ieder geval de basis voor duurzaamheid aan gaan brengen bij het realiseren van nieuwbouw, we maken het bijvoorbeeld mogelijk dat er in de toekomst (bij rendabelere omstandigheden) zonnepanelen kunnen komen. We willen in ieder geval zorgen voor een goed binnenklimaat van woningen door middel van goede ventilatie. Ook willen we gebruik gaan maken van WKO.

We hebben ervoor gekozen niet te bouwen met honderden woningen tegelijk, maar om de realisatie op te hakken in 20 à 30 woningen per deelproject. Daarnaast moeten we vooral ook voorzichtig zijn met extra hoogte in woningen, maar wel extra vierkante meters creëren. De klant en toekomstige bewoner krijgen hier het laatste woord en zullen bepalen waarin zij hun geld investeren: in hoogte, in extra m2 of in andere zaken. Het staat voorop dat het prachtige woningen moeten worden, met een goed geïsoleerde schil, die flexibel zijn in bouw en toekomstbestendig zijn als het gaat om duurzame innovaties.



21

3.3 Bestaand vastgoed Presentatie door Willem

De onderverdeling die we voor het bestaand vastgoed gemaakt hebben bestaat uit corporatiebezit en particuliere woningen. We hebben gekeken naar welk type bestaand vastgoed er in de nabijheid van het A2-project is. Dit wordt weergegeven op de kaart. De corporaties hebben als ambitie om energielabels van bestaande woningen in ieder geval te verhogen tot energielabel B. Dit gebeurt tezamen met groot opnderhoud. Er is ook een fors bestand aan maatschappelijk vastgoed in het gebied, dat we op het moment even buiten beschouwing hebben gelaten.

Corporatiebezit De Stroomversnelling is gericht op het verduurzamen van projectmatig gerealiseerde woningcomplexen uit de jaren 50 – 80 naar nul-op-de-meter woningen (label A+++). Dit gebeurt door een volledig nieuwe schil (gevel + dak) over de woning te plaatsen en de installaties te vernieuwen (zonnecellen, wk, WTW, etc.). De investering van 60.000 à 70.000 euro is haalbaar door de verlenging van de levensduur en doordat de bewoners een energieprestatievergoeding (EPV) gaan betalen i.p.v. van hun energierekening. Rondom de Groene Loper zouden projectmatig ontwikkelde woningen aangepakt kunnen worden. Deze volledig ‘nieuwe’ woningen kunnen dan vervolgens met gemak 40 jaar worden door-geëxploiteerd. De Stroomversnelling is nog in ontwikkeling. De kosten voor

de ingreep zouden eigenlijk lager moeten zijn. Nu is het slechts weinig goedkoper dan nieuwbouw.

Er moet een efficiëntieslag worden gemaakt als het gaat om het verduurzamen van corporatiewoningen. Corporaties lopen aan tegen

financiering en borging met instanties als WSW en CVF. We willen beginnen met een pilot om te kijken wat de mogelijkheden zijn voor o.a. financiering. Eventueel door een ‘experimentgebied’ status aan te vragen.

ACTIEPUNT: We willen met de drie corporaties praten over een pilot verduurzamen naar nul-op-de-meter met 100-200

woningen rondom de Groene Loper.



23

Schoonheid en architectonische kwaliteit moet ook in acht genomen worden. De Stroomversnelling is alleen interessant voor woningtypes die geschikt en toekomst-bestendig zijn op interieurgebied, ligging en doelgroep.

Meer kennisHet is wellicht ook verstandig om een propositie van de stroonversnelling af te zetten tegen andere; zo heeft de TU Delft ook ‘theemutsen’ en is ‘De Verduurzamers’ ook een goed initiatief. Door De Verduurzamers worden in diverse plannen, in plaats van hoge energiekosten, (service)abonnementen verstrekt om meer waarde en comfort uit een (huur)woning te halen, terwijl gelijktijdig energiekosten worden verlaagd door middel van interventies. Al met al is het geen slecht idee om meer kennis te vergaren en te delen op het gebied van duurzaamheid binnen de gemeentegrenzen.

Particuliere woningenVoor particuliere woningen ligt het anders. We zien een individuelere markt. Dezelfde principes kunnen worden toegepast. Particuliere woningen kennen wel een ander investeringspatroon waardoor deze in de tussentijd vaak meer aanpassingen hebben ondergaan dan een corporatiewoning. Er kunnen investeringen plaatsvinden die energiekosten op termijn fors omlaag brengen. Voor de particulier is dit interessant als hij er op termijn ook blijft wonen. De markt is in beweging en er komt steeds meer interesse bij particulieren om woningen te verduurzamen. Het is belangrijk dat er een schakelfunctie is tussen aannemer en particulier, zodat er eenzelfde basiskennis is. Er zijn veel initiatieven vanuit de sector zelf die deze schakelfunctie en ketensamenwerking faciliteren. Echter, het is wel belangrijk dat bewoners niet alleen maar een woning verduurzamen, maar ook leren hoe de duurzame woning ‘werkt’. Gedragsverandering is dus belangrijk. Er is een concreet plan voor het ‘Econexishuis’ ontstaan uit een samenwerking tussen Enexis en de provincie, wat als energieloket/demonstratiewoning zal gaan functioneren langs de A2. Wellicht is het ook een kans om de (ouderen)zorg te betrekken, aangezien in de toekomst meer ouderen langer in een zelfstandige woonruimte zullen gaan leven.

ACTIEPUNT: Een gemeenteloket oprichten (of beter zichtbaar maken/door te verwijzen, omdat dit al gebeurt bij de provincie) waar het inzichtelijk wordt voor burgers hoe ze een verduurzamingsslag op bestaande bouw kunnen toepassen. Eventuele samenwerking met het ‘Econexishuis’.



25

3.4 MobiliteitPresentatie door Ton

Als het gaat over duurzame mobiliteit is het heel verleidelijk om te gaan praten over de aanleg van extra fietspaden en voetpaden. We hebben gekeken naar verschillende kansen die op het niveau van de wijk waarde toevoegen.

‘Shared Space’ We willen ervoor zorgen dat mensen hun huis uit kunnen gaan om te verblijven in een aantrekkelijke openbare ruimte. Dit wordt belemmerd door onveiligheid door auto’s, scooters, snelle fietsers, etc. We willen het principe van Shared Space gebruiken. We willen zo min mogelijk verkeersborden en verkeerslichten gebruiken. Wij pleiten ervoor om van de Groene Loper, of delen ervan een woonerf te maken. Waarbij niet drempels, maar de algehele uitstraling en de aanwezigheid van kinderen een verkeerremmende maatregelen vormen.

‘Smart Mobility’ Vanwege een groot aantal ontwikkelingen op het gebied van sensortechnologie zijn zelfrijdende voertuigen al lang geen toekomstmuziek meer. Wat kan dit voor ons betekenen? We kunnen wel iets maken wat nu toepasbaar is, maar als over 10 jaar mobiliteit volledig anders werkt, moeten we daar serieus naar kijken. Waarom zou je nu drempels

aanleggen, als deze straks niet meer nodig zijn voor het gebruik door een autonoom voertuig? Met werkgebieden zoals Chemelot en Health Campus kan er

collectief (autonoom)vervoer georganiseerd worden, omdat daar een bewoners van de Groene Loper zal werken en heen en weer zal forenzen.

Deels zou dit kunnen over de zogenaamde fietssnelwegen die de Groene Loper verbinden met Chemelot en de Euregio. Echter, dergelijk snel verkeer gaat in tegen Shared Space principes.

Ontvlochten systeemEr zijn voorbeelden van Shared Space in gebieden waar verschillende

functies, zoals winkelen, wonen en spelen gecombineerd worden. De binnenstad van Dedemsvaart is een goed voorbeeld.

In deelgebieden kunnen dergelijke principes eventueel worden toegepast.



27

Er zijn twee uitersten: 80% Shared Space met één soort verharding/ruimte voor alle gebruikers of een 100% scheiden-systeem waarbij iedere soort weggebruiker een eigen rijbaan en verharding heeft. Bij de Groene Loper is juist de keuze gemaakt voor het laatstgenoemde. Central Park in New York is een voorbeeld van waar het Shared Space principe werkt en fungeert als belangrijk knooppunt voor allerlei verbindingen.

Het gevaar bestaat dat de Groene Loper, dat wil zeggen het pad met de linden, een soort middenberm wordt, zoals dit het geval is bij de Kennedylaan en de Laan der Verenigde Naties. We moeten goed nadenken over het scheiden van snel- en langzaam verkeer, maar een oplossing bieden die niet al te radicaal is. Het gaat immers om het maken van verbindingen (noord-zuid en oost-west).

Uitdagingen • Fietssnelwegen over de Groene Loper vormen een bedreiging voor voetgangers en

spelende kinderen. • Knooppunten waar veel verkeer samenkomt moeten worden bekeken, aangezien

onveilige situaties kunnen ontstaan waar langzaam- en snelverkeer elkaar ontmoet. • Shared Space is een radicale oplossing, maar het toestaan van 50 kilometer verkeer

over de Groene Loper verrijkt het straatbeeld en de openbare ruimte niet. • Er moeten slimme manieren komen om te kunnen parkeren, zodat er niet te veel

auto’s aan de randen van de Groene Loper geparkeerd staan. Daarnaast kan gekeken worden naar gedeeld transport.

• 70% van de mensen die gaan werken op Chemelot en Health Campus zijn expats. Deze mensen hebben een geheel eigen mobiliteitsbehoefte, waar we goed naar moeten kijken.

Randvoorwaarden • Het station moet goed verbonden zijn met de Groene Loper om zo het aantal auto’s te

kunnen drukken. Het is een nu of nooit kans, aangezien de plannen voor een tunnel onder het spoor naar de stad en het station er al liggen.

• Een nieuwe treinverbinding met werkgebieden zoals Chemelot en Aken kan vanwege financiële redenen worden uitgesloten.



29

Inspiratie • Houten: Juist omdat verkeersstromen uit elkaar getrokken zijn is het voor kinderen

veilig. • Leeuwarden (Shard Space): Kinderen leggen een opblaasbare krokodil op straat als

ze gaan spelen, al het verkeer gaat in elkaar op. • Helsinki: totaal geïntegreerd netwerk. • Singapore, Zurich, Vancouver: Voetverkeer als belangrijkste mobiliteitsstroom. • Thuiswerken zorgt voor minder druk op het verkeer. • Dubbel grondgebruik kan ook vertaald worden naar dubbel ruimtegebruik, met name

in de tijd. Eventueel kan in het weekend een ander soort mobiliteitsbeleid worden gehanteerd dan door de week.

MarketingDit verhaal zou de marketing voor het gebied kunnen ondersteunen. In dit gebied kun je zonder auto. In dit gebied kun je je kind op 5 jarige leeftijd te voet naar school laten gaan. Gaan we hier bewust voor kiezen? Je kan hier voor kiezen, maar dan moet er wel goed gekeken worden hoe deze ‘branding’ integraal wordt. Slogan: Je koopt 100m2 woning en je krijgt 1.000m2 (Groene Loper).

30



31

3.5 NutsvoorzieningenPresentatie door Vincent

We zijn ook ingegaan op energie (concepten, opwekken, distributie etc.) en dus niet alleen op nutsvoorzieningen. Aan de hand van een aantal uitgangspunten hebben we gekeken naar duurzaamheid in de vorm van energie, warmte en koude, op zowel collectief als individueel niveau.

Uitgangspunten • Wij beschouwen zowel bestaand als nieuw vastgoed. • Bestaand (corporatie) vastgoed zal minimaal aan energielabel B voldoen (op termijn). • Het nieuw te ontwikkelen vastgoed moet een goed geïsoleerde schil hebben. • Het nieuw te realiseren vastgoed is toekomstbestendig en modulair. • Dicht op elkaar bebouwd vastgoed is interessanter voor verduurzaming. • De afnemer (van energie/warmte/koude) moet er beter van worden. Het gebied waar

we over praten is te kleinschalig voor geothermie middels diepteboringen, ook zit er te weinig potentie in de grond.

• Biomassa zou op een centrale manier gebruikt kunnen worden. Scheiding van groenafval door de gootsteen is onderzocht, maar blijkt hier geen goede optie. Er ligt hier een kans om gezamenlijk groenafval in te zamelen, en ook middels participatie samen te snoeien etc.

• Voor het werken van een collectief plan moet de onrendabele top zichtbaar gemaakt worden. Er moet uitgezocht worden welke aannames we kunnen doen met betrekking tot WKO.

• Er zijn veel verschillende op technisch gebied. Het is echter de vraag waar wel en niet in geïnvesteerd wordt en vooral ook waarom.

32



33

Warmte en koude collectief Aan de koppen (zuid en noord) van de tunnel zal in de dienstengebouwen warmte ontstaan, goed voor zo’n 350 woningen. Dit is warmte die nu wordt weggetapt en die ontstaat uit de besturingssystemen van de tunnel. Op dit moment lijkt vooral de omzetting van restwarmte een van de beste opties, zeker ook als het gaat om het financiële plaatje. Daarnaast is het marketingtechnisch natuurlijk interessant om te kunnen zeggen dat de tunnel zorgt voor de energie van een aantal woningen. Ook is gekeken of deze warmte eventueel invulling zou kunnen geven voor de behoefte van het ROC. Evengoed als dat deze warmte gebruikt zou kunnen worden in de winter, kan deze in de zomer gebruikt worden om koudekoeling te produceren.

Warmte en koude individueelEr zijn op individueel gebied ook veel oplossingen voor WKO te bedenken. Wel moeten er in bestaand vastgoed veel aangepast worden om te kunnen profiteren van dergelijke oplossingen. Dit brengt zeker voor particulieren investeringen met zich mee die niet altijd rendabel zijn. Op het gebied van elektriciteitsopwekking zijn er rendabelere mogelijkheden.

Elektriciteit We zien een mooie kans om in het gebied rondom de Groene Loper energie te combineren met een stukje zelfvoorziening op collectief niveau. In een aantal plannen voor een collectief netwerk is een terugverdientijd van 13 jaar in de business case aangetoond. Het is echter wel aan te raden om de kostprijs van dergelijke ontwikkelingen naar beneden te brengen door middel van schaalgrootte en technologische optimalisatie. Er zijn voorbeelden van dergelijke ontwikkelingen in Apeldoorn, waar sprake is van een gezamenlijke inkoop en onderlinge afstemming op het gebied van elektriciteit.

Een privaat netwerk is vanwege regelgeving en financiën nog een complex verhaal. Een interessant gegeven in het onderzoek is dat een verandering van wisselspanning naar gelijkspanning een besparing van 10 – 30 % met zich mee zou kunnen brengen. Hier kunnen we wellicht ook in de business case rekening mee houden. Daarnaast zou een pilot op dit gebied de moeite waard zijn.



35

Haalbaarheid tunnelwarmteHet winnen van warmte uit de tunnelsystemen lijkt zeer haalbaar. Althans, er is voldoende warmte. Echter, we moeten wel goed kijken hoe deze aansluiten op de tunnel zoals deze er nu ligt. Uitgangspunt is dat we de tunnel die er nu ligt niet meer gaan veranderen. Als we iets kunnen doen met de warmte uit de tunnel moet dat extra zijn (win-win), het moet niet zo zijn dat er dan allerlei zaken moeten worden aangepast die net gerealiseerd zijn.

AfvalAfvalverwerking moet onderzocht worden. In Zwitserland wordt in veel projecten middels zuigbuizen afval vanuit de woning verzameld. Dergelijke systemen zouden een circulaire economie in het gebied kunnen ondersteunen. Ook kan deze manier van afvalverwerking leiden tot een optimaal gebruik van groenafval.



37

1

hemelwater (vasthouden, bergen afvoeren)

LAAGHANGENDFRUIT

DUURZAAMHEID= ZICHTBAAR

Algemene kans: Maastricht Oost vrijwel overal gemengd stelselkans bij rioolvervangingkans ontstening voor -en achtertuintuinen van maastricht coalitie met hoveniers

Algemene kans: zichtbare hemelwaterafvoer

Algemene kans: waterberging als bronnen voor sensorgestuurdedruppel irrigatie voor zeker stellen waterbehoeftebomen groene loper

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

oplossingen/kansen

decentraal

woning blok

diepteinfiltratie in maasgrind500-1000,- per put 1-30m3 per uur

waterdoorlatende verharding

in kratten onder verharding

waterzakken door ondergrondse opslag

via gootjesnaar beekloop

nu daar geen berging

wijk stad,regio

centraal

kosten/besparingen

voordelen

nadelen

risicos

scenario’s

waterzakken ondergrondse opslagbijvoorbeeld voor grondwatersysteem

regentonnen (beperkt nut)

berging op dakken (polderdak)

waterplein wadi~s + vijver maximaal verbeterenwaterkwaliteit geusseltvijverop natuurlijk wijze (helofyten)

beluchting

het wordt decentraal opgelost

groen dak kosten 40,- per m2

beheernoodoverloop regelenhoe garandeer je bergingscapaciteitgedurende looptijd wijkkeur waterschapvb. spongejob (waternet)

wadis bij lindes te nat

investeren door gezamenlijkheid

afkoppelen is financieel aantrekkelijk

systeem goed beheersbaar

risicos visvijver bij overpopulatiewaardoor slechtere waterkwaliteit

hoe lokaler hoe robuusterzo min mogelijk aanslag op de omgeving

wat complexer oplossingen zijn mogelijk

meerkosten kunnen flink oplopen wie is waar op welk niveau verantwoordelijkvoor

nadeel potentieel conflict met visvijvervraagt veel capaciteit toevoer naar vijver

diverse risicos die beheersd moeten worden

1

riolering

Algemene kans: riothermiegebruik warmte als energie voor sportvoorzieningvb. Den Bosch

Algemene kans: gemengd stelselzie hemelwaterafvoer

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

LAAGHANGENDFRUIT HEALTHY

CITY

oplossingen/kansen

decentraal

woning blok wijk stad,regio

centraal

kansen

kosten/besparingen

voordelen

nadelen

transitie

scenario’s

vermaler GFT door toilet

beperken waterstroom, waterbesparende apparaten

vacuumtoilet

duaal toilet

minder water = betere benutting RWZI voor grote organisatis of op wijkniveau (min 500 woningen)

biomassaproductie

hogere kosten bij installatiewaterbesparende douchekop = 50% minder watervoordeel bij minder water besparing op de omvangleidingenechter bij duaal toilet meer leidingen

= vooruitlopen op potentieel systeem van de toekomst

robuust systeemgrote besparinge op termijn

systeem nu nog met kinderziektesvaak nog behoorlijk kostbaarvraagt wel vaak aangepast gedraggrondstoffen eruit halen op lokaal niveau niet erg praktisch

kwetsbaar voor storingen

systeem nog erg kostbaar

systeem nog erg kostbaar

gebruik

pharmefilter tegen medicijnrestenbijvoorbeeld bij verzorgingstehuizen en seniorenwoningen

algenreactor zie NIOO

RWZI in 2012 gerenoveerd

RWZI als energie en grondstoffabriek

winning strufiet (meststof voor landbouw)

hoe dikker de stroom bij de RWZI, hoe beter er energie en grondstoffen eruit gehaald kunnen worden, maar ookmedicijnresten

INNOVATIEF

INNOVATIEF

HEALTHYCITY

1

biodiversiteit

harde randvoorwaarden: beperkingen tunnel en infrastructuur

oplossingen/kansen

optimalisatie kansenhuidige concept‘groene loper’

ecologische meerwaarenomgeving uit de stad

inbrengen via groene loper

‘groene loper’ als optimaal gebiedvoor stadsnatuur

kenmerkende soorten

kosten/besparingen

voordelen

nadelen

transitie

scenario’s

beheer door schapen

nestkasten en insectenhotels op gevels

natuurvriendelijke verlichting

stinseplanten, loofbosstruiken (krentenboompje, hazelaar, hulst)

kansen bij Geusseltvijver

idee: webcams in nestkasten -> monitoring natuur

aanbrengen boomstammen, houtrillen, takkenhopen

maken nattere plekken

minder of andere bomen, meer licht op de bodem, meer biodiversiteit(boomtype Eiken of Haagbeukenbos

Bloemrijke ruigten

beekloop door groene loper

houtwallen in plaats van laan

fauna passages bij kruisingen

vleermuizen, vogels egel, spechten, boomkruiper, boomklever

aanvullend op huidige plan minder bomen is besparing die veel extra kosten kan compenseren in aanleg en beheer

mogelijk besparing in boomaanplant, maar t.a.v. faunapassagesen beekloop

grotere waarde als bron voor natuuromgevingmeer ecologische waarde, meer variatie flexibiliteit mogelijkmeer bloemen, meer biodiversiteit

natuur stad in brengen(maar wat is de toegevoegde waarde voor de omgeving werkelijk:)

bomen moeten zich nog ontwikkelendus in het begin meer licht met de juiste vegetatie (mogelijk bloemrijk)

past binnen het huidige ontwerp

ecologische waarde blijft beperkt wijkt af van uniforme beeld groene loperbeperking bruikbaarheid groene loper

wijkt sterk af van uniforme beeld groene loperbeperking bruikbaarheid groene loperhoutwallen beperking overzicht(potentieel risico sociale veiligheid)

LAAGHANGENDFRUIT

LAAGHANGENDFRUIT

LAAGHANGENDFRUIT

LAAGHANGENDFRUIT


SMARTCITY

AANPASSINGPLAN

AANPASSINGPLAN

1

beheer

huidige uitgangspunt: oplevering op niveau

beheergemeente gericht op niveau

oplossingen/kansen

beheerbewust ontwerp:hoe haal het meest uit C?

andere beheerconcepten-> gebruikers particpanten

meer beheerlevert meer op (vastgoed etc.)en wordt vanuit meerwaarde

gefinancierd

eigen onderhoudsploeguit de wijk die het

gebied netjes houden

beheer K4 voorbeeld terrein 40 ha niveau B€ 100.000,- / 1,5 jaarwinst ca. € 300.000,-

tussenvormvan gevel to gevelbeher

via service conceptmet financiele inbrengen alle partijen

kosten/besparingen

voordelen

nadelen

transitie

scenario’s

A

A

C

C

INNOVATIEFINNOVATIEF

LAAGHANGENDFRUIT

LAAGHANGENDFRUIT


A

C ==

nadruk op schoon heel veiligbeheer door schapen

In combinatie met sifons ca. 3 waterbronnen realiseren om rijafstanden door water geven te beperken

bomen verder uit elkaar = minder bomen

groenstroken uitvoeren als hooiweide

robuust meubilair

verharding zo gesloten mogelijk of groene voegen accepteren

betrokkenheid

betrokkenheid betrokkenheid sociale meerwaarde

past in budget met verantwoord(handhaafbaar) beeld en gebruikswaarde

hoe borg je de lange termijn? hoe borg je de lange termijn? kwaliteitsbewakingoneigentijdse concurrentie

minder bomen = minder snoeienhooiweides = 5x goedkoperhooiweides kan goed in het kader van transitie

voorinvestering t.a.v. robuustheid bespaart later

minder kwestbare dure oplossingen in straatmeubilair etc. betekent een besparing

levert dit wel het de gewenste(hoogwaardige) uitstraling op?

kans op meer voor minder €

inspelen op behoeften inspelen op behoeften inspelen op behoeften

Algemene kans: openbaar netjes = prive netjes en vice versa

Algemene kans: product wordt dienstmaterialen + meubilair + groen voor 20 jaar bij partij onder brengen. Van aanschaf naar afnemen dienst

INNOVATIEF

1

materialisatie en meubilairASFALT nu in plan: ca. 22.300m2 product wie kenmerken status kosten beleving recyclebaar CO2 Luminumpave Lichtgekleurd asfalt. Wel

zichtbaar, maar wordt het ook als duurzaam beleefd?

40% energiebesparing in verlichting

Le2ap BAM, Asfaltcentrale Limburg

Vrijgekomen asfalt op locatie scheiden in fracties en hergebruiken met 7% geluidsreductie.

Nog volop in ontwikkelfase met een enkele pilot

Niet duurder Niet zichtbaar duurzaam.

80% hergebruik

30% CO2- en energiereductie door toepassing Laag Energie Asfalt Beton (LEAB) . Asfaltproductie bij circa 100°C ipv 160°C + beperken transportbewegingen (-80%)

Zelfhelend asfalt

Heijmans, TuD Toeslag van staalwol in toplaag (ZOAB en SMA) om via inductie de toplaag snel te herstellen. Daardoor ZOAB ook beter toepasbaar op kruisingsvlakken

Nog volop in ontwikkelfase met enkele pilots (Enschede, Tilburg). Pas over 4-5 jaar meer informatie over daadwerkelijke levensduur.

Hogere aanschafkosten (1,5x), maar door langere levensduur (van 10/15 nu ca. 20jaar) ca. 75% besparing mogelijk. Tevens minder overlast door minder wegwerkzaamheden.

Niet zichtbaar duurzaam.

Goed recyclebaar.

CO2 reductie, want gaat langer mee.

Rubber pave

Asfalt Kenniscentrum Venlo

Asfalt met toplaag met toeslag van gerecyclede autobanden, waardoor langere levensduur (+10 jaar) en lagere geluidsbelasting (-10dB)

Nog volop in ontwikkelfase met enkele pilots


Vrijwel 100% recyclebaar.

CO2 reductie, want gaat langer mee en minder fossiel in toplaag.

Lynpave / biobitumen

Asfalt Kenniscentrum Venlo, H4A

SMA asfalt met lignine als biobased bindmiddel (bijv. afkomstig uit bermgras),

Nog volop in ontwikkelfase met een enkele pilot.

Doel qua prijs ca. gelijk zijn aan traditioneel.


Vrijwel 100% recyclebaar

CO2 reductie, want gaat langer mee en vanwege biobased bindmiddel.

wat ook weer reactiveerbaar is, waardoor het wegdek langer mee kan gaan.

Moet zich op kruisingsvlakken nog bewijzen.

en 100% biobased vervanger fossiel.

BETON Nu in plan: kantopsluiting: 25.400m1

betonstraatsteen: 13.500m2 tegelverharding: 8.900m2

product wie kenmerken status kosten beleving recyclebaar CO2 Beton met gerecycled beton als toeslagmateriaal

Diverse partijen. In elk geval Verwo kent terugname regeling.

In plaats van nieuwe toeslagmaterialen wordt oud beton vermalen en als toeslagmateriaal gebruik. Kan goed ook worden toegepast in betontegels, straatstenen, banden etc.

Volop toegepast Niet zichtbaar

Alleen besparing op toeslag-materialen (ca. 50%?).

CO2 reductie is beperkt, want grootste uitstoot zit in cementproductie.

100% recyclebaar beton

Diverse partijen

Beton kan herleid worden tot zijn oorspronkelijke fracties. Cement kan daarbij ook (deels?) worden teruggewonnen (bijvoorbeeld met Smart Crusher).

Experimenteel Niet zichtbaar

100% lijkt toch optimistisch, maar vrijwel 100% is denkbaar

Bij vervaardigen beton komt veel CO2 vrij. Bij hergebruik zou deze productie voorkomen worden.

wat ook weer reactiveerbaar is, waardoor het wegdek langer mee kan gaan.

Moet zich op kruisingsvlakken nog bewijzen.

en 100% biobased vervanger fossiel.

BETON Nu in plan: kantopsluiting: 25.400m1

betonstraatsteen: 13.500m2 tegelverharding: 8.900m2

product wie kenmerken status kosten beleving recyclebaar CO2 Beton met gerecycled beton als toeslagmateriaal

Diverse partijen. In elk geval Verwo kent terugname regeling.

In plaats van nieuwe toeslagmaterialen wordt oud beton vermalen en als toeslagmateriaal gebruik. Kan goed ook worden toegepast in betontegels, straatstenen, banden etc.

Volop toegepast Niet zichtbaar

Alleen besparing op toeslag-materialen (ca. 50%?).

CO2 reductie is beperkt, want grootste uitstoot zit in cementproductie.

100% recyclebaar beton

Diverse partijen

Beton kan herleid worden tot zijn oorspronkelijke fracties. Cement kan daarbij ook (deels?) worden teruggewonnen (bijvoorbeeld met Smart Crusher).

Experimenteel Niet zichtbaar

100% lijkt toch optimistisch, maar vrijwel 100% is denkbaar

Bij vervaardigen beton komt veel CO2 vrij. Bij hergebruik zou deze productie voorkomen worden.

HALFVERHARDING nu in plan: 12.300 – 20.000m2 product wie kenmerken status kosten beleving recyclebaar CO2 Gravilyn Versluys en

Zn. Door biobased materiaal gebonden halfverharding

Wordt toegepast Wel zichtbaar, maar wordt het ook als duurzaam beleefd?

Is goed herbruikbaar als product, maar split komt uit groeve in Dolomieten

Biobased bindmiddel dat door reactivering zorgt dat het product goed her te gebruiken is. Laag CO2-gebruik want wordt geproduceerd zonder verwarming. Het CO2-profiel is t.o.v. van warm asfalt en cementbeton respectievelijk 73% en 90% minder.

Sabilizer Ecodynamics Door Mexicaans woestijngras (cellulose) gebonden lucht en waterdoorlatende gebonden halfverharding, met Greenlabel certificaat

Al veel toegepast Duurder dan standaard halfverharding

Wel zichtbaar, maar wordt het ook als duurzaam beleefd?

Dmv Maasmix wordt gebiedseigen basismateriaal gebruikt. Kan ook goed hergebruikt worden.

Biobased bindmiddel dat door reactivering zorgt dat het product goed her te gebruiken is. Laag CO2-gebruik want wordt geproduceerd zonder verwarming.

STRAATMEUBILAIR nu in plan: ca. 32 banken 19 afvalbakken product wie kenmerken status kosten beleving recyclebaar CO2 Stalen C2C bank Velopa Bankje die uit 1 plaat

staal kan worden geproduceerd door snijden en vouwen zodat geen afval wordt geproduceerd

Leverbaar Niet zichtbaar duurzaam door het staal.

100% in het kader van de technische kringloop. Staal vormt echter wel de basis

Staal productie en recycling kost veel energie.

Biocomposiet liggers, borden oid

Biohars afkomstig van DSM

Combinatie van biohars uit maisvezels en glasvezels (zand). Langere levensduur

Wordt toegepast Duurder Niet echt zichtbaar duurzaam.

onduidelijk Hars is biobased, maar de productie glasvezel kost behoorlijk wat energie (smelten zand)

Bamboecomposiet liggers voor banken

Bambooteq

Bamboecomposiet bestaande uit 60% bamboe, 10% hars en 30% gerecycled HDPE plastic. Het product is volledig onderhoudsvrij.

Leverbaar Besparing op onderhoudskosten

Zichtbaar duurzaam

100% Grotendeels biobased. Produceert CO2 neutraal.

Gelamineerd bamboe liggers voor banken

Bambooteq Vervanger voor hout, waarbij bamboe door snellere groei een lagere belasting voor het milieu zou hebben.

Leverbaar Zichtbaar duurzaam

100% Grotendeels biobased (1% lijm). Alternatief is woven bamboe met 10-15% lijm. Produceert CO2 neutraal.

Biocomposiet verkeersborden

NPSP Biocomposiet van lokale bronnen (hennep, vlas, bietenpulp etc.), met Nabasco label. C2C certificering loopt.

Experimenteel, maar wel leverbaar

Niet zichtbaar duurzaam

Nog niet 100% biologische afbreekbaar, maar dat komt

Grotendeels biobased, overgang van kunst- naar biohars is gaande.

Houten lichtmasten

Diverse o.a. Aubrilam, Valmont

FSC hout. Afhankelijk van type hout (hardhout, of larix oid, verschil in mate

Leverbaar Vaak wat duurder Zichtbaar duurzaam

100% Geheel biobased.

STRAATBAKSTEEN Nu in plan: 15.460m2 product wie kenmerken status kosten beleving recyclebaar CO2 Hergebruikte klinkers

Diverse partijen

Oude klinkers verkrijgbaar in diverse maten (uniformiteit en kwaliteit zijn daarbij aandachtspunten). Nadeel is relatief hoge geluidsbelasting.

Veel toegepast, maar nog weinig in zeer grote projecten.

Lagere aanschafprijs, maar meer moeite in verwerking en hogere beheerkosten door minder regelmatige voegen (afhankelijk van gewenste beeld, steenformaat en mate van betreding)

Rustiek beeld met mogelijk wat meer mosvorming etc.

Grotendeels (kwaliteit bepaald breuk%). Klei is in basis een hernieuwbaar materiaal, maar de steen zelf wordt niet snel weer klei.

Geen productie nieuwe stenen scheelt veel CO2.

Carbon buster steen

Carbon8 systems (UK)

Nieuwe steen die zo wordt geproduceerd dat er meer CO2 wordt gebonden (in de steen) dan er wordt geproduceerd. Onduidelijk of het naast metselsteen ook als straatbaksteen beschikbaar is. Nadeel is relatief hoge geluidsbelasting.

Nieuw product Grotendeels (kwaliteit bepaald breuk%). Klei is in basis een hernieuwbaar materiaal, maar de steen zelf wordt niet snel weer klei.

Bijzondere vorm van CO2 opslag. Zou 14gr CO2/ton schelen. Wel grotere transportafstand (UK)

van duurzaamheid en levensduur)

Hergebruikt hout Streetlife Oud hout wordt hergebruikt in de banken

Leverbaar Duurder dan standaard

Zichtbaar duurzaam

100% Geheel biobased

Natuurlijk verduurzaamd hout

Regge Hout (i.s.m. Saxion)

Inlands hout wordt verduurzaamd door combinatie van impregnatie met lijnolie en schimmels (biofilm), zodat een levende bescherming ontstaat, die meewerkt met het hout. Alleen leverbaar in de kleur antraciet.

Nog in ontwikkeling, lancering waarschijnlijk nog voor de zomer.

Grote besparing t.o.v. alternatieve houtsoorten, en tegelijkertijd grote besparing t.a.v. onderhoud vanwege lange levensduur en onderhoudsvrij.

Zichtbaar duurzaam, maar hoeft niet zo te worden beleefd.

100% Geheel biobased.

OVERIGE product wie kenmerken status kosten beleving recyclebaar CO2 Riolering /kolken. In plan 4km / 600st.

Diverse o.a. Euroceramic

Toepassen HDPE of gresbuizen. Lange levensduur (gres >100jaar).

Leverbaar Grotere diameters incl. leggen niet duurder als PVC of beton.

Niet zichtbaar

100% basismateriaal recycling.

CO2 reductie

Bodemverbetering Diverse o.a. DCM

Toepassen natuurlijke bodemsupplementen om bodemleven te stimuleren voor inzaaien of aanplant.

Leverbaar Enkele centen/m2, maar besparing door beperken risico op uitval bomen.

Niet zichtbaar

Natuurproduct Natuurproduct

Grasmengel op maat

Eurogras Graszaadsamenstelling specifiek afgestemd op bodemomstandigheden en lichtinval om onderhoud te beperken en maximaal graskwaliteit te garanderen.

Leverbaar Nauwelijks verschil t.o.v. vergelijkbare grasmengsels.

Niet zichtbaar


Natuurlijk grasmengsel

Biodivers Natuurlijk graszaad (kruiden)mengsel van lokale oorsprong afgestemd op specifieke bodemcondities.

Leverbaar Wat duurder in aanleg, maar goedkoper in onderhoud.

Duidelijk zichtbaar


LAAGHANGENDFRUIT

LAAGHANGENDFRUIT

LAAGHANGENDFRUIT

LAAGHANGENDFRUIT

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF

INNOVATIEF







Hard uitgangspunten: maximaal groen t.o.v. verharding

INFRA = CO2. Avenue2 heeft kans om CO2 maximaal te beperken.

Dit wordt al gedaan door Groene Loper (aanplant bomen = opname CO2)

Aanvullend materiaal toepassen waar maximaal CO2 wordt opgeslagen (bijvoorbeeld biobased materialen) en/of minimale CO2 wordt gebruikt bij de productie.Kans: voorbeeld circulaire economie (100% recyclebaar).

Kans: slim straatmeubilair met IFRS chips, wifi, bankjes als oplaadpunten, zonnepaneel etc.

Kans: producent die CO2 neutraal compenseert, bijvoorbeeld door uitstoot te compenseren door aanplant van bomen.

Gedachte dat geluidsoverlast van straatbakstenen beperkt kan worden door verlaging maximum snelheid (bijvoorbeeld 40km uur) is zeer twijfelachtig, omdat dit grote impact op de verkeersmodellen kan hebben die onderdeel uitmaken van het tracebesluit dat hoort bij de huidige planvorming.

Kans: innovatieve high tech bushokjes (biocompo-siet en smart interactief etc.)

LAAGHANGENDFRUIT

HEALTHYCITY

SMARTCITY

SMARTCITY

4

38

3.6 Openbaar gebied Presentatie door Edzo & co.

We hebben gekeken naar onderwerpen zoals: Hemelwater, Riolering, Biodiversiteit, Beheer en Materialisatie & Meubilair. Daarnaast hebben we een aantal initiatieven bekeken die de openbare ruimte en de beleving ervan kunnen verbeteren.

MosasaurusToen de tunnel werd aangelegd heeft men door een flinke laag mergel moeten graven. Deze mergel is ontstaan in het Krijt (65 – 140 miljoen jaar geleden). Dit gebied was in die tijd een zee waar ook de Mosasaurus doorheen zwom. We willen de Mosasaurus als symbool voor deze tijd en de aarde vergroot neerzetten in het hart van de Groene Loper. Zo krijgen de kinderen die er spelen ook verbintenis met de plek, onze geschiedenis en de aarde.

Esthetisch fietsenMet het maken van de tunnel hebben we een aantal verkeerslichten weg-ontworpen. Maar dit moet voor de stad wel ook een oplossing bieden, zodat de auto geen barrière meer is. Daarom zijn we op zoek naar meer duurzaamheid en vergroening. Hoe kunnen we de auto verder terugdringen? Maastricht moet een fietsstad, en Zuid-Limburg een fietsregio zijn. Dit is niet alleen een functioneel verhaal, maar ook een esthetisch verhaal.



39

ICOON VOOR DE DUURZAME STADHOMMAGE AAN DE FIETSER

NAAR DE SPORT

HET GEULDAL IN

FRANKEN POORT

ENJOYMYRIDE.EU

MONUMENTEN VOOR DE BUURT

40

Operatie Transformatie Lang geleden heeft in Parijs Napoleon III opdracht gegeven om dwars door te stad radialen aan te laten leggen, zodat het leger snel kon mobiliseren. Langs deze radialen heeft de middenklasse van Parijs zich gevestigd in prachtige appartementen, die op een mooie manier de stad hebben verrijkt. Aan deze prachtige lanen zijn verschillende (culturele) instanties gevestigd, waardoor tot op de dag van vandaag Parijs nog steeds een prachtige stad is. In Maastricht wordt 400, nee: 850 miljoen euro aan belastinggeld besteed om de A2 te verleggen. Er moet voor dit geld dan ook wel een transformatie plaatsvinden, die veel groter is dan de verkeersoplossing ondergronds alleen. Er moet een transformatie komen die cultureel veel invloed gaat hebben op de stad.

De Groene PoortWe hebben plannen bedacht om een aantal grote, groene, led-verlichte, poorten te maken om zo op een mooie manier verbinding te realiseren van en naar de Groene Loper toe. Deze iconische groene kunstwerken zijn een hommage aan de fietsers en genaamd naar de wijk/plek waar zij verbinding mee leggen. Beheer en onderhoud van dergelijke sculpturen zijn een uitdaging binnen de huidige standaarden. Wij denken er daarom aan om collectief beheer met meer participatie toe te passen. Door deze verantwoordelijkheid zullen veel inwoners meer het gevoel van ‘Mijn Groene Loper’ gaan krijgen. Daarnaast willen we door middel van ecodynamische verlichting deze monumenten een natuurlijke uitstraling meegeven, die verandert met de seizoenen en het natuurlijke licht.

Materiaalgebruik In plaats van asfalt en beton willen we gebruik maken van duurzame materialen om de openbare ruimte mee te verrijken. Het materiaalgebruik moet afgestemd worden met de mobiliteitsoplossing die bedacht wordt. Daarnaast moet het zo zijn dat het materiaalgebruik mensen het gevoel geeft dat ze welkom zijn en dat de Groene Loper van hen is.



41

Ecologische uitdagingenKlimaatverandering, hittestress, meer hemelwater: de openbare ruimte moet hier tegen bestand zijn. Water moet kunnen infiltreren, er moet voldoende schaduw zijn om de heatpockets in de stad zo klein mogelijk te maken. We moeten lokale en gezonde voeding gaan stimuleren. De Groene Loper Lindehoning is natuurlijk maar een van de voorbeelden van waar de loper voor moet staan. We moeten nog wel goed kijken naar ecologie in de openbare ruimte. Echter, de Groene Loper geeft een impuls aan de ecologie. De huidige situatie is zeker niet ideaal voor het ecosysteem.



43

4. Inspiratie Ton Venhoeven – VenhoevenCS architecture+urbanism

4444



45

De Groene Loper moet nieuwe stedelijkheid in Maastricht gaan stimuleren. Een aantal uitgangspunten en trends vanuit urbanisatie en stedenbouw kunnen hierbij worden meegenomen. Ik ga jullie een verhaal vertellen over ‘Smart Cities’ wat hopelijk inspiratie kan bieden voor duurzaamheid binnen dit project.

Smart CityWat is nu eigenlijk een Smart City? En hoe is dit relevant voor Maastricht? Overal in de wereld is een Smart City een ander begrip. In China zullen ze bijvoorbeeld denken aan een stad waar 24/7 water en elektriciteit is. Voor Maastricht moet dit gaan betekenen dat technologie de stad naar een hoger niveau tilt door verschillende connecties te maken.

Healthy CityWat is een Healthy City? Een gezonde stad draait om zo veel mogelijk buiten zijn, bewegen, ontmoeten en discussiëren met anderen, zodat haar bewoners een optimale kwaliteit van leven genieten. Om te beginnen heb je daar een aantrekkelijke openbare ruimte voor nodig. Je moet veel kunnen lopen, fietsen, verblijven, sporten, bewegen, vieren etc..

Wonen en werkenOp dit moment hebben we wonen en werken over het algemeen niet goed georganiseerd. Wonen en werken moet dichter bij elkaar gebracht worden om toekomstbestendig beeld te zijn. ZZP’ers en verbeterde ICT oplossingen zijn een goede manier om wonen en werken flexibeler te organiseren. We zien het in veel (nieuwe) woonwijken: ’s Ochtends om 8 uur is de hele week de wijk verlaten, en in de avond keert men weer terug. In steden zoals Beijing en Mumbai is dit nog erger, daar kan wonen en werken wel op 3 uur reizen georganiseerd zijn. Arbeiders moeten daar van ver komen, omdat lokaal weinig werk te vinden is. Naast het professionele leven, hebben mensen natuurlijk ook behoefte aan een sociaal leven. Culturele voorzieningen moeten worden gerealiseerd, zodat mensen elkaar niet alleen op professionele wijze, maar ook persoonlijke wijze kunnen ontmoeten.

Binnen en buitenTussen de ruimte binnen en buiten moet een soepele overgang zijn. Woningen moeten zo in elkaar zitten dat niet de keuken aan de openbare ruimte grenst, maar juist de woonkamer, zodat men meer wordt uitgenodigd naar buiten te gaan. Daarom moeten ook werkruimtes aan de openbare ruimte komen te liggen, zodat men kan werken met de deur open.



47

Circulaire stad Je wil eigenlijk dat een stad op een zodanige manier groeit en bloeit dat het geld wat verdiend wordt binnen de stad blijft circuleren. Chemelot, Aken, het MECC en de Health Campus kunnen geld van buiten naar binnen brengen vanwege hun (inter)nationale allure. ICT kan helpen om geld en mobiliteitsstromen veel makkelijker te laten binnenkomen. Informatie die gekoppeld wordt aan ruimtes en grondstoffen kunnen zorgen voor een slimme organisatie van het stadsklimaat. Technologie kan en zal een veel grotere rol gaan spelen in de manier waarop we zaken gaan doen in de toekomst. De eerste stappen tot deze circulaire economie zijn al gezet. De trein rijdt al. Het belangrijkste wat men op persoonlijk niveau kan doen is om netwerken te leggen en vaak samen te komen, het nieuwe werken gaat over connecties maken, kennis delen en samenwerken.

Mik ver genoegAls we enkel voor 2015 een plan gaan maken, zijn we bij realisatie van het plan alweer achterhaald. Het is daarom beter om te mikken op een jaartal dat verder weg ligt, bijvoorbeeld 2030. Zodra we daar voor gaan ontwerpen kunnen we plannen duurzamer en dus ook toekomstbestendiger maken.

Een voorbeeld: zodra je riolering gaat aanleggen moet je je afvragen: hebben we wel riolering nodig in de toekomst? Wel moeten we meenemen dat innovatie zo snel gaat dat het onmogelijk is om iets te maken wat 100% af is, of perfect is.Voordat perfectie wordt gerealiseerd ben je namelijk al te laat.

AmbitieHet is belangrijk om eerst een ambitie te formuleren waar je naar toe wil. Een term die ik laatst ben tegengekomen is: ‘Multiple Purpose Vehicle’. Met zo’n mechanisme is men in staat om alle energie uit de samenleving te halen. Bij Facebook is het ‘MPV’ bijvoorbeeld: alle mensen met elkaar verbinden. Als er een hoger doel is kunnen veel mensen gemobiliseerd worden tot participatie. Mensen moeten zich persoonlijk betrokken gaan voelen bij dit hogere doel en zich daarom gaan afvragen: wat betekent dit nu voor mij?

Experimenteren moet we lerenWe gaan er niet aan ontkomen om een experimenteerstatus aan te vragen om bepaalde pilots op te zetten. In Maastricht kunnen we pilots opzetten om onderzoek te doen naar verschillende mogelijkheden voor de realisatie van ‘Smart Grids’ en een Smart City. In de

48

regelgeving is het zo dat als er sprake is van een WOZ, men verantwoordelijk is voor energie. Tenzij er een gemeenschappelijke WOZ komt hebben we wel een financiële horde te nemen. Een experimenteerstatus, erkend door het rijk, kan ons hier zeker bij helpen.

Rendement zichtbaar maken De voorwaarden van een leefbare buurt vallen of staan met investeringen. Direct rendement is bij investeerders vaak niet zichtbaar. Bij burgers zijn deze rendementen wel erg zichtbaar. Stel je maakt hier een gezonde wijk, wie heeft daar dan profijt van? Die mag dan een financiële rol op zich nemen en hoe kunnen we dit profijt hard maken? Maastricht/Zuid-Limburg heeft een substantieel slechter gezondheidsbeeld dan de rest van Nederland, dus het zou hier wellicht makkelijker zijn dan normaal om rendement te kunnen aantonen en om beslissers over te halen om te investeren.

GedragsveranderingHet is erg belangrijk om een integrale oplossing te bieden, waarbij economie, ecologie, mobiliteit, energie en sociologie worden meegenomen. Anders bestaat het gevaar dat er geen aansluiting is met burgers. Een integrale oplossing roept op tot een andere manier van denken en resulteert in gedragsverandering.

Het politieke orgaan is erg ingesteld op lineaire ontwikkelingen. Lineaire groei is echter niet toekomstbestendig. Wat ik vandaag bedenk is gisteren achterhaald. Men moet flexibel zijn. Experimenteren is een goede manier om dit aan te pakken. Als men kijkt naar Maastricht en de stad vergelijkt met Heerlen, is Maastricht zo mooi gebleven doordat het langzaam is gegroeid. Heerlen kende een exponentiele groei, waardoor de ziel van de stad is verloren gegaan. Als we iets moeten onthouden van dit verhaal is het dat we experimenten niet (meer) uit de weg moeten gaan.



49



51

5. Ronde 2: verdiepingWe gaan in verschillende groepen een verdiepingsslag maken

op onderwerpen die we met elkaar hebben geïdentificeerd.

Deze onderwerpen hebben we aangegeven als belangrijke

kansen of elementen waar nog focus op ontbreekt.

5252

5.1 Bestaand vastgoed Pilot IWe hebben allereerst de doelstelling van de pilot die wij willen opstarten gedefinieerd. We willen belemmeringen voor grootschalige verduurzaming in kaart brengen en opheffen. Door middel van de pilot willen we kennis opbouwen voor andere partijen. In eerste instantie willen we De Stroomversnelling gaan toepassen voor ongeveer 200 woningen. Dit gaan wij doen als samenwerking van 3 corporaties en het A2-project. De pilot moet ook helpen om de investering van de verduurzaming te verlagen. Als criteria willen we voor iedere corporatie minimaal één complex transformeren, wat toe is aan onderhoud en enigszins in de buurt ligt van de A2. De business case rondom deze pilot moet rond gerekend zijn voordat we kunnen beginnen. Aspecten zoals een energieprestatievergoeding i.p.v. een energierekening moeten worden meegenomen.

Go corporaties!? Verduurzamen is nodig en dit is een kans. We moeten onderzoeken hoe dit zich verhoudt tot onze investeringsruimte. Bij traditionele verduurzaming (groot onderhoud) is dit vaak de beperkende factor, maar of we het gaan doen hangt af van onze investeringsruimte. We willen deze business case uitwerken. Het issue is niet alleen de financiering, maar het gaat er ook om of deze investering ook zal renderen. Niet iedere corporatie staat er



53

hetzelfde voor, maar we moeten wel met elkaar gaan kijken of we iets kunnen realiseren. Belangrijk is dat we er wel zeker in geloven. 80% van de pilot is het voortraject, als we starten is het doel van de pilot al geslaagd. Ik zou zeker adviseren om daar aan deel te nemen. We moeten naar een soort van stroomversnelling 2.0.

Herhaalbaarheid Een belangrijk uitgangspunt is dat deze pilot kan profiteren van de samenhang met het A2 project. Datgene wat hier uitkomt moet geborgd worden en herhaalbaar zijn voor anderen. Het is wellicht verstandig om hier een experimenteerstatus voor aan te vragen.

ACTIEPUNT: Pilot opstarten voor De Stroomversnelling 2.0. Gesprekken aangaan met de corporaties en daar het projectbureau en de gemeente (en anderen) bij betrekken. Samen kunnen we kijken hoe dit project kan aanhaken bij de realisatie van een duurzame Groene Loper, om in de integraliteit een kloppende business case te kunnen maken.

Pilot II De tweede pilot die we willen opzetten is een pilot rondom particuliere complexen. We denken er aan om de ANWB flat en Oranjeflat te benaderen om een dergelijke pilot met De Stroomversnelling te starten. Er moet goed bekeken worden of de VvE zelf gaat investeren of dat er iets georganiseerd moet worden met ESCo’s. Voorop staat dat bewoners door De Stroomversnelling niet alleen lagere woonlasten krijgen, maar ook beter comfort krijgen en op hoger niveau gaan bijdragen aan de vernieuwing van de stad. Wellicht zijn er dan ook meer belanghebbenden om mee te doen.

54

PartnersProjectbureau, Rijk, Gemeente, Stroomversnelling, Enexis, Kennisinstituten, Avenue2, Neprik?Financier? Ketensamenwerking

ACTIEPUNT: Pilot opstarten voor de ANWB en Oranjeflat. Eerste actiepunt is een gesprek/workshop met de VvE van deze complexen, waarbij eventuele partners al aanwezig zijn.



55

5.2 Nieuwe woningen In het plangebied zijn maximaal 1.043 wooneenheden te realiseren, waarvan ca. 70% gestapeld en 30% grondgebonden is. Als we hierbij spreken over duurzaamheid van nieuw vastgoed, praten we niet alleen over hogere isolatiewaarden. Waar het vooral om gaat is de kwaliteit van wonen (en werken) in de breedste zin des woords. Hoe we met de bouw en materialen omgaan, is een vervolgstap waarbij we de bouw(fysische en installatietechnische) experts moeten laten aanhaken. Als we het dan hebben over kwaliteit van wonen (en werken) dan is een mogelijke gedachte:

Wonen in het groenWe willen maximaal gebruik van de woningen maken; het contact en de verbinding met de openbare ruimte is hierbij van belang. De begane grond dient dan ook optimaal tot zijn recht te komen; hierbij kan gedacht worden aan het bij bepaalde woningen toepassen van een begane grond met een vrije hoogte van 3 meter. Daarnaast is interactie met de straat van belang; dit kan door de begane grond een open karakter te geven zodat de binnen-buiten verbinding optimaal wordt benut. In de stad heb je wel een zekere vorm van afscherming nodig, zodat je nog steeds privé houdt in de woning. Wellicht kunnen we de woningen op de begane grond net boven het straatniveau realiseren. Door middel vantrappen aan de voorkant van woningen, i.p.v. een grote tuin zullen er wellicht leuke ontmoetingsplekken



57

ontstaan. Hoogteverschillen in het gebied bieden ook leuke kansen om interessante situaties te creëren.

Flexibel en functioneelAls we woningen flexibel en toekomstbestendig willen maken moeten we een goede kaveldiepte (waar mogelijk) realiseren zodat aan de achterkant aangebouwd kan worden.

Daarnaast is van groot belang dat de woningen zo worden gemaakt dat allerlei duurzame technieken, die in de toekomst betaalbaarder worden, als legoblokjes kunnen worden toegevoegd. Daar waar er problemen zijn, bijvoorbeeld geluidsvervuiling, willen we kansen scheppen, door mooie glazen afscheidingen te maken die onderdeel worden van het gebouw, als soort van serre. In de plinten van sommige (woon)gebouwen zouden we graag gezellige coffeeshops en inspirerende maakindustrie zien. Met onze woningen streven we niet direct naar EPC = 0,0 of nul-op-de-meter maar naar maximale kwaliteit en comfort van wonen. Dit kunnen we alleen doen doorsamen te werken met lokale partijen. We kunnen bijvoorbeeld eerst gaan starten met een laag gebouw, wat later uitgebreid zou kunnen worden met meerdere lagen, of een gebouw met verschillende ‘blokken’ die aan elkaar gevoegd kunnen worden. Zo kunnen we er voor zorgen dat er verschillende doelgroepen in het gebouw komen en eventueel later ruimte kunnen bijkopen of verkopen aan de hand van een veranderende behoefte.

Pilot In het kader van de vraagstelling rondom duurzaamheid nieuw vastgoed stellen we voor om een pilot op te starten waarbij we in deze pilot Hoe groot moet dan de eerste pilot zijn? Dit zal gaan om ongeveer 50 wooneenheden (gestapeld alsook grondgebonden)

Goede locaties om een pilot te starten zijn bijvoorbeeld de locaties Lourdesplein (mix grondgebonden en gestapeld) en Europaplein (gestapeld). Voor deze pilot hebben we dan ook een zogenaamd concept Programma van Eisen opgesteld, te weten:

• Wonen/ leven aan De Groene Loper; • Transparantie/ interactie van binnen en buiten; • Verbonden met het maaiveld; • Optimaal gebruik van natuurlijke energiebronnen; • Optimaal en gezond binnenklimaat;

58

• Problemen omtoveren tot woonkwaliteit; • 3m vrije hoogte op begane grond om flexibiliteit in functies te creeren; faciliteren van

woon-werkvormen ten behoeve van start-ups en zzp’ers; • ntelligent samenwerken met de bouwer, energieleveranciers, financiers, provincie,

ggd, etc., samen energieneutraal worden; • Materialen zoveel als mogelijk lokaal en cradle to cradle, goed voor de lokale

economie en CO2 footprint; • Flexibiliteit in en functionele installaties; • Toekomst bestendig.

Bovenstaande PVE is geen strak maatpak maar het geeft een richting aan waarin we denken, van belang is dat we flexibiliteit vertonen.

FocusOok al is er niet direct de ambitie om EPC = 0,0 of nul-op-de-meter te realiseren, kan dit wel een belangrijk statement zijn om het wel te doen. Als het plan wordt uitgewerkt en de principes die gedeeld zijn worden toegepast is de woning snel energieneutraal. Wel is en blijft financiering van de extra investering in verduurzaming hierbij het belangrijkste hekelpunt. Maasvallei heeft bijvoorbeeld goede ervaring met FOOQ met het extern financieren van de duurzame investeringen. Naast het leefklimaat centraal stellen, moeten we toch onszelf een doel stellen. Wellicht kunnen we met elkaar afspreken om elk jaar 10% ‘verbetering’ te laten zien. Presteren gaat over meer dan alleen een EPC van 0,0 realiseren, echter is EPC een hoog gewaardeerde norm, die we niet moeten onderschatten; het gaat om het totale duurzame ‘karakter’ van het gebouw welke breder is dan alleen de energie coëfficiënt. Het is belangrijk om ontwikkelingen af te zetten in de tijd bij nieuwbouw die we nu realiseren. Waarom zouden we namelijk veel geld steken in het opwaarderen van de schil van een woning als het zo lijkt dat zonnepanelen over 6 jaar zo veel energie opwekken dat deze veel meer renderen dan nu het geval is. Kortom, we moeten met de gezamenlijke partijen goede afwegingen en bewuste keuzes maken.

ACTIEPUNT: Avenue2 wil samen met partners een pilot ‘duurzame nieuwbouw’ (welke antwoord geeft op bovenstaand vermelde uitgangspunten) opstarten van ca. 50 wooneenheden op de locaties Lourdesplein en Europaplein.



59

5.3 Warmte uit Dienstengebouwen De installaties in de dienstengebouwen Noord en Zuid produceren warmte die wordt ‘weggekoeld’. Het is warmte die 24/7 beschikbaar is en voldoende voor de energievoorziening van 350 woningen in Noord en 350 in Zuid.

We hebben een aantal belangrijke vragen waar antwoord op moet komen als we warmte willen winnen uit de tunnelsystemen.

1. Wil Rijkswaterstaat de warmte gaan leveren? 2. Hoe ver is het project op het moment en levert dit idee problemen op? 3. Gaan we de laagtemperatuurvraag van de verschillende woningen of de

hoogtemperatuurvraag van het ROC oplossen? 4. Hoe veel investering is er nodig? 5. Wat gaat het rendement zijn? 6. Wie gaat het organiseren, RWS of een andere partij?

Niet meer dan anders Uitgangspunt is dat de afnemer ofwel de consument van de warmte of koude niet meer moet gaan betalen dan anders. De benodigde techniek is state of the art en heeft zich al bewezen, maar het gaat hier wel om een icoonproject, omdat het om de A2 tunnel gaat.

60

FinancieringWe moeten onderzoeken of de business case sluitend is te maken. Als dat niet zo is kunnen we kijken naar subsidies en bijdragen. Wellicht kunnen we aanhaken op centrale investeringsgelden waarvoor tenders worden uitgeschreven door onder andere de EU. Naast veranderingen in de tunnelsystemen zal ongeveer 1.500 euro per woning beschikbaar moeten komen voor 350 woningen om de nodige aanpassingen te maken. Wellicht is er geen sprake van een onrendabele top. Andere vormen van financiering kunnen worden gezocht bij de gemeente die bezig is met een lokaal energieakkoord in samenwerking met ESCo’s.

We zouden ons ook nog kunnen richten tot het provinciale Limburgse energiefonds als het gaat om krediet wat tegen een aantrekkelijke rente verstrekt kan worden. De investeringen in apparatuur gaan levensduur technisch zo’n 20 jaar mee. Dit maakt het geheel tot een relatief stabiele business case.

Add-onEen belangrijk gegeven is dat we de tunnel en de systemen die aangelegd zijn niet meer gaan veranderen. De vraag is dus: wat kunnen we als ‘add-on’ doen om warmte te winnen uit de tunnelsystemen? Specifiek gaan we geen warmte winnen uit de tunnel zelf maar uit het dienstgebouw. Marketingtechnisch is dit natuurlijk ontzettend leuk.

ACTIEPUNT: De omschreven volgorde van vragen moet beantwoord worden. Een gesprek met RWS lijkt dus een goede eerste actie. Daarna kan gepraat worden met het projectbureau en Avenue2 om vervolgens theoretische business cases te ontwikkelen die de haalbaarheid van dit plan verder onderstrepen, dan wel voor het ROC dan wel voor circa 350 woningen te realiseren.



61

5.4 Tijdelijkheidskansen Er is eerder een sessie geweest over tijdelijkheid. We hebben vooral gekeken naar wat toen niet is besproken. Tijdelijkheid is al zichtbaar. Een enkele machine hier en daar onderbreekt het braakliggende maaiveld. Duidelijk is hoeveel ruimte er beschikbaar is. We willen de terreinen die vrijkomen gebruiken voor marketing en educatie. Eigenlijk is dit hetzelfde aangezien marketing educatie voor volwassenen is.

ErvarenWe willen mensen laten ervaren hoe het is om duurzaam bezig te zijn. Dit kan via een proeftuin, maar ook door middel van een demonstratiewoning waar mensen kunnen ervaren wat de nieuwste ontwikkelingen zijn op technologisch gebied. Naast het feit dat we zo mensen kunnen interesseren voor duurzame ontwikkeling, kunnen we zo ook gedragsverandering stimuleren.

EducatieEr komt heel veel ruimte vrij, daar willen we bijvoorbeeld (tijdelijke) speeltuinen maken, waar kinderen eigen energie kunnen opwekken om zo bijvoorbeeld hun iPhone op te kunnen laden. We willen kinderen laten ervaren hoe energie wordt opgewekt en hoe veel moeite dit kost, om ze zo bewuster te laten omgaan met energie.



63

Business case Een proefwoning neerzetten doen we in Nederland doorgaans niet, waar dat in de VS vaak gebeurt. Dit heeft alles te maken met cultuur en regelgeving in Nederland die anders zijn dan in de VS. We moeten ons goed realiseren dat als we een dergelijke woning realiseren deze wel een super ervaring moet achterlaten bij de gebruiker, omdat anders de marketing negatief wordt. Eventueel zou een dergelijke woning ook innovatieve startups vanuit Chemelot kunnen faciliteren omdat deze bedrijven vaak op zoek zijn naar aandacht en een kweekvijver voor hun producten en diensten.

Proefrit woning Iedereen die een nieuwe auto koopt, gaat daarbij eerst een proefrit maken. Je wil immers weten hoe de auto rijdt en hoe deze werkt, je wil er een gevoel bij krijgen. Daarom willen we de ‘proefrit woning’ realiseren. Deze woning kan gebruikt worden door verschillende producenten om technologieën rondom duurzaamheid te presenteren en door eindgebruikers te laten testen. Daarnaast kan de woning worden ingezet als hotel waar consumenten een nachtje kunnen slapen om zo te ervaren hoe het is om in een duurzame woning te leven.

Econexis huis Een demonstratiewoning wordt al gebouwd in samenwerking met Enexis (een normale woning en een aangepaste – duurzame – woning om het verschil te ervaren). Wellicht kunnen we hierop inhaken met ons plan. Eventueel zou de proefwoning ook op wielen kunnen staan, deze kan dan met de zon meedraaien, maar ook wellicht steeds van locatie wisselen om zo het lokale publiek aan te spreken. De financiering voor het Econexis huis is al rond.

ACTIEPUNT: functies van een model- of proefritwoning bepalen. Kijken of er aansluiting gevonden kan worden bij het Econexis huis. Anders een eigen proefrit- of demowoning met allerlei duurzaamheidsopties in het hart van de Groene Loper realiseren.

64

5.5 Maatschappelijke initiatieven We hebben de doelstellingen, sponsors, spelers en beoogd eindresultaat voor onze beide co-design sessies uitgewerkt.

CO-DESIGN: Gezond leven Doel: Ons doel is om de gezondheidswinst te verzilveren. Sponsors: Een grote zorgverzekeraar zoals VGZ kan een vitale rol spelen in het plan. VGZ is de grootste verzekeraar in het gebied. Spelers: Er zijn allerlei spelers waarmee we een verdieping willen maken op gezond leven in Maastricht en op de Groene Loper. Marketing zou een vestigingsfactor kunnen zijn: ‘in zo’n gebied wil ik als burger leven’. Thema’s: Het gaat over thema’s zoals groen, sociale cohesie, sporten, bewegen en gezonde mobiliteit. Eerdere co-design sessies gebruiken we ook in ons plan. We willen inspirerende lokale voorbeelden gebruiken. Dit zal resulteren in operationele projecten.



65

CO-DESIGN: Uitdagende leeromgeving Doel: Het doel van deze sessie is dat de startkwalificatie omhoog gaat. Sponsors: De gemeente Maastricht vindt dit zo belangrijk dat deze die zal faciliteren. Spelers: De verschillende spelers zijn o.a. de verschillende lagere scholen die wij hebben in Maastricht en ook een aantal bedrijven zoals Mosa, en ook vertegenwoordigers van Chemelot.Thema’s: Thema’s zijn daarbij Summer School, uitwisselingen etc.

Nul-situatieVoor beide sessies gaan wij kijken naar wat de nulsituatie is, zodat het resultaat van onze acties te meten is en te checken is in de stad. Verschillende initiatieven zijn al opgestart middels crowdfunding. Deze initiatieven willen we dan ook zeker gaan betrekken in het stimuleren van educatie en gezondheid.

UitgangspuntenWe moeten er voor zorgen dat er veel aandacht komt voor uitstervende ambachten. Daarnaast is het belangrijk dat we het Buurtenplatform betrekken bij al onze plannen. We moeten onze processen verbeteren door betere samenwerkingsverbanden aan te gaan en er voor zorgen dat er minder uitval is aan de onderkant van de samenleving van mensen die niet zo goed meekunnen. We kunnen deze mensen laten participeren en een eventuele vrijwilligersvergoeding geven (c.a. 1.500 euro per jaar) voor hun diensten.

ACTIEPUNT: Naast het organiseren van twee co-design sessies gaan we de nulsituatie vastleggen, zodat we met verbeteringen ook een resultaat kunnen aantonen. Gesprek met VGZ om te kijken of zij willen investeren in een gezondere stad/wijk.



67

5.6 Stad + Regio – Verbindingskansen + Station NS

Project Maastricht Centraal Onlangs zijn de plannen om het centraal station in Maastricht aan te pakken goedgekeurd. In de plannen gaan we de voorkant (de westzijde) van het station flink aanpakken. Het plein zal een fikse verbetering ondergaan en er komt een ondergrondse fietsenstalling. Daarnaast wordt er een zwakke plek gemaakt in de fundering om zo later een ondergrondse traverse te kunnen realiseren, in plaats van de traverse over de sporen die er nu is. Deze optie kost 15 miljoen euro extra. Dus daarom moet dit nog goed overdacht worden. Wel kan de realisatie van een dergelijke fietsen voergangerstunnel veel doen voor Maastricht Oost en voor de relatie vanuit Oost naar het centrum. Een bovengrondse passage zoals deze bijvoorbeeld in Den Bosch is aangelegd is voor het fietsverkeer geen optie. NS heeft de ambitie, die de gemeente deelt, om Maastricht veel internationaler te gaan

68

positioneren. Daardoor wil NS ook van het station een betere plek maken. Nu is Maastricht een typisch kopstation. Een goede ondergrondse passage van oost naar west hoort daarbij.

Nu doenWe kunnen de achterkant van het station nu al op een goede manier opknappen met minimale middelen. Er moet sowieso meer ruimte komen voor fietsparkeerplaatsen en voor een P+R. Dit zou de bereikbaarheid van de stad en regio enorm verbeteren. Ook is het bij verbetering van de achterkant van het station aan te raden dat de Meerssenerweg doorgeknipt wordt. Dit betekent wellicht dat er dus ook effecten komen voor verkeersbelasting (negatief of positief) aan de Groene Loper. We moeten in ieder geval zo veel mogelijk de relatie met het station vergroten in het gebied Centrum Oost.

Ontsluiting werkgebiedDe werkgebieden in de regio (Chemelot, Aken etc.) liggen allemaal niet aan het spoor. De Groene Loper kan onderdeel zijn van fietssnelwegen die deze werkgebieden goed bereikbaar maken. Daarnaast kan een multi-modale snelweg worden gemaakt zodat de campussen zijn aangetakt op de snelweg.

Beslissingen over regionale infrastructuur liggen bij de provincie, wel is Maastricht Bereikbaar een partij die faciliteert. Het aanleggen van de tunnel onder het spoor en het maken van nieuwe treinstations bij werkgebieden zal niet op korte termijn lukken. Daarvoor ontbreekt het geld. Het is daarom belangrijk om in te zetten op natransport, en dit dus zo goed mogelijk te faciliteren. De verbinding van de Groene Loper naar werkgebieden is de sleutel van de toekomst.

Een van de projecten die voorrang heeft gekregen op de ondergrondse fietsverbinding is de optimalisatie van de Noorderbrug. Als deze namelijk niet goed functioneert, zal de A2 niet goed bereikt en ontsloten kunnen worden.

ACTIEPUNT: Kijken in hoeverre de ondergrondse traverse gerealiseerd kan worden, met de Groene Loper als hefboom en de integraliteit van de verschillende uitwerkingen. Goed onderzoeken wat nog meer gedaan kan worden om de bereikbaarheid van werkgebieden (gedeeld) beter te faciliteren.



69

5.7 Openbare ruimte Beheer De openbare ruimte moet goed neergezet worden, zodat er een goede verbinding ontstaat, waar mensen elkaar graag willen ontmoeten. Standaard zou de gemeente onderhoudsniveau C hanteren voor het gebied, maar onze vraag is: moet het niet beter, bijvoorbeeld B? En moeten we die extra kwaliteit dan niet zo groot maken als we kunnen. We moeten inspelen op de behoefte van de bewoners, wellicht kunnen we zo meer uit het gebied halen. Dit kunnen we doen als bewoners zich verbonden voelen met de Groene Loper, en haast een stukje van de loper adopteren en er zuinig op zijn. De groene monumenten in het voorstel van West8 zullen hier wellicht aan gaan bijdragen.

CROW (onderhoudsstatus)A Zo goed als nieuw status (investering)B Veilig en acceptabele statusC Nog steeds veilig, mindere statusD Onacceptabele status, vuil, onveilig

Ambitie moet hogerWellicht kunnen we inhaken op trends bij natuurbeheer organisaties. Natuurmonumenten kijkt bijvoorbeeld niet alleen meer naar natuurgebieden, maar ook naar stedelijk groen. Wellicht kunnen we in het beheer het gebied een belangrijkere status geven. Dit is iets wat we ook zeker zullen moeten doen, want anders kan de Groene Loper na verloop van tijd vervallen tot een middenberm. We kunnen gaan voor een onderhoudsstatus van B+, net zoals de binnenstad. Dat zou onze ambitie moeten zijn. Wel is de financiering en betaalbaarheid ook hier een belangrijke factor.

FinancieringIn Nederland zijn er bepaalde regelingen (BIZ) voor bedrijventerreinen waarmee een deel van de WOZ opbrengst wordt gelinkt aan bestedingen (onderhoud en beheer) in het openbaar gebied. We kunnen dit misschien

70

ook inzetten voor de Groene Loper. Daarnaast kan een fonds opgezet worden voor het beheer en onderhoud van de Groene Loper afkomstig vanuit andere potjes. Er moet een organisatie komen die de belangen en wensen van de Groene Loper behartigt.

Belangenvereniging Groene Loper Er zullen verschillende partijen komen die een dergelijke organisatie kunnen faciliteren. Het moet niet iets van de gemeente zijn. Het moet een doelgerichte organisatie zijn die de Groene Loper als prioriteit heeft. Eigenaarschap wil je steeds verder, op verschillende manieren organiseren, of dat nu de productie van de Lindebloesem honing of ‘crowdsourcing’ van de Mosasaurus is. Zo kun je met elkaar een zo groot mogelijke plus maken voor het beheer en onderhoud van de Groene Loper.

Samengaan van gebruikVerder zijn we van mening dat e-bikes in de fietsberm geen goed idee zijn. Het is beter om voor dergelijk snel verkeer een combinatie te zoeken op de rijbaan, in de vorm van Shared Space, maar dan op het wegdek. De middenberm willen we puur recreatief inzetten, voor wandelen en recreatief (langzaam) fietsen. De precieze uitwerking op kruispunten moet nog eens goed onder de loep worden genomen. Er moet meer maatwerk komen op deze punten. Ook kan de materialisering hier een steentje aan bijdragen. Verder moeten we nog goed nadenken of de 50km zone het gebied wel goed doet. Er mag meer differentiatie komen in de benadering.

ACTIEPUNT: Oprichten van een speciale ‘belangenvereniging’ voor de Groene Loper, in samenwerking met verschillende partijen.



71

5.8 Het verhaal PubliekAls je een verhaal maakt is het echt ontzettend belangrijk om je af te vragen voor wie dat verhaal dan gemaakt wordt. Wij willen met ons verhaal overheden en andere stakeholders zoals marktpartijen, financiers en ontwikkelaars aanspreken. Daarnaast moet het verhaal ook toekomstige klanten, huurders en de pers aanspreken. We mikken op de nieuwe stedeling, deze moet dus ook zeker aangetrokken zijn tot het verhaal wat we houden. Vandaar dat we ook allerlei haakjes en invalshoeken hebben meegenomen om al deze groepen te kunnen aanspreken.

Gezond en slim Het is belangrijk dat het niet DE Groene Loper gaat worden in de ogen van inwoners, maar MIJN Groene Loper. We hebben een ‘wordcloud’ gemaakt die allerlei verschillende thema’s beschrijft die van DE Groene Loper, MIJN Groene Loper gaan maken. Principes zoals buitenleven, buiten wonen en gezondheid komen daar natuurlijk in terug. We willen ook zeker een deal gaan maken met VGZ om gezondheid in Maastricht te gaan bevorderen en promoten. De Groene Loper is een mooi project om dit te kunnen realiseren. Daarnaast willen we ook het SLIMME Maastricht realiseren, we moeten goed communiceren dat we van alles bieden op het gebied van technologie, energie, voedsel, etc..

72



73

MooiDe Groene Loper wordt niet alleen gezond en slim, maar ze wordt ook gewoon MOOI! De Groene Loper moet een gebied zijn waar mensen graag willen zijn en willen verblijven. We pleiten voor iconen op de Groene Loper die deze schoonheid en verbinding tot stand gaan brengen. De Mosasaurus en de groene monumenten moeten er natuurlijk gewoon komen om ons verhaal te ondersteunen.

ACTIEPUNT: Haalbaarheid van de Mosasaurus en groene monumenten snel onderzoeken, zodat we deze punten mee kunnen nemen in de marketing.

74



75

6. Afsluiting Rob de Jong – Directeur Avenue2

7676

Wij werken volgens een systeem waarbij het belangrijk is om het ‘met elkaar

te doen’, met elkaar kunnen we namelijk veel meer dan alleen. We hebben

vandaag veel verse spelers die met nieuwe perspectieven en inzichten deze

co-design sessie tot een groot succes hebben gemaakt. Ik wil een ontzettend

compliment geven aan jullie. We hebben veel gedaan en veel bedacht.

Vooraf hadden we de twijfel of er niet al te veel concrete plannen waren, maar

dankzij jullie hebben we deze plannen enorm kunnen aanscherpen.

Daarnaast ook veel dank aan alle mensen die nachten lang hebben doorgewerkt om vandaag alle informatie die er is beschikbaar te stellen. Ook wil ik het ondersteunings-team van StratAct bedanken, omdat zij er voor hebben gezorgd dat we optimaal konden ontwerpen.

Ik wil jullie vragen om een groot applaus voor onze tekenaar Gertjan, die vandaag op een unieke manier heeft weten vast te leggen. Mocht iemand de platen of tekeningen willen gebruiken, kunnen wij deze te alle tijden beschikbaar stellen. Daarnaast zal dit verslag als naslagwerk dienen, zodat niks wat we met elkaar bedacht hebben verloren gaat.

Dank allemaal!



77

VERSLAG...Marcel van Dijk GGD Sandra Akkermans Provincie Limburg Paul Levels Edwin Zijlstra...

Documents

Transcript of VERSLAG...Marcel van Dijk GGD Sandra Akkermans Provincie Limburg Paul Levels Edwin Zijlstra...