1

Verslag en Achtergrondinformatie van de wandeling Run-Vlasroot- Dommeldal. 18-07-2014

We beginnen de wandeling vanaf het parkeerterrein bij het Witven waar

tegenwoordig een mooi terras ligt aan zowel de voorzijde als de achterzijde met

uitzicht op het zwembad.

Hier houden we ook onze naborrel.

We lopen iets terug naar het bruggetje over de Run en lopen dan langs de

linkeroever van de Run naar het zuiden. Tijdens de voorwandeling begin juni leek het

soms wel of het gesneeuwd had, door de witte pluis van de populieren. Sommige

mensen kunnen hier allergisch voor zijn.

De Run De Run is een van de vele

beken die het water afvoeren

van oostelijk Noord-Brabant en

het Kempens Plateau. Deze

beek ontspringt bij het dorp

Weebosch (bij Bergeijk) als Aa

en stroomt ten zuiden van

Eersel langs het gehucht

Stokkelen, waar ze de

Diepreitsche Waterloop

opneemt en Run gaat heten.

Het brongebied van de Aa

bevindt zich bij Weebosch in

de voormalige Postelse Heide en

heet De Weijerkens en Kraanmeer.

Daarna stroomt ze langs de

buurtschappen Schadewijk en

Stevert, waar tot 1969 een

watermolen in de Run lag: de

Stevertse Watermolen. Vervolgens

stroomt de Run langs het gehucht

Heers. Ten zuiden van Veldhoven

mondt hij bij de Philips Visvijver

uit in de Dommel, die uiteindelijk

via de Dieze uitmondt in de Maas.

Vanaf de Schaiksedijk bij

Schadewijk tot aan de Dommel

behoort de Run tot het Natura

2000-gebied Leenderbos, Groote

Heide & De Plateaux wegens het

voorkomen van de drijvende

waterweegbree. STEVERTSE WATERMOLEN

2

We steken de Heerseweg over en gaan verder langs de Run tot aan Het Goor.

Het Goor is een strook broekbos langs het riviertje de Run op de grens van de gemeenten

Veldhoven, Eersel en Bergeijk. Nadat het gebied tot een eeuw geleden in gebruik was als

hooiland (beemd), bleek dat op den duur niet meer zinvol. Gevolg was dat er spontaan

struiken en bomen uitschoten, die inmiddels uitgegroeid zijn tot een min of meer

natuurlijk, nat bos. We slaan nu naar het oosten af richting Visvijver waar we ook onze

eerste pauze hebben

(geen horeca) Deze visvijver is in de jaren zestig van de vorige eeuw gegraven ten behoeve van de

zandwinning. Later, tijdens het bouwrijp maken van de Veldhovense wijk Heikant,

werd deze afgraving weer gedeeltelijk dichtgestort met leem en puin.

De visvijver maakt deel uit van het natuurgebied “de Vlasroot”

Vlasrootvennen In een klein bosgebied aan de Volmolenweg tussen

Veldhoven-dorp en Waalre ligt een tweetal vennen: de

Kleine en de Grote Vlasroot. Het zijn door de natuur

gevormde ondiepe meertjes; de enige echte vennen in de

gemeente Veldhoven.

Waar de naam Vlasroot vandaan komt is onduidelijk. De

voor de hand liggende gedachte, dat de plassen vroeger

gebruikt werden om vlas in te roten (het weken van

vlashalmen) is waarschijnlijk niet juist. Er zijn geen historische aanwijzingen voor. Oude

Veldhovenaren spraken ook niet over de Vlasroot maar over de Vlaassloot en als men

bedenkt, dat in Brabant enkele vennen liggen die Plaas of Vlaas heten, op de Veluwe een

heidemeertje ligt dat Gerritsfles heet en in Friesland de Fluessen liggen dan lijkt de naam

Vlasroot daar verwant mee.

De twee vennen hebben vroeger te midden van uitgestrekte heidevelden gelegen. Ze zijn

waarschijnlijk zo'n 10.000 jaar geleden tijdens de laatste ijstijd ontstaan. Er was toen

nauwelijks begroeiing aanwezig. De wind had vrij spel en voerde enorme hoeveelheden

zand uit het Noordzeebekken aan; het zogenaamde dekzand waarmee grote delen van

Brabant bedekt werden. Door uitwaaien ontstonden ondiepe dalen die zich vulden met

water. Het zand werd even verder neergelegd en vormde duintjes langs de

noordwestelijke oevers. De ligging van zuidwest naar noordoost van de Grote Vlasroot

en het wat verhoogde talud aan de noordoostelijk oevers bevestigen deze theorie.

Over de historie tot aan de middeleeuwen is nauwelijks iets bekend. Vast staat dat het

landschap tot aan het begin van de twintigste eeuw gevormd werd door uitgestrekte

heidevelden met akkertjes en weilanden langs de beken afgewisseld met broekbos en

3

hooiland. Na ontginning en ontwatering van de omgeving besloot men rond 1930 tot de

aanleg van percelen naaldhout op de minder rendabele gebieden. Een poging om de Grote

Vlasroot te dempen mislukte en toen de vraag naar naaldhout voor de mijnbouw stopte,

realiseerde men zich, dat de Vlasrootvennen er best aardig uitzagen en heel geschikt

waren als recreatiegebied. Men heeft er nog een paviljoentje gebouwd en een soort

zwembad gegraven, maar dat alles was geen lang leven beschoren en men heeft het bos

en de vennen verder aan de natuur overgelaten tot 1967.

Wandelingen Vanaf de parkeerplaats (met informatiebord) aan de weg Veldhoven-dorp richting Waalre

kun je de Vlasroot bereiken. Je kunt wel bij de Kleine Vlasroot komen maar er niet

omheenlopen. Met waterlelies, zeggen, riet, munt, waternavel en wateraardbei maakt het

ven een sprookjesachtige indruk. Geen karakteristiek ven; wel heel mooi.

De Grote Vlasroot is wel een ven om omheen te lopen. Aan de zuidzijde groeit nog heel

wat gagel, een struikje dat tamelijk zeldzaam is.

Je kunt via een dam over de andere oever teuglopen. De wandeling kan uitgebreid met

een rondje om de visvijver, waarin altijd wel een paar eendjes of meerkoetjes

rondzwemmen. Huidige situatie Er was zand nodig voor de aanleg

van de Poot van Metz en men

besloot van de nood een deugd te

maken door achter het gebied van

de Vlasroot een zandwinning te

starten, die later zou worden

omgebouwd tot een visvijver. Het

grondwater, dat in de diepe

afgraving boven kwam voerde men

via de Grote Vlasroot af naar de

Dommel. Hierdoor en later ook

door de zure regen en het stuifmeel

van de dennen veranderde de waterkwaliteit zodanig, dat het karakter van het ven sterk

werd aangetast. Ook de Kleine Vlasroot veranderde door verrijking met voedingsstoffen

geleidelijk aan in een bosmeertje met waterlelies.

In 2003 heeft men door houtkap en het schoonmaken van de bodem de situatie sterk

verbeterd, waardoor vooral de Grote Vlasroot weer het karakter van een echt ven heeft

teruggekregen

4

We komen nu weer op de harde weg en gaan op het fietspad aan de

overkant richting Volmolen waar we een tweede pauze houden na eerst een

rondje Dommelkespad achter de camping te hebben gelopen.

De Waalrese Volmolen

Het is zeker dat de molen in 1350 reeds bestond en uitgebreid werd tot een dubbele

molen, waarvan een helft zich op het grondgebied van Riethoven bevond. De toenmalige

bezitter was de Abdij van Echternach, die ontginningen deed plaatsvinden waardoor de

behoefte aan maalcapaciteit toenam. De Riethovense molen werd als oliemolen gebruikt

en de Waalrese molen als korenmolen.

In 1792 echter kwam de molen in het bezit van een lakenfabrikeur uit Leiden, die Pieter

Vreede heette. Hij liet huisarbeid door wevers verrichten in Tilburg en bracht uiteindelijk,

doordat hij patriottische sympathieen had en daardoor in Leiden politieke moeilijkheden

ondervond, ook zijn lakenfabriek naar Tilburg. Pieter Vreede gebruikte de molen als

volmolen. Het vollen is een nabewerking van wollen stof met aarde, urine en zeep

waardoor de kwaliteit sterk verbetert. Het zachte water van de Dommel was bij uitstek

geschikt voor het volproces. Zelf vertrok hij in 1816 naar Antwerpen, maar zijn zoon

bleef als molenaar in Riethoven wonen en overleed daar in 1846.

5

(Als rechtgeaard genealoog kon ik het niet laten om in het(digitaal) archief van

Riethoven even te zoeken naar de ovl.akte van de zoon van Pieter Vreede. Daaruit blijkt

dat hij 71 jaar is geworden, ongehuwd was en in Tilburg begraven wilde worden. zie

scan hieronder.)

Tot 1876 bleef de watermolen in handen van de familie Vreede, maar daarna werd hij tot

1951 eigendom van de familie Van Gastel. In 1879 kregen de watermolens hun

oorspronkelijke functie van graan- en lijnoliemolen terug. In 1912 werd de lijnoliemolen

afgebroken en de graanmolen door A van Gastel grondig opgeknapt en voorzien van een

stenen fundament. Na 1912 nam het gebruik van watermolens drastisch af. In mei 1940,

tijdens de inval van de Duitsers, wordt de brug over de Dommel opgeblazen om de

doortocht van de Duitsers te belemmeren. Hierbij loopt de watermolen grote schade op.

In 1941 wordt de watermolen weer opgeknapt. Na de oorlog wordt er ook nauwelijks

meer gebruik gemaakt van de watermolen en deze raakt sterk in verval. In 1962 stort de

watermolen bij een najaarsstorm in.

In 1968 koopt de architect Ad van Empel de ruïne en ontmantelt de restanten van de

watermolen. Na het verkrijgen van de benodigde vergunningen in 1992 start hij met de

herbouw van de watermolens. Hij herbouwde de molen, waarvan het westelijke deel

gereed kwam in 1992. Aan het oostelijke deel werd in 1994 begonnen, maar dit werd in

1995 door brand verwoest. Eind 1998 is de molen gekocht door de familie Hermans. Zij

zijn gaan bouwen aan een nieuwe toekomst voor de Volmolen.

In 2000 is de molen door het waterschap voorzien van een nieuwe stuw, een glijgoot voor

kanovaarders en een vispassage. Daarna is het tweede gebouw opnieuw opgetrokken en

doet dienst als woning.

Sedert 2000 wordt de molen ingezet voor elektriciteitsproductie

6

Volmolen begin 20e eeuw Volmolen 1962

Volmolen 1963 na storm Volmolen 1966

Impressie Volmolen:

https://www.youtube.com/watch?v=4rFmjFKkmDE

Na de koffiepauze bij de Volmolen gaan we weer een stukje terug over de Volmolenweg

om het laatste stuk van de route langs een mooi stuk meanderende Dommel richting

Witven te gaan.

7

Dommelbeemden.

Vroeger waren dit de Beemden, het land dat in de winter vaak blank stond omdat de

Dommel dan buiten zijn oevers trad. ’s Zomers grazen hier de koeien en hooien er

de boeren. Vijftien jaar natuurvriendelijk beheer hebben ervoor gezorgd dat de

weiden weer kleuren door een variatie aan bloemen en kruiden.

Het Dommeldal is een van de mooiste beekdallandschappen in Noord-Brabant. De Dommel is een laaglandbeek. Kenmerkend daarbij zijn de lage stroomsnelheid en

de zeer kronkelige loop. Van nature voert een laaglandbeek het water dan ook niet al

te snel af en loopt zij gemakkelijk over. Met haar gekronkel en overstromingen heeft

de Dommel altijd een belangrijk stempel gedrukt op het landschap in het beekdal. In

de laatste eeuwen is die invloed echter sterk beperkt. Op veel plaatsen is de Dommel

rechtgetrokken of bedijkt. De kleine S-bocht is nu nog maar een van de weinige

kronkels die er in de Dommel nabij Eindhoven over zijn. Let eens op het verschil

tussen de oevers aan de binnen- en buitenbocht. Op deze route dwaalt u door een

lieflijk landschap met houtwallen, hooilanden, weilanden, akkers, bossen, en poelen. Wie

zich zonder veel rumoer verplaatst, ziet veel van de 58 aanwezige broedvogelsoorten. In

het voorjaar zwemmen in de poelen salamanders en kwaken overal groene kikkers.

In de jaren 1936/37 werd natuurbad ’t

Witven uitgegraven als

werkverschaffingsproject, onder leiding

van de N.V. Grontmij. De officiële

opening van het Witven vond plaats op

21 mei 1938. Het bad, waarvan het

water door een buizensysteem door het

beekwater van de Run werd ververst,

werd door de gemeente Veldhoven

geëxploiteerd.

Een houten schutting vormde de

afscheiding tussen het mannen- en

vrouwengedeelte van

het zwembad. Voor elk waren drie bassins: diep, ondiep en kleuterbad. In de jaren veertig

werd gemengd zwemmen op last van de bezetter enkele uren per dag toegestaan. Na de

bevrijding werd deze bepaling weer snel ingetrokken.

In de jaren zestig vonden een aantal aanpassingen en moderniseringen plaats, totdat het

zwembad in 1987 werd gesloten. Enkele jaren later kwam het in particulier bezit en werd

het gehele complex uitgebouwd tot het huidige Cambiance ’t Witven

Sites die ik dankbaar gebruikt heb bij het samenstellen van dit verslag en waaruit je

nog meer informatie kunt putten: http://www.natuurmonumenten.nl/natmm-internet/home.htm

http://www.dommel.nl/

https://ivn.nl/afdeling/veldhoven-eindhoven-vessem/dommelbeemden

Chris Pennings

8