VERSCHUIVENDE HERINNERINGEN -...

VERSCHUIVENDE

HERINNERINGEN

HET HERDENKEN VAN DE

JODENVERVOLGINGEN IN VLAAMS

& INTERNATIONAAL PERSPECTIEF,

1945-2015

Prof. dr. Karel Van Nieuwenhuyse

"Allemaal zeer begrijpelijk, maar door deze

censuur dreigt niet alleen een deel van de

historische context verloren te gaan, zoals het

buitenlands protest als aanleiding en excuus

voor de Judenboykott, maar ook de kijk van de

daders. Velen onder hen waren er vast van

overtuigd dat ze zich alleen maar verweerden

tegen een door de Joden gestuurde,

Duitsvijandige wereld. Een ongemakkelijk

inzicht, zeker, maar wel één dat het mogelijk

maakt de beweegredenen van deze mensen te

doorgronden en te begrijpen, motieven die

uiteindelijk tot gruwelijke misdaden tegen de

menselijkheid zullen leiden."

De Standaard,

18 februari 2014

Inleidend seminarie. Overzicht

1. Niveau’s van herinnering:

a) Persoonlijke herinnering

b) Collectieve herinnering en identiteit

c) Relatie herinnering - geschiedenis

2. Definiëring en typologie van genocide en holocaust

3. Conjunctuur van holocaustherinnering

4. Junior College concreet

Niveau’s van herinnering

• Persoonlijke herinnering

– Wat?

– Risico’s?

• Collectieve herinnering

– Wat?

– Soorten?

• Sociale herinnering

• Politieke herinnering

• Culturele herinnering

– Doel? (~ identiteit)

– Risico’s?

“Een zinnebeeld van

dapperheid en van

zelfverloochening voor het

vaderland.”

http://www.youtube.com/watch?v=j2MjmIVK4U4

“Soldaat garant voor de

Belgische

onafhankelijkheid.”

“Eerste koning onder de

Belgen.”

http://www.youtube.com/watch?v=85zC

5HsWA2Y

http://www.youtube.com/watch?v=m2K

8JqwXaYQ

Geschiedenis en herinnering: historiografisch perspectief

Vanwaar het succes van herinnering?

• Demografische factor

• Compensatiethese

• Culturalisering geschiedwetenschap

• Toenemend belang visuele bronnen

Geschiedenis en herinnering: voorlopige omschrijving

• verleden

= ‘dat wat gebeurd is’.

• Geschiedenis

= ‘de wetenschappelijke reconstructie van het verleden via bronnenanalyse en –interpretatie’

= objectief, waardenvrij en op feiten berustend

• (Collectieve) herinnering

= ‘de verzameling van indrukken van het verleden in monumenten, films, verhalen, herdenkingscultuur, (ontstaans)mythes gekoesterd door maatschappelijke groepen die er hun identiteit deels op schragen’

= subjectief, koestert mythes, herinnert zich enkel die historische feiten die een actueel socio-politiek doel dienen.

Geschiedenis en herinnering: voorlopige omschrijving

‘Collective memory simplifies, sees events from a single, committed perspective, is impatient with ambiguities of any kind, reduces events to mythic archetypes. Historical consciousness, by its nature, focusses on the historicity of events – that they took place then and not now, that they grew out of circumstances different from those that now obtain. Memory by contrast has no sense of passage of time, it denies the “pastness”of its objects and insists on their continuing presence.’

uit: Peter Novick, The Holocaust in American Life (Boston, 1999), 4.

Geschiedenis versus persoonlijke herinnering

RAUL HILBERG (1961):

Enkel en alleen officiële documenten tellen als geldige bron

SAUL FRIEDLÄNDER (2007):

“De stem van de getuigen snijdt door de zelfvoldaanheid van de

historicus die de geschiedenis als het ware moet temmen. Maar

de geschiedenis van de massamoord op de Europese Joden laat

zich niet beschrijven als business as usual. Je kan niet

voorbijgaan aan het onbevattelijke ervan.”

Geschiedenis versus collectieve herinnering

• Hoe groeit de herinnering, hoe wordt zij gekoesterd en

gecultiveerd?

• Hoe wordt zij vervolgens gerecupereerd door politici en

allerhande bewegingen met een eigen agenda?

• Hoe wordt zij daarbij gemanipuleerd, met welke doelen en met

welke middelen?

• Hoe neemt ze de gedaante aan van door officiële instanties

gepatroneerde herdenkingen, waarbij ideologie en

spektakelzucht ruim baan krijgen en de geschiedenis tot

enkele eenvoudige statements wordt gereduceerd?

• Hoe vervaagt zij uiteindelijk, tot zij helemaal verdwijnt?

Geschiedenis versus (collectieve) herinnering: een

kritische blik

Bestaat er zoiets als waardenvrije

geschiedenis(wetenschap)?

Genocide en holocaust: beladen begrippen

Het Nederlandse dagblad Trouw kopte op 10 oktober 2002: ‘Wetenschappers struikelen over definitie genocide.’

Genocide:

• etymologisch: genos / caedere

• Van Dale: ‘de stelselmatige uitroeiing van een volk of een volksgroep’

• Centrum voor Holocaust en Genocide Studies: ‘de systematische uitroeiing van een bevolkingsgroep’


• Raphael Lemkin (1944):

‘Een gecoördineerd plan, bestaande uit verschillende activiteiten

die de levensvatbaarheid van groepen aantast en uitroeiing

beoogt. Genocide is gericht tegen personen, niet als individuen,

maar als leden van een onderscheiden groep.’

• Verenigde Naties (1948):

‘Activiteiten die als doel hebben een nationale, etnische, raciale

of religieuze groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen door a)

het doden van leden van de groep b) het aanbrengen van

ernstige lichamelijke of geestelijke letsels c) het systematisch

ondermijnen van de levensvoorwaarden van de groep d) het

opdringen van maatregelen voor geboortebeperking e) het onder

dwang overbrengen van de kinderen van een groep naar een

andere groep.’

Ter discussie


• Drie discussiepunten

– Wie kunnen de slachtoffers van een genocide zijn?

– Wat is doelbewust intentioneel gedrag?

– Mate en duur van de geweldpleging?

• Juridische versus historische interpretatie


WEERSTAND

Ja Nee

MATE Klein schermutseling bloedbad

VAN

GEWELD Groot oorlog genocide


• Bloedbad

• Agressie

• Misdaden tegen de menselijkheid

• Discriminatie

• Etnische zuivering


Zes ingrediënten of voorwaarden die kans op genocide bevorderen:

• Een omgeving gekenmerkt door politieke, economische,

culturele en fysische onveiligheid en een hoog frustratiegehalte

• Een autoritaire regering die de verantwoordelijkheid voor het

onheil toeschrijft aan een onderscheiden deel van de bevolking

• Een identiteitsgroep die duidelijk onderscheiden kan worden van

de rest van de bevolking wordt voorbestemd tot slachtoffergroep

(onderscheiden via taal, cultuur, religie, beroep, afkomst etc.)

• Een plan voor de uitroeiing van de doelgroep

• Relatief weerloze slachtoffers

• Een geïnformeerde internationale gemeenschap die haar morele

afkeuring uitspreekt, maar geen effectieve maatregelen neemt

om de volkerenmoorden te voorkomen of tijdig te stoppen


• Choerban

• Shoah

• Holocaust

– (versus judeocide of jodenmoord)

– begripsevolutie


Historisch overzicht genocides:

• In premoderne samenlevingen

• In de koloniale tijd

• In de 20e eeuw: totalitarisme en etnische zuivering


Genocides in de 20e eeuw:

• de Herero’s (1904)

• Armeniërs (1915)

• Koelakken in Oekraïne (1929-1933)

• Joden (1940-45)

• Zigeuners (1940-45)

• Tutsi’s in Rwanda(1963)

• Hutu’s in Burundi (1972)

• Indonesische communisten (1966)

• Ibo in Nigeria (1966)

• Bengali in Pakistan (1971)

• Klassenvijanden in de USSR (1966-1976)

• Bourgeoisie in Kampuchea (1975-78)

• Timorezen (1975-1999

• Irakese Koerden (1987-88)

• Bosniërs (1992-1995)

• Tutsi’s en gematigde Hutu’s in Rwanda (1994)

QUID 21e EEUW???

Verglijdende herinneringen: de conjunctuur van de

holocaustherinnering

• Ido De Haan:

“De herinnering aan de Jodenvervolging is de laatste jaren in Nederland en

daarbuiten onderwerp geworden van een groot aantal beschouwingen.

Volgens de communis opinio is de herinnering aan de Jodenvervolging eerst

verdrongen en is men zich er later bewust van geworden, waarna een periode

van verwerking begon.”

breuklijn begin jaren 1960

• Bruno De Wever e.a.:

“De Jodenmoord was gewoon één van de vele misdaden van het Derde Rijk.”

“De judeocide is uitgegroeid van specifiek Joodse herinnering tot

collectieve herinnering.”

breuklijn begin jaren 1960

• Norman Finkelstein:

breuklijn tweede helft jaren 1960

• Peter Novick:

breuklijn ganse jaren 1960

VERSCHUIVENDE HERINNERINGEN -...

Documents

Transcript of VERSCHUIVENDE HERINNERINGEN -...