---

--

Dossier E-hea lt h en ze lfmanagement

Technologie ondersteunt patient bij zelfmanagement

Verpleegkundigen ondersteunen patienten bij zelfmanagement en voo r ch ron isch ziek en en ouderen is.

zo bij het nemen van de eigen regie, althans dat wordt van hen Volgen s de nie uwe beroepsprofielen

verwacht. Kennis van hoe technologie is in te zetten ter bevordering richte n ver pleegkundigen zich op het

van zelfmanagement draagt bij aan de verpleegkundige competenties ondersteun en van het zelfman agement

op dit gebied. Daarom gaan we in dit dossier dieper in op de manier van rnensen , hun naasten en hun soci­

waarop technologie patienten kan ondersteunen. ale netwerk, met als doel het behoudcn

of verb et eren van het dagelijks functio­

Renee Verwey, promovenda Maastricht University (CAPHRI), senio r docent Zuyd Hogeschool nere n in relatie tot gezo n dhei d en

Laura Hochstenbach, promo venda Maast richt University (CAPHRI) ziekte en kwal iteit van leven. ? Zelfma­

Joan Vermeulen, promovenda Maastri cht University (CAPHRI) nagem en t wo rdt gedefi n ieer d als : "Het

Sanne van der Wee gen, promovenda Maast richt University (CAPHRI) indivi duele ver mogen om goe d om te

gaan met sympt ome n , beh andel ing,

lich arnelijke en soci ale con sequenties

De huidige ontwikkelingen in de zorg ­ wo rdt gelegd op de eigen regie van de van de ch ronische aa ndoeni ng en

toen am e van ouderen en ch ronisch pa tie nt .' Ze lfma nage me nt is ee n de bijbehorend e aanpassi nge n in

zieken en afna me van arbei dskrach t ­ bela ngrijke voorwa ar de om die regie leefstijl '' .> De pati ent is binnen zijn of

mak en dat meer en meer de nad ru k goed vorm te geve n , zeker in de zorg haa r so cial e netwe rk steeds meer zelf

VOORBEElD Pijnmonitoring voor oncoloqiepatienten

Pijn is een veelvoorkomend probleem bij patienten met kanker. In het KWF proje ct "Zelfmanagement ondersteuning va n pijn bij kanker" kr ijgt

de pati ent zelf een grotere rol in pijnmanagement. Tegelijkertijd wordt de verpleegkundige ondersteund bij het signaleren op afsta nd . De

intervent ie, d ie in samenw erking met twee partners (IDEE en Sananet ) tot stand is gekomen , betreft een iPad applicat ie voor pat ient en en

een web-appli cat ie voor zorgprofe ssion als. Patienten regi streren dag elijks pijn, symptomen en medi cati egebruik. Zij krijgen een terugkoppe­

ling va n deze gege ven s in de vorm van een grafiek. Dit biedt pati enten

inzi cht in de eigen situat ie. Daarna ast maken educatie en contact met

de verpleegkund ige deel uit va n de applicat ie. De verpleegkundige,

gespeci ali seerd in pijn en palli atieve zorg, heeft ook toegang tot de

geregi streerde gege ven s en kijkt op afstand met de patient mee. De

ve rpleegkundige advi seert de patient en overlegt met de behandelend

art s, die regie houdt over de pijnbehandeling . De int erventie is getest

in een pilotstudie . Patienten wa ren positief over het gebru ik van de

applicat ie en de begel eiding door de verpleegkundige. Op basis van de

bev indingen uit de pilot stud ie is de intervent ie geoptimali seerd . Deze

wordt in de nabije toekom st gete st in een grotere evaluatie studie.

Informatie: I.hoch st enbach@maastri chtuniversit y.nl

14 I tvz Tijdschrift voor Verpleegkundigen - 2013 nr. 6

steuning va n zelfmanagement gaat het Hogeschool deel va nuit maken, wordt

bijvoorbee ld om co mputerprogramma's gewerkt aan de vraag hoe technologie

waarmee patienten zelf informatie vin­ ingezet kan worden om zelfmanage­

den , bepaalde testen afnemen of met ment te on derste unen . Oat beteken t

lotgenoten kunnen com municeren . niet dat patienten leren ze lf doen wat

Instru menten voor zelfmanagemento n­ professiona ls goed vin de n -therapie ­

dersteun ing zijn : keteninformatiesyste­ trouw- , maar dat zij echt zelf de regie

men met functies voor zelfmonitoring, houden , ze lf verantwoorde lijkheid

patientenpor talen om verschi llende nemen , ze lf keuzes maken die het best

ondersteunende diensten sam en te passen bij hun specifieke leefsituatie .

bren gen en persoonl ijk gezondheids­ De keuzes betreffen vaak leefstijlaan­

dossiers om gezondheids informatie in passingen waarvoor gedragsverandering

aan zet. 4 Oat is een goe de ontwikke­ op te slaa n en te beheren. Ook domoti­ nood zakelijk is en dat is niet eenvou­

ling , niet a ileen omdat het vanwege ca en robotica zijn voorbeelden van dig, dat vergt tijd en gaat met val len en

schaarste niet anders kan, maar vooral tec hno logie die mensen ondersteunen opstaan.

ook omdat het goed is om de regie van bij ze lfstandig thuis wonen. Er zijn diverse factoren van invloe d op

zorg zoveel moge lijk bij de patien t te de mate waarin het de patient lukt om

laten . Zelfmanagement vorm te geven aa n zelfmanagement.

Naast meer aandacht voor zelfmanage­ ondersteunen Noodzakelijke voo rwaardes zijn dat er

men t, is er ook een toename in techno­ In het onderzoeksprogramma van het inzicht is in de ziekte en de daarbij

logiegeb ruik, ook bij ou deren. Oat biedt Cen tre for Care and Technology horend e verschijnselen en inzicht in het

kansen voor een an dere manier van Research (CCTR)5, waar projecten van eigen functioneren . Het is de kunst om

zorgve rlenen . Bij tec hno logisc he on der- Maastricht University en Zu yd als verpleegkundige pat ienten hieri n

VOORBEELD Monitoring kwetsbare ouderen in de thuissituatie

Tij dens dit onderzoeksproject is een inn ovat ief mon itor ing- en feedbacksys teem on twikkeld dat oudere n in staat stelt om indicatoren va n fysiek

fu nct ioneren te monitoren die samenhangen met kwe tsbaar heid. Het systeem bestaat uit dri e apparaten: een weegschaal d ie gew icht en balans

meet , een kn ijp bal di e knij pk racht meet en een mobiele telefoon met ingebouwde accelero metrie, d ie fysieke act iviteit meet. De info rmat ie ove r

deze fvsieke indica to ren wo rdt auto matisch naar de mo biele telefoon doorgestuurd v ia Bluetooth . De gebruikers on.tvangen feedback over (ver­

ander ingen in) hun funct ioneren v ia het scherm va n de mobiele.t elefocc-In de vorm van geschreve n en/o f gesp roke n boodschapp en. Deze

feed back kan oud eren ondersteunen in hun zelfmanagement .

Daarnaast stu urt de mobiele te lefoon de in form at ie doo r naar

een online database waar zorg pro fessio nals toegang hebben tot

gegevens va n hun pat ienten . Op die manier kan het systeem

zo rgp rofessionals onders teunen bij het leveren van proact ieve

zorg . Er heeft een pilot stud ie plaatsgevo nden waar in dit systeem

is getest. Op basis van de uit komsten is het systeem verder ge­

opt imaliseerd. Op di t moment wo rdt een haalb aarheidsstu die

uitgevoerd om de bru ikbaarheid, acceptatie en toegevoegde

waarde te onde rzoeken bij professionals en ouderen.?

lnform atie: j .vermeulen@maastricht universitv.nl

tv z Tijdschn ft voor Verpleegkundigen- 2013 nr. 6 15

Dossier E-hea lth en ze lfma nagement

VOORBEELD It's LiFe! Ondersteunlnq van een actieve teefstijl

It's liFe! is de afkorting van 'Interactive Tool for Self management through Lifestlype Feedb ack!'

Het gaat hier om een onderzoeksproject wa arbij wordt gekeken naar de effecten van technologi egebruik ingebed in de zorg, op de mat e van

lichamelijke activiteit bij chroni sch zieken . In het project is een tool ontwikkeld en get est in samenwerking met twee bedrijven (Maastricht

Instruments en Sananet). De tool bestaat uit een accelerometer die in contact staat met een applicat ie op een Smartphone en een server/

web -applicatie. Op de Srnartphone krijgt de gebruiker feedback op basis van een persoonlijk bew eegdoel. Praktijkondersteuners kunnen de

beweegresultaten van pat ienten monitoren v ia een beveiligde web site . Het gebruik van de tool wordt aangeboden in combinatie met een

zelfman agement ondersteuningsprogramma. Dit ondersteuning spro­

gr amma bestaat uit enkele con sulten bij de praktijkondersteuner, di e de

leefstijl met de gebruiker bespreekt. De too l en het zel fmanagement

ondersteuningsprogramma z ij n gedurende drie maanden gete st in twee

huisartspraktijken bij twintig patienten. De deelnemers waren po sitief

over het gebruik. De beweegresultaten van de eer ste twee en de laatste

twee weken zijn vergeleken en hieruit bleek dat de patienten gemiddeld

11 minuten per dag meer zijn gaan bewegen . In april 2013 is een groot

vervolgonderzoek gestart naar het effect van de tool bij 24 hui sart sprak­

tijken in Zuid Nederland .s-?

Informatie : s.vanderweegen@maastrichtuniversity.nl en

renee .verwey@zuyd.nl

zodanig te on dersteunen dat hun zelf­ zijn om gedragsverandering te onder ­ werkprocessen van zorgpro fessionals er

vertrouwen en zelfmanagementvaardig­ steunen." In dedrie voorbeelden in de de gevolgen voor de relatie tussen zorg­

heden verb eteren. Bij die ondersteuning kaders wordt geschetst hoe technologie professional en gebruiker. Er zijn nog

is het soms balance ren tu ssen vraag, en daarbij behulpzaam ka n zijn . genoeg vragen zoals 'Wat te doen met

aanbod gestuurde zor g, ook wei nud­ continu e mon itoringsgegeven s' en 'Wat

ging genoemd . Nudging is zach te stu ­ Invoering in de praktijk te doen als de techniek hapert ' , maar

rin g, nudges zijn duwtjes die pa tienten Bij aIle projecten die in de kaders wor­ zorgtechnologie biedt veel kansen voor

nodig hebben , juist bi j lastige complexe den beschreven , is intensief samenge­ zelfmanagementondersteuning op rnaat

keuzes, zoa ls bij gedrag waarvan de werkt met eindgebrui kers. Op deze ma­ Vanuit CCTH is onlangs een nieuw

gevolgen nog niet direct zich tbaar zijn , nier is het gehiRt om de gebruikerseisen project eLabEL gestart. Hierin wordt

op gro tere schaal onderzocht wat de

impact is van bestaande zorgtechnolo­Zeit verantwoordelijkheid nemen, zeit keuzes maken

gieen op ervaringen van pa tienten en

professionals in de eerste lijn . •

bijvoorbeeld ongezond eten of we inig duidelijk te krijgen en om de technolo­

bewegen . Bet gaat erom dat patieriten gie te testen . Een vervolgstap is onder­ Literatuur

de vrijheid behouden , en tegeIijkertijd zoe k naar effect ivite it en invoeri ng in Notenboom, A., Blankers, I. , Goudriaan,

een klein beetj e de goede kant op ge­ de praktijk op grotere schaal. Thema's R.,Groot, W. (2012). E-health en ze lfm anaqe­

hoI pen worden . Uit onderzoek blijkt die bij haalbaarheids studies steeds ment: een panacee voor arbeidstekorten en

dat vooral zelfmonitoring en feedba ck terugkomen zijn : acceptatie van de kosten overschrijdingen in de zorq ? te down ·

krijgen op gedrag krachtige middelen technologie, de gevolgen voor de loaden via :ww w.ape.nl

16 I tvz Tij dschrift voor Verpleegkundigen - 2013 nr.

2 NIZWen LCW (1999). Beroepsprofiel van de

verpleeqkundiqe. Redactie : E. Leistra, S. Lief­

hebber, M. Geomini en H. Hens. Elsevier

Gezondheidszorg/ LCVV/ NIZW. Maarssen/

Utrecht. of V&V 2020 (201 2). Deel2 Beroeps­

profiel zorgkundige ; Deel 3 Beroepsprofiel

verpleeqkundiqe; Deel 4 Beroepsprofiel ver­

pleegkundig specialist.Ut recht.

3 ww w.zelfmanagement.com

4 Engels J. Arke steyn S. (201 1). Ondersteun

zelfmanagement van chronisch zieken . In tien

stappen zet uw team zelfmanagement blij­

vend centraal. Vilans.

Centre for Care and Technology Research:

www.caretechnologyresearch.nl

tvz I Tijdschrift voor Verpleegkundigen . 2013 nr. 6

6 van Achterberg , T., Huisman-de Waa, I G.G.,

Ketelaar, N.A., Oostendorp , R.A. , Jacobs, J.E.,

Woller sheim, H.C. (20 10). How to promote

healthy beha viours in patients? An overview

of evidence for behaviour change techni­

ques. Health Promot Int. 26(2 ): 148-62 .

7 Vermeulen , J., Neyens, J.c.L. , Spreeuwenberg,

M.D., van Rossum, L, Sipers, w. , Habets, H.,

Hewson, D.j., de Witte , L.P. (2013 ). User-cente­

red development and testing of a monitoring

system that provide s feedback regarding phy ­

sical functioning to elderly people . Patient

Prefer Adherence;7:84 3-854.

8 van der Weegen, S., Verwey, R., Spreeuwen­

berg, M., Tange, H., van der Weijden, T., de

Witte , L. (2013). The Development of a Mobil e

Monitoring and Feedback Tool to St imulate

Physical Activity of People With a Chronic

Disease in Primary Care: A User-Centered

Design . jMIR Mhealth Uhealth jMIR mhealth

and uhealth 1(2):e8.

9 Verwey, R., van der Weegen, S., Tange, H.,

Spreeuwenberg, M.• van der Weijden, T., de

Witt e, L. (20 12). Get moving : the practice

nurse is watching you! A case study of the

user-centred design process and testing

of a web -based coaching system to st imulate

the phy sical activity of chronically ill patients

in primary care. Inform Prim Care 20(4):

289 -298 .

I 17