Vermoeidheid bij kanker - borstkankersymposium.nl · Herstelperiode langer dan na ”normale”...

41
Workshop Vermoeidheid Marlies Peters

Transcript of Vermoeidheid bij kanker - borstkankersymposium.nl · Herstelperiode langer dan na ”normale”...

Workshop Vermoeidheid

Marlies Peters

De ene vermoeidheid is de andere niet

Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan

geleverde inspanning

De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren

Herstelperiode langer dan na ”normale” vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Meten van vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

❑ Totaalscore: score van de 4 items optellen

❑ Range: 4 tot 28

1. Ik voel me moeJa, datklopt 7 6 5 4 3 2 1

Nee, dat klopt niet

2. Ik ben gauw moeJa, datklopt 7 6 5 4 3 2 1

Nee, dat klopt niet

3. Ik voel me fitJa, datklopt 1 2 3 4 5 6 7

Nee, dat klopt niet

4. Lichamelijk voel ik me uitgeputJa, datklopt 7 6 5 4 3 2 1

Nee, dat klopt niet

Verkorte Vermoeidheidsvragenlijst

M Alberts, EMA Smets, JHMM Vercoulen, B Garssen & G Blijenberg. Verkorte vermoeidheidsvragenlijst: een praktisch hulpmiddel bij het scoren van vermoeidheid. Nederlands Tijdschr Geneesk 1997; 141 (31)

Vragenlijst voor vermoeidheid –meerdere dimensies

• Ernst ervaren moeheid - “ik voel me moe”

• Concentratie - “het kost me moeite ergens mijn aandacht bij te houden”

• Motivatie - “de zin om dingen te ondernemen ontbreekt mij”

• Activiteit - “ik vind dat ik weinig doe op een dag”

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Achtergrondinformatie

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Ongeveer 99% van alle kankerpatiënten ervaart vermoeidheid

tijdens de behandeling van kanker

Drie maanden na de behandeling van kanker heeft 20 - 40%

van de ziektevrije patiënten last van ernstige vermoeidheid

Somatische problemen die vermoeidheid kunnen geven tijdens behandeling

• Minder eetlust• “B symptomen” oa nachtzweten, tumorkoorts• Bloedarmoede

• Pijn, misselijkheid, kortademigheid• Verstoord slaappatroon• Orgaan insufficiëntie:

Lever, nieren, longen, maag – darmstelsel, calcium• Behandeling; chirurgie, radiotherapie, medicatie• Infecties, hormonale ontregeling, neuropathie, trombose

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Advies tijdens behandeling

Blijf lichamelijk actief

• Nederlandse studie met bewegingsprogramma’s: Onco-Move (onder begeleiding van verpleegkundige) en On Track (onder begeleiding van

fysiotherapeut)

• Fysieke fitheid en vermoeidheidniveaus konden behouden worden

• Deelname aan beweegprogramma gaf dat minder aanpassingen in de kuur nodig waren

• Deelnemers konden eerder en voor meer uren terug naar werk

7-10-2017 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Na afronding van behandeling

• Bloedarmoede

• Restschade organen

• Zenuwschade (neuropathie)

• Hormonale disregulatie

• Medicatie

• Verandering gewicht

• Spierverlies

• Slaapstoornis, angst, depressie

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Is er een verband tussen de huidige klachten en de

voorafgaande behandeling?

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

18 studies onderzochten relatie tussen

behandelkarakteristieken en vermoeidheid

Geen relatie Wel relatie

Chemotherapie dosis 2 0

Aantal cycli chemotherapie 2 0

Type bestraling 1 0

Hoeveelheid bestraling 1 0

Duur van behandeling 5 0

Gebruik van tamoxifen 3 0

Duur van ziekenhuisverblijf 1 0

Soort behandeling 10 3

Een minder intensieve behandeling geeft minder vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

17 studies onderzochten relatie tussen

ziektekenmerken en vermoeidheid

Geen relatie Wel relatie

Aard diagnose 6 0

Tumor grootte 2 0

Tumor stadium 9 0

Aantal betrokken lymfeklieren 2 0

Tijd sinds diagnose 7 1

Indien de tijd sinds diagnose korter is, zien we meer vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Echter, zonder aanwijsbare lichamelijk oorzaak

Welke factoren houden de vermoeidheid mogelijk in stand?

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Ontstaans- en instandhoudende factoren bij

vermoeidheid NA kanker

MOE

Uitlokkende factoren

▪ kanker

▪ behandeling van kanker

Instandhoudende

factoren

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Instandhoudende factoren

▪onvoldoende verwerking

▪ verhoogde angst voor recidief

▪ disfunctionele opvattingen over vermoeiheid

▪ verstoord slaap-waakritme

▪ verstoord activiteitenpatroon

▪ verminderde sociale contacten en meer behoefte aan sociale steun

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Verwerking van kanker en behandeling

❖ Post Traumatische Stress symptomen:

Herbeleving en vermijding

❖ Reactivering door gebeurtenissen in de omgeving

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Verhoogde angst voor recidief

Angst is bij elke patiënt aanwezig

Angst voor een controle is normaal

Er is sprake van extreme angst voor terugkeer als de angst bijna

dagelijks of tenminste enige dagen per week aanwezig is.

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Verstoord slaap-waakritme

Onregelmatige slaap-waakritme / overdag slapen

Verstoord bioritme

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Activiteiten regulatie

“Piekers”: geneigd tot “pieken” van activiteit. Men put zichzelf uit

in allerlei activiteiten, net zolang tot men niet meer kan.

Laag actieven: “overdreven” voorzichtig in het ondernemen van

activiteiten. Zij sparen zichzelf, om extreme vermoeidheid te

voorkomen.

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Activiteiten opbouw

❑ We hebben goede ervaringen met het stap voor stap dagelijks opbouwen

van wandelen of fietsen. Wat zou u kiezen: wandelen of fietsen?

❑ Hoe lang zou u achter elkaar kunnen wandelen (of fietsen)?

Als we daar nu de helft van nemen en naar beneden afronden: een

kwartier moet kunnen, de helft is 7 minuten, dus 5 minuten moet in

ieder geval lukken.

❑ U zou zich kunnen voornemen om 1 - 3 keer per dag 5 minuten te gaan

wandelen.

❑ Enkele hulpregels bij het opbouwen: een dag per week overslaan, een

dag per week niet opbouwen.

Behandelopties

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Specifiek bij borstkanker

7-10-2017 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

En als genezing niet meer mogelijk is; de palliatieve fase

7-10-2017 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Uitlokkende- en instandhoudende factoren

MOE

Uitlokkende factoren

▪ kanker

▪ behandeling van kanker

Instandhoudende

factoren

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

factoren rondom vermoeidheid in de palliatieve fase

Sociale steun

Fysieke activiteit Opvattingen

Depressieve gevoelens

Angst slaapproblemenacceptatie

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Bevindingen

❑ Niet alle patiënten ervaren ernstige vermoeidheid

❑ Ernst van vermoeidheid lijkt relatief constant te zijn.

❑ Bij begin meting bleken alle onderzochte psychosociale factoren samen te hangen met vermoeidheid

❑ Indien ernstig vermoeid: problemen met slapen en acceptatie van eenongeneeslijke ziekte dragen met name bij

❑ Ook nivo van subjectieve fysieke activiteit lijkt bij te dragen

De partner / naasten

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Vermoeidheid bij mantelzorgers en de impact hiervan

• Uit onderzoek bij mantelzorgers (veelal directe partner) bleek dat 20% tot 25% van hen ernstig vermoeid was.

• Er werd geen samenhang gevonden tussen vermoeidheid van de patiënt en vermoeidheid van de mantelzorger

• Er werd wel een belangrijke (significante) samenhang gevonden met ervaren druk door mantelzorger met vermoeidheid patiënt en vermoeidheid mantelzorger zelf

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

7-10-2017 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

7-10-2017 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid

Referenties

Servaes et al, “Fatigue in cancer patients during and after treatment: prevalence, correlates and interventions”, Eur J Cancer. 2002;38:27-43.

Gielissen et al, “The effects of cognitive behaviour therapy in severely fatigued disease-free cancer patients compared with patient swaiting for cognitive

behaviour therapy: a randomised controlled trial cancer survivors”, Journal of Clinical Oncology, 2006: 24: 4882-4887

Gielissen et al, “Cognitive behaviour therapy for fatigued cancer survivors: long term follow-up”, Br J Cancer.2007;97:612-618

Peters et al, “Exploring the contribution of psychosocial factors to fatigue in patients with advanced incurable cancer”, Psycho-Oncology , 2014; 23:773–779

Peters et al, “A prospective analysis on fatigue and experienced burden in informal caregivers of cancer patients during cancer treatment in the palliative

phase” – Acta Oncologica. 2015; 54(4):500-506

Van den Berg et al, “BREATH: web-based slef-management for psychological adjustment after primary breast cancer – results of a multicenter randomised

controlled trial”, J Clin Oncology 2015;33(25): 2763-71

Van Waart et al, “Effect of low-intensity physical activity and moderate- to high- intensity physical exercise during adjuvant chemotherapy on physical fitness,

fatigue, and chemotherapy completion rates: results of the PACES randomized controlled trial”, J Clin Oncology 2015;33(17):1918-1927

Poort et al, “study protocol of the tired study: a randomised controlled trial comparing either graded exercise therapy for severe fatigue or cognitive behaviour

therapy with usual care in patients with incurable cancer “, BMC Cancer,2017;17(81)

Bruggeman-Everts et al, “Effectiveness of Two Web-Based Interventions for Chronic Cancer-Related Fatigue Compared to an Active Control Condition: Results

of the “Fitter na kanker” Randomized Controlled Trial”, Journal of Medical Internet research.2017; 19 (10):e336: 1-12

Abrahams et al, “The efficacy of Internet-based cognitive behavioral therapy for severely fatigued survivors of breast cancer compared with care as usual: A

randomized controlled trial”, Cancer 2017; 123(19): 3825-3834

Muller et al, “The reciprocal relationship between daily fatigue and catastrophizing following cancer treatment: Affect and physical activity as potential

mediators”, Psychooncology 2017; 27(3):831-837

6-10-2018 Marlies Peters - workshop vermoeidheid