Verkenning Sport op de Zuidas

Sport op de ZuidasKansen voor sport en stad

Daniel Casas Valle & Vincent Kompier

in opdracht van -Forum AmsterdamMei 2013

Sport op de Zuidas 3

Sporten op de Zuidas

De dynamiek op de Zuidas is groot. Naast de bouw van kantoren en woningen neemt het aantal voorzieningen als winkels en cafés in een rap tempo toe. Van een eendimen-sionale kantoorlocatie verandert de Zuidas in een nieuw stuk stad en ontwikkelt zich vanzelfsprekend tot nieuw stadskwartier. Nu in juli 2012 de bestuurlijke overeenkomst is getekend om te starten met de bouw van het Zuidasdok, waarbij de autoringweg A10 in een tunnel zal verdwijnen, zullen de bouwactiviteiten op de Zuidas toenemen.

Bij een echt stuk stad hoort een breed scala aan functies die wonen, werken en leven in de stad veraangenamen. Sport is een van die functies. Een essentiële functie, omdat het meerdere aspecten als bewegen, sociaal contact, gezondheid, teamgeest en com-petitie in zich verenigt. Een belangrijk kenmerk van de Zuidas is dat de plek een sterk sportkarakter heeft gehad. Voorlopig wordt er op de Zuidas nog gesport. In de master-plannen voor de ombouw van de Zuidas met het Zuidasdok is sport weliswaar als func-tie opgenomen. Toch zal de nadrukkelijkheid en zichtbaarheid van sport op de Zuidas (vooral in de vorm van speelvelden) de komende jaren met de bouw van het Zuidasdok overduidelijk afnemen.

Waar de zichtbaarheid van sporten op de Zuidas zal afnemen is deze in de rest van de stad sterk toegenomen. Er wordt niet uitsluitend op sportcomplexen op geïsoleerde plekken in afgesloten sportaccommodaties gesport, maar in fitnessstudio’s: duidelijk zichtbaar midden in de stad. Straten, pleinen, parken: ook de openbare ruimte wordt gebruikt om actief te sporten. Er ontstaan spontaan nieuwe sporten, vaak in de open-bare ruimte. Dat biedt (ongewild) aanleiding biedt nieuwe vormen van sporten en be-wegen, zoals skaten, skeeleren en parkoer. Computerspelen als jugger worden in real life omgezet waarbij het spel in de openbare ruimte wordt nagespeeld. Dat sport leef-stijl geworden is heeft daar sterk aan bijgedragen. Sport is gevarieerder geworden en vraagt daartoe om vernieuwende sportruimte. Niet aan de rand achter de bosjes, maar middenin de maatschappij: de stad.

Onbewust is de stad tot een grote sportruimte gegroeid. Sport brengt het volk in bewe-ging. Dat gegeven wordt door beleidsmakers gebruikt om volksgezondheidsdoelen te bereiken. Sport speelt een rol in het bij elkaar brengen van mensen; zien sporten doet sporten. Sport verdient daarom een podium in de stad. De Zuidas is een van de podia voor sport. Van deze omslag naar zichtbaar sporten en de inzet van sport als marketing-

Sport op de Zuidas4

tool wordt op de Zuidas al gebruik van gemaakt. Bekend zijn de eenmalige en jaarlijkse activiteiten als de Zuidas Run, het voetbaltoernooi tussen Zuidaswerkers en jongeren uit Slotervaart en de Hakken Pakken Run. Recentelijk was de Zuidas onderdeel van de etappe van de Giro d’Italia. Allemaal jaarlijkse eenmalige evenementen die het sport-karakter van de Zuidas kortstondig versterken. Naast deze incidentele sportactiviteiten is de Zuidas bij uitstek geschikt om het dagelijkse sporten ruimte te geven. Dat kan vandaag al, maar dat kan ook in de toekomst versterkt worden, zeker met de bouw van het Zuidasdok op de agenda.

Iedereen kent sportfaciliteiten in de omgeving van de Zuidas; zij is omringd door veel sportaccommodaties. Aan de westkant van de Zuidas zijn er plannen om de sportac-commodaties ruimtelijk en programmatisch aan elkaar te koppelen door middel van het concept van de Sportas. Aan de oostkant ligt de Amstel als roei-, fietsen wandel-rivier. Ook het De Mirandabad is in de buurt. De Kalfjeslaan scheidt Buitenveldert van Amstelveen. Ten zuiden hiervan wordt onder meer hockey en voetbal aangeboden en is het AMVJ Sportcentrum gelegen. Grootste troef is de nabijheid van het Amsterdamse Bos, waar individueel, in losse groepen of in verenigingsverband gesport kan worden. Het ‘Bos´ is eveneens een plek waar grenzen tussen sport en bewegen vervagen. Op de Zuidas zelf liggen twee grote sportcomplexen voor voetbal. Ook de stads- en kweektuin van restaurant Bolenius mag hier vermeld worden; groente kweken is bewegen en dat kan ook een sport zijn.

Bij sommige Amsterdammers beklijft het beeld van de Zuidas als sociaal exclusieve kantoorlocatie. Een “ontmoetingsloze” plek, waar men met de rug tegenover elkaar zit. Om van de Zuidas een echt stuk stad te maken zal er meer dan alleen gewerkt moeten worden. Het huidige karakter en identiteit van de Zuidas kan aan kracht winnen –waar-mee het als vestigingsplaats aantrekkelijker wordt- als dit sociaal exclusieve karakter vermindert. Sport op de Zuidas kan zichtbaar verbeterd worden, waardoor de aantrek-kelijkheid en diversiteit van de Zuidas toeneemt, op lokale, maar ook op globale schaal. Spectaculaire beelden van sporters op de Zuidas die over de hele wereld getoond wor-den kunnen het vestigingsklimaat voor de Zuidas versterken.

Het versterken van de kansen voor sport op de Zuidas maakt van de Zuidas een com-pleet stuk stad. Lastig bij de waan van de dag is dat de kansen die de Zuidas voor sport biedt niet helder gezien worden. Daarom is deze verkenning van Sporten op de Zuidas uitgevoerd door Daniel Casas Valle en Vincent Kompier in opdracht van Stad-Forum: kansen voor Sporten op de Zuidas.


Vraag en aanpak

De vragen die deze verkenning beantwoordt luiden: Kan sport een sterke identiteitsdrager voor de Zuidas worden? Welke kansen liggen er? Wie kan de kansen voor sport op de Zuidas realiseren?

De Zuidas kan aan verblijfskwaliteit winnen indien aan sport en bewegen meer aandacht dan nu gegeven gaat worden. De Zuidas hoeft niet dé sportlocatie van Amsterdam en/of Nederland te worden. Daarvoor zijn plekken in Amsterdam zoals de faciliteiten aan de zogeheten Sportas, beter geschikt. Het is ook niet de bedoeling om activiteiten die aan de Sportas plaatsvinden permanent naar de Zuidas te verplaatsen. Het gaat erom dat kansen die er liggen gezien worden concreet gemaakt worden, zowel inhoudelijk als organisatorisch. Daartoe dit advies: bedoeld om de kansen voor sport op de Zuidas gezamenlijk te verzilveren.

Hiertoe zijn interviews gehouden met sleutelfiguren op en aan de Zuidas. Het benoe-men en identificeren van kansen die sport en Zuidas beter met elkaar kunnen verbinden is het resultaat van de interviews. Deze kansen worden aan potentiële “ambassadeurs” gekoppeld. Ambassadeurs zijn instanties of bedrijven die actief zijn op de Zuidas. Aan specifieke personen van deze instanties wordt een oproep gedaan om trekker te wor-den van een kans. Bij de keuze van de trekker is gekeken wie de mogelijkheid hebben om de kansen intern en extern verder uit te bouwen, zodat de kans daadwerkelijk benut kan worden. De kansen hebben uiteraard ook relaties met elkaar. Door de vele ontwik-kelingen in, op en aan de Zuidas is het van uiterst belang om de koppeling met andere projecten en omliggende buurten te realiseren.

Achtergrond: Zuidas en sport

De relatie tussen sport en de Zuidas is bijzonder. Op de Zuidas zoals wij die anno 2013 kennen voerde sport lang de boventoon. De Zuidelijke Wandelweg, gelegen parallel aan het huidige tracé van de A10, was een belangrijke recreatieve uitloop voor de stad. Korter geleden bepaalde aan de kant van Buitenveldert de voetbalvelden van AFC en sc Buitenveldert, de tennisbanen van Popeye Goldstar, de sporthal bij deze tennisbanen en het sportcentrum van de UvA het beeld. Aan de stadskant was het ‘groen’ de over-heersende functie, met in het oosten het Beatrixpark en in het westen begraafplaats Buitenveldert. Hier en daar stond een kantoor, maar van een internationaal zakencen-trum was geen sprake. Bij de opening van het WTC in 1985 wordt geconstateerd dat de relatie met de omgeving minimaal is, en dat er ’s avonds niets te doen is: de kantoor-

Sport op de Zuidas6

functie -en sportfunctie, maar die wordt amper in de artikelen vermeld- domineert. Dat wordt door stadsplanners als een probleem gezien. De Zuidas is een buffer tussen het bruine ‘bakstenen’ Amsterdam-Zuid en het grijze ‘betonnen’ Buitenveldert. Een groene, dat wel, maar nog steeds een buffer.

Spin in het web

In de jaren tachtig komt de Zuidas als locatie in het vizier; er kan meer dan alleen de sporten groenfunctie. Het zuidelijk deel van de ringweg A10 wordt in 1981 geopend. Een continue spoorverbinding ontstaat in 1993, als de eindhalte Zuid WTC wordt door-getrokken richting Duivendrecht/Weesp. De Amstelveenlijn (1990) en de latere open-stelling van de Ringlijn (1997) versterkt deze infrastructurele bundel. Hierdoor wordt de Zuidas vooral vanuit West en Zuidoost beter en sneller bereikbaar. Die gelaagdheid aan infrastructuur en de daarbij behorende bereikbaarheid op internationaal (Schip-hol, TGV/internationale treinen), nationaal (snelweg, spoor) en lokaal niveau (metro, tram, fiets) maakt de plek aantrekkelijk voor een nieuw en modern (tweede stads-)cen-trum. De bereikbaarheidsverbetering zet een stroom van nieuwbouw op gang die tot vandaag de dag en verder duurt. De Zuidas transformeert van groene stadsrand/over-gangszone tot dichtbebouwd stadscentrum. Een transformatie die nog steeds gaande is en de komende decennia het voortdurend veranderende beeld van de Zuidas zul-len zijn: de afbouw van de Noord-Zuidlijn, de bouw van kantoren, woningen en vooral voorzieningen.

De twee groten

De nieuwbouw leidt tot inkrimping van het sportareaal. Momenteel zijn er twee grote spelers over. De eerste is sc Buitenveldert aan de De Boelelaan tegenover de Vrije Uni-versiteit. Samen met die Vrije Universiteit is sc Buitenveldert een van de eerste Zuidas-vestigers; de verenigingen sc Ahrends en SCA voetballen sinds 1915 in dit gebied. In 2009 is door de gemeente besloten dat de vereniging op de Zuidas blijft. Volgens de huidige plannen zullen vier (nieuwe) velden worden gepositioneerd in het gebied waar nu nog het Wis- en Natuurkundegebouw van de VU staat. Dan zal de vereniging van haar huidige plek aan de De Boelelaan verhuizen naar de locatie A.J. Ernststraat en de Buitenveldertse Laan en daarmee ‘verder’ van de kern van de Zuidas komen te liggen en meer in het woongebied van Buitenveldert-west terechtkomen. Geschat wordt dat de vereniging tot circa 2018 op de huidige locatie kan blijven. De vereniging is in 2009 qua accommodatie gekrompen tot vier velden waarvan drie hele velden en een pupillen- annex trainingsveld. sc Buitenveldert is een succesvolle club die haar velden intensief bespeelt.


AFC is de tweede grote speler; op Sportpark met als naam Goed Genoeg, waar de club sinds 1962 is gevestigd, eveneens gelegen aan de De Boelelaan, zijn zeven velden over. Ook AFC heeft, net als sc Buitenveldert, de afgelopen jaren een transformatie on-dergaan, die ook, net als bij sc Buitenveldert tot inkrimping van het sportareaal heeft geleid. Tussen 2003 en 2004 zijn de tennisbanen van A.T.C. na 33 jaar verdwenen. De achterkant van het clubhuis is omgekeerd en voorkant geworden. En er werden kunst-grasvelden aangelegd. In 2005 zijn velden verschoven om ontwikkeling van de Zuidas mogelijk te maken. In 2012 is door het gemeentebestuur besloten om AFC vijf velden te laten behouden. AFC zelf had op zes of zeven velden gehoopt. De gemeente investeert naar eigen zeggen tien miljoen euro in vijf nieuwe kunstgrasvelden en een nieuw club-huis na bebouwing van het dok voor de Zuidas. Voorlopig wordt uitgegaan van 2014 als start van het moment waar na AFC moet gaan opschikken.

Wat voor veel gemeenten in Nederland geldt, heeft ook voor de Zuidas gegolden: sport-grond blijkt voor gemeenten ideale bouwgrond. De oplopende grondprijzen en markt-werking in de jaren negentig zorgt voor verdringing van sportruimte naar de randen van steden. Probleem is dat sport tussen wal en schip valt in de op functiescheiding ge-domineerde planologie en stedenbouw. Hoort sport bij wonen? Of bij recreatie? Of bij verkeer, of bij werken? Wordt er genoeg sportinclusief gedacht, gepland en ontworpen? Sport hoort bij het stedelijk leven, net zoals al die andere activiteiten en programma´s: sport verdient een plek in en tussen die veelzijdige en veelkleurige stad. Dat is een keu-ze, die grote gevolgen heeft voor een plek als de Zuidas met de hoogste grondprijzen van Amsterdam. De gemeentelijke grondprijssystematiek en financieringssystematiek hebben eenzelfde ruimtelijk effect op nieuwe sportaccommodaties als op kantoor- en bedrijfshuisvesting: aan de rand van de stad opnieuw beginnen is goedkoper dan be-staande accommodaties te intensiveren. Dat dilemma komt op de Zuidas naar voren: het ene sportgebied wordt verplaatst, terwijl het andere sportgebied op zijn plek blijft, zij het flink ingekrompen.

Zuidas als eiland?

Ruimtelijke ordenaars en stedenbouwkundigen zien de positie van de Zuidas binnen Amsterdam vaak als probleem. Er is te weinig aansluiting op de omgeving, de gebou-wen zijn te weinig functioneel verbonden met de rest van de stad, het is een steden-bouwkundige en architectonische vreemdeling in de stad et cetera. Met deze denk-richting is het niet vreemd dat in gemeentelijke stedenbouwkundige nota’s termen als ‘repareren’ en ‘herstellen’ van de relatie tussen Plan Zuid van Berlage en Buitenveldert, als uitvloeisel van het AUP van Van Eesteren wordt voorgesteld. Amsterdam bestaat

Sport op de Zuidas8

echter uit een veelheid van krachtige delen met een sterke en onderscheidende steden-bouwkundige traditie zoals: de grachtengordel, plan Zuid, de Westelijke Tuinsteden en de Bijlmer. De Zuidas is daarop een aanvulling.

Over het algemeen is het aantal en de kwaliteit van de Noord-Zuidverbindingen goed. De Oost-Westverbindingen en dan vooral de verbindingen naar Slotervaart, maar ook de Rivierenbuurt zijn minder goed in de stad ingebed. Het zuidelijk deel van Plan Zuid van Berlage is omgezet in de visie van Van Eesteren. Vervolgens hebben de RAI, de ring-weg A10 en de sporenbundel op een hoge dijk ertoe geleid dat op stadniveau een fatsoenlijke Oost-Westverbinding ontbreekt. Dat geldt ook voor het langzaam verkeer. Ondanks dat de Zuidas nu al prima functioneert, blijft het verbinden en het inpassen in de omgeving een belangrijke opgave.

De Zuidas is geen Grachtengordel, Pijp, Zuid of Buitenveldert. De ´zwakte´ van nergens bij passen is de kracht van de Zuidas. Het eigen (en eigenwijze) karakter en identiteit van de Zuidas levert een bijdrage aan het bonte palet van buurten en wijken in Amster-dam. Het on-Amsterdamse karakter qua bebouwing, programmering, gebruik en uiter-lijk levert een zeer sterke identiteit op. Het ‘veramsterdamsen’ van de Zuidas – iets dat door stedenbouwkundigen vaak als oplossing wordt gezien om de Zuidas te verleven-digen – wordt als middel aangedragen om stad en Zuidas meer met elkaar te verbin-den. Daar schuilt een gevaar in. Het karakter van de Zuidas behoeft geen kopie van de Amsterdamse binnenstad met haar horeca en winkels te worden. Het is belangrijker dat de Zuidas het niet-Amsterdamse, internationale karakter vasthoudt en verder uitbouwt. Overigens, wat is er Amsterdamser dan een Indiase expat die in driedelig pak op een bakfiets naar de Zuidas fietst en zijn fiets -fout- parkeert? Feit is dat Zuidas een (men-taal) onderdeel van de stad geworden. Zoals de Dienst Zuidas stelt in Plan Amsterdam: ´Het Amsterdamser maken van Zuidas botst wel eens met de internationale allure. Maar ook een moestuin hoort bij Zuidas, net als kiosken waar je bijvoorbeeld een broodje kebab kunt halen´. Die moestuin hoort niet in de binnenstad. En een broodje kebab is in de binnenstad ook lang niet overal te krijgen. Sport kan als ‘bijzondere’ toevoeging dit niet-Amsterdamse karakter van de Zuidas versterken.

Sport op de Zuidas10

Sportkansen

Verbinden

Ontmoeten

Inpassen

Momentum

Ritme

Openbare ruimte

Kennis & kunde


Sportkansen voor de Zuidas

De interviews met sleutelpersonen van de Zuidas leidt tot het formuleren van een aan-tal kansen voor sport op de Zuidas. Deze kansen hebben een breed perspectief en zijn niet hiërarchisch; de ene kans kan morgen worden geëffectueerd; de andere kans pas als er daadwerkelijk aan het Zuidasdok gewerkt gaat worden.

Wat de kansen gemeen hebben is dat zij alle vanuit de blik op sport, bewegen en open-bare ruimte zijn geformuleerd. Per kans is de ambitie aangegeven en de bijbehorende opgave. Elke kans wordt gekoppeld aan een ambassadeur. Dat zijn partijen die nu al actief zijn op de Zuidas, maar waar de aandacht voor sport versterkt kan worden. De kansen bieden uitgelezen mogelijkheden om als ambassadeur per kans de positie van sport op de Zuidas te versterken. Sport en de Zuidas hebben een lange geschiedenis met elkaar; ambassadeurs kunnen van deze geschiedenis een sterke toekomst maken.


Kans - Verbinden

Ambitie: de Zuidas is van en voor iedereenOpgave: het permanent verbeteren van de verbindingen: fysiek, mentaal en organisatorisch

Voor sommigen is de Zuidas louter werklocatie; anderen zien de plek inmiddels als een aan-trekkelijke en gewilde lunchlocatie. Het gebied staat bol van interactie, maar wel van inter-actie die sterk functioneel gestuurd en nogal naar binnen -vooral op de werkfunctie- gericht is. Spontane ontmoetingen, veroorzaakt door verschillende gebruikers zijn door de eenzij-dige nadruk op kantoren zeldzaam. Aan de andere kant: de Zuidas wordt omgeven door plekken met verborgen kwaliteiten zoals het Beatrixpark, de begraafplaats Buitenveldert en het Gijsbrecht van Aemstelpark; plekken van contemplatie, van rust in de dagelijkse hectiek.

De Zuidas als sportgebied is groter dan alleen de zone met Ringweg en WTC. Ook het Am-sterdamse bos, Vondelpark, Beatrixpark, Amstelpark, Amstel, Arena/Ajax etc en het Gijs-brecht van Aemstelpark in Buitenveldert horen feitelijk bij de Zuidas als ‘sport’/beweeg-gebied. Het verbeteren van de fysieke verbindingen naar de Zuidas verdient permanente aandacht. Daarmee kan het volledige spectrum aan Zuidasgebruikers bediend worden: Amsterdam-Zuid-bewoners, bewoners uit Buitenveldert, andere Amsterdammers, mensen uit omliggende gemeenten, alle werkenden, de bezoekers en buitenlandse gasten, en de reizigers. Intern is extra aandacht nodig voor het verbeteren van de langzaam-verkeerroutes in Oost-Westrichting. Naast aspecten als veiligheid dienen routes ook zo te worden vorm-gegeven dat zij bewegen uitlokken. Het plaatsen van bankjes, sportinstrumenten of kiosken kunnen de aantrekkelijkheid voor routes vergroten.


Verbinden - El Turia, Valencia

Een continu netwerk van doorgaande langzaam verkeerroutes en groene openbare ruimte. Het ruim acht kilometer lineaire stadspark ´El Turia´ (Valencia) verbindt en koppelt een veelheid aan verschillende formele (sportverenigingen) en informele sportplekken en een openbare sportruimte (hardlopen, fietsen) met en aan elkaar.

Kans: Alle gebruikers van de Zuidas zijn een potentiële doelgroep voor sport. Beperk je niet in doelgroepen als ‘bewoners’ of ‘kantoormedewerkers’, ‘expat’ of ‘Amsterdammer’. Iedereen is potentieel sporter, ook de reizigers die in groten getale het station aandoen. Is expats de vele sportmogelijkheden in een straal van vijf kilometer (Amsterdam Arena, Amsterdamse Bos, maar ook Turnace en wielersportcentrum Sloten) rondom de Zuidas bekend? Fysieke verbindingen naar omliggende gebieden (eerder naar het zuiden dan naar het noorden) zijn onontbeerlijk. Daar kan sport een rol in spelen, door middel van een hardlooproute door Zuidas en Buitenveldert. Gerichte communicatie naar (doel-)groepen omtrent sport kan de bekendheid van Zuidas met sport vergroten. In combinatie met het verbeteren van de fysieke verbindingen wordt de verbondenheid van de Zuidas met de omgeving vergroot.

Ambassadeur: Dienst Zuidas, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, Afdeling Sport Stads-deel Zuid.


Kans - Ontmoeten

Ambitie: sport = cultuur = stedelijke kwaliteitOpgave: sport inzetten om diversiteit aan Zuidasgebruikers te vergroten en ontmoeting te sti-muleren

Wie sport wil graag gezien worden en zijn successen laten bejubelen. Sporters willen niet altijd alleen sporten en zijn op zoek naar medesporters, voor de competitie, of vanwege het sociale (gezelligheids-)aspect. Dat vereist (een divers) geïnteresseerd publiek, maar ook sport die zichtbaar is voor passanten. En waar is nu meer potentieel publiek dan op de Zuidas? Het opschroeven van de verscheidenheid aan Zuidasbezoekers- en gebruikers vergroot de kans op ontmoetingen. Sport kan worden ingezet om de diversiteit aan gebruikers te vergro-ten. Want de Zuidas ontbeert nog diversiteit aan gebruikers, met daardoor een gebrek aan (spontane) ontmoetingen en uitwisseling. ‘De Zuidas is een ontmoetingsloze bende’ werd in een interview gezegd; dat gaat ver, maar dat er meer kan, is zeker. Wat gemist wordt zijn ‘mentale’ of functionele verbindingen tussen partijen die met de Zuidas te maken hebben. Belangrijk is om (tijdelijke) verbindingen tussen partijen te organiseren zodat zij elkaar mak-kelijker kunnen vinden bij vervolgevenementen. De Community Hello Zuidas, opgericht in 2012 vanuit een privaat initiatief, verricht goed werk als het gaat om het versterken van de mentale verbindingen. Ook Zingeving op de Zuidas is een waardevolle partij. Vanuit de kerk op de Zuidas worden daarin levensvragen onder de aandacht gebracht. Ook koppelt zij via voetbaltoernooien al vijf jaar het typische Zuidaspubliek aan (achterstands-)jongeren in Slo-tervaart en Zuidoost, waarbij verbinden een van de hoofddoelen is. Een goed voorbeeld van wat sport kan doen.


Sport als ontmoetingsplek - Martikel No 8, Kopenhagen

De openbare ruimte met in het midden een basketbalveld wordt door veel verschillende mensen tegelijk gebruikt. De foto laat een veelheid van ´zien-en-gezien-worden´ zien: basketballers die heen en weer rennen om elke keer een prachtige dunk te maken, spelende kinderen, een groep dansers die net een dansmarathon achter de rug hebben in een van de sporthallen aan het plein, een jong gezin die in de zon lekker van een ijsje aan het genieten zijn en een paar brutale jongens die de opval-lende witte sculpturen in de openbare ruimte als skateruimte gebruiken.

Kans: De box en het water: creëer een permanente, duidelijk visueel aantrekkelijke (glazen) ‘sportbox’ op de Zuidas: centraal en vooral zichtbaar. Deze ‘sportbox’ wordt door perma-nente programmering en gebruik een icoon voor de dynamiek van de Zuidas. De box dient dermate flexibel te zijn dat hij sporten zoals tennis, squash, badminton, maar ook zaalvoet-bal toe kan laten. Een tweede sterke identiteitsverschaffer is het water. Maak meer opper-vlaktewater geschikt om sport en beweging uit te lokken. Dat kan varen zijn, maar ook sport-beoefening als evenement, als waterskiën/scooteren. Op deze manier kunnen belangen van waterberging, sport, recreatie en aantrekkelijke openbare ruimte gekoppeld worden.

Ambassadeur: Gemeente & Waternet voor gebruik van oppervlaktewater; commerciële sportpartij voor ontwikkeling van de Sportbox, Community Hello Zuidas, Zingeving op de Zuidas voor de (rand-) programmering van de Sportbox.


Kans - Inpassen (ruimtelijk/stapelen)

Ambitie: de bouw van het dok gebruiken om (tijdelijke) sport te realiserenOpgave: vanuit sportperspectief bouw en logistiek van het dok onderzoeken

De komst van het Zuidasdok vereist inventiviteit om in een compact (bouw)gebied veel te kunnen laten plaatsvinden: wonen, werken, recreatie. Dat vereist creativiteit in stapelen: ook voor sport. In Nederland wordt het daklandschap weinig benut voor energieopwekking, tui-nieren, maar ook -of juist- sport. Het buitenland kent talloze voorbeelden waar sport als vanzelfsprekend op het dak terecht is gekomen. Daarbij kan het gaan om tijdelijke, maar gezien de investeringen vaak ook permanente sportfuncties gaan. Niet alle sporten zullen op het dak plaats kunnen vinden. Maar er kan meer dan wordt gedacht. Ook gebouwen kun-nen een sportfunctie gaan vervullen. Het is dat er al een gebouw op de Zuidas staat dat The Rock heet; een tweede gebouw ‘The Rock – the Sequel” zou zo geconstrueerd zijn dat het te beklimmen valt; gebouw en klimwand ineen.


Ruimtelijk inpassen van sport

Twee voorbeelden van sport in stedelijke omgevingen. Links: slim stapelen, inpassen en menging van sport met andere functies zoals wonen, werken en winkels - World Village of Women Sports, Malmö, BIG architects. Rechts: slim gebruik maken van aanwezige ruimte zoals een gevels zonder ramen voor een klimmuur, studentencomplex in Enschede - architect Arons/Gelauff.

Kans: Sport kan op verschillende manieren in de stedelijke omgeving worden ingepast. In buurten met een hoge dichtheid en hoge mate van compactheid is creativiteit een vereiste. Sport kan daar een permanente plek in hebben als een sporthal, een klimwand of een sport-pleintje. Maar het kan ook tijdelijk in de vorm van een evenement. Sport een plek geven in de stad is een keuze en dat vraagt om het telkens aan de orde stellen van de sportmo-gelijkheden gedurende het plannings- en uitvoeringsproces. Alle partijen dienen daartoe voortdurend de mogelijkheid van gestapelde (en gebouwde) sport en daksport in het vizier te houden. Sport kan uitstekend als marketingtool voor woningbouw en het vergroten van de aantrekkelijkheid van het wonen worden ingezet. Beschouw de range aan buitenlandse voorbeelden als voorbeelden waar met de Zuidas op voortgebouwd kan worden; een spec-taculaire sportplek op x-hoog als beeldmerk voor de Zuidas.

Ambassadeur: gemeente, met marktpartijen, die door middel van exploitatiemodellen uit kunnen zoeken in hoeverre een opslag in de gemeentelijke grondexploitatie nodig is om deze voorzieningen voor elkaar te krijgen.


Kans - Momentum (tijdelijkheid/uitwisselbaarheid)

Ambitie: het momentum voor sporten uitbreidenOpgave: de Zuidas als grote en specifieke sportruimte beschouwen

De ontwikkeling van de Zuidas verloopt minder snel dan gedacht en zal langer gaan du-ren dan gepland. Dat biedt kansen voor tijdelijke sportbeoefening. Daarbij kan onderscheid gemaakt worden in het dag/week/maand/kwartaal/jaarritme. Tijdelijke sportevenementen vinden nu op jaarbasis plaats zoals de Zuidas Run, een voetbaltoernooi et cetera, maar het zou goed zijn als de Zuidas ook geschikt gemaakt kan worden voor wekelijkse en/of maan-delijkse ritmes. Initiatieven van buiten kunnen drager zijn; Dienst Zuidas kan dit faciliteren. Tijdelijk sport werkt als een magneet, laten buitenlandse voorbeelden uit het onderzoek Sport in the City zien als het project Plug N Play in Kopenhagen, waar met minimale midde-len een tijdelijk sportterrein is aangelegd.


Tijdelijk sporten - Plug N Play, Kopenhagen

In een grootschalig stedelijk ontwikkelingsgebied waar de crisis heeft toegeslagen is sport als tijdelijk en verplaatsbare voorziening gerealiseerd. Samen met volkstuinen vormt de plek het hart in een onvoltooide stadswijk. Sport is hier nadruk-kelijk ingezet als gebiedsmarketing.

Kans: In het programma 15x15 van Dienst Zuidas uit 2010 om voor 2015 15 projecten tot uitvoer te brengen wordt sport vaak genoemd; in #6#7#8#9 en #11 worden acties genoemd als het aanleggen van een hardloopparcours, tai chi op het Zuidplein, meer evenementen en meer levendigheid. Maar dan wel zeer hoogstaande tijdelijkheid. Dat past uitstekend bij het karakter van de Zuidas, die voor kwaliteit gaat, op welk vlak dan ook. Het tijdelijke is even-eens goed te gebruiken bij de grootschalige infrastructurele constructies die er gebouwd gaan worden. Een (tijdelijk) sportevenement verbindt de stad met de sport.

Ook openbare ruimte is bij uitstek geschikt als over-ruimte, vooral in het weekend. Als in-spiratie kan de Maliebaan in Utrecht dienen, waar de ruimte voor meerdere soorten (sport-)evenement werden gebruikt. De maat en schaal van de Maliebaan -niet specifiek voor sport ontwikkeld- boden daar aanleiding toe. Waar door de week de Zuidas grotendeels door wer-kers zal worden gekenmerkt is het weekend, bij afwezigheid van werkers, voor de bewoners. Dat kunnen ook bewoners van buiten de Zuidas zijn. De Zuidas biedt kansen voor specifieke sporten/beweegevenementen die plek en sport aan elkaar verbinden als: lege kaveltennis (vindt nu al plaats, maar kan veel intensiever), hordenloop met paarden over lege kavels, de Boelegrachtroeien, torenbeklimmen en Tower Run.

Ambassadeur: gemeente, marktpartijen, initiatieven uit de buurt zelf.


Kans - Ritme (dag/week)

Ambitie: het ritme van de Zuidas gebruiken om specifieke doelgroepen te benoemen en bedienen Opgave: de Zuidas als gebied bruikbaar maken voor verschillende doelgroepen op verschillende momenten

Het is van belang om actiever op het laten sporten van specifieke doelgroepen te sturen. Belangrijk is daarbij om aan te sluiten bij de dynamiek van de plek, die nu nogal verschilt. Er is een groot verschil tussen overdag en ’s avonds, tussen doordeweeks en weekenden. Het is expliciet niet de bedoeling om nu al een bruisend 24-uursgebied te willen krijgen daarvoor is er nog te weinig programma en potentieel voorhanden. Maar in de vele (trein)reizigers die de Zuidas aandoen ligt ook een grote kans.

Ook de relatieve afwezigheid van werkers in het weekend maakt het mogelijk om dan ac-tiviteiten te organiseren voor omwonenden met kinderen, of ouderen die in de omgeving wonen. De (tijdelijke) openbare tennisbaan en de moestuin van Bolenius zijn daarvan goede voorbeelden van.


Ritme en dynamiek

Plekken in de stad hebben elk een eigen ritme. Op momenten in een door-de-weekse-dag is het op de Zuidas een komen en gaan van mensen: bewoners, werkenden, bezoekers en pasanten. Op sommige momenten is het zelfs heel druk. Op andere momenten, bijvoorbeeld ´s avonds, maar met name in het weekend is het vaak opvallend rustig.

Kans: Sterker inzetten op het benoemen en naar de Zuidas halen van specifieke groepen, die nu nog niet op de Zuidas komen. Maak daarbij een mix tussen tijd en doelgroep, en benut het relatief rustige karakter van het weekend voor het aantrekken van specifieke groepen.

Ambassadeurs: sportverenigingen die aan de Zuidas liggen, in samenwerking met Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, Afdeling Sport Stadsdeel Zuid.


Kans - Openbare ruimte

Ambitie: de openbare ruimte als gezondheidsruimte zien en het bewegen en spelen, sporten en ontspannen stimulerenOpgave: de Zuidas als zichtbare proeflocatie en podium waar samenwerking tussen onderzoe-kers op gebied van groen, gezondheid en bewegen wordt getoond

Binnen de wereld van de ruimtelijke ordening en planning is de invloed van gezondheid op het ontwerpen in opkomst. Er wordt nog -te- weinig ontworpen met het idee van ge-zondheid als meer bewegen. Ook de waarde van groen voor een gezond leefmilieu in de stad wordt nog steeds onderschat of veronachtzaamd. Voordeel is dat voor een flink aantal sporten de grenzen tussen sporten, bewegen en spelen inmiddels is vervaagd. Die ontwik-keling kan bij uitstek gecombineerd worden met het individueler worden van sporten. Sport hoeft niet per se in een gebouw plaats te vinden; ook openbare ruimte kan vaker dan nu als sportruimte fungeren. Dat roept vragen op: bestaat er een aantrekkelijke wandelroute van het Beatrixpark tot aan het Gijsbrecht van Aemstelpark via de Zuidas? Wordt er buiten gegymd door scholen? Waar? Vindt dit op de Zuidas plaats? Zo néé, waarom niet? Is er een sporttoernooi van alle scholen tegen elkaar op de Zuidas? Waar blijft de wekelijkse openbare buiten-bewegingsles van VU-bewegingswetenschappen?


Openbare ruimte als sportruimte

Niet sportspecifieke ruimte, maar juist andersom: ook de algemene openbare ruimte kan als sportruimte worden gezien: voor bijvoorbeeld free jumping of parkoer, ADEPT architects.

Kans: De openbare ruimte op en aan de Zuidas kan uitstekend als laboratorium fungeren voor het testen van nieuwe vormen van sport en bewegen. Indien dat goed georganiseerd wordt is er weer een sportevenement bijbedacht die de positieve aandacht naar de Zuidas trekt.

Ambassadeurs: VU Bewegingswetenschappen, LUW Wageningen (gezond en groen).


Kans - Kennis & kunde (Topsportcentrum)

Ambitie: het versterken van de kennis van sport in NederlandOpgave: het verbinden en ontwikkelen bestaande kennisinstituten op gebied van sport en bewe-gen

De grote hoeveelheid sportplekken rondom de Zuidas, gecombineerd met onderzoeksin-stituten en universiteit en hogeschool bieden de kans voor het oprichten van een bijzon-der instituut. De Sportraad Amsterdam heeft gesuggereerd om bij de ontwikkeling van de Sportas een Nationaal Instituut voor de Sport te openen; een plek en gebouw waar verschil-lende sportbonden samen gehuisvest zijn, waar sport(gerelateerd) onderwijs plaatsvindt en waar sport(gerelateerd) onderzoek wordt verricht. Daarbij kan een centrum voor sport en architectuur en stedenbouw aan toegevoegd worden, gelijk naar het model van het Centre of Sports and Architecture dat in Kopenhagen zich richt op de modernisering van sport. Ex-perimenten worden er gestimuleerd door kennis aan te dragen of door projecten financieel te ondersteunen. Zo’n plek kan de Zuidas ook worden; een ‘openbaar’ laboratorium waar nieuwe vormen van sport en bewegen ter plekke bedacht, getest en geprofessionaliseerd kunnen worden.


Zichtbaar maken van kennis en kunde

Twee voorbeelden. Links: Cultuuricoon als referentie voor het sportintituut - Museum aan de Stroom, Antwerpen, architect Neutelings Riedijk. Rechts: Cultuur en sportcentrum - Centro Deportivo y Cultutal ´La Petxina ,́ Valencia.

Kans: Het verbinden en uitbouwen van de bestaande kennisinstituten tot het Nationaal In-stituut voor de Sport, waar ook het onderdeel stedenbouw en architectuur een prominente plaats krijgt. Een dergelijk instituut zou niet alleen voor de Zuidas een impuls kunnen bete-kenen maar voor heel Nederland. Door een open instituut te ontwikkelen op een strategi-sche plek (kruising Zuidas-Sportas) waar de levendigheid vanaf straalt kan een plek gecre-eerd worden waar het bewegen tot norm is verheven. Een vanzelfsprekende plek die 100% sporten en bewegen uitstraalt.

Ambassadeurs: Vrije Universiteit – Campus, in samenwerking met ontwikkelaars Sportas/ Stadsdeel Zuid en Dienst Zuidas.


Kansen koppelen aan ambassadeurs

Wanneer we concreet veranderingen willen zien in de toekomst wat sport op de Zuidas betreft is het belangrijk kansen te koppelen aan ambassadeurs. De genoemde organi-saties wijzen een ambassadeur aan per kans. Deze ambassadeurs horen bij organisaties, hebben een achterban en fungeren als koppelaar tussen enerzijds de kansen en ander-zijds de achterban van de organisatie. Zij zetten zich in voor de kans, maar verliezen de belangen van de eigen organisatie -en de mogelijkheden die de kansen voor de eigen organisatie biedt- niet uit het oog. Zij komen regelmatig bijeen om de voortgang van de kansen te bespreken en om problemen en kansen voortdurend in kaart te brengen.

Tot slot

De sportvorm chessboxing (of: schaakboxen) is in Berlijn ontstaan. Bij deze vorm wordt de vechtsport boxen gecombineerd met de denksport (snel-)schaken. Deze nieuwe sport heeft de hoogbegaafde boxers Vladymyr en Vitali Klytsjko ertoe aangezet om vóór iedere boxwedstrijd eerst een potje te schaken. De ontwikkeling van de Zuidas is als schaakboxen te zien: strategisch moet worden nagedacht, maar ook flinke knopen te worden doorgehakt. Dat is de taak van de ambassadeurs van sport op de Zuidas.


Bronnen

Voor deze verkennende studie is de volgende methodiek toegepast:

Desk research van (gemeentelijke) rapporten over de Zuidas

ZIPS: Zuidas, Integrated Placemaking Strategy April 2011

Plan Amsterdam: Dokmodel voor Zuidas, voor een betere leefbaarheid en bereikbaarheid 03 | 2012

Onderzoek Sport in the City - www.sportinthecity.netDit is een kwalitatief ontwerponderzoek naar versterking van sportvoorzieningen voor breedtesport in de stad. In Amsterdam, Berlijn, Kopenhagen, Porto en Valencia zijn voorbeeldprojecten bezocht, ruimtelijk geanalyseerd en in beeld gebracht. Dit onderzoek is gefinancierd door het Stimuleringsfonds voor Architec-tuur, Rotterdam en de Dienst Ruimtelijke Ordening, Amsterdam. 2010-2012, Daniel Casas Valle en Vincent Kompier

Visie Zuidas, vastgesteld door de gemeenteraad op 9 september 2009, dRO, ARUP, gemeente Amsterdam

Sport: Speelbal voor ruimtelijke ordening; Remco Hoekman en Hugo van der Poel in Rooilijn Jg. 42 / Nr. 7 /2009 Themanummer Sport en stad

Samenvatting milieueffectrapportage ZuidasDok

Strategische Agenda Sportas Amsterdam

Wijkkrant voor Buitenveldert & Prinses Irenebuurt; uitgave van het Wijkontmoetingscentrum Buitenveldert

Sportaccommodatieplan; Vraag- en aanbodanalyse van de Amsterdamse basissportaccommodaties

Sportas, Advies van de Sportraad; op 8 maart 2011 verzonden aan het College van Burgemeester en Wethouders van Amsterdam

Verslag digitale peiling Zuidas; Opdrachtgever: Dienst Zuidas 23 januari 2013

Uitvoeringsplanning Zuidas Amsterdam, 2e kwartaal 2012

Internetresearch van de volgende websites:

http://www.amsterdam.nl/gemeente/organisatie-diensten/dienst-ruimtelijke/publicaties-dro/planamster-dam/planamsterdam/planamsterdam/2012/planamsterdam-3-2012/

http://www.zuidasrun.nl/

http://www.zuidasrun.nl/hakken-pakken-run/

http://www.sportraadamsterdam.nl/

http://www.amsterdamsebos.nl/algemene_onderdelen/plattegrond?on=1-2-3-9-12

http://www.amsterdamsebos.nl/sporten-bewegen/

http://www.amsterdam.nl/2028/kennisbank/kennisbank/


http://www.amsterdam.nl/2028/kennisbank/kennisbank/virtuele-map/downloads/

http://www.amsterdam.nl/kunst-cultuur-sport/sport/sporthallen-zuid/over_sporthallen/over_sporthallen/

http://www.amsterdam.nl/kunst-cultuur-sport/sport/sporthallen-zuid

http://www.topsportamsterdam.nl/content/sporthallen-zuid

http://runnermaps.nl/

http://www.opdekaart.amsterdam.nl/stadsdeeloost/sportverenigingen

http://www.gisdro.nl/sport/

http://www.rijksbegroting.nl/2012/voorbereiding/begroting,kst160371_12.html

http://www.sportindebuurt.nl/

http://www.cruyff-foundation.org/smartsite.net?id=181

http://www.archiprix.nl

http://oasezuidas.wordpress.com/

http://amsterdam.nl/zuidas/nieuws/2012/3e-kwartaal/tweede-workshop/

http://www.studiohartzema.com/

http://www.ahk.nl/bouwkunst/projectoverzicht/archief/plan-zuid/

http://secretariaatavb.ahk.nl/Zuid/090319_Compilatie%20tentoonstelling_BOEK_KL.pdf

www.sportcentrumvu.nl

http://oasezuidas.wordpress.com/

http://amsterdam.nl/zuidas/nieuws/2012/3e-kwartaal/tweede-workshop/

http://www.studiohartzema.com/

http://www.ahk.nl/bouwkunst/projectoverzicht/archief/plan-zuid/

http://secretariaatavb.ahk.nl/Zuid/090319_Compilatie%20tentoonstelling_BOEK_KL.pdf

www.sportcentrumvu.nl

Interviews:

Josja van der Veer - directeur Facilitaire Campus Organisatie Vrije Universiteit Amsterdam

Franc van Nunen - directeur campusontwikkeling Vrije Universiteit Amsterdam

Lia Karsten - lid Sportraad Amsterdam

Olivier Otten - directeur Hello Zuidas

Ruben van Zwieten - predikant-directeur van de Stichting Zingeving Zuidas

Hans van de Made - stedenbouwkundige Dienst Zuidas , gemeente Amsterdam

Harry Wien - projectmanager Dienst Zuidas , gemeente Amsterdam

Esther Reith - stedenbouwkundige Dienst Ruimtelijke Ordening , gemeente Amsterdam

Wouter van der Schraaf - projectleider structuurvisie/strategisch adviseur RO, gemeente Amstelveen

Evert Verhagen - projectleider Sportas Amsterdam, gemeente Amsterdam

Ariadne Koko - tuinier Bolenius tuinen en bewoonster Buitenveldert

Colofon

In opdracht van Stad-Forum

Daniel Casas Valle

Stedenbouwkundige en onderzoeker

Werkt als ontwerper en onderzoeker aan verschillende ruimtelijke opgaven met een schaal van de straat tot aan de regio. Hij is betrokken bij stedenbouwkundige projecten en maatschap-pelijke ruimtelijke onderzoeken, zoals Small Urbansim en Sport in the City. Momenteel com-bineert hij zijn zelfstandige praktijk met een promotieonderzoek aan de universiteit van Porto over de relatie van snelle wegen en verstedelijking op de schaal van de regio.

[email protected] | www.cityeu.eu | +351 93 261 01 74 | +31 (0)6 27 306 025

Vincent Kompier

Planoloog en onderzoeker

Werkt als free lance journalist, onderzoeker en publicist vanuit Amsterdam en Berlijn. Hij schrijft regelmatig voor diverse vaktijdschriften als Duurzaam, ArchiNed, Ruimtevolk, Architectuur Lo-kaal, Stedebouw & Ruimtelijke Ordening, Urban Signature. Hij werkt momenteel aan het on-derzoek Small Urbanism naar stedenbouwkundige voorwaarden bij particulier opdrachtgever-schap in Hamburg.

[email protected] | www.vincentkompier.de | +49 30 2068 7070 | +31 (0)6 10 787 065

Amsterdam , Mei 2013

Verkenning Sport op de Zuidas

Documents

Transcript of Verkenning Sport op de Zuidas