Verbeterde wegmarkering en bewegwijzering op snelfietsroutes · 2016). In maart 2017 hee de...

Verbeterdewegmarkeringen

bewegwijzeringopsnelfietsroutes

eindrapport,november2017

Verbeterde wegmarkering en be

2

Verbeterdewegmarkeringen

bewegwijzeringopsnelfietsroutes

eindrapport,november2017

Opdrachtgever: EricvanDijk,ProvincieUtrecht

[email protected]

Opdrachtnemer: BasHendriksen,projectleider/adviseurLoenderslootGroep

[email protected]

Insamenwerkingmet: MariëttePol,verkeerspsycholoogKeuzeWeg

[email protected]

BerendJanBelenMauriceVeltrop,VanRensmobiliteit

[email protected]


3

Inhoud1 Inleiding.....................................................................................................................5

1.1. Aanleiding ......................................................................................................................... 51.2. Doel .................................................................................................................................... 71.3. Afbakening, begrippen en definities .................................................................................. 9

2 Informatieverwerking:Theorieënenconcepten...................................................102.1 Rijtaakniveaus en taakbelasting ....................................................................................... 102.2 Human Factor principes .................................................................................................... 11

2.2.1 Verwachtingspatroon ............................................................................................... 112.2.2 Waarnemen ............................................................................................................. 122.2.3 Begrijpen .................................................................................................................. 132.2.4 Kunnen ..................................................................................................................... 132.2.5 Willen ...................................................................................................................... 14

3 RoutelogoenF128routenummer..........................................................................15

4 Wegmarkeringen....................................................................................................164.1 Systematiek: herkenbare fietsinfrastructuur .................................................................... 16

4.1.1 Basiskenmerken snelfietsroute ................................................................................. 174.2 SFR markering fietspaden ................................................................................................ 184.3 Profielen fietspaden ......................................................................................................... 234.4 SFR markering op fietsstroken ......................................................................................... 244.5 Profielen fietsstroken ...................................................................................................... 254.6 SFR over Fietsstraten ....................................................................................................... 264.7 Profiel Fietsstraten ........................................................................................................... 274.8 SFR markering op kruispunten .......................................................................................... 274.9 Profielen kruispunten en fietsoversteken ......................................................................... 28

4.9.1 Profiel kruispunt met fietspad met SFR in voorrang ................................................. 283.10.2 Profiel kruispunt fietsstrook met SFR in voorrang ....................................................... 293.10.3 Profiel kruispunt met fietspad met SFR niet in voorrang .......................................... 29

4.10 SFR: overige markeringen ................................................................................................ 304.10.1 Profiel signaleringsmarkering .................................................................................. 30

4.11 Overall uitgangspunten markeringen en belijningen ......................................................... 31

4. Bewegwijzering.......................................................................................................324.1 Introductie ........................................................................................................................... 324.2 Systematiek bewegwijzering ............................................................................................... 32

4.2.1 Systematiek: Herkenbare wegwijzers ........................................................................... 324.2.2 Systematiek: Herkenbare Informatie-elementen ........................................................... 35

4.3 Overall lay-out aspecten die voor alle wegwijzers gelden ..................................................... 364.4 Voorwegwijzers ................................................................................................................... 404.5 Routevolgbordje: Tussentijdse routeaanduiding .................................................................. 434.3 Doelenbord .......................................................................................................................... 44

Literatuurreferenties....................................................................................................45

Bijlage1:Verslagfocusgroep.......................................................................................47

Bijlage2:Presentatiet.b.v.Focusgroep.......................................................................57

Bijlage3:Profieltekeningenwegmarkering.................................................................58

Bijlage4:Bewegwijzering.............................................................................................59

Bijlage5:BeeldmerksnelfietsrouteUtrecht-Amersfoort............................................60

Bijlage6:Impressiesnieuwewegmarkering................................................................61


4

Bijlage7:Materiaaladvieswegmarkering....................................................................64


5

1 InleidingBasHendriksen,LoenderslootGroep

1.1. AanleidingDe Provincie Utrecht hee� het voornemen om een netwerk van snelle, comfortabele, aantrekkelijke en veiligesnelfietsroute te realiseren. Snelfietsroutes zijn hoofdfietsroutes die hoogwaardig zijn ingericht om efficiënte encomfortabelefietsverplaatsingenmogelijktemakenvoorsnellefietsersoverlangereafstanden(tot30km).Dezesnellefietsrouteszijnbedoeldomopregionaalniveaudefietsinreis�jdtelatenconcurrerenmetdeauto(CROW-Fietsberaad,2016).

Inmaart2017hee�deLoenderslootGroephetmasterplanopgeleverdvoordenieuwteontwikkelensnelfietsroutetussenUtrechtenAmersfoort,datinspeeltopdeprovincialeambi�eomhetfietspadvandetoekomstteontwerpenen aan te leggen. Twee elementen die hier nadrukkelijk in naar voren komen, zijn de rol van wegmarkering enbewegwijzeringopsnelfietsroutes(ziea�eelding1).

A�eelding 1: Het fietspad van de toekomst, met aandacht voor o.a. wegmarkering en bewegwijzering. Bron: MasterplansnelfietsrouteUtrecht-Amersfoort(Hendriksen,2017).

FFiieettssvveeiilliigghheeiidd

Decijfersoverdeverkeersveiligheidin2016latenopnieuweentoenamezienvanhetaantalfietsersdatbetrokkenisbijeenverkeersongevalmeteendodelijkeen/ofziekenhuisopnamealsafloop.Ruimdehel�vanalleongevallenbetre�eeneenzijdigongevalvaneenfietser,erzijnzodoendegeenandereverkeersdeelnemersbijbetrokken.Dezefietserskomenbijvoorbeeld inaanrakingmetobstakelsofrakenvandewegaf,aldannietalsgevolgvanslechtzicht indedonkere uren. Deze ontwikkeling onderschrij� de noodzaak om te komen tot een standaarduitvoering van (om tebeginnen)snelfietsroutes.

Hettoenemendeaantalfietsongevallenisinbelangrijkematetoeteschrijvenaandevolgendeontwikkelingen:


6

- Deopkomstvandee-bike;- Erwordtsteedsmeer,vakerenverdergefietst;- Mensenwordensteedsouderenblijventotopsteedshogereleeftijdfietsen;- Hetgebruikenvandesmartphonetijdenshetfietsen.

Volgens cijfers van de SWOV vielen er in 2016 189 dodelijke fietsslachtoffers en 13.419 (in 2015) erns�geverkeersgewondefietsers:Ditzijngemiddeld37erns�ggewondefietsersperdag.Tenopzichtevanhettotaalaantalverkeersslachtoffers betekent dit dat eenderde van de dodelijke verkeersslachtoffers fietser is en dat maar liefsttweederdevandeerns�geverkeerslachtoffersfietseris.Opmerkelijkis,dathetinruimdehel�(52%in2016)vanalleerns�gverkeersgewondengaatomenkelzijdigeongevallenvanfietsers.Bovendien iscirca13%eengevolgvaneenfiets-fiets-ongeval(Fietsberaad,2011).

9á10procent vandeerns�gverkeersgewonden (EVG) zijnfiets-fietsongevallenvan indezelfde rich�ngfietsendefietsers,zoalsdoorsturendieinelkaarhaken.Endeoverige3á4procentbetre�eenbotsingmettegemoetkomendefietsers. (Fietsberaad, 2011). De oorzaken voor deze aanrijdingen kunnen zeer divers zijn, zoals het uitwijken voorobstakels,slechtwegdek,ofvoorandereverkeersdeelnemers.

OOnnddeerrzzooeekk

Een belangrijk aanbeveling uit het masterplan voor de snelfietsroute Utrecht-Amersfoort is het ontwerpen vanveiligheids-verhogende, betrouwbare en gebruiksvriendelijke wegmarkering en bewegwijzering. Om tot veiligewegmarkeringengerichtefietsbewegwijzering tekomen,hebbenVanRens, LoenderslootGroepenKeuzeWegeengezamenlijkeaanpakbedacht.Deresultatenvandezesamenwerkingwordeninditrapporttoegelicht.

WWeeggmmaarrkkeerriinngg

VooreenveiligencomfortabelgebruikvandesnelfietsroutesindeProvincieUtrechtishetnoodzakelijkdatfietsershetverloopvanhetfietspadgoedkunnenoverzien.Duidelijkzichtbarewegmarkeringhelpthierbij,zekerinbosgebiedenwaarnietofnauwelijksstraatverlich�ngaanwezigis.Markeringengevendeindelingenhetverloopvanhetfietspadaanenondersteuntdeweggebruiker(defietser)bijhetbepalenvanzijnposi�eopderijbaanenhetdetecterenvanobstakelsopofnaasthetfietspad.

BBeewweeggwwiijjzzeerriinngg

Doormiddelvanbewegwijzeringkunnenweggebruikersbepalenwaarzijzichbevindenenhunvervolgroutebepalen.Bewegwijzeringbiedtweggebruikersgeleiding,oriënta�eenconfirma�e.Inditrapportwordenaanbevelingengedaanvoorhetplaatsenvanvoorwegwijzersendoelenborden, zodater incombina�emetdebestaandehandwijzerseendoeltreffendverwijssysteemontstaat.

OOnnddeerrzzooeekkssooppzzeett

Zowelwegmarkeringalsbewegwijzeringbeoogthetgedragvanfietsersteondersteuneninzijnveiligeposi�eophetfietspadeninzijnroutekeuze.Omdieredenishetessen�eelombijmarkeringenbewegwijzeringrekeningtehoudenmetdekenmerken,behoe�eseninforma�everwerkingsprocessenvandíefietsers.Metanderewoorden:omrekeningtehoudenmetdehumanfactorsinhetfietsverkeeromzodejuisteinforma�eophetjuistemomentaantebieden.Om die reden wordt in dit project gezocht naar uitgangspunten waaraan markering en bewegwijzering van een


7

snelfietsroute dienen te voldoen vanuit het perspec�ef van weggebruikers. Dit op basis van kennis over hoeweggebruikers informa�everwerken.OmzotekomentotuitgangspuntenvoorveiligeencomfortabelebelijningenbewegwijzeringvoorsnelfietsroutesenvoordesnelfietsrouteUtrecht–Amersfoortinhetbijzonder.

Omtekunnenbepalenofdeontwerpenvoormarkeringenvoorbewegwijzeringhiervoldoendeaanvoldoen,wordeninditdeelprojectindicatorenencriteriaopgesteld.Dezeindicatorenvormendeuitgangspuntenvoorhetontwikkelenvanontwerpenvoordewegmarkeringenbewegwijzering.Dezezijnvervolgensgetoetstineenfocusgroep,waarnadeontwerpen op onderdelen zijn aangepast en zijn gepresenteerd aan de provincie Utrecht en de vijf betrokkengemeentenwaarhetbeoogdetracévandesnelfietsrouteUtrecht-Amersfoortloopt:Utrecht,DeBilt,Zeist,SoestenAmersfoort.

1.2. DoelHetrealiserenvaneenontwerpvoordemarkeringeneenontwerpvoordesysteembewegwijzeringopdesnelfietsroute‘DeS�jl’tussenUtrechtenAmersfoortdievoldoenaandevolgendevereisten:

1. Verkeerskundig:Deontwerpenverhogendeverkeersveiligheid,zijnonderscheidendenselfexplaining,metdeambitieomeensolidebasisteleggenvooreennieuwenormophetgebiedvanmarkeringenbewegwijzering;

2. Onderhoud:Deontwerpenzijnzodanigopgezetdatditleidttoteengelijkblijvendniveauvandeoverigebeheer-enonderhoudskostenvoorwegbeheerders(‘mechanischvegen’,gladheidsbestrijding,waterafvoer);

3. Ergonomie – Human Factors: De ontwerpen zijn gebruiksvriendelijk en eenduidig interpretabel voor allerelevantedoelgroepen.

OOppzzeett

Hetprojectomvatvijfcomponenten:

1. Het realiseren van een ontwerp voor markering en systeembewegwijzering op basis van Human Factors-principes;

2. Het toetsen van relevante gebruikersaspecten met betrekking tot markering en bewegwijzering en hetverwerkenvandezeinformatieindeontwerpen;

3. Hettoetsenvanrelevantebeheer-enonderhoudsaspectenmetbetrekkingtotmarkeringenbewegwijzeringenhetverwerkenvandezeinformatieindeontwerpen;

4. Hetvoerenvande regieopdewisselwerking tussenontwerp,enhet toetsenen toepassenvandediverseinhoudelijkeaspecten;

5. Hetverkrijgenvancommitmentvoordeontwerpenvoormarkeringensysteem-bewegwijzeringbijderelevantewegbeheerders.

BBeeeellddmmeerrkkssnneellfifieettssrroouutteeUUttrreecchhtt--AAmmeerrssffoooorrtt

Eenseparaat,latertoegevoegdonderdeelvandeopdrachtvormdehetontwikkelenvaneenbeeldmerkspecifiekvoordesnelfietsrouteUtrecht-Amersfoort.HetbeeldmerkisontworpendoorBurovanBaarenderesultatenhiervanzijneveneensgepresenteerdinbijzijnvandebetrokkengemeenten.BelangrijkerandvoorwaardewaseenverwijzingnaarDeS�jl.Immers,in2017wordtgevierddatdekunststromingDeS�jlhonderdjaargeledenontstond.Langsderoutezullen kunstwerken geplaatst worden die hieraan refereren en zowel Utrecht als Amersfoort waren degeboorteplaatsen van vier vooraanstaande leden van deze kunststroming. In deze rapportage wordt verder nietingegaanophetbeeldmerk.


8

BBeettrrookkkkeennppaarr��jjeenn

Devolgendepar�jenzijnbetrokkenbijhetproject:

- Van Rens mobiliteit draagt zorg voor de realisatie van de definitieve ontwerpen voor markering enbewegwijzering,enhetbetrekkenenverwerkenvanrelevantebeheer-enonderhoudsaspecten.

- KeuzeWegdraagtzorgvoorhetbetrekkenenverwerkenvanrelevantegebruikersaspecten indedefinitieveontwerpenvoormarkeringenbewegwijzering.

- BurovanBaarontwerpthetbeeldmerkvoordesnelfietsrouteUtrecht-Amersfoort.- Loendersloot Groep draagt zorg voor de overall regie en het eindrapport, toetst de deliverables aan de

uitgangspuntenvanhetMasterplanSnelfietsroute‘DeStijl’,enrealiseertcommitmentvoordeontwerpenbijderelevantewegbeheerders.

Doordebetrokkenpar�jenisintensiefsamengewerktbijdetotstandkomingvanelkvandeprojectdelen.Zodoendeligtereeneindrapportwaarindelosseonderdelengoedopelkaarafgestemdzijn.


9

1.3. A�akening,begrippenendefini�es

HHuummaannFFaaccttoorrss::Humanfactorsofergonomiegaatoverhetontwerpenvanuitrus�ngenmateriaalinovereenstemmingmetdelichamelijkeencogni�evecapaciteitenvandemens.Hetbetre�deinvloedvandeinrich�ngvanhetverkeerssysteemopdekenmerkenenhetgedragvanverkeersdeelnemerendewijzewaaropzeinhetverkeerinteracteren.

SSnneellfifieettssrroouuttee ((SSFFRR)):Directefietsroutewaarlangsfietserszichsnelenveiligkunnenverplaatsen,ongehinderddoorzijwegenenanderverkeer.

SSFFRRUUAA:SnelfietsrouteUtrecht-Amersfoort

WWeeggggeebbrruuiikkeerrss:Met‘weggebruikers’wordeninditrapport,degenenbedoeldvoorwiedebelijningenbewegwijzeringopenlangsdesnelfietsroutezijnbedoeld.Ditzijnteneerstedegebruikersvandesnelfietsroutezelf.Maarmetweggebruikerswordenookandereweggebruikersbedoeld(zoalsbestuurdersvanmotorvoertuigen)diebijvoorbeelddesnelfietsroutekruisenofwaarmeederijbaanwordtgedeeld(zoalsopeenfietsstraat).

De gebruikers van de snelfietsroute zijn divers. Voor snelfietsroutes zijn forenzen een belangrijke doelgroep, daarnaast is desnelfietsroutebedoeldvooreengrotediversiteitaanfietserswaaronderscholieren,recrea�evefietsers,spor�ietsers,racefietsers,fietsers onderweg naar recrea�eve voorzieningen en fietsers onderweg voor dagelijkse zaken zoals bezoeken, winkelen,boodschappenetc.

WWeeggmmaarrkkeerriinngg::Hetgeheelaantekensdieophetwegdekstaanaangegevenenhetverkeerdoormiddelvandevisueleinforma�egeleiden.Wegmarkeringomvatondermeerpijlen,strepen,doorgetrokkenenonderbrokenlijnen,haaientandenenblokken.

WWeeggvvaakkkkeenn::Trajectdelenvandesnelfietsroutezonderkruisingen.


10

2 Informa�everwerking:Theorieënenconcepten

Marië�ePol,KeuzeWeg

Naastandereelementen(zoalsbreedtevandefietsinfrastructuurentypewegdek)zijnmarkeringenbewegwijzeringcommunica�emiddelendiedewegbeheerdertothaarbeschikkinghee�omtecommunicerenmetweggebruikers.Viamarkeringenenbewegwijzeringcommuniceertdewegbeheerderwathetgewenstegedragis,omzotekomentoteenveilig, vlot en comfortabel gebruik van de infrastructuur (van de snelfietsroutes). In dit ‘theore�sche hoofdstuk’presenteren we een aantal relevante theorieën en principes, die inzicht geven in de (on)mogelijkheden vanweggebruikersbijhetverwerkenvandeinforma�ediedoormarkeringenbewegwijzeringwordengecommuniceerd.

Opbasisvandezekenniskomenweindevolgendehoofstukkentothetformulerenvanuitgangspuntenvoormarkeringenbewegwijzeringdieaansluitenopde(on)mogelijkhedenwaaropweggebruikersinforma�everwerken.Omdieredenwordtinhetvervolgvanditdocumentveelvuldignaardittheore�schehoofdstukverwezen.

2.1 Rijtaakniveausentaakbelas�ngTijdenshetuitvoerenvandeverkeerstaakkomtereenovervloedvaninforma�eopdeweggebruikeraf,diehijmoetverwerkenopdedrieteonderscheidenrijtaakniveaus(Michon,1985,VanderHorst,2012a).Deverschillendeniveausvragenomverschillendematevanaandachten�jd.Voorhetverwerkenvaninforma�emaaktdeweggebruikergebruikvankennis,regelsenvaardigheden(Rasmussen,1983).

1. SSttrraatteeggiisscchhnniivveeaauu:Plannenennavigeren,zoalshetlezeneninterpreterenvanwegwijzers.Opbasisvankkeennnniisswordt gedrag bewust gepland en uitgevoerd. Dit geldt vooral voor nieuwe/minder bekende situaties. Dittaakniveauvergtbewusteaandachtenmeertijdvandeverkeersdeelnemerdandeandereniveaus.

2. TTaaccttiisscchheenniivveeaauu:Manoeuvrerenin/doorhetverkeerininteractiemetwegomgevingenandereweggebruikers,zoalshetinhalenvananderefietsers,stoppenvoorverkeerslicht,hetvolgensvanhetwegverloop.Opbasisvan(vuist)rreeggeellss worden beslissingen genomen en gedrag getriggerd. Door herhaalde positieve ervaringen inspecifieke situaties wordt een regel of procedure ontwikkeld. Als vervolgens een specifieke situatie wordtherkend,startautomatischeenketenvanactieszonderdathierveelaandachtvoornodigis.Wegmarkeringenzijnbelangrijkeinformatieprikkelswaaropweggebruikersgrotendeelsonbewustendirectreageren.

3. OOppeerraattiioonneeeell nniivveeaauu: voertuigbeheersing, zoals sturen, remmen, harder en zachter trappen. Op basis vansensomotorischevvaaaarrddiigghheeddeenn isereendirectekoppelingtussenzintuigelijkeprikkelsenmotoriek.Prikkelsworden direct omgezet in handelingen. De taken op dit niveau worden automatisch (zonder aandacht)uitgevoerd. Voor wat betreft het fietsen is het ‘bewaren van evenwicht’ een belangrijk onderdeel van deverkeerstaakophetoperationeleniveau.Ookreagerenoptactielemarkering,waarbijde fietsereentrillingvoelt, leidtdirecttoteencorrigerendestuurbewegingzodatdefietsernietindebermbelandtoftegeneenobstakelaanfietst.

Als verschillende s�muli uit de omgeving om aandacht vragen, zijn ze met elkaar in compe��e om de beperktbeschikbarehersencapaciteit.Ditbetekentdatbijeeninspannendetaakalshetvindenvandeweginonbekendgebied,alle beschikbare aandacht wordt opgeëist voor het vinden van de weg (strategische niveau) waarbij er geen totnauwelijksaandachtoverisvoordetakenopdeonderliggendeniveaus(VanderHorst,2012a).(Zieookparagraaf2.2.4HFprincipe‘Kunnen’)


11

2.2 HumanFactorprincipesOmzijnjuisteposi�eophetfietspadendejuisteroutetekunnenvindenzaldefietserderelevanteinforma�euitdeomgeving(markeringenbewegwijzering)moetenwaarnemenenbegrijpen.Vervolgensmoethijinstaatenbereidzijnomdekeuzeuittevoeren.HierbijgaathetomdezogenoemdeHumanFactorprincipes(Dicke-Ogenia,2012enMerkxetal.,2015)verwach�ngspatroon,waarnemen,begrijpen,kunnenenwillen.Dehumanfactorsprincipesvormenderodedraadinhetvervolgvandezeverkenning.

2.2.1 Verwach�ngspatroonVerwach�ngspatroon: Is de verkeerssitua�e conform de opgebouwde verwach�ngen? Verwach�ngen op basis vaneerderopgedaneervaringenhelpendefietser(enandereweggebruikers)bijhetvlotherkennenenbegrijpenvandeinforma�eensitua�e.Alshetpatrooninhetwegbeeldmatchtmeteenpatrooninhetgeheugen,danbevordertdithetbegripvandeinforma�e,doordatdanautoma�schdeeerdergeleerdeac�es/regelswordengestart(Pol,2016).Dezeautoma�sche onbewuste handelingen worden uitgevoerd op het manoeuvre- en/of opera�onele niveau van deverkeerstaak.

Omtekunnenomgaanmetdeovervloedaaninforma�ediedagelijksoponsa�omt,structurerenwedeinkomendeinforma�e incategorieën (mentaleschema’s).Opbasisvaneerdereervaringendelenwede (verkeers)wereld in, inprototypenmetspecifiekekenmerken(Theeuwes,2012).

Ommarkeringenenbewegwijzeringaantelatensluitenopdeverwach�ngspatronen(mentaleschema’s)zijnookvoormarkeringenbewegwijzeringdedrieonderliggendeontwerpprincipesvanDuurzaamVeiligtegebruiken:herkenbaar,onderscheidbaareninterpreteerbaar:

Herkenbaar: fietsvoorzieningen (fietspaden en –stroken) met dezelfde functies moeten op elkaar lijken(uniformiteit).Uniformiteit,consistentieencongruentiebevorderenherkenbaarheidenherkenbaarheidbevordertsnelledetectieenhetvlotbegrijpenvangewenstgedrag.o Uniform:Hetherhaaldelijkwaarnemenvandezelfdeuniformekenmerkeninspecifiekesituatieszorgtervoor

datdeweggebruikerdezekenmerkenleertherkennenenassociërenmeteenspecifiekschema.o Consistente doorvoering van uniformiteit is essentieel om zo de relevante mentale schema’s

(verwachtingspatronen)op tebouwen/aante leren.Daarnaast isconsistentedoorvoeringvanuniformiteitbelangrijkomtevoorkomendatrelevanteinformatiewordtgemist,ofeenverkeerde(re)actieoproept.

o Congruentie: Het wegbeeld, de markering en de bewegwijzering zijn in overeenstemming met elkaar.Wegmarkeringenwegwijzers(enandereverkeersborden)ondersteunenelkaarinhetcommunicerenvanhetgewenstegedragterplekke(zievooreenvoorbeeldfiguren1.1en1.2inparagraaf1.5).

Te onderscheiden: fietsvoorzieningen met verschillende func�es moeten qua lay-out van elkaar verschillen(contrast-opvallen).

Teinterpreteren:Hetmoetvoordeweggebruikerdirectduidelijkzijnwathetgewenstegedragis.

Enerzijdsspelenverwach�ngeneenbelangrijkerolbijhetwaarnemenenbegrijpenvanmarkeringenenbewegwijzering(sturen van aandacht ‘top down’). Anderzijds helpenmarkering en bewegwijzering deweggebruiker bij ‘het lezen’(interpreteren)vandeweg.Zowetenweggebruikers(fietsersenchauffeurs),datbijblokmarkeringmethaaientanden(p.245CROW-Fietsberaad,2016)eenfietsoversteekismetfietsers indevoorrang.Zoherkennenfietsersdatzijeenkruispuntnadereno.a.doorhetzienvanmarkering,bewegwijzeringen(verkeers)borden.

èBehoe�esweggebruikersvanuitHFVerwach�ngspatroon Herkenbaar Uniform,consistentencongruent Onderscheidend(verschillen) Interpreteerbaar(begrijpen–zieHFbegrijpen)


12

2.2.2 WaarnemenWaarnemen: Zietdefietserde informa�edie vanbelang is en schenkthij hierook aandachtaan? Indeketenvaninforma�everwerking,betekenthet‘zien’vaneenobjectnognietdatdezeis‘waargenomen’.Voorhetwaarnemenvaneenobjectisaandachtnodig.

Ominforma�ewaartekunnennemenenaandachtteschenkenmoetdezezichtbaar,opvallenenleesbaarzijn.Zozalrelevanteinforma�ezichinhetblikveldvandeweggebruikermoetenbevinden(zichtbaar),enzalhetmoetenopvallenomtewordengezien/gedetecteerdomvervolgenszijnaandachtterichtenopdebetreffendeinforma�ebronomdeinforma�etekunnenlezen(WildervanckenBrookhuis,2014).

Bijhetwaarnemenvanmarkeringenbewegwijzeringgaathetvooralovervviissuueelleewaarneming(zien).Maarooktac�ele(voelen)enaudi�eve(horen)informa�ezijnvormenvanwaarnemenviaanderezintuigendandeogen.

ZichtbaarRelevanteinforma�emoetzichinhetblikveldvandeweggebruikerbevinden,voordathetgezienkanworden.Hierbijmoetwordenvoorkomendathetzichtopderelevanteinforma�ewordtgeblokkeerd,zoalsdoorstruiken,bladeren,andere(verkeers)bordenofanderverkeerenbijminderguns�gezichtomstandigheden(zoalsinhetdonkerenbijregenofmist.

Opvallen:ContrastHoeopvallendereenobjectis,destegroterdekansisdathetdeaandachttrektenwordtopgemerkt.Dematewaarineenobjectopvalt,wordtbepaalddoordematewaarinzijnbouwstenen(kleur,vorm,groo�e,helderheidenposi�e)verschillen(contrasteren)metdeomgeving.Hoemeerbouwstenenvaneenobjectverschillenenhoegroterhetverschildesteopvallenderhetobjectis.(VanderS�gchel(2016),VanderHorst(2012b),Dicke(2012)).

Vooral slechtzienden,waaronder vele senioren,hebbenmoeiteomobjecten teonderscheidenvandeachtergrond(Burns,1998).Bijhetouderwordenneemthetzieninhetperifereblikveld,hetonderscheidenvanhelderheidenzieninhetdonkeraf,enneemtdegevoeligheidvoorverblindingtoe(DenBrinker,2016,p.12)Opvallenencontrastzijnvooralleverkeersdeelnemersbelangrijkeninhetbijzondervoorseniorenwaaronderrela�efveelslechtzienden.Rekeninghoudenmetdezedoelgroepvergrootookdeveiligheidvooranderen.

LeesbaarVoorzowelde informa�eopwegwijzersals informa�eophetwegdek, indevormvanmarkeringen,geldtdatdezeleesbaarmoetzijn.Metleesbaarbedoelenwedatervoldoendedetailtezienmoetzijnvanafeenbepaaldeafstandenbinneneenbepaalde�jd(Lay,2004).Dezelaatstetoevoeging(afstanden�jd)hebbentemakenmethetfeitdatdeweggebruikerzichverplaatstenduslangsofoverdeinforma�ebronrijdt.

Hetcontrasttussenvoor-enachtergrondiscruciaalvoordeleesbaarheid(VanderS�gchel,2016eninterview).

AandachtAandachtsprocessenworden deels ‘bo�om-up’ gestuurd, door elementen in de omgeving die vanzelf de aandachttrekken/ opvallen (HF factor Waarnemen) en anderzijds ‘top-down’ gestuurd, door ervaringen, verwach�ngen envoorkeurenvandepersoonzelf(HFfactorVerwach�ngspatroon).(VanderS�gchel(2016)enWildervanck&Brookhuis(2014)).VolgensWildervanck&Brookhuis(2014)isdeweggebruikereengrootdeelvanzijn�jdbezigmethettoetsenvanverwach�ngen(scannenvandeomgeving).

AAaannddaacchhttaallssssppoottlliigghhtt

VanderS�gchel(2016)gebruikthetmetafoorvanhetzoeklicht(‘spotlight’)omaandachtsprocestebeschrijven.“Hetmenselijkbreinwerktefficiënt.Daardoornemenwenietalleswaar.Ons‘zoeklicht’bepaaltwatwezienenwaarweaandachtvoorhebben.”


13

• Hetzoeklichtwordtbeïnvloeddooropvallendeafwijkendeprikkelsuitdebuitenwereld.Eenpersoonmetrodekledingineengroepmetgeelgekledemensen,trektdeaandacht.

• Hetzoeklichtkanookbewustwordengestuurd,doordetaakdiejehebt.Hierbijwordtaandachtbepaalddoorverwach�ngenenassocia�es.(HFVerwach�ngspatroon)“NiemandverwachtbijvoorbeeldeenslagboombijdeCoentunnel opdeA10.”waardoorhet risicobestaat datweggebruikers tegende slagboomaanrijden zonderdeaangebrachte‘duidelijke’maaronverwachtesignalentehebbenopgemerkt.

èBehoe�esweggebruikersvanuitHFWaarnemen: Zichtbaar Opvallen Contrast Leesbaar Herkenbaar(HFverwachtingspatroon)

2.2.3 BegrijpenBegrijptdefietserwelkgedragvanhemgewenstwordt?Alsdeweggebruikerdeinforma�eopdeobjectenwaarneemten leest, dan zal hij deze informa�e vervolgens moeten interpreteren en vertalen in (veranderingen) in zijnverkeersgedrag.Voorhetvlotencorrectinterpreteren,ishetnodig,datdeinforma�ebetekenisvol(helder)is,correctwordtgeïnterpreteerd(nietmisleidend)enondubbelzinnigis(elkaarniettegenspreken).(Lay,2004).

Verwach�ngenopbasisvaneerderopgedaneervaringenhelpendefietserbijhetvlotherkennenenbegrijpenvandeinforma�eensitua�e.(ZieHF‘Verwach�ngen’)

Deinforma�e(woorden,vormen,lijnen,symbolen,pictogrammen)diedeweggebruikerafleestuitdemarkeringenvandewegwijzersmoetenhelder,relevantennietmisleidendzijn.Ookmagdeverstrekteinforma�enietverwarrendzijn.Omdieredenmagopeenvolgendeoftegelijkgepresenteerdeinforma�eelkaarniettegenspreken;Erdientconsisten�etezijntussenenbinnenmarkering,bewegwijzering(ennaviga�esystemen).

èBehoe�esweggebruikersvanuitHFBegrijpen Betekenisvol Correctenondubbelzinnig Herkenbaar

2.2.4 KunnenKunnen:Isdefietser(mentaalenfysiek)instaatomhetgewenstegedraguittevoeren?Alsdeweggebruiker(fietser)derelevanteinforma�ebegrijpt,isdevolgendestapdathijinstaatmoetzijndebenodigdemanoeuvresveiliguittevoeren.Hetgaathierbijomtaakcomplexiteitenmentalebelas�ngenomfysiekeuitvoerbaarheid.

TTaaaakkccoommpplleexxiitteeiitt::DDeewweeggggeebbrruuiikkeerrkkaannnniieettaalllleesstteeggeelliijjkk

Mensenkunnennietallestegelijkaandachtgeven.Wezijnsequen�eelinhetverdelenvanaandacht.

Deverkeerstaakvergtmentaleinspanning.Hee�hijhiervoorvoldoende�jd,ruimteenaandachtbeschikbaar?Hierbijgaathetom taakcomplexiteitende (beperkte)�jdencapaciteitdiedefietserbeschikbaarhee�omalfietsendendeelnemendaanhetverkeer,derelevanteinforma�e(af)telezen,tebegrijpen,teonthoudenenoptevolgen.Wanneerhetuitvoerenvandeverkeerstaakmeeraandachtopeist,kanergeen/minderaandachtgeschonkenwordenaananderezaken,zoalshetlezenvaneenwegwijzer.Viceversaishetmogelijkdathetlezenvandewegwijzerzolangdeaandacht


14

vasthoudt, dat er weinig aandacht is voor andere verkeerstaken, zoals manoeuvreren door het verkeer. (Zie ookparagraaf1.1Rijtaakniveausentaakbelas�ng).

FFyyssiieekkeeuuiittvvooeerrbbaaaarrhheeiidd::

Kandebenodigdemanoeuvrefysiekwordenuitgevoerd?Mogelijkzijnfietsers fysiekniet instaatomdebenodigdehandelinguittevoeren.Denkhierbijaanhetnemenvaneenkrappebocht,hoogteoverwinnen,op�jds�lstaan.

èBehoe�esweggebruikersvanuitHFKunnen Mentalebelasting Fysiekeuitvoerbaarheid

2.2.5 WillenWillen: Inhoeverre isdefietserbereidengemo�veerdomhetgewenstegedraguit tevoeren?Relevanteaspectenhierbijzijnmo�va�e,accepta�eengeloofwaardigheid.Ofdeweggebruikerdebewegwijzeringofdewegmarkeringwilopvolgenisa�ankelijkvanhetbelangdatdeweggebruikerzietinhetopvolgenervan(accepta�e&mo�va�e)enhetvertrouwendatdeweggebruikerhee�indemarkeringofbewegwijzering.

Accepta�e&Mo�va�eAlsdeweggebruikerhetbelangvaneenmarkeringenbewegwijzeringinziet,zalhijmeerbereidzijnzichhiernaartegedragen.Maaralshijhetnuternietvan inzietentegelijker�jdwelpersoonlijkvoordeelhee�omhettenegeren,vergrootditzijnmo�va�eomdeaanwijzingennietoptevolgen.

Naasthetinzienvanhetnutvaneenmaatregel,speeltookhetgevoelvaneerlijkheideenrol.Alsdefietserhetnieteerlijkvindtdathij�jdenszijnfietstochtiederekeerophetautoverkeerofoproodlichtmoetwachten,zalhijgeneigdkunnenzijnomdeaanwijzingentenegerenenzelftebepalenwanneerhijkanoversteken.

Geloofwaardig:vertrouwenMarkeringen en wegwijzers moeten geloofwaardig, betrouwbaar en accuraat zijn om te worden opgevolgd; Geefcorrecteenpassendeinforma�eophetjuistemoment.

Beleving:AantrekkelijkheidMooi en aantrekkelijk vormgegeven markering en bewegwijzering kunnen (in beperkte mate) bijdragen aan eenposi�evebeleving(endaarmeeeenposi�evea�tude)overdesnelfietsroute.Ditinaanvullingopo.a.eencomfortabelfietspaddooreenaantrekkelijkeomgeving.

Of iets aantrekkelijkofmooiwordt gevonden, verschilt tussenmensen; ‘Smakenverschillen’ immers.Ook ishet teverwachtendateenforens,dieonderverschillendeverkeers-,zicht-enweersomstandighedendezelfderoutefrequentfietstanderewensenhee�daneenrecrea�evefietser,dieopzijnbeurtweeranderewensenhee�daneenracefietser.

èBehoe�esweggebruikersvanuitHFWillen Acceptatie&motivatie:Algemeennutversuseigenbelang Geloofwaardig Aantrekkelijkheid.


15

3 RoutelogoenF128routenummer


VoordesnelfietsrouteUtrecht–Amersfoortwordteenroutelogoontworpen,diedeherkenbaarheidvandefietsroutevergroot.Hetroutelogozalleesbaarenduidelijkmoetenzijnendejuisteassocia�esoproepen.Alsmenhetlogomooivindt,kanditbijdragenaaneenposi�evea�tudetenaanzienvandesnelfietsroute.Maareenposi�evea�tudetenopzichtevandesnelfietsroutekanmenalleenmaarhebbenalsaandebasisvoorwaardenvaneengoedesnelfietsrouteisvoldaan;eenvlo�ecomfortabeleenveiligeroute.

Hetplaatsenvanhetroutelogoen/ofhetF1281routenummerophetwegdekofopwegwijzers,helptfietsersbijhetvinden van hun route en gee� een beves�ging datmen nog op de juiste route fietst,mits zijworden herkend enbegrepen. Voor het herkennen van het start- en eindpunt van de snelfietsroute wordt aangeraden om hier hetroutelogo op het wegdek of op een bord te plaatsen. Daarnaast kunnen zij ook helpen om autobestuurders tea�enderenophetfeitdathetomfietsinfrastructuurgaat,waarfietsersprioriteithebbendanwelwaarauto’snietzijntoegestaan,aldusdeelnemersaandefocusgroep.Indatlaatstegevalisookhetfietssymboolnodigomauto’steweren.

Hetlogokanzowelophetwegdekalsopdewegwijzerswordengeplaatst.Deelnemersaandefocusgroeppleitenvoorspaarzaamgebruikvansymbolenenlogo’sophetwegdek.Ditvanuitangstvoorgladheidvanmarkeringenenomdatzijlievereenrus�gerwegdekzien.

Uitgangspuntgebruikenlogoü HHeerrkkeennbbaaaarr:Opsommigeplekkenophetwegdekvandefietsrouteenopallewegwijzersopdesnelfietsroutestaat

hetzelfderoutelogo.Doorhetherhaaldzienvanhetlogolangsderoutezaldefietserhetlogoinéénoogopslagherkennen(mitshetlogoduidelijkenonderscheidbaaris).

ü Hetroutelogowordtbijhetstartpuntvanderouteophetwegdekaangebrachtofopeenbordgeplaatst.

CROWadviezenlogo’s

VoordeherkenbaarheidvansnelfietsrouteswordtinCROW(2016)vastgestelddatdezemeteenroutenummerinclusiefF als prefix op wegwijzers opgenomen moet worden. Voor de Snelfietsroute Utrecht – Amersfoort is hethoogstwaarschijnlijkdathetroutenummerF128meekrijgt.

Volgens CROW (2016) is het de bedoeling dat snelfietsroutes al�jd een driecijferig nummer zal voeren. Met alsargumenta�e,datdetweecijferigenummersreedszijnvoorbehoudenvoorautosnelwegen.VolgensdelogicauitCROW(2014)wordtmet F128een snelfietsroute aangegeven, dat gerelateerd is aandeA28.Het is de vraag in hoeverre(vooralsnog) weggebruikers de nummering begrijpen en, belangrijker nog, dat men begrijpt dat het voor eensnelfietsroutestaat.

ConformCROWzalhetroutenummer inspoeltjewordenopgenomenopderoutezelfentussenhaakjes(achterdebestemming)alshetnaarderouteverwijst,maarmenernognietoprijdt.

HetgebruikenvaneeneigenlogovooreensnelfietsrouteistoegestaanvolgensCROW(2016).

1F128:Indeonderstaandesubparagraaf‘CROWadviezenlogo’s’wordtuitgelegddathetroutenummervoorsnelfietsroutesaanstriktevoorwaardenmoetvoldoenvolgenshetCROW.


16

4 Wegmarkeringen


Indithoofdstukwordendebehoe�esvanweggebruikersvoorhetverwerkenvaninforma�evanhoofdstuk2‘vertaald’naarbehoe�esdieweggebruikershebbenaanmarkeringenomhenop�maaltekunnenondersteunenbijhetveilig,vlotencomfortabelfietsenopeensnelfietsroute.

Markering en kleurgebruik van hetwegdek hebben tot doelweggebruikers te geleiden en om verkeerssitua�es teverduidelijken(CROW-Fietsberaad,2016,p.183).Hiertoeishetnoodzakelijkdateenmarkeringde juisteassocia�esoproept. En dat ongewenste associa�es en tegenstrijdighedenworden vermeden. In paragraaf 1.1 hebbenwe hetbelangvanzichtbareinfrastructuuralaangegeven.Markeringenhelpenbijhetkoershouden,doordathetzichtgee�opdefietsinfrastructuurenhetwegverloop.

Uitonderzoekblijktdatkri�scheinforma�einhetperiferegezichtsveldopongevalsloca�esvaakmoeilijktezienzijn,waardoor fietsers vaker van de weg afraken, tegen een tro�oirband botsen of botsen met een obstakel ofwegversmalling.Dezichtbaarheidenbreedtevandeinfrastructuurspeelthierbijeenrol(Schepers&DenBrinker,2011enSchepers,2013).

Markeringengevendeindelingvanhetfietspadenderijbaan(metfietsstrook,fietsstraat)weerenondersteunendeweggebruiker(defietser)inzijnposi�eopderijbaanenhetdetecterenvanobstakelsopofnaasthetfietspad(CROW,2013,paragraaf8.3.2).Vooreenveiligencomfortabelgebruikvandesnelfietsrouteishetnoodzakelijkdatfietsershetwegverloop2zowelmetdaglichtalsinhetdonkerkunnenoverzien.Duidelijkzichtbaremarkeringhelpthierbij.

4.1 Systema�ek:herkenbarefietsinfrastructuurMarkeringen grijpen vaak in op het manoeuvre- of opera�onele niveau van de verkeerstaak, dit vraagt weinighersencapaciteitendebenodigdehandelingenwordenvaakgrotendeelsautoma�schuitgevoerd(snelenreflexma�g).Wanneerhetpatrooninhetwegbeeldmatchtmeteenpatrooninhetgeheugendanstartenautoma�schdeeerderaangeleerdeac�es/regels (Pol2016). Zo leidthet zienvanasmarkeringdirectenonbewust totdeverwach�ngvanmogelijktegemoetkomendefietsers.

Uniforme,consistenteenteonderscheidenmarkeringenzijnessen�eelinhetdirectenautoma�schherkennenvandeverschillende typen fietsinfrastructuur. (HF Verwach�ngspatroon). Voor weggebruikers is het belangrijk om deverschillende typen fietsinfrastructuur te herkennen, waardoor de juiste associa�es en gedragingen wordenopgeroepen.

Eensnelfietsroutelooptoververschillendetypen(fiets)infrastructuurbinnenenbuitendebebouwdekom:

Fietspado Solitairfietspad(vaaktweerichtingenenmeteigenroute)o Vrijliggendfietspad(vaakinéénrichtingenvolgtderoutevanderijbaan)

Fietsstrook Fietsstraat Kruispunten(kruisvlakken).Desnelfietsroutekruistdiverse(weg-enfiets)infrastructuuraldannietindevoorrang.

2Metwegverloopwordtinditdocumentzowelhetverloopvanhetfietspadalshetverloopvandefietsstrookoffietsstraatopderijbaan.


17

Uitgangspuntisdatdesnelfietsroutenietover(fiets)sugges�estrokenloopt.

Uniforme en consistente markering (belijning, beeldmerk en dergelijke) draagt bij aan de herkenbaarheid van desnelfietsroute,waarbinnen ook de verschillende typen fietsinfrastructuur herkenbaarmoeten zijn. De fietsermoetimmerskunnenherkennenwanneerhijopeenfietspad,fietsstrookoffietsstraatfietst,omtewetenwelkegedragvanhemwordtverwacht.

Ditpleitvoor:

Herkenbareenuniformemarkeringenvandesnelfietsrouteopalletypenfietsinfrastructuur. Herkenbare,uniformeenteonderscheidenmarkeringspecifiekvoordeverschillendetypeninfrastructuur.

Uniforme,herkenbareenonderscheidendemarkeringenkunnenalleendejuisteassocia�es(verwach�ngen)oproepenindien zij door weggebruikers wordenwaargenomen (HFwaarnemen). De relevantemarkeringenmoeten daartoezichtbaarzijn,ookalsdezedeelsdoorbladerenendergelijkewordtgeblokkeerd.Omdekantmarkeringtenallen�jdengoedte latenwerken, ishetnodigdatdesnelfietsrouteregelma�gwordtgeveegdendebermregelma�ggemaaiden/ofgesnoeid,zodatbladerenenoverhangendgroendezichtbaarheidvande(kant)markeringnietbelemmeren.

Lengtemarkeringhoe�overigensnietmiddeninhetblikveldvandefietserteliggen.Debelijningkanvanuitooghoekennogwordenwaargenomen,mitsdelijnenzichtbaarenvoldoendecontrasthebbenmetwegdek(DenBrinker(2016),pagina 12-13). Vooral onder minder guns�ge zichtomstandigheden (donker en/of regen) is zichtbaarheid van demarkeringcruciaalombijvoorbeeldvandewegafrakentevoorkomen.

De deelnemers aan de focusgroep verschilden over de wenselijkheid van het herkennen van de snelfietsroute.Sommigenvindenhetherkennenvandesnelfietsroutewelgewenst,vooranderenisdatminderbelangrijk.

èUitgangspuntenvoorherkenbarefietsinfrastructuurü UUnniiffoorrmmiitteeiitt inmarkering: in soortgelijke situaties dezelfde uitvoering (standaard).Herkenbare, uniformeen te

onderscheidenmarkeringspecifiekvoordeverschillendetypeninfrastructuur.o Vorm/opmaako Kleuro Plaatsmarkeringopwegvak/kruispunt

ü Herkenbaarheidvandesnelfietsroute:Herkenbareenuniformemarkeringenvandesnelfietsrouteopalletypenfietsinfrastructuur.

ü ZZiicchhttbbaaaarr::Plaatsmarkeringin(middenofperifere)blikveldvanverkeersdeelnemers(incl.fietsers),zodanigdathetnogvoldoendezichtbaar(waarneembaar)is,ookalshetzichtopdemarkeringdeelswordtgeblokkeerd,zoalsdoor:

o Rommelopwegdek:bladeren&takken,struikeno Andereverkeerdeelnemerso Verslechterdezichtomstandigheden:donker,regenenmist.

ü OOppvvaalllleenn:Ominhetduisterhetwegverlooptekunnenzien iswittereflecterendemarkeringnodig,diedoordelichtbundeluitde(zwakke)fietsverlichtinghetlichtreflecteert(terugkaatst)naardefietser.

ü OOppvvaalllleenn:Markeringmoetvoldoendecontrasthebbentenopzichtevanhetwegdek.ü ZZiicchhttbbaaaarr::Markeringmoetooknajarennoggoedzichtbaarzijn(minimaal5-10jaar).

4.1.1 BasiskenmerkensnelfietsrouteDe uniforme en onderscheidbare basiskenmerken van de snelfietsroute qua markeringen, die de snelfietsrouteherkenbaarmaken,zijn:

Doorgetrokkenkantmarkering. Dubbeleasmarkeringmetlangeonderbrokenstrepen. Roodwegdekof(licht)grijswegdek(metnameinnatuurgebieden). Roodwegdekopkruisvlakalssnelfietsrouteinvoorrang,grijswegdekalssnelfietsroutenietinvoorrangzit.Een

snelfietsroutezitbijvoorkeurindevoorrang.


18

Bijen/ofopkruisvlakkenblauwelijntussendubbeleasmarkering(afhankelijkvanvoorrangssituatie). Opfietsstrookcombinatielijnen.

Inhetvervolgvanditdocumentwordendezekeuzesnadertoegelichtenverdergespecificeerd.

ResultatenfocusgroepUitdefocusgroepmetfietsersovermarkeringenbewegwijzeringvansnelfietsroutesendievanUtrecht–Amersfoortinhetbijzonder (augustus2017),blijktdatbijna iedereenbelijningvanhetfietspad zeerwenselijk vindt.Deas-enkantmarkeringvindtmennu�genbelangrijk,zekerinbochteneninhetbos,omdatdithelptomhetwegverloopvanhetfietspadtezienaldannietinhetdonker.Hetverslagvandefocusgroepistevindeninbijlage1

Lay-outbelijningenenoverigemarkeringenpertypefietsinfrastructuuropSFR

Voorhetbenoemenvandeuitgangspuntenbijmarkeringenvansnelfietsroutes,wordtonderscheidgemaaktnaardetypen fietsinfrastructuur (wegdelen en kruispunten) en naar de verschillende type markeringen (kant-, as-,scheidingsmarkeringenenoverige(signalerings)markeringen).

4.2 SFRmarkeringfietspadenIndezeparagraafkomenwetotuitgangspuntenenprofielenvanwegvakkenvansolitaireenvrijliggendefietspaden.

InhetMasterplanSnelfietsrouteF28Utrecht–Amersfoort(Hendriksenetal.,2017)wordtgestreefdnaarfietspadenvan4meterbreedbijtweerich�ngsfietspadenenvantweemaal2,5meterbijeenrich�ngsfietspaden.

KantmarkeringWWaaaarrnneeeemmbbaarreekkaannttmmaarrkkeerriinnggvvoooorrvveerrsscchhiilllleennddeettyyppeennfifieettsseerrss

Kantmarkeringondersteuntfietsers inhetdetecteren/onderscheidenvandegrens tussendefietsinfrastructuurenbermoftro�oireninhetzienvanhetwegverloop.Duidelijkzichtbarekantmarkeringvoorkomtdaarmeedekansophetvandewegafrakenvanfietsersofhetperongelukoprijdenvandetro�oirband.Enreduceertdaarmeehetaantal(eenzijdige)ongevallenenletselslachtoffers.Endievoorseniorefietsersinhetbijzonder(zieparagraaf1.2.2.),medeomdatouderefietsersdewegkantsomslas�gkunnenonderscheidenendoordatzijsnelleruitbalanskunnengerakenenomdatzijbijvalleneengroterekansopletselhebbendanjongeremensen.Ookvoornaastelkaarrijdendefietsersengroepenfietsers,verminderteenduidelijkwaarneembarekantlijnhetperongelukvandewegafrakenendekansopletsel.

Voordeveiligheidvan(seniore)fietsersadviseertDenBrinker(2016,pagina28,30):

Zorg voor een hoog contrast tussenwegdek fietsinfrastructuur en aangrenzende ruimte (berm, stoep, rijloperauto’s).Indienerweinigcontrastis,iskantmarkeringaanweerszijdenvanhetfietspadnodig.

Bredekantmarkeringenmethoogcontrastdievoelbaaris(bijvoorbeeldrabatstrook).Enbijvoorkeurophetzelfdeniveaualshettrottoir(DenBrinker,2017).

Alshettrottoirnietophetzelfdeniveauligtalshetfietspad,dientervoorgewaakttewordendatdetrottoirbandnietlijktopdeoverrijdbarekantmarkering.Ditkanimmerstotdeverwarringleidenwaarbijdetrottoirbandwordtaangezienvooreenwegmarkeringenmenperabuistegendetrottoirbandaanrijdt,waardoordefietseruitzijnevenwichtgebrachtkanwordenbijhetoverrijdenervan.

Inleiden van bochten en versmallingen door middel van duidelijk zichtbare markering (in ieder geval aan debuitenzijdevaneenbocht).


19

VanOstaetal.(2016)hee�intweefocusgroepen(zevenseniorenen17middelbarescholieren)dedeelnemersnaarhun (proefondervindelijke) beleving van diverse type fietspad kantmarkeringen bevraagd3. Beide groepen fietsershebbendevoorkeurvooreenvoelbarewegkantmarkering(tenopzichtevaneennietvoelbaremarkering).Zezijnhetoneensoverde aantrekkelijkheid vaneendoorgetrokken streep. Seniorefietsers vindeneendoorgetrokken streeponpre�g,wanthetmaakthet “fietspad langereneentoniger”. Terwijl de scholierendedoorgetrokken streep juistpre�gvinden,omdathetderandvanhetfietspadgoedzichtbaarmaakt.

UithetonderzoekvanVanOstaetal. (2016)blijktookdateen1-1markering(0,1mbreed)doorseniorenendoorscholierenposi�efwordtgewaardeerd(p.23).

Bijeenmisleidende,onoverzichtelijke,krappeenofscherpebochtinhetwegverloop,kandezichtbaarheideventueelwordenverbeterddoorhetgebruikenvanchevronbordenomdebochttemarkeren.Ditzouhetfietseninhetdonkerdooreenbosach�ggebiedverkeersveiligerkunnenmaken.(VanderS�gchel,interview)

Uiteenproef vandeprovincieDrenthemetwegmarkeringen,blijktdatfietsersposi�ef zijnoverkantmarkeringopvrijliggendefietspadenlangsN-wegenbuitendebebouwdekom.Deprovinciehee�echterbeslotenomnietstandaardoveralkantmarkeringintevoeren,aangezienzijooknadelenzietvanmarkeringen,zoalsafwateringendehogekosten.Weliszijvanzinsomkantmarkeringaantebrengenopeenzijdigefietspadenenopplekkendiespecialeaandachtvragenzoalsscherpebochten.WelisdeprovincieDrenthevanplanomindetoekomstopgewaardeerdeFietsroute–Pluspadenvankantmarkeringtevoorzien(Verkeersnet,2017).

WWaaaarrnneeeemmbbaaaarrhheeiiddkkaannttmmaarrkkeerriinnggiinnhheettdduuiisstteerr

Bijzondereaandachtisnodigvoorhetfietseninhetduister.Hiervoorzijnhelderereflecterendematerialennodig.UithetveldonderzoekvanVanOstaetal.(2016,pagina9)inopdrachtvandeprovincieNoord-Brabant,naarverschillendetypenkantmarkeringenblijktdat:

Hetaanbrengenvankantmarkeringhetzichtopdeovergangwegkantenberminhetdonkersterkverbetert. Eendoorgetrokkenstreepheefteenbetereffectopdieptedaneenonderbrokenstreep. KattenogenenLED-verlichtingdieptegevenaanhetfietspad,waardoorhetwegverloopduidelijkerisendefietsers

zichkunnenfocussenophetfietspad. Uitsluitend toepassen van rode reflectoren zijn niet voldoende in het donker. Deze zullen altijd gecombineerd

moetenwordenmetwittebelijning. Hetwegverloopmindergoedzichtbaarisbijeengrootbladerdekvanbomenlangshetfietspad.VoordeSFRUA

betekentditdat,vooralindedelenvandesnelfietsroutediedoorhetbosgebied(DenDolder,Soest,Amersfoort)lopen,dewegkantmarkeringbelangrijkis.

De provincie Noord-Brabant hee� op basis van deze bovenstaande resultaten besloten om over te gaan tot hetaanbrengenvandoorgetrokkenkantmarkeringopfietspaden.

“DeLEDlampen inhetwegdekvielenafvanwegederelatiefhogeaanlegkosten.Daarnaastwerdenzegestolentijdensdeproef(uithetwegdekgeschroefd).Deietsverhoogdaangelegdereflectorenvergrotendekansopvallen.De‘lichtgevende’reflectiestrepenblekenbeperktemeerwaardetehebbenenwerdengladbijregen.UUiitteeiinnddeelliijjkkbblleeeekkddeeddoooorrggeettrrookkkkeennwwiitttteebbeelliijjnniinnggvvaann1100cceennttiimmeetteerrbbrreeeeddhheettbbeesstteetteessccoorreenn..Bron:https://www.verkeersnet.nl/20363/alle-fietspaden-in-brabant-krijgen-doorgetrokken-kantstrepen/

3Hetgaatindebeidefocusgroepenomeenkleinaantalrespondenten.Omdieredenkunnengeenkwantitatieveuitsprakenwordengedaan.Welkanermetfocusgroepeninzichtwordenverkregenindeverschillendegehanteerdemotievenenargumenten.


20

OOvveerriiggeebbeevviinnddiinnggeenn

Eendoorgetrokkenkantstreep,roeptautoma�schendirectdejuisteassocia�eopdatdelijnnietoverschredenmagworden.(HFBegrijpen)

Prikkelsuitomgevingvallenmeeropalsdezeviaverschillendezintuigenbinnenkomen.Zozalhetvoelenvaneentrilling,doortac�elekantmarkeringoftac�elwegdekrechtsvandekantmarkering,leidentot(automa�sche)bijsturenomopderijbaanteblijvenennietindebermtebelanden.(HFWaarnemen)

Dekantmarkeringwordtvoldoendebreed(10cm)enopenigeafstand(10cm)vandewegrandaangebracht,zodatbijhetoverrijdenervandefietsernognietdirectvandewegraakt(vergevingsgezind–HFKunnen).Bovendienzorgtenigeafstandvandewegkantendekantlijnervoordaterminder‘troep’opdebelijningkomtteliggen,waardoordezebeterzichtbaar blij�. De afstand van de kantlijn tot de wegrand mag echter niet te groot zijn, om te voorkomen datweggebruikersdekantlijninterpreterenalseensugges�estrook.(HFBegrijpen)

èUitgangspuntenvoorkantmarkeringfietspadenvanuitHumanFactors-perspec�efMedeopbasisvandebevindingenuitonderzoekenvanSchepers,DenBrinkerenVanOstaetal.komenwetotdeonderstaandeuitgangspuntenvoorkantmarkeringvanfietspadendietoteensnelfietsroutebehoren.

Bovendienkomenwetothetuitgangspuntomdekantmarkeringvandesnelfietsrouteoveraliden�ek(uniform)vormtegeven.Ditvergrootdeherkenbaarheidvansnelfietsroutes,diegrotendeelswordenontworpenopeengemiddeldesnelheidvan30km/u.

ü OOppvvaalllleenn: waarneembaar (ook door slechtzienden): Witte (reflecterende) kantmarkering in de vorm van eendoorgetrokkenstreep.

ü Ominhetduisterhetwegverlooptekunnenzienisbijweinigomgevingslichtwittereflecterendemarkeringnodig,diedoordelichtbundeluitde(zwakke)fietsverlichtinghetlichtreflecteert(terugkaatst)naardefietser.

ü Dekantmarkeringislichtvoelbaar.ü Overal kantmarkering, ook als het fietspad grenst aan een trottoir. Uniforme en consistente toepassing van

kantmarkeringgeeftaltijdduidelijkaanwaardegrensvanhetfietspadloopt.ü Hetdientvoorkomentewordendateennietoverrijdbaretrottoirbandlijktopoverrijdbarekantmarkering,zodat

ergeenverwarringkanontstaan.ü Indien de kantstreep niet voldoende zichtbaar is in het donker, dienen aanvullende maatregelen te worden

genomenomhetwegverloop(zekerbijbochtenenwegversmallingen)goedaanteduiden,zoalsdoor:o Tactielekantmarkeringofonopvallendeattentiemarkering.o Wegdekreflectoren,mitsdezenietgladzijn(ooknietbijregen)ofbovenhetwegdekuitkomen.o Reflectorpaaltjes(buitendebebouwdekom),mitsdezevergenoegvandewegkantkunnenwordengeplaatst

(min.60cm).ü Kantmarkering ligtopenigeafstandvanwegrand,maarniet zo verdathet verkeerdwordtgeïnterpreteerdals

suggestiestrook.

CROWadviezenkantmarkering(brom)fietspadenInCROW(2015,paragraaf9.1.1) ‘Richtlijnenvoordebebakeningenmarkeringvanwegen2015’wordtgeadviseerdoverkantmarkeringvan(brom)fietspaden:

“Binnendebebouwdekomkantstrepenindebuitenzijdevanbochtenalso eenfietspadoffiets-/bromfietspadlangseenwegafbuigto ofbijhetontbrekenvanstraatverlichtingzoalsinparken.”

“Buiten de bebouwde kom wordt kantmarkering (aan beide zijden) geadviseerd op utilitaire fiets-/bromfietspaden”.

“Bijvoorkeur isdekantmarkering10cmbreedenwordtbijvoorkeuropenigeafstand(10cm)vanderandaangebracht,zodateenfietsernogkancorrigerenalshijdemarkeringoverschrijdt.”


21

DevoorgesteldekantmarkeringindevormvaneendoorgetrokkenstreepzowelbinnendebebouwdekomalsbuitendebebouwdekomvoordeSFRpastbinnendeadviezenvanhetCROW.

AsmarkeringZoalsinMasterplansnelfietsrouteF28Utrecht-Amersfoort(Hendriksenetal.,2017)isvermeld,bestaateengrootdeelvandeSFRUAuittweerich�ngsfietspaden.Duidelijkzichtbareasmarkering(verlengdestrepen)vergroothetzichtophet wegverloop en scheidt de fietsers in tegenovergestelde rich�ngen. (HF Waarnemen). Bovendien roept deasmarkeringdeassocia�eopdatverkeeruitdetegenovergestelderich�ngverwachtkanworden.

Eenbredeasstreep,indevormvandubbeleasmarkeringkantoteffecthebbendatfietsersbeteropdeeigenweghel�blijven,endatelkaartegemoetrijdendefietsersmeerafstandvanelkaarhouden,doordatzijhunposi�eopderijbaanopbasisvanmarkeringenbepalen.Omdieredenwordtvoorgesteldomopdefietspadendubbeleasmarkeringaantebrengen.Uitdefocusgroepblijkt,datdemeestedeelnemersookeenvoorkeurhebbenvooreendubbeleasmarkering.

Dubbeleasmarkeringhee�tweeaandachtspunten.Teneerstemagdevisueleversmallingvandeeigenweghel�doordedubbeleasmarkeringerniettoeleidendatfietsparentedichtnaastelkaargaanfietsenendekansopelkaarraken(eninelkaarhakenvanfietssturen)toeneemt.Eentweedeaandachtspuntisdekansdatbijeenbredetussenruimtevandebeideaslijnen,fietsers(vooralfietsersinfietsparen)middentussendebeideaslijnengaanfietsen.Ditzoueenongewenstneveneffectzijn.Vanuitbeideaandachtspuntenkaneentebredeaslijntotnega�eveneveneffectenleiden.Een idee is om de asmarkeringmet 10 cm tussenruimte uit te voeren. In een prak�jkproef kunnen de eventueleneveneffectenvan(brede)dubbeleasmarkeringnaderwordenonderzocht.

DenBrinker(2026,pagina32)beveeltaanoptweerich�ngsfietspadensowiesoasmarkeringaantebrengen.Bijvoorkeurmeerasmarkering(bijvoorbeeld0,3-0,3meter),inplaatsvandehuidigekortestreepjes(0,3-2,7meter),zodatdezeookdoorseniorenwordengezien.

DeprovincieDrenthehee�eenproefuitgevoerdnaarverschillendetypenasmarkeringvanvrijliggendefietspadenlangstweeN-wegenbuitendebebouwdekom.Indezeproefzijnverschillendetypenasmarkeringgetoetstopfietspaden.Uitdezeproefbleekdatdemeestefietsersdeasmarkeringvan1-2meteenbreedtevan5cmprefereerdenbovendehuidige0,2–2,7markering.Opbasisvandezeproefhee�deprovinciebeslotenomstandaard1–2asmarkeringaantebrengenopalhaartweerich�ngsfietspaden.

Hetdoortrekkenvanasmarkeringinonoverzichtelijkebochtenroeptautoma�schendirectdejuisteassocia�eopdatdelijnnietoverschredenmagworden(HFBegrijpen).

èUitgangspuntenvoorasmarkeringfietspadenü Gebruikdubbeleasmarkeringzodatfietsersmeergeneigdzullenzijnomzichopdeeigenweghelfttebegevenen

grotereafstandentebewarentottegemoetkomendefietsers.o Letopdatditniettoteentegrotevisueleversmallingleidtenbijbehorendeongevalsrisico’sleidt.

ü Gebruik (duidelijk zichtbare) asmarkeringmet lange strepen (1 - 2), waardoor de fietser direct begrijpt dat hijfietsersvanuitdeandererichtingkanverwachten.

ü Gebruikdoorgetrokkenasmarkeringbijonoverzichtelijkebochten.

CROWadviezenasmarkering(brom)fietspadenIn CROW (2015, paragraaf 9.1.2) wordt het volgende gesteld over asmarkering van (brom)fietspaden die in tweerich�ngenwordenberedengegeven:

“Asmarkeringmeteenbreedtevan10cmeneenlengtevan30cmmeteentussenruimtevan270cm.(0.3–2.7streep).

Opplaatsenwaarhetoverschrijdenvandeaseenmeerdannormaalrisicometzichmeebrengt,bijvoorbeeldin krappe inleidende bochten naar een oversteek, wordt de asmarkering uitgevoerd alswaarschuwingsmarkering:onderbroken(2.7–0.3)streepmeteenbreedtevan10cm.”


22

De voorgestelde SFR asmarkering in de vorm van dubbele onderbroken (1-2) strepen met 10 cm breedte en dedoorgetrokkenasmarkeringinonoverzichtelijkeverkeerssitua�eszoalsbochtenwijktafvandeCROW-richtlijnen.Ditomdezichtbaarheidenduidelijkheidteverbeterenenomdeverwach�ngenendeposi�evanfietsersopderijbaantebeïnvloeden,omdaarmeedeveiligheidvandeverschillendetypenfietsersopdesnelfietsrouteteverbeteren.

WegdekZoals in het Masterplan Snelfietsroute F28 Utrecht – Amersfoort (Hendriksen et al., 2017) is te lezen wordt defietsinfrastructuur op sommige gedeelten uitgevoerd in rood wegdek en op andere gedeelten (vooral de solitairefietspadendoornatuurgebieden)inlichtgrijsbetonofasfalt.

IndeprovincieDrenthekrijgenfietspadendieaandebeurtzijnvoorgrootonderhoud,lichtgekleurdasfaltofbetonomdezichtbaarheidvanhetfietspadteverbeteren.Dezelichtekleurvergroothetcontrastmetdedonkerderberm.Mengee�hieraaninDrenthedevoorkeuromdataandekantmarkeringeenaantalnadelenzoudenzi�en,zoalsslechterewaterafvoerendehogerekostenvoorhetaanbrengenenhetonderhoud.(Verkeersnetwebsite,2017).

De conclusie van dit rapport is dat het aanbrengen van wegmarkering en belijning op snelfietsroutes duidelijkmeerwaardehebben,doordatzijookbijdragenaanposi�eoprijbaan,oproepenvangewensteverwach�ngenengedragenaandezichtbaarheidvanhetwegverloop.

OpditmomentisinNederlandeenroodwegdekvoorfietsersgemeengoedenhebbenNederlandersalaangeleerdomrood wegdek te associërenmet fietsen (HF verwach�ngspatroon). Om die reden wordt het aanbevolen om waarmogelijkenzinvoleenroodwegdektegebruikenopdesnelfietsroute.

Hierbijwordentweekan�ekeningengeplaatst:

VandeNederlandsemannenis5tot8%(erfelijk)kleurenblind.Zijkunnenvaaklastigroodengroenonderscheiden.Beide kleurenworden gezien als grijstinten,waardoor een grijswegdek lastig van een rood (of groen)wegdekonderscheidenkanworden.Ditbetekentdatditverschilinkleurdooreen(klein)deelvandefietsersnietwordtgezien.Ditmaaktaanvullendeherkenbareinformatievoorfietsinfrastructuurnodig,zoalsborden,fietssymbolenenherkenbarebelijning.

Omdeassociatie‘roodwegdekenfietsers’teversterkenennietteverzwakken,dientinhetalgemeenzorgvuldigenselectieftewordenomgegaanmethetaanbrengenvanroodwegdek.Naarmatehetwegdekvakerroodisvoorverschillendeverkeersdeelnemers,zaldeassociatievanroodmetfietserswordenafgezwakt.Hetrodewegdekisdannietmeereenonderscheidendkenmerkvoorfietsers.(HFVerwachtingspatroon)

èUitgangspuntenvoorkleurwegdekü Defietspadenhebbeneenroodofgrijswegdek.


23

4.3 ProfielenfietspadenDeprofieleninditrapportzijnopgestelddoorVanRensMobiliteitopbasisvandeuitgangspuntenendespecifica�esdieookindezeparagrafenzijntevinden.

StandaardwegvaksolitairenvrijliggendefietspadenDemarkeringenbinnenenbuitendebebouwdekomzijngelijk.

KKaannttssttrreeeepp AAssmmaarrkkeerriinngg SScchheeiiddiinnggssssttrreeeepp wweeggddeekk

Reflecterendwit0,1 Doorgetrokken* Tactiel** 0,1vanwegkant

2x1–2 Met tro�oirband bij laagcontrast^:

Idemalskantstreep

bibeko:rood bubeko:roodofgrijs^^ Routelogobijbeginfietspad Routelogospaarzaamtoepassen

Kantstreepgoedzichtbaarindonkermetfietslicht. *Doorgetrokkenkantstreepgeeftduidelijkenoveralaandatdezenietoverschredenmagworden **Tactielekantmarkeringoftactieleonzichtbarestrookstreep–wegkant(onopvallendeattentiemarkering). ̂ Alshetcontrasttussentrottoirenfietspadtekleinis,daniseenscheidingsstreepnodig(t.b.v.slechtziendenenvoorslechtzichtomstandigheden). ̂ ^Kleurwegdek:Bubekoroodofgrijs(betondoornatuur-enlandelijkgebied).Voorkeurvoorlichtbetonvanwegecontrastmetberm. Routelogospaarzaamtoepassenopcrucialeplekken

SpecifiekewegvakkenfietspadenSpecifieke wegvakken fietspaden: zoals in het geval van misleidende, onoverzichtelijke en/ofkrappebochten.

KKaannttssttrreeeepp AAssmmaarrkkeerriinngg

Idemals‘standaardsitua�e’fietspadmetaanvullend:

Evt.Wegdekreflectoreno.i.d.*

2x2-1enbijonoverzichtelijkebochtenovergaandindoorgetrokkenlijn.**

Idemals‘standaard’wegvakplusaanvullingen:

*Kantstreepzeergoedzichtbaar indonker,vooralalshet fietspadnietwordtverlichtdoorlantaarnpalenofomgevingslicht.Indiendekantstreepnietvoldoendezichtbaarisinhetdonkerdan aanvullendemaatregelennemenomhetwegverloopgoedaan teduiden,zoalsdoor:o Wegdekreflectoren,mitsdezenietgladzijnofbovenhetwegdekuitkomen.o Reflectorpaaltjes(bubeko),mitsdezevergenoegvandewegkantkunnenwordengeplaatst(min.60cm).**Asmarkeringmaarvan1-2naar2-1overgaandindoorgetrokkenasmarkering.


24

4.4 SFRmarkeringopfietsstrokenKantmarkeringVoordeveiligheidvanseniorenopfietsstrokenadviseertDenBrinker(2016,p.28)ookvoorfietsstroken,eenduidelijkzichtbaremarkeringvandewegranddoorkantmarkeringofdooreenduidelijkcontrastmetdetro�oirband.

Dedeelnemersaande focusgroep (augustus2017)pleitenvooreenvergevingsgezindestoeprand (ookgeadviseerddoorDenBrinkerenopgenomeninhetMasterplanSnelfietsrouteF28Utrecht–Amersfoort(Hendriksen,2017).

èUitgangspuntenkantmarkeringvoorfietsstrokenü Duidelijkzichtbaremarkeringvanwegrand(kantmarkeringofduidelijkcontrastmetstoeprand).ü Vanwege de uniformiteit tussen de verschillende fietsinfrastructuur van snelfietsroutes wordt voorgesteld om

overaldezelfdedoorgetrokkenkantlijnaantebrengen.Dusooklangsfietsstroken.Scheidingsstreepfietsstrook-middenrijloperZoalsreedseerdergesteld,gevenmarkeringendeindelingvanderijbaanweer.Bijfietsstrokeniseenduidelijkzichtbarescheidingsmarkeringnodigomduidelijkenlogischaantegevenwatdeplekopderijbaanisvoormotorvoertuigenenvoor fietsers. CROW (2013, paragraaf 8.3.2). Daarnaast kan met verschillende typen (scheidings)lijnen wordenaangegevenwelkgedragvandeweggebruikerswordtverwacht.

Hierbijdientookrekeningtewordengehoudenmetdeinterpreta�evanweggebruikersvandierijbaanindeling.Eenvoorbeeldwaarbijmarkeringongewensteincorrecteassocia�eskanoproepen,ismet(te)smallefiets(sugges�e)strokenopderijbaan.Ditkandeonterechteassocia�ebijautomobilisten(enfietsers)oproepen,datdegrijze(middenrijloper)exclusiefvoorautomobilistenis(‘hebbenzerechtop’)enfietsers(alleenmaar)ophetrodegedeeltemogenfietsen.(Zie ook CROW–Fietsberaad, 2016, p. 181). Dit betekent, dat op de trajectdelen waar de snelfietsroute over eenfietsstrook loopt, rekening moet worden gehouden met het 'claimen van ruimte op het grijze wegdek doorautomobilisten. Om die reden is een voldoende brede fietsstrook nodig. En voldoet het toepassen van eenfietssugges�estrooknietopeen snelfietsroute.Bij een rela�ef smalle rijbaan ishet voorde snelfietsroutebeterenveiligertebeknibbelenopdemiddenrijloperdanopdebreedtevandefietsstrook.Ditgee�bovendieneengroterevisueleversmallingvoorautomobilisten,wateenguns�gsnelheidsverlagendeffectmetzichmeebrengt.

Voor een snelfietsroute betekent dit dat de fietsstrook voldoende breed moet zijn, zodat fietsers elkaar kunnenpasseren op de fietsstrook; Voor fietsstrokenmet een hoog kwaliteitsniveau betekent dit, dat de breedte van defietsstrook inclusief 50 cm schuwafstand 2.40 meter bedraagt (CROW-Fietsberaad, 2015). Volgens het CROW–Fietsberaad(2015)passentweefietsersnaastelkaaropminimaal1.90meterzonderschuwafstand.Ditisechtereenminder gewenste situa�e op een snelfietsroute, waar snellere fietsers ook voldoende ruimtemoeten hebben omlangzamerefietsers(enfietsparen)veiligintekunnenhalen.

Naastdenoodzaakvanbredefietsstrokenopsnelfietsroutes,kanookdewijzevanbelijninghetonterechtclaimenvande grijze middenrijloper door automobilisten worden verminderd. Zo zal een combina�elijn bestaande uit eendoorgetrokkenlijnaandezijdevandemiddenrijlopereneenonderbrokenlijnaandekantvandefietsstrookhetsignaalgeven,datautomobilistennietopderijstrookmogenrijdenenfietserswelvandemiddenrijlopergebruikmogenmakenomlangzamerefietsersintehalen.Dezecombina�elijnkanwordentoegepastbijeenmiddenrijloperdiebrederisdan5.8meter.Bijdezebreedtekunnenzowel(vracht)auto’salsbussenelkaarpasserenopmiddenrijloperenhoevenzijnietopfietsstrookuittewijken(CROW-Fietsberaad2015,pagina4en5).

Weggebruikerszijnalsautomobilistenbekendmetdittypecombina�elijnen,dieonderandereopdiverseafri�envansnelwegen worden toegepast4. Alle deelnemers aan de focusgroep, begrepen direct wat de bedoeling van decombina�elijn was en vinden dat een gewenste vorm van markering van de scheiding tussen fietsstrook enmiddenrijloper.

4Zoalsbijeenuitvoegenderijstroken,waarhetverkeeropderechteruitvoegenderijstrook(even)nietnaardelinkeruitvoegenderijstrookmaggaan.


25

Opeenrijbaanmeteenmiddenrijloperdiesmallerisdan5.8m.kaneenanderetypecombina�elijnwordentoegepastomautomobilistenaantegevendatzijwelkunnenuitwijkenopdefietsstrook,maarverderzominimaalmogelijkoverdefietsstrookdienenterijden.Ditkanmetcombina�elijnvantweeonderbrokenlijnen,waarbijdelijnaandezijdevandemiddenrijloperlangestrepenhee�enlijnaanfietsstrookzijdekortestrepenhee�(bijvoorbeeld3-1linkerlijnen1-1rechterlijn).

èUitgangspuntenscheidingstrepenmetrijbaanvoorfietsstrokenü Defietsstrookdientvoldoendebreedtezijn,voortweenaastelkaarfietsende(inhalende)fietsers(bijvoorkeur

2.25meterenminimaal1.75meter).ü Geen(smalle)fietssuggestiestrokenopsnelfietsroute.ü Bijeenrelatiefsmallerijbaandientniettewordenbeknibbeldopdebreedtevandefietsstrookmaaropdievan

demiddenrijloper.ü Gebruik combinatielijnenomgewenst gedrag vanautomobilistenen fietsersduidelijk temakenenongewenst

gedragtevoorkomen.

CROWadviezenfietsstrokenInCROW(2015,paragraaf9.2.1)wordthetvolgendeovermarkeringvanfietsstrokengezegd:

“Een fietsstrook is een door doorgetrokken of onderbroken strepen gemarkeerd gedeelte van de rijbaan waaropa�eeldingen van een fiets zijn aangebracht. Deze stroken zijn bestemd voor het fietsverkeer en voorinvalidenvoertuigen.”

“Dedoorgetrokkenenonderbroken(1-1)strepenzijn10cmbreed. Deafbeeldingvande fietswordtophetwegdekwordtbijhetbeginvande fietsstrooknaelkeverhardezijweg

aangebracht.Enwordtoptussenliggendewegvakkenopregelmatigeafstanden(50–100m.)herhaald. De verharding van de fietsstrookwordt voorzien van een afwijkende kleur (rood) om het onderscheidmet de

naastgelegenrijstrokenteaccentueren.”

DevoorgesteldeSFR-fietsstrookmarkeringindevormvandubbelecombina�elijnenwijkenafvandeenkelelijnenzoalsdeCROWdiegee�.Degehanteerdeafstanden(1-1)endebreedstevandestrepen(10cm)zijnconformCROW.

4.5 ProfielenfietsstrokenFietsstrookalsmiddenrijloper>5,8meter

KKaannttssttrreeeepp SScchheeiiddiinnggssssttrreeeepp((fifieettssssttrrooookkmmiiddddeennrriijjllooppeerr))

SScchhrriikkssttrreeeepp((ttuusssseennfifieettssssttrrooookkeennppaarrkkeeeerrhhaavveennss))

wweeggddeekk

Reflecterendwit0,1 Doorgetrokken Tactiel 0,1vanwegkant

Combinatiedoorgetrokkenenonderbrokenstreep.*(3x0,05of33xx00,,11) Bijparkeerhavens,wordtdezecombinatielijn:3-1eneen1-1streep.

Bijtro�oirbandbijlaagcontrast:

Idemalskantstreep.

BijSchrikstrook(0,5):

2x1-1(C) Schrikstrookinafwijkendeverhardingen/ofinafwijkendecontrasterendekleurmethetrodewegdekvanfietsstrook.

rood Fietssymboolnaiedereverhardezijweg. Fietssymboolminimaalomde100m. Routelogozeersporadisch

*onderbrokenstreepaandekantvandefietsers:Fietsersmogenopmiddenrijloper.Maarauto’snietopfietsstrook.Bijmiddenrijloper>5,8kunnenzowelauto’salsbussenelkaarpasserenopmiddenrijloper

Fietsstrookvoorzienvanfietssymbool.Hetfietssymboolisnodigvoordewettelijkestatusvanstrookalsfietsstrook(verkeersbesluit).


26

Erkomtalleeneenroutelogoophetwegdekalsditnodigisomderouteteherkennen.

Fietsstrookalsmiddenrijloper<5,8meter

KKaannttssttrreeeepp SScchheeiiddiinnggssssttrreeeepp((fifieettssssttrrooookk––mmiiddddeennrriijjllooppeerr))

SScchhrriikkssttrreeeepp((ttuusssseennfifieettssssttrrooookkeennppaarrkkeeeerrhhaavveennss))

wweeggddeekk

Reflecterendwit0,1 Doorgetrokken Tactiel 0,1vanwegkant

Combinatieonderbrokenstrepen:combieen3-1eneen1-1streep.*

Bijtro�oirbandbijlaagcontrast:

Idemalskantstreep

BijSchrikstrook(0,5):

2x1-1 Schrikstrookinafwijkendeverhardingen/ofinafwijkendecontrasterendekleurmethetrodewegdekvanfietsstrook.

rood Fietssymboolnaiedereverhardezijweg. Fietssymboolminimaalomde100m. Routelogozeersporadisch

*onderbroken streep aan de kant van de fietsers: Fietsersmogen opmiddenrijloper. En auto’s zijntoegestaanop fietsstrook,maarbij voorkeurniet. Bijmiddenrijloper < 5,8 kunnen auto’s of bussenelkaarnietpasserenopmiddenrijloper. Fietsstrookvoorzienvanfietssymbool.Hetfietssymboolisnodigvoordewettelijkestatusvanstrookalsfietsstrook(verkeersbesluit). Erkomtalleenroutelogoophetwegdekalsditnodigisomrouteteherkennen.

KKaann��eekkeenniinngg

Dilemma: Bij een breedte van de mmiiddddeennrriijjllooppeerr << 22..22 mm (minimale defini�e voor ‘smalle middenrijloper’ CROW-Fietsberaad(2015,p4))enbijrijbaanverhardingsbreedtetussen6en7meter.

Alsdemiddenrijloperzeersmalwordt,bij2fietsstrokenvan2.25meterwaarbijhetgrootstedeelvanrijbaandoorfietsstroken(bijelkaar4.5m.)wordtingenomen,dandesitua�eterplekkebekijkenwatbesteinrich�ngis.

Bijeenlageintensiteitvanmotorvoertuigenkaneenfietsstraateenoplossingbieden.Fietsstraat(metbijvoorbeeldbredemiddenasofveelruimtevoortrottoir)oftochfietsstroken.Ditismedeafhankelijkvandeintensiteitenvanmotorvoertuigenopdeweg.(passerendeauto’shebben4.8m.nodig).(CROW-Fietsberaad,2015p.4)

Bijhogeintensiteitenmotorvoertuigen(>6ooomvtperetmaal)en(zeer)smallemiddenrijloper(2.2m–3.8m),danisdekansgrootdatauto’sdedoorstromingvanfietsersopdefietsstrookblokkeren.Ditvraagtomverkeerskundigecivieleoplossing.Ditprobleemisniet/lastigmeteenherindelingvanderijbaanmiddelsmarkeringopte lossen.(Vooroplossingsrichtingenzieookfiguur3p.5inCROW-Fietsberaad(2015).

4.6 SFRoverFietsstratenAlsde snelfietsrouteviaeener�oegangsweg (ETW)ofparallelwegmetweinigautoverkeer loopt,dan ishetaan tebevelenomderijbaanalsfietsstraatinterichten,omzodeprioriteitbijdesnelfietsroute(stroomfunc�evoorfietsers)teleggeninplaatsvanautoverkeer.Defietsstraatiseenfunc�oneelbegripenkanopdiversewijzenwordeningerichta�ankelijkvanbreedteenvanintensiteitenfietsenauto.Hierdoorkunnenenwillenwenietalleseenduidigvastleggen.ZievoorindelingenvaneenbredeofsmallefietsstraatCROW-Fietsberaad(2015,figuur3opp.5)enCROW–Fietsberaad(2016,p.113enkaderp.115.enp.118-119vwbbuitendebebouwdekom5).

5CROW(2015):Binnendebebouwdekomisdemaximumsnelheidopfietsstraten30km/u.Buitendebebouwdekomismaximumsnelheid30km/uof60km/u.


27

4.7 ProfielFietsstratenDefietsstratendienenwelherkenbaarSFR(UA)tezijn:

Roodwegdek(roodasfalt) Kantmarkering, schrikstrook- en trottoirbandscheiding idem als fietsstrook (doorgetrokken

kantmarkering) Asmarkeringisidemalsophetfietspad(dubbeleasmarkering) Routelogosporadischopwegdek:VoorkeurislogoFietsstraatopwegdek.

4.8 SFRmarkeringopkruispuntenDuidelijkeasmarkeringfietspadopkruisvlakBijeenkruisingvaneen(solitair)tweerich�ngsfietspad,metdefietserindevoorrang,isextraalertheidnodig van kruisend autoverkeer. Vaak zullen autobestuurders bij een kruisingmet fietsoversteek geen fietsers vanrechts verwachten, omdat dit niet in het verwach�ngspatroon van autobestuurders past. Om automobilisten tea�enderenopfietsersvanuitdeonverwachtekant,kanmarkeringeenbijdrageleveren,doorhetduidelijkdoortrekkenvanasmarkeringendoorhetplaatsenvanrich�ngspijlenophetfietspaddieinhetblikveldvandeautomobilistliggen.

Het is de verwach�ng dat het aanbrengen van een gekleurde middenas op het kruisvlak kan bijdragen aan dezichtbaarheidvandeasmarkeringophetfietspaddoorautomobilisten.

Daarnaastdraagteengekleurdeasstreepbijaanhetherkennenvandesnelfietsroutedoorfietsersenkanhetmogelijkdeaandachtvanfietsersvoorhetkruispuntverhogen.

Dekleurvandeasstreepdientdejuisteassocia�esopteroepen.Omdieredeniseengelemarkeringongeschikt,omdatgeelvoor�jdelijkeverkeerssitua�esisbestemd.

Deelnemersaandefocusgroepvondendekleurgroenongewenst,omdatdezedoorkleurenblindenslechttezienisenomdatgroeneenassocia�eopriepmetdegroenemiddenasopsommigewegenvoorauto’s.

Tenopzichtevaneengroenemiddenasgavendedeelnemersaandefocusgroepdevoorkeurvoorblauw.Kennelijkwasdeassocia�emetparkerenvoorhenmindereenprobleem.

BlokmarkeringOmfietsersmeerruimtetegevenwordenenomervoortezorgendatzijnietoverdeblokmarkeringvandeoversteekhoeven te rijden, wordt deze aan de buitenzijde van het fietspad aangebracht. De verwach�ng is tevens, datautomobilistenhierdoormeerzichthebbenophetfietspad.

èUitgangspuntenkruispuntensnelfietsrouteü ZZiicchhttbbaaaarr::Plaatsopeenkruispuntvanautoverkeermettweerichtingenfietspad

o Tweepijlendiebeiderichtingenaangeveninhetblikveldvandebestuurdersvanmotorvoertuigen(middenophetkruisingsvlak).

o Duidelijkzichtbareasmarkeringfietspadof–strookoverhetkruisvlak.ü Gebruikeenmiddenaskleurdie

o Teonderscheidenisoproodenop(licht)grijswegdek.o Geenverkeerdeassociatiesoproept

ü Blokmarkeringaandebuitenzijdevanhetfietspad.Ditvergroothetcomfortvanfietsersendraagtbijaanbeterzichtvanautobestuurdersophetfietspad.

CROWadviezenoversteekplaatsenvoor(brom)fietsersInCROW(2015,paragraaf9.2.5)steltdatoversteekplaatsenvoor(brom)fietserswordtvormgegevendoor:

Blokmarkering,blokkenincombinatiemetdriehoeksmarkeringen,bijoversteekindevoorrang


28

Geenmarkering,bijoversteekuitdevoorrang.Alleeninbijzonderesituatieswordtoverdegeheleoversteekmarkeringaangebrachtindevormvankanalisatiestrepen.

Eentweerichtingenoversteekkanwordenverduidelijktdoormarkeringspijlenophetkruisingsvlak.

DevoorgesteldeSFR-oversteekmarkeringwijktafvandeCROW,indiezindatindesitua�ewaarindeSFRuit de voorrang is, blokmarkering wordt toegepast. Dit omdat ”...de snelfietsroute voor fietsers eenstroomfunc�ehee�,ookinverblijfsgebiedenopETW(er�oegangswegen).BinnenBABW6isditmogelijkalshierbijbordB6wordttoegepast”(CROW-Fietsberaad,2016,p.139).

DaarnaastwordtbijSFR-overstekenvoorgesteldomeenextramiddenaskleurtegebruikenomdeaandachtvanzoweldegebruikersvandeSFRalshetoverige(kruisende)verkeertea�enderenopdeSFRoversteek.DezeblauwelijnlooptdooralsSFRinvoorrangisenlooptnietoverkruisvlakalsSFRuitdevoorrangis.

HetgebruikvanpijlenopSFRkruisingsvlakkenisconformCROW.

4.9 Profielenkruispuntenenfietsoversteken

4.9.1 ProfielkruispuntmetfietspadmetSFRinvoorrangUitgangspuntisdatdesnelfietsrouteeenstroomfunc�ehee�voorfietsersendaaromzoveelmogelijkvoorranghee�.

KKaannttssttrreeeepp AAssmmaarrkkeerriinngg SScchheeiiddiinnggss((ssttrreeeepp)) WWeeggddeekk

Reflecterendwit0,1 Doorgetrokken* Tactiel 0,1vanwegkant

Van2x(1-2)naar2x(2-1)voorkruispunt.Naardoorgetrokkenstreepvlakvoorenoverkruispunt. Blauwemiddenaskleuropkruisvlak,startend10mvooren10mnakruisvlak.* Alskruisingsvlakkendichtopelkaarliggendandoortrekkenvanblauwemiddenaskleur**

Mettro�oirbandbijlaagcontrast

Idemalskantstreep Blokmarkeringaanweerszijdenbuitenderijlopervanhetfietspad. Haaientandenvoordeoversteek(voorblokmarkering). Ookbijuitrittenlooptdemarkeringvanhetfietspad/fietsstrookgewoondoorophetkruisingsvlak.

Doortrekkenroodasfaltoverkruisingsvlak. Pijlenopwegdekopkruisingsvlak.^ Bijsolitairfietspadkruispuntplateau.^^

*Blauwe middenas kleur ter attentieverhoging voor fietsers op SFR en grotere herkenbaarheid vanttwweeeerriicchhttiinnggeennfietspadvoorkruisendverkeer.

**Alskruisingsvlakkendichtopelkaarliggen(bijv.fietspadlangsGriftparkUtrecht)dandoortrekkenvandeblauweEHKmiddenaskleur.Ditgeefteenrustigerbeeld.

^ Pijlen op wegdek van tweerichting fietspaden, in het blikveld van de automobilist. Dit om automobilist teattenderendatervantweekantenfietsersaankunnenkomen.

^^Bijkruisingenmetssoolliittaaiirrffiieettssppaaddisextraalertheidnodigvankruisendautoverkeer.Ditomdatfietsverkeervanuitsolitair fietspad voor automobilisten mogelijk onverwacht kan zijn (minder goed waarneembaar en lage kansverwachtingfietser).voldoetnietaanverwachtingspatroon).o Kruispuntplateau.Alsditrealiseerbaaris.Maarhetmaggeendrempelzijnvoordefietser. (10cmomhoog

over10mzoubijvoorbeeldwelkunnen).Alskruispuntplateaunietmogelijkis,dienteenalternatiefgezochtteworden, zoalseengrootvoorwaarschuwingsdriehoekopwegdekvoorkruisvlakmetsolitair fietspadeneenschijndrempel(weldemarkeringmaarnietdedrempel)voorautoverkeer.

6BABW:Besluitadministratievebepalingeninzakehetwegverkeer.


29

Zieonderstaandea�eeldingenvoorprofielenkruispuntensnelfietsrouteinvoorrang.

RotondeSFRinvoorrang

- Vrijliggendfietspadrondomrotonde.- Perzijtak:Idemalssnelfietsrouteindevoorrang.

3.10.2ProfielkruispuntfietsstrookmetSFRinvoorrangHetprofielvandefietsstrookisdezelfdealsdefietsstrookophetwegvak,metditverschildatophetkruisingsvlak:

Blokmarkeringisaangebracht,aanweerszijdenaandebuitenkantvanhetfietspad. Haaientandenmetzijweg.FietsstrooklangsparkeerhavensAlsdefietsstrookparkeerhavenspasseert, dangaatde kantlijnover ineen scheidingslijn (scheidingfietsstrook vanparkeerhaven)meteen2x(1-1)streep.

Fietsstrooklangsuitri�enFietsstrokenwaarbijdeSFRuitri�enpasseertlooptdemarkeringgewoondoorophetkruisingsvlak.

3.10.3 ProfielkruispuntmetfietspadmetSFRnietinvoorrangAlsdesnelfietsroutegeenvoorranghee�,zoalsbijhetkruisenvaneengebiedsontslui�ngsweg(GOWmetdoorstroomfunc�evanhetautoverkeer)dan isextraalertheidvanfietsersnodigdoor:

Haaientandenopfietspad. EnblauweEHKkleurmiddenasvoor(enna)kruisingsvlak,maarnniieettopkruisingsvlak. Bijssoolliittaaiirr ffiieettssppaadd:Alshetzichtopditkruispunt(deels)geblokkeerd isenhetkruispunt

voor fietsers onverwacht is, wordt een groot voorrangsdriehoek op het fietspadaangebrachtvoorhetkruisvlak.

Alleeninbijzonderegevalleninonoverzichtelijkesituaties,kaneenbliksemschicht(zigzag)ophetwegdekwordenaangebracht.(Spaarzaamgebruikmakenvanbliksemschicht).

RotondeSFRnietinvoorrang Vrijliggendfietspadrondomrotonde.


30

Perzijtak:IdemalsSFRnietinvoorrang.Verkeerregelinstalla�e:SFRnietinvoorrangIdemalsSFRnietinvoorrang.Plusstopstreepenvoldoendeopstelruimte.

4.10 SFR:overigemarkeringenSignaleringvanobstakelsopenlangsdewegMarkeringdattotdoelhee�defietsertewaarschuwenvoorcrucialesitua�es,zoalsobstakelsopofvlaknaastdeweg,moetzozichtbaarenopvallendzijn,dathetdeaandachttrektendefietserveiliglangshetobstakelvoert.

Prikkels uit omgeving vallen meer op als deze via verschillende zintuigen binnenkomen. Denk hierbij aan brederibbelmarkeringvoorenomdeobstakels.Voorcrucialemarkeringenbijkri�schesitua�eskandedetecteerbaarheidworden vergroot door trillingen (tac�ele info) of eventueel door geluid (audi�eve info). Zo wordt de fietsergewaarschuwd voorobstakels opdewegmet ribbelmarkering, ook als zijn zicht opmarkering geblokkeerd is doorbijvoorbeeldanderefietsers.

èUitgangspuntenmarkeringmetalsdoelsignalering/a�enderenü Onderalleweers-enlichtomstandighedenzeergoedzichtbaremarkering(witreflecterend).ü Crucialemarkeringenvoorsignalerenvankritischesituaties,wordenvoorzienvaneentactiele(trilling)component

omdeopvallendheidbijoverrijdentevergroten(visueleentactieleinput).ü Langeinleidenderibbelmarkeringbijafzetpaaltjes(DenBrinker,2016p29).ü Leiddefietseromhetobstakelheen,doormarkeringaanweerszijdenvanhetobstakeltelatendoorlopen.

4.10.1 ProfielsignaleringsmarkeringIndea�eeldingrechtshee�designaleringsmarkeringeenblauwekleur.Ditomaantegevendatbijeenafstandkortopeenkruispuntdeblauwemarkeringdoorloopt.

PijlenopwegdekNaasthet aangevenvande rijrich�ngenvanhetfietspadkunnenpijlenophetwegdekookdienenomderoutekeuzesaantegeven.Bijvoorbeeldpijlenvoorlinksafslaandendoorgaandfietsverkeer.

Dezepijlenroependirectdebedoeldeassocia�e(verwach�ng)opmet de te volgen rijrich�ng. Daarnaast kunnen deze pijlen ook(onbedoeld)deverwach�ngoproepenoverhetwegverloop.Alsderijrich�ng en het wegverloop niet met elkaar overeenstemmen(niet congruent zijn), kan dit verwarrend of zelfs misleidend zijnvoorde(slechtziende)fietser.Zokomthet indeprak�jkweleensvoordateenrechtdoorgaandepijldeverwach�ngopwektdathetwegverloopvanhetfietspad(offietsstrook)rechtdooris,terwijlhetfietspadeenbochtmaakt.

Uitgangspuntenrich�ngspijlenü Eventueeltegebruikenrichtingspijlenmogennietonbedoeldtotverwarringleidenoverhetwegverloop.

o Bijhetgebruikenvanpijlenwordtterplekkegetoetstofderichtingvandepijlnietintegenspraakismethetwegverloop.Indiendithetgevaliswordthetwegverloopmeegenomenindekrommingvandepijl.


31

4.11 OveralluitgangspuntenmarkeringenenbelijningenUitgangspuntendievoorallemarkeringenbelijninggeldt:

ü Demarkering is nog voldoende zichtbaar (waarneembaar) bij verslechterde zichtomstandigheden: regen,mist,donker;Voldoendenachtzichtbijregen.

ü M.u.v.dekantmarkering,dievoelbaarmagzijn,zijndeoverigemarkeringennauwelijksvoelbaarendaarmeezodunmogelijki.v.m.rijcomfort.

ü M.u.v.kantmarkeringensignaleringsmarkering(voorobstakelsopendicht langsdeweg), isdemarkeringwaarfietsersoverheenrijdenstroef,zodatfietsersbijmanoeuvresnogvoldoendegripopdeweghebben,ookbijregen.

ü Demarkeringisduurzaamenonderhoudsarm;Hetblijftstroefenzichtbaar,ooknaverloopvantijd(55--1100jjaaaarr))..N.B.Hierzalwellichteenafweginggemaaktmoetenwordentussenkwaliteitenvandematerialenzoalsdezichtbaarheidbijdonkermetregenenerzijdsversuslevensduurendaarbijbehorendeonderhoudskostenanderzijds.Aangezienhetomeensnelfietsroutegaat,dieutilitairgebruiktgaatworden,ookinhetdonker,isdenachtzichtbaarheidbijregeneenbelangrijkeafwegingsfactor.

ü De fietsermoet ervan op aan kunnen dat demarkering klopt. Zeker omdatmarkering op hetmanoeuvre- enoperationele niveau van de fietstaak ingrijpt, waarbij hij vaak ‘klakkeloos’ de markering opvolgt. Dit betekentmarkeringengeloofwaardig,betrouwbaarenaccuraatzijn.ü Zijgevencorrecteenpassendeinformatieophetjuistemoment.ü Demarkeringkomtovereenkomtmetde(verkeers)situatieterplekke.

Nicetohave

Opdrukkepuntenenmetvoldoendebeschikbareruimteishetteoverwegenominvoegstrokenaantebrengen.Zodatfietsersmakkelijk,zonderalteveelsnelheidsverlieskunneninvoegen.Endesnelheidsverschillentussendefietsersmindergrootzijn(VanderStigchel,Interview).


32

4. Bewegwijzering


4.1Introduc�eWegwijzers zijn informa�edragers. Bewegwijzering helpt fietsers hun weg te vinden naar de bestemming waar zijnaartoeonderwegzijn(ggeelleeiiddiinngg)enbepalenwaarzijzichbevinden(oorriiëënnttaa��ee).Daarnaastbeves�gtbewegwijzeringdegemaaktekeuzeenverscha�daarmeefietserszekerheidnogopdejuisteroutenaarhunbestemmingtefietsen(ccoonnfifirrmmaa��ee) (CROW, 2014). Tot slot kan hier specifiek voor snelfietsroute aan worden toegevoegd, dat fietsersherkennendatzijopdesnelfietsroutefietsen(rroouuttee--hheerrkkeennnniinngg).

Bewegwijzeringbestaatuit:

Bewegwijzeringssystematiek:waarenwanneerwelktypeinformatiewordtaangeboden. Wegwijzers:Delay-outvandewegwijzersendeinformatie-elementen.

De systema�ek en de wegwijzers moeten voldoen aan de principes van uniformiteit, con�nuïteit, leesbaarheid,begrijpelijkheidenassocia�e)(CROW,2014).Dezeprincipeskomeninhetvervolgvandithoofdstukterug.

Nogweinigfietsershebbenmomenteel eennaviga�esysteemophun stuur.Voordegenendiehier (nog)niet overbeschikken, is het volgen van wegwijzers comfortabeler en veiliger dan het steeds moeten raadplegen van eennaviga�e-app.

DDeeffiinniittiieebbeewweeggwwiijjzzeerriinnggCCRROOWWRRiicchhttlliijjnn‘Hetgeheelvanvisuelemiddelenop,langsofbovendewegdatdeweggebruikersinstaatstelthunroutetebepalen’.(CROWpublicatie322-RichtlijnBewegwijzering2014)

Resultatenfocusgroep

Indefocusgroep(augustus2017)zijndemeningenoverdewenselijkheidvoorwegwijzerslangsderoutegemengd.Eenaantal gee� aan dat dit voor forenzen geen relevante informa�e toevoegt, terwijl anderen juist aangeven datwegwijzerswelwenselijkzijn.Ditgeldtmetnamevoorrecrea�evefietsers,ookalszeuitderegiokomen.Hetgee�henmeerzekerheidinhetvindenvandejuisteroute.

Dedoelenbordenwordenmindernoodzakelijk,maarwelpre�ggevonden.Hierbijmoetechterwordenaangetekend,datdedeelnemersvindendatdeafstandenookopdevoorwegwijzersgeplaatstmoetenworden.

4.2Systema�ekbewegwijzering

4.2.1Systema�ek:HerkenbarewegwijzersTypenbordenWegwijzerskunnenvoor,open/ofnaeenkruispunt(keuzemoment)staan.

Voorwegwijzersstaanvoorhetkruispunteninformerenfietserstijdigoverderijrichtingvanbestemmingen. Opdekruispuntenzelfstaanspecifiekvoorfietsersbedoelde’Fietshandwijzers’7,algemenewegwijzers(vooralle

verkeer)of‘paddenstoelen’.

7Specifiek,wantvanfietserswordtvaakookverwachtomgebruiktemakenvanalgemenewegwijzersdiebedoeldzijnvoorzowelauto’salsfietsers


33

Nakruispuntenkunnendoelenbordenwordengeplaatstmetdevolgenderelevantebestemmingeninclusiefafteleggen afstanden. Deze borden geven fietsers de zekerheid dat zij de juiste keuze hebben gemaakt om hunbestemmingtebereiken(confirmatieenoriëntatie).

DeNederlandseBewegwijzeringsdienst(NBd)isverantwoordelijkvoordeFietshandwijzers.OmdieredendoenweinditrapportgeenvoorstellentotaanpassingenvandeFietshandwijzersopdesnelfietsroute,diekunnengewoonblijvenstaan.Wel gaanwe ervan uit dat er afstemming plaats zal gaan vindenmet de NBd om ervoor te zorgen dat dewegwijzers langs de SFRUA goed op elkaar aansluiten, waarbij de principes van uniformiteit, con�nuïteit enbegrijpelijkheidwordengewaarborgd.

Voorwatbetre�snelfietsroutes,endievanUtrecht –Amersfoort inhetbijzonder, richtenweons indithoofdstukvooralopdeinforma�ebehoe�eeninforma�everwerkingscapaciteitenvanfietserstenaanzienvanvoorwegwijzersendoelenborden.

Uniformiteit:bevordertherkenningZoalsinparagraaf1.1isvermeld,verstrekkenwegwijzersinforma�eophetstrategischeniveauvandeverkeerstaak.De(terplekkeminderbekende)fietserisalertoprouteinforma�e;Hijscantbewustdeomgeving(alseenzoeklicht’)naarrood-wi�e wegwijzers. De fietser hee� immers geleerd dat dit de kleuren van de fietswegwijzers zijn (HFverwach�ngspatroon).

Omtezorgendathet‘zoeklicht’vandefietsersdewegwijzersgemakkelijkkunnenvinden,isuniformiteitbelangrijk.Gebruikdaarom steedsdezelfde kleuren (rood-wit), vormenopmaak voordewegwijzers. Enplaatswegwijzersopsteedsdezelfdeloca�esrechtsvandeweg.Wegwijzerswordensnellergevondenalsdezeoploca�esstaanwaarzewordenverwacht(Theeuwes,1989,2012).

èUitgangspuntenbewegwijzeringssystema�ek:Herkenbarewegwijzersü Gebruikvoorwegwijzersendoelenborden.ü Zorgvooruunniiffoorrmmiitteeiittiinnkklleeuurr,,vvoorrmmeennooppmmaaaakkinwegwijzers,zodatzevlotengemakkelijkwordenherkenden

gevonden.Dekleurencombinatierood–witwordtdoorweggebruikersgeassocieerdmetwegwijzersvoorfietsers.ü Fietsershebbenverwachtingenoverplaatsenlocatiebewegwijzering.

o UUnniiffoorrmmiitteeiittinplaatsingwegwijzers(kantvandeweg,hoogte,afstandtotkruispunt).

ZichtbaarheidOm het zoeklicht te helpen om de wegwijzers te vinden is het contrast tussen de wegwijzer en zijn achtergrondbelangrijk(opvallen,zieookparagraaf1.2.2).Alsindebuurtvanbewegwijzeringobjectenstaanmetongeveerdezelfdegroo�e,vormenkleurdanvaltdebewegwijzeringminderop(‘visualclu�er’of‘crowding’).(VanderS�gchel(2016)enMartensetal.(2009)).

Omüberhaupttekunnenwordenherkend,zullenwegwijzersopzichtbare–nietgeblokkeerde-plekkenmoetenstaan.Dewegwijzersmoetenzichinhetblikveldvanfietsersbevinden.Daarnaastishetrelevantdatinhetduisterfietsersnietworden verblind door koplampen van auto’s als zij naar wegwijzers kijken. Dit is vooral een aandachtspunt bijtweerich�ngsfietspadendienabijenparallelaaneenwegvoorauto’slopen.

èUitgangspuntenbewegwijzeringssystema�ek:Zichtbarewegwijzersü Wegwijzersmoetenvoldoendeopvallenindeomgevingwaarinzijstaan;Dewegwijzerslijkeninvorm,kleuren/of

groottenietopobjecteninhunomgeving.ü Plaatswegwijzerszodanigdathetzichtopdebordennietwordtgeblokkeerddoorandereobjectenzoalsstruiken,

bomenen(andere)(verkeers)borden.ü Zorgdatfietsersnietwordenverblindbijhetkijkennaarwegwijzers;Plaatswegwijzerszodanigdatzenietinde

zichtlijnstaanvanlichtbundelsvankoplampenvanauto’s.


34

Plaatsenrich�ngshoekinforma�ebron:afleesbaarEvenalslay-outaspectenbepaaltookdeafstandvaneenwegwijzerdematewaarindeinforma�eleesbaaris.Omdieredenisdeplaatsvandewegwijzerrelevantvoordeleesbaarheidervan.Immershoedichterbij,hoebeterleesbaarvoordefietser.

VolgensdeCROWbewegwijzeringsrichtlijnen(CROW,2014)isdejuisteplekvoorfietswegwijzersterhoogtevanhetkruispunt.A�ankelijkvanwaaruitdefietserdewegwijzernadert,kanditookachterhetkruispuntzijn.

Dithee�echtertotgevolg,datdewegwijzersdieachterhetkruispuntstaan,pasopkorteafstandvanhetkruispuntgelezenkunnenworden.Terwijlvoorafgaandaanhetkruispuntdefietserdeinforma�egelezen,verwerktenzijnkeuzealgemaaktmoethebben(zieookHFBegrijpen).

Zoalsinhoofdstuk1staatvermeld,zijnmensennietinstaatomaanmeerderetakentegelijkaandachtteschenken.Ditbetekentdatalsfietsersaandachtbestedenaanhetlezenvaneenwegwijzer,zijweinig(geen)aandachthebbenvoordeverkeerstaak.Vooralopkruispunten,waarfietsersininterac�ezijnmetanderverkeer,hebbenfietsershunaandachtopde verkeerstaaknodig.Dithee�danals consequen�edatwegwijzersdoorfietsersnietofnauwelijks gezienengelezenworden.

Omwegwijzerstekunnenlezen,moetendezezichinhetmiddenvanhetblikveldbevinden.

Ditomdatweinonzeooghoeken(periferezichtveld)minderscherpzienenwedusobjectenmindergoedvanelkaarkunnenonderscheidenenomdatweinonzeooghoekengeenkleurenzien(S�gchel,(2016,p.49)enDenBrinker(2016,p.11)).Hetcentraledeelvanhetgezichtsveld(fovea)iseengebiedvancirca2graden.Inditbeperktegebiedkanmenscherpzienenwegwijzerslezen(CROW,2010,par.17.1.1).Omdathetlezenvanwegwijzersaandachten�jdvergt,ishetbelangrijkdatdekijkrich�ngvoorhetlezennietteveelafwijktvandeblikopdeweg,dienodigisomdeverkeerstaakveiliguittekunnenvoeren.Voorhetuitvoerenvanzijnverkeerstaakhee�defietserdoorgaanszijnogengerichtopdewegenhetgebiedvoorhem.Dusmeernaarbenedendanomhoog.Omdieredenwordtvoorgesteldomdewegwijzersopooghoogteoflagervanfietsersteplaatsen.Degemiddeldeooghoogtevanfietsersiscirca1.70m.(0,9mzithoogtestandaardfiets+0,8mooghoogtezitvlak–oog)(opbasisvanCROW,2010).Opdezewijzekanbijhet lezenvandewegwijzersooknoggebruikgemaaktwordenvanhetperiferezichtophetwegverloop.

Als de fietser zijn kijkrich�ng vermoet afwenden, omdat de relevante informa�e zich te hoog bevindt, kan dit deaandachttelangafleidenvanzijnverkeerstaak.Ofviceversaomdatdefietserzijnaandachtopdewegnodighee�,kanhij de info op de wegwijzers niet lezen als de kijkrich�ng daarvoor teveel moeten worden afgewend van deverkeerssitua�evoorhem.

Rich�ngshoekinforma�ebron

Om relevante informa�e al fietsend te kunnen lezen,moet deze zich in een hoek (liefst haaks) op de kijkrich�ngbevinden.Ditisbijdefietshandwijzervoorrechtdoorgaanderich�ngenniethetgeval.Dezebevindtzichondereenhoekvan180gradenopdekijkrich�ng.Dezewegwijzerkanpasbijhetpasserenervankortwordenbekeken,waarbijdekijkrich�ngenaandachtvandefietserophetbordzijngerichtennietopdeverkeerstaak.Insommigegevallenishetvoordefietsernodigaf te remmen/s�l te staanomhetbord tekunnen lezen.Dit iseenongewenste situa�evoorfietsersvanwege�jdverliesendebenodigdefysiekeinspanningomweeropsnelheidtekomen.

èUitgangspuntenbewegwijzeringssystema�ek:Afleesbarewegwijzersü Plaatswegwijzersruimvooreenkeuzepunt,zodatfietsersdetijdhebbenomdeinformatieteverwerken.ü Plaatswegwijzersopeenrustigelocatie,waardeverkeerstaakminderaandachtvergt.Oftewel:Plaatswegwijzers

nietopeenlocatiewaardeaandachtvandefietsernodigisvoorhetveiliguitvoerenvandeverkeerstaak,zoalshetoverstekenvaneenkruispunt.

ü Plaatswegwijzerszoveelmogelijkinofnabijdekijkrichtingvanfietsers,zoalsindebermnaasthetfietspad;o Zorgdatdehoektussenkijkrichtingopdewegenkijkrichtingwegwijzersniettegrootis.


35

o Plaatswegwijzersopooghoogtefietsers(1.8m.)ü Plaatsbewegwijzeringzodanig,datdeinformatieopdewegwijzerszichtbaarisvanuitdekijk-enfietsrichtingvan

defietser.o Plaatsinformatiedragersindeberm(bewegwijzering)ondereenhaaksehoekt.o.v.fietsrichting.

CROWadviezenwegwijzersvoorfietsersVoorwatbetre�deposi�evandevoorwegwijzerwordtaanbevolenomdeze,waarmogelijk, indekijkrich�ngvanfietsersteplaatseni.p.v.opeenhoogtevan2,5mbinnendebebouwdekomof2,2m.buitendebebouwdekom(CROW2014).

4.2.2Systema�ek:HerkenbareInforma�e-elementenHerkenbareindelingwegwijzersDebewegwijzeringsprincipesvanuniformiteit,con�nuïteitenbegrijpelijkheidzijnzekerookrelevantvoordeindelingvanwegwijzers.Uniformiteitencon�nuïteitdragenimmersbijaanhetaanlerenvanverwach�ngspatronenendaarmeeaanhetsnelherkennenenbegrijpenwaaropdewegwijzerwelkerelevanteinforma�ekanwordenafgelezen.

Hetindelenvanwegwijzersopsteedsdezelfdemanier,waarindeinforma�e-elementeneenvasteplekopdewegwijzerhebben,zorgtervoordatfietsersvlotdevoorhenrelevanteinforma�ekunnenvindenenherkennen.

HerkenbarebestemmingenopSFR-wegwijzersOpdewegwijzerskunnenslechtseenbeperktaantalbestemmingenwordenopgenomen.Omzogoedmogelijkaantesluitenopdeverschillendeindividueleinforma�ebehoe�esvanfietserswordenbestemmingenopgenomendievoorzoveelmogelijkfietsersrelevantenbetekenisvolzijn.Defietsermoetervanopaankunnen,dathijdoorhetvolgenvan de wegwijzers bij zijn bestemming komt. Als hij op cruciale punten geen wegwijzers ziet staan, neemt zijnvertrouweninbewegwijzeringaf.Hetvindenvandewegmoetgeenpuzzeltochtwordennaarhetvindenvanwegwijzersenbegrijpenvandeinfoopdewegwijzers.VolgensDudek(2004)enDicke(2012)leidtonnauwkeurige,irrelevante,tevaak herhaalde, triviale of verkeerde informa�e tot a�reuk van de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid vanbewegwijzering.

RelevanteenbetekenisvollebestemmingenvoorsnelfietsroutesendievanUtrecht–Amersfoortinhetbijzonder.:

Plaatsnamenvandegrotereplaatsenzullenvoorveelfietsersbekendzijnenwordenherkend.Hierbijwordtervanuitgegaandatfietserswetenwelkegroteplaatsnaamzijmoetenvolgenomindegoederichtingtefietsenvoorhunbestemming(bewegwijzeringsprincipeassociatie).

Plaatsnamen van de grootste en bekendste plaatsen kunnen dienen als netwerkdoelen in het netwerk van(snel)fietsroutes.ZowelUtrechtenAmersfoortzijnplaatsenwaarvanverondersteldmagwordendatdezebijdefietsers op SFRUA bekend zijn. Om die reden is het aan te bevelen om op alle SFRUA-wegwijzers Utrecht ofAmersfoortoptenemen.

Namen van relevante plaatsen en wijken opnemen bij nadering van deze bestemmingen. Hierbij gaat het omrelevantegroteenkleinerebestemmingendielangsderouteliggenofdieviaeenverbindingsroutebereiktkunnenworden.DenkaanZeist,Soest,DeUithof,Rijnsweerd,UMC,NationaalMilitairmuseum,etc.).

Gebruikconsistentdezelfdebestemmingenopdeopeenvolgendeborden.Alseenbestemmingisgenoemdopeenwegwijzer,dientdezeookindevolgendetewordengenoemdtotde(verbindings)routenaardiebestemmingisgepasseerd.Ditvoorkomtverwarring.Ditbetekentdatalsopeenvoorwegwijzereenbestemmingisgenoemddieinderichtingvandesnelfietsrouteligt(dusnietindeafgeslagenrichting),danwordtdezeookopheteerstvolgendedoelenbordendevolgendevoorwegwijzeropgenomen.

HetisaantebevelenomdekwaliteitvandeverbindingsroutesvandeSFRUAnaarbelangrijkebestemmingenookonderdeloeptenemen,waaronderookeenadequatebewegwijzering.Ditvaltbuitendescopevanditproject.

Desnelfietsroutemaaktonderdeeluitvaneenregionaal (snel)fietsnetwerk,dat indekomende jarenverderzalwordenontwikkeld.NuisbijvoorbeeldUtrechtheteindpuntvandeSFRUA.Maarindetoekomstkanhetrelevant/


36

belangrijkzijnomfietsersvanafdeSFRUAtegeleidennaareensnelfietsroutevanbijvoorbeeldUtrechtnaarHouten.Ineenregionaalnetwerkishetdanwellichtminderbelangrijkomtewetenopwelkesnelfietsroutejezitdanteweten,dátjeopeensnelfietsroutezit.Tervergelijkeninspiratie:Indeautobewegwijzeringisdaaromeentransitiegaandevangeleidingvansnelwegnaarsnelweg,naargeleidingvannetwerkknooppuntnaarnetwerkknooppunt.OmdieredenkunnengrotebekendeplaatsenalsUtrechtenAmersfoortdienenalsnetwerkdoelenvoorfietsers.Voorhetontwikkelenvandetoekomstige(snel)fietsroutesinderegioishetaanteradenomnetwerkdoelentebenoemen.DitvaltechterbuitendescopevanhethuidigeSFRUAproject.V.w.b.ditrapportwordtervanuitgegaandatzowelUtrechtalsAmersfoorttotde(toekomstige)netwerkdoelengaanbehoren.

èUitgangspuntenbewegwijzeringssystema�ek:Herkenbareinforma�eü Deelwegwijzersopeenvasteherkenbaremanierin;Reserveereenvasteplekvoor:

o Bestemmingeno Eventuelepictogrammeno Eventueleafstandeno Specifiekroutelogoo SFR-routenummero Pijleno Eventueelfietssymbooltje

BBeettrroouuwwbbaaaarreennggeellooooffwwaaaarrddiigg:Plaatsopallecrucialekeuzepuntenwegwijzers,dieconsistentzijnmetelkaar,diefietsersvandeenewegwijzernaardevolgendeleidtomzodichterbijhunbestemmingtekomen(uniformiteitencontinuïteit).

ü De bestemmingen die de wegwijzers aangeven, moeten de fietser via een directe en vlotte route naar zijnbestemmingleiden.

ü Gebruikconsequentdezelfdebestemmingenopopeenvolgendewegwijzers.ü AmersfoortenUtrechtzijnnetwerkdoelendieopallewegwijzersindierichtingstaan.ü Bekende en herkenbare bestemmingen opnemen in bewegwijzering, zowel bestemmingen langs de SFRUA als

bestemmingendieviaeenverbindingsroutebereiktkunnenworden.

4.3Overalllay-outaspectendievoorallewegwijzersgeldenHetgemakensnelheidwaarmeeinforma�ealfietsendtelezenis,isa�ankelijkvan:

Lay-outaspectenzoalslettergrootte,lettertype,vorm,kleur,contrast Hoeveelheidinformatie Herkennenvaninformatie Gebruikvansymbolenenpictogrammen

KleurgebruikLLeeeessbbaaaarrhheeiidd

Omle�ersensymbolentekunnenonderscheidenishetnodigdatdelezerdetailkanonderscheidenindeinforma�e-elementen(zodathijinplaatsvaneen‘blur’,le�erskanonderscheiden).Dematewaarindetailzichtbaaris,nodigvoorhetkunnenlezenvantekstenensymbolen,isa�ankelijkvancontrastle�ersensymbolent.o.v.achtergrond(contrastinkleureninhelderheid).Derodekleur(RAL3020)opwit(RAL9016)hee�volgenshetCROWvoldoendecontrast.

Uitdefocusgroep(augustus2017)met10deelnemersbleekuiteen(nietwetenschappelijk)testjemeteenoppapieruitgeprintebordmetdehuidigele�ergroo�evan55mm,datindezaalmetgoedeverlich�ngeenbordmetpaarsele�ersbeterkonlezen.Terwijlbijweiniglichthetwit-op-rodebordbeterleesbaarwas.

OokvolgensdeOogvereniging(website,2017)zijndekleurencombina�esvanroodopwitenvangroenopwitbeidengoedleesbaaralshetcontrast(donker–wit)maargrootgenoegis.Hetisvervolgensdevraagofhetgebruikenvandezetwee kleurencombina�es tegelijker�jd, op één wegwijzer, voldoende van elkaar zijn te onderscheiden doorkleurenblinden.Bijhetgebruikenvankleurenmoetrekeningwordengehoudenmethetgegevendat5tot8%vande


37

Nederlandsemannen(erfelijk)kleurenblind is.Ditbetre�vooralhetnietkunnenonderscheidenvanroodengroen,waardoor een groot deel van kleurenblinden de rode en groene bestemmingen niet goed van elkaar kunnenonderscheiden(VanderS�gchel, interview).Degroenebestemmingenwordenmomenteel ineencursief le�ertypeuitgevoerd,zodatookkleurenblindenverschilkunnenzientussenbestemmingeninstandaardenincursiefle�ertype.Echter,cursievetekstenzijnlas�gtelezen(VanderS�gchel,2016enKahneman,2012).Cursievetekstendienendaaromvermedentewordenopwegwijzers,zekeropwegwijzerslangssnelfietsroutes.

Hetgebruikenvankleureniseffec�efalsdezeinbeperktematewordtgebruikt(Lay,2004).Hetgebruikvanmeerderekleurenopéénbordkanhetbordeenonrus�g(enrommelig)geheelgeven,waardoordewegwijzerlas�gertelezenis.(GoudappelCoffeng,2013,p60).

AAssssoocciiaa��eess

Voorzinvolgebruikvanverschillendekleurenopwegwijzersishetnoodzakelijk,datdekleurenbetekenisvolzijnvoorfietsers.Dekleurenmoeteneenduidigeende juisteassocia�esoproepenombegrepenteworden.Zo isdeblauwele�er‘HH’opwegwijzersgereserveerdalssymboolvooreenziekenhuis.

Op fietsbewegwijzering worden doorgaans twee kleuren gebruikt: groen en rood. De standaardkleur voorfietsbewegwijzeringisrood.

Degroenekleurenhetcursievele�ertypeopwegwijzers,isbedoeldomeenalterna�everecrea�everoutemeeaanteduiden, die landschappelijk aantrekkelijker is ofminder druk autoverkeer hee�. Deze route kan langer zijn dan destandaard,meest directe, route. Hieraanwordt toegevoegd: “Alleen op keuzepuntenwordt de kleurencombina�egroenopwittoegepast.Verderoplangsderoutenietmeer.Daarishetimmersgeenalterna�everoutemeer.”(CROW,2014p.189enCROW,2016,p.191ena�eeldingopp.292).Daarnaastwordtsomsookgebruikgemaaktvanwitopbruineborden.Hiermeewordtverwezennaartoeris�scheobjecten.(CROW2014).

Er wordt echter op meerdere plaatsen in Nederland, inclusief in de provincie Utrecht,geëxperimenteerd met het gebruik van de kleurencombina�e groen op wit, voor zowelrecrea�eve routesalsbestemmingen.Hierdoorhebbengroenecursieveaanduidingen tweebetekenissen:Groenbetekentzoweleenalterna�eveaantrekkelijkeroutealseenrecrea�eveniet-geografischebestemming(‘objecten’).

Daarnaast wordt soms ook gebruik gemaakt van wit op bruine borden. Hiermee wordtverwezennaartoeris�scheobjecten.(CROW2014).

Het isdevraag inhoeverrefietsersdebetekenisvandekleurenkennenenwelkeassocia�es (betekenis)zijaandekleurentoekennen.Ookishetdevraagoffietsersdoorhetverschillendekleurgebruikinverwarringwordengebracht.Bijvoorbeelddoordattweekeerdezelfdebestemmingopdezelfdewegwijzerisopgenomen.Indefocusgroep(augustus2017),gaven2vande10deelnemersaannietpreciestewetenwatdebetekenisisvanbestemmingeningroenele�ers.Deelnemersaandefocusgroepvindendebestemmingeningroenecursievele�ersnietgoedleesbaarenverwarrend.

Hetgebruikenvanmeerderekleurenopwegwijzers,kanookeenonbedoeldneveneffecthebben.Alsslechtséénbestemminginkleurafwijktvandeanderebestemmingen,danhee�ditonbedoeldtoteffectdat juistdezeafwijkendebestemmingdeaandacht trekt.Het ‘zoeklicht’wordt immersautoma�schgetrokkennaardatgenewatafwijkt(zieparagraaf1.2.2).Zozalindekorte�jddiedefietserhee�omeenwegwijzertelezen,zijnoog/aandachtgelijkvallenophetgeenhetmeestopvalt(datwatafwijktvanderest).InhetgevalvanhetvoorbeeldstapelborduitdeOntwerpwijzervoordeFiets(CROW-Fietsberaad,2016,p.292),isdatdebestemminginhetgroen.Hierdoorkunnenfietsersonbedoeldlinksafslaan,doordatzePijnackerrechtdoornietzienstaan(VanderS�gchel(intervieweninblog,2017)).


38

Omdezeverwarringenneveneffectentevoorkomen,komtopdewegwijzersvandesnelfietsroutenooittweekeerdezelfdebestemmingtestaan.Desnelfietsroute(Utrecht–Amersfoort)zelfisimmersaldevlotsteenaantrekkelijksteroute.Om recrea�eve en andere niet-geografischeobjecten te kunnenonderscheiden vanplaatsnamenwordt hetdesbetreffende pictogram van het object op de wegwijzer geplaatst (zoals een pictogram van sta�on, ziekenhuis,kantoorterrein,recrea�egebied,museum).

Indieninspecifiekesitua�estochtweekeerdezelfdeplaatsnamenopdewegwijzerszoukomentestaan,danwordteenrelevantetoevoegingopgenomen.(BijvoorbeeldUtrecht-OostenUtrechtCentrum).

Indien wegbeheerders behoe�e hebben om langs de snelfietsroute kleinere recrea�eve bestemmingen tebewegwijzeren,kanditeventueeldoordatzijzelfwitopbruinewegwijzersplaatsen.Dezevallennietonderdeformelebewegwijzering.

èUitgangspuntenkleurgebruikü Vermijdkleurendievoorkleurenblindenlastigteonderscheidenzijn.

o Gebruikgeengroenelettersopwegwijzers(waarrood–witdestandaardkleuris).ü Zorgvoorcontrastinhelderheidtekstenensymbolent.o.v.achtergrond:donkerekleur–lichtekleur(wit).

o Donkerrood–witü Vermijdcursieflettertypeü Onderscheid,indiennodig,bestemmingenvanelkaardooraanvullendeinformatie:

o Toevoegenvaneenpictogramvoor(nietgeografische)objecteno Toevoegenvaneenspecifiekebestemming(windrichting,wijk,o.i.d.)

ü Gebruikkleurencombinatiesopwegwijzersdiebetekenisvoleneenduidigzijn.o Voorhetaanduidenvaneenziekenhuismoetdeblauweletter‘HH’wordengebruikt.

Leesbaarheid:Lees�jd,le�ergroo�eenaantalinforma�e-elementenHetaantaltelezeninforma�e-elementenopwegwijzersismedea�ankelijkvanlay-outaspectenzoalsdele�ergroo�eenlees�jd.Immershoegroterdele�ers,destegroterdeleesafstandendaarmeedestemeerlees�jdwaarinmeerwoordengelezenkunnenworden.VoordehuidigeFietshandwegwijzersenfietsstapelbordenwordteenle�ergroo�evan50-38mm.(kapitaal–onderkast)gehanteerd(CROW,2014).Voor(brom)fietsersmeteensnelheidvan18km/uisditruimvoldoende.Zijkunnendanvaneenafstandvan35m.dewegwijzerslezen.

Voor de ontwerpsnelheid van de snelfietsroute van 30 km/u is dit echter niet voldoende. Bij 6 seconden, is eenleesbaarheidsafstandvan50meternodigmeteenle�ergroo�evan80–60mm.Indeze6secondenmoetendeogenzichopdewegwijzerrichten,deinforma�elezenenverwerken.ZiedeonderstaandebijbehorendeberekeningvanVanRensMobiliteit8.

Ookalseen lees�jdvan5secondenwordtgebruikt (adviesuitCROW(2011)Seniorenproofwegontwerpbinnendebebouwdekom),isde(kapitaal)le�ergroo�evan50mmonvoldoendeomtekunnenwordengelezenbij30km/u9;

Bij5secondenleestijdisdeleesbaarheidsafstand42m.endedaarbijbehorendeminimaleteksthoogte68mm. Bij4secondenleestijdisdeleesbaarheidsafstand33m.meteenminimaleteksthoogtevan54mm.

8Opbasisvanrekennormen(CROW,96ab,deelOmleidingenentijdelijkebewegwijzering).Enmeteenleesbaarheidsafstandvan10mm/6,2voorlettertypeDd/Ee).9Rekenregel:Minimaleteksthoogteinmm.=(leesbaarheidsafstand/6,2)*10


39

Ditzoubetekenendatvoorsnelfietsrouteseengroterle�ertypeendaarmeeookgroterwegwijzersnodigzijn.Hetisteverwachten dat niet overal voldoende ruimte in de berm is voor grotere wegwijzers. Vooralsnog is hetcompromisvoorstel voor de snelfietsrouteUtrecht – Amersfoort om binnen de bebouwde kom de huidige groo�ewegwijzers10teplaatsenenbuitendebebouwdekom,daarwaarmogelijk,degroterewegwijzers.

Onderzoeklaatziendatdebenodigdefixa�e�jdvoorhetlezenvan(auto)bewegwijzeringtoeneemtinhetdonkerennaarmatedelee�ijdvordert.Ookislangerefixa�e�jdgemetenbijinforma�edragersdieonduidelijkzijnofnietvoldoenaanverwach�ngen(Jesserunetal.,1993enNoordzijetal.,1993inMerkxetal.,2016).

Uitdefocusgroep(augustus2017)bleek,dat1vande10deelnemershetoppapieruitgeprintebordmetdehuidigele�ergroo�evan55mmnietkonlezenop17mafstandineengoedverlichtezaal.Dezepersooniswelregelma�gopwegopfietspadeninderegio(metscootmobiel).

Leesbaarheid:HoeveelheidinfoDe informa�e op wegwijzers moet lang genoeg leesbaar zijn �jdens het fietsen. Uit diverse onderzoeken onderaauuttoommoobbiilliisstteen isgekekennaardehoeveelheid informa�eenbenodigde lees�jdvoorwegwijzers.Hieruitblijkt,datmensengemiddelddrieinforma�e-elementenpersecondekunnenlezenalszijhunogenalgefixeerdhebbenophetbord.HiervoorwordtvaakderekenformulegehanteerdvanVanNorrenuit1981(VanderHorst,2012b,p.80):

T=N/3+2waarbij:

T=Benodigdelees�jdinseconden

N=Aantalinforma�e-elementenopdewegwijzer

Of en hoe deze formule voor lees�jd van wegwijzers voor automobilisten) ook toe te passen is voor fietsers enfietswegwijzers,zounaderonderzochtmoetenworden.

Steldatdezeformulerechtstreeksnaardefietsvertaaldzoukunnenwordendanbetekentditdatbij4secondenlees�jd,zesinforma�e-elementen(bestemmingen,rich�ngen,routenummer,etc.)gelezenkunnenworden.Bij5secondenzijnditnegeninforma�e-elementen.

Weggebruikerskunnenmaareenbeperktehoeveelheidinforma�etegelijkaan.ZovondDicke(2012)ineensimulator-experiment dat het aanbieden van een grote hoeveelheid informa�e, leidt tot het geheel negeren van deinforma�ebron.Mogelijk doordat men denkt de informa�e toch niet allemaal te kunnen lezen, begint menmaarhelemaalnietaanhetlezenervan.Dezebevindingonderstreeptdeurgen�eomperloca�edehoeveelheidinforma�eopwegwijzers tebeperken.Omdiereden ishetnodigomeenzorgvuldigeafwegingtemakenwelke informa�eopwelke wegwijzers geplaatst wordt. Dit om onnodige ballast te voorkomen. Zo is het de vraag of zowel hetsnelfietsroutenummer,alsdenaamvanderoutealseenspecifiekroutelogoopdewegwijzergeplaatstmoetworden.Daarbijdienterookvoorgewaakttewordendatdewegwijzernietterommeligwordt(VanderS�gchel,interview).

10Dehuidigegroottewegwijzersmeteenletterhoogtevan50mmisbij30km/ueneenmimimumleestijdvan4secondenop31m.telezen.


40

Herkennenvaninforma�e-elementenDeweggebruikerhoe�nietalleitemsopeenwegwijzertelezen.Hetgaateromdathijhetitemherkent.Hetherkennenvanwoorden/plaatsnamengaatsnellerdanlezen:

Doordatdeweggebruikerkanstoppenmetlezenophetmomentdathijdebewusteplaatsnaamheeftgevonden.Gemiddeldhoeftslechtsdehelftvandenamentewordengelezen.(VanderHost,2012).VolgensvanderHorst(2012b,p.81)kaneenautomobilistopwegwijzersopautosnelwegen8bestemmingenlezen.

Doorhetherkennenvanwoordbeelden.Tekstenzijnbeterleesbaaralszenietinhoofdlettersgeschrevenzijn.Bijteksteninhoofdletters,lijkendelettersonderlingveelopelkaarenishetwoordbeeldlastigerteherkennen(VanderStigchel(2016)enHooge(2015)).

Van derHorst (2012b) komt voor de autobewegwijzering tot de conclusie dat 8-10 plaatsnamen op een bord nogacceptabelis.

Om de benodigde lees�jd van wegwijzers te verkleinen, raadt Van der S�gchel (interview) dan ook aan om denetwerkdoelen(UtrechtofAmersfoort)bovenaanopwegwijzersteplaatsen.DemeestefietserswetendoorgaanswelwaarUtrechtenAmersfoortongeveerliggen.EnzewetenookweldatSoestergensopdewegrich�ngAmersfoortligt(vanafUtrecht).Denetwerkdoelenzijnbelangrijkerdandetussenliggendeplaatsnamenvoorhetrich�ngsgevoel.Alsdenetwerkdoelenbovenaandewegwijzerstaan,danwordendezeheteerstgelezenenherkend(medeopbasisvanwoordbeeldenverwach�ngen).

Gezien de rela�e tussen le�ergroo�e, leesafstand, hoeveelheid informa�e en de herkenbaarheid van informa�e-elementen, is het aan te bevelen om specifiek voor fietswegwijzers in een vervolgonderzoek de noodzaak van hetgroterele�ertypeendaarmeedegroterebordenteonderzoeken.Ditmedeinrela�etotdehoeveelheid(rekenformulevan Van Norren) en herkenbaarheid van de informa�e op de wegwijzers. Als er een beperkt aantal informa�e-elementen op dewegwijzers staan en als de bestemmingen vlot herkend kunnenworden, zijn groterewegwijzerswellichtniet(overal)nodig.

èUitgangspuntenleesbaarheidenlees�jdü Kiesvoordewegwijzerseenlettertypeformaateneenbijbehorendeleesafstandwaarbijfietsersmeteensnelheid

van30km/uvoldoendetijdhebbenomdeinformatieopdewegwijzerstelezenenteverwerkenalvorenszijeenkeuzemoetenmaken.

ü Beperkdehoeveelheidinformatie-elementenopdewegwijzer.o Maximaal8bestemmingenopwegwijzers.Specifiekvoorsnelfietsrouteswordtaanbevolenomditverder

tebeperkentotmaximaal6bestemmingen.ü Verkortdebenodigdeleestijddoorgebruiktemakenvanherkenning.

ü Maakgebruikvanhetherkennenvanwoordbeelden:Woorden,zoalsplaats-ofwijknameninonderkast(kleineletters)maarwelmeteerstelettervannaaminbovenkast(hoofdletter).

ü Gebruik(plaats)namendiedemeestefietsers(her)kennen.

4.4VoorwegwijzersDevoorwegwijzer (zieparagraaf4.2.1) lijkt ingrote lijnenophetFietsstapelbord,zoals inCROW-Fietsberaad(2016,p.292)enCROW(2014en2016) isopgenomen.Devoorwegwijzer isnetalshetfietsstapelbordopgebouwduiteenwitoproodachtergrondkaderenroodopwitbestemmingenkaders.

Achtergrondkader:SFRrouteherkenningVoorhetvergrotenvandeherkenbaarheidvandesnelfietsroutewordtaandebovenkantvanhetbord extra ruimte gecreëerd waarin de naam en het logo van de specifieke route kan wordenopgenomen.

ZokanbijvoorbeelddeSFRUAzeerfunc�oneel(maarmindercrea�ef) ‘Utrecht–Amersfoort’wordengenoemd.Alsdezefunc�onelenaamwordttoegepast,danishetwelaanteradenomindeomgekeerderijrich�ngdezenaamaantepassenin‘Amersfoort–Utrecht’.Ditomonnodigeverwarring,bijfietsersrich�ngUtrecht,tevoorkomen.


41

Achtergrondkader:PijlenopdebordenVoorhetaanduidenvanrich�ngenwordenpijlengebruikt.Dezeroependirectassocia�esopmetrich�ngen.Ditkanverder worden ondersteund door de posi�e van de pijlen op de bewegwijzering zodanig te plaatsen dat ditcorrespondeertmetderijrich�ng;pijlendienaarrechtswijzenrechtsvandetekstplaatsen,pijlendienaarlinkswijzenlinks naast de tekst posi�oneren en voor recht doorgaande rich�ngen pijlen zowel links als rechts van de tekstenplaatsen.

Ditlaatste(pijlenaanbeidezijden)isnietconformCROW(2014,p193)waarbijderechtdoorgaandepijlstandaardlinksophetbordwordtgeplaatstenbijuitzonderingrechtsindienhetbordaandelinkerkantvandewegwordtgeplaatst.

Hetplaatsenvanpijlenaanbeidezijdenvanderechtdoorgaandebestemmingenhee�devoorkeur,omdaterzoeeneenduidigeenonderscheidendeposi�oneringvandepijleniswaaropdedrierijrich�ngenherkendkunnenworden.

Aanduidingenkader:VolgordebestemmingenVoordesnelfietsroutebewegwijzeringwordtaanbevolenomhetnetwerkdoel(UtrechtofAmersfoort)al�jdbovenaante plaatsen.Ook als deze niet rechtdoor gaand is (maar links- of rechtsaf). Dit verkort de benodigde lees�jd, doorherkennenvanplaatsnaamendebijbehorenderijrich�ng.Daarnaastishetzodatalshetnetwerkdoelindebovenstetekstkader wordt geplaats, deze direct geassocieerd kan worden met de naam van de snelfietsroute en hetbijbehorendelogo,datinhetachtergrondkaderdirectbovenhettekstkaderstaat.

Aanduidingenkader:LogoenpictogrammenopdebordenSymbolenenpictogrammenzijnsnellertelezendantekstenmitszebekendzijnbijdeweggebruikersenzemetéénoogopslagherkendkunnenworden(vanderHorst,2012b).Enmitszeleesbaarzijn.Eeneenvoudigontwerpdraagtbijaandeleesbaarheid(Oogvereniging,2017).

Symbolenenpictogrammenhebbeneengrotezeggingskracht,zijroependirect(snelenautoma�sch)associa�esop.Hierbijishetwelbelangrijkdatpictogrammendejuisteassocia�esoproepen.

Indefocusgroepiseenoppapierafgedruktewegwijzergetoondmetdehuidigeformaten(55mmle�erhoogte).Op17meterafstandineengoedverlichtezaalwashetpictogramsta�onnietgoedleesbaar. Hierbij werd opgemerkt dat dit niet zo heel belangrijk is, omdat ze wel verwachten dat het om sta�onBilthovenging.Alserandereofmeerderepictogrammenopdewegwijzersstaan,zalnaarverwach�ngdeleesbaarheidervanwelrelevanterzijn.

Overhetfietssymbooltjeopwegwijzerszeggendedeelnemersaandefocusgroepdatdezevoorhennietnoodzakelijkis,zesnappentochweldathetomeenfietswegwijzergaat,maardathetooknietstorendis.

Alsdetekstenhetpictogramdezelfdekleurhebben,ishetbordlas�gerleesbaar.(GoudappelCoffeng(2014,p61.).Ditisvooralhetgevalindienhetpictogramdichtnaastdebestemmingstaat.

Hetsymbool lijkteenonderdeelvandeteksttevormenenerkandangeengebruikmeerwordengemaaktvanhetherkennenvanwoordbeelden(zieparagraaf4.3.1).Bijhetgebruikenvansymbolenofpictogrammenopwegwijzersmoetereenduidelijkonderscheidzijntussendebestemmingenenerzijdsendepictogrammenanderzijds.Ditkandoorte variëren in één van de bouwstenen zoals posi�e, kleur, etc. Voor de voorwegwijzers van snelfietsroutes wordtvoorgesteldomvoorpicogrammeneenvasteposi�eindetekstkaderstereserveren,namelijkvoordedesbetreffendebestemming.Enmetvoldoendeteonderscheidenafstandtussenhetpictogramendebestemmingomhetwoordbeeldvandebestemmingintacttelaten.Debestemmingenwordenopeenvasteposi�elinksuitgelijnd.Ditgee�eenrus�g,overzichtelijkenherkenbaarbeeld.


42

AfstandsaanduidingenHoewelvoorfietsersinforma�eoverdeafstandentotbestemmingenrelevanteinforma�eis,wordthetopnemenvanafstandsaanduidingen op voorwegwijzers niet aanbevolen. Maar wordt geadviseerd deze informa�e te geven opdoelenbordennahetkruispunt.

Opdevoorwegwijzerstaatreedsveelinforma�e,dienodigisomeenkeuzetemakenindetevervolgenrijrich�ng.Deafstandentotdebestemmingenspelenvoorweinigtotgeenfietserseenrolopditmomentvanroutekeuze.Hierbijuitgaande dat er nooit twee dezelfde bestemmingen op de voorwegwijzers staan. Om die reden wordt in eersteinstan�e afgezien van het toevoegen van afstandsaanduidingen op voorwegwijzers. Deelnemers in de focusgroepzoudenwelgraagdeafstandenopdevoorwegwijzerszienstaanennietpasopdedoelenbordennadekruispunten.

Alsuitevalua�eonderzoekblijkt,datfietsersdezeafstandsinforma�emissen,zalopnieuwbekekenmoetenwordenhoeenwaardezealsnogkanwordentoegevoegd.

èUitgangspuntenvoorwegwijzersü Positioneerpijlenopbewegwijzeringzodanigdatzecorresponderenmetderijrichting.Enplaatsvoorderechtdoor

gaanderichtingdepijlenaanbeidezijdenvandebestemmingen.ü Plaatsdenetwerkdoelenbovenaanopdewegwijzer. (i.p.v. de vaste volgorde van rechtdoor gaande richtingen

bovenaan).ü Gebruikalleendaarwaarmogelijkenzinvolpictogrammenopwegwijzers.Letwelopdatdecorrecteassociaties

wordenopgeroepen.ü Maakalleengebruikvanzeerbekendepictogrammen,zoalshettreinstation.Zorgdatdewegwijzeroverzichtelijk

blijft(nietrommeligerwordt)doorpictogrammen.ü Houdpicotgrammenensymbolenquaontwerpzoeenvoudigmogelijkomgoedleesbaar/onderscheidbaartezijn.ü Zorgvooronderscheidtussenpictogrammenenerzijdsendebestemmingenanderzijds.

o Reserveereenvastepositievoorpictogrammen.o Eneenvastepositievoorbestemmingen,enlijndezelinksuit.

Voorbeeldvoorwegwijzer

CROWadviezenfietsstapelborden(voorwegwijzers)voorfietsersDevoorwegwijzer lijkt veelophetfietsstapelbord zoalsdeze inCROW (2016,2014enCROW-Fietsberaad,2016) isopgenomen.Echterwijkthetopeenaantalpuntenhierookvanaf.Namelijk:

GeenbestemmingeningroencursieflettertypeopSFRwegwijzer; Extraruimteaanbovenkantwegwijzervoordenaamenhetlogovandespecifiekeroute;


43

Rechtdoorgaandepijlenaanbeidezijdenvanbestemming; Vaste locatievoorpictogramlinksvanbestemming,waarbijbestemmingenmetenzonderpictogramonder

elkaarlinkszijnuitgelijnd. Volgordevanbestemming:Netwerkdoelaltijdbovenaan(inplaatsvandichtstbijzijndebestemmingen).Ook

alsdezenietrechtdoorgaandis. Denoodzaak/wenselijkheidzalnoggetestmoetenwordenvan:

o eengroterlettertypeopSFR-wegwijzero weglatenvanafstandsaanduidingenopvoorwegwijzersSFR.

4.5Routevolgbordje:Tussen�jdserouteaanduidingOpkeuzemomentenwaarvoorwegwijzersvoordesnelfietsrouteniet gewenst of mogelijk zijn, kan ter ondersteuning voor hetvinden van de vervolgroute eventueel tussen�jdseroutevolgbordjes worden geplaatst. Hierbij denken we aansitua�es waarop de te volgen route zich niet vanzelf wijst entegelijker�jd een volledige voorwegwijzers overbodig is (zoalsBiltseRading,DeBilt).Hetroutevolgbordjeendeaantebrengenmarkeringondersteunenelkaar.

Het kleine routevolgbordje hee� dan het SFRUA-logo met een pijl in de juiste rich�ng. Eventueel zou hetroutevolgbordjekunnenwordenvoorzienvanhetroutenummer(F128),maardeverwach�ngisdatdezele�erencijfercombina�e,mindervaakvlotherkendzalwordendanhetbeeldmerkvanderoutedatinéénoogopslagherkendkanworden.

Aangezienhetomeenrela�efkleinbordjegaatis,vraagtdeopvallendheidervanomaandacht.Omdieredenhee�hetdevoorkeuromhetbordjeeenwi�eachtergrondkleur tegeven (roodopwit,waarbijhetbeeldmerkwel in kleuruitgevoerd kan worden ten behoeve van de herkenbaarheid). Wit hee� doorgaans een groter contrast met deachtergrondomgevingdanrood.Bovendienvaltwitinhetdonkerbeteropdanrood.

èUitgangspuntenroutevolgbordjesü Gebruik routevolgbordjes ter ondersteuning voor het vervolgen van de route en daar waar (volledige)

voorwegwijzersnietgewenstofmogelijkzijn.ü Hetroutevolgbordjebestaatuiteenrichtingspijlenuithetbeeldmerk/logovandesnelfietsroute.

Voorbeeldroutevolgbordje

CROWadviezenroutevolgbordjes

Omopkruispuntenteverduidelijkenwatdedoorgaanderoute iskanvolgenshetCROW(2016)eenwegwijzermetopschri� ‘doorgaand verkeer’ worden geplaatst. Dit in tegenstelling tot het voorstel om een routevolgbordje tegebruikenmeteenherkenbaarlogovandesnelfietsroute.


44

4.3DoelenbordNahetpasserenvaneenkeuzemomentenopeenrus�geloca�ewaardefietserminderaandachtvoordeverkeerstaaknodighee�,hee�defietseraandachtbeschikbaaromvaneendoelenbordaftelezenhoeveelkilometerhijnogmoetafleggenomzijndoeleneventueletussendoelentebereiken.

Hetdoelenbordgee�defietserfeedbackdathijnogopdejuistekoerszit(confirma�e)enhelpthemzichteoriënteren.Informa�e over af te leggen afstanden is voor ter plekke bekende maar ook voor ter plekke bekende fietsersinteressanteinforma�e,geziendelichamelijkinspanningdiehetfietsenvergt.Ditgeldtnatuurlijkvooralvoorfietsersdiezondertrapondersteuningfietsen.

De keuze om naast voorwegwijzers op relevante plekken na een keuzemoment ook doelenborden te plaatsen, isgelegeninhetfeitdatopvoorwegwijzersveelinforma�estaat.Doordeinforma�egedoseerdengescheidenaantereiken,hebbenfietsersdegelegenheidomdeopdatmoment relevanteaangeboden informa�e teverwerken.Hetdoelenbord kan worden geplaats na cruciale keuzemomenten en ook langs een traject, waar rela�ef lang geenkeuzemomentenzijn.

Veelvanwatisgezegdoverdelay-outvandevoorwegwijzerisookrelevantvoordoelenbord.Hetdoelenbordgebruiktdanookdezelfdele�ertypeen–groo�eenkleurenalsdevoorwegwijzer.

Voordeafstandsaanduidingeniseenvasteposi�eophetbordgereserveerd,waarbijereenduidelijkelegeruimteistussendebestemmingendebijbehorendeafstand.Ditookomhetwoordbeeldvanzowelbestemmingalsafstandzoduidelijkmogelijktelatenzijn.Omdieredenishetaantebevelenomdeposi�evanbestemmingenlinksuittelijnenenafstandenopdebordenrechtsuittelijnen.Ookwordtaanbevolenomafgerondekilometrages(ingehelegetallen)opdebordenteze�en.Ditvergootdeleesbaarheidengee�tocheenindica�evandeafteleggenafstand.

èUitgangspuntendoelenbordenü Veeluitgangspuntendiebijvoorwegwijzerszijngenoemd,zoalsoverherkenbaarheid, leesbaarheid,geldenook

voordoelenborden.ü Hetdoelenbordbevatnaasthetnetwerkdoelnogenkelerelevantevolgendebestemmingenendeafte leggen

afstanden.ü Opalledoelenbordenstaandeafstandeninkilometers(afgerondegehelegetallen)totdebestemmingen.ü Deafstandsaanduidingenzijnduidelijkgescheidenvandebestemmingen.

o Zoweldebestemmingenalsdeafstandenzijnuitgelijnd.

Voorbeelddoelenbord

CROWadviezendoelenbordenvoorfietsers

Hetplaatsenvanbordennaeenkruispunt isnietstandaard.Maardaarover is inCROW(2016)opgenomen,“Het ismogelijkopeenlangererechtdoorgaanderouteéénofmeerfietswegwijzersteplaatsenter(her)beves�gingvanderoutediewordtgevolgd.”

Literatuurreferen�es

CROW(2010)Karakteris�ekenvanvoertuigenenmensen,CROWpublica�e279,Ede

CROW(2011)Seniorenproofwegontwerp:Ontwerpsugges�esvooreenveiligerinfrastructuurbinnendebebouwdekom.CROWpublica�e309,Ede

CROW(2013)Handboekwegontwerp2013:BasiscriteriaCROW,Ede

CROW(2014)Richtlijnbewegwijzering2014,CROWpublica�e322,Ede

CROW(2015)Richtlijnenvoordebebakeningenmarkeringvanwegen2015.Publica�e207,Ede.

CROW(2016)AanvullingopRichtlijn322,Richtlijnbewegwijzering2014,CROWdigitalepublica�e,Ede.

CROW-Fietsberaad(2014)Keuzeschemasaneringpalenopfietspaden.CROWEde

CROW-Fietsberaad,(2015)Aanbevelingenfiets-enkantstroken.December2015,versie2Utrecht

CROW-Fietsberaad(2016)Ontwerpwijzerfietsverkeer.CROW-Fietsberaad,Ede

DenBrinker,B.(2016)Senioren-proofwegontwerpvoorfietsers.BlijfVeiligMobiel,Woerden.

DenBrinker,B.(2017),Veiligheidfietspadenversusfietsstroken:Isdesnorfietsweldeboosdoener?Internet:h�p://www.verkeerskunde.nl/blog/blog/is-de-snorfiets-wel-de-boosdoener.4.48749.lynkx

Dicke-Ogenia,M.(2012)Psychologicalaspectsoftravelinforma�onpresenta�on:Apsychologicalandergonomicviewontravellers’responsetotravelinforma�on.TRAILThesisSeriesT2012/5,TheNetherlandsTRAILResearchSchool,Del�.

DudekC.L.(2004)ChangeableMessagesignopera�onandmessaginghandbook.(FHWA-OP-03-070)CollegeSta�on,TexasTransporta�onIns�tute.

Fietsberaad(2011)Samenwerkenaaneenveiligefietsomgeving:Aanbevelingenvoorwegbeheerders.Publica�e19,Utrecht

GoudappelCoffeng(2013)MetropoolregioAmsterdam:Handboektoeris�schebewegwijzering.MetropoolregioAmsterdam.

Hendriksen,B.&R.Boshouwers(2017)MasterplanSnelfietsrouteF28Utrecht–Amersfoort.Loenderslootgroep.

Hooge,I.(2015)presenta�e�jdenshetHumanFactorssymposium“Waargaathetheenmetinforma�eonderweg?RWS_WVL.November2015

Kahneman,D.(2011)Onsfeilbaredenken.Nederlandsevertaling:UitgeverijBusinessContact,Amsterdam.Oorspronkelijke�tel;ThinkingFastandslow.Farrar,StrausandGiroux,NewYork.

Lay,M.G.(2004)Designoftrafficsigns.In:Castro,C.,T.Horberry(eds)Thehumanfactorsoftransportsigns.p25-48.CRCpress,BocaRaton.

Martens,M.H.,J.W.A.M.Alferdinck,T.Hof(2009)Afwegingskadervoordebeoordelingvanmogelijkafleidendeobjectenlangsauto(snel)wegen.InopdrachtvoorRijkswaterstaatDVS.

Merkx,C.,P.Schepers,W.Vermeulen,M.Lambers(2016)HumanFactorsvoorverkeersveiligheidinhetwegontwerp.Rijkswaterstaat–WVL.

Michon,J.(1985)Cri�calreviewofdriverbehaviormodels:whatdoweknow,whatshouldwedo?InL.Evans,&R.Schwing(eds)Humanbehaviorandtrafficsafety(pp.485-520).NewYork:PlenumPress

Oogvereniging(2017)Website:h�ps://www.oogvereniging.nl/leven-werken/boeken-lezen/handreiking-bruikbaarheid-gedrukte-tekst/

Pol,M.(2016)Hoegebruikenweggebruikersbewegwijzering?VerkennendestudienaarHumanFactorsinbewegwijzering.InopdrachtvanRWS-DVS


46

Schepers,J.P.&DenBrinker,B.P.L.M.(2011)Whatdocyclistsneedtoseetoavoidsingel-bicyclecrashes?Ergonomics54,315-327.

Schepers,J.P.(2013)Asaferroadenvironmentforcyclists:Proefschri�,TechnischeUniversiteitDel�

Spapé,I.(2017),FietsroutesinDuitsland:UmdieEckegehen,maartochheelanders.

SWOV(2017)Websiteh�ps://www.swov.nl/topics/verkeersveiligheid-cijfers

Theeuwes,J.(2012)Selfexplainingroadsintrafficsystem.In:Theeuwes,J.,R.VanderHorst,M.Kuiken(2012)Designingsaferoadsystems:Ahumanfactorsperspec�ve.ISBN9781409443889.Ashgate,Surrey,England

VanderHorst(2012a)Theperformanceofroadusers.In:Theeuwes,J.,R.VanderHorst,M.Kuiken(2012)Designingsaferoadsystems:Ahumanfactorsperspec�ve.ISBN9781409443889.Ashgate,Surrey,England

VanderHorst(2012b)Informa�oncarriersmeetbasicergonomicprinciples.In:Theeuwes,J.,R.VanderHorst,M.Kuiken(2012)Designingsaferoadsystems:Ahumanfactorsperspec�ve.ISBN9781409443889.Ashgate,Surrey,England

VanderS�gchel,S.(2016)Zowerktaandacht:Opvallen,kijkenenzoekenineenwereldvolafleiding.MavenPublishing,Amsterdam.

VanderS�gchel,S.(2017)Blog:Zowerktaandachtinhetverkeer.

h�p://www.crow.nl/mobiliteit-en-gedrag/weblog/juli-2017/zo-werkt-aandacht-in-het-verkeer?utm_medium=email&utm_campaign=weblog+mobgedrag&utm_content=mailalert&utm_source=20170731-kpvv

VanOsta,J.&Tiellemans,J.(2016)Evalua�epilotzichtbaarheidfietspadN631,AnteagroupinopdrachtvoorprovincieNoord-Brabant.

Verkeersnet(juli2016)h�ps://www.verkeersnet.nl/18801/drenthe-kiest-voor-andere-middenbelijning-fietspaden/

Weijermars,W.;Korving,H.;Schagen,I.van;Goldenbeld,Ch.;Bos,N.(2016)MonitorVerkeersveiligheid2016:Toenameverkeersdodenenerns�gverkeersgewonden.SWOV,DenHaag.

Wildervanck,C.enK.Brookhuis(2014).Informa�everwerkingdoordeweggebruiker.In:Mobiliteitengedrag:Begrijpenenbeïnvloeden.CROW,Ede


47

Bijlage1:Verslagfocusgroep

VVeerrssllaaggFFooccuussggrrooeeppBBeelliijjnniinnggeennbbeewweeggwwiijjzzeerriinnggssnneellfifieettssrroouutteess,,2222aauugguussttuuss22001177,,ggeemmeeeenntteehhuuiissDDeeBBiilltt..

Samenva�ngvanbevindingenfocusgroepBBeevviinnddiinnggeennvvaannffooccuussggrrooeepplleeddeennoovveerrmmaarrkkeerriinnggeenn��jjddeennssffooccuussggrrooeepp

Belijningvanfietspadwordt,doorbijnaiedereen,zeergewenst. Verschillenonderlinginvoorkeurenvoordeverschillendevoorstellen. As-enkantmarkeringwordenalsnuttiggezien,zekerinbochteneninhetbos. Maarwaarschuwenvoordegladheidvanmarkeringen. Vindenkantmarkeringbelangrijk,vooralvoorzichtbaarheidvanwegverloopfietspadinhetdonker. Meestenvoordubbeleasmarkering. Zijnverdeeldoverhetaldannietaanbrengenvaneengekleurdemiddenstrook.Devoorstellenmetde

gekleurdeasmarkeringkregenzoweldemeestvoor-alstegenstemmen. Alseengekleurdemiddenstrookwordtgebruikt,dangenieteenblauwekleurdevoorkeurbovengroen,

omdatgroennietgoedzichtbaarisvoorkleurenblindenengeassocieerdwordtmetN-wegen. Verdrijvingsvlakisnietnodig/wenselijk. Letopdatopfietspadenen–strokengeenonbedoeldeassociatieswordengelegdmetwegenvoorauto’s

(groeneasmarkeringenverdrijvingsvlak). Sommigenvindenherkenbaarheidvanderoutebelangrijk-anderenminder. VindenhetnietnodigomDeStijl-ofF28-logo’saantebrengenophetwegdek.(unaniem) Eensoberfietspad/fietsstrookmeteenrustigwegbeeldzonderlogo’sophetwegdekgenietdevoorkeur. Sommigenvindeneenherkenbaresnelfietsroutegewenst.Vooranderenisditminderbelangrijk. Vergevingsgezindestoeprandisgewenst. Iedereenbegrijptdecombinatiestrepenbijfietsstroken(inhaalstrepenvoorfietsers). Dezecombinatiestreepopfietsstrookisgewenst.

BBeevviinnddiinnggeennoovveerrmmaarrkkeerriinnggeennrruuiimmwweeeekknnaaffooccuussggrrooeepp

Eenweeknadatdefocusgroephee�plaatsgevondenzijnmeestedeelnemersvooreendoorgetrokkenkantmarkeringmeteenasmarkeringindevormvandubbelekortestreepjeszondermiddenaskleurenzonderlogo’sophetwegdek.

BBeevviinnddiinnggeennvvaannffooccuussggrrooeepplleeddeennoovveerrbbeewweeggwwiijjzzeerriinngg

Voorwegwijzerszijnwenselijk(m.n.voorrecreatievefietsers(ookalszeuitderegiokomen)). Doelenbordenzijnmindernoodzakelijk,maarsomswelprettig. Op17meterafstand(ingoedverlichtezaalenterwijlmenstilstaat)ishetbordmetdehuidigelettergrootte

leesbaarm.u.v.1persoon. Inzaalmetgoedlichtispaarshetbestleesbaar,metweiniglichtisroodhetbestleesbaar. Pictogramisnietgoedleesbaar Cursiefengroenebestemmingenzijnslechtleesbaar. Wijknietveelafvanhuidigebekendebewegwijzeringquavormenkleur. Optie3heeftvoorkeur. Pijlenaanweerszijdenbestemmingenkadervoorrechtdooriswenselijk Gewonepijlengebruikeni.p.v.‘pijlenopstokje’. GGrrooeennccuurrssiieevveebestemmingenzijnnietleesbaarenverwarrend. Hetffiieettssssyymmbboooollisnietnoodzakelijkmaarooknietstorend.


48

Wenselijkomookopvoorwegwijzerskm’stezetten.

AchtergrondDooreensamenwerkingsverbandvanVanRensmobiliteit,KeuzeWegenLoenderslootGroepwordterinopdrachtvandeProvincieUtrechtgewerktaanontwerpenvooreennieuwestandaardvoordebelijningenbewegwijzeringopenlangssnelfietsroutes.Indefocusgroepwordeneenaantalontwerpenvoorgelegdaaneengroepac�eve/frequentefietsersuitderegioUtrecht/Amersfoort,dedoelgroepvoordesnelfietsrouteUtrecht–Amersfoort.DeresultatenzijnechterookbruikbaarvoordeanderesnelfietsroutesindeprovincieUtrecht.

Defocusgroep

Defocusgroepbestonduit�endeelnemers.

1. fietstveelnaarhetstationeninhetweekendrecreatief.2. heeftveelverschillendefietsen,waarondereenBullit(snellebakfiets).Fietstvoorzijnwerkveelvan

woonplaatsAmersfoortnaarUtrecht.3. maaktopzijnscootmobieltochtenvan30tot35kilometer,engebruiktdaarbijveelvuldigfietspaden.Hijheeft

grootbelangbijgoedefietspaden,omdatdekleinewieltjeselkhobbeltjedoorgeven.4. fietstvoorzijnwerkvanwoonplaatsUtrechtnaarDeBilt.Metdefietsisdatsneller.HijheeftookeenMTB.5. fietstaltijdvanwoonplaatsBunniknaarzijnwerkinDeBilt.Hijisnaareigenzeggen‘leip’vanracefietsen,

maarheeftookeenMTB.Geenauto.‘Hoemeerfietsen,hoebeter’.6. fietstophaarebikeveelvanwoonplaatsBunniknaarhaarwerkinSoest.7. iseenveelfietsereneigenaarvanmaarliefstachtfietsen,waarondereenfietsbijwerkplek.Fietstelkeweek

tweemaalvanwoonplaatsUtrechtnaarzijnwerkinDenHaag.8. gebruiktdeebikevanzijnvrouwomdekleinkinderenvanschooltehalen.Voorheenvoorhetwerkveelvan

BilthovennaarNieuwegein,nuvaaknaarBergenBosch.9. iszzp’erengebruiktvaakeenvouwfietsincombinatiemethetOV.Zevindthetzaligomindebossenrond

DenDoldertefietsen.Zijmaaktrecreatieverittenophybridefiets.10. fietstveeltussenBilthovenenUtrecht,enafentoeopdeMTB/racefietsindewijdeomgevingvanUtrecht–

Amersfoort.

DefocusgroepisgeorganiseerdenbegeleiddoorMarië�ePol(KeuzeWeg),daarbijgeassisteerddoorprojectleiderBasHendriksen(LoenderslootGroep)dietevensdeverslaglegginghee�verzorgd.

InleidingBasHendriksengee�eenkortepresenta�eoverhetprojectenderela�evanhetprojectmetdesnelfietsrouteUtrecht–Amersfoort(ziebijlage2).


49

Deel1:WegmarkeringVandrieverkeerssitua�eszijnmaximaal8mogelijkebelijningsvoorstellengemaakt.Dedeelnemersbeoordelendezevoorstellenvoordeverschillendesitua�es.Hiernawordthengevraagdwelkesitua�ehunvoorkeurhee�enwelkesitua�edoorhenafgekeurdwordt.

SSiittuuaa��ee11::BBiillttsseeRRaaddiinngg((UUttrreecchhtt))tteerrhhooooggtteevvaannddeeAA2277

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 Totaalgestemd**

Voor 1 2 2(+1)* 1 1 0 0 1(+1)* 9

Tegen 3 0 3(+2)* 0 0 1 1 0(+2)* 10

*erwarendriedeelnemersdievoor (1)of tegen (2)hetgebruikvaneengekleurdemiddenmarkeringstemden.Dezewordtzowelin1.3(groen)als1.8(blauw)toegepast.

**Slechts9voorstemmen,wantvolgenseenpanellidzatdeop�malevarianterniettussen.

Opmerkingendoordeelnemersnaaraanleidingvansitua�e1:

- ‘Nietteveeltoetersenbellen’- ‘Wittestrepenzijngladengevaarlijkbijremmenennatweer’


50

- ‘Hobbeligekantmarkeringislastigvoorscootmobiels,diezoveelmogelijkaanderechterzijkantvanhetfietspadproberenterijden’

- ‘Hetfietssymboolzorgtvoorhobbels’- ‘Hetfietssymbooliszondevanhetgeld,behalvebijfietsstroken’- ‘Het aanbrengen van het fietssymbool kan een alternatief zijn voor het plaatsen van een paaltje’ (om te

voorkomendatauto’shetfietspadoprijden).- ‘Geenlogo’soffietssymbolenaanbrengeninbochtenivmdegladheidbijregen’- ‘Kaneeneventueellogonietingepastwordentussendedubbeleasmarkering?’- ‘Deherkenbaarheidvandesnelfietsrouteisgoedmeteengekleurdemiddenstrook,alsdiemaarnietgladis’

(2x)- ‘EengroenestreepassocieerikmethardrijdenopN-wegen.Daaromvindikblauwbeter’- ‘Eengekleurdemiddenstreephelptopkruisingen,maarhoeft inhetbosniet toegepast teworden’ (2x).De

gekleurdemiddenstreepgeeftaanautomobilistenaandatzijfietsersvanbeidekantenkunnenverwachten.- ‘Dubbeleasmarkeringzorgtdatfietsersbeteraanhuneigenzijdeblijven’- ‘Fietsershoudenafstandvaneenlijn,dusbijgebruikdubbeleasmarkeringwordtdeonderlingeafstandgroter’- ‘Alleen asmarkering is ’s avonds te weinig, zeker als er geen verlichting is. Ik zou graag doorgetrokken

kantmarkeringzien,zekerinbochten’- ‘Lijnenhelpenhetverloopvanhetfietspadtezien.Ditisvooralinhetdonkerbelangrijk’.- ‘Eenstippellijnalsasmarkeringisvoldoende’- ‘Door het aanbrengen van kantmarkering wordt de breedte van het fietspad beter zichtbaar, ook voor

wegbeheerdersdiedanhopelijkbetervegen.Elderswordenfietspadenoverwoekerd,zodatmaareendeelvanhetfietspadbenutkanworden’

- ‘Fijndatdeblokkenvandeblokmarkeringaanweerszijdenaandebuitenkantvanhetfietspadliggenennietophetfietspad.Zoheeftdefietsermeerruimteophetfietspad’

- ‘Depijlenophetwegdekzijngoedomautomobilistenteattenderenoptweerichtingsfietsverkeer,metnameoprotondes.’

- ‘HetverdrijvingsvlakzoukunnenhelpendatmensenbijVRI’sbeteropdeeigenzijdezoudenkunnenblijven’- ‘Hetverdrijvingsvlakassocieerikmeermeteenautoweg’- Opdevraagofmarkeringkanhelpenomdeaandachtweerophetverkeerterichtenalsmenbijvoorbeeldop

defietseensmartphonegebruikt,antwoordteenaantaldeelnemersdatditniethelpt.- ‘Metbelijninggajepubersnietinhetgareelkrijgen’- ‘Waargoedeasmarkeringisaangebrachtmerkikdatscholierenbeterhuneigenzijdehouden’

Overigeopmerkingen:

- Eensnelfietsroutemoetweloveraltenminste4meterbreedzijn.


51

SSiittuuaa��ee22::PPaallttzzeerrwweegg((BBiilltthhoovveenn))mmeettaaaannggeeppaasstteefifieettssssttrrooookk

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 Totaalgestemd**

Voor 2 55 -- 1 - 0 0 -- 99

Tegen 2 1 -- 1 - 11((++44))** 11((++44))** -- 1100

*erwaren vier deelnemersdie tegenhetgebruik van logo’s ophetwegdekwaren.Deze kwamenvoor in zowel 2.6(s�jllogo)als2.7(F28-logo).Indezesitua�ewarenervijfuniekeontwerpenipv8.

**Slechts9voorstemmen,wantvolgenseenpanellidzatdeop�malevarianterniettussen.

Opmerkingendeelnemers:

- ‘Nietdiedrukkemetdiesymbolen’- ‘Zominmogelijkrotzooiophetfietspad’- ‘Meerruimtevoordefiets’- ‘Variant2.2.geefthetmeestrustigewegbeeld’

Overigeopmerkingen:

- ‘Vergevingsgezindetrottoirszijnwellichtbelangrijkervoordeveiligheiddanbelijning.Datisookvoordriewielersenscootmobielenbeter’

- ‘Hoehandhaafjedeherkenbaarheidvandesnelfietsroutebijwisselendestraatbeelden?’- ‘Hoezoudeblauwekleur(uit1.8en3.8)ookinsituatie2terugkunnenkomen?’- Opdevraagofmendebedoelingvandecombinatielijnbegrijpt(doorgetrokkenenonderbrokenlijn),zeggen

allentebegrijpen,datfietsershierweloverdelijnmogenrijden,maarauto’sniet.


52

SSiittuuaa��ee33::DDeeBBeeaauuffoorrttllaaaann((SSooeessttdduuiinneenn))

3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 Totaalgestemd**

Voor 1 2 0(+1)* 33 1 0 0 22((++11))** 1100

Tegen 66 0 2 0 0 1 1 0 1100

*erwas1deelnemerdievoorhetgebruikvangekleurdemiddenmarkeringis,maargeenvoorkeurhadvoorgroen(3.3)ofblauw(3.8).

Opmerkingennavsitua�e311:

- ‘Hetaanbrengenvanbelijninginhetbosheeftdehoogsteprioriteit’.

Voorkeurweeknadatfocusgroephee�plaatsgevondenRuimeenweeknadefocusgroepiseenmailaandedeelnemersgestuurdmet5mul�plechoicevragenoverbelijning.7vande10deelnemershebbendevragenbeantwoord.Indeonderstaandetabelzijndeantwoordenweergegeven.Hieruitblijktdatdemeestenvoorkeurhebbenvoordoorgetrokkenkantmarkeringmeteenasmarkeringindevormvandubbelekortestreepjeszondermiddenaskleurenzonderlogo’sophetwegdek.

VVrraaggeenn aaaannttaall

1.Wathee�jevoorkeurvoorwatbetre�dekkaannttssttrreeeepp(tussenfietspadenberm)?

a. Geenkantstreep 2

b. Doorgetrokkenlijn 5

c. Onderbrokenstrepen

11Weinigopmerkingenspecifiekvoordezesitua�e,omdatdemeesteopmerkingenaleerderzijngemaakt.


53

VVrraaggeenn aaaannttaall

2.Wathee�jevoorkeurvoorwatbetre�deaassmmaarrkkeerriinngg(middenstreepbijtweerich�ngsfietspaden)?

a. Kortestreepjes(zoalsnuopsommigefietspaden) 5

b. Langerestrepen 2

3.Wathee�jevoorkeurvoorwatbetre�deaassmmaarrkkeerriinngg(middenstreepbijtweerich�ngsfietspaden)?

a. Enkelestrepen 2

b. Dubbelestrepen 5

VVrraaggeennVVeerrvvoollgg aaaannttaall

4. Wat hee� je voorkeur voor wat betre� de kklleeuurr tussen de aassmmaarrkkeerriinngg (midden streep bijtweerich�ngsfietspaden)?

a. Meteenblauwekleurtussendubbelestrepen 1

b. Geenkleurtussendestrepen. 6

5.Wathee�jevoorkeurvoorwatbetre�eventuelellooggoo''ssoopphheettwweeggddeekkvandesnelfietsroute?

a. Logo'sopdiverseplaatsenophetwegdek

b. b.Sporadischlogo'sophetwegdek,namelijkalleenopcrucialeplaatsen(zoalsbijkruispunten,waardesnelfietsroutelinks-ofrechtsafslaat)

2

c. Geenlogo'sophetwegdek. 5

Eendeelnemergeeftdeaanvullingenopzijnantwoordenmee:- ‘In principe voorkeur voor minimale belijning. Daarbij weet ik niet wat de invloed van belijning is op de

fietsveiligheid.Datzoumijnkeuzenogkunnenveranderen’.- ‘Markeringbelangrijkisopfietspadenzonderverlichting.Eendoorgetrokkenstreeppastnietzoinhetbos;wordt

zo’nsnelweg.’- ‘Bangdatmarkeringgladis’.- Belijningmoet,maardekosten (aanlegenonderhoud) zijnookbelangrijk.Andere fietszaken zoalsoverrijdbare

(schuine)trottoirbandenzijnookbelangrijk.

Tweedeelnemersmaakteninhunantwoordmailnogdeopmerkingdatdebreedtevanhetfietspad(weg)belangrijkis.- ‘Deeffectievebreedteperrichtingzouminimaal2metermoetenzijn.’- ‘Verder nog een opmerking over smalle wegen waar ook auto's rijden, deze wegen zijn zo'n 3 meter breed.

Voorbeelden:BisschopswegtussenDeUithofenZeist,deZandlaantussendeBirkstraatenhetspoorinAmersfoort.Ditzijnsmalleonverlichtewegenmetweinigautoverkeer,maarmetdefietseenautopasserengaatmaarnet.Watvoorbelijningzouhierkunnen?’


54

Deel2:Bewegwijzering(BWW)Naeenkortepauzewerddefocusverlegdnaarbewegwijzering.Marie�egee�eenkorteuitlegoverdesystema�ekvan bewegwijzering met evt. voorwegwijzers – voorafgaand aan kruispunt, besliswegwijzers (handwegwijzers opkruispunt)endoelenborden(nakruispunt).Demeestenvindenhetplaatsenvanvoorwegwijzerseengoedidee.

Dedeelnemerswordeneropgewezendatdegetoondevoorbeelden/afdrukkenvanbewegwijzeringhypothe�schzijn,waarindiversecombina�esvanelementenindebordenindewerkelijkheidniettegelijkkunnenvoorkomen,zoalsineerstevoorbeeld,waarjevoorsta�onBilthovenzoweleenpijlnaarlinkshebtalseen(andere)pijlnaarrechts.

BBWWWW11::““WWaarreeggrroooo��ee””::LLeeeessbbaaaarrhheeiidd

Hiertoewarenvierafdrukkenoppapiervanvoorwegwijzersopwaregroo�ebeschikbaar,die op een afstand van circa 17meter beoordeeldwerden door de deelnemers van defocusgroep. Twee borden waren qua le�ergroo�e vergelijkbaar met de richtlijnen vanhuidigestapelborden(voorwegwijzers),1inhetrood-witen1inhetpaars-wit.De2anderebordenwaren8/5egroter,eveneensinrood-witenpaars-wit.

LLeeeessbbaaaarrhheeiiddhhuuiiddiiggffoorrmmaaaattllee��eerrggrroooo��ee

- Het‘bord’wasvoorééniemandnietleesbaarop17meterafstand.- Hetstationssymboolophetkleinebordwasvoor4mensennietonderscheidbaar,maarwel‘raadbaar’.- Decursievegroenetekst‘DenDolder’wasvooreenaantalmensenslechtleesbaar.- Bijgoedeverlichtingwashetpaarsebordvoor9mensenduidelijkerdanhetrodebord.- Maarbijmatigeverlichtingwashetrodebordbeterleesbaardanhetpaarsebord.- Debestaanderichtingpijlenwordenbetergewaardeerddande‘pijlenopstok’,diezijnonduidelijk- Defocusgroepverwachtdathetbordmetdetekstinhuidigelettergroottevolstaat.

Opmerkingen:

- ‘Zwartelettersopwitteachtergrondisnogbeter’- ‘Degroenetekstmoetnietooknogeenscursiefzijn’

BBWWWW22::WWaarreeggrroooo��ee::iinnvveennttaarriissaa��eevvaannoovveerriiggeeooppmmeerrkkiinnggeennoovveerrvveerrsscchhiilllleennddeeeelleemmeenntteennvvaannhheettbboorrdd

- 2personengevenaannietpreciestewetenwathetbetekentalseenbestemmingingroenelettersophetbordstaat.

Overigeopmerkingendeelnemers:

- ‘De groene bestemmingen worden niet eenduidig toegepast, kan zowel een langere, meer recreatieveverbindingbetekenenalseenrecreatievebestemming’

- ‘Bijeenbestemmingdie zowel roodalsgroenaangegevenwordt,dienendekilometersvermeld tewordenzodatdefietsereenafwegingkanmaken’

- ‘Iserietstebedenkenwaarmeeonverharde/halfverhardefietspadenaangegevenkunnenworden?’- ‘Hetfietssymboolmagerbestop,maarhetisnietergalshetonherkenbaaris’- ‘Diegrotebordenzijnnietnodig,wantdevastewoonwerkfietserskennendewegenkijkenernaverloopvan

tijdnietmeernaar’- ‘Vooronbekendefietsersisduidelijkleesbarevoorinformatiebelangrijkenwenselijk’.


55

BBWWWW33::OOvveerrzziicchhttmmeettmmeeeerrddeerreeoopp��eess

Algemeneopmerkingendeelnemers:

- ‘Consequentdezelfdestijltoepassen’- ‘Deeerstedrieoptieszijnherkenbarefietsbewegwijzering’- ‘Er kan verwarring ontstaan doordat utilitaire en recreatieve informatie op 1 bewegwijzeringsbord

samengebrachtworden.Beterishetombeidegescheidentehouden’- ‘Desnelfietsrouteopdebordenkandooreenlogogeaccentueerdworden,ofdoorhetgebruikvaneenandere

kleur(danroodopwit)’- ‘Doorhetgebruikvanverschillendekleuren(groen,rood,paars,bruin)ontstaateenkakafonieaanbebording’- Alsgroenekleur (alternatieve) recreatieveroutewordtgebruikt,dan ishetnodigomkm’sopdebordente

zetten.- ‘Hetisnietnoodzakelijkomdeverschillendestromenendoelengescheidentehouden’.Ditn.a.v.“Soest”op

hetborddatnietlangsdeSFRligt.- ‘Nietteverafwijkenvandebestaandefietsbebording,ivmherkenbaarheidvoorfietsersenanderemobilisten’- ‘PasnadiepnadenkenweetmenwatUSPuit‘USPDeUithof’betekent.DeUithofwordtherkenbaardergeacht.

Ookwordtvervolgensverwezennaar‘USPBilthoven’.- USPiswaarschijnlijkookwelweerteleren.- ‘Bordendieonderbomenstaanmoetenschoongehoudenworden,anderswordenzeviesenonleesbaar’- Nagerichtevraag:Pijlenaanweerszijdenvanrechtdoorgaanderichtingisduidelijk.- Bewegwijzeringmoetpasaangebrachtwordenalseensubstantieeldeelvandeinfrastructuuraangepastis.Nu

alplaatsenzoueenvlagopeenmodderschuitzijn.Prioriteit ligtbijbelijningen (inDeBilt)verwijderenvanvarkensruggen’.

- Eriskortgesprokenn.a.v.devraagofhetaltijdbovenaanplaatsenvandehoofdrichting(utrechtofA’frt)-ookalsdezeafslaat-handigisofniet.Hierisgeenduidelijkeuitspraakopgekomen.Eenaantaldeelnemersgeeftaanditwellogischtevinden.Menheeftditiniedergevalnietzelfopgemerktinhetoverzichtinoptie1,waarmenvoorAmersfoortenDenDolderlinksafmoet.

Navop�e1

- ‘Deruiterinoptie1islelijk’- ‘DeruiterwordtookinDuitslandtoegepastenzorgtdaarvoormakkelijktevolgenfietsroutes’

Hetgebruikenvaneen‘ruiterbordje’metdaarondereenpijlwordtdesgevraagddooreenaantaldeelnemerswelhandiggevondeni.p.v.eenvolledige(voor)wegwijzer.

Navop�e2

Geenopmerkingen

Navoptie3:


56

- ‘Optie3isgelijkduidelijk’- ‘Optie3heefteenmooikader’- ‘HetbovenbordUtrecht-Amersfoortnietoveraltoepassen’

Navoptie4:- ‘Optie4isoverzichtelijk’(2x)- ‘Optie4lijktteveelopautobewegwijzering’- ‘Optie4’isnietconsistentmetoverigebewegwijzeringvoorfietsers.(Nietopsommigeplekkenhetenetype

bordgebruikenenopeenandereplekeenandertypebord).

BBWWWW44::DDooeelleennbboorrddeenn

Deelnemersaandefocusgroepkregen3op�esvaneen‘Doelenbord’getoond.

Opmerkingendeelnemers:

- ‘HetisonduidelijkdatSoestnietophettracévandesnelfietsrouteligt’- ‘Deafstandenkunnen/moetenookopdevoorwegwijzersaangegevenworden’- ‘Eendoelenbordgeefthooguitdebevestigingaanonbekendefietsersdatzeopdejuistewegzitten.Isdatin

tijdenvanGPS-wijzersenGooglemapsnogwelnodig?’- Tweeanderenreagerenhieropdatditgeldtvoorde‘zekerefietser’zoalsdeforens,maarvoorde‘onzekere

fietser’dievaak(recreatief)fietstisbewegwijzeringwelbelangrijk.Waarbijwerdtoegevoegd:‘...zoalsik’.

Eendeelnemerheefteenweeknadatfocusgroepheeftplaatsgevondennog(maals)devolgendeopmerkingengemaakt(viamail):- Ikvindhetoverdreven,eenbord50metervantevoren,danophetkruispuntzelfendanweereenborderna.Wat

mijbetreftiseenbordvoorhetkruispuntvoldoende.Motivatie:o Kosten;anderezakenhebbenmeerprioriteit.o Derecreatievefietserheeftgeenhaast,dewoon-werkfietserkentderoutewelnaeenoftweekeer.o VeelfietsershebbenGPSnavigatie,alleentijdensdefocusgroepavonddusniet.Enjongerenwerkennog

meermetsmartphonesvoornavigatie.o Ikhebtijdensfietstochtennooitgedachtwatzoudergelijke(autosnelweg)bebordinghandigzijn.o Hetmoetnieteengrootbordenfietspadworden.

Deel3:“Laatstevraag”:Ishetwenselijkomdesnelfietsroutealteherkennen�jdensderealisa�efase?- Geenlogo’sophetwegdekaanbrengenzolangderoutenietgrotendeelsgereedis.- ‘Plaatslieverinformatiebordendatergewerktgaatwordenaandeaanlegvaneensnelfietsroute,zoalsinDe

BiltisgebeurdbijderouteBilthoven-DeUithof-Houten’.


57

Bijlage2:Presenta�et.b.v.Focusgroep

BasHendriksen,LoenderslootGroep

VVeerrbbeetteerriinngg bbeelliijjnniinngg eenn bbeewweeggwwiijjzzeerriinngg oopp

ssnneellffiieettssrroouutteessFocusgroep, 22 augustus 2017

Wat is een Snelfietsroute?

“Een snelfietsroute is een directe fietsverbinding met weinig obstakels, zoveel mogelijk voorrang voor fietsers, weinig hinder van ander verkeer en glad asfalt. Hierdoor fietst u zo makkelijk mogelijk van en naar uw bestemming en bespaart u tijd. Bestaande fietsroutes, met name langs fileknooppunten, worden verbeterd.”

Voordelen Snelfietsroute

Masterplan 2 Thema’s:

- Koppeling met De Stijl- Fietspad van de toekomst


58

Bijlage3:Profieltekeningenwegmarkering

BerendJanBel,VanRensMobiliteit


59

Bijlage4:Bewegwijzering

BerendJanBel,VanRensMobiliteit


60

Bijlage5:BeeldmerksnelfietsrouteUtrecht-AmersfoortVincentvanBaar,BurovanBaar


61

Bijlage6:Impressiesnieuwewegmarkering

BerendJanBel,VanRensmobiliteit


62


63


64

Bijlage7:Materiaaladvieswegmarkering

MauriceVeltrop,VanRensmobiliteit

11::VVeelluurroouutteeRRoossssiiggnnooll((wwiittttyyppeeIIII//kklleeuurrttyyppeeII))Eigenschappen:

- Levensduur:tot4jaaroprijbanenmetnormaleintensiteiten,tot6jaaropfietspaden- Verhoogdenachtzichtbaarheidbijnatweer(typeII)- SlijtvastKoudplastproduct(2componenten)- Hechtgoedopasfalt,betonenelementenverharding- Sneleneenvoudigaantebrengen- Verkrijgbaarinwiteninkleur- Vlakketoepassing<0.5mm(minimaaltactieleffect)- Stroefheidaantepassenaansituatie

Toepassingsgebieden:

- As-markering(lengtemarkering)opalleondergronden- Kant-markering(lengtemarkering)opeenondergrondvanelementenverharding- Kant-markering(lengtemarkering)bijaanliggendefietspaden- Figuratieopkruisingenelementverharding- Logo`senfiguratieopfietsroutewaarnormaaltactieleffectnietgewenstis- Gekleurdemarkeringen

Keuzemotivatie:DekeuzevoorVelurouteRossignolisvoortgekomenuithaartoepasbaarheidopdiverseondergronden,haarhogereflectiewaardeendetoepasbaarheidindiversekleurenenwit.Dit2componentenproductisergslijtvastenwordt dun aangebracht. Hierdoor is het trilling effectminder,waardoor fietsers op het fietspadminder hinderervaren.Ookbijaanliggendesituaties,waarookauto`soverrijden,kiezenveelwegbeheerdersvoorditproductomgeluidshinderteverminderen.22::TThheerrmmooDDoott((ttyyppeeIIII))Eigenschappen:

- Levensduur:tot5jaaroprijbanenmetnormaleintensiteiten,tot10jaaropfietspaden- Blijvendereflectie- Thermoplastproduct- Hechtgoedopasfaltenbeton- Sneleneenvoudigaantebrengen- Goedeafwatering- Verkrijgbaarinwit- Toepassing3mmdik(normaaltactieleffect)


- Kant-markering(lengtemarkering)opeenondergrondvanasfaltofbetonKeuzemotivatie:DegoedeenblijvendereflectiewaardeincombinatiemethettactieleeffectheeftervoorgezorgddatThermoDot een overwogen keuze is geweest voor de toepassing als kantmarkering op fietspaden. Deze type IImarkeringreflecteertuitermategoedindenachtondernatteomstandigheden,doordegoedeafwatering.Hettrillingeffectdatdefietserwaarschuwtzodraertedichtbijdekantgeredenwordtiszeerwenselijkgebleken.


65

33::TThheerrmmooppllaasstt((TTyyppeeII))Eigenschappen:

- Levensduur:tot5jaaroprijbanenmetnormaleintensiteiten,tot10jaaropfietspaden- Blijvendereflectie- Thermoplastproduct- Hechtgoedopasfaltenbeton- Sneleneenvoudigaantebrengen- Verkrijgbaarinwit- Toepassing3mmdik(normaaltactieleffect)


- Figuratieopkruisingenvanasfaltofbeton- Attentieverhogendemarkering,zoalsnabijobjecten

Keuzemotivatie:DehogematevanduurzaamheidalsmededeonderhoudsvriendelijkheidvanThermoplastisredevoortoepassingbijfiguratieopkruisingenwaarookautoverkeerrijdt.OokalsattentieverhogendemaatregelisThermoplasteenzeergeschiktproductdoorhaargoedeverwerkbaarheid.44::PPrreeccooCCrryyllRReeiibbeeppllaassttiikk22KKffiieettssppaaddccooaattiinnggEigenschappen:

- Levensduur:tot5jaaropfietssuggestiestrokenmetnormaleintensiteiten,tot10jaaropfietspaden- Blijvendelastisch- UVbestendig- Kleurvast- Hechtgoedopasfaltenbeton- Sneleneenvoudigaantebrengen- Stroefheidaantepassenaansituatie


- Aanliggenderodefietsstrokenopeenondergrondvanasfaltofbeton- Fietsoversteken/plateau`s- Fietsstrokenoprotondes

Keuzemotivatie:Dezemachinaalaantebrengenfietspadcoatingmetblijvendelastischeenstroeveeigenschappenisuitermate geschikt voor fietsstroken waar ook zwaar verkeer gebruik vanmaakt. De slijt- en kleurvaste coating iseenvoudigmachinaal(aanliggend)enhandmatig(vrijliggend)aantebrengenendusveelvoudigtoepasbaar.55.. BBeewweezzeennpprroodduucctteennwweellkkeenniieettggeekkoozzeennzziijjnn::

- Wegenverf:Onvoldoendeduurzaaminlevensduur- Plakmarkering:Inbochtenonvoldoendelevensduur/hogekosten- Agglomeraat(spetter):Nieteenvoudigteonderhouden

Verbeterde wegmarkering en bewegwijzering op snelfietsroutes · 2016). In maart 2017 hee de...

Documents

Transcript of Verbeterde wegmarkering en bewegwijzering op snelfietsroutes · 2016). In maart 2017 hee de...