Verantwoorde en Rechtvaardige Mijnbouw in...

Verantwoorde en Rechtvaardige Mijnbouw in Ontwikkelingslanden

Master in de Milieuwetenschap Academiejaar 2008-2009

Breemersch Koen François Nick

van der Hoeven Julia Verhaert Vera

Afsluiting Masterproef : juni 2009 Promotoren : Prof. Dr. De Deckere Eric Prof. Dr. De Feyter Koen

Prof. Dr. Erreygers Guido Prof. Dr. Van Sprundel Marc

3

Inhoudsopgave

Gemeenschappelijk deel: verantwoorde en rechtvaardige mijnbouw in ontwikkelingslanden ....7

Mijnbouw in ontwikkelingslanden.........................................................................................................7

Mijnbouw in Guatemala.......................................................................................................................8

Marlin mijn ........................................................................................................................................10

Gemeenschappelijke inleiding...........................................................................................................12

Deel I: De impact van mijnbouw op de kwantiteit en kwaliteit van gronden oppervlaktewater:

een case-study van de Marlin goudmijn in San Marcos, Guatemala. ...........................................15

1. Inleiding ........................................................................................................................................19

2. Gebiedsbeschrijving.......................................................................................................................22

2.1. Klimaat .......................................................................................................................................22

2.2. Hydrologie en geohydrologie.......................................................................................................23

2.3. Lokale bevolking.........................................................................................................................24

3. Wetgeving rond mijnbouw en watergebruik in Guatemala...............................................................24

4. De Marlin mijn...............................................................................................................................26

4.1. Het goud- en zilverwinningsproces .............................................................................................27

5. Nadere analyse van de pressures .................................................................................................30

5.1. Mogelijke invloed op de waterkwantiteit ......................................................................................30

5.2. Mogelijke invloed op de waterkwaliteit.........................................................................................32

5.2.1. De Tailings Storage Facility .....................................................................................................32

5.2.2. Zure drainage..........................................................................................................................34

5.2.2. Het gebruik van cyanide ..........................................................................................................35

5.2.3. Toename van erosie................................................................................................................36

6. Beschrijving van de toestand (State) van het oppervlakte- en grondwater......................................38

6.1. Waterkwantiteit ...........................................................................................................................39

6.2. Waterkwaliteit .............................................................................................................................39

6.2.1. Monitoring door Montana Exploradora.....................................................................................39

6.2.2. Monitoring door COPAE..........................................................................................................44

7. Aanbevelingen voor toekomstige monitoring..................................................................................46

7.1. Waterkwantiteit ..........................................................................................................................47

7.2. Waterkwaliteit.............................................................................................................................48

8. Besluit...........................................................................................................................................49

Abstract ............................................................................................................................................53

Bibliografie........................................................................................................................................54

Deel II: Gezondheidsproblemen tengevolge van werken en wonen in de mijnbouwgebieden ...59

Voorwoord ........................................................................................................................................61

Inleiding............................................................................................................................................63

Methodologie ....................................................................................................................................65

4

1. Mogelijke gezondheidseffecten tengevolge van werken en wonen in mijnbouwgebied ...................66

1.1 Gezondheidseffecten tengevolge van werken in een mijn............................................................66

1.1.1 Ongevallen...............................................................................................................................67

1.1.2 Volksgezondheid......................................................................................................................67

1.1.3 Preventie..................................................................................................................................71

1.2 Gezondheidseffecten tengevolge van wonen in mijnbouwgebied.................................................72

1.2.1 Gezondheidsimpact..................................................................................................................72

1.2.2 Sociale Impact..........................................................................................................................74

1.2.3 Preventie..................................................................................................................................76

2. Case study: San Miguel Ixtahuacan, Guatemala............................................................................78

2.1 Socio-culturele schets .................................................................................................................78

2.2 Huidige gezondheidsproblemen in de gemeente San Miguel .......................................................81

2.2.1 Gezondheidseffecten tengevolge van werken in een mijn .........................................................82

2.2.2 Gezondheidseffecten tengevolge van wonen in mijnbouwgebied ..............................................83

2.3 Gezondheidsproblemen in de toekomst.......................................................................................86

2.4 Aanpak .......................................................................................................................................87

3. Besluit...........................................................................................................................................89

Abstract ............................................................................................................................................90

Bibliografie........................................................................................................................................91

Deel III: De relevantie van conventie 169 voor lokale mijngemeenschappen, Casestudie de

Marlin mijn.......................................................................................................................................95

Voorwoord ........................................................................................................................................97

Inleiding............................................................................................................................................99

1. Theoretisch gedeelte...................................................................................................................101

1.1 Lokaal .......................................................................................................................................101

1.2 lokale gemeenschappen............................................................................................................101

1.3 Mensenrechten .........................................................................................................................102

1.4 Globalisering.............................................................................................................................102

2. Beschrijvend gedeelte.................................................................................................................104

2.1 Veranderingen economische situatie .........................................................................................104

2.1.1 Nationale veranderingen ........................................................................................................104

2.1.2 Sociale exclusie en marginalisering .......................................................................................105

2.2 De lokale gemeenschappen ......................................................................................................107

2.3 De Marlin mijn...........................................................................................................................108

2.4 Conventie 169...........................................................................................................................109

2.5 Binnenlandse wetten en beleid met betrekking tot mijnbouw......................................................110

2.6 Gebruik conventie 169 ..............................................................................................................113

2.6.1 Protest in San Miguel .............................................................................................................114

2.6.2 Referendum Sipacapa............................................................................................................117

3. Empirisch gedeelte......................................................................................................................120

5

3.1 Politieke relevantie conventie 169 .............................................................................................120

3.2 Netwerk ....................................................................................................................................120

3.2.1 Lokaal netwerk .......................................................................................................................120

3.2.2 Nationaal Netwerk..................................................................................................................122

3.2.3 Internationaal .........................................................................................................................123

3.3 Werking netwerk .......................................................................................................................124

4. Besluit.........................................................................................................................................127

Abstract ..........................................................................................................................................129

Bibliografie......................................................................................................................................130

DEEL IV: Socio-economische Problemen van de Mijnbouw in Ontwikkelingslanden..............133

1. Inleiding ......................................................................................................................................135

2. Mijnbouw op nationaal en internationaal niveau...........................................................................135

2.1. Bijdrage en problemen van de mijnbouw op nationaal niveau ...................................................136

2.1.1. Algemene bespreking effecten mijnbouw op nationale economie...........................................136

2.1.2. Bespreking casestudy Guatemala en Goldcorp inc. ...............................................................138

2.2. Internationale visie op mijnbouw...............................................................................................139

2.3. Fiscaal beleid van ontwikkelingslanden met mijnbouwprojecten................................................142

2.3.1. Algemeen belastingsregime in mijnbouwlanden in ontwikkeling .............................................142

2.3.2. Belastingsregime in Guatemala voor Marlin mijn....................................................................144

3. Lokale economische effecten van de mijnbouw ...........................................................................145

3.1. Lokale economische effecten ten gevolge van mijnbouw zoals beschreven in de literatuur .......145

3.1.1. Algemene invloeden op de lokale economie ..........................................................................145

3.1.2. Directe en indirecte tewerkstelling gegenereerd door de mijnen in ontwikkelingslanden .........146

3.1.3. Lokale investeringen .............................................................................................................148

3.2. Beschrijving lokale economie casestudie Marlin mijn ................................................................149

3.3. Casestudy : Impact van de mijnbouw op de lokale economie....................................................151

4. Lokale sociale gevolgen van de mijnbouw...................................................................................155

4.1. Mogelijke lokale sociale effecten ten gevolge van mijnbouw zoals beschreven in de literatuur ..155

4.2. Casestudy: Impact van de mijnbouw op de lokale sociale situatie .............................................158

4.2.1. Invloed op algemene levenswijze ..........................................................................................158

4.2.2.Conflicten...............................................................................................................................159

4.2.3. Verkoop van gronden ............................................................................................................160

4.2.4. Arbeidsomstandigheden........................................................................................................161

4.2.5. Verdere algemene sociale invloeden .....................................................................................162

5. Besluit.........................................................................................................................................163

Abstract ..........................................................................................................................................165

Bibliografie......................................................................................................................................166

Gemeenschappelijk besluit ..........................................................................................................173

7

Gemeenschappelijk deel: verantwoorde en rechtvaardige mijnbouw in ontwikkelingslanden

Mijnbouw in ontwikkelingslanden

Wereldwijd neemt de vraag naar metalen en mineralen toe. Vele van deze kostbare metalen en

mineralen zoals goud en zilver bevinden zich in de ondergrond van landen in het Zuiden. Als gevolg

hiervan neemt de mijnbouwactiviteit in ontwikkelingslanden met zeer hoge snelheid toe. Mijnbouw is

echter een sector die een impact heeft op mens en natuur. In ontwikkelingslanden hebben

mensenrechten en milieu vaak niet de prioriteit op de politieke agenda. In de zoektocht naar

economische ontwikkeling, worden buitenlandse bedrijven aangetrokken en licenties toegekend. Op

de visitekaartjes van grote mijnbouwbedrijven staan dollartekens en grote beloftes voor

werkgelegenheid.

De mijnbouwbedrijven en de regeringen maken hun deal en houden hierbij gebrekkig rekening met de

lokale bevolking. In de praktijk krijgt het land slechts één tot vijf procent van de winst en dit wordt

beperkt geïnvesteerd in de lokale bevolking. Mijnbouwactiviteiten vinden doorgaans plaats in

afgelegen gebieden en de inwoners van deze gebieden worden vaak buitengesloten op politiek en

juridisch gebied. Zo worden hun rechten op eigendom van land niet erkend en hiervan wordt dan ook

misbruik van gemaakt.

Mijnbouwbedrijven spreken over ontwikkeling, aangezien ze zorgen voor banen en investeren in de

regio waar de ontginning plaatsvindt. De ontwikkeling waar deze bedrijven het over hebben is echter

niet duurzaam. Als een mijn uitgeput is, verdwijnt het bedrijf weer om elders verder te gaan en de

mijnwerkers verliezen hun baan. Daarnaast blijkt economische vooruitgang in het gebied ook geen

stand te houden op de lange termijn. Kleine zaken en bedrijven die worden opgericht voorzien

diensten aan de mijn en zullen dus samen met de mijn verdwijnen.

Bovendien is moderne, industriële mijnbouw een zeer destructieve industrie. Natuur wordt vernietigd,

de bodem, het grondwater en het oppervlaktewater vervuild. Voor de mensen die in de directe

omgeving van de mijn wonen, heeft dit een negatieve impact aangezien ze te kampen krijgen met

gezondheidsproblemen. Veel mensen op het platteland bezitten vee. Ook de gezondheid van het vee

kan bedreigd worden door een vervuild milieu, evenals de oogst. Daarnaast zijn mijnbouwgebieden

vaak conflictgebieden. Sociale structuren veranderen en er is meer geweld, prostitutie, alcoholisme en

drugsgebruik. Mijnbouw vereist bovendien veel water, waardoor omwonenden geconfronteerd worden

met een gebrek aan water, hetgeen verder conflicten creëert.

Het werken in de mijn brengt ook vele risico’s met zich mee. In ontwikkelingslanden wordt niet zo

nauw gekeken met veiligheid op het werk. Het beroep van mijnwerker is bovendien al uiterst

gevaarlijk. Er is veel kans op ongelukken op de werkvloer, maar ook op schade voor de gezondheid

op de langere termijn. Daarnaast worden ook de basisrechten van de mijnwerkers doorgaans niet

gerespecteerd.

De overheden van ontwikkelingslanden kunnen de problemen die in een regio ontstonden moeilijk

verbeteren wanneer het bedrijf uiteindelijk weer vertrokken is, aangezien hier onvoldoende middelen

en geld beschikbaar zijn om de problemen aan te pakken.

8

Mijnbouw in Guatemala

Binnen de cluster ‘Verantwoorde en rechtvaardige mijnbouw in ontwikkelingslanden’ zal de hierboven

beschreven problematiek geanalyseerd worden aan de hand van een casestudy van de Marlin

goudmijn te San Marcos, Guatemala.

Guatemala is een voorbeeld van een land in het Zuiden met veel mineralen en metalen in de

ondergrond en een wetgeving die het aantrekkelijk maakt voor buitenlandse multinationale bedrijven

om te investeren in de mijnbouwsector. Zo hoopt de Guatemalteekse regering nieuw leven in de

economie te blazen. Deze casestudy vormt daarom een goed studievoorbeeld om de algemene

mijnproblematiek te behandelen.

Guatemala kent een bewogen geschiedenis van dictatuur, conflicten en een burgeroorlog. In 1996

kwam, onder het bewind van Álvaro Arzú Yrigoyen, een einde aan de burgeroorlog en werden

Vredesakkoorden getekend. De economie had tijdens de burgeroorlog een sterke achteruitgang

gekend. Het is tegen deze achtergrond dat de huidige wetgeving rond mijnbouw is vastgelegd.

President Arzú wilde de economie nieuw leven in blazen door het aantrekken van buitenlandse

bedrijven die wilden investeren in Guatemala, zoals bijvoorbeeld mijnbedrijven.

In 1997 werd de Guatemalteekse mijnbouwwet (Decreto 48-97) goedgekeurd. Deze wet is er op

gericht om buitenlandse bedrijven aan te trekken. Zo is het mogelijk dat een mijnbouwbedrijf helemaal

eigendom is van buitenlandse personen, en dat bovendien geen importbelastingen moeten betaald

worden voor productiemiddelen noodzakelijk voor de mijnbouw. De royaltybelasting die moet betaald

worden door het mijnbedrijf werd verlaagd tot 1%. Ten slotte is er een gebrekkige milieuregelgeving

en worden vergunningen voor mijnbouwexploratie en –exploitatie gemakkelijk toegekend.

Het Ministerie van Energie en Mijnen (MEM) is verantwoordelijk voor het overzien van alle

mijnbouwprojecten en vormt het administratieve en politieke orgaan verantwoordelijk voor de

handhaving en naleving van het mijnbeleid.

Vandaag de dag wordt voor ongeveer 30% van het grondgebied van Guatemala een vergunning

aangevraagd door mijnbouwbedrijven. Er zijn 3 types van vergunningen vastgelegd in de

mijnbouwwet van 1997:

- een erkenningvergunning waarbij het mijnbedrijf een toelating krijgt voor het lokaliseren en

identificeren van potentiële mijngebieden.

- Een vergunning voor exploratie waarbij het mijnbedrijf de toelating krijgt om de potentie van

het gebied voor mijnbouwactiviteit te onderzoeken, analyseren en te evalueren.

- En een exploitatievergunning dat het mijnbedrijf toestemming geeft tot de eigenlijke exploitatie

van het mijngebied.

Onderstaande figuur geeft een overzicht van de toegekende vergunningen in 2004 en hun locaties

aangeduid op een kaart van Guatemala. In deze figuur wordt ook de armoede in kaart gebracht

(Madre Selva, 2004). Opgemerkt moet worden dat de huidige mijnbouwactiviteit en de potentiële

mijngebieden vooral in regio’s van grote armoede gelokaliseerd zijn.

9

Figuur 1 : Mijnbouwvergunningen en armoede in Guatemala (Bron : Madre Selva, 2004)

Mijnbouw wordt door de Guatemalteekse regering gezien als een sector die economische groei kan

brengen in het land en de armoede in de regio’s kan verminderen door het in gang zetten van rurale

ontwikkeling en de creatie van werkgelegenheid (Castagnino, 2005). Deze lokale ontwikkeling

verloopt echter vaak problematisch en vormt een sterk punt van kritiek vanwege

mijnbouwtegenstanders op nationaal en internationaal niveau.

Mijnbouwactiviteit vormt tevens een risico voor het milieu en de volksgezondheid. Als gevolg hiervan

neemt het protest tegen mijnbouw van nationale en internationale NGO’s, kerkgemeenschappen en

de lokale bevolking toe. Dit groeiende protest heeft geleid tot de oprichting van de High Level

Commission on Mining. Dit is een multi-sectorale commissie die bestaat uit leden van sociale en

milieuorganisaties, het Ministerie van Energie en Mijnen (MEM) en de Katholieke Kerk. In deze

commissie wordt gediscussieerd over de problemen gerelateerd aan de mijnbouwactiviteit in het land.

10

De conclusie van deze discussie was dat de huidige mijnbouwwetgeving hervormd moet worden zodat

er meer rekening wordt gehouden met de lokale bevolking en de impact op het milieu. Dit heeft geleid

tot het ontwerp van Mining Policy Guidelines 2008-2015 door het Ministerie van Energie en Mijnen. Dit

rapport is volgens het MEM het richtinggevend instrument om te evolueren naar een meer duurzame

mijnbouw.

In 2008 heeft de nieuwe Parlementaire Commissie voor Mijnbouw en Energie van Guatemala een

voorstel ingediend voor de hervorming van de huidige mijnbouwwetgeving waarin volgende

aanbevelingen voor hervorming worden gedaan:

- de toename van inkomsten voor de Guatemalteekse overheid

- de erkenning van de volksraadplegingen

- veranderen van de voorwaarden voor het milieueffectrapport

- meer controles op bedrijven en het milieu.

De hervorming van de wet is nog steeds in ontwikkeling.

Marlin mijn

Het Canadese mijnbedrijf Montana Gold kreeg in 1996 een licentie voor de Marlin Mijn, waardoor het

één van de eerste bedrijven was die gebruik maakten van de nieuwe Guatemalteekse

mijnbouwwetgeving. Alvorens werd gestart met het exploiteren van de mijn, werd Montana Gold

overgenomen door het Amerikaanse Glamis Gold. Glamis Gold richtte in Guatemala een

dochterbedrijf op, Montana Exploradora de Guatemala, S.A., dat in 2003 een licentie toegewezen

kreeg voor de exploitatie van de Marlin mijn na de goedkeuring van het milieueffectrapport. In 2006

werd het Amerikaanse hoofdbedrijf Glamis Gold overgenomen door het Canadese Goldcorp waardoor

één van de grootste mijnbedrijven ter wereld ontstond.

De Marlin mijn is gelegen in het westen van Guatemala, in het departement San Marcos, meerbepaald

in de gemeenten San Miguel Ixtahuacán en Sipakapa. De mijn, die op een hoogte van 2000 meter ligt,

heeft een oppervlakte van vijf vierkante kilometer, waarvan 85% in San Miguel ligt en de overige 15%

in Sipakapa. De gemeenschappen van deze gemeenten worden bijgevolg rechtstreeks beïnvloed door

de activiteiten in de mijn.

De opbouw van het mijnproject begon in mei 2004, waarna in 2005 werd begon met de eerste

ontginningen. De ontginningen zullen nog (tenminste) doorgaan tot 2015 waarbij jaarlijks 250.000 ons

goud en 3.6 miljoen ons zilver geproduceerd wordt1. Volgens Goldcorp werken in de mijn ongeveer

800 mensen, terwijl COPAE, een lokale NGO die het verzet tegen de mijnbouw in de regio leidt, zegt

1 1 ons = 31.1 gram

11

Figuur 2 : De ligging van de Marlin mijn (Bron: MEG, 2003)

dat het maar om 300 mensen zou gaan. Gedurende de tienjarige levensduur van de mijn verwacht

Goldcorp een winst van meer dan twee miljard dollar waarvan slechts één procent in Guatemala zelf

blijft. Onder de Canadese wet zou het bedrijf dertien procent van de winst aan de overheid moeten

afdragen.

De opbouw van het mijnproject begon in mei 2004, waarna in 2005 werd begon met de eerste

ontginningen. De ontginningen zullen nog (tenminste) doorgaan tot 2015 waarbij jaarlijks 250.000 ons

goud en 3.6 miljoen ons zilver geproduceerd wordt. Volgens Goldcorp werken in de mijn ongeveer

800 mensen, terwijl COPAE, een lokale NGO die het verzet tegen de mijnbouw in de regio leidt, zegt

dat het maar om 300 mensen zou gaan. Gedurende de tienjarige levensduur van de mijn verwacht

Goldcorp een winst van meer dan twee miljard dollar waarvan slechts één procent in Guatemala zelf

blijft. Onder de Canadese wet zou het bedrijf dertien procent van de winst aan de overheid moeten

afdragen.

Naast de 45 miljoen dollar die Montana kreeg voor de Marlin Mijn van de International Finance

Corporation, de privéfinancier van de Wereldbank, zorgde beleidsmakers in Guatemala nog voor

andere steun door een steeds soepelere wetgeving in verband met mijnbouw in te voeren.

12

De Marlin mijn combineert zowel ondergrondse mijnbouw als dagbouw (open pit mining). De eigenlijke

productie startte in het vierde kwartaal van 2005.

Dagbouw houdt in dat bergen worden afgegraven om zo tot de ertsen te komen die de mineralen (in

dit geval goud en zilver) bevatten. Het is enerzijds de goedkoopste manier van mijnbouw maar,

anderzijds, wel de meest problematische en vervuilende. Voor deze soort van mijnbouw zijn namelijk

enorme hoeveelheden water nodig waardoor er in de omliggende waterlopen droogte en vervuiling

kan ontstaan.

Om het goud en het zilver te scheiden van de ertsen wordt gebruik gemaakt van cyanide, een stof die

extreem toxisch is. Het gebruik van cyanide in de goudmijnsector is in de Europese Unie en vele

staten van Amerika verboden als gevolg van verschillende milieurampen die gebeurd zijn in het

verleden. Zo is in 2000 in Roemenië meer dan 100000 t afval water beladen met cyanide en zware

metalen in de Tisza rivier gevloeid, als gevolg van een dambreuk in de Baia Mare mijn. Hierbij is 1240

ton vis gestorven en is de drinkwatervoorraad van 2,5 miljoen mensen vervuild.

Ook vertonen een aantal huizen in de omgeving scheuren ten gevolge van de explosies. Een ander

probleem is dat de grond vaak op een dubieuze manier door het mijnbouwbedrijf verkregen wordt van

de eigenaars.

De probleemanalyse van de aanwezigheid van de Marlin mijn zal behandeld worden in vier thema’s:

impact op ecologisch vlak, op de gezondheid, op politiek-juridisch en op socio-economisch vlak.

Gemeenschappelijke inleiding

In het ecologische luik ligt de focus op de impact van mijnbouw op de kwantiteit en kwaliteit van grond-

en oppervlaktewater. Uit de academische literatuur blijkt dat de aanwezigheid van mijnbouwactiviteit

enorme risico’s inhoudt voor het milieu, vaak door vervuiling van gronden oppervlaktewater. Ook de

gemeenschappen van Sipacapa en San Miguel zijn erg bezorgd om de impact van de aanwezigheid

van de mijn op hun waterbronnen. Deze bezorgdheid is het gevolg van verschillende verschijnselen

die door de bevolking worden waargenomen. Zo hebben veel mensen huidproblemen, zijn er

waterputten opgedroogd en wordt op bepaalde tijdstippen een verkleuring van het water

waargenomen. Een tweede oorzaak van de bezorgdheid is het gebrek aan duidelijke,

wetenschappelijk onderbouwde en inzichtelijke informatie en communicatie naar de bevolking toe. Het

mijnbedrijf verklaart dat er geen enkel probleem is, verschillende wetenschappers en ngo’s beweren

net het tegenovergestelde. Daarom zal in het ecologische luik onderzocht worden hoe de

waterkwantiteit en –kwaliteit van enerzijds oppervlaktewater en anderzijds grondwater (theoretisch)

beïnvloed kunnen worden door de aanwezigheid van de Marlin mijn. Ook zal onderzocht worden hoe

de potentiële milieu-impact momenteel opgevolgd wordt. Door de combinatie van beide analyses

wordt gezocht waar de ontbrekende schakels en redeneringen zitten in de bestaande

monitoringsprogramma’s. Op basis daarvan wordt een voorstel van een gerichte monitoring gedaan

zodat de effectieve milieu-impact bepaald kan worden en de lokale bevolking een antwoord krijgt op

13

de vele vragen rond de impact van de mijn op hun waterbronnen. Deze analyse wordt uitgevoerd op

basis van een literatuurstudie van de verschillende rapporten gepubliceerd door het mijnbedrijf, ngo’s

en wetenschappers.

Mijnbouw heeft naast sociale, economische, politieke, juridische en ecologische gevolgen, ook

gevolgen voor de gezondheid. Er zal in het tweede deel daarom gekeken worden naar de mogelijke

effecten voor de gezondheid van mijnwerkers enerzijds en naar de gevolgen voor de bevolking in het

gebied anderzijds. Het werken in een mijn zit vol met risico’s en door vervuiling van lucht, water en

bodem lopen ook de omwonenden risico. Aan de hand van literatuur zullen de mogelijke effecten

besproken worden alvorens in te gaan op de case study over San Miguel Ixtahuacan. Er zal ook

aandacht worden besteed aan de sociale invalshoek van gezondheid. In een context van armoede en

slechte voorzieningen op medisch vlak kan gezondheidsimpact hard aankomen. Gezondheid en het

ontbreken daarvan heeft niet voor iedereen dezelfde betekenis. De case study laat zien waarom de

impact in een gebied als San Miguel zo groot kan zijn. Tot slot zullen we komen tot een antwoord op

de vraag wat de gezondheidsproblemen tengevolge van wonen en werken in een mijnbouwgebied zijn

en wat de sociale impact van die problemen is.

Het politiek-juridisch deel zal de relevantie en het gebruik van mensenrechten onderzoeken voor

lokale gemeenschappen nadat deze in hun dagelijks leven aangetast werden door een grote

economische verandering. De problematiek zal bottom-up bekeken worden en dus vanuit het oogpunt

van de inwoners van San Miguel en Sipacapa. Meer specifiek zal het gaan om conventie 169 van de

Internationale Arbeidersorganisatie dat door Guatemala in 1996 geratificeerd werd en handelt over de

rechten van inheemse en tribale volkeren. Volgens deze Conventie zijn ondernemingen of regeringen

verplicht de gemeenschappen grondig te informeren over en te betrekken bij beslissingen over het

gebruik van natuurlijke rijkdommen op hun territoria. Op juridisch vlak zal onderzocht worden of de

inwoners conventie 169 kunnen gebruiken in hun protest tegen de mijnbouw. Op politiek vlak zal

onderzocht worden in welke mate er een netwerk aanwezig is dat werkt rond de rechten van

mijngemeenschappen en hiervoor gebruik maken van conventie 169. Om voor politieke druk te zorgen

moeten er namelijk voldoende organisaties bestaan op lokaal, nationaal en internationaal niveau.

Economische problemen vinden zowel op nationaal als op regionaal vlak plaats. Op nationaal niveau

is de rol van mijnbouw in de ontwikkeling niet altijd even positief en kunnen ontwikkelingslanden met

problemen worden geconfronteerd door de afwezigheid van geschikte instellingen en slechte fiscale

regimes. De eerste centrale vraag in het deel rond de socio-economische problemen is aldus wat de

effecten van mijnbouw zijn op de nationale economie. Een andere belangrijke vraag is hoe de lokale

economie problemen ondervindt van de aanwezigheid van de mijn. Op regionaal niveau vindt er een

belangrijke wijziging plaats waar voormalige onderhoudseconomieën door de mijnbouwactiviteiten een

overgang naar een monetaire economie ondergaan, een cruciale stap in de zoektocht naar

ontwikkeling. Dit gaat echter gepaard met de nodige groeiproblemen en een slecht beheer van de

inkomsten door de lokale overheid. Op lokaal sociaal niveau is er een toename in conflicten merkbaar

14

die indirect door de mijnbouwaanwezigheid kan verklaard worden. Er wordt dan ook onderzocht hoe

de lokale sociale structuren worden beïnvloed door de mijnbouwactiviteiten.

De onderwerpen in deze cluster zijn nauw met elkaar verbonden. Problemen rond de waterkwaliteit en

waterkwantiteit zorgen voor een gebrek aan bruikbaar water voor de landbouw en voor het

huishouden. De gezondheid van de bevolking komt onder andere in gevaar door vervuild water.

Mensen komen in contact met het water door consumptie, maar ook via de huid als ze zich baden of

kleren wassen. Door de precaire economische situatie in de regio is er een gebrek aan geld voor de

families en de stijging van de prijzen van goederen maakt het nog moeilijker voor mensen met

gezondheidsproblemen om de nodige verzorging te verkrijgen. De negatieve invloed van de

mijnactiviteiten op ecologisch, socio-economisch en gezondheidsvlak zorgt voor heel wat protest.

Conventie 169 zorgt ervoor dat ze zich kunnen baseren op een wettelijk instrument zodat ze hun strijd

kunnen legitimeren. De vraag is natuurlijk of dit juridisch instrument werkt in ontwikkelingslanden.

De centrale vraag is hoe mijnactiviteiten impact hebben op mens en milieu. In het eerste deel zal het

ecologische aspect onderzocht worden, daarna wordt gekeken naar het gezondheidsaspect. Het

derde deel is gericht op de toepassing van conventie 169 en als laatste komen de

sociaaleconomische problemen aan bod. Uiteindelijk wordt een gemeenschappelijk besluit

geformuleerd waarin de verschillende resultaten aan elkaar worden gekoppeld.

15

Deel I

De impact van mijnbouw op de kwantiteit en kwaliteit van gronden oppervlaktewater: een case-study van de Marlin

goudmijn in San Marcos, Guatemala.

Vera Verhaert

Promotor: Prof. Dr. de Deckere Eric

Master in de Milieuwetenschap Academiejaar 2008-2009 Afsluiting Masterproef: juni 2009

17

Lijst van gebruikte afkortingen

CAO Compliance Advisor Ombudsman

COPAE Pastorale Commissie voor Vrede en Ecologie

IFC International Finance Corporation

MARN Ministerie van Milieu en Natuurlijke Hulpbronnen

MEC Marlin Engineering & Conslting, LLC

MEG Montana Exploradora de Guatemala, S.A.

MEM Ministerie van Energie en Mijnen

NGO Niet-gouvernementele organisatie

TSF Tailings Storage Facility

WRD Waste Rock Dump

19

1. Inleiding

Deze masterproef situeert zich binnen de cluster ‘Verantwoorde en rechtvaardige mijnbouw in

ontwikkelingslanden’ en vult het ecologische luik in waarbij de focus ligt op de impact van mijnbouw op

de kwantiteit en kwaliteit van gronden oppervlaktewater. De mogelijk veranderende toestand van de

waterkwantiteit en –kwaliteit kan een impact hebben op de lokale bevolking wat betreft de gezondheid,

socio-economische en politiek-juridische aspecten. Voor uitspraken hierover verwijs ik naar de andere

thema’s binnen de cluster ‘Verantwoorde en rechtvaardige mijnbouw in ontwikkelingslanden’.

Uit de academische literatuur blijkt dat de aanwezigheid van mijnbouwactiviteit grote risico’s inhoudt

voor het milieu, vaak door vervuiling van gronden oppervlaktewater (Salomons, 1995; Dudka et al.,

1997; Naicker et al., 2003; Younger et al., 2004). De mijnbouwindustrie staat in de top tien van de

meest vervuilende activiteiten ter wereld die een bedreiging vormen voor de volksgezondheid

(Blacksmith Institute, 2008). In het verleden zijn reeds verschillende rampen gebeurd met een enorme

impact op het milieu en de gezondheid van de lokale bevolking (ICOLD/UNEP, 2001). Hierdoor neemt

het protest van NGO’s en de bevolking in de mijngebieden toe. Een wereld zonder mijnbouw blijkt

echter niet denkbaar. Daarom is het essentieel om te evolueren naar een duurzame mijnbouwindustrie

waarbij de negatieve impact op het milieu en de lokale bevolking zoveel mogelijk voorkomen wordt.

De mogelijke milieu-impact van de mijnbouw, specifiek de impact op waterkwantiteit en –kwaliteit

wordt in deze masterproef besproken aan de hand van een case study over de Marlin mijn te San

Marcos, Guatemala.

De Marlin mijn is gelegen in de westelijke hooglanden van Guatemala, in het departement San

Marcos, meerbepaald in de gemeenten Sipacapa en San Miguel Ixtahuacan. In 2003 kreeg het

mijnbedrijf Montana Exploradora, een dochterbedrijf van het Canadese mijnbedrijf Goldcorp Inc., een

exploitatievergunning voor de Marlin mijn. De International Finance Corporation (IFC), een onderdeel

van de Wereldbank dat zich richt op ontwikkeling van arme landen door de stimulering van de private

sector, verstrekte in juni 2004 een lening van 45 miljoen dollar aan Montana Exploradora voor de

uitvoering van het project. De mijn is operationeel sinds december 2005.

In de Marlin mijn wordt goud en zilver gewonnen. Voor de winning van goud en zilver zijn grote

hoeveelheden water vereist en wordt gebruik gemaakt van het toxische cyanide om het goud en zilver

te scheiden van het ganguegesteente. Hierbij wordt ook een grote hoeveelheid afvalstoffen gevormd

die, door het mogelijk optreden van zure drainage, een potentiële bron van vervuiling kunnen zijn voor

het omliggende milieu.

In maart 2005 hebben gemeenschappen uit Sipacapa een klacht ingediend bij de Wereldbank en de

Ombudsman van het IFC (Compliance Advisor Ombudsman, CAO). In deze klacht uiten de

gemeenschappen hun bezorgdheid rond de aanwezigheid van de mijn en de mogelijke impact ervan

op hun waterreserves. Ze vrezen voor waterschaarste en vervuiling. Ook wijzen ze erop dat het

mijnproject zonder overleg is goedgekeurd, dat de rechten van de inheemse bevolking worden

geschonden en dat door de aanwezigheid van de mijn sociale spanningen, geweld en ongelijkheid

20

zullen toenemen. De Ombudsman (CAO) heeft deze klacht aanvaard en onderzocht op basis van een

sitebezoek, documenten gepubliceerd door de mijn en interviews met de lokale bevolking, NGO’s en

werknemers van het mijnbedrijf. In september 2005 publiceerde de Ombudsman het antwoord op de

klacht. Hierin wordt besloten dat de bevolking van Sipacapa geen significante negatieve milieu-impact

van de Marlin mijn zal ondervinden. De CAO gelooft dat de waterkwantiteit en –kwaliteit aspecten

kunnen worden aangepakt door verdergaand onderzoek en een onafhankelijke monitoring van de

waterkwantiteit en -kwaliteit. Voorts wordt vooral een goede communicatie naar en participatie van de

lokale bevolking als oplossing naar voor geschoven.

Verschillende NGO’s (Madre Selva, COPAE, CATAPA) en wetenschappers zoals Robert Moran, een

befaamd hydro-geoloog, stellen echter dat de CAO conclusies heeft getrokken op basis van

inadequate data en incorrecte interpretaties van de bestaande data.

Nu anno 2009 blijft de bezorgdheid onder de bevolking groot. Uit interviews (Van der Hoeven, 2009)

blijkt dat bij vele mensen huidirritaties voorkomen waarvan men niet weet wat de oorzaak is. Onder de

bevolking leeft dan ook de angst dat de oorzaak ligt bij de mijn. Daarnaast zijn er verschillende

mensen die het water van de rivier op bepaalde momenten zien verkleuren. Sinds de komst van de

mijn zijn ook 6 waterputten in de gemeente San Miguel Ixtahuacan nabij de mijn, opgedroogd

(Tribunal Latinoamericano del Agua, 2008).

De bezorgdheid van de bevolking ontstaat door de verschillende verschijnselen die worden

waargenomen gecombineerd met het ontbreken van duidelijke, wetenschappelijk onderbouwde en

inzichtelijke informatie en communicatie naar de bevolking toe. Het opvolgen van de impact gebeurt

door het mijnbedrijf zelf. Hierdoor wordt de objectiviteit en geloofwaardigheid door de bevolking in

vraag gesteld. Ook de NGO COPAE volgt de impact. De door hen verzamelde resultaten worden

echter niet erkend door het mijnbedrijf. Het dreigt dus een welles nietes spel te blijven waar de

bevolking geen boodschap aan heeft.

Daarom wordt aan de hand van een analyse van de mogelijke milieu-beïnvloedende factoren

(pressure) nagegaan hoe de waterkwantiteit en –kwaliteit van enerzijds oppervlaktewater en

anderzijds grondwater beïnvloed kunnen worden door de aanwezigheid van de Marlin mijn.

Via een beschrijving van de toestand (state) van het oppervlakte- en grondwater, wordt getoetst hoe

de potentiële milieu-impact momenteel wordt opgevolgd.

Door de combinatie van beide analyses wordt bepaald waar de ontbrekende schakels en

redeneringen zitten in de bestaande monitoringsprogramma’s om op basis daarvan een voorstel van

een gerichte monitoring te doen. Zo kan de effectieve milieu-impact bepaald worden en krijgt de lokale

bevolking een antwoord op de vele vragen rond de impact van de mijn op hun waterbronnen.

Eerst zal een algemene schets geven worden van het gebied waarin de Marlin mijn gesitueerd is en

van de wetgeving rond mijnbouw en watergebruik in Guatemala. Hierbij worden zaken aangehaald die

in de latere analyse terug van toepassing zijn.

21

Daarna volgt een beschrijving van het goud- en zilverwinningsproces waarin de mogelijke milieu-

beïnvloedende factoren geïdentificeerd worden.

Op basis van deze identificatie volgt dan een analyse van de milieu-beïnvloedende factoren waarin

onderzocht wordt hoe deze factoren een impact kunnen hebben op het milieu. Deze analyse gebeurt

aan de hand van een gericht onderzoek naar bestaande meetgegevens in de beschikbare

rapporteringen. Hierbij worden de bestaande meetgegevens getoetst op volledigheid en wordt

aangegeven welke gegevens ontbreken om sluitende uitspraken te kunnen doen over de effectieve

milieu-impact.

Vervolgens wordt getracht om de algemene toestand van de kwaliteit en kwantiteit van enerzijds

grondwater en anderzijds oppervlaktewater te beschrijven. Deze beschrijving is gebaseerd op

monitoringsprogramma’s uitgevoerd door het mijnbedrijf zelf en door de NGO COPAE. Op basis

hiervan wordt nagegaan of er reeds een impact aanwezig is op de natuurlijke waterbronnen en welke

methode gehanteerd wordt om de milieu-impact te bepalen.

Om de betrouwbaarheid van de resultaten van de NGO COPAE te controleren, werden stalen vanuit

Guatemala geanalyseerd in het gecertificeerde labo van de onderzoeksgroep Ecosysteembeheer van

de Universiteit Antwerpen. Bedoeling was een vergelijking te maken tussen de resultaten die in dit

labo werden gevonden en de resultaten van het labo van COPAE. Dit doel kon echter niet worden

behaald aangezien de resultaten van COPAE niet tijdig zijn doorgestuurd. Ik bespreek wel de

resultaten van de labo-analyse in België.

Tenslotte formuleer ik op basis van de voorgaande analyses, een aantal aanbevelingen voor de

monitoring van de waterkwaliteit en kwantiteit in de toekomst.

Het doel van deze masterproef is om op een theoretische en objectieve manier, in te schatten hoe de

aanwezigheid van de mijn een impact op het milieu kan vormen. Buiten de controle van de stalen uit

Guatemala, is deze analyse volledig gebaseerd op een literatuuronderzoek. Hierbij is het belangrijk

om de geraadpleegde bronnen te situeren aangezien bijna alle bronnen te plaatsen zijn in voor of

tegen de mijn gekante partijen.

Ten eerste worden rapporten van het mijnbedrijf en rapporten gemaakt in opdracht van het mijnbedrijf

geraadpleegd. Deze rapporten handelen over de installatie en evaluatie van verschillende

mijnfaciliteiten alsook over de jaarlijkse milieumonitoring. De belangrijkste bronnen hierbij zijn Montana

Exploradora de Guatemala (MEG), Marlin Engineering & Conslting (MEC) en Robertson

Geoconsultants Inc.

Een tweede bron is het rapport van de Ombudsman van het IFC, de instelling die een lening heeft

toegekend aan het mijnbedrijf. In dit rapport wordt de klacht van de lokale bevolking onderzocht.

Hierbij wordt ook gerefereerd naar 2 rapporten van geohydroloog Atkins.

Ten derde worden ook rapporten geraadpleegd vanuit de NGO-sector en rapporten opgesteld op

aanvraag van de NGO-sector. De belangrijkste geraadpleegde rapporten hierbij zijn van de

geohydroloog Robert Moran en van het ingenieurs- en adviesbureau Bos en Witteveen.

Deze bronnen worden aangevuld met academische literatuur omtrent mijnbouw en eigen conclusies.

22

2. Gebiedsbeschrijving

De Marlin mijn is gelegen in het zuid-westen van Guatemala, in het noorden van het departement San

Marcos. De ligging van de Marlin mijn wordt weergegeven in figuur 1.

Figuur 1: De ligging van de Marlin mijn (Bron: MEG, 2003)

2.1. Klimaat

De Marlin mijn ligt op een hoogte van 2000m. Deze hoogteligging bepaalt in belangrijke mate de

klimatologische omstandigheden. Het klimaat kan algemeen beschreven worden als “semi-arid

mountanious” (McBain-Haas, 2005). Dit houdt in dat het klimaat voornamelijk warm en droog is met

een duidelijk droog en nat seizoen. De gemiddelde jaarlijkse neerslag wordt geschat op 1008 mm die

voornamelijk valt tussen mei en oktober. De gemiddelde jaarlijkse temperatuur is 25°C. Door de hoge

ligging varieert de temperatuur tussen 40°C en 3°C (MEG, 2003). Deze gegevens zijn afkomstig van

een weerstation gelegen op 60 km van de Marlin mijn. Meer exacte gegevens zijn niet beschikbaar

(Moran, 2004).

23

2.2. Hydrologie en geohydrologie

De Marlin mijn ligt in 2 deelstroomgebieden, het deelstroomgebied van de Tzala rivier (60 km²) en van

de Quivichil rivier (18 km²). Deze 2 deelstroomgebieden liggen in het stroomgebied van de Quilco

rivier.

De Tzala rivier ligt ten zuiden van de Marlin mijn en heeft een gemiddeld debiet van 1,31 m³/s. Het

debiet verschilt strek in het droge en natte seizoen, van 0,5 tot 7 m³/s. De Qivichil rivier ligt ten

noorden van het Marlin project. Deze rivier kent een periodieke stroming. In het droge seizoen valt ze

soms droog, in het natte seizoen kent de rivier een gemiddeld debiet van 0,7 m³/s. Een zijrivier van de

Quivichil rivier, de Quebrada Seca ligt ten oosten van de mijn.

De Tzala rivier en de Quivichil rivier monden uit in de Quilco rivier. Deze stroomt noordwaarts richting

Mexico, waar deze uitmondt in de Golf Van Mexico. In figuur 2 worden de verschillende rivieren en

hun ligging ten opzichte van de Marlin mijn weergegeven (MEG, 2003).

Figuur 2: Ligging van de rivieren ten opzicht van de Marlin mijn (Bron: MEG, 2008)

Een duidelijke beschrijving van de geohydrologie ontbreekt in de verschillende publiek beschikbare

documenten. Wel wordt aangegeven dat de grondwaterstroming bepaald wordt door fracturatie en

onvoorspelbare patronen vertoont. In het algemeen loopt het grondwater van zuid naar noord (MEG,

2009).

24

2.3. Lokale bevolking

Het grondgebied van de Marlin mijn ligt voor 85% in de gemeente San Miguel Ixtahuacán en voor

15% in de gemeente Sipakapa. De inwoners van deze gemeenten behoren tot de Mam, een stam

afkomstig van de inheemse maya’s.

In het gebied vindt kleinschalige landbouw en veeteelt voor eigen gebruik plaats waarbij maïs, bonen,

komkommers, pompoenen en courgetten geteeld worden (MEG, 2003). Vele mensen zoeken werk in

gebieden waar meer werkgelegenheid is zoals de kust (Van der Hoeven, 2009) en het zuiden van het

land waar veel koffieplantages zijn (MEG, 2003). Een klein deel van de bevolking werkt in de mijn. Het

gebied is één van de armste regio’s van Guatemala. Ongeveer 95% van de bevolking leeft in armoede

(McBain-Haas, 2005).

De lokale bevolking gebruikt het oppervlaktewater voor de irrigatie van de velden, voor recreatie en

voor huishoudelijke doeleinden zoals het wassen van kleren. In de verschillende dorpen zijn

waterputten aanwezig voor het oppompen van grondwater. Het grondwater wordt gebruikt als

drinkwater, water voor het huishouden en persoonlijke hygiëne (Van der Hoeven, 2009).

De lokale gemeenschappen zijn bezorgd over de invloed van de mijn op de kwantiteit en de kwaliteit

van de waterbronnen. Er worden meldingen gedaan van het opdrogen van verschillende

grondwaterputten (Tribunal Latinoamericano del Agua, 2008) en vele mensen vertonen huidirritaties

en andere ziekten die voor de komst van de mijn niet werden waargenomen (Van der Hoeven, 2009) .

3. Wetgeving rond mijnbouw en watergebruik in Guatemala

De huidige mijnbouwwet (Decreto 48-97), die van kracht is gegaan in 1997, is zeer voordelig voor de

mijnbouwbedrijven. In deze mijnbouwwet werd vastgelegd dat de mijn voor 100% eigendom is van de

buitenlandse mijnbedrijven en dat deze geen importkosten voor productiemiddelen moeten betalen.

Voorts werd de royaltybelasting verlaagd tot 1% en worden licenties voor exploitatie en exploratie

gemakkelijk toegekend.

In de mijnbouwwet worden de taken van het Ministerie van Energie en Mijnen (MEM) en van het

Ministerie van Milieu en Natuurlijke Hulpbronnen (MARN) vastgelegd. Het MEM is verantwoordelijk

voor het opvolgen van alle mijnbouwprojecten, het is het administratieve en politieke orgaan dat

verantwoordelijk is voor de handhaving en naleving van het mijnbeleid. Het MARN is verantwoordelijk

voor het opvolgen van de naleving van de milieuwetgeving.

Er zijn 3 types van vergunningen vastgelegd in de mijnbouwwet:

- een erkenningvergunning waarbij het mijnbedrijf een toelating krijgt voor het lokaliseren en

identificeren van potentiële mijngebieden;

- een vergunning voor exploratie waarbij het mijnbedrijf de toelating krijgt om de potentie van

het gebied voor mijnbouwactiviteit te onderzoeken, te analyseren en te evalueren;

25

- een exploitatievergunning dat het mijnbedrijf toestemming geeft tot de eigenlijke exploitatie

van het mijngebied.

Bij de aanvraag van een erkenningvergunning en een vergunning voor exploratie moet het mijnbedrijf

een rapport indienen bij het MEM waarin de maatregelen beschreven staan om de potentiële impact

op het milieu te reduceren.

Bij de aanvraag van een exploitatievergunning moet het mijnbedrijf een milieueffectenrapport (EIA&S)

opstellen. Dit rapport moet volgende punten bevatten: een beschrijving van het project van start tot

eind, de potentiële milieu-impact en de maatregelen om deze potentiële milieu-impact te reduceren

alsook een sociaal programma. Het milieueffectenrapport moet goedgekeurd worden door het MARN

en aanbevelingen van het MARN moeten in acht worden genomen, vooraleer een vergunning kan

worden toegekend (Castagnino, 2006).

Het watergebruik (artikel 71 – decreto 48-97) wordt in de mijnbouwwet als volgt vastgelegd (MEM,

2001):

Article 71. Waters in the National Domain and of Common Use.

The titleholder to a mining right may use and rationally utilize water provided that said use does not

affect the permanent exercise of the rights of others.

The use and utilization of waters that run within their natural riverbeds or are found in lagoons, that are

not of public domain or of common use, will be regulated according to the dispositions of the Civil

Code and of laws governing the matter.

Whosoever makes use of water in their mining operations, upon returning it, must effect its

adequate treatment to avoid contamination of the environment.

Het mijnbedrijf kan dus gebruik maken van de gemeenschappelijke waterbronnen maar mag hierbij

het recht op water van de andere gebruikers niet schenden en moet vervuiling van de waterbronnen

vermijden.

Naar aanleiding van hevig protest van nationale en internationale NGO’s, kerkgemeenschappen en de

lokale bevolking werd de High Level Commission on Mining opgericht. Dit is een multi-sectorale

commissie die bestaat uit leden van sociale en milieuorganisaties, het MEM en de Katholieke Kerk. In

deze commissie wordt gediscussieerd over de problemen gerelateerd aan de mijnbouwactiviteit in het

land. De conclusie van deze discussie was dat de huidige mijnbouwwetgeving hervormd moet worden

zodat er meer rekening wordt gehouden met de lokale bevolking en de impact op het milieu. Dit heeft

geleid tot het ontwerp van de Mining Policy Guidelines 2008-2015 door het MEM. Dit rapport is

volgens het MEM het richtinggevend instrument om te evolueren naar een meer duurzame mijnbouw.

In 2008 heeft de nieuwe Parlementaire Commissie voor Mijnbouw en Energie van Guatemala een

voorstel ingediend voor de hervorming van de huidige mijnbouwwetgeving waarin meer rekening

26

gehouden wordt met de rechten van de lokale bevolking en de impact op het milieu als gevolg van de

aanwezigheid van mijnbouw. De hervorming van de wet is nog in ontwikkeling.

4. De Marlin mijn

De Marlin mijn is een goud en zilvermijn waar zowel in dagbouw als schachtbouw wordt gedolven. De

site bestaat uit twee open pits (de Cochis- en Marlinpit) en een ondergrondse mijn, waaruit het erts

wordt gedolven om er goud en zilver uit te winnen.

Deze winning gebeurt via een extractieproces waarbij het goud en zilver gescheiden worden van het

ganguegesteente door toevoeging van verschillende chemische stoffen. Dit extractieproces vereist

enorme hoeveelheden water.

Voorts schat het mijnbedrijf dat het Marlin project 44 miljoen ton afvalgesteenten en 14 miljoen ton

tailings zal genereren op 10 jaar (www.goldcorp.com). De afvalgesteenten ontstaan door het afgraven

van de ondergrond tot aan de lagen die de kostbare ertsen bevatten. Deze worden opgeslagen in een

Waste Rock Dump (WRD). De tailings worden geproduceerd tijdens het extractieproces. Deze tailings

bestaan uit een mengeling van fijngemalen afvalgesteenten, proceswater en chemische effluenten. De

tailings worden opgeslagen in een Tailings Storage Facility (TSF). Deze bestaat uit een dam en een

bezinkingsbekken.

Een overzicht van de belangrijkste mijnfaciliteiten wordt weergegeven in figuur 3 (CAO, 2005 a). Ook

de locatie van de rivieren wordt weergegeven in deze figuur. Twee waterbekkens kunnen aangetast

worden door de mijn, deze van de Quivichil rivier en van Tzala rivier (Atkins, 2005b).

Figuur 3: Overzicht van de belangrijkste mijnfaciliteiten en hun ligging ten opzicht van de rivieren (Bron: CAO, 2005a)

27

We beschrijven het goud- en zilverwinningsproces in de Marlin mijn om op basis daarvan na te gaan

waar en door welke factoren een druk op het milieu kan veroorzaakt worden (“Pressure”).

4.1. Het goud- en zilverwinningsproces

De winning van goud en zilver gebeurt via een proces dat verloopt in verschillende fasen. Deze

worden weergegeven in figuur 4 (MEG, 2003) en worden hieronder één voor één kort besproken.

Figuur 4: De verschillende fasen van het goud- en zilverwinningsproces (Bron: MEG, 2003)

1. Het delven van het erts

Een eerste stap in het proces is het verwijderen van de vegetatie en het afgraven van de ondergrond

tot aan de lagen die de kostbare ertsen bevatten. Het afvalgesteente dat hierbij ontstaat wordt naast

de Marlinput gedeponeerd. Deze opslagplaats van de afvalgesteenten wordt Waste Rock Dump

(WRD) genoemd.

Tijdens het delven moeten de open pits en de ondergrondse mijn bemaald worden. In de

ondergrondse mijn wordt grondwater bemaald met een debiet van 1,3 l/s. Het bemalingdebiet in de

open pit wordt geschat op 5 – 25 l/s, afhankelijk het seizoen en de fase van de mijnactiviteit. De

meerderheid van het bemaalde water in de open pit is afkomstig van runoff naar de pit. Het bemaalde

water wordt opgeslagen in de TSF terwijl een deel van dit water normaal gezien naar de Tzala en de

Quivichil rivier zou afstromen (CAO, 2005b).

28

2. Splijten en malen

Vooraleer het goud en zilver kunnen gescheiden worden van het ganguegesteente moeten de

gedolven rotsen tot kleinere deeltjes worden gespleten, vermalen en geschaafd. Tijdens dit proces

wordt water verstoven om de stofproductie te beperken (MEG, 2003). Het eindproduct van deze

eerste fase is een pulp, klaar voor de extractiefase.

3. De extractiefase (tank leach process)

In deze fase worden goud en zilver geëxtraheerd uit de geproduceerde pulp door het toevoegen van

een percolatievloeistof; een natrium-cyanide-oplossing. Dit proces wordt uitgevoerd in percolatietanks

(MEG, 2003). Goud heeft een grote affiniteit voor cyanide en vormt oplosbare goudcomplexen in

aanwezigheid van zuurstof en water (Lottermoser, 2007):

4 Au + 8 NaCN + O2 + 2 H2O → 4 Na[Au(CN)2] + 4 NaOH

Tijdens dit proces wordt kalk toegevoegd om de zuurtegraad op peil te houden (pH 10-11). Zo wordt

de cyanide in de vloeibare fase gehouden teneinde de vorming van het zeer toxisch blauwzuur te

voorkomen (International Cyanide Management Code for the Gold Mining Industry).

4. De scheidingsfase (Counter Current Decantation)

Na het percolatieproces wordt het pulp ‘gewassen’ in een Counter Current Decantation

(www.goldcorp.com). Hierbij worden de goud-cyanidecomplexen gescheiden van het pulp dat geen

kostbare metalen draagt. Dit resterende pulp, ook gekend als tailings, bestaat uit een mengsel van

fijngemalen afvalgesteenten, cyanide, andere chemische componenten en water. De goud-zilver-

cyanide-oplossing, ook ‘zwangere oplossing’ genoemd, is nu klaar om gewonnen te worden. De

tailings gaan naar het neutralisatieproces (Montana Exploradora de Guatemala, S.A., 2003).

5. Het winnen van goud en zilver: precipitatie met zink (Merrill-Crowe)

Uit de zwangere oplossing kan goud en zilver gewonnen worden via het Merrill-Crowe proces. Hierbij

wordt zinkstof toegevoegd aan de goud-zilver-cyanide oplossing waardoor het goud en zilver zullen

neerslaan volgens de volgende reactie (Kongolo, 1998):

2NaAu(CN)2 + Zn → Na2 Zn(CN)4 + 2Au

Het gewonnen goud en zilver wordt gefilterd, gedroogd, gesmolten en naar de raffinaderij vervoerd.

De achterblijvende cyanideoplossing wordt geneutraliseerd (Montana Exploradora de Guatemala,

S.A., 2003).

29

6. Neutralisatie van tailings en cyanideoplossingen

Voorafgaand aan de storting van de tailings in de TSF worden de tailings behandeld om de cyanide

te neutraliseren (Montana Exploradora de Guatemala, S.A., 2003). Tijdens dit proces van cyanide

afbraak, het INCO proces genaamd, worden vrije cyanide (a) en gebonden cyaniden (b) (Weak Acid

Dissociable Cyanide) geoxideerd tot cyanaat (Robertson, 2008). Koper wordt toegevoegd als

katalysator. De reactie verloopt als volgt:

(a) CN- free + SO2 + O2 + H2O → OCN- + H2SO4

(b) Me(CN) 2-

4 + 4SO2 + 4O2 + 4 H2O → 4OCN- + 4H2SO4 + Me

2+

Het gevormde zwavelzuur wordt geneutraliseerd door de toevoeging van kalk en de metalen slaan

neer onder de vorm van hydroxiden (Ritcey, 2005). Een deel van het cyanaat breekt verder af naar

ammonia en nitraat (Atkins, 2005). Na de neutralisatie worden de tailings in het bezinkingsbekken van

de TSF gedeponeerd (CAO, 2005).

7. Watergebruik

Tijdens de verschillende fasen van het goud- en zilverwinningsproces worden enorme hoeveelheden

water gebruikt. De totale operationele consumptie wordt geschat op 48-69 l/s, volgens het CAO-

rapport (CAO, 2005b, Annex A, kolom 3). Maar volgens het Environmental and Social Performance

Annual Monitoring Report (2009) lag het totale gebruik in 2008 op 105 l/s. Dit water is voor 85 %

afkomstig vanuit het bezinkingsbekken van de TSF en is een mengeling van gerecycleerd

proceswater, regenwater en runoff. De resterende 15% is grondwater dat wordt opgepompt in een

productiewaterput. Het pompdebiet wordt geschat op 10 l/s (CAO, 2005a & AMR, 2008).

De productiewaterput bevindt zich in het stroombekken van de Tzala rivier. Uit deze put wordt

grondwater vanop een diepte van ongeveer 300 meter onttrokken. De laterale afstand tussen de

Tzala rivier en de productieput bedraagt 50 meter (CAO, 2005). In het Environmental and Social

Performance Annual Monitoring Report en het Installation Report Water Supply Well PSA-1 (MEC,

2004) wordt aangegeven dat er geen directe hydrogeologische connectie is tussen de put en de rivier.

De waterchemie van het opgepompte water verschilt namelijk van de waterkwaliteit in de Tzala rivier

(Montana Exploradora de Guatemala, S.A., 2008). Er zijn geen lange termijndata over een mogelijke

interconnectie beschikbaar (zie verder).

Opgemerkt wordt nog dat het regenwater en de runoff uit de omgeving die opgevangen worden in de

TSF niet meer afgevoerd worden naar de Quivichil rivier en de Quebrada Seca.

30

Besluit

Uit de beschrijving van het goud- en zilverwinningsproces worden volgende mogelijke milieu-

beïnvloedende factoren (pressure) geïdentificeerd:

- Het afgraven van de ondergrond waardoor erosie toeneemt. Ook de oorspronkelijke vegetatie

moet hiervoor verwijderd worden.

- Het gebruik van verschillende chemische stoffen (cyanide, Zn, Cu) tijdens de extractie-,

scheiding-, precipitatie- en neutralisatiefasen.

- Het opslaan van de tailings in de TSF en de afvalgesteenten in de WRD.

- Het gebruik van water in de verschillende fasen.

5. Nadere analyse van de pressures

In deze analyse gaan we na hoe enerzijds de waterkwantiteit en anderzijds de waterkwaliteit

beïnvloed kunnen worden door de aanwezige mijnactiviteit.

De geïdentificeerde pressures uit voorgaande analyse kunnen een gevaar vormen voor de kwantiteit

en kwaliteit van het natuurlijke watersysteem. De lokale bevolking is afhankelijk van dezelfde

waterbronnen. Het watersysteem vervult voor hen de functies van drinkwater, water voor het

huishouden, recreatie en irrigatie. De verschillende gebruikers waarderen de goods en services die

het watersysteem vervult op verschillende manieren. Opdat het watersysteem deze verschillende

functies zou kunnen blijven vervullen is het belangrijk dat het watersysteem niet of zo minimaal

mogelijk wordt aangetast en dat dus de waterkwantiteit en –kwaliteit zo minimaal mogelijk achteruit

gaan.

5.1. Mogelijke invloed op de waterkwantiteit

Aangezien tijdens het ontginningsproces een zeer grote hoeveelheid grondwater zal worden

opgepompt (10 -15 l/s, 10 jaar lang), bestaat de kans dat dit een negatieve impact zal hebben op de

natuurlijke grondwaterreserves. Een typische familie in het gebied consumeert ongeveer 30 l/dag

(Castagnino, 2006).

Om de impact op de waterkwantiteit zo gering mogelijk te houden is het essentieel dat het oppompen

van grondwater voorafgegaan wordt door een grondig onderzoek. Voor het verkrijgen van een

toelating voor de goud- en zilverontginning moest het mijnbedrijf een milieueffectenrapport (Estudio de

Evaluación de Impacto Ambiental y Social, 2003) opstellen waarin de impact van de mijnactiviteit op

het milieu beschreven staat. Dit rapport van in totaal 540 pagina’s is niet publiek beschikbaar en wordt

door verschillende wetenschappers bekritiseerd. Zo stelt Robert Moran, een geo-hydroloog met meer

dan 30 jaar ervaring in de mijnbouwsector, dat het rapport onvolledig is en dat op basis van dit rapport

nooit een toelating tot ontginning zou mogen gegeven zijn (Moran, 2004).

31

Het milieueffectenrapport geeft geen antwoord op de vraag wat de beschikbare hoeveelheden water

(gronden oppervlaktewater) in het gebied zijn. Een diepgaande geohydrologische studie ontbreekt.

Ook de impact van de grondwaterontginning op de Tzala rivier en andere grondwaterbronnen is niet

adequaat onderzocht. Gedetailleerde studies naar de interacties tussen het oppervlaktewater en het

grondwater, ontbreken (Moran, 2004).

Het advies- en ingenieursbureau Witteveen en Bos heeft in opdracht van de NGO Solidaridad en

Aqua4All een studie gemaakt van het milieueffectenrapport en de jaarlijkse milieu-

monitoringsrapporten. Ook deze studie wijst op de vele onzekerheden en veronderstellingen die

gemaakt worden door het mijnbedrijf zonder echte bewijzen.

Een jaar na de publicatie van het milieueffectenrapport is een studie uitgevoerd door de

adviesbureau’s Marlin Engineering & Conslting (MEC), SRK Consulting en Vector Colorado waarin de

installatie van de productiewaterput wordt onderzocht. In dit installatierapport (MEC, 2004) wordt de

beste locatie voor de pomp bepaald op basis van een geologische en een geohydrologische studie en

wordt de lange termijn capaciteit van de bron onderzocht op basis van enkele korte termijn testen. Een

beschrijving van de geologie en geohydrologie in het gebied werd niet gepubliceerd in het rapport.

Uit het rapport blijkt dat water aan een debiet van 10 l/s kan worden opgepompt en dit gedurende de

10 jaar van mijnactiviteit. Dit besluit is gebaseerd op de resultaten van een test waarin het waterniveau

gedurende het pompen 10 dagen werd opgevolgd. In deze studie werd ook onderzocht of er een

interconnectie is met de Tzala rivier. Op basis van waterkwaliteitsgegevens wordt geconcludeerd dat

het water wordt opgepompt uit een hydrogeologische eenheid die niet verbonden is met de Tzala

rivier.

Het rapport geeft wel aan dat dit met onzekerheden gepaard gaat en formuleert een aanbeveling om

de productie van de put te monitoren. Hierbij moeten het waterniveau, het debiet en de waterkwaliteit

opgevolgd worden. Het advies- en ingenieursbureau Witteveen en Bos voegt hier nog aan toe dat de

resultaten moeten worden gerapporteerd in de milieujaarrapporten en dat er een back-up plan moet

ontwikkeld worden.

De waterconsumptie vanuit de productieput wordt continu opgevolgd door het mijnbedrijf. Ook de

waterkwaliteit wordt om de maand gemeten. Vastgesteld werd dat de waterkwaliteit is veranderd

gedurende de periode van meten. Het mijnbedrijf rapporteert dat de productieput waarschijnlijk

onrechtstreeks verbonden is met een diepe, geothermale bron. De veranderingen in waterkwaliteit

worden mogelijk veroorzaakt door het feit dat door het oppompen van grondwater gedurende de lange

periode ook water vanuit deze geothermale bron wordt aangesproken (MEG, 2009).

Besluit

Om op een duurzame wijze grondwater te kunnen oppompen is het van essentieel belang dat de

verschillende gebruikers in kaart worden gebracht, een analyse wordt gemaakt van de goods en

services, dat een waterbalans wordt opgemaakt en dat wordt nagegaan hoeveel grondwater er kan

32

worden opgepompt door de verschillende gebruikers zonder daarmee het natuurlijke

grondwatersysteem aan te tasten. Hierbij mag de hoeveelheid opgepompt grondwater, de natuurlijke

aanvulcapaciteit niet overstijgen (Anoniem, 2006). Zo moet onder meer onderzocht worden of er

effectief ook water uit een diepere geothermale bron wordt opgepompt en wat de (on)rechtstreekse

gevolgen hiervan zijn. Hierbij moet minstens worden nagegaan hoe het grondwatersysteem

verbonden is met de oppervlaktewateren in de omgeving zodat ook de impact op het

oppervlaktewatersysteem kan bepaald worden.

Men zou verwachten dat bovengestelde criteria voor het oppompen van grondwater op een duurzame

manier, onderzocht zijn door het mijnbedrijf voorafgaand aan het opstarten van de ontginning. Dit blijkt

echter maar gedeeltelijk waar. Om na te gaan in hoeverre de bezorgdheid van de bevolking over de

impact op het watersysteem gegrond of ongegrond is, is het belangrijk om een gericht

monitoringsysteem op te zetten en uit te voeren teneinde inzicht te krijgen in de effectieve

waterbalans.

5.2. Mogelijke invloed op de waterkwaliteit

De verhoogde erosie door grondverstoring, het gebruik van toxische stoffen tijdens het goud-en

zilverwinningsproces en het geproduceerde afval (tailings en afvalgesteenten) dat zure drainage kan

genereren, vormen een potentiële bron voor vervuiling van het milieu. Omdat de tailings met

bijhorende toxische stoffen opgeslagen worden in de TSF op de mijnsite zelf, is het belangrijk dat de

deze zo ontworpen is dat een dambreuk of uitloging naar het grondwater wordt voorkomen. Daarom

zal eerst dieper ingegaan worden op het ontwerp van de TSF.

5.2.1. De Tailings Storage Facility

Een goed ontworpen TSF blijkt van essentieel belang voor het beschermen van het milieu en de

lokale bevolking. In het verleden zijn reeds rampen opgetreden als het gevolg van slecht ontworpen

tailingsdammen met catastrofale gevolgen (ICOLD/UNEP, 2001).

Ook in het Marlin mijn project vormt een dambreuk een potentiëel risico voor het milieu gezien de

seismische activiteit, het steile terrein en het seizoenale natte klimaat. De impact van een dambreuk

zou zo enorm zijn dat een grote waakzaamheid noodzakelijk is, zowel tijdens het ontwerpen, het

bouwen, de operationele fase, eventuele uitbreiding en uiteindelijk het sluiten van de mijn (Atkins,

2005). De TSF blijft ook na het sluiten van de mijn aanwezig op de mijn site. Na de sluiting van de mijn

is het dus essentieel dat de veiligheid van de dam blijft opgevolgd worden. We kunnen ons de vraag

stellen in hoeverre dit laatste gegarandeerd is.

Bij het ontwerpen van een tailingsdam en het bepalen van de locatie moet rekening gehouden worden

met verschillende factoren: de eigenschappen van de tailings, het beschikbare bouwmateriaal, de

33

gebiedsspecifieke eigenschappen (topografie, geologie, hydrologie, seismische activiteit) en de kosten

(USEPA, 1994) .

Het ontwerp van de TSF van de Marlin mijn is voorafgegaan door verschillende studies waarin de best

mogelijke optie voor constructie is onderzocht. Vele van deze documenten zijn niet publiek

beschikbaar waardoor het zeer moeilijk te achterhalen is welke van bovenstaande factoren onderzocht

zijn geweest.

Uit verschillende evaluatierapporten blijkt er evenwel enige onenigheid te bestaan over de veiligheid

van de TSF van de Marlin mijn. Rapporten van het IFC (2004), Robertson Geoconsultants Inc. (2005

en 2008) en van de CAO van de Wereldbank (2005a) geven aan dat de TSF voldoet aan de

veiligheidsstandaarden opgelegd door het IFC en de Wereldbank en dat ze zo ontworpen en gebouwd

is dat de kans op een dambreuk en uitloging naar het grondwater minimaal is.

Om de kans op uitloging te minimaliseren en de uitloging te kunnen controleren en opvangen, zijn

sommige delen van het bezinkingsbekken voorzien van een mortellaag en wordt er gebruik gemaakt

van materialen met lage permeabiliteit. Aan de hand van 2 modellen (MODFLOW and SEEP/W) is

berekend dat het uitlogingsdebiet van de TSF klein is.

Er zijn ook 5 grondwaterputten aangelegd om mogelijke uitloging doorheen de mortellaag te

onderscheppen. Sinds 2006 wordt ongeveer wekelijks het grondwaterniveau in deze putten gemeten

om te controleren of uitloging naar het grondwater optreedt. Deze worden gerapporteerd in het

jaarlijkse milieu-monitoringsrapport (MEG, 2009). Er worden geen significante veranderingen in het

grondwaterniveau opgemerkt.

Dr. Robert Moran is echter bezorgd over het ontwerp van de dam omdat onder het bezinkingsbekken

van de TSF niet overal een ondoorlatende laag is aangelegd waardoor uitloging van toxische stoffen

naar het grondwater mogelijk blijft (Moran, 2005).

Ook in het rapport van Atkins (2005) en Bos en Witteveen (2007) wordt aangegeven dat er een kans

bestaat op uitloging naar het grondwater omdat er geen ondoorlatende laag aanwezig is en gebruik

wordt gemaakt van materialen die een te hoge doorlaatbaarheid hebben.

Het bezinkingsbekken van de TSF is zo ontworpen dat naast het water afkomstig van het

goudwinningsproces ook regenwater en runoff uit de omgeving wordt opgevangen. Het water uit de

TSF zal voor een deel (her)gebruikt worden in het goudwinningsproces, maar er wordt ook gepland

om op bepaalde tijdstippen water te lozen in de Quebrada Seca. Dit is tot op heden nog niet gebeurt

maar het toont wel aan dat het belangrijk is dat de waterkwaliteit in het bezinkingsbekken van goede

kwaliteit is en voldoet aan de internationale normen (MEG, 2009). Door het gebruik van cyanide (zie

verder) en andere toxische stoffen kan de waterkwaliteit beïnvloed worden.

De waterkwaliteit wordt om de 4 maanden onderzocht. Een interpretatie van de resultaten gebeurt aan

de hand van normen opgelegd door het MARN en door het IFC en de Wereldbank (MEG, 2009).

34

Resultaten van de analyses zijn niet publiek beschikbaar. Uit een studie van de geo-chemische

analyse van de tailings, uitgevoerd in 2004, bleek dat de concentraties van metalen over het

algemeen laag waren. De concentraties van antimoon, kobalt, koper, kwik, molybdeen, selenium,

zilver en zink waren in sommige stalen wel hoog (MEC, 2004a).

In mei 2009 gebeurde een tragisch ongeval dat aangeeft dat de waterkwaliteit in het

bezinkingsbekken wellicht ver van optimaal is. Een man zou in het bezinkingsbekken gesprongen zijn

om er een voetbal uit te halen en is enkele dagen erna gestorven (Verhaert, 2009).

5.2.2. Zure drainage

Eén van de grote problemen geassocieerd met goud- en zilvermijnen is zure drainage. Goud en zilver

komen vaak voor in sulfidehoudende mineralen zoals pyriet. Wanneer sulfide in contact komt met

water en zuurstof oxideert het en ontstaat er zwavelzuur (Lottermoser, 2007). Zwavelzuur is een sterk

zuur en zeer toxisch . De oxidatie van pyriet verloopt als volgt (Ritcey, 2005):

FeS2 + 15/4 O2 + 7/2 H2 O → Fe(OH)3 + 2 H2 SO4

De oxidatie van sulfiden is een autokatalytische reactie. Eens het proces van de oxidatie is begonnen,

is het zeer moeilijk te stoppen. Bij deze reactie komt nl. warmte vrij die optreedt als katalysator bij de

verdere oxidatie. Het gevormde zwavelzuur kan uitlogen naar het milieu maar zorgt ook voor het

vrijstellen van metalen zoals koper en arseen. Het vrijkomen van zware metalen is een zeer groot

probleem aangezien deze nooit uit het milieu zullen verdwijnen.

De mate van zure drainage wordt bepaald door verschillende factoren: de aanwezige hoeveelheid aan

sulfide mineralen, de alkaliniteit van het infiltrerende water, de beschikbare zuurstof, de aanwezigheid

van bacteriën die het oxidatieproces assisteren en de aanwezigheid van mineralen die zorgen voor

neutralisatie van het gevormde zuur (Ritcey, 2005).

Tijdens de 10 jaar van mijnactiviteit zullen 44 miljoen ton afvalgesteenten en 14 miljoen ton tailings

geproduceerd worden. Deze tailings en afvalgesteenten hebben een potentieel voor zure drainage en

het vrijstellen van zware metalen (MEC, 2004c; Lottermoser, 2007).

In een geo-chemische analyse van de tailings is onderzocht in welke mate zure drainage zal optreden

(MEC, 2004 a). Uit deze studie blijkt dat pyriet het enige sulfide mineraal aanwezig in de TSF is met

een concentratie tot 2%. De aanwezige sulfiden zijn potentiële reactieve sulfiden die zure drainage

kunnen veroorzaken. Maar uit de studie is ook gebleken dat de tailings voldoende neutralisatie

potentieel hebben zodat ook op lange termijn geen zure drainage zal optreden. In het rapport wordt

wel aangehaald dat het testen van de kans op het optreden van zure drainage gepaard gaat met veel

onzekerheden. Vooral wanneer het gaat om lange termijn voorspellingen.

35

In een geo-chemische analyse van de afvalgesteenten afkomstig uit de open pits is onderzocht of de

gesteenten zure drainage zullen genereren (MEC, 2004c). Uit deze studie blijkt dat, afhankelijk van de

gebruikte test, 15 tot 40% van de onderzochte stalen zure drainage kunnen genereren.

De afvalgesteenten worden opgeslagen in de WRD. Deze is zo geplaatst dat uitloging vanuit de WRD

opgevangen wordt in de TSF (CAO, 2005a).

De mate waarin het gevormde zwavelzuur en de metalen in het milieu terecht komen is afhankelijk

van de kans op uitloging naar het grondwater en optreden van een dambreuk.

5.2.2. Het gebruik van cyanide

Cyanide is zeer toxisch voor mens en milieu. Het wordt door het lichaam opgenomen via de

ademhaling, spijsvertering en door absorptie door de huid en ogen. Cyanide bindt met een

ijzerhoudend enzym in de mitochondriën (cytochromm oxidase) Dit enzym zorgt ervoor dat zuurstof

wordt opgenomen door de cellen. De binding van cyanide op het enzym verhindert de

zuurstofopname Cyaniden kunnen ook huidirritaties veroorzaken (Boadi et al., 2009).

Aquatische organismen zijn zeer gevoelig voor cyanide. Bij vissen vermindert reeds bij zeer lage

concentraties (0,005 - 0,0072 mg/l) de zwemcapaciteit en wordt de reproductie afgeremd. Cyanide

vormt ook complexen met zware metalen die dan door de aquatische organismen worden

opgenomen. Op lange termijn vormt dit een gevaar voor de aquatische organismen omwille van

bioaccumulatie van de zware metalen. Op deze manier komen de zware metalen ook in de

voedselketen terecht en kan dit uiteindelijk ook zorgen voor de opname van zware metalen in de

mens (Atkins, 2005b).

In het verleden zijn reeds vele rampen gebeurd als gevolg van cyanide die vrijkomt in het milieu door

dambreuken, lekkende tanks, ongevallen bij het transport,… (Lottermoser, 2007). Zo is in 2000 in

Roemenië een tailingsdam van de Baia Mare mijn opengebroken waarbij meer dan 100.000 ton

afvalwater beladen met cyanide en zware metalen in de Tisza rivier is gevloeid. Hierbij is 1240 ton vis

gestorven en is de drinkwatervoorraad van 2,5 miljoen mensen vervuild (McBain-Haas, 2005).

Omwille van de negatieve milieu-impact is het gebruik van cyanide bij mijnbouwactiviteiten verboden

in Europa. In ontwikkelingslanden zoals Guatemala gebeurt de winning van zilver en goud nog wel

door middel van toevoeging van cyanide. Het gebruik van cyanide is economisch voordelig omdat

cyanide goud en zilver kan extraheren uit ertsen met zeer lage concentraties aan goud en zilver.

Ook in de Marlin mijn wordt cyanide gebruikt tijdens het extractieproces om het goud en zilver te

scheiden van het ganguegesteente. Het is dus zeer belangrijk dat voorzichtig wordt omgesprongen

met de cyanide. Montana Exploradora gebruikt de cyanide volgens de principes van de International

Cyanide Code en volgt de richtlijnen van de Wereldbank inzake lozingen naar het milieu (MEG,2003).

Het zich verbinden tot de International Cyanide Code is vrijwillig en houdt in dat het mijnbedrijf zich

houdt aan regels rond de productie, het transport en het gebruik van cyanide die erop gericht zijn de

risico’s voor de mijnwerkers, de omliggende gemeenschappen en het milieu te minimaliseren. De

36

richtlijnen van de Wereldbank houden in dat het mijnbedrijf zich moet houden aan opgelegde normen

voor cyanideconcentraties in de TSF en lozingen naar het oppervlaktewater (Atkins, 2005a).

Zo worden de cyanidebevattende tailings eerst geneutraliseerd voor ze gedeponeerd worden in de

TSF. Uit een analyse van het water in de TSF is gebleken dat de INCO-neutralisatie effectief is voor

het behandelen van de tailings voor WAD cyanide (Weak Acid Dissociable cyanide) onder 0,5 mg/l

zoals vereist wordt door de Wereldbank-normering voor open water. De totale cyanide concentraties

variëren echter van 1 tot 5 mg/l. De standaard norm is 1 mg/l. Daarom is er een waterzuiveringstation

gebouwd die de te hoge concentratie aan totale cyanide zou moeten verlagen tot onder 1 mg/l (MEG,

2009).

Bij de neutralisatie van cyanide wordt cyanaat gevormd dat voor een deel verder afbreekt tot ammonia

en nitraat. Te grote concentraties aan ammonia en nitraat zorgen voor eutrofiëring en vormen zo een

gevaar voor het aquatische leven. Ook voor kleine kinderen is een teveel aan nitraat gevaarlijk omdat

dit methemoglobinemia kan veroorzaken. Hierbij reageert nitraat met hemoglobine waardoor zuurstof

niet goed kan worden opgenomen (Fewtrell, 2004). In 2007 werd een enorme algenbloei in de TSF

waargenomen als gevolg van te hoge ammonia concentraties (Robertson, 2008).

Deze waarnemingen kunnen een gevaar vormen wanneer water vanuit het bezinkingsbekken geloosd

wordt in de Quebrada Seca.

5.2.3. Toename van erosie

Als gevolg van de immense grondverstoringen die gepaard gaan met mijnbouw in open putten en

ondergronds schachten, het verwijderen van vegetatie en de aanleg van nieuwe wegen en gebouwen,

is er gevaar voor een toename van sedimenttransport naar de rivieren. Dit veroorzaakt een toename

in gesuspendeerd materiaal in de rivieren (MEG, 2003 en Atkins, 2005a). Deze bestaan uit organische

en minerale partikels die getransporteerd worden in de waterkolom.

De aanwezigheid van gesuspendeerd materiaal zorgt voor een toename van de turbiditeit. Dit heeft

als gevolg dat de fotosynthese zal dalen, de kieuwen van vissen verstopt geraken en hun eitjes

bedekt worden. De temperatuur in de rivieren zal ook stijgen door de absorptie van zonlicht door de

deeltjes aan het oppervlak waardoor de opgeloste zuurstof daalt. Door vasthechting aan het

gesuspendeerde materiaal worden ook nutriënten, metalen en andere chemische stoffen

getransporteerd in de rivier. Het gesuspendeerde materiaal is een bron van voedsel voor filtervoeders.

Aangezien zij deel uitmaken van de voedselketen kan dit aanleiding geven tot biomagnificatie van

metalen en andere chemische componenten in vissen, en uiteindelijk in de mens (UNEP-GEMS,

2006).

Het gesuspendeerde materiaal zal in benedenstroomse delen van de rivier neerslaan op de bodem.

Wanneer zware metalen gebonden zijn aan het gesuspendeerd materiaal zullen ook deze neerslaan

37

op de bodem. Zo wordt de waterbodem van benedenstroomse delen van de rivier vervuild. Het gevaar

hierbij bestaat dat de zware metalen terug in de waterkolom vrijgesteld kunnen worden wanneer de

sedimentconcentratie in de waterloop afneemt en erosie van de vervuilde waterbodem optreedt

(Smolders et al., 2003).

Het mijnbedrijf neemt maatregelen om de erosie te minimaliseren. Bij elke activiteit wordt onderzocht

hoe deze kan uitgevoerd worden met een zo minimaal mogelijke verstoring van de bodem en de

vegetatie. Ook worden constructiewerken zoveel mogelijk uitgevoerd in het droge seizoen. Bij

neerslag wordt de afstroming van het regenwater in de putten gecontroleerd zodat deze niet naar de

omgeving zou afstromen (MEG, 2005). Toch werd in 2008 op bepaalde tijdstippen een te hoge

concentratie aan gesuspendeerd materiaal gemeten in de omliggende rivieren (MEG

Verantwoorde en Rechtvaardige Mijnbouw in...

Documents

Transcript of Verantwoorde en Rechtvaardige Mijnbouw in...