Veranderingen wonen, zorg en welzijn: hoe

gaan we dat met elkaar organiseren?

Kunstmanifestaties

Lokaal aan de slag met zingeving

in de maatschappelijke opvang

2 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Colofon

Veranderingen wonen, zorg en welzijn: hoe gaan we dat met elkaar organiseren? is een uitgave van LOC Zeggenschap in zorg. LOC komt op voor de belangen van cliënten van geestelijke gezondheidszorg, jeugdzorg, maatschappelijke zorg, thuiszorg, verpleging & verzorging, verslavingszorg en welzijn.

Oktober 2013

U kunt de uitgave kosteloos downloaden op www.loc.nl/publicaties.

LOC T (030) 284 32 00

Postbus 700 F (030) 284 32 01

3500 AS Utrecht e-mail: loc@loc.nl

3 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Inhoud Pagina

Voorwoord 4 1. Het systeem van gezondheidszorg 5

1.1. Waarde-volle zorg: wat bedoelen we dan precies? 5

1.2. Betrokkenheid 7

2. De mens en scheiden wonen zorg 9

2.1. Eigen regie 9 2.2. Mantelzorger en vrijwilliger 9 2.3. Ontmoeting en contact 11 2.4. Participatie 12 2.5. Veiligheid 13 2.6. Financiën 13

3. De cliëntenraad en scheiden wonen zorg 15 3.1 Wat willen de leden van de cliëntenraad doen? 15 3.2 3.2 De cliëntenraad binnen de zorgorganisatie 15 3.3 De cliëntenraad in de gemeente 17

Stappenplan 4 LOC en scheiden wonen zorg 22 4.1 Dienstverlening aan cliëntenraden 22 4.2 Belangenbehartiging 22

Bijlagen Bijlage 1: wat verandert er in de langdurende zorg? 24 Bijlage 2: voorbeeldbrief uitnodiging medezeggenschapsorganen 26

4 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Voorwoord

In de eerste helft van 2013 heeft LOC tijdens verschillende ontmoetingen met leden in

kaart gebracht welke vragen er onder cliëntenraden leven als het gaat om het scheiden

van wonen en zorg.

De komende jaren zal steeds meer zorg buiten de muren van een zorgorganisatie

worden geleverd. Dat kan bij mensen thuis zijn, maar ook in specifieke vormen van

huisvesting waar mensen bijvoorbeeld een woning huren terwijl daar ook zorg geleverd

wordt.

In alle gesprekken die we voerden bleek dat er veel vragen en zorgen zijn over de

inrichting van het zorgsysteem. Bijna iedereen constateert dat het huidige systeem niet

is ingericht op het scheiden van wonen en zorg. Tenminste niet als we willen dat

mensen daar ook echt zo gezond mogelijk bij blijven. In deze handreiking zetten we

daarom op een rij wat de knelpunten zijn die ontstaan als we scheiden van wonen en

zorg uitvoeren binnen het huidige systeem. En gaan we in op hoe LOC een heel ander

systeem wil. Een systeem dat biedt wat cliënten nodig hebben waar ze ook wonen en

zorg ontvangen.

En dat biedt dan weer handvatten aan cliëntenraden om het gesprek over scheiden

van wonen en zorg in hun eigen situatie vorm en inhoud te geven.

5 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

1 Het systeem van gezondheidszorg

LOC kwam na uitgebreid onderzoek een aantal jaren geleden tot de ontdekking dat het

huidige systeem van gezondheidszorg steeds uitgaat van wat iemand minimaal aan

zorg nodig heeft. Mensen die een beroep doen op de gezondheidszorg ervaren

daarom dat zij ‘recht hebben op een bepaald minimum’. En dat dat ertoe moet leiden

dat zij dan kunnen omgaan met hun beperking. Dat uitgangspunt komt voort uit ons

beeld dat we de gezondheidszorg vooral zien als een systeem dat veel kost. Want we

moeten met weinig middelen steeds meer ‘beperkte mensen’ zo goed mogelijk helpen.

Het gevolg is ook dat we een samenleving hebben waarin we praten over ‘gezonde

mensen’ die moeten zorgdragen voor de mensen met een beperking (zowel in

financiële zin als ook in natura bijvoorbeeld door een toenemende inzet van

mantelzorgers en vrijwilligers).

Als dit is zoals we ons systeem van zorg zien, dan zien we meteen ook heel veel

knelpunten opdoemen als we kijken naar een onderwerp als ‘scheiden van wonen en

zorg’. Terecht zeggen leden van cliëntenraden dan: met het scheiden van wonen en

zorg ontstaan er veel problemen. Zoals op het gebied van eenzaamheid (mensen

wonen niet meer in een groep maar op zichzelf en hebben dan weinig contact met

anderen) en overbelasting (mantelzorgers moeten meer zorg op zich gaan nemen).

En die constatering is juist. Vanuit het huidige systeem gezien, of dat nu door het Rijk

of door gemeenten wordt aangestuurd, is de kans groot dat dit gevolgen zijn van

scheiden van wonen en zorg. Tegelijkertijd willen veel mensen het liefst in een eigen

omgeving oud worden en niet naar een zorgorganisatie verhuizen. Dus in die zin is het

scheiden van wonen en zorg een goede ontwikkeling. De grote vraag is: wat is ervoor

nodig om dat zo te doen dat mensen er ook echt beter van worden?

De visie van LOC op waarde-volle zorg stelt dan ook dat we het systeem van de zorg

drastisch moeten veranderen. En ontwikkelingen als deze bieden veel kansen om het

ook echt anders te doen. Maar dan moeten we daar wel met elkaar aan willen werken.

Elke verandering begint bij wat wij zelf willen en dan ook doen.

Sinds enige tijd stelt de overheid dat mensen die zorg nodig hebben niet alleen maar

zorg moeten kunnen ontvangen, maar dat we ook na moeten gaan wat zij zelf nog

kunnen. Mensen kunnen dan ook meer blijven participeren. Die gedachte lijkt op het

eerste gezicht veel op wat LOC zegt in waarde-volle zorg. En toch bedoelen we iets

heel anders dan de overheid nu voorstelt.

1.1 Waarde-volle zorg: wat bedoelen we dan precies?

LOC zegt in ‘waarde-volle zorg’ dat het belangrijk is dat we mensen niet alleen maar

zien als ‘ziek’ of beperkt. Want mensen willen als volwaardig worden gezien en niet

alleen maar als beperkt. Als we mensen als volwaardig zien, dan betekent dat ook dat

6 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

zij een leven moeten kunnen leiden dat voor hen van betekenis is. Ook als ze door een

beperking niet meer dat kunnen doen wat ze altijd deden. En de samenleving moet zo

ingericht zijn dat mensen ondersteund worden om hun leven zo vorm te geven. Dat is

dus iets heel anders dan zeggen dat we vooral moeten kijken naar wat mensen zelf

nog kunnen om vervolgens alleen nog maar minimale zorg te kunnen geven. En de

rest over te laten aan mantelzorgers en vrijwilligers.

Bij het eerste ga je uit van mogelijkheden en die mogelijkheden worden ondersteund.

Bij het tweede ga je uit van beperking en schaarste en die worden waar nodig

aangevuld. Dat is opnieuw een systeem dat zich richt op het minimale. Waar LOC stelt

dat het zorgsysteem zich moet gaan richten op het maximale daar waar dat echt nodig

is om een betekenisvol leven te kunnen leiden. Dan spreken we daadwerkelijk over

een samenleving waar iedereen ertoe doet ongeacht zijn leeftijd en mate van

gezondheid.

Want alleen zo kunnen we gaan zien dat iemand die zorg nodig heeft niet alleen mens

met een ziekte is, maar een mens met waarden, potentie en dus mogelijkheden. Een

systeem dat daarop gebaseerd is draagt bij aan een samenleving met mensen die, op

hun eigen manier, volwaardig kunnen deelnemen. Iedereen heeft zijn plek en

volwaardige bijdrage al naargelang zijn potentie.

Dan bieden we mensen wat zij wensen namelijk oud worden in hun eigen omgeving op

basis van werkelijke gelijkwaardigheid.

Het systeem van gezondheidszorg heeft dan de functie om de gezondheid van, en dat

wat gezond is in, mensen steeds optimaal te ondersteunen door ook maar niet alleen

aandacht te hebben voor ziekte. Elk mens kan zijn leven op een betekenisvolle manier

vorm geven en zo een bijdrage leveren aan zijn omgeving. Daardoor benut hij - en

benut de samenleving - zijn mogelijkheden. In plaats van ervan uit te gaan dat mensen

met een beperking vooral met onmogelijkheden te maken hebben en dus alleen maar

‘geld kosten’. Als we onze medemensen zien vanuit de waarde die zij hebben, dan

ondersteunen we hen in zo gezond mogelijk kunnen zijn. Dus ook als iemand ziek is.

Een ander systeem van gezondheidszorg neemt dus niet de ziekte en de beperking als

uitgangspunt, maar dat wat voor de mens van waarde is en wat betekenis geeft. Het

systeem ondersteunt mensen om dat wat van waarde is vorm te geven. Het richt zich

dus op de hele mens en niet op slechts een deel van een mens. Dan hebben we het

over werkelijk duurzame zorg.

Dan dient zich natuurlijk de vraag aan: hoe ziet een beleid gericht op duurzame zorg

eruit als we het hebben over scheiden van wonen en zorg? LOC stelt dat het zich in elk

geval richt op het planmatig bij elkaar brengen van wonen, zorg, welzijn, onderwijs en

werk in de wijken. Alleen dan kun je uitgaan van de hele mens en wat die nodig heeft

in elke fase van het leven. Mensen, zeker ook als zij door ouderdom of een geestelijke

aandoening kwetsbaar zijn, hebben behoefte aan integrale oplossingen voor de vragen

die zij hebben. Wonen, zorg, welzijn, onderwijs en werk horen dan bij elkaar. En

7 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

moeten dichtbij georganiseerd zijn zoals via een ‘sociaal makelpunt’1 in de wijk.

Gemeenten die zich nu gaan richten op het scheiden van wonen en zorg kunnen zo

een goed alternatief aanbieden voor verzorgingshuizen of intramurale GGz-zorg.

1.2 Betrokkenheid

Als we het hebben over ondersteuning van het betekenis geven aan je leven, zodat je

ook op maat kan bijdragen, dan is het daarvoor nodig dat mensen (en anderen in hun

omgeving) zelf meer betrokken zijn bij de organisatie van zorg en welzijn in de eigen

omgeving. Alleen dan heb je invloed op hoe zaken in jouw leven georganiseerd kunnen

worden. En dan ben je niet alleen afhankelijk van wat de overheid voor je doet of van je

eigen mantelzorgers.

We zijn als samenleving gewend geraakt aan het labelen van ouderen en mensen die

GGz-zorg ontvangen als ‘zorgbehoevend’. Dat er in ieder ook een potentie schuilt die

we als samenleving niet in beeld hebben, wordt bij alle beleidsvoornemens over het

hoofd gezien. En er wordt in de organisatie van wonen, zorg en welzijn dan ook geen

rekening mee gehouden anders dan ‘mensen laten doen wat ze zelf kunnen zodat de

zorg betaalbaar blijft’. Natuurlijk zijn er altijd mensen voor wie we goed moeten zorgen,

omdat zij dat zelf niet kunnen. En voor hen zou er dan ook maximale zorg beschikbaar

moeten zijn, in plaats van minimale zorg. Voor de rest zullen we gaan ontdekken dat

we beschikken over een toenemende groep mensen die vanuit hun eigen waarde (en

op basis van levenservaring, kennis en kunde) kan en wil bijdragen aan wat er nodig is

in de eigen omgeving. Omdat dat voor hem van betekenis is en niet omdat het moet.

Want daar waar er geen zorg voorhanden is, daar is er altijd formele zorg om dat op te

vangen.

Er zijn inmiddels voorbeelden genoeg van experimenten met deze vormen van

duurzame zorg om te kunnen constateren dat het kan. Door samen met gemeente en

maatschappelijke organisaties in alle wijken ‘sociale makelpunten’ in te richten kan de

behoefte aan zorg en welzijn worden opgevangen. En uiteindelijk leidt dat ook tot

besparingen, maar dat moet niet het uitgangspunt zijn zoals nu bij beleidsvorming

steeds wel het geval is.

Voor cliëntenraden betekent dit dat zij andere en nieuwe gesprekspartners krijgen. En

dat zij zich richten op de wijk als zijnde hun nieuwe werkgebied. Dat ze – samen met

hun zorgorganisatie - onderdeel worden van coalities van burgers, sociaal-

maatschappelijke organisaties en gemeenten. Om zo bij te dragen aan de organisatie

van zorg, welzijn, onderwijs en werk en daarbij hun eigen achterban letterlijk te

betrekken.

1 Dat wat LOC een ‘sociaal makelpunt’ noemt is afgeleid ‘makelpunt’ dat in veel gemeenten een

succesvolle manier blijkt om vraag en aanbod voor ruimten voor maatschappelijke activiteiten op elkaar af te stemmen. In het geval van zorg en welzijn hebben we het vooral ook over menselijke vormen van vraag en aanbod vandaar de variant: sociaal makelpunt.

8 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Tijdens de gesprekken met de vele leden van LOC werd steeds aandacht gevraagd

voor een aantal specifieke thema’s. Thema’s waar we als LOC en cliëntenraden

aandacht voor moeten hebben bij het scheiden van wonen en zorg. Hieronder gaan we

specifiek in op die thema’s. Daarbij geven we inhoudelijke informatie en voorbeelden

als het gaat om hoe we als LOC deze onderwerpen zien in het licht van scheiden van

wonen en zorg. En ook hoe die te maken hebben met het vergroten van de invloed die

mensen zelf hebben. We zullen deze onderwerpen dan ook expliciet plaatsen in het

kader van medezeggenschap en zeggenschap.

Daarna komen we nog terug op wat LOC nu precies doet ten aanzien van de

ontwikkelingen van scheiden van wonen en zorg in het algemeen.

9 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

2 De mens en scheiden wonen zorg Voor mensen verandert er veel de komende jaren. Minder mensen zullen in de toekomst in een zorginstelling wonen. Meer mensen zullen thuis blijven wonen. Verandering geeft onzekerheid, maar ook nieuwe kansen. Zo hebben mensen meer privacy als zij een eigen woning hebben. En er zijn veel mogelijkheden om alternatieven te vinden voor de zorginstelling. Alternatieven die op maat zijn en daarmee meer recht doen aan de verschillende behoeften. In dit hoofdstuk presenteren we een aantal aansprekende voorbeelden. Het overzicht is niet uitputtend, maar kan wel inspireren. De thema’s komen voort uit bijeenkomsten met cliëntenraden. 2.1 Eigen regie Voor ieder mens is het belangrijk dat hij invloed kan uitoefenen op zijn levensomstandigheden. Het kan helpen wensen en behoeften in kaart te brengen. Of met andere woorden: wat vind ik belangrijk in mijn leven? Wat wil ik graag doen? Waar zou ik mij in willen ontwikkelen? LOC heeft samen met ouderen en GGz-cliënten twee leefplannen ontwikkeld:

‘Uw eigen leefplan’ voor ouderen

‘Wat wil ik met mijn leven’ voor GGz-cliënten Dat is voor iedereen prettig om in te vullen. Waarbij degene die hulp nodig heeft misschien op andere gebieden naar vermogen ook weer anderen kan helpen. Het helpt bij het nadenken waar behoeften liggen. LOC heeft ook twee andere hulpmiddelen:

‘Wat wil ik met mijn tijd’ voor ouderen

‘Spel voor je leven’ voor GGz-cliënten. Zie www.loc.nl of bel op werkdagen 030 284 32 00. Er zijn ook andere mogelijkheden om de eigen regie te versterken:

Ondersteuning. De MEE-organisaties ondersteunen mensen met langdurende beperkingen: www.mee.nl. Via de ouderenbonden zijn er vrijwillige ouderenadviseurs: www.pcob.nl, www.kbo.nl, www.anbo.nl. In de GGz is de ondersteuning niet overal geregeld. Daar kunt u het beste contact opnemen met de gemeente.

Regelhulp. Regelhulp kan helpen om een passende oplossing te vinden. Via internet kunt u kijken welke regelingen er bij onder andere de gemeente zijn. U vult een aantal vragen in. Dan geeft Regelhulp u een aantal antwoorden en oplossingen. Regelhulp kunt u vinden op www.loc.nl en dan bij zoeken ‘regelhulp’ intoetsen.

Crisiskaart. Op de crisiskaart kunnen mensen aangeven wat er moet gebeuren als zij bijvoorbeeld een psychose krijgen. Ze kunnen daar rustig over nadenken als zij zich goed voelen. De crisiskaart kan helpen om de eigen regie te versterken. Informatie staat op www.crisiskaartggz.nl

Technologie: de techniek kan steeds meer en is ook steeds eenvoudiger. Zo kunnen mensen op steeds meer plekken zelf via hun tablet contact opnemen met een zorgverlener. Of zelf de gordijnen opendoen. Of zelf hun steunkousen aantrekken. Het Kenniscentrum wonen en zorg biedt hierover meer informatie: www.kcwz.nl/dossiers/zorg_en_technologie.

10 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Mentor: als mensen zelf moeilijk beslissingen kunnen nemen kan een mentor helpen. Die is namens de betrokken persoon woordvoerder naar instanties en organisaties. Op www.mentorschap.nl staat meer informatie.

Studio Lokaal en Stichting Bloei: samen binnen de lokale gemeenschap zoeken naar eigen oplossingen. Film helpt om zichtbaar te maken wat er in de praktijk gebeurt. En dan met elkaar te kijken hoe dat anders kan. Op www.studiolokaal.nl en www.stichtingbloei.nl is meer informatie te vinden.

2.2 Mantelzorger en vrijwilliger

We noemen mantelzorg en vrijwilligerszorg ook wel informele zorg. Dat geeft goed weer waar de kracht van informele zorg ligt: er zijn niet allerlei regels van de overheid. Zorg en ondersteuning kunnen er anders uitzien in iedere situatie. Er is veel flexibiliteit. Belangrijk is dat zowel degene die hulp vraagt als degene die hulp geeft aangeeft wat hij belangrijk vindt. Maar ook: wat vind ik wel en niet prettig? Waar ben ik goed in? Waar liggen mijn grenzen? Wat kan en wil een mantelzorger doen? Familieleden bieden elkaar vaak allerlei hulp. Zonder daar over na te denken. Heel ongemerkt kan dat leiden tot taken die te zwaar worden. Het is daarom goed na te denken wat de mantelzorger wel en niet kan en wil doen. Want naast mantelzorg is er ook hulp van vrijwilligers en professionals mogelijk. Bijvoorbeeld als de mantelzorger wel voor het huishouden kan zorgen, maar erg opziet tegen het bijhouden van de financiën. Of als de mantelzorger een paar keer per jaar een weekje vakantie nodig heeft om tot rust te komen. Een paar mogelijkheden voor mantelzorgers:

Steunpunten mantelzorg. Zij geven informatie, advies en ondersteuning aan mantelzorgers. Deze steunpunten werken lokaal en weten wat er bij u in de buurt is. Kijk voor adressen op: www.mezzo.nl/steunadvies.

Eigen Kracht Conferenties. Een eigen kracht conferentie helpt u om te kijken wat uw omgeving kan doen. Waarbij niet één mantelzorger alles moet doen, maar iedereen kan aangeven wat hij kan en wil bijdragen. Daarmee komen er vaak oplossingen op maat. En hoeven mensen geen dingen te doen waar zij stress van krijgen. Sommige gemeenten betalen een conferentie: www.eigen-kracht.nl.

Help je mee. Door de moderne techniek is het mogelijk met een aantal mantelzorgers een agenda bij te houden. Daarin kunnen mantelzorgers hun ervaringen uitwisselen en zien wie wanneer hulp verleent. Dat kan bijvoorbeeld met www.helpjemee.nl.

Mantelzorgmakelaar. Op steeds meer plaatsen zijn mantelzorgmakelaars actief. Zij helpen gratis of tegen betaling met praktisch regelwerk. Zoals het invullen van papieren of het aanvragen van zorg. Sommige zorgverzekeringen vergoeden de kosten van de mantelzorgmakelaar. Adressen vindt u bij de beroepsvereniging van mantelzorgmakelaars: www.bmzm.nl en door te klikken op ‘ledenregister’.

Wat kan en wil een vrijwilliger doen? Heel veel mensen doen vrijwilligerswerk in Nederland. Dat kan op allerlei manieren: actief in de plaatselijke voetbalclub, een bestuur, het bieden van praktische hulp aan anderen. Voor bepaalde typen vrijwilligerswerk is het moeilijk mensen te vinden. Maar

11 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

soms zien we ook het omgekeerde. Bij steeds meer organisaties en initiatieven zijn er meer mensen die iets willen doen dan mensen die om hulp vragen. En bij vrijwilligerswerk is het mooie dat de hulpvragende op een volgend moment ook hulp kan geven. Zo kan bijvoorbeeld een GGz-cliënt hulp nodig hebben bij het structureren van de dag en later die dag voor een ander de computer repareren. Of kan een vrijwilliger boodschappen doen voor een oudere. Terwijl die oudere later de deur open doet voor de loodgieter bij de buren die allebei werken. Enkele voorbeelden hoe mensen die hulp willen geven en hulp willen hebben in contact kunnen komen:

We helpen: dit is een soort marktplaats om mensen bij elkaar te brengen. Wie heeft welke vraag? En wie wil wat doen? We helpen probeert deze bij elkaar te brengen. Meer informatie staat op www.wehelpen.nl. Een soortgelijk initiatief is zorgvoorelkaar: www.zorgvoorelkaar.com.

Sensoor: als iemand een luisterend oor wil of het leven niet meer ziet zitten is er de stichting Sensoor. Vrijwilligers nemen 24 uur de telefoon op om met iemand te praten: www.sensoor.nl.

Vrijwilligerscentrale: in veel gemeenten is een vrijwilligerscentrale actief. Deze werven vrijwilligers en koppelen die aan maatschappelijke organisaties. De meeste centrales zijn niet voor individuen bedoeld, maar zorgorganisaties kunnen wel contact met hen opnemen.

Maatschappelijke organisaties: er zijn daarnaast nog veel organisaties die vrijwilligers hebben om hulp te bieden. Bijvoorbeeld: de Zonnebloem (www.zonnebloem.nl), Humanitas (www.humanitas.nl) en de kerken.

2.3 Ontmoeting en contact

In veel oudere zorggebouwen was een recreatieruimte. Daardoor komen mensen elkaar tegen. Wonen mensen meer verspreid in de wijk of in een gebouw zonder gemeenschappelijke ruimte? Dan is de ontmoeting niet altijd vanzelfsprekend. Er zijn veel mogelijkheden om anderen te ontmoeten. Vaak hebben mensen wel hulp van anderen nodig om te bedenken hoe ze dat kunnen organiseren.

Computer of tablet. Met een computer of tablet is het mogelijk met (verre) familie of vrienden te praten en elkaar te zien. Dat kan met gratis programma’s als Skype, Apple Facetime of Google Hangout. Ook zijn er allerlei mogelijkheden om elkaar berichten te sturen, zoals Whatsapp, Google + en Apple iMessage. Voor wie niet handig is met een computer zijn er lessen van onder andere Seniorweb: www.seniorweb.nl. In de praktijk blijken veel ouderen tot op hoge leeftijd nog te kunnen leren omgaan met een tablet of computer.

Psychiatrisch café. Op diverse plaatsen zijn er psychiatrische cafés. Daar kunnen mensen elkaar ontmoeten en ervaringen uitwisselen. Veel mensen vinden het fijn met andere ervaringsdeskundigen hun eigen ervaringen te delen.

Buurthuis/dorpshuis/inloophuis. Er zijn in vrijwel alle gemeenten plekken waar ontmoeting mogelijk is. De welzijnsstichtingen hebben buurthuizen. in veel kleinere dorpen zijn er dorpshuizen. Ook zijn er inloophuizen. Daar kunnen mensen zo binnenlopen voor een praatje, een kop koffie of een

12 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

spelletje. U kunt de adressen vinden in de gemeentegids of via de welzijnsstichting.

Koken voor elkaar. Er zijn allerlei maaltijdvoorzieningen. Steeds vaker krijgen mensen nu bevroren maaltijden die zij zelf opwarmen in de magnetron. Dat is onpersoonlijk. Er is ook een nieuwe ontwikkeling: mensen die één of twee keer per week voor meer mensen koken dan hun eigen huishouden. Buurtbewoners kunnen dan tegen betaling een bakje eten halen. Het eten is lekker vers en er ontstaat contact met buurtbewoners. Is dat er nog niet in uw wijk? Misschien kunt u het met een aantal wijkbewoners opzetten.

Koffieontmoetingen. In steeds meer buurten is een website, waar koffieontmoetingen georganiseerd worden. Iemand stelt zijn huis beschikbaar. Anderen kunnen via internet doorgeven dat zij op de koffie komen. Ook daarmee ontstaan nieuwe contacten.

Zorgcoöperatie. De overheid doet minder en burgers doen steeds meer. Een mooi voorbeeld daarvan is de zorgcoöperatie. Burgers voelen zich met elkaar verantwoordelijk hun dorp of stadsdeel leefbaar te houden. Zij richten een coöperatie op waar alle bewoners lid van kunnen worden. Met elkaar regelen ze zorg en welzijn. Ze maken afspraken met bijvoorbeeld zorginstellingen wat ze zelf niet kunnen regelen. Er ontstaan hierdoor nieuwe contacten en verbindingen in de lokale samenleving. Enkele voorbeelden: www.zorgcooperatie.nl en www.stadsdorpzuid.nl.

2.4 Participatie

De meeste mensen willen graag onderdeel zijn van de samenleving. En daar ook een bijdrage aan leveren. Ieder mens is anders en daarmee zijn ook de behoeften van mensen heel verschillend. De één wil graag activiteiten met anderen ondernemen, de ander heeft daar minder behoefte aan. De gemeente krijgt steeds meer verantwoordelijkheden bij participatie van burgers. Gemeenten moeten dat met minder geld doen, maar hebben nog steeds veel geld voor participatie. Daarmee betalen ze vervoer, activiteiten en als dat nodig is ook voorzieningen op maat. Zoals een aanpassing van de woning. Het blijft daarom zinvol contact op te nemen met de gemeente als het moeilijk is in de samenleving mee te doen. Daarnaast kunnen mensen ook zelf kijken hoe zij actief kunnen blijven. Enkele suggesties:

Veel mensen werken niet meer of hebben geen werk. Of hebben heel veel ervaring op een bepaald gebied. Het kan nuttig zijn deze diensten aan te bieden aan anderen. Bijvoorbeeld via een website als wehelpen of via de plaatselijke welzijnsstichting of kerk. Zo kan iemand met een financiële achtergrond mee helpen in de formulierenbrigade. Zij helpen mensen bij het invullen van formulieren. Ouderen kunnen jongeren helpen met vragen over de opvoeding. Soms is heel praktische hulp handig, zoals het stoppen van sokken of verstellen van kleding. In de GGz is de inzet van ervaringsdeskundigheid ook een belangrijke vorm van participatie. Ten slotte halen veel mensen er voldoening uit om in de cliëntenraad te gaan zitten.

Aan de hand van het leefplan van LOC is het mogelijk de hobby’s in kaart te brengen. Het doen van een hobby kan ook helpen te participeren. Want daar ontmoet je vaak anderen en het maakt de dag levendiger. Mensen met een

13 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

laag inkomen komen vaak in aanmerking voor een vervoersvergoeding, mensen met een hoger inkomen kunnen van de taxi gebruik maken. Juist bij het uitoefenen van hobby’s is er een groot verschil met het wonen in een zorginstelling. Er is in de meeste andere gebouwen geen gezamenlijke recreatiezaal. De nieuwe situatie maakt het wel makkelijker een passende hobby te kiezen: er is meer keus.

2.5 Veiligheid

In zorggebouwen is vaak een receptie aanwezig. Dat schrikt criminelen af. In de thuissituatie is er vaak geen bewaking. Zeker niet als het een huis in de wijk is. Dat kunnen we niet helemaal veranderen. Wel kunnen mensen zelf hun veiligheid vergroten.

Woongroepen. Op diverse plaatsen in het land hebben mensen met elkaar een woongroep opgericht. Vaak in nieuwe gebouwen, soms ook in bestaande flatgebouwen. Zeker dat laatste is interessant. Door de economische crisis is er weinig nieuwbouw. Maar we hebben wel veel bestaande gebouwen. Iedereen huurt dan een appartement en samen huren de bewoners gezamenlijk één appartement voor activiteiten. Bewoners maken onderling afspraken hoe zij elkaar ondersteunen. Voor woongroepen voor ouderen, zie: www.lvgo.nl.

Aanpassen bestaande gebouwen. Veel kantoren staan leeg. En ook diverse zorggebouwen komen leeg te staan. Een aantal gebouwen is geschikt te maken als woning. En lang niet iedereen wil alleen in de wijk blijven wonen. Veel mensen vinden het veiliger en prettiger om met meer mensen in een gebouw te wonen. Mensen kunnen met elkaar het initiatief nemen om bestaande gebouwen om te bouwen. Er zijn steeds meer initiatieven. Eén is het expertteam kantoortransformatie. Op www.agentschap.nl kunt u hier meer over lezen in de brochure ‘Kantoortransformatie. Wonen als alternatief voor leegstand’.

Aanpassingen in de wijk. Donkere plekken op straat en grote struiken vergroten de onveiligheid. Daar hebben de gemeente en de woningbouwverenigingen een taak. Zij kunnen extra straatverlichting plaatsen, donkere hoekjes afsluiten en struiken snoeien. Vaak komen gemeenten en woningbouwverenigingen in actie als wijkbewoners hen dat vragen.

Domotica. Techniek maakt steeds meer mogelijk. Zo zijn er systemen om vanaf de bank of stoel te kunnen zien wie er voor de deur staat. Al langer kennen we de alarmering. Is er iets aan de hand? Dan is een druk op de knop genoeg om hulp te vragen. Er zijn ook allerlei systemen waarbij ’s nacht het licht aangaat als iemand uit bed stapt. Of iemand van buiten het huis een waarschuwing krijgt als iemand ’s nachts de straat op gaat. Voor meer informatie kunt u bijvoorbeeld kijken op de website www.smart-homes.nl en dan de knop ‘domotica’.

Beveiliging huis. Voor de veiligheid is het uiteraard ook belangrijk het huis goed te beveiligen. Bijvoorbeeld door stevige sloten op deuren en ramen te zetten. Daar kan de politie bij helpen. Meer informatie is te vinden op de website www.politiekeurmerkveiligwonen.nl.

2.6 Financiën

Bij een goed leven hoort ook voldoende geld. En het vermogen om dat geld naar eigen wens uit te geven. Het heeft daarmee een sterke verbinding met eigen regie. Niet

14 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

iedereen kan goed met geld omgaan. Anderen kunnen dat door omstandigheden niet meer. Of hebben te weinig geld om zich gelukkig te voelen. Hier enige tips om met financiën om te gaan.

Voor mensen die zelf keuzes willen maken en dat ook kunnen verantwoorden is er het persoonsgebonden budget. Zowel in de Awbz als de Wmo bestaat het persoonsgebonden budget. Het geeft maximale vrijheid om zorg en ondersteuning naar eigen inzicht in te kopen. Voorwaarden en mogelijkheden kunt u vinden op de website van PerSaldo, www.pgb.nl.

Een nieuwe ontwikkeling is het ruilen van zorg en producten. Daarmee zijn we minder afhankelijk van geld. Er zijn diverse systemen in ontwikkeling. Veel zijn nog in de testfase, maar het is wel een interessante ontwikkeling. Een voorbeeld zijn zorgflorijnen. Bekijk het onderzoek daarnaar is te vinden op www.nieuweoudedag.nl. Ruilen van allerlei diensten en spullen kan via LETS, www.letscontact.nl.

Als er ernstige financiële problemen zijn kan het helpen om hulp te zoeken. Er is een landelijke wet, die regelt dat mensen met hulp van hun schulden kunnen afkomen. Er is ook een regeling dat iemand de verantwoordelijkheid voor de financiën over kan nemen: de bewindvoerder. Dat is geregeld in de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp). Informatie over schuldsanering en bewindvoerders staat op: www.wsnap.rvr.org.

Er zijn mogelijkheden voor inkomensondersteuning bij een heel laag inkomen. Gemeenten kennen de bijzondere bijstand. De regelingen verschillen per gemeente. Zij maken het mogelijk bijvoorbeeld een nieuwe wasmachine te kopen.

- Veel gemeenten kennen een kortingspas voor mensen met een laag inkomen. Zij krijgen daarmee korting op activiteiten en bij de plaatselijke winkels.

- Kerken hebben geld om mensen (tijdelijk) financieel te ondersteunen. Bij de meeste kerken is het niet nodig lid te zijn van die kerk. Ook kunnen kerken bemiddelen. Bijvoorbeeld om te voorkomen dat de energiemaatschappij gas en elektriciteit afsluit.

Het Nibud geeft adviezen om goed met geld om te gaan. Hoe kun je zorgen dat je niet teveel geld uitgeeft? Hoe kun je je aanpassen als je ineens minder geld hebt? Meer informatie: www.nibud.nl.

Er zijn digitale huishoudboekjes, waarmee je in de gaten kunt houden hoeveel geld je uitgeeft. Dit is gratis apps voor de tablet, de smartphone of de computer. Er zijn er velen. Die zijn te vinden in de app-winkels of door te googelen op ‘gratis digitaal huishoudboekje’.

15 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

3 De cliëntenraad en scheiden wonen zorg Veel cliëntenraden denken na over hun rol bij scheiden wonen en zorg. Wat is de rol van de cliëntenraad bij deze ontwikkelingen? Wat is het beste voor de cliënten/bewoners? Welke alternatieven zijn er als een zorggebouw gaat sluiten? In dit hoofdstuk willen we de cliëntenraad handvatten geven bij scheiden wonen en zorg. In het eerste deel gaan we in op de drijfveren van de leden van de cliëntenraad en wat dat voor de cliëntenraad betekent. In het tweede deel gaat het over de rol van de cliëntenraad binnen de eigen zorgorganisatie. In het derde deel laten we zien wat de cliëntenraad binnen een gemeente kan doen.

3.1 Wat willen de leden van de cliëntenraad doen?

Iedere cliëntenraad is anders. Dat komt, omdat er andere mensen in de cliëntenraad zitten. Sommige mensen willen vooral praktisch iets voor bewoners/cliënten doen. Bijvoorbeeld gesprekken voeren om eenzaamheid tegen te gaan of koken met bewoners. Andere mensen zijn in de cliëntenraad gegaan, omdat ze via de cliëntenraad de zorg in één huis/locatie willen verbeteren. Zij voeren overleg met de directie van de locatie over het dagelijks leven van cliënten. Weer andere mensen vinden het vooral belangrijk over beleid mee te denken. De drijfveren van mensen om in de cliëntenraad te gaan verschillen. Dat heeft ook gevolgen voor de manier waarop cliëntenraden omgaan met scheiden wonen zorg. Sommige mensen zullen door alle veranderingen nog meer praktische hulp willen bieden. Andere mensen gaan nog sterker voor medezeggenschap over het dagelijks leven van cliënten. En degenen die met beleid bezig zijn zullen op weer een andere manier over de gevolgen van scheiden wonen en zorg nadenken. Het ene is niet beter of slechter dan het andere. Maar het is wel goed om na te denken wat u wil doen. Vooral voor cliëntenraden die beleidsmatig bezig zijn zal er veel veranderen. In de toekomst zal het steeds belangrijker worden te toetsen wat de maatschappelijke meerwaarde is van de zorgorganisatie. Of met andere woorden: wat voegt de zorgorganisatie toe aan het leven van mensen? Wat is de bijdrage van de zorgorganisatie binnen de lokale gemeenschap? Hoe kan de zorgorganisatie zo goed mogelijk inspelen op de wensen en behoeften van mensen? Hoe kan de cliëntenraad vanuit die uitgangspunten de medezeggenschap vormgeven? LOC kan cliëntenraden daarbij helpen. Onder andere door de training Passende vormen van medezeggenschap. Maar ook door een begeleiding op maat samen met Sezen Academie. Meer informatie kunt u via de vraagbaak van LOC krijgen.

3.2 De cliëntenraad binnen de zorgorganisatie

U kunt er voor kiezen samen met de directie na te denken over de toekomst. In deze paragraaf geven wij een voorbeeld hoe u dat kunt doen. Het scheiden van wonen en zorg is voor veel zorgorganisaties een grote verandering. De zorgorganisatie krijgt alleen nog geld voor gebouwen, waar mensen met zware zorg wonen. Cliënten met lichtere zorg huren of kopen zelf hun woning. Zij krijgen thuiszorg.

16 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Zorgorganisaties zullen goed moeten nadenken wat zij gaan doen. Er komen vragen als:

- op welke doelgroepen richten we ons? - welke zorg en welke diensten gaan we leveren? - hoe kunnen we het zo goed doen dat mensen bij ons zorg willen hebben? - met wie moeten we samenwerken om mensen te kunnen helpen (zoals

huisarts, ziekenhuis, welzijnsstichting)? - hoe kunnen we beter aansluiten bij de wensen van mensen? - wat doen we met gebouwen die verouderd zijn en daardoor moeilijk te verhuren

zijn? Er zijn dus veel vragen waar zorgorganisaties over moeten nadenken. Sommige organisaties doen dat al langer, andere beginnen pas. De cliëntenraad is als vertegenwoordiger van de cliënten/bewoners een belangrijke gesprekspartner daarbij. U kunt het gesprek over deze vragen voeren met de directie. Dan is het duidelijk wat de visie voor de komende jaren is. En u kunt daarbij samen bespreken welke stappen nodig zijn om van de situatie nu naar de situatie straks te komen. U hoeft niet voor alles met een oplossing te komen. Soms helpt het om u tot een paar punten te beperken. En daarbij ook te kijken welke kennis er binnen de cliëntenraad is en wat ieder lid graag zou willen doen. We geven u hier een handreiking hoe u dat kunt doen. Stap 1: spreek een dagdeel af Maak een afspraak voor een dagdeel. Reken er op dat u 3,5 uur nodig heeft. Het is van belang dat zoveel mogelijk leden van de cliëntenraad aanwezig zijn. Een tip kan zijn om een gespreksleider van buiten de cliëntenraad te regelen. Dan kunnen alle leden van de cliëntenraad tijdens de bijeenkomst hun mening laten horen. LOC kan gespreksleiders regelen. U kunt de vraagbaak bellen (030 284 32 00) of mailen (vraagbaak@loc.nl) voor de mogelijkheden. Stap 2: verzamel informatie Spreek af dat iemand binnen de cliëntenraad of de ondersteuner alvast verzamelt wat er is. Daarbij kunt u denken aan:

- recente beleidsplannen van de zorgorganisatie - uitkomst van de onderzoeken naar ervaringen van cliënten (CQ-Index) - verslagen van huiskamergesprekken/groepsgesprekken met cliënten of hun

familie Als het veel informatie is kan het handig zijn dat iemand uit de cliëntenraad of de ondersteuner een samenvatting maakt. Stuur de informatie of de samenvatting daarvan minimaal een week voor de bijeenkomst naar alle leden van de cliëntenraad. Stap 3: de bijeenkomst De bijeenkomst kunt u in vier blokken verdelen. Blok 1 (45 minuten): Laat iedereen zeggen wat hem het meest bezighoudt als hij persoonlijk aan scheiden wonen zorg denkt (waar liggen zorgen? waar liggen kansen?). Noteer alles wat wordt gezegd op een flap. Mensen mogen hetzelfde zeggen. Kijk aan het einde welke punten het vaakst genoemd zijn.

17 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Blok 2 (45 minuten): Laat iedereen vertellen wat hij concreet wil doen. Bijvoorbeeld: met cliënten bespreken wat zij belangrijk vinden, een overleg voeren met de gemeente, een folder maken etc. Het gaat er dus echt om wat iemand wil doen. Schrijf ook dat op een flap. Pauze (30 minuten) Blok 3 (45 minuten) Kijk aan de hand van stap 1 wat u gezamenlijk belangrijk vindt. Welke drie punten komen naar voren? Waar wil de cliëntenraad zich op concentreren. U kunt dat doen door ieder lid te vragen de drie belangrijkste punten te noteren en op basis daarvan de drie gezamenlijke punten te zoeken. Schrijf deze ook op de flap. Blok 4 (45 minuten) Ga aan de hand van deze top 3 na wat de cliëntenraad hier mee wil doen. Welke acties gaat de cliëntenraad ondernemen? Wanneer gaat de raad de punten met de directie bespreken? Noteer ook nu de conclusies. Stap 4: uitwerken resultaten Maak een verslag van de bijeenkomst, waarin in ieder geval de drie gekozen speerpunten staan. En waarin ook de acties staan. Stap 5: gesprek met directie Bespreek uw conclusies met de directie. Kijk of u samen met de directie tot een gezamenlijke visie op de toekomst kunt komen. En welke concrete punten u met elkaar gaat oppakken. Maak schriftelijke afspraken wie wat doet. En spreek af wanneer u gaat kijken of iedereen gedaan heeft wat u heeft afgesproken. Bij cliëntenraden leven er ook veel vragen wat de veranderingen voor de medezeggenschap betekenen. Belangrijk is om eerst met de directie te bespreken wat de visie op de toekomst is. Bijvoorbeeld of de organisatie zich vooral gaat richten op zorg binnen de muren van de instelling. Of juist op zorg bij mensen thuis. Deze keuzes hebben gevolgen voor de structuur van de medezeggenschap. We zijn vaak gewend te beginnen bij de structuur. Door bij de inhoud te beginnen komen we tot andere oplossingen. En dat betekent dat de medezeggenschap in de ene organisatie er anders uit zal zien dan in de andere. U kunt LOC vragen hierbij mee te denken. LOC heeft veel ervaring met verschillende vormen van medezeggenschap.

3.3 De cliëntenraad in de gemeente

De gemeente krijgt meer taken bij zorg en welzijn. Daarmee is het ook steeds belangrijker om invloed te hebben op de gemeente. Maar ook om contact te hebben met andere medezeggenschapsorganen binnen de gemeente. U kunt er natuurlijk ook voor kiezen alleen binnen uw eigen zorgorganisatie actief te zijn. U bepaalt zelf wat u wel en niet wil doen. 3.2.1 Contact met andere medezeggenschapsorganen Binnen de gemeente zijn veel verschillende medezeggenschapsorganen actief. Hier vindt u een overzicht van de belangrijkste medezeggenschapsorganen. We zullen dit

18 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

overzicht regelmatig moeten vernieuwen. De meeste wetten veranderen de komende jaren. En dat heeft gevolgen voor de medezeggenschap. Wmo-raden In de Wet maatschappelijke ondersteuning staat dat de gemeente vertegenwoordigers van burgers om advies moet vragen. Voordat de gemeenteraad een besluit neemt over maatschappelijke ontwikkelingen. De meeste gemeenten hebben hiervoor een Wmo-raad opgericht. Soms heet die raad anders. Bijvoorbeeld gemeentelijke cliëntenraad. De Wmo-raad geeft het college van burgemeester en wethouders gevraagd en ongevraagd advies over het Wmo-beleid. De gemeente krijgt steeds meer taken. Daardoor moet de Wmo-raad vaker en over meer onderwerpen een advies geven. Zoals ouderen, jongeren, GGz-cliënten en gehandicapten, die nu zorg en ondersteuning uit de Awbz krijgen. In veel Wmo-raden zitten vertegenwoordigers van diverse doelgroepen en ervaringsdeskundigen. Maar steeds meer Wmo-raden hebben andere mensen in de raad. Bijvoorbeeld omdat zij deskundig zijn op een bepaald onderwerp of veel ervaring hebben met beleid maken. Veel gemeenten kijken of zij de medezeggenschap anders kunnen organiseren. Onder andere door de vorming van één raad voor het hele sociale domein. Of door het gebruik van een referendum of door per onderwerp een groep burgers te raadplegen. Sociale zekerheid Veel gemeenten kennen cliëntenraden voor de sociale zekerheid. In deze raden zitten mensen die te maken hebben met het gemeentelijke armoedebeleid en de Wet Werk en Bijstand (WWB). Zij adviseren het college van burgemeester en wethouders over het beleid en uitvoering van de WWB, waaronder armoedebeleid, schuldhulpverlening en handhaving. Het is noodzakelijk dat de WWB-cliëntenraad zich ook gaat bezighouden met het arbeidsmarktbeleid. Voor dat laatste werkt de raad samen met andere cliëntenraden in de regio. Omdat het arbeidsmarktbeleid een regionale organisatie kent. Er komt een nieuwe wet: de Participatiewet. Daarmee gaan de cliëntenraden sociale zekerheid ook over jonggehandicapten. In steeds meer gemeenten is de medezeggenschap van de sociale werkvoorziening ook ondergebracht bij de cliëntenraad sociale zekerheid. Huurders In de Wet op het overleg huurders verhuurder (WOHV) staat dat verhuurders minimaal één keer per jaar overleg met de huurders moet voeren. Dat geldt voor woningbouwverenigingen en voor particuliere verhuurders, die meer dan 25 woningen verhuren. In de praktijk zijn er huurdersorganisaties en bewonerscommissies. De huurdersorganisatie is een vereniging of stichting die de belangen van de huurders behartigt. Huurders zijn lid van de huurdersorganisatie. Een bewonerscommissie gaat over één gebouw. De bewoners zijn geen lid, maar kiezen een bestuur. Huurderscommissies en bewonerscommissies hebben de volgende rechten: informatierecht, overlegrecht, adviesrecht en agenderingsrecht. Bewonerscommissies hebben minder rechten dan huurderscommissies. Zij mogen niet meepraten over algemene plannen van de verhuurder. Maar alleen over plannen voor hun eigen gebouw.

19 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Cliëntenraden zorg en welzijn De Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (Wmcz) geldt voor de domeinen zorg en welzijn. Dat zijn met name: geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg, thuiszorg, maatschappelijke opvang, revalidatie, verpleging en verzorging, verslavingszorg, vrouwenopvang, welzijn en ziekenhuizen. De cliëntenraad behartigt de belangen van cliënten van een zorg- of welzijnsorganisatie. Cliëntenraden hebben recht op informatie, overleg, advies en een bindende voordracht lid raad van toezicht. De wet regelt op welke onderwerpen de cliëntenraad adviesrecht heeft. Dat kan een gewoon adviesrecht zijn of een verzwaard adviesrecht. Cliëntenraden mogen zowel gevraagd als ongevraagd adviseren. In grotere concerns is er meestal een centrale cliëntenraad, die op het niveau van de raad van bestuur overlegt en adviseert. Lokale cliëntenraden kunnen er voor kiezen een deel van hun taken door de centrale cliëntenraad te laten uitvoeren. Door de veranderingen in zorg en welzijn denken veel cliëntenraden na over hun toekomst. Jeugdzorg Ook centra voor jeugd en gezin en aanbieders van jeugdzorg kennen cliëntenraden. De taken en bevoegdheden lijken op die van de cliëntenraden zorg en welzijn. Wel hebben zij minder zware rechten dan cliëntenraden in zorg en welzijn. De Wet op de jeugdzorg regelt dat centra voor jeugd en gezin en aanbieders van jeugdzorg een cliëntenraad moeten hebben. U kunt inventariseren welke medezeggenschapsorganen er zijn in uw gemeente. Of als u in de cliëntenraad van een groter concern zit kunt u er enkele grotere gemeenten uitkiezen. U kunt vervolgens een dag organiseren voor de medezeggenschapsorganen binnen een gemeente. Het programma kan dezelfde structuur hebben als in paragraaf 3.1. LOC kan deze bijeenkomst voor u organiseren of u daarbij helpen. U kunt de vraagbaak bellen (030 284 32 00) of mailen (vraagbaak@loc.nl) voor de mogelijkheden. Stap 1: wie nodigen we uit? Bespreek binnen de cliëntenraad voor welke gemeente u een bijeenkomst gaat organiseren. Inventariseer vervolgens welke medezeggenschapsorganen er zijn. De gemeentegids kan daarbij een handig hulpmiddel zijn. Denk daarbij ook aan andere ‘Wmcz-cliëntenraden’ uit uw eigen sector of andere sectoren. Stap 2: uitnodiging versturen Bepaal een datum, regel een ruimte binnen uw zorgorganisatie en stuur alle medezeggenschapsorganen een uitnodiging. In bijlage 2 vindt u een voorbeeldbrief. Reken er op dat u vier uur nodig heeft. Het is ook goed alvast te regelen wie de dag gaat voorzitten en wie een verslag maakt. Stap 3: de bijeenkomst De bijeenkomst kunt u in vijf blokken verdelen. Blok 1 (20 minuten): Korte toelichting op de dag door de dagvoorzitter: waarom zijn we bij elkaar? Kennismaking: wie zitten er aan tafel en in welk medezeggenschapsorgaan zit iedereen. Blok 2 (45 minuten):

20 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Laat iedereen zeggen wat hem het meest bezighoudt als hij persoonlijk aan scheiden wonen zorg denkt (waar liggen zorgen? waar liggen kansen?). Noteer alles wat wordt gezegd op een groot stuk papier (regel bijvoorbeeld van een flapover). Mensen mogen hetzelfde zeggen. Kijk aan het einde welke punten het vaakst genoemd zijn. Blok 3 (45 minuten): Laat iedereen vertellen wat hij concreet wil doen. Bijvoorbeeld: met cliënten bespreken wat zij belangrijk vinden, een overleg voeren met de gemeente, een folder maken etc. Het gaat er dus echt om wat iemand wil doen. Schrijf ook dat op een groot stuk papier. Pauze (30 minuten) Blok 4 (45 minuten) Kijk aan de hand van stap 1 wat u gezamenlijk belangrijk vindt. Welke drie punten komen naar voren? U kunt dat doen door iedere aanwezige te vragen de drie belangrijkste punten te noteren en op basis daarvan de drie gezamenlijke punten te zoeken. Schrijf deze ook op. Blok 5 (45 minuten) Ga aan de hand van deze top 3 na wat u gezamenlijk hier mee wil doen. Welke raad gaat wat doen? Wat doet u gemeenschappelijk? Hoe houden de aanwezigen contact met elkaar? Hoe zorgen we dat ook gebeurt wat we hebben afgesproken? Noteer ook nu de conclusies. Stap 4: uitwerken resultaten Maak een verslag van de bijeenkomst, waarin in ieder geval de drie gekozen speerpunten staan. En waarin ook de acties staan. 3.2.2 Contact met de gemeente U kunt uw zorgen of signalen van cliënten met de gemeente bespreken. Het onderstaande stappenplan kan u daarbij helpen.

Stappenplan

Stap 1: Verkenning binnen de cliëntenraad De cliëntenraad ontvangt signalen dat binnen de gemeente zaken niet goed gaan. Of de cliëntenraad maakt zich zorgen over wat er in de toekomst gaat gebeuren. U kunt dan de volgende vragen stellen: • Hebt u voldoende informatie om het signaal/uw zorg te bespreken of moet u eerst nog dingen navragen? • Gaat het om meer mensen of één mens (als het om één iemand gaat kunt u bijvoorbeeld doorverwijzen naar de gemeente)? • Speelt het signaal/uw zorg in één gemeente of in meer gemeenten? • Kan en wil de cliëntenraad er iets mee? Resultaat stap 1: U heeft voldoende informatie. U weet dat het een onderwerp is dat meer mensen raakt. U heeft bepaald wat de cliëntenraad wil doen. Stap 2: Eventueel overleg met uw directie

21 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Afhankelijk van stap 1 kunt u er voor kiezen het onderwerp met de directie te bespreken. Daarbij kunt u de volgende punten bespreken: • Herkent de directie het punt? • Heeft de organisatie al iets ondernemen om dit met de gemeente te bespreken of is zij van plan dat te gaan doen? • Kunnen cliëntenraad en directie elkaar versterken? • Welke acties zijn gewenst en door wie? Resultaat stap 2: U heeft met de directie gesproken. U heeft gekeken waar overeenkomsten zitten. U heeft afspraken gemaakt wie welke actie onderneemt. Stap 3: Mogelijkheden contact met de gemeente 3A: In overleg met de Wmo-raad U kunt contact opnemen met de Wmo-raad in de betreffende gemeente. U kunt met de Wmo-raad uw signaal/zorgen bespreken. Samen kunt u verkennen welke problemen er spelen en welke oplossingen u ziet. De Wmo-raad kan deze signalen vervolgens met de gemeente bespreken. Of de Wmo-raad kan de gemeente een advies geven. 3B: In overleg met de gemeente U kunt ook zelf direct contact zoeken met de gemeente. Dat kan door een brief te schrijven aan de gemeenteraad. Of een gesprek aan te vragen met de Wmo-wethouder. In de brief of tijdens het gesprek kunt u de signalen bespreken en oplossingen verkennen. 3C: Overige mogelijkheden bij de gemeente U kunt ook gebruik maken van inspraakmogelijkheden die de gemeente zelf organiseert. Zoals informatiebijeenkomsten voor een bepaalde wijk of een inspraakavond over het Wmo-beleidsplan. Informatie hierover is meestal te vinden in het huis-aan-huisblad en op de website van de gemeente. Voor de verkiezingen stellen politieke partijen partijprogramma’s op. Dat kan ook een handig moment zijn om schriftelijk of mondeling uw signalen door te geven. 3D: Contact met LOC Wanneer u merkt dat bepaalde signalen in meer gemeenten spelen, kunt u contact opnemen met LOC. LOC kan deze signalen voor u aankaarten bij de landelijke en regionale politiek. Of u helpen om zelf deze signalen bij de politiek door te geven. Resultaat stap 3: U heeft uw signaal neer kunnen leggen op de plaats waar er iets mee kan gebeuren. Afhankelijk van het signaal is dat de Wmo-raad, de gemeente of LOC.

22 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

4 LOC en scheiden wonen zorg

4.1 Dienstverlening aan cliëntenraden

LOC Zeggenschap in zorg probeert u als cliëntenraden waar mogelijk te helpen bij het scheiden van wonen en zorg. Via brochures, website en via diensten willen wij u versterken. U kunt daarbij denken aan de volgende mogelijkheden:

- deze informatiebrochure - informatie op de website www.loc.nl - artikelen in het tijdschrift Zorg & Zeggenschap - serie bijeenkomsten over scheiden wonen zorg - trainingen passende medezeggenschap: hierin kunt u op maat met elkaar

praten hoe u de medezeggenschap in uw organisatie ziet. En hoe u daarbij naar de toekomst kijkt.

- vraagbaak: op werkdagen kunt u van 8.30 tot 17.00 uur bellen of mailen met de vraagbaak: telefoon 030 284 32 00 of e-mail vraagbaak@loc.nl

- relatiebeheerder: met uw relatiebeheerder kunt u overleggen wat uw wensen zijn. LOC kan dan ook trainingen en bijeenkomsten op maat voor u organiseren.

Samen met u zullen we bij trainingen en diensten op maat kijken wat we vanuit de contributie kunnen betalen. Als dat niet kan zal LOC vooraf met u duidelijke afspraken maken over de kosten. LOC werkt nauw samen met de Koepel van Wmo-raden en de Nederlandse Woonbond. Samen zullen we bijeenkomsten organiseren voor onder andere cliëntenraden zorg/welzijn en Wmo-raden. Beiden kunnen dan meer kennis opdoen van elkaars manier van werken. Daarnaast is LOC bezig om met Sezen Academie begeleiding op maat voor cliëntenraden vorm te geven. Daar zullen cliëntenraden leren hoe de manier van denken bij gemeenten is en hoe we zelf kijken naar ontwikkelingen. En hoe het mogelijk is meer te bereiken door andere manieren van organiseren te kiezen.

4.2 Belangenbehartiging

In de belangenbehartiging neemt LOC steeds de mens als uitgangspunt. Dat vraagt om een andere manier van organiseren dan we nu vaak in Nederland gewend zijn. Nog steeds staan instituten en wetten centraal. Dat willen we veranderen. LOC zit op een schakelpunt: bij de politiek en het ministerie verwoorden we wat er in de praktijk gebeurt, richting cliëntenraden wat er in Den Haag bedacht is. Daarbij proberen we ook steeds aan te geven dat Den Haag met betrokkenen zelf moet praten. Nu gaat het gesprek vaak vooral via organisaties. Manieren waarop LOC onder andere de belangen behartigt zijn:

- brieven aan de Tweede Kamer - gesprekken met de staatssecretaris van VWS (volksgezondheid en welzijn) - bijwonen Kamerdebatten - ondersteunen cliëntenraden bij het opstellen van brieven naar de Tweede

Kamer en contacten met het ministerie - spreken op congressen en bijeenkomsten - contact leggen met management, verzekeraars, gemeenten en bedrijfsleven.

23 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Vele jaren heeft Nederland steeds meer zorg en ondersteuning professioneel gemaakt. Mensen moesten naar een loket als er iets was. En professionals leerden in hun opleiding dat professionele hulp beter was dan die van familie. Nu wil de overheid dat mensen langer thuis wonen en zelfredzaam zijn. LOC blijft overal zeggen dat zo’n omslag niet in een jaar kan. Een cultuurverandering, transitie en transformatie hebben tijd nodig. En daar zal de overheid ook bij moeten helpen. LOC pleit er dan ook voor meer ondersteuning voor mensen te regelen. LOC informeert en helpt mensen. Via de website www.loc.nl zijn er hulpmiddelen voor individuen. Zoals de eerder genoemde leefplannen en Regelhulp. Die hulpmiddelen zullen we de komende tijd uitbreiden. En LOC zoekt nieuwe wegen om mensen te helpen. Zo organiseren we als proefproject in de stad Utrecht samen met de bibliotheek vier filmavonden en vier voorlichtingsavonden. Die gaan over de gevolgen van scheiden wonen en zorg, zoals eenzaamheid en mantelzorg. Ook zijn we partner in DoSocial. Dat is een initiatief waarbij bedrijven en landelijke organisaties in de zorg geld en kennis inzetten voor mensen die zorg nodig hebben. Bijvoorbeeld om een tuin te realiseren of eenzaamheid tegen te gaan. Meer informatie is te vinden op www.dosocial.nl. Hebt u ideeën wat LOC nog meer zou kunnen doen? Neem dan contact op met de vraagbaak.

24 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Bijlage 1: wat verandert er in de langdurende zorg? De regering wil de langdurende zorg veranderen. Vooral de Algemene wet bijzondere ziektekosten (Awbz) verandert. Minder mensen krijgen zorg vanuit de Awbz. Mensen zullen meer zelf of met hun familie/bekenden moeten organiseren. En de gemeente krijgt meer taken. De Tweede Kamer en de Eerste Kamer moeten de veranderingen nog goedkeuren. Daardoor kunnen de plannen van de regering nog veranderen. In 2015 is de situatie zo:

- Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) Gemeenten gaan zorgen voor begeleiding en persoonlijke verzorging thuis. Zoals hulp bij aan- en uitkleden en haren wassen. De gemeente betaalt huishoudelijke hulp voor mensen met een laag inkomen.

- Zorgverzekeringswet (Zvw) Zorgverzekeraars gaan medische zorg inkopen. Daarbij gaat het onder andere over thuisverpleging en geestelijke gezondheidszorg

- Algemene wet bijzondere ziektekosten (Awbz) De landelijke overheid is verantwoordelijk voor deze wet. Zorgkantoren gaan inkopen. De Awbz vergoedt de zware zorg voor ouderen en gehandicapten. Zij krijgen vanuit de Awbz wonen, zorg en activiteiten. De Awbz krijgt waarschijnlijk een nieuwe naam. Mensen gaan meer eigen bijdrage betalen als zij veel vermogen of inkomsten hebben.

In de Awbz kennen we nu zorgzwaartepakketten. Die veranderen. Geestelijke gezondheidszorg De geestelijke gezondheidszorg kent nu B-zorgzwaartepakketten en C-zorgzwaartepakketten. Bij de B-zorgzwaartepakketten ligt de nadruk op behandeling, bij de C-zorgzwaartepakketten op begeleiding. Zorgzwaartepakket 1 en 2: vanaf januari 2013 krijgen nieuwe cliënten deze pakketten niet meer. Zij krijgen zorg uit de Zorgverzekeringswet en kunnen niet meer in een instelling wonen. Zorgzwaartepakket 3: vanaf januari 2015 krijgen de meeste nieuwe cliënten geen zorgzwaartepakket 3 meer. Mensen met zorgzwaartepakket 3 B gaat ook naar de Zorgverzekeringswet en mensen kunnen niet meer in een instellingen wonen. Mensen met zorgzwaartepakket 3 C moeten een beroep doen op de gemeente. Voor sommige mensen is dat niet mogelijk. Zij krijgen wel zorg in een instelling. Zorgzwaartepakket 4 en hoger: de B zorgzwaartepakketten gaan vanaf 2015 naar de Zorgverzekeringswet, de C zorgzwaartepakketten naar de gemeente. Verpleging en verzorging Zorgzwaartepakket 1 en 2: nieuwe cliënten krijgen geen zorgzwaartepakket 1 en 2 meer vanaf januari 2013. Zij krijgen thuiszorg en moeten zelf hun woning huren. Zorgzwaartepakket 3: nieuwe cliënten krijgen geen zorgzwaartepakket 1 en 2 meer vanaf januari 2014. Zij krijgen thuiszorg en moeten zelf hun woning huren. Zorgzwaartepakket 4: de overheid gaat kijken of het verantwoord is dat mensen thuis blijven wonen. De regering denkt dat de helft van de mensen met zorgzwaartepakket 4 thuis kan wonen. Zij huren hun eigen woning, krijgen thuiszorg en krijgen

25 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

thuisverpleging uit de Zorgverzekeringswet. De andere helft komt in de nieuwe Awbz en krijgt wonen, zorg en activiteiten in een instelling. Zorgzwaartepakket 5 tot en met 8: deze blijven in de nieuwe Awbz. Mensen krijgen wonen, zorg en activiteiten in een instelling. Zorgzwaartepakket 9 en 10: dit zijn bijzondere pakketten. 9 voor revalidatie en 10 voor terminale zorg. Het is nog onduidelijk wat daarmee gebeurt. Bestaande cliënten houden hun rechten. Hebben zij zorgzwaartepakket 1, 2 of 3? Dan houden ze recht op wonen, zorg en activiteiten uit de Awbz.

26 Veranderingen wonen, zorg en welzijn | 2013

Bijlage 2: voorbeeldbrief uitnodiging

medezeggenschapsorganen Aan: Wmo-raad gemeente [gemeente invullen] Huurdersorganisatie [namen huurdersorganisaties invullen] Cliëntenraad sociale zekerheid gemeente [gemeente invullen] Cliëntenraden [namen zorginstellingen invoeren] [plaats en datum invullen] Onderwerp: bijeenkomst veranderingen zorg Beste mensen, De komende tijd verandert er veel in de zorg. Mensen zullen meer zelf en met hun familie moeten oplossen. Zij zullen veel vaker zorg thuis krijgen in plaats van in een instelling. De gemeente krijgt meer taken bij zorg en welzijn. Wij zouden graag met de diverse medezeggenschapsorganen binnen de gemeente [naam gemeente invullen] willen bespreken wat de gevolgen zijn. Hoe kunnen we zorgen dat mensen krijgen wat ze nodig hebben? Hoe voorkomen we bijvoorbeeld eenzaamheid? Hoe zorgen we dat mensen een zinvolle invulling van de dag hebben. We willen met u daarover verkennend van gedachten wisselen. Aan het einde van de bijeenkomst willen we graag bespreken wat mogelijke vervolgacties zijn. Als datum stellen we voor: [datum invullen] [tijd invullen] [locatie invullen] Wij horen graag of en zo ja met hoeveel personen u aanwezig kunt zijn. Voor vragen kunt u contact opnemen met [naam, telefoonnummer, e-mailadres invullen]. Wij hopen u te ontmoeten op [datum invullen]. Met vriendelijke groet, [naam invullen] voorzitter cliëntenraad [naam zorgorganisatie invullen]