�D

esig

n C

harle

s &

Ray

Eam

es -

Han

g it

all

© V

itra

Veranderende vrijwillige inzet en hoe ermee om te gaan Inzichten uit onderzoek naar vrijwilligerswerk

Dr. Caroline Gijselinckx HIVA-K.U.Leuven Rondetafel UCSIA  Workshop  ‘Volunteering, Religion and Social Capital’ Antwerpen, 9 december 2011

Maatschappelijke veranderingen.

• Culturele evoluties – Individualisering – Secularisering , ontkerkelijking – Reflexieve moderniteit – Culturele diversiteit en scheidingslijnen

• Demografische evoluties – Veroudering – Eenouder-, samengestelde gezinnen, alleenstaanden – Migratie

• Structurele evoluties – Hoger opleidingsniveau – Tweeverdienersgezinnen – Flexibele arbeid – Structurele kansarmoede

• Technologische evoluties (mobiliteit, internet, sociale media)

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 2

Kansen zowel als uitdagingen

Voor verenigingen en voor vrijwilligers

Evoluties in het verenigingsleven.

• Opvallende trends in verenigingsleven (VRIND, 2010) • Stabiel aantal afdelingen van sociaal-culturele verenigingen • Toename van afdelingen van landelijk erkende migrantenverenigingen • Toenemende participatie aan sportverenigingen

• Stad-platteland (Hooghe & Botterman, 2010) • Stabiliteit van verenigingsparticipatie in steden zowel als op platteland • Maar in steden:

– ouderenverenigingen, vrouwenverenigingen en gezinsverenigingen zijn minder sterk vertegenwoordigd

– meer gediversifieerd aanbod van verenigingen – Hier kan aan toegevoegd worden (CG): lage participatie van in

steden sterk aanwezige kansengroepen aan traditioneel verenigingsleven

• Sociale media

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 3

Veranderende stijlen van vrijwilligerswerk.

• Lichterman (2006, 2009) – ‘Club  style’-volunteering – ‘Plug  in’-volunteering

• Lammertyn et al. (1997) – Oude en nieuwe stijlen van vrijwilligerswerk

• Nuancering door Hustinx (2004) – Continuüm van stijlen

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 4

Diversiteit aan vrijwilligersstijlen.

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 5

Nieuwe trends.

• “Geleid  vrijwilligerswerk” Arbeidszorg,  maatschappelijke  stages,…

• “Werknemersvrijwilligerswerk” • Initiatieven  om  “volunteerability”  verhogen:  

vrijwilligersvoordelen • onderling vrijwilligerswerk en solidariteit:

LETS, tijdbanken en andere vormen van complementaire munten • Professionalisering, privatisering, terugtredende overheid

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 6

Participatie aan verenigingen.

• SCV-survey (1995-2009) • Anno 2009: ½ Vlamingen is actief lid van 1 of meer verenigingen (1/5 is lid van minstens 2 verenigingen) • Stabiel ten opzichte vorige jaren • Vergrijzing (cf. vergrijzing bevolking en mensen blijven langer actief lid) • Kerkpraktijk nog steeds positief effect op socio-culturele verenigingen

en politieke verenigingen (negatief effect voor sportverenigingen) • Meer mannen dan vrouwen • Minder bij lager opgeleiden

• Vergelijking  Vlaanderen  en  andere  landen/regio’s  (VRIND,  2010) • Vlaamse participatie aan verenigingen hoger dan Europees

gemiddelde (aansluitend bij kopgroep: Scandinavische landen, Nederland, Duitsland, Oostenrijk)

• Vlamingen participeren meer aan verenigingen dan Walen

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 7

Types van verenigingen.

• Naar activiteitensector • ‘Expressive’  versus  ‘service’  organisaties • Naar plaats en rol van vrijwilligers Vrijwilligersorganisaties Organisaties die werken met

vrijwilligers Enkel vrijwilligers voornamelijk vrijwilligers; voornamelijk beroepskrachten; beroepskrachten onder- vrijwilligers ondersteunen steunen

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 8

Vrijwilligerswerk in België.

• SCV-survey (1995-2009) (Carton, Gijselinckx & Hustinx, 2011) – Vrijwilligerswerk

• langjarig gemiddelde :17,3% van de Vlamingen is vrijwilliger • stabiel over de jaren • dalend aantal uren vrijwilligerswerk • hoofdzakelijk op het terrein van

– hulpverlening aan bejaarden, personen met een handicap, en zieken (23,1%),

– binnen de recreatieve domeinen van sport (23,5%), culturele verenigingen (20,0%) en jeugdbewegingen (20,2%)

• types van taken: – voornamelijk de organisatie van activiteiten (32,6%) – hulpverlening, verzorging en ondersteuning (25,0%)

• 1/10 Vlamingen is bestuursvrijwilliger

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 9

Profiel van vrijwilligers in België

• Geslacht – Meer mannen dan vrouwen – Vrouwen meer informele zorg dan mannen – Vrouwen ook meer in georganiseerde zorgverlening – Mannen meer in bestuursfuncties

• Leeftijd – Vergrijzing

• Arbeidsmarktpositie – Meer onder de voltijds en deeltijds werkenden dan onder inactieven

• Sociaal-economische status – Meer onder hoger opgeleiden – Meer onder hogere inkomenscategorieën

• Kerkpraktijk – positief verband met vrijwilligerswerk

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 10

Veranderende vrijwillige inzet

- Veranderende motivaties en verwachtingen van vrijwilligers • Vraag naar afgebakend engagement • Kritischer houding t.o.v. functie en organisatie • Eigen agenda (tijd, maar ook: persoonlijke behoeften) • In de directe leefomgeving • Op zoek naar: win-win & verbondenheid • Kosten-baten afwegen • Iets kunnen realiseren, impact kunnen hebben • Grote diversiteit aan vrijwilligerstypes

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 11

Veranderende vrijwillige inzet

- Specifiek m.b.t. secularisering • Blijvend sterk effect van kerkpraktijk op participatie en vrijwillige inzet in

verenigingen (uitgezonderd sport) • Vanuit sociale netwerken-perspectief (cf. Putnam):

Spill-over effect: participatie in 1 netwerk verhoogt kans op participatie in andere

• Vanuit perspectief van groepsstijlen (cf. Lichterman): Gelijkaardige stijlen: verwachtingen, normen, taal

• Maar: • Ook belang van opvoeding, socialisatie, waardering voor vrijwillige

inzet  (thuis,  op  school,  in  andere  verenigingen,…) • En: verenigingen zijn geen statische entiteiten, ze veranderen

Cf. supra: ook zogenaamd traditioneel verenigingsleven Nieuwe en lossere, project-gebonden verbanden

• Bij culturele minderheden?

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 12

Veranderende vrijwillige inzet

- En  hoe  organisaties  hiermee  omgaan… • Organisatie  als  vereniging  ‘van’  en  ‘met’  (in  plaats  van  ‘voor’)

Fit tussen mens en organisatie-project Eigenaarschap Daadkracht (iets daadwerkelijk kunnen realiseren, een verschil maken)

• Werken aan de inhoud van het verhaal Groot verhaal (de  ‘vlag’)  is niet meer wat mobiliseert Vanuit identiteit aan authentiek maatschappelijk project Inspelen op verwachtingen en waarden van leden/vrijwilligers

• Zoeken  naar  “unieke  positie” • Samenwerking met organisaties • Meer projectmatig werken, vanuit ervaringen van

leden/vrijwilligers

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 13

Veranderende vrijwillige inzet

- En  hoe  organisaties  hiermee  omgaan… • Belang van persoonlijke netwerken en organisationele netwerken • Vrijwilligers anders aanspreken

Vanuit fundamentele vraag waarom mensen zich zouden verenigen - welk nut, welke zin, welke hefboom voor welk doel?

Vanuit vraag wat mensen de vereniging te bieden en waarom ze dus worden aangesproken?

- Lichterman:  “you can make a difference” • Vrijwilligerswerk op maat • Vrijwilligers binden

Ervaren waardering Kwaliteit van de taak: zinvol, autonoom,

verantwoordelijkheid&eigenaarschap, transparantie en feedback Verbondenheid met de groep: persoonlijke impact, prestige van het project

en sociaal netwerk • Drempels wegwerken

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 14

Kansengroepen en vrijwilligerswerk

• Kansengroepen worden ontdekt door meer en meer vrijwilligersorganisaties – Diversiteitsbeleid – Iedereen kansen geven – Gebrek aan vrijwilligers

• …  maar  er  tegelijkertijd  ook  moeilijk  door  bereikt – Veeleer ontwikkeling van samenwerkingen met organisaties van/voor

kansengroepen – Eerder dan echte integratie

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 15

Aandachtspunten voor het werken met kansengroepen

• Uit  “Vrijwillig  werkt”  (Matthijssen et al., 2009) – Kansengroepen moeten meer uitgenodigd worden tot vrijwilligerswerk – Vrijwilligerswerk  niet  denigrerend  voorstellen  (‘minder  waard  dan  echt  werk’) – Toegankelijkheid van het vrijwilligerswerk voor kansengroepen bewaken – Extra zorg aanbieden en verschillen bespreekbaar maken – Risico op dualisering in sterkere en zwakkere groepen vermijden – Bridging én bonding realiseren

• Op niveau van individuen • Op niveau van organisaties

– Ruimte geven om te groeien • in taken, vaardigheden en zijn

– Goede afspraken maken • Op niveau van individue • Op niveau van organisatie

– Goede communicatie met de vrijwilligers

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 16

Rondetafel

Wat betekent het nieuwe type van vrijwilliger voor de wijze waarop je met motivatie, recrutering en werving aan de slag gaat?

Hoe kan je kansengroepen betrekken? Dirk Huyghe (Rode Kruis Vlaanderen) Line Windey (Socius)

En u !

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 17

Contact

Dr. Caroline Gijselinckx Onderzoeksleider Middenveld & Sociaal en Coöperatief Ondernemen HIVA – K.U.Leuven Parkstraat 47 3000 Leuven Tel 016 32 33 28 (rechtstreeks) Tel 016 32 31 28 (secretariaat) Mailto: caroline.gijselinckx@hiva.kuleuven.be Website: www.hiva.be

Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 18