Werken aan bescherming tegen overstromingen in de Hoogwaterbeschermingsprogramma’s

Veilige dijken, dammen, duinen

Nederland werkt constant aan bescherming tegen overstromingen. In de nationale Hoogwaterbeschermingsprogramma’s nemen de waterschappen en Rijkswaterstaat, de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, maatregelen om dijken, dammen en duinen, maar ook sluizen, stuwen en gemalen, aan de wettelijke veiligheidsnorm te laten voldoen. Nu en in de toekomst.

Zwemmen in zee, vervoer over de rivieren, schoon water uit de kraan. Nederlanders houden van water. We leven er al eeuwen mee samen. Maar veilig wonen en werken is niet vanzelfsprekend in een land dat voor meer dan de helft onder de zeespiegel ligt. Daarom werkt Nederland constant aan bescherming tegen overstromingen.

Hoogwaterbescherming

Veilig wonen en werken onder de zeespiegel

Een land aan de Noordzee en Waddenzee, met grote rivieren en meren is kwetsbaar voor overstromingen. Zonder dijken, dammen, duinen en stormvloedkeringen zou bijna 60 procent van ons land permanent of regelmatig onder water staan. Gelukkig leven we in de best beveiligde delta ter wereld.

Periodiek toetsen van waterkeringenNederland telt in totaal 3.767 kilometer dijken, dammen en duinen: de primaire waterkeringen die overstromingen moeten voorkomen. Sinds 1996 is het bij wet vastgelegd dat deze dijken, dammen en duinen periodiek worden gecontroleerd. Regelmatig toetsen we of ze nog aan de actuele veiligheidsnormen voldoen.

Veilig leven in de toekomstHet veranderende klimaat zorgt voor extra dreiging. Naar verwachting stijgt de zeespiegel. De bodem in het westen van ons land daalt en we krijgen extremer weer, met meer en langere natte periodes. Met programma’s als Ruimte voor de Rivier, de Maaswerken en het tweede Hoogwaterbeschermings-programma brengen we de waterveiligheid in onze delta op

korte termijn op orde. In het nieuwe en doorlopende Hoogwaterbeschermingsprogramma zetten we ons continu in voor veilige dijken, dammen en duinen. Om ook in de toekomst te zorgen voor een veilig en aantrekkelijk Nederland, waar waterveiligheid en de zoetwatervoorziening op orde zijn, heeft Nederland het Deltaprogramma. Hierin werken Rijksoverheid, waterschappen, provincies en gemeenten samen aan waterveiligheid en voldoende zoetwater.

Verbeteren van waterkeringenIn beide Hoogwaterbeschermingsprogramma’s verbeteren de waterschappen en Rijkswaterstaat de waterkeringen die niet meer aan de actuele normen voldoen. Dit helpt Nederland beschermen tegen overstromingen.

Werken aan waterveiligheidNederlanders leven met water. Daarom beschermen we ons land tegen overstromingen. Zo kunnen we ook in de toekomst genieten van alles wat het water ons biedt. Veilig wonen en werken onder de zeespiegel is geen vanzelfsprekendheid. Daar moeten we constant aan blijven werken.

Foto: Tineke Dijkstra

Veilige dijken, dammen, duinen | 3| Veilige dijken, dammen, duinen2

Nederland wil nu en in de toekomst beschermd zijn tegen mogelijke overstromingen van rivieren, meren en de Noordzee en Waddenzee. Maar primaire waterkeringen als dijken, dammen en duinen, sluizen, stuwen en gemalen voldoen niet meer allemaal aan de wettelijke veiligheidsnormen. Rijkswaterstaat en de waterschappen nemen daarom maatregelen om de veiligheid van deze waterkeringen te verbeteren.

Betere bescherming tegen hoog water

Dit gebeurt in de Hoogwaterbeschermingsprogramma’s: het tweede Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP-2) en het nieuwe, doorlopende Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). In de programma’s worden afgekeurde waterkeringen verbeterd en versterkt.

Tweede HoogwaterbeschermingsprogrammaHet HWBP-2 startte in 2007 en verbetert waterkeringen die na toetsing in 2001 en 2006 niet aan de wettelijke norm voldeden. Rijkswaterstaat en de waterschappen werken binnen dit programma op 88 plekken in Nederland aan 370 kilometer aan dijken, dammen en duinen, en 18 sluizen, stuwen en gemalen. De verwachting is dat 84 van de 88 projecten in 2017 zijn afgerond. Voor 4 projecten is meer tijd nodig.

Zwakke SchakelsIn 2003 zijn de zeeweringen langs de Noordzeekust getoetst. Toen bleek dat tien locaties na twintig jaar niet meer aan de veiligheidsnorm zouden voldoen. Deze zogenaamde Zwakke Schakels hebben we opgenomen in het HWBP-2. We versterken deze duinen en dijken, zodat zij de komende vijftig jaar mee kunnen.

Nieuwe HoogwaterbeschermingsprogrammaHet nieuwe HWBP richt zich nu op de waterkeringen die zijn afgekeurd na een derde toetsing in 2011, maar is een doorlopend programma. Binnen dit doorlopende onderdeel van het Deltaprogramma zal continu aan veilige waterkeringen worden gewerkt. Zo versterken we de komende jaren onder meer ruim 700 kilometer aan dijken. Het is daarmee het meest omvangrijke programma op het gebied van water. Het Rijk en de waterschappen zijn samen verantwoordelijk en dragen allebei 50 procent bij aan de kosten.

Het Deltaprogramma

De Hoogwaterbeschermingsprogramma’s zijn onderdeel van het Deltaprogramma. Zij vallen onder het uitvoerings-programma, het zogenaamde Deltaplan Waterveiligheid. Het Deltaprogramma is ons Deltaplan van de 21ste eeuw. Het staat voor een veilig en aantrekkelijk Nederland, nu en straks, waar waterveiligheid en de zoetwatervoor-ziening op orde zijn. In dit nationale programma werken Rijksoverheid, waterschappen, provincies en gemeenten samen. Dit doen ze met inbreng van maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven, burgers en kennis-instellingen. Het Deltaprogramma heeft in 2014 vijf ‘deltabeslissingen’ opgeleverd. Hierin staat hoe we in Nederland om willen gaan met waterkwaliteit, schoon water en bescherming tegen overstromingen en droogte. De Hoogwaterbeschermingsprogramma’s vormen een samenhangend geheel met onderzoeken en maatregelen die op korte termijn nodig zijn binnen het Deltaplan Waterveiligheid.

Nieuwe veiligheidsbenaderingIn het Deltaprogramma worden voorstellen gedaan voor een nieuwe benadering van waterveiligheid. Daarbij kijken we niet alleen naar hoe hoog het water kan komen te staan, maar ook naar de kans op overstromingen en naar de mogelijke gevolgen van een overstroming. Op basis van deze nieuwe manier van toetsen bepalen de waterschappen en Rijkswaterstaat welke projecten binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma als eerste worden uitgevoerd.

Rijkswaterstaat en waterschappen werken aan veilige waterkeringen

1 Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 2 Waterschap Hollandse Delta 3 Waterschap Rivierenland 4 Waterschap Scheldestromen 5 Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard 6 Hoogheemraadschap van Del�and 7 We�erskip Fryslân 8 Hoogheemraadschap van Rijnland 9 Waterschap Vallei & Veluwe10 Waterschap Noorderzijlvest

11 Waterschap Aa en Maas12 Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht 13 Waterschap Groot Salland 14 Waterschap Roer en Overmaas15 Waterschap Hunze en Aa’s 16 Waterschap Brabantse Delta 17 Waterschap Zuiderzeeland 18 Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden19 Waterschap Rijn en IJssel20 Rijkswaterstaat

De projecten vanaf 2014 tot 2020

3333

3

33

333

3

318

33

3

4

44

4

4

4

4

44

4

3

16

22

2

2

55

5

5

9

17

20

1

1

1

1

1

11

1 1

1

1

1

17

77

77

1010

1515

77

1

1

12

20

17

9

13

13

131313

1313

13

20

13

13

13

99

9

899

555

5 5

22

66

2

2

22 222

3

3

3

19

19

5

5

14

W a a l

| Veilige dijken, dammen, duinen4 Veilige dijken, dammen, duinen | 5

De versterking van de Hondsbossche en Pettemer Zeewering, één van de Zwakke Schakels, zorgt voor veiligheid, recreatie en ruimte voor de natuur. Door het opspuiten van een enorme hoeveelheid zand vóór deze dijk, ontstaat straks een nieuwe verdedigingslinie tegen het water: nieuwe duinen en nieuw strand.

36 miljoen kuub zand maakt dijk veilig en aantrekkelijk

Versterking Hondsbossche en Pettemer Zeewering

Anita Willig-Kos Projectmanager Zwakke Schakels bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

“De kustversterking met zand aan de zeezijde is noodzakelijk voor de veiligheid, maar biedt ook kansen voor natuur en een aantrekkelijker landschap. Met zand kun je nieuwe ruimte creëren voor verschil-lende gebiedsfuncties. Zoals een aantrekkelijk en goed toegankelijk strand, uitkijkposten en een zes kilometer lang fietspad over de nieuwe duinen. In het rustige middengedeelte krijgt juist de natuur de kans om zich goed te ontwikkelen. Daarnaast is zand duurzaam en flexibel. Het zorgt ervoor dat de zeewering in de toekomst makkelijk kan worden aangepast aan veranderende omstandigheden.”

Liz van DuinDirecteur Netwerkontwikkeling Rijkswaterstaat

 “In dit project is de samenwerking tussen Rijkswaterstaat en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier bijzonder. Bij dit soort dijkversterkingen zijn waterschappen verantwoor-delijk voor de veiligheid van waterkeringen en houden wij ons bezig met onderhoud en beheer van de kust. Bij de versterking van deze zeewering trekken we samen op in één projectteam, want we willen elkaars kennis en kunde optimaal inzetten. Rijkswaterstaat heeft bijvoorbeeld veel ervaring met kustonderhoud met zandsuppleties - het opspuiten van zand. Het hoogheemraadschap heeft daarentegen veel kennis van de omgeving. Door samen te werken versterk je elkaar. Zo komen we tot veel betere oplossingen.”

Rianne StegginkCoördinator Zwakke Schakels, provincie Noord-Holland

“De provincie Noord-Holland heeft de versterking van de Zwakke Schakels aangegrepen om de kust nog aantrekkelijker te maken op het gebied van natuur en recreatie. Samen met de gemeenten en natuurbeschermers voeren we daarom 25 projecten uit om de ruimtelijke kwaliteit van de landzijde van onder meer de Hondsbossche en Pettemer Zeewering te verbeteren. In de projecten leggen we onder meer strandopgangen, fiets- en wandelroutes aan, ontwikkelen we nieuwe natuur en verbeteren we parkeervoorzieningen. Daarnaast gaat de regio nog extra ruimtelijke kwaliteitsinitiatieven indienen bij de provincie.”

Niels HutterOmgevingsmanager aannemerscombinatie Van Oord-Boskalis

“Als aannemer wil je dat de omgeving achter je werk staat. We creëren draagvlak door in contact te blijven met omwonenden, lokale bedrijven en de gemeente. Bijvoorbeeld via inloopspreekuren, video’s, nieuws-brieven en excursies voor scholen en ouderen. En onze aanpak werkt; de omgeving staat overwegend positief tegenover onze werkzaamheden. Mensen zijn nieuwsgierig. Elke dag komen bezoekers ons werk bekijken en fotograferen. Ons werkterrein is echt een toeristische attractie geworden.”

Jeroen BredewoutEigenaar strandpaviljoen Luctor et Emergo

“Er is goed geluisterd naar de wensen van de omgeving. Ik heb samen met andere ondernemers uit de buurt en met Natuurmonumenten regelmatig om tafel gezeten met de provincie, het hoogheemraadschap, de gemeente en Rijkswaterstaat. En niet voor niks: veel van onze ideeën voor een aantrekkelijke inrichting van de omgeving, met ruimte voor recreatie en natuur, zijn overgenomen in het ontwerp. Zoals de aanleg van een lagune bij Camperduin. Dit is een binnenstrand-meer met een open verbinding naar zee, waar kinderen veilig het water in kunnen. Ook onze zorgen over zand-verstuiving zijn weggenomen. Dankzij hoge duinen met helmgras zullen we hier weinig last van hebben.”

Foto: Alfons Schotvanger

Van de dijken langs de Hollandsche IJssel heeft ruim 27 kilometer versterking nodig. Het steile talud aan de binnenkant van de dijk kan bij hoge rivierstanden wegzakken. In Capelle aan den IJssel zaten hoogheemraadschap, gemeente en direct betrokken bewoners al in een vroeg stadium met elkaar om de tafel om dit probleem aan te pakken. Letterlijk: aan de keukentafel zochten zij samen de beste oplossing voor de dijkversterking.

De best passende oplossing zoeken aan de keukentafel

Versterking dijk langs de Hollandsche IJssel

Twee dijkvakken in Moordrecht en in Capelle aan den IJssel worden in het kader van het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma als eerste versterkt. “Dit vanwege de impact van een eventuele over-stroming”, vertelt Peter van der Veeken, omgevingsmanager van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. “Bij Moordrecht liggen er recreatieparken achter de dijk en er wordt daar een nieuwe woningbouwlocatie ontwikkeld. Capelle aan den IJssel is dichtbevolkt en er vindt ook veel economische bedrijvigheid plaats. De dijken breken er niet acuut door, maar we moeten er wel aan werken.”

Dialoog aan de keukentafelIn Capelle aan den IJssel legden het hoogheemraadschap en de gemeente de direct betrokken bewoners al in een vroeg stadium uit dat dijkversterking nodig is om veilig te wonen, werken en recreëren. Ook bespraken zij mogelijke oplossingen en gevolgen met bewoners nabij de dijk. Daarnaast gingen Van der Veeken en senior beleids-adviseur Ruimtelijke Ordening Rien Engelaar van de gemeente langs bij bewoners die direct overlast kunnen ondervinden. Aan de keukentafel informeerden ze bewoners over de mogelijke oplossingen voor de dijkversterking en bespraken ze met de bewoners hoe ze hinder en overlast konden beperken. “Je wilt natuurlijk dat het allemaal goed verloopt, dat je zo min mogelijk overlast hebt”, vertelt een betrokken bewoner. “Die gesprekken kosten best veel tijd. Maar het is goed dat ik al vroeg bij de plannen ben betrokken om mijn wensen en bezwaren kenbaar te maken. Uiteindelijk begrijp ik natuurlijk ook dat er iets aan de dijk moet gebeuren.”

Keuze voor grondoplossingBij Capelle aan den IJssel is uiteindelijk gekozen voor een grondoplos-sing. Aan de binnenkant van de dijk komt extra grond om zo het dijkvak veiliger te maken. Omwonenden ondervinden bij de grond-oplossing minder hinder dan bij een oplossing waarbij er in de dijk een constructie wordt aangebracht. De werkzaamheden vinden vanaf 2016 plaats en zijn in 2018 klaar.

Samenwerking met de gemeenteVanaf het begin trokken het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard en de gemeente Capelle aan den IJssel samen op. “Een constructieve samenwerking, waarbij we alle beschikbare informatie constant delen”, vertelt beleidsadviseur Engelaar van de gemeente. In de samenwerking heeft het hoogheemraadschap de kennis over de dijken en gaat de gemeente over onder meer verkeer, archeologie, het beschermd dorpsgezicht en het landschap. De gemeente en het hoogheemraadschap houden samen de belangen van bewoners in het oog. Bij vragen, wensen of bezwaren van bewoners bleek die gecombineerde expertise heel waardevol. Engelaar: “Gezamenlijk kunnen gemeente en hoogheemraadschap mensen veel beter informeren en helpen.”Foto: Tineke Dijkstra

Veilige dijken, dammen, duinen | 9

Extra zand, klei of damwanden voor sterkere dijken, dammen en duinen: waterschappen en Rijkswaterstaat werken aan betrouwbare waterkeringen in twee Hoogwaterbeschermingsprogramma’s. Zo zorgen we ervoor dat Nederlanders veilig kunnen wonen en werken onder de zeespiegel. Nu en in de toekomst.

Samenleven met het water, nu en in de toekomst

Voor wie op een zonnige dag uitkijkt over een groene polder of een wandeling maakt door de duinen. Voor wie tijdens regen en storm thuis zit achter dijk, dam of duin. Voor alle Nederlanders die wonen en werken onder de zeespiegel. Voor hen zetten waterschappen en Rijkswaterstaat zich gezamenlijk in, om veilig te kunnen samenleven met het water. In het tweede Hoogwaterbeschermingsprogramma (2007 – 2017) en het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma nemen we de komende jaren ruim 1.000 kilometer onder handen.

Constant werken aan veiligheidOok wanneer al die dijken, dammen en duinen, en sluizen, stuwen en gemalen versterkt en veilig zijn, blijft het Hoogwaterbeschermingsprogramma werken aan de best beveiligde delta ter wereld. Waterkeringen verouderen. Naar verwachting stijgt de zeespiegel en krijgen we extremer weer. Veilig wonen en werken onder zeespiegel is geen vanzelfsprekendheid. Daarom blijven we constant werken aan waterveiligheid.

Meer informatie?

Meer informatie over het tweede Hoogwaterbeschermingsprogramma?www.rws.nl/hwbpMeer informatie over het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma?www.hoogwaterbeschermingsprogramma.nlMeer informatie over het Deltaprogramma?www.deltacommissaris.nl/deltaprogramma

Foto: Tineke Dijkstra

| Veilige dijken, dammen, duinen10 Veilige dijken, dammen, duinen | 11

Dit is een uitgave van

Ministerie van Infrastructuur en MillieuPostbus 209012500 EX Den Haagwww.rijksoverheid.nl/ienm

Unie van WaterschappenPostbus 932182509 AE Den Haagwww.uvw.nl

Oktober 2014 | GPO1014sb119

Foto: Paul van Roekel