Veen(weide)gebied in continue verandering

Veen(weide)gebied in continue verandering

Presentatie bij ondertekening Veenweideconvenant

12 februari 2010Fort Wierickerschans

Sophie Visser

Persoonlijke achtergrond: waarom sta ik hier?

Gouwe Wiericke Afstudeeronderzoek 2004-06

LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010

Inhoud

1. De landschapsontwikkeling in hoofdlijnen

2. De Veenweidethema’s in de historie

3. Cultuurhistorische informatie


De ondergrond: water, variatie en gelaagdheid1.1

Diepere ondergrond

-Pleistocene zand : tot 10.000 vC (12-15 m diep) -Hollandveen : vanaf 2400 vC-zeeklei (tot Enkele Wiericke) : tot 1000 vC

‘Grondsoortenkaart’


Rivieren en kleiruggen 1.2

Oude Rijn

Gouwe

Hollandsche IJssel

Lange Linschoten

LinschotenOude WeteringOude Bodegrave

Ouderdom rivierafzettingen => rivieren door de tijd -Oude Rijn : sinds 3000 vC -Hollandsche IJssel : na 200 nC als nu-Veenriviertjes : na ontstaan veen

Kleiruggen (Vink, < 1940)-stevigheid: boerderijen-afglijden dijken-klei door het veen


Ontginningen tot ca. 1150: vanuit de rivieren 1.3

‘De Burcht’

Oude Bodegrave

Bekenes


Principe van veenontginningen1.4

Ontginning langs veenriviertje - rechts: ontginning - links : broekbos

Veen: planten met water

-ontwatering => stevigheid-kavels ca. 1250 x 114 meter-later meer sloten!


Graven van Holland bisschoppen van Utrecht 1.5

Expansie Graven van Holland Start ontginningen vanuit bisschop

- Graaf leenman van bisschop - ‘Prefect’ voor bescherming tegen Vikingen-1100: grens langs Oude Bodegrave

-1295/96: langs Voirburch (= Wiltenburg?):‘Hoek van Holland’

12


Ca. 1300: het hele gebied ontgonnen 1.6

Ontginningen 1220-1300:

(1) Van randen naar midden: vorm rivier ‘op afstand’

(2) Restontginningen


Onregelmatigheden in het veen(weide)landschap1.7

Waarder

Oukoop

Oeverwal

Speciale plek(archeologie)

Restontginningen


Speciale plekken: o.a. Oukoop en Waarder 1.8

Oukoop en Wiltenburg (1900)Bochtige dijk => riviertje? ‘Voirburch’ 1295/96?

Waarder: Oude rivierlopen Vluchtburcht ?


14e eeuw: Verlegging afwatering naar Hollandse Ijssel 1.9

Þ ontstaan poldersÞ nieuwe weteringen (en kaden): o.a. Wierickes Þ deels vlak naast elkaar!Þ opsplitsing land


Vanaf 15e eeuw: afwatering met molens (en boezems) 1.10

Reeuwijk naar Oude Rijn

- Over en door elkaars grondgebied! - Mee-/samenwerken eigen belangen


Het ‘dubbele’ verleden van de Enkele Wiericke OHWL 1.11

Enkele Wiericke en Prinsendijk 1679 en nu

Prinsendijk => slaperdijk voor Holland => samenwerking HH’s!+ Schansen in het achterland: Boskoop, Gouwesluis


Kaart polder Sluipwijk 1857-schrale grond (‘Slupic’ = schraal)-kleinschalig: grondeigenaren -invloed Gouda (Vrijhoef!)

Vervening en (latere) plannen plassengebied 1.12

Droogmaking in Reeuwijk/Sluipwijk:-vnl. geen plicht-Plannen ‘Zoutmanspolder’ >1865 -Besluit provincie 1930: niet droogmaken


2. Thema’s convenant door de tijd: ‘continue veranderingen’

Doelen/thema’s in het heden

-Klimaat : in samenhang met bodem & water-Landbouw : (melk)veehouderij en beheer van landschap en natuur-Natuur : kwaliteit en omvang natuurwaarden-Cultuurlandschap/-waarden: behoud en basis voor ontwikkeling-Recreatie : i.s.m. kwaliteiten, economie, leefbaarheid

In het verleden:

Þ Vanuit andere verhoudingen Þ M.n. voortbouwend op wat er al wasÞ Andere behoeften / vertrekpunten


Hennepakker

Landbouw: veranderingen door méér dan alleen inklinking 2.1

-Agrarische depressies-Pestepidemieën -Hollands-Utrechtse oorlogen (tot 1528)-Evt. schrale veengrond (Sluipwijk!)-Evt. slechte ligging

Armoe, lage opbrengsten => wat doen?

-Wegtrekken: 1370 – 1378!-Vee / zuivel => (veen)weide > 15e eeuw-‘Niche’-produkten: hennep + braakliggen rest (‘heermoes’)-Waterrijk: eendenkooien-Vervening (van eigen grond !)-Smokkelen: grens Holland-Utrecht (18e eeuw)-‘Vogelen en vissen’: toenemend met vervening!

Kievitenvangst


Landbouw en ‘natuur’: bomen en bosjes open landschap? 2.2

Langs de Oude Rijn (oeverwallen):-bomen/boomgaarden van oudsher -graan: afname in 17e/18e eeuw (tenzij veepest)-kleiafgraving: meestal teveel => ‘bos’ of weidegrond => t.z.t. vooral weide

Zuidzijde Oude Rijn 1762

Veengebied:-verkoopbeschrijvingen: bomen, bosjes, boomgaarden

-overige beschrijvingen: “gekapt i.v.m. wegenverbreding, oorlog, etc”. -berekeningen: energie, houtbehoeften => meer hout dan verondersteld!

-Open landschap: deels beeld van na gas/electriciteit, fabrieksgereedschappen, ……?


Natuur en recreatie: de Reeuwijkse plassen vanaf de jaren ‘30! 2.3

Natuurbescherming: -1930 Niet droogmaken plassen-1935 In Plassenverordening ZH

Recreatie:-1911 1e Roei- en zeilvereniging-1930 2e zeilvereniging

Landgoed Elfhoeven => recreatie Jachtwerven, bootjesverhuurders

-1934 ‘Uitbreidingsplan’ Reeuwijk

Natuuraanleg > jaren ‘60 -Reeuwijkse Hout -Goudse Hout -…………….

Horeca-oase Reeuwijk-Gouda 1941Reeuwijk 10-20,- Gouda 20-30,-(per hoofd van de bevolking)


(1) Uitbreidingsplan Reeuwijk 1934

-opkomst zomerhuisjes en villa’s-recreatieverkeer

-bescherming aantrekkelijkheden-verkeersrichtlijnen-nieuwe huizen buiten plassengebied

(2) Van arm naar ‘rijk’

- <1930 Sluipwijk arm!- <1998 Reeuwijk hoogste inkomen/ hoofd bevolking in ZH-Oost

Natuur en recreatie: al in 1934 meer bescherming nodig! 2.4


Landbouw, natuur, recreatie en meer 1950 – 2000 (RPB, 2005) 2.5


Convenant:

“de ontwikkeling wordt gebaseerd op de specifieke landschappelijke kwaliteiten en cultuurhistorische kwaliteiten per gebied,

op basis van de provinciale Cultuurhistorische Hoofdstructuur en de regioprofielen”

“Specifieke kwaliteiten per (deel)gebied” veronderstelt- bepaald schaalniveau aan informatie

- juiste detailniveau- juiste uitgangspunten aan selectie(s)

3. Cultuurhistorische informatie


Twee Cultuurhistorische (waarden) kaarten van het gebied ….. 3.1


…….. of lokaal deelgebied (Oukoop) in meer detail ….. 3.2


Nationale KICH-kaartJaren ‘90(uit: RPB-rapport Het gedeelde land van deRandstad, 2005)

Gem. Reeuwijk‘Landschaps- kwaliteiten’ 2008

Provinciale CHS waardenkaartCa. 2003

CH (waarden) kaarten op verschillend bestuurlijk schaalniveau! 3.3


Beleidskaarten

waarden op (inter)nationaal niveau

waarden op provinciaal niveau”

waarden op regionaal niveau

Top-down beleidskaarten 3.4

Landschappelijke kwaliteitenper lokaal deelgebied


Beleidskaarten

waarden op (inter)nationaal niveau

waarden op provinciaal niveau”

waarden op regionaal niveau

Top-down beleidskaarten versus bottom-up gebiedskennis! 3.5

- Landschappelijke kwaliteiten per lokaal deelgebied- Lokale kennis/bewoners!

Gebiedskennis

(inter)nationaal niveau

provinciaal niveau”

regionaal niveau


Conclusies

-(nog) veel oude elementen en structuren, in grote delen van het gebied

-veranderingen door de eeuwen heen => ‘gelaagd landschap’

-mate en soort veranderingen in ‘gelaagdheid’ uiteenlopend: -vroege bewoning (Oude Rijn)-ontginningen-waterhuishouding 14e eeuw -overgang naar veenweidegebied : in ca. 4 eeuwen -vervening en evt. droogmaking -natuur en recreatie

-elke periode en plek kent eigen veranderingen, afhankelijk van

-de dan aanwezige uitgangssituatie -de mogelijkheden en behoeften => keuzes!

-omgang met cultuurhistorie: keuze voor gelaagdheid en variatie in tijd en ruimte - de ´hoofdlijnen´ of (ook) ’de plek´?- alleen ´officieel erfgoed´ of ook lokale geschiedenis? - alleen waarden, of ook beleving? => recreatie!’


Veen(weide)gebied in continue verandering

Documents

Transcript of Veen(weide)gebied in continue verandering