1

VCA VOL VCA BASIS

&

VCA-lesboek voor BASIS en VOL cursisten in één boek. Prettig leesbaar. Bij elk hoofdstuk oefenexamen-vragen die overeenkomen met de echte examenvragen.

RBSOpleidingen

2

Inhoud Pagina Voorwoord 3 Inleiding 4 Deel 1 Hoofdstuk 1 De Arbo-wet 6 Hoofdstuk 2 Risico’s en ongevallen 17 Hoofdstuk 3 Gevaarlijke stoffen 25 Hoofdstuk 4 Brand en Explosie 40 Hoofdstuk 5 Werkvergunningen & Besloten ruimten 48 Hoofdstuk 6 Arbeidsmiddelen 54 Hoofdstuk 7 Tillen lopen en slopen 62 Hoofdstuk 8 Hijsen, heffen en graven 67 Hoofdstuk 9 Hoofdstuk 10

Werken op hoogte Elektriciteit

73 77

Hoofdstuk 11 Persoonlijke Beschermingsmiddelen 81 Hoofdstuk 12 Bedrijfsnoodplannen en BHV 86 Deel 2 Hoofdstuk 13 Leiding geven en Veiligheid 92 Hoofdstuk 14 Arbo en Millieu 103 Hoofdstuk 15 Ergonomie 109 Deel 3 Borden en Pictogrammen 117 Voorbeeld Veiligheidsblad 118 Voorbeeld werkvergunning 119 Vragen per hoofdstuk 121 Antwoorden 141 Examentips 142

3

Voorwoord

De cursus “Veiligheid VCA” is ontwikkeld voor iedere operationele werker en operationeel leidinggevende die werkzaamheden verricht of gaat verrichten waarbij hij of zij veiligheidsrisico’s loopt. Deze cursus sluit aan op de verplichtingen welke de werkgever heeft op het gebied van onderricht en training zoals bedoeld in de Arbowet en de VCA. Tot voor kort was het nog zo dat er twee afzonderlijke cursussen waren voor operationeel uitvoerenden en operationeel leidinggevenden. Men kon pas examen doen voor “VCA2” indien men geslaagd was voor “VCA1”.

Tegenwoordig kan de keus gemaakt worden uit VCA “Basis” en “VCA” VOL. VOL staat dan voor “Veiligheid Operationeel Leidinggevenden”.

Basis of VOL? Het komt nog al eens voor dat cursisten halverwege de cursus VCA “Basis” toch hadden willen kiezen voor VCA “VOL”. Oorzaken zijn vaak promotie, toenemende interesse of

voorwaarden van de opdrachtgever.

De samensteller van dit boek heeft daarom een cursusboek ontwikkeld dat hieraan tegemoet wil komen. De eerste 11 hoofdstukken zijn bedoeld voor de beide groepen cursisten. De hoofdstukken 12 tot en met 15 zijn extra en speciaal bedoeld voor de cursisten die het “VOL” diploma willen behalen. Voor deze cursisten is

desgewenst de mogelijkheid een extra cursusdagdeel te volgen.

SSVV De Stichting Samenwerking Voor Veiligheid (SSVV) heeft geconstateerd dat er veel variatie en een (te) grote bandbreedte is ontstond tussen de examens die door verschillende exameninstellingen worden verzorgd. De indruk bestond dat dit kwam doordat de eindtermen te globaal zijn. Men heeft er daarom voor gekozen de eindtermen basisveiligheid te concretiseren tot eind- en toetstermen. Dit cursusboek is afgestemd op deze toets- en eindtermen

Deze theoretische cursus is onder andere bestemd voor operationele medewerkers in de bouw, de metaal en aanverwante bedrijven. Het verschaft u de benodigde basiskennis om veilig en gezond deel te nemen aan de te verrichten werkzaamheden. Het cursusboek kunt u gebruiken als naslagwerk.

Dit cursusboek is met veel zorg samengesteld. Kopieën maken van dit boek is uiteraard ten strengste verboden.

Uitgave januari 2019

4

Inleiding

VCA Veiligheid Checklist Aannemers

Wat is VCA? VCA is een veelzijdig en compleet programma waarmee dienstverlenende bedrijven objectief en structureel kunnen worden getoetst en gecertificeerd op hun VGM-beheersysteem (Veiligheid, Gezondheid en Milieu). Arbowet Deze cursus behandelt alle relevante aspecten die nodig zijn om veilig, gezond en milieubewust te werken. Ook worden de verplichtingen die voortvloeien uit de Arbowet nader toegelicht.

VCA-certificaat Om als bedrijf of organisatie te certificeren voor VCA dient elke operationele medewerker het diploma te hebben behaald. Vandaar dat deze cursus noodzakelijk is voor het behalen (behouden) van een VCA-certificaat voor het bedrijf. Indeling cursisboek Het cursusboek besteedt in het begin aandacht aan de Arbowet met daarbij de verplichtingen van de werkgever en de werknemer. Vervolgens wordt ingegaan op het voorkomen van ongevallen, het werken met gevaarlijke stoffen, omgaan met gereedschappen en gevaarlijke machines. Verder wordt er ingegaan op werken op hoogte en in gevaarlijke situaties en ergonomie. Ten slotte wordt aandacht besteed aan het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. VOL gedeelte In het gedeelte voor de VOL cursisten wordt vervolgens dieper in gegaan op leidinggeven en het analyseren van risico’s.

Voor het succesvol afronden van deze cursus dient de cursist naast het volgen van de mondelinge opleiding dit boek goed te bestuderen en de vragen in dit boek door te nemen.

5

Deel 1 VCA

Basis

“Het ultieme doel van VCA is dat elke werknemer aan het einde van de werkdag weer veilig thuis komt…….”

6

Hoofdstuk 1

Inleiding De Arbowet

De Arbowet is een onderdeel van de nationale veiligheids- en gezondheidswetgeving (V&G). Werkgevers en werknemers hebben door de nieuwe Arbowet meer mogelijkheden gekregen om zelf invulling te geven aan de wijze waarop ze in de eigen sector aan de wetgeving voldoen. Dit heeft als voordeel dat binnen de onderneming een arbobeleid gevoerd kan worden dat rekening houdt met de specifieke kenmerken van de sector, een bouwbedrijf verschilt nu eenmaal van een ziekenhuis. Maatwerk Maatwerk dus, want een arbobeleid op maat dat in samenspraak met werknemers tot stand is gekomen, kan rekenen op meer draagvlak in een onderneming. De overheid zorgt voor een helder wettelijk kader met zo weinig mogelijk overbodige regels en administratieve lasten. Werkgevers en werknemers maken samen afspraken over de wijze waarop zij aan de door de overheid gestelde voorschriften kunnen voldoen. De nieuwe Arbowet betekent meer vrijheid en verantwoordelijkheid voor werkgevers en werknemers en uiteindelijk een veiliger en gezonder werkklimaat.

Oorsprong ARBO-wet In de negentiende eeuw veroorzaken industrialisatie, bevolkings- en stedengroei sociale problemen. Voor land- en fabrieksarbeiders zijn werkdagen van twaalf uur geen uitzondering. Niet alleen volwassenen (mannen én vrouwen) maken lange dagen, ook kinderen worden ingezet in de industrialisatie. Kinderwet In 1874 moet de Kinderwet Van Houten hier verbetering in brengen. De wet, bedacht door het liberale kamerlid Samuël van Houten, verbiedt fabrieksarbeid voor kinderen onder de twaalf. De controle op de naleving van de wet is gebrekkig, zodat kinderarbeid in de praktijk nog veel blijft voorkomen.

7

Indeling Arbowet De Arbeidsomstandighedenwet kent weinig concrete regels en wordt ook wel een Raamwet genoemd.

Uitwerking van de raamwet vindt plaats in

• Het Arbobesluit; (Algemene Maatregelen van Bestuur);

• De Arboregeling;

• De Beleidsregels.

Deze onderdelen van de Arbowet worden steeds weer aangepast aan nieuwe ontwikkelingen (bijvoorbeeld nieuwe Europese richtlijnen) en vormen.

De Arbowet valt onder de wet van de economische delicten. Met andere woorden, bij overtreding van de Arbowet wordt een economisch delict begaan.

Arbobesluit Het Arbobesluit en de maatregelen van Bestuur bevatten concrete bepalingen, ingedeeld naar onderwerp. Alle verboden, voorschriften en uitzonderingen die met een bepaald onderwerp te maken hebben staan in één hoofdstuk bij elkaar. De voorschriften in het Arbobesluit zijn algemeen geformuleerd. Er is dus geen aparte bepaling voor ieder arbeidsmiddel en voor iedere werkplek.

Arboregelingen Hierin zijn de bepaalde onderdelen uit het Arbobesluit nader uitgewerkt. Het gaat dan om specifieke bepalingen, bijvoorbeeld over de taken van de Arbodienst of keuring van de hijskranen

Beleidsregels Aan de Arbowet, het Arbobesluit en de Arboregeling zijn beleidsregels gekoppeld. Deze regels bieden concreet houvast bij het toepassen van de wettelijke voorschriften. De beleidsregels geven een praktische invulling aan hoe het vereiste beschermingsniveau bereikt kan worden.

8

A.I. Bladen

Over een groot aantal onderwerpen geeft de overheid Arbo Informatiebladen uit (A.I.bladen) . Deze A.I.bladen bevatten toegankelijke informatie over hoe werkgevers en werknemers in de praktijk kunnen omgaan met de samenhangende wettelijke regels en beleidsregels. A.I.bladen zijn uitdrukkelijk bedoeld als voorlichting en niet als bindend voorschrift of beleidsregel. Voorbeelden van Informatiebladen (Al-bladen) zijn:

AI-1 Arbo- en verzuimbeleid AI-2 Werken met beeldschermen AI-3 Asbest AI-4 Lawaai op de arbeidsplaats AI-5 Besloten ruimten AI-6 Kankerverwekkende stoffen en processen AI-7 Kantoren AI-8 Zittend en staand werk Al-10 Bedrijfshulpverlening Al-11 Afschermingen en beveiligingen van machines Al-12 Zwangerschap en arbeid Al-14 Bedrijfsruimten- inrichting, transport en opslag Al-15 Veilig werken op daken Al-16 Beveiligingen van wand- en vloeropeningen Al-17 Hijs- en hefgereedschap en veilig hijsen Al-18 Laboratoria Al-19 Industriële Verfverwerking

AI-21 Rolsteigers

Opbouw Arbowet

Arbocatalogus In de Arbocatalogus staan concrete oplossingen voor

(risicovolle) werkzaamheden die direct kunnen worden toegepast. Als de Arbocatalogus wordt vastgesteld en positief beoordeeld, kan elk individueel bedrijf gebruik maken van de instrumenten en maatregelen die in de Arbocatalogus

ARBO WET

(Raamwet)

ARBO BESLUIT

(Algemene maatregelen van

bestuur)

ARBO REGELING

ARBO BELEIDS REGELS

ARBO catalogus

Normen

ARBO INFORMATIE

BLADEN

9

staan. Werkgevers en werknemers bepalen dus zelf hoe zij aan de Arbowet voldoen. Met een Arbocatalogus zal de Inspectie SZW soepeler zijn bij de inspectie. Een Arbocatalogus is handig bij de inkoop van arbovriendelijke hulpmiddelen.

Samen verantwoordelijk Het dragen van een veiligheidsbril, het aantrekken van handschoenen, het opvolgen van voorschriften en regels. Op het werk krijgt men te maken met allerlei regels die soms als lastig worden ervaren. Deze regels zijn echter bedoeld om de veiligheid en gezondheid tijdens het werk te beschermen. De werkgever is wettelijk verplicht te zorgen voor een veilige en gezonde werkomgeving. Van de werknemers, uitzendkracht en stagiair wordt verwacht dat hij zijn gezonde verstand gebruikt en geen onveilige situaties veroorzaakt. De werknemer dient gebruik te maken van de voorzieningen en middelen die door de werkgever worden aangeboden.

Uitgangspunten Arbowet

De belangrijkste uitgangspunten van de Arbowet zijn:

• voortdurende verbetering van de arbeidsomstandigheden;

• werkgever en werknemer hebben rechten en plichten;

• samenwerking en overleg tussen werkgever en werknemer;

• deskundige ondersteuning door Arbodienst.

Milieuwetgeving Werknemer en werkgever zijn allebei verantwoordelijk voor een goed milieubeleid en de uitvoering daarvan. Denk dan aan:

• het beschermen van mens en omgeving tegen schadelijke effecten van activiteiten;

• Kunnen we afval ook nog beter scheiden;

• Gaan we zuinig om met de energie.

Arbeidstijdenwet

De arbeidstijdenwet heeft vier regels over de maximum arbeidstijd. Deze regels voor de maximum arbeidstijd zijn:

• 12 uur per dienst;

• 60 uur per week ;

• In een periode van 4 weken mag een werknemer gemiddeld 55 uur per week werken;

• en per 16 weken gemiddeld 48 uur. Een nachtdienst mag niet langer duren dan 10 uur. Voor werknemers die regelmatig nachtdiensten draaien, mag de werkweek over een periode van 16 weken gemiddeld niet meer dan 40 uur bedragen. Na één of meer nachtdiensten geldt altijd een langere rusttijd.

10

Verplichtingen werkgever

De uitvoering van de Arbowet is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van de werkgever. De werkgever heeft de volgende verplichtingen:

• Zorgen voor goede arbeidsomstandigheden moet onderdeel zijn van het bedrijfsbeleid;

• Voeren van een verzuimbeleid en registreren van ongevallen en incidenten en het melden van ernstige ongevallen aan de Inspectie SZW;

• Preventieve maatregelen om ziekteverzuim te voorkomen (Preventiemedewerker);

• Voorlichting geven over de gevaren in het werk en de rechten en plichten van de werknemer;

• Zorg dragen dat de medewerkers werken met veilige machines en middelen;

• Zoveel mogelijk aanpassen van inrichting van de werkplek, werkmethoden, apparatuur, machines en gereedschappen en het soort werk aan de werknemer;

• Monotoon en kort cyclisch werk zien te vermijden maar ook onderling contact tussen medewerkers bevorderen;

• Zorg dragen dat er toezicht wordt gehouden op de gemaakte afspraken die besproken zijn tijdens voorlichting en onderricht;

• Zorg dragen voor het melden en registreren van arbeidsongevallen en beroepsziekten. Ongevallen met dodelijk afloop, blijvend letsel of een ziekenhuisopname met een observatienacht moeten gemeld worden bij de Inspectie SZW;

• Het voorkomen van gevaar voor derden in verband met de arbeid die door de werknemers wordt verricht;

• Rekening houden met de persoonlijke eigenschappen van de medewerker, zoals vakmanschap en lichaamsbouw;

• Uitvoeren van een Risico-Inventarisatie / Evaluatie met Plan van Aanpak. (RI&E);

• Overleg voeren met de operationele medewerkers om te komen tot veilige werkomstandigheden, bijvoorbeeld d.m.v. zogenaamde “Toolboxmeetings.”

PSA beleid

PSA staat voor “Psycho-Sociale Arbeidsbelasting” Psychosociale belasting kan ontstaan als gevolg van ondermeer:

• gedrag;

• de werkorganisatie;

• de werkinhoud;

• ingrijpende gebeurtenissen.

11

Bij ‘gedrag’ valt te denken aan ongewenste omgangs-vormen door medewerkers of leidinggevenden, zoals dreigen, intimideren, (verbaal) geweld, pesten, fraude, seksuele intimidatie. Gedragingen die doorgaans leiden tot een slechte sfeer op het werk en een verlaging van de productiviteit. Onder ‘werkorganisatie’ vallen zaken als slechte planning, te hoog of te laag werktempo, te korte rusttijden, onduidelijkheid over taken, gebrek aan controle over het werk, gebrek aan eigen regelcapaciteit en gebrekkig management. De werkgever dient de risico’s van PSA in de RI&E op te nemen.

Risico-Inventarisatie en Evaluatie

Om een goed arbeidsomstandighedenbeleid te voeren is de werkgever verplicht een Risico-Inventarisatie / Evaluatie (RI&E) uit te (laten) voeren. De Risico-Inventarisatie / Evaluatie is al sinds 1994 verplicht voor alle werkgevers. Het plan van aanpak is een verplicht onderdeel van de RI&E. Dat staat in de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet). Organisaties met ten hoogste 40 uur arbeid per week (alle werknemers bij elkaar opgeteld) zijn ook verplicht een RI&E op te stellen. Zij kunnen gebruik maken van een branche RI&E instrument maar zij mogen in plaats daarvan ook gebruik maken van de ‘Checklist Gezondheidsrisico’s’. Dit is een verkorte versie van de RI&E.

Plan van Aanpak Onderdeel van een RI&E is in een Plan van Aanpak. In zo'n Plan van Aanpak moet afhankelijk van de grootte van het risico een oplossing worden gezocht om het gevaar (risico) te verkleinen. Hierbij dient een bepaalde oplossingsmethodiek te worden gehanteerd. Dit noemt men de Arbeids-hygiënische strategie.

12

Arbeidshygiënische strategie

Elke werknemer dient zich op de hoogte te kunnen stellen van de inhoud van de RI&E en het Plan van Aanpak. Bij het oplossen van de problemen dient de volgende volgorde (Arbeidshygiënische strategie) gehanteerd te worden:

1. Bronaanpak; 2. Isoleren; 3. Instructie en opleiding; 4. Persoonlijke beschermingsmiddelen; 5. Sancties.

Plichten werknemer Zoals in de Arbowet staat, zijn de werkgever en werknemer samen verantwoordelijk. Dit betekent dat ook de werknemer een aantal plichten heeft. Deze plichten komen eigenlijk neer op het gebruiken van het gezond verstand. Er wordt van de werknemer verwacht dat hij als een vakman te werk gaat en geen ondoordachte en onveilige dingen doet.

De werknemer heeft de volgende plichten:

• Zichzelf en/of derden niet in gevaar brengen;

• Meewerken aan voorlichting, opleiding en oefening over de risico's en gevaren op de werkplek;

• Op de juiste wijze gebruiken van de ter beschikking gestelde persoonlijke beschermingsmiddelen;

• Machines en gereedschappen en beveiligingen op de juiste manier gebruiken;

• Melden van gevaarlijke situaties of incidenten aan de werkgever of leidinggevende;

• Samenwerken met de werkgever ten aanzien van arbeidsomstandigheden;

• Meewerken aan eventuele Arbo- onderzoeken door Preventiemede- werkers of andere deskundige personenen;

• Zich altijd kunnen legitimeren (identiteitsbewijs). Onder “werknemer” wordt ondermeer verstaan: vaste, tijdelijke, ingehuurde, ingeleende werknemers en stagiaires.

Rechten werknemer

Als er op de werkplek een levensbedreigende situatie ontstaat, dan mag de werknemer het werk weigeren. Hij dient dan de directe chef meteen te informeren bijvoorbeeld als er ernstig gevaar dreigt, zoals brand of gevaar voor lekkage van giftige stoffen. Het gaat dan steeds om situaties waarin geen tijd is voor nader onderzoek door de Inspectie SZW omdat er onmiddellijk gevaar dreigt. Indien de werkgever vindt dat er niet genoeg is om het werk te onderbreken kan een oordeel van de Inspectie SZW gevraagd worden. De werknemer heeft ook recht op een periodiek onderzoek door een Arbo-arts. Dit onderzoek wordt wel genoemd een PAGO. (Perodiek Arbeidskundig GezondheidsOnderzoek) of PMO (Preventief Medisch Onderzoek) De werkgever dient hiervoor zorg te dragen.

13

Inspectie Sociale Zaken en werkgelegenheid (SZW)

De Inspectie SZW houdt toezicht op de wetgeving op het brede terrein van de arbeidsbescherming en de arbeidsmarkt (zie hieronder). Daaronder valt ook de opsporing en handhaving (sanctionering) van overtredingen en strafbare feiten met betrekking tot deze wetgeving. Daarnaast onderzoekt de Inspectie SZW meldingen van zgn. meldingsplichtige arbeidsongevallen, meldingen van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen, klachten van werknemers of derden over hun arbeidsomstandigheden en/of arbeidstijden. Wanneer de Inspectie SZW tijdens deze onderzoeken overtredingen of strafbare feiten aantreft, treedt zij ook in die gevallen handhavend op. Speerpunten in het toezicht en de handhaving zijn het aanpakken van ernstige risico’s voor de veiligheid en gezondheid van werknemers en het aanpakken van misstanden.

Maatregelen Inspectie SZW

De Inspectie SZW kan de volgende maatregelen nemen:

• Waarschuwen;

• Eisen stellen;

• Proces verbaal opmaken;

• Boetes opleggen aan werkgever en werknemer;

• Het werk stilleggen.

De Arbodienst

De Arbodienst adviseert de werkgever en werknemer over veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk. Een werkgever is verplicht om zich op het gebied van de Arbeidsomstandigheden deskundig te laten bijstaan op het gebied van preventie en bescherming. Dit kan bijvoorbeeld door een Arbodienst.

14

Een Arbodienst houdt zich o.a. bezig met het:

• Begeleiden van zieke werknemers;

• Uitvoeren van periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO) of een Preventief Medisch Onderzoek (PMO);

• Houden van een spreekuur over arbeidsomstan-digheden;

• Adviseren over werkmethoden, gebruik van gereedschappen en machines etc.;

• Toetsen van de Risico-Inventarisatie en Evaluatie. Arbodiensten hebben dus een:

• adviserende taak de Inspectie SZW heeft een

• controlerende taak.

Preventie-medewerker

E Een preventiemedewerker is een medewerker die zorgt voor de dagelijkse veiligheid en gezondheid binnen een bedrijf. Heel veel bedrijven hebben al zo iemand, vaak met de titel 'arbocoördinator'. De preventiemedewerker is daarbij niet eindverant-woordelijk, dat is de werkgever. Ieder bedrijf moet een preventiemedewerker hebben aangesteld. In bedrijven met minder dan 15 werknemers, mag de werkgever zelf deze taak uitoefenen. Taken preventiemedewerker De preventiemedewerker moet een eigen medewerker van het bedrijf zijn. De preventiemedewerker houdt zich bezig met de veiligheid en gezondheid op de werkvloer. De taken van de preventiemedewerker zijn bijvoorbeeld:

• Meewerken aan het opstellen van de RI&E en het uitvoeren van daaruit voortvloeiende maatregelen;

• Overleg voeren met en advies geven aan de Ondernemingsraad of personeelsvertegen-woordiging;

• Vraagbaak voor de medewerkers in het bedrijf;

• Voorlichten geven over het onderhoud van apparaten;

• Instructie geven over het werken met gevaarlijke stoffen.

15

Certificering

Evenals een persoon bijvoorbeeld een ”VCA” diploma of een BHV certificaat kan halen, kan ook een bedrijf een certificaat behalen. Het bedrijf toont daar mee aan dat het voldoende kennis heeft om bepaalde opdrachten uit te voeren. Een gecertificeerd bedrijf wordt elk jaar weer getoetst of het nog wel werkt volgens de procedures van het certificaat. In de bouwwereld is de bekendste de VCA certificering

VCA wordt onderscheiden in 5 categorieën: 1. VCA* Deze certificering is voor kleinere bedrijven

met minder dan 35 werknemers.

2. VCA** Voor grote (hoofd) aannemers met meer dan 35 werknemers.

3. VCA Petrochemie. Deze certificering is bedoeld voor bedrijven die specifieke opdrachten verrichten aan (petro) chemische installaties.

4. VCU staat voor VGM- gezondheids- en milieu Checklist Uitzendorganisaties. Deze certificering is bedoeld voor uitzendbureau’s die mensen uitzenden in de bouw of petrochemische industrie.

5. VCO staat voor VGM- gezondheids- en milieu

Checklist Opdrachtgevers. Deze certificering is voor grote organisaties die een bouwproject in eigen beheer uitvoeren.

Gids Opleidingen Risicovol werk In de Petrochemie is het niet altijd voldoende dat de medewerker alleen beschikt over een VCA certificaat maar dient hij aanvullende opleidingen te hebben gevolgd. In de SSVV Opleidingengids (SOG) is bescrhreven welke instructies, trainingen en opleidingenj voor welke risicovolle taken nodig zijn en worden aangeboden. Alle bij de SSVV aangesloten branches kunnen van dit opleidingsaanbod gebruik-maken. De opleidingen uit de SOG zijn een aanvulling op de reguliere beroeps- en VCA-opleidingen.

CE-Markering

De CE-markering die op veel producten te vinden is geeft aan dat het product voldoet aan de daarvoor geldende regels binnen de Europese Economische Ruimte. CE staat hierbij voor Het doel van de CE-markering is tweeledig van aard. Enerzijds is het doel de vrije handel binnen de lidstaten te bevorderen terwijl anderzijds de veiligheid in het gebruik van de producten wordt verhoogd.

16

Overige wetgeving Naast de Arbowet is er ook andere wetgeving die werknemers beschermt tegen bepaalde negatieve aspecten op het werk: Arbeidstijdenwet Deze wet beschermt werknemers tegen het maken van te lange werktijden en regelt het werken op zondag en bij nachtdiensten. Wet arbeid en zorg Regelt onder andere het recht op vakantiedagen en andere vormen van verlof. Algemene Wet Gelijke Behandeling Beschermt burgers (en dus ook werknemers) tegen ongeoorloofd onderscheid op grond van handicap of chronische ziekte, leeftijd, geaarheid of sexe. Tabakswet Regelt het recht op een rookvrije werkplek. Burgerlijk Wetboek Hierin staat onder andere dat werkgevers verplicht zijn om goed werkgeverschap te tonen. Ook andere zaken, zoals het verbod op discriminatie is hierin nog apart geregeld. Wetboek van Strafrecht Extreme overtredingen kunnen ook via het Wetboek van Strafrecht behandeld worden: bij geweld, ongewenste intimiteiten of grove nalatigheid van een werkgever. Milieuwetgeving Bij milieuwetgeving wordt de wetgeving bedoeld die wil zorgen voor een goede balans tussen gebruik en behoud van de leefomgeving en leefbaarheid

17

Hoofdstuk 2

Risico’s en ongevallen Inleiding In het leven loopt iedereen risico's. De één wat meer dan de ander, afhankelijk beroep of vrijtijdsbesteding. Een golfer loopt minder kans op een blessure dan een motorcrosser. Dit geldt ook voor de risico's op het werk. De inkoper loopt minder gevaar dan de metselaar. Volgens berekeningen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) loopt een bouwvakker een kans van 1:6 dat hij ernstig ten val komt. De Arbo-wet verplicht werkgevers en werknemers ongevallen te voorkomen door de risico's tot een minimum te beperken en/of beheersbaar te houden. Om deze risico's in kaart te brengen dient de werkgever Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) te maken. Maar wat is dan een risico en hoe groot of hoe ernstig is het? Dat halen we uit onderstaande definitie.

Definitie Risico is de mate van waarschijnlijkheid dat een gebeurtenis zal plaatsvinden met ongewenste effect.

In formule vorm:

Risico = kans X effect

Taak Risico Analyse (TRA)

Om gevaren op de juiste wijze in te schatten bij een risicovolle taak dient een Taak Risico Analyse (TRA) te worden opgesteld. In onderstaand model worden drie factoren in samenhang beschouwd, te weten twee factoren die de kans op het optreden van letsel bepalen en één factor die het effect weergeeft.

18

Kans en effect?

Vaak zal het effect van een risico direct duidelijk zijn: een val van een trap levert een verstuikte enkel op, een vliegtuigongeval zorgt voor doden en materiële schade. Soms is het effect van een risico minder duidelijk: Roken kan op latere leeftijd hartklachten of longkanker veroorzaken. Asbest geeft grote kans op kan longkanker of asbestose. Als we de risico's kennen, kunnen we de beheersmaatregelen nemen om de risico's te verminderen. De werkgever is verplicht het werk zó in te richten dat risico's voor veiligheid, gezondheid en welzijn voorkomen worden. Ook moet hij zijn werknemers informatie, voorlichting en onderricht geven over alle risico's op de werkplek. Bovendien moet hij maatregelen aan de bron treffen.

Risico factoren Een schilder of metselaar loopt meer gevaar dan een administratief medewerker. Daarom onderscheiden we de vol-gende bronnen van gevaar:

• soort werk;

• werkplek;

• kennis en vakbekwaamheid van de medewerker (stagiair of uitzendkracht);

• mentaliteit van de werknemer;

• welzijn werknemer;

• gebruik van arbeidsmiddelen.

Soort werk Risicoverhogende handelingen zijn bijvoorbeeld:

• Werken met gevaarlijke stoffen;

• Werken met gevaarlijk gereedschap / machines;

• Werken met hoge drukken;

• Werken met stralingsbronnen;

• Graaf- en sloopwerkzaamheden;

• Werken met elektriciteit;

• Werken in koude;

• Werken in hitte;

• Werken in lawaaierige omgeving;

• Werken op hoogte.

19

Werkplek

Risicoverhogende omstandigheden op de werkplek kunnen zijn:

• brandgevaar;

• explosiegevaar;

• stralingsgevaar;

• elektriciteit;

• te hard geluid;

• te weinig licht;

• een rommelige werkplek;

• gevaarlijke werkzaamheden in de omgeving;

• vervuilde lucht;

• te hoge of te lage temperatuur;

• te kort aan kennis en vakbekwaamheid van de werknemer

Kennis en vakbekwaamheid

Risico verhogende omstandigheden ten aanzien van de kennis en bekwaamheid van de werknemer:

• te lage opleiding;

• te weinig voorlichting;

• te weinig informatie;

• te weinig vakbekwaamheid;

• te weinig praktijkervaring.

Gedrag Risico verhogende omstandigheden ten aanzien van het gedrag van de werknemer zijn:

• macho gedrag;

• haastig werken;

• ongeïnteresseerd zijn;

• spelen tijdens het werk.

Welzijn Risico verhogende omstandigheden ten aanzien van het welzijn/welbevinden van de werknemer zijn:

• er is geen contact met collega's;

• eentonig werk zonder uitdaging;

• niet weten waarom men iets moet doen en voor wie;

• ruzie met chefs en collega's;

• privé omstandigheden.

20

Veilig werken Veilig werken is het uitgangspunt van werkgever en werk-nemer. Maar het is nu eenmaal niet mogelijk om alle ongevallen te voorkomen. Soms zijn er zijn situaties waar we niets aan kunnen veranderen. Veiligheid is dan ook een relatief begrip, wat voor de één veilig is, is voor de ander onveilig. Het is dan ook beter ons af te vragen of de risico’s die we nemen aanvaardbaar zijn of niet. We komen dan tot de volgende definitie van veiligheid:

Veiligheid is het bewust nemen van een aanvaardbaar risico.

Veilig werken zit voor een groot deel in de medewerkers zelf want die bepalen op de werkvloer of het risico aanvaardbaar is.

(Bijna) ongeval Ondanks alle voorzorgsmaatregelen nemen is er altijd een kans op ongelukken tijdens het werk. Kijk eens naar dit voorbeeld: Een dakdekker laat een stapel dakpannen van het dak naar beneden glijden, vlak naast de uitvoerder die op de grond aan het werk is. De dakdekker krijgt de nodige schuttingwoorden naar zijn hoofd geslingerd, maar er is niemand gewond geraakt. We noemen dit een incident. Niemand heeft schade of letsel opgelopen. Maar voor hetzelfde geld was er wel letsel geweest. Het verschil zit hem dus in het eindresultaat. We spreken van een ongeval als er daadwerkelijk letsel of schade is opgetreden. Ongeval: een ongewenste gebeurtenis met schade en/of letsel als gevolg; Bijna-ongeval: een ongewenste gebeurtenis zonder schade en/of letsel als gevolg;

21

Leeftijd In een onderzoek van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) naar arbeidsongevallen die in één jaar plaatsvonden, viel het relatief hoge aantal jonge slachtoffers in de bouw en de metaalsector op.

Het bleek dat jongeren die in die sectoren werkzaam zijn een verhoogd risico lopen als zij een flexibel arbeidscontract hebben, lange werkweken maken of in kleine bedrijven werken. Als belangrijkste oorzaken worden genoemd hoge werkdruk, onoplettendheid, onbekendheid met veiligheidsvoorschriften en het niet gebruiken van (persoonlijke) beschermingsmiddelen. Bouwvakkers blijken de grootste kans op een ongeval te lopen. 6% van de arbeidsmarkt komt op conto van de bouw, maar ook 22% van de arbeidsongevallen! In de bouw is bij meer dan de helft van de ongevallen sprake van een val. Werknemers onder de 25 jaar hadden tweemaal zoveel ongevallen dan werknemers van 45 jaar en ouder. Het bouwplaatspersoneel had een ruim tweemaal zo grote kans op een ongeval dan het uitvoerend, technisch en administratief personeel.

Ongevallen theorie Een van de ongevallentheorieën die vaak wordt gebruik om medewerkers bewuster te maken van de gevaren en risico's is de ongevallentheorie van de psycholoog en veiligheids-kundige Heinrich en Lateiner. Heinrich en Lateiner beschrijven ongevallen aan de hand van een domino-effect daarom noemt men die theorie ook wel de dominotheorie van Heinrich en Lateiner. Men onderscheidde 3 oorzaken en 2 gevolgen:

Oorzaak 1: Achtergrond. Oorzaak 2: Menselijk falen. Oorzaak 3: Onveilige handelingen en/of onveilge situaties. Gevolgen: Ongeval, Letsel en/of schade.

Oorzaak en gevolg

22

Achtergrond Achtergrond is dus de basis waarom iemand faalt. Maar dit is meestal een vast gegeven. Kijk maar eens wat er onder de achtergrond valt:

• privé (huiselijke) omstandigheden;

• karakter;

• opleiding;

• ervaring;

• omstandigheden binnen het bedrijf.

•

Menselijk falen Menselijk falen is terug te voeren naar drie basisoorzaken namelijk:

• niet weten: iemand is niet bekend met de geldende veiligheidsregels;

• niet willen: stoere of ongeïnteresseerde houding met betrekking tot veiligheid;

• niet kunnen: ontbreken aan motorische vaardigheden iets te kunnen.

Onveilige handelingen en situaties

Een onveilige handeling is iets doen waardoor een ongeval kan ontstaan. De directe oorzaak van een ongeval volgens de Lateiner ongevallentheorie is een onveilige handeling en/of situatie. Een onveilige handeling is een persoonlijke actie. Voorbeelden van een onveilige handeling:

• werken met ondeugdelijk elektrisch gereedschap;

• werken boven een trapsgat zonder leuningen of hekwerk (foto)

• werken zonder de voorgeschreven persoonlijk chermingsmiddelen te gebruiken;

• Lopen over steiger zonder steigerplanken;

• Slijpen zonder slijpbril;

• Stoer doen.

• Vloeropeningen niet afdekken

Ongeval als gevolg van een onveilige handeling: 80%

Ongeval als gevolg van een onveilige situatie: 20%

Een onveilige situatie is wat je aantreft waardoor een ongeval kan ontstaan. Voorbeelden van onveilige situaties:

• een niet afgeschermde vloeropening;

• veel rommel en gereedschap in een werkruimte;

• ongelijke bestrating;

• geen of slechte beveiliging op machines;

• onvoldoende verlichting. •

23

Preventie

Laatste Minuut Risico Analyse (LMRA)

Om ongevallen te voorkomen moeten we ervoor zorgen dat er geen onveilige handelingen plaatsvinden en moeten we onveilige situaties voorkomen.

De volgende stappen zijn dan belangrijk:

• Stoppen en opheffen

• Onderzoeken

• Maatregelen nemen

• Controleren

Bij het voorkomen van ongevallen zijn 4 factoren van betekenis namelijk:

• De mens (opleiding, ervaring, leeftijd);

• De organisatie (management, veiligheids-voorschriften, e.d.);

• De techniek (veilige machines, blusstoffen aanwezig);

• De omgeving (milieu, afvoer stoffen, werkomgeving.

Zorg altijd dat u goed op de hoogte bent van de veiligheids-voorschriften die op de bouwplaats van toepassing zijn.

Voordat de werknemer aan een werk begint en tijdens de werkzaamheden dient hij zeker te zijn dat de taak veilig kan worden uitgevoerd. Daarvoor dient hij bewust antwoord te kunnen geven op de volgende 6 zaken:

Het verdient aanbeveling om stickers te maken en deze op de bouwplaatsen op te hangen of als persoonlijke sticker in de vorm van een pasje aan de werknemers ter beschikking te stellen.

24

De ijsbergtheorie Bij ongevallen is het net als bij een ijsberg, de top is zichtbaar, maar onder water (niet zichtbaar) schuilt de oorsprong van het gevaar. Bij ongevallen zijn de ernstige en dodelijke ongevallen overal bekend en wordt er veel aandacht aan besteed. Waar men echter geen aandacht aan besteed zijn de duizenden bijna-ongevallen die niet in het nieuws komen. Veel van die gevallen hadden ook anders kunnen aflopen. Net als dat bij een ijsberg het deel dat onderwater ligt het gevaarlijkst is, is bij veiligheid dat wat je niet weet of ziet gevaarlijk:

Als er toch iets gebeurt

Invloed van alcohol en drugs

Ondanks alle veiligheidsmaatregelen kan toch iets mis gaan. Om de gevolgen te beperken is kennis van zaken nodig. Maak daarom een checklist of kaartje met de instructie ‘wat te doen bij een incident’. Zo kan erger worden voorkomen en vinden de eerste opvang-acties correct plaats. De volgende volgorde van handelen is vaak aan te bevelen:

1. Let op gevaar voor jezelf; 2. Alarmeer (bel 112 of een intern nummer); 3. Waarschuw de bedrijfshulpverlening; 4. Waarschuw overige (werknemers en chef); 5. Ontruim of bied (deskundige) hulp; 6. Melding doen bij de directe chef.

Belangrijke gegevens die men bij het bellen van het alarmnummer moet doorgeven zijn:

• naam melder en afdeling;

• plaats van het ongeval;

• aard van de verwondingen;

• aantal slachtoffers;

• plaats waar de ambulance moet komen.

Alcohol- en drugsgebruik kunnen het functioneren op de werkvloer negatief beïnvloeden en kunnen leiden tot verzuim of gevaarlijke situaties. Om deze reden nemen steeds meer werkgevers een alcohol- en drugsbeleid op in de arbeids-overeenkomst of de daarbij behorende personeelswijze. Onthoudt je van alcohol- en drugsgebruik tijdens en voor het werk. Wees er van bewust dat gebruik vóór het werk ook nog daarna (tijdens het werk) negatieve invloeden kan hebben. Heb je gebruikt (drugs, alcohol of bepaalde medicijnen): meld dit aan je leidinggevende. Voer geen werkzaamheden uit die gevaar voor jezelf of anderen kunnen opleveren.

25

Hoofdstuk 3

Gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen komt men overal tegen. Om de veiligheid en gezondheid van medewerkers te garanderen is het werken met gevaarlijke stoffen aan strenge voorschriften en regelgeving gebonden. In dit hoofdstuk is informatie te vinden over stofgerelateerde wetgeving, risico's en maatregelen die betrekking hebben op het werken. Over werken met gevaarlijke stoffen is meer te vinden in de overkoepelende wet- en regelgeving die belangrijk is bij het werken met gevaarlijke stoffen. Een definitie van een gevaarlijke stof is: Stoffen die een gevaar vormen voor de gezondheid en / of voor de omgeving

Wie werkt met diverse stoffen heeft ook te maken met verschillende risico's. Er zijn 3 verschijningsvormen van gevaarlijke stoffen, namelijk:

vaste stoffen : steen, hout, kunststof, metalen, asbest, maar ook hele kleine stofdeeltjes (fijnstof) van bijvoorbeeld hout, roetdeeltjes in rook;

vloeistoffen : water, verf, spiritus, aceton, benzine, maar ook nevels van vloeistoffen;

gassen : aardgas, LPG, butaan, methaan, propaan, acetyleen;

Daarnaast zijn er zijn drie hoofdgroepen te onderscheiden. te weten:

• giftige stoffen;

• brandbare stoffen;

• bijtende stoffen.

Een stof wordt aangemerkt als gevaarlijk wanneer schade wordt aangebracht aan de gezondheid en/of milieu.

26

Opname van de stoffen. Deze stoffen kunnen we binnenkrijgen via:

• de mond (spijsverteringsorganen);

• de luchtwegen;

• de huid;

• direct in de bloedbaan.

Vaak kan op eenvoudige wijze de inwerking worden tegen gegaan. Door in een aparte ruimte te eten, drinken, roken, goed de handen en gezicht te wassen kan het risico aanzienlijk worden verminderd. Uittrekken van vuile werkkleding kan het risico ook verkleinen. Deze voorgenoemde zaken noemt men ook wel normale hygiëne. Gassen, nevel en stofdeeltjes kunnen gemakkelijk worden ingeademd. Bij blootstelling is het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen dan een vereiste. Inwerking via de huid kan worden voorkomen door handschoenen en/of juiste kleding te dragen. Indien u een wond hebt is het raadzaam deze goed te verzorgen omdat anders de gevaarlijke stoffen eenvoudig in het bloed kunnen worden opgenomen.

Chronisch of acuut

We hebben te maken met een giftige stof als bij blootstelling van een relatief kleine hoeveelheid de goede werking van het lichaam wordt verstoord. Er zijn twee soorten vergiftiging:

• Acuut: contact met de giftige stof heeft een direct merkbaar effect;

• Chronisch: langdurig (en herhaaldelijk) contact met de giftige stof geeft een merkbaar effect.

Indien u een giftige stof binnen heeft gekregen dient u zoals vaak ook op de verpakking staat vermeld, een arts te raadplegen en de verpakking mee te nemen. Factoren die de vergiftiging beïnvloeden zijn:

• giftigheid van de stof (toxiciteit);

• conditie van het slachtoffer;

• gewicht van het slachtoffer;

• leeftijd van het slachtoffer;

• duur en de hoeveelheid van de blootstelling. Het symbool voor een giftige stof wordt ook wel gebruikt voor stoffen die kankerverwekkend zijn, de ongeboren vrucht kunnen beschadigen en/of die erfelijke afwijkingen veroorzaken.

Wet Milieugevaarlijke stoffen

Voordat we alle categorieën gaan behandelen, is het belangrijk om te weten hoe je gevaarlijke stoffen kunt herkennen. Sommige stoffen zijn namelijk moeilijk te herkennen. Je kunt niet altijd zien, ruiken, proeven of voelen of een stof gevaarlijk is. De herkenbaarheid van gevaarlijke stoffen is geregeld in de Wet Milieugevaarlijke Stoffen (WMS).

Deze wet is bedoeld om

27

• Mens en omgeving te beschermen tegen schadelijke effecten van activiteiten;

• Uitstoot en afvalstromen te beperken;

• Zorgen voor een doelmatige en correcte verwijdering van afvalstoffen. Dit kan bereikt worden door bijvoorbeeld:

• Productieprocessen aan te passen;

• Uitstoot te beperken;

• Afvalstromen te beperken en te scheiden;

• Zuinig en efficiënt omspringen met energie;

• Zuinig en efficiënt omspringen met natuurlijke hulpbronnen.

Herkenbaar In deze wet staat ook hoe de fabrikant voor de gebruiker door middel van een etiket gevaarlijke stoffen herkenbaar moet maken. Smbool Bovendien wordt de fabrikant verplicht om alle belangrijke informatie van een gevaarlijke stof op een veiligheids-informatieblad te zetten en bij het product te verstrekken. Gevaarlijke stoffen zijn dus altijd herkenbaar aan de verpakking. Het gevaar wordt altijd door middel van een symbool aangegeven. Belangrijke regels bij radioactieve stoffen en straling zijn: Goede verpakking van de stoffen en afstand houden van de stralingsbron.

Radioactieve straling

Alfastraling bestaat uit relatief grote en zware deeltjes die vrijkomen uit een uiteenvallend atoom. We kunnen ze eenvoudig en goed tegenhouden; een blad papier is daarvoor al voldoende. Alfastralende stoffen zijn eigenlijk alleen belastend voor de gezondheid als we ze via voedsel of ademhaling in ons lichaam krijgen.

28

Straling

Indeling en gevaren van gevaarlijke stoffen volgens GHS Richtlijnen

Met controles en eenvoudige maatregelen zoals adembescherming kun je dit voorkomen. Bètastraling Bètastraling bestaat uit lichtere deeltjes. Ze dringen dieper in de materie door, maar ze kunnen niet door een aluminiumplaat of door drie meter lucht. Ook tegen bètastraling kunnen we ons goed beschermen. Gammastraling Gammastraling bestaat uit elektromagnetische golven en is net zoiets als licht of radiogolven. Echter, gammastralen penetreren verder in de materie. Een voorbeeld is de röntgenstraling die in ziekenhuizen wordt gebruikt. We kunnen ons tegen ongewenste gammastraling beschermen door de bron af te schermen met lood of beton. Veel stoffen zenden gelijktijdig bètadeeltjes en gammastralen uit. Ioniserende straling Ioniserende straling is de verzamelnaam voor straling met hoge energie. Deze straling bereikt ons vanuit de ruimte, wordt uitgezonden door radioactieve stoffen en kan kunstmatig worden geproduceerd met bijvoorbeeld een röntgenapparaat. Als dat gebeurt in levend weefsel kan het weefsel beschadigen. De bekendste ioniserende straling is elektromagnetische straling. Daarbij kun je denken aan microgolven (magnetron, zonlicht, radiogolven, infrarood (warmtestralen) etc. Afstand houden Ioniserende straling kan heel gevaarlijk zijn wanneer je niet goed bent beschermd. Je voelt het niet, je ziet het niet, maar het maakt cellen kapot waardoor er een kwaadaardig gezwel kan ontstaan. Belangrijke regels bij radioactieve stoffen en straling zijn: Goede verpakking van de stoffen en afstand houden van de stralingsbron.

GHS Richtlijnen Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die een gevaar vormen voor de gezondheid en/of voor de omgeving. Op de werkplek worden gevaarlijke stoffen conform de GHS- richtlijn aangeduid met een ruitvormig bord met rode rand, met een zwart symbool op een witte achtergrond.

Tot 1 juni 2015 werden ook vierkante borden met een zwart symbool op een oranje achtergrond gebruikt. Dit is inmiddels niet meer toegestaan.. Bij het vervoeren van gevaarlijke stoffen in de werkomgeving wordt ook rekening gehouden met de gevaren die tijdens het vervoer kunnen optreden.

29

GHS symbool

Categorie Betekenis

Explosiegevaar Een exploderende bom. Het symbool voor ontplofbare stoffen. Deze stoffen kunnen bij contact met een vlam, bij verwarmen en bij stoten of wrijving ontploffen. Voorbeelden zijn munitie en vuurwerk.

Brandbevorderend Een vlam boven een cirkel. Het symbool voor oxyderende stoffen. Het gevaar van deze stoffen is, dat ze zuurstof bevatten. Zij zorgen ervoor dat alles wat een beetje brandbaar is extreem fel gaat branden. Voorbeelden zijn peroxiden en harders.

Brandgevaarlijk Een vlam. Het symbool voor brandbare stoffen. Voorbeelden zijn benzine, aardgas en aanmaakblokjes.

Vergiftig Een doodshoofd boven twee beenderen. Het symbool voor giftige stoffen. Giftige stoffen kunnen bij opname ernstige schade aan de gezondheid veroorzaken. Voorbeelden zijn pesticiden en rattengif.

Schadelijk en irriterend Het symbool voor schadelijke en irriterende stoffen. Deze stoffen kunnen bij inademen, inslikken of opname door de huid schade opleveren. Er is echter meer voor nodig dan bij giftige stoffen. Voorbeelden zijn verfproducten en lijm.

Corrosief of bijtend Een druppel op een hand en op een plaat. Het symbool voor bijtende stoffen. Deze stoffen tasten materiaal aan. In sommige gevallen kunnen hierbij giftige, of brandbare gassen vrijkomen. Voorbeeld is accuzuur.

Milieugevaarlijk Een dode boom en vis. Het symbool voor milieugevaarlijke stoffen. Deze stoffen hebben een vernietigende invloed op het planten- en dierenleven. Voorbeelden zijn stookolie en oplosmiddelen.

Lange termijn gezondheidsschade

Producten met stoffen die (verdacht) kankerverwekkend of anderszins schadelijk voor de gezondheid en de voortplanting zijn.

30

Drie sikkels op een cirkel. Het teken voor besmettelijke stoffen. Voorbeelden hiervan zijn bacteriën, virussen en schimmels.

Houder onder druk. Een gasfles. Het symbool voor samengeperste gassen. Gasflessen staan onder een hoge druk en kunnen bij stoten en/of verwarmen exploderen. Het etiket van onbrandbare gassen is groen. Een voorbeeld is stikstof. Voor brandbare gassen is het rood.

Een klaversymbool. Het symbool voor radio-actieve stoffen. Deze stoffen kunnen levende cellen vernietigen en kunnen kanker veroorzaken. De laatste 3 symbolen zijn vervoersaanduidingen en komen voor op tankauto’s en grootverpakkingen.

Allergenen (Sensibiliserende

stoffen)

Allergenen ofwel sensibiliserende stoffen kunnen mensen gevoelig maken en bij reeds gevoelige mensen heftige allergische reacties veroorzaken. Bijvoorbeeld latex (rubberhandschoenen),

Dit symbool staat voor stoffen die kanker kunnen verwekken zoals benzeen en asbest.

Kijk voor overige symbolen pagina 117

Grenswaarde

Het gevaar van de blootstelling aan giftige stoffen wordt bepaald door de concentratie en de duur van blootstelling. De concentratie wordt sinds kort uitgedrukt in milligram per kubieke meter [mg/m3] maar 'parts per million' [ppm] (deeltjes per miljoen) wordt ook nog gebruikt. De overheid heeft voor gassen, dampen en nevel van stoffen per stof een maximum blootstelling vastgesteld. Dit noemt men de Grenswaarde. De concentratie is dusdanig vastge- steld dat er geen gevolgen zijn voor de gezondheid van de medewerker of zijn/haar (ongeboren) kinderen. Men gaat daarbij uit van de volgende randvoorwaarden:

• niet meer dan 8 uur per dag;

• niet meer dan 40 uur per week;

• volwassen en gezond zijn;

• onder normale omstandigheden werken;

• voor zover de huidige kennis reikt.

31

TGG oftewel grenswaarde-tijdgewogen gemiddelde. Laat een kortdurende overschrijding van de norm toe mits deze gedurende de rest van de werkdag gecompenseerd wordt. Voor kortdurende blootstellingen kan ook een grenswaarde-15 aangegeven worden waarbij de periode 15 minuten bedraagt in plaats van de normale werkdag van 8 uur. Grenswaarde-C oftewel grenswaarde-ceiling value (plafond-waarde). Deze waarde mag niet overschreden worden. Verder wordt er soms aangegeven met (H) achter de waarde dat de stof ook via de huid het lichaam kan betreden.

Reuk Aardgas is van nature reukloos. Door er een geur aan toe te voegen kunnen we tijdig ontdekken wanneer er gas ontsnapt. Toch kunnen we daar lang niet altijd op vertrouwen want :

• Veel gevaarlijke dampen of gassen hebben geen reuk of kleur;

• Reukgrens kan boven de toegelaten grenswaarde liggen;

• Geur van de gevaarlijke stof kan worden gemaskeerd door andere, niet gevaarlijke stoffen;

• Geur is subjectief of persoonsafhankelijk. Vertrouw dus nooit op het reukorgaan. Meten is weten

Bijtende stoffen

Als iemand een bijtend gif heeft ingeslikt en hij heeft een goed bewustzijn laat hem dan onmiddellijk één à twee glazen water drinken. Voor het slachtoffer drinkt eerst de mond laten spoelen. Iemand laten drinken is om het gif te verdunnen. Het zal wel sneller worden opgenomen, maar de schadelijke werking zit in het bijtende. Het slachtoffer mag niet braken.

Sommige stoffen doen weefsel afsterven, anderen irriteren "alleen maar". In bepaalde gevallen gaat de bijtende stof dwars door je huid heen en vernietigt het weefsel eronder. Soms tot op het bot! Sommige stoffen hebben bovendien de eigenaardige eigenschap dat je niet meteen een hevige pijn voelt. Soms prikt het slechts of jeukt het een beetje. De pijn komt dan naderhand, als het te laat is! Natronloog is een voorbeeld van zo'n stof.

32

Zuren en logen Bijtende stoffen kunnen we in twee hoofdcategorieën onderverdelen: Zuren en Logen. Beide stoffen zijn even gevaarlijk. Zuren en logen zijn elkaars tegengestelden. Als je een zuur en een loog mengt, gaat dit gepaard met een heftige reactie (borrelen, spatten, warmteontwikkeling) en ontwikkeling van (gevaarlijke) gassen. Als een bijtende stof met bepaalde andere stoffen in aanraking komt, kunnen gevaarlijke gassen ontstaan. Deze gassen kunnen giftig, schadelijk, irriterend, of zelfs weer bijtend (corrosief) zijn.

Milieugevaarlijke stoffen en besmettelijke stoffen Organische oplosmiddelen Verf en vernis

Wat wettelijk wordt verstaan onder 'gevaarlijke stoffen' is in Nederland vastgelegd in de Wet Milieugevaarlijke Stoffen. Een stof is gevaarlijk als deze milieugevaarlijk is of één of meer van de volgende eigenschappen heeft: ontplofbaar, oxiderend, (zeer) licht ontvlambaar, (zeer) giftig, bijtend, irriterend of schadelijk. 'Oplosmiddelen' is een verzamelnaam voor vluchtige (=makkelijk verdampende) organische stoffen waarin andere stoffen oplossen. Tolueen, benzeen, terpentine, xyleen, thinner, aceton en ether zijn voorbeelden van organische oplosmiddelen. Organische oplosmiddelen worden in tal van producten toegepast. De meest bekende zijn verven /coatings/inkten, reinigings- en ontvettingsmiddelen, lijmen en kitten. Indien men langdurig wordt blootgesteld aan vluchtige stoffen kan men onder andere de chronische ziekte OPS (schildersziekte) krijgen. Verf en vernis bevatten organische oplosmiddelen en hebben giftige (neurotoxische) eigenschappen. Via inademing en huidopname kunnen deze stoffen in het lichaam worden opgenomen. Eenmaal in het lichaam kan het zenuwstelsel worden aangetast. De hersenen zijn het meest gevoelig. Een oplosmiddelvergiftiging kent twee vormen: acute vergiftiging en chronische vergiftiging. Ze zijn eveneens (soms licht) ontvlambaar en kunnen de huid ontvetten (bijvoorbeeld White spirit).

33

Koolmonoxide Cement

Koolmonoxide, is één van de belangrijkste oorzaken van vergiftiging. Het is een kleurloos, reukloos, niet-irriterend gas, dat bij langdurige inademing dodelijk kan zijn. Koolmonoxide ontstaat bij onvolledige verbranding van organische stoffen en koolstof, door gebrek aan zuurstof. Men ziet koolmonoxide ontstaan in lokalen met open vuur en onvoldoende ventilatie. Alle rookgassen van warmtebronnen die met olie, butaan, propaan of aardgas worden gestookt kunnen bij onvoldoende ventilatie koolmonoxidevergiftiging veroorzaken. Cement kan bij inademing irritatie van de ademhalingswegen veroorzaken. Cement kan bij contact met de ogen ernstig oogletsel veroorzaken; Nat cement en bij langdurig contact kan huidirritatie optreden. Bij herhaald contact met de huid kan een overgevoeligheid (eczeem) ontstaan;

Kwartsstof Kwarts zit in zand en in de meeste natuurlijke gesteenten, dus in veel bouwmaterialen. Het kwartsgehalte verschilt per soort (natuur)steen of samengesteld bouwmateriaal. Voorbeelden van materialen met een hoog kwartsgehalte zijn zandsteen (50-90%), kalkzandsteen (30-83%), cellenbeton (12-44%) en betonsteen (23-40%). Hoe hoger het kwartsgehalte van het materiaal, hoe hoger de concentratie kwartsstof die bij bewerking vrijkomt. Kwartsstof is heel fijn stof, dat niet of nauwelijks te zien is. Het bestaat uit hele kleine onoplosbare stofdeeltjes die diep in de longen terechtkomen.

Biologische stoffen

Biologische stoffen is een verzamelnaam voor micro-organismen zoals schimmels, bacteriën, parasieten en virussen. Biologische stoffen kunnen schadelijk zijn voor de mens. Biologische stoffen kunnen een infectie, een allergie, vergiftiging of kanker veroorzaken. Biologische stoffen komen in veel beroepen en bedrijfstakken voor. Verder zijn er veel bedrijfstakken waar de kans redelijk groot is dat werknemers daar blootgesteld worden aan

34

Kleinverpakkings-info

biologische stoffen. Bijvoorbeeld waar gewerkt wordt in de schoonmaak, met afval of bij rioolwerkzaamheden. Biologische stoffen kunnen op allerlei manieren in het milieu terechtkomen bijvoorbeeld door lekken als gevolg van slecht onderhoud, lekkende kranen of slecht gemonteerde flenzen. Tegen lekken zijn preventieve maatregelen mogelijk, zoals:

• een regelmatige controle of de installatie in orde is;

• het hanteren van voldoende grote lekbakken onder tanks of vaten.

De (herstel)werkzaamheden aan installaties, tanks en vaten mogen alleen uitgevoerd worden door voldoende opgeleid personeel. Na het ontstaan van lekken kunnen corrigerende maatregelen worden genomen, zoals:

• het direct melden van elk begin van lekken;

• het vakkundig repareren van lekken;

• het gelekte product vakkundig verwijderen. Bij werken met biologische stoffen dient men altijd persoonlijke bescherming te dragen en te zorgen voor persoonlijke hygiëne. In de Wet Milieugevaarlijke Stoffen (WMS) is geregeld dat op kleinverpakking diverse gegevens staan vermeld, die nodig zijn om het product veilig te gebruiken. Op zo'n etiket vindt men de volgende informatie:

• chemische naam van de stof;

• naam en adres van de fabrikant en/of leverancier;

• gevarencategorieën waartoe de stof behoort met het bijbehorende symbool (zie oranje symbolen);

H en P zinnen Op verpakkingen van alle gevaarlijke stoffen dienen de H- en P-zinnen voor te komen. Gevaarlijke stoffen of mengsels moeten volgens de voorschriften van GHS ingedeeld worden in een of meer categorieën. Voor elke categorie schrijft GHS voor welk pictogram, signaalwoord, bijhorende gevarenaanduidingen (H-zinnen; hazard) en voorzorgs-maatregelen (P-zinnen; precaution) op het etiket moeten vermeld worden.

Gevarendiamant

Voor grootverpakking zoals tanks en vaten wordt het gevaar aangeduid middels een gevarendiamant. De internationale naam is National Fire Protection Association oftewel NFPA-code. Het gevaar per risico wordt aangeduid met een getal van O tot 4. O is een laag risico en 4 is een zeer hoog risico. Kleurvlak: Gevaar

• Blauw: Gevaar voor de gezondheid

• Rood: Brandgevaar

• Geel: Reactiviteit

• Wit: Bijzondere gevaren zoals radioactiviteit (Zie ook hoofdstuk 4)

35

Per gevaarlijk product moet door de leverancier een zogenaamd veiligheids-of productinformatieblad geleverd worden. Het veiligheidsinformatieblad (zie pagina 117) is erg uitgebreid. Volgens de Wet Milieugevaarlijke Stoffen moet de leverancier van gevaarlijke stoffen een in het Nederlands opgesteld informatieblad aan de gebruiker verstrekken. Een andere manier om informatie over een bepaalde stof te vinden, is het chemiekaartenboek. Dit boek wordt jaarlijks uitgegeven en staat vol met chemiekaarten waarin je kunt lezen wat de gevaren van een bepaalde stof zijn, hoe je de risico's kunt vermijden en hoe je moet handelen bij incidenten met de stof. Samengevat: een veiligheids of een productinformatie-blad is ter informatie over een product met meerdere (gevaarlijke) stoffen. Een chemiekaart is voor een enkele stof.

Kankerverwekkende stoffen

In de bouw komt nog wel eens asbest voor. Een mogelijk gevolg van het werken met asbest is asbestose, longkanker of mesothelioom (long- en buikvlieskanker). Asbest is grijs van kleur en niet altijd eenvoudig te onderscheiden van niet asbesthoudende materialen. Om deze reden dient het materiaal bij twijfel in een laboratorium onderzocht te worden en altijd door een KOMO gecertificeerd bedrijf te worden verwijderd.

Zeer gevaarlijke oplosmiddelen

Tolueen, fenol, xyleen en benzeen zijn extra gevaarlijk en behoren tot de zogenoemde cyclische verbindingen. Deze stoffen worden ook vaak als oplosmiddel gebruikt. Benzeen en fenol zijn giftig bij inademing. Benzeen is tevens kankerverwekkend.

Zware metalen

Zware metalen zoals: lood, kwik, zink en aluminium zijn ook niet bevorderlijk voor de gezondheid. Inademing van deze metaaldampen is giftig.

Gassen

Koolstofmonoxide (CO of kolendamp) is zeer giftig; bij inade-ming verdringt het de zuurstof waardoor het bewustzijn direct wordt verlaagd en men meestal niet tijdig kan reageren waardoor de kans op de dood aanzienlijk is. Tevens is er gevaar voor explosie. Waterstofsulfide (H2S; rioolgas of zwafelwaterstofgas) komt voor in riolen. Het is zeer giftig en leidt tot verlamming van het reukvermogen en binnen enkele minuten tot de dood.

Reukorgaan Veel giftige/gevaarlijke dampen en gassen hebben geen geur of kleur. Denk hierbij aan koolstofmonoxide. Dit gas is niet te ruiken, te proeven of te zien, maar extreem giftig. Bij veel

36

stoffen ligt de reukgrens boven de grenswaarde. Tevens kan de geur van gevaarlijke stoffen worden gemaskeerd door andere, niet giftige stoffen.

Zuurstof Zuurstof hebben we nodig om te leven. De omgevingslucht bevat normaal 21% zuurstof. De minimale zuurstof in de lucht waarin gewerkt mag worden is 19%. Een percentage van minder dan 19% kan een zuurstoftekort in de hersenen tot gevolg hebben, met versuffing, bewusteloosheid en eventueel de dood als gevolg. Een te hoog zuurstofpercentage (hoger dan 21%) doet de kans op brand en/of explosie verhogen. Dit kan ontstaan door het ontsnappen van zuurstof in een besloten ruimte. Daarom dienen zuurstofflessen buiten de besloten ruimte te staan en dient een slangbreukbeveiliging te worden toegepast. De maatregelen die genomen moeten worden voor het werken in een ruimte met een tekort aan zuurstof zijn: onafhankelijk adembescherming toepassen of zuurstoftekort opheffen door de ruimte mechanisch te beluchten.

Zuurstof = wit

Stikstof = zwart

Koolstofdioxide = grijs

Lucht = lichtgroen

Acetyleen = kastanjebruin

Gascilinders Elke gascilinder is van een eigen kleur voorzien. De kleur is aangebracht op de schouder van de cylinder en dient duidelijk herkenbaar te zijn.

Veilig omgaan met gevaarlijke stoffen

Voordat je een gascilinder gaat gebruiken controleer je de kleurcode op de cilinder en verifieer je de inhoud aan de hand van het etiket. Zorg altijd dat de gascilinders:

• goed worden vastgezet;

• in een goed geventileerde ruimte worden opgeslagen afgeschermd worden warmtestralingsbronnen;

• beschermd worden tegen nadelige weersinvloeden;

• zuurstofflessen gescheiden staan van flessen met brandbare gassen;

• niet opgeslagen worden in kelders en putten (veel gassen zijn zwaarder dan lucht);

• gascilinders minsten 10 meter van de werkplek worden opgesteld.

Bovendien moeten er aangepaste blusmiddelen en water als koelmiddel in de directe omgeving van de opslagruimte aanwezig zijn.

37

De nieuwe kleurcode ’s voor de (gas)cylinders

38

Het is duidelijk dat we iets moeten doen om contact met gevaarlijke stoffen te voorkomen. De Arbo-wet (arbeids hygiëne) schrijft de volgende volgorde van maatregelen voor:

1. maatregelen aan de bron (bronaanpak); 2. ventileren; 3. scheiding van mensen en bron; 4. persoonlijke bescherming.

Bronaanpak Bijvoorbeeld door:

• eliminatie: door geen gebruik te maken van een stof;

• vervanging: door bijvoorbeeld verf zonder oplos-middelen te gebruiken, maar water gedragen verf;

• aanpassing: door bijvoorbeeld de grondstof niet in poedervorm te gebruiken, maar in tabletvorm.

Ventilatie/afzuiging Iedereen weet dat als je terpentine of verf hebt gebruikt, het hele huis ernaar ruikt. Vaak zetten we tijdens en na het schilderen ramen en deuren open om de stank te laten verdwijnen. Dit is de gemakkelijkste manier van ventileren. De beste manier bij een plaatselijke verontreiniging is een afzuiging direct boven de werkplek (denk bijvoorbeeld aan lassen).

39

Isolatie Soms kunnen er maatregelen worden getroffen om het contact met de gevaarlijke stof te beperken door een scheiding te maken. Er kan een fysieke scheiding aangebracht worden tussen de mens en de gevaarlijke stoffen of chemische processen. Voorbeelden:

• een muur;

• gesloten reactorvaten;

• een trekkast/zuurkast; Ook het verplaatsen van de werkzaamheden of door de werkzaamheden op een gunstiger tijdstip uit te voeren kan van invloed zijn op ongewenst contact met gevaarlijke stoffen.

Informatie • Waarschuwen;

• Trainen;

• Instructies;

• Informatie en veiligheidsbladen (Zie pagina 117).

Voorkomen is beter dan genezen……..

40

Hoofdstuk 4

Brand en Explosie Inleiding

Iedereen kan wel in zijn verbeelding de ernst van brand oproepen. Brand heeft altijd aanzienlijke schade en leed tot gevolg. Het is dan ook van het grootste belang vooral de brand te voorkomen. Alle grote branden beginnen klein. Je kunt zeggen dat er 3 soorten branden zijn te weten:

1. Een langzame verbranding bijvoorbeeld roest 2. Een snelle verbranding 3. Een zeer snelle verbranding of wel een explosie

Branddriehoek Brand is in principe een scheikundige reactie van zuurstof en brandbare stof. Om deze reactie op gang te brengen hebben we een ontstekingstemperatuur nodig. De combinatie van deze 3 elementen staat bekend als de branddriehoek.

• Brandbare stof;

• Zuurstof;

• Ontstekingstemperatuur. Niet alle verhoudingen van zuurstof (lucht) en brandbare stof zijn brandbaar. Of het wel of niet brandbaar is wordt bepaald door de mengverhouding. De mengverhouding is de verhouding tussen zuurstof (lucht) en de brandbare stof. Voegen we deze kennis toe aan de aan de branddriehoek dan ontstaat een brandvierhoek. Om sommige stoffen te doen branden is juist een extra toevoeging noodzakelijk. Deze stof wordt katalysator genoemd. Een katalysator bevordert het verbrandingsproces maar verbrandt zelf niet.

41

Mengverhouding De verhouding tussen de brandbare stof en zuurstof is dus ook van belang voor het verloop van de brand. Als er te weinig zuurstof is, ontstaat er zelfs geen brand. Om de brand snel te laten verlopen moet de verhouding tussen de hoeveelheid brandbare stof en zuurstof precies goed zijn. We noemen dit de mengverhouding. De mengverhouding is dus van essentieel belang bij het ontstaan van een explosie. Er is maar een zeer lage concentratie gas, damp, nevel of stof nodig om een explosie te kunnen veroorzaken.

Vlampunt

Vloeistoffen zelf branden niet. Het zijn de dampen /gassen die ontstijgen welke brandbaar zijn. Of iets ontbrandt heeft te maken met de mengverhouding zoals u reeds hebt kunnen lezen. Bij vloeistoffen is de hoeveelheid damp/gas afhankelijk van de temperatuur. Wij noemen deze temperatuur het vlampunt. Het vlampunt is de temperatuur waarbij de vloeistof zoveel verdampt dat er een brandbare damp ontstaat. Voorbeelden van stoffen met verschillende vlampunten: Ether Benzine Aceton Ethanol (Alcohol) Dieselolie

- 45º Celcius - 20º Celcius - 19º Celcius 12º Celcius 55º Celcius

Het is belangrijk om te weten of een stof wel of niet gaat branden en bij welke temperatuur dit gebeurt. Daarom wordt er een onderscheid gemaakt in klassen.

Het vlampunt is onderverdeeld in klassen:

Klasse Verdamping bij: Benaming

0 < 0º C. Kookpunt < 35º C. Zeer licht ontvlambaar

1 0-21º C. Licht ontvlambaar

2 21-55º C. Ontvlambaar

3 55º -100º C. Brandbaar

4 > 100º Brandbaar na opwarming (b.v.stookolie)

Zelfontbranding Zelfontbranding is het verschijnsel dat sommige stoffen spontaan vlam kunnen vatten. Een bekend voorbeeld is witte Fosfor in lucht, maar ook veel metaalverbindingen of zeer fijn verdeelde stoffen (pyrofoor ijzer) vertonen dit verschijnsel. Dit proces is een oxidatieproces, dus een reactie met zuurstof. Het oxideren van ijzer is hetzelfde als het roesten van ijzer. Wanneer de stof, in dit geval ijzer fijn verdeeld is, zijn er veel plekken waar de reactie met zuurstof kan plaatsvinden. De reactie, in dit geval het roesten, verloopt dan in hoog tempo. Zo hoog dat de stof fysiek ontbrandt.

Explosiegevaarlijk gebied

Een explosie is in feite een zeer snelle vorm van een verbranding. Ook hier gaat het om de juiste mengverhouding

42

van lucht (zuurstof) en damp of gas. De minimale hoeveelheid damp/gas die in de lucht moet zitten om een explosie teweeg te brengen, noemen we de onderste explosiegrens (Lower Explosion Limit; LEL). De maximale hoeveelheid noemen we de bovenste explosiegrens (Upper Explosion Limit; UEL). Het gebied tussen de LEL en UEL is het explosiegevaarlijk gebied.

Explosiegrenzen

De explosiegrens is de concentratie van een gas of damp van vloeibare en/of vaste stof uitgedrukt in volumeprocent in lucht waarbij het damp-luchtmengsel bij ontsteking kan ontbranden of exploderen. De onderste explosiegrens wordt bepaald door het laagste percentage waarbij het mengsel nog tot ontploffing kan worden gebracht. Bij een teveel aan vluchtige componenten is er ook geen explosiegevaar (te rijk mengsel) maar er is wel kans op het ontstaan van brand.

Bij een te lage concentratie aan vluchtige componenten is er geen explosiegevaar (een te arm mengsel) toegevoegd. De onderste explosiegrens wordt bepaald door het laagste percentage waarbij het mengsel nog tot ontploffing kan worden gebracht. Bij een teveel aan vluchtige componenten is er ook geen explosiegevaar (te rijk mengsel) maar er is wel kans op het ontstaan van brand. Bij metingen dient men er altijd voor te zorgen dat je onder de 10% van de onderste explosiegrens – de L.E.L. – zit. Deze waarden worden gemeten met een explosiemeter.

Boem!!!

43

Zone-

indeling

Een paar voorbeelden van explosiegrenzen:

Naam stof Onderste Explosiegrens (LEL)

Bovenste Explosiegrens (UEL)

Aardgas 5,0% 15,8%

Benzine 0,6% 8,0%

Propaan 1,7% 9,5%

Waterstofgas 4,0% 76,0%

Acetyleen 2,3% 83,0%

De werkgever die te maken heeft met explosiegevaarlijke omgevingen waar werknemers een potentieel risico lopen moet organisatorische maatregelen te treffen en deze vast leggen in de Risico Inventarisatie.

Explosiegevaarlijk gebied moet aangeduid worden met een waarschuwingsdriehoek met in zwart de tekst “Ex” op een gele achtergrond. Explosiegevaarlijk gebied kan in de volgende gevarenzones worden ingedeeld:

Zone ATEX Omschrijving

0 Voortdurend gevaar

Gas omgeving

een explosief gasmengsel is voortdurend of gedurende lange perioden aanwezig

1 Mogelijk gevaar

kans op aanwezigheid van een explosief gasmengsel onder normaal bedrijf is groot

2 Geen of gering gevaar

kans op aanwezigheid van een explosief gasmengsel is gering en slechts gedurende korte tijd

20 Voortdurend gevaar

Stof omgeving

een explosiegevaarlijke stofwolk is voortdurend of gedurende lange perioden aanwezig

21 Mogelijk gevaar

kans op aanwezigheid van een explosiegevaarlijke stofwolk onder normaal bedrijf is groot

22 Geen of gering gevaar

kans op aanwezigheid van een explosiegevaarlijke stofwolk is gering en slechts gedurende korte tijd

44

Explosiemeter

Wanneer je explosiemeter gebruikt in een explosiegevaarlijke omgeving, moet je op een aantal dingen letten. Bijvoorbeeld op de afstand tot de bron en de windrichting. In een explosiegevaarlijke omgeving moet je een explosiemeter gebruiken. De meter meet de aanwezige hoeveelheid explosief gas. Er zijn twee soorten meters: Het is belangrijk dat de meter goed neergezet wordt. Waar kan gas ontsnappen, hoe staat de wind, wat is de dichtheid van het gas en wat is de afstand tot de bron? Wanneer de stationaire explosiemeter een alarm geeft, moet:

• je direct ontstekingsbronnen uitschakelen;

• iedereen de zone verlaten;

• je melding doen bij de supervisor. Ook bij andere alarmsignalen moet je deze stappen doorlopen en het gebied direct verlaten.

Brandje blussen

Het principe van blussen is: “Haal één of meer zijden van de branddriehoek weg en de brand stopt”. Toch is dat meestal niet zo eenvoudig gezien de vele ongelukken met brand. Om aan te geven of een bepaald blusmiddel geschikt is voor het blussen van een brand heeft men een indeling gemaakt. Deze indeling is gemaakt naar verschijningsvorm van de brand om zodoende het juiste blusmiddel te kunnen inzetten. Zo is water niet het geschikte blusmiddel voor een brandende vetpan, maar wel uitermate geschikt voor het blussen van hout.

Soorten branden

Klasse Brandbare stof Blussen met:

A Vast Water, schuim, poeder of blusdeken

B Vloeibaar Schuim(AFFF), poeder, zand of kooldioxide (CO2)

C Gasvormig Poeder en gaskraan dichtdraaien

D Metalen Bluspoeder D en specifieke blusmiddelen

E Niet geclassificeerde branden

Specifieke blusmiddelen (Kooldioxide)

F Branden van zeer hete oliën en vetten

Vetbrandblusser

45

Uitslaande brand

Blussen met water: De bluswerking van water is gericht op het verlagen van de temperatuur. De secundaire werking is de vorming van stoom (stoom: verdringt de zuurstof). Het nadeel van blussen met water is:

• olie blijft drijven op water;

• veel chemische stoffen reageren heftig op water

• water geleid elektriciteit (evenals stoom )

• de eventuele waterschade

Blussen met schuim Blussen met Poeder Blussen met CO2 (koolstofdioxide)

De bluswerking van schuim is gericht op afsluiten van zuurstof en het heeft een enigszins koelende werking. Het is uitermate geschikt voor vloeistofbranden (oliebranden). Schuim is een zeepoplossing. Blussen met poeder werkt als een negatieve katalysator voor de brand. Men zegt ook wel dat het de vlammen afbreekt. Het remt de verbrandingsreactie tussen brandbare stof en zuurstof. Poeder is een zout. De bluswerking hiervan is het verdringen van zuurstof door koolstof dioxide (CO2) en het heeft bovendien een beperkt koelend vermogen. Het verdringt ook de zuurstof. Bij het blussen van grote hoeveelheden dient onafhankelijke adembescherming te worden gedragen (perslucht).

Blussen met zand De bluswerking is het afsluiten (afdekken) van zuurstof. Het wordt vaak gebruikt voor metaalbranden omdat het naast het 'afsluiten van de zuurstof" tevens de temperatuur verlaagt (koelende werking).

46

Blusdekens

Blusdekens hebben als doel de zuurstof toevoer bij een brand te stoppen. Door het bedekken van de brandhaard met een blusdeken kan er geen zuurstof meer bij de brand komen en dooft de brand. Een blusdeken is gemaakt van ontbrandbare of slecht brandbare stof (glasvezel, geïmpregneerde wol of ander onbrandbaar materiaal) en hangt vaak aan de wand in een rode verpakking. Bij een beginnende brand kan een blusdeken over de brandhaard worden geworpen. Hierbij moet het doek bij de punten worden vastgepakt en om de handen worden gewikkeld. Het blusdeken legt u rustig, van u af gericht, op de brandhaard waarbij het de gehele brand dient te bedekken. De brandhaard moet net zo lang bedekt blijven met het deken tot het vuur is gedoofd en ook de hitte is verdwenen.

Rook Het grootste gevaar bij brand zijn niet de vlammen, maar de rook (denk aan bijv. koolmonoxide ) en de hitte. Rook is altijd giftig. De hete rook verschroeit de longblaasjes waardoor zuurstofopname niet of nauwelijks meer mogelijk is. Veel mensen die bij een brand betrokken zijn geraakt hebben last van ademhalingsproblemen. Zorg ervoor dat u blust met de wind in de rug en richt de straal aan de onderzijde van de brand.

Wat te doen bij brand

• Zorg voor uw eigen veiligheid

• Meld de brand

• Waarschuw iedereen

• Sluit deuren en ramen

• Breng personen en dieren in veiligheid

• Schakel machines en apparatuur uit

• Sluit gaskranen

• Begin zo mogelijk met blussen

• Controleer alles

• Meld de brand af

•

Heetwerkwacht Een heetwerkwacht houdt toezicht op personen die werkzaamheden met een hoog risico uitvoeren. Hij volgt een speciale opleiding waarin hij de volgende certificaten behaalt: Taken:

• Toezien of de eisen uit de heetwerkvergunning worden nagekomen;

• Maatregelen nemen en instructies opvolgen ter voorkoming van brand en calamiteiten;

• Communiceren met de opdrachtgever en de werkploeg;

• Bij ontstaan van brand de hulpdiensten inschakelen;

• De brand blussen tot de hulpdiensten gearriveerd zijn;

• Eerste hulp verlenen tot de hulpdiensten gearriveerd zijn.

47

Eerste hulp bij brandwonden betekent minimaal 15 minuten koelen onder zacht stromend water. Het aanbrengen van brandzalf op de wond moet worden vermeden omdat door de vettige zalf de hitte in de huid blijft. Slootwater is een goed alternatief bij gebrek aan leidingwater. Op grootverpakkingen, zoals tanks en vaten, wordt de gevarendiamant gebruikt. De gevarendiamant heeft 4 vlakken, met verschillende kleuren. Het getal in het gekleurde vak geeft aan hoe groot het gevaar is en varieert van O tot 4 (O = geen gevaar; 4 = zeer groot gevaar

.BLAUW Gezondheid 0= geen gevaar, ook niet bij brand; 1= weinig gevaar, wel kans op irritatie en licht letsel; 2= herhaalde blootstelling kan blijvend letsel veroorzaken; 3= kortstondige blootstelling kan blijvend letsel veroorzaken; 4= kortstondige blootstelling kan de dood veroorzaken.

ROOD Brandgevaar 0= onbrandbare stoffen; 1= ontvlambaar bij verhitting; 2= ontvlambaar bij verwarming; 3= licht ontvlambaar; 4= zeer licht ontvlambaar.

GEEL Reactiviteit en chemisch 0= stabiele stoffen die bij een brand niet met water reageren; 1= stoffen die normaal stabiel zijn, maar bij verhoogde druk of temperatuur instabiel raken. Ook stoffen die bij verwarming met water reageren horen in deze categorie; 2= stoffen die instabiel zijn en makkelijk heftige chemische reacties geven. Ook stoffen die heftig met water reageren of met andere stoffen een explosief mengsel vormen, horen in deze categorie; 3= stoffen die met een ontstekingsbron of in afgesloten toestand bij verhitting reageren en stoffen die explosief reageren met water; 4= stoffen die spontaan kunnen exploderen.

Waarschuwings borden

WIT… Bijzondere aanduidingen Voorbeelden:

• Leeg vak: kan met water worden geblust

• OXY: sterk oxiderende stof

Mogelijk gevaar wordt vaak kenbaar gemaakt door middel van waarschuwingsborden en pictogrammen. We onderscheiden globaal 3 soorten: Rood = gevaar Blauw = informatief om ongevallen te voorkomen Groen = in geval van nood redding te bieden Zie pagina 116 achter in dit boek bij de bijlagen een overzicht van diverse borden en pictogrammen.

48

Hoofdstuk 5

Werkvergunningen & Besloten Ruimten

Eén van onze cursisten, een actieve ZZP’er werkte alleen in een te renoveren huis. Op een geven moment moest hij onder de vloer aan het werk. Omdat hij alleen was kon hij uiteraard niet rekenen op een manwacht. Halverwege de werkzaamheden wilde de man zich omdraaien en kwam vast te zitten tussen de grond en de vloer. Hij kon niet meer voor- en achteruit. Zijn mobiel had hij boven laten liggen. Het duurde een aantal uren voordat werknemers van de hoofdaannemer hem hoorden roepen.

Besloten ruimte

Een besloten ruimte moet vaak worden betreden voor onderhouds- en schoonmaakwerkzaamheden, reparaties en inspecties. Voordat deze werkzaamheden worden uitgevoerd is het verstandig te bepalen of werken in een besloten ruimte vermeden kan worden. Mocht het toch noodzakelijk zijn, dan is het belangrijk om een aantal stappen door te nemen voordat iemand aan het werk gaat:

• Zorg dat u eerst zorgvuldig doorneemt welke risico’s zich kunnen voordoen in een besloten ruimte;

• Zorg voor een gedegen en veilig evacuatieplan;

• Beperk de tijd die een werknemer in een ruimte moet doorbrengen. Alles wat buiten de ruimte kan worden gedaan dient vooraf uitgevoerd te zijn. Bij langdurige werkzaamheden moeten werknemers elkaar afwisselen;

• Doe van tevoren een meting om te kijken of er voldoende zuurstof aanwezig is, en of er gevaarlijke gassen aanwezig zijn;

• Zorg dat er voldoende (nood)verlichting aanwezig is in de besloten ruimte;

• Markeer de ruimte rondom de entree van de besloten ruimte zodat valgevaar wordt voorkomen;

• Gebruik alleen explosievrije elektrische apparatuur;

• Sluit alle leidingen die op de besloten ruimte uitkomen;

• Ga nooit alleen een besloten ruimte in, zonder dat er een toezichthouder (manwacht) aanwezig is;

• Maak gebruik van persoonlijke beschermings-middelen;

49

De risico’s van werken in besloten ruimten: Vooral de slechte toegankelijkheid voor hulpverlening en de slechte ventilatie maken het werken in besloten ruimten gevaarlijk. Gevaren die kunnen optreden bij het werk zijn:

• gevaar voor verstikking; • gevaar voor brand- en explosie; • gevaar voor bedwelming of vergiftiging; • gevaar voor elektrocutie; • gevaar voor beknelling; • gevaar voor verwonding door vallen, vallende voorwerpen of bewegende

machinedelen. • Omstandigheden waardoor de gevaren kunnen toenemen, zijn bijvoorbeeld: • vuile en gladde trappen die de kans op vallen en gewond raken, verhogen; • niet opgeruimde gereedschappen en materialen die de kans op struikelen, verhogen; • een hoge temperatuur waardoor gevaarlijke stoffen sneller verdampen en zo de kans

op brand • of explosie toeneemt; • het ontbreken van goede verlichting.

Werkvergunning

Het uiteindelijke doel is dat de veiligheid wordt gewaarborgd. Het hoofddoel van de werkvergunning is daarom ook de veiligheid op de werkplek bevorderen. Dit doel kan met de werkvergunning op een aantal manieren worden bereikt. De volgende aspecten van een werkvergunning kunnen er voor zorgen dat het hoofddoel kan worden behaald:

• De bedrijfsregels dienen stapsgewijs te worden uitgevoerd en vastgelegd;

• De verantwoordelijkheden moeten duidelijk worden vastgelegd;

• Duidelijk vastleggen onder welke omstandigheden werk mag worden uitgevoerd;

• Omschrijving in de vorm van een eenduidige uitleg van werkmethoden en activiteiten;

• De werkvergunning moet zorgvuldig worden opgesteld zodat werknemers die zich houden aan de werkvergunning geen gevaar of schade kunnen veroorzaken aan mensen, milieu, installaties, machines, werktuigen, gebouwen en constructies.

50

Doel van de werkvergunning Instructie over werkvergunningen Inhoud werkvergunning Aanvullende werkvergunningen

Werkvergunningen worden over het algemeen in procedures opgenomen van bedrijven met een verhoogd veiligheidsrisico.. Werknemers die in de praktijk te maken krijgen met werkvergunningen zullen daarvoor een instructie moeten volgen. Ze moeten weten wat het belang is van de werkvergunning en waarom deze is opgesteld. Veiligheid draait voor een groot deel om bewustwording. Onveilige handelingen vormen één van de grootste oorzaken van ongevallen. Daarom dienen werknemers gewezen te worden op het belang van het naleven van de veiligheidsregels. De werkvergunning bevat ook regels en afspraken die de veiligheid bevorderen. Daarom is de werkvergunning geen symbolisch document maar een belangrijk document dat kaders biedt waarbinnen een werknemer zijn of haar werkzaamheden kan en mag uitvoeren. Een werkvergunning kan tevens een aanvullende werkvergunning bevatten. Een vergunningverlener kan een aanvullende werkvergunning opstellen indien er in een bepaald risicovol werkgebied ook extra risicovolle werkzaamheden moeten worden uitgevoerd. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer werknemers op grote hoogte moeten werken in een risicovolle omgeving of juist in besloten ruimten. Ook voor specifieke graafwerkzaamheden in de buurt van leidingen waar gas of olie doorheen wordt getransporteerd kan een aanvullende werkvergunning worden vereist. Dit wordt echter door de vergunningverlener vereist. Dit is de opdrachtgever. Ook bij risicovolle werkzaamheden is er geen wettelijke verplichting voor werkvergunningen.

Afspraken maken Bij het opstellen van werkvergunningen zijn dikwijls meerdere partijen (afdelingen) betrokken. We onderscheiden meestal de volgende partijen;

• Aanvrager: schrijft de werkopdracht uit in opdracht van de opdrachtgever (wat de werkzaamheden inhouden, hoe en waar het werk gedaan dient te worden);

• Verstrekker: is de toezichthouder van het bedrijf die de werkuitvoering voorbereidt (maatregelen die door de beheerder en/of afdeling waar de werkzaamheden plaatsvinden, moeten worden genomen om veilig te kunnen werken);

• Houder: het bedrijf dat de klus uitvoert (contractor) (welke maatregelen moeten worden uitgevoerd om veilig te werken, zoals PBM's);

Afspraken maken

51

• Verstrekker: controleert of aan alle voorwaarden is voldaan en bekrachtigt (ondertekenen) deze.

Grenswaarde De grenswaarde in een besloten ruimte kan snel worden bereikt door het uit te voeren werk en/of achtergebleven restanten.

Lassen in besloten ruimten

Speciale aandacht is vereist in het geval er een concentratieverhoging kan ontstaan van giftige dampen of gassen. Bij het lassen met beschermgassen kan verstikkingsgevaar bestaan door zuurstoftekort. Veiligheidsmaatregelen:

• Zorg voor voldoende ventilatie en, indien nodig, maak gebruik van onafhankelijke persoonlijke adembe-schermingsmiddelen;

• Verzeker u ervan dat een gebruikte tank geen resten meer bevat van brandbare, giftige of explosieve materialen;

• Zorg ervoor dat er geen dat er geen gascilinders in de besloten ruimte worden meegenomen;

• Controleer de apparatuur op gaslekkage; • Zorg ervoor dat er getraind personeel aanwezig is om

in geval van nood in te kunnen grijpen; • Controleer bij herhaling dat degene die het werk

uitvoert gered kan worden als er zich een calamiteit mocht voordoen.

• Sluit bij het einde van de perioden waarin wordt gewerkt alle gastoevoerkranen en verwijder de slangen en apparatuur.

Elektrocutie Om dat de omgeving vaak van metaal is, ontstaat er een groot gevaar voor elektrocutie. Daarom moet dan ook altijd met veilige spanningen worden gewerkt.

Veilige spanning:

50 volt wisselspanning of 120 volt gelijkspanning !!!!

De kans op vallen, uitglijden en struikelen is groot vanwege de beperkte ruimte, slechte verlichting en vaak de aanwezigheid van kabels en leidingen.

Veiligheids-maatregelen

Zoals u kunt zien is het werken in een besloten ruimte risicoverhogend. Goede veiligheidsmaatregelen zijn dan ook van belang. Bij het werken in een besloten ruimte dient er bij de in- en uitgangen (mangat) een veiligheidswacht aanwezig te zijn. Deze kan in geval van nood alarm slaan. De veiligheidswacht dient altijd aanwezig te zijn en mag nooit naar binnen gaan, ook niet om hulp te bieden. Hij moet in contact staan met de werknemers die in de besloten ruimte werkzaam zijn. Bijvoorbeeld door een portofoon of touw. Voor het werken in een besloten ruimte en fungeren als veiligheidswacht geldt een minimum leeftijd van 18 jaar.

52

Meten is weten

Alvorens in een besloten ruimte te mogen werken, dienen metingen te worden gedaan. Bij de metingen wordt gekeken naar:

• het zuurstofpercentage (minimaal 20%);

• de concentratie brandbare/explosieve stoffen moet lager zijn dan 10% LEL;

• de concentratie giftige dampen moet lager zijn dan de grenswaarde.

De metingen dienen continu (eventueel op meerdere plaatsen) te worden uitgevoerd om bij overschrijding direct te kunnen vluchten. De metingen dienen door een deskundige te worden uitgevoerd.

Persoonlijke beschermings-middelen

Vanwege de diverse gevaren in een besloten ruimte behoren een veiligheidshelm, -bril, werkschoenen en veiligheids- kleding tot de standaarduitrusting. Extra PBM's kunnen zijn onafhankelijke adembescherming en gehoorbescherming.

Steekflenzen

Om de veiligheid te garanderen van de medewerkers tijdens de werkzaamheden moeten de nodige afsluiters dichtgedraaid kunnen worden en tegen opendraaien kunnen worden vergrendeld. Deze afsluiters kunnen worden voorzien van veiligheidssloten. De medewerker die werkt aan de installatie dient een dergelijk slot te plaatsen en te verwijderen. Dit is om zeker te zijn dat iedereen de gevarenzone heeft verlaten als de vergrendeling weer wordt verwijderd. Een afsluiter kan altijd lekken. Wil men absolute zekerheid dat leidingdelen, vaten/tanks of apparatuur van elkaar worden gescheiden dan dient men deze af te sluiten met een steekflens.

53

Bewegende delen

Bewegende delen kunnen een extra risico inhouden en het is dus zaak dat deze buiten bedrijf worden gesteld(vergrendeld) door een terzake deskundige. Bij het gebruik van zuurstof-en andere gasflessen zoals bij las- en/of snijwerkzaamheden, dienen de volgende veiligheidsmaatregelen in acht te worden genomen:

• controleren van slangen op lekkage;

• gasflessen buiten plaatsen;

• tijdens pauzes en bij einde werkzaamheden moeten branders en slangen naar buiten;

• slangbreukbeveiliging toepassen;

• brandbare stoffen weghalen of afdekken;

• blusmiddelen binnen handbereik houden;

• plaatselijk afzuiging toepassen;

• veilige spanning toepassen (50 V wisselspanning; 120 V gelijkspanning). Bij het aanbrengen van verfproducten in een besloten ruimte dient men de volgende extra beheersmaatregelen te treffen:

• onafhankelijke adembescherming dragen (verplicht);

• ventileren gehele ruimte (<10% LEL);

• alle apparatuur aarden (in verband met statische elektriciteit);

• ventileren tot enige dagen na het aanbrengen van de verf; niet afsluiten omdat bij sommige uithardingprocessen zuurstof noodzakelijk is

54

Hoofdstuk 6

Inleiding Arbeidsmiddelen Het is deze ochtend de taak van John om de werkplaats te beoordelen tijdens een routine inspectie. Bij het bedrijf waar hij werkt moet dat elke maand iemand anders doen. Dat hebben ze samen afgesproken toen bleek dat er te vaak iets bijna mis ging. De handgereedschappen waren de vorige maand niet netjes opgeruimd. Hij weet dat ze er nu extra op gelet hebben. Eens kijken wat het resultaat is. Hij opent de gereedschapskast; keurig geordend. Ook het rek ziet er netjes uit. Hij zet een krul bij deze actie. Dan gaat hij de keuringsstickers bekijken die op de gereedschappen en de machines zitten. De goedkeuring van een slijptol en een vaste boormachine loopt deze maand af. Hij zet de herkeuringen op veiligheids actielijst. Behalve de herkeuringen hoeft hij er geen acties aan toe te voegen. Dat was een jaar geleden toen ze startten met de actielijst wel anders. Er is al veel verbeterd in die tijd. Veel werknemers gaan dagelijks om met machines en

gereedschappen. Veel ongevallen worden veroorzaakt door een verkeerd gebruik en slecht onderhoud. Een botte cirkelzaag wordt door het extra harde duwen een gevaarlijke machine. Veilig werken is mogelijk als aan onderstaande voorwaarden wordt voldaan:

• de machines en gereedschappen voldoen aan minimale veiligheidseisen;

• werknemers gaan er op de juiste wijze mee om;

• er is voldoende aandacht voor onderhoud van het gereedschap.

Handgereedschap Zelfs met simpel handgereedschap kunnen ernstige ongelukken gebeuren. De meest voorkomende ongevallen hebben als oorzaak:

• Verwonding door uitschieten;

• Verwonding door snijden of steken;

• Verwonding door wegschietende delen;

• Gehoorschade door lawaai. Om te voorkomen dat u gevaar loopt, dient u de volgende zaken per handgereedschap in acht te nemen:

Hamers

Hamers dienen aan de volgende eisen te voldoen:

• gave en gladde steel;

• steel geborgd in kop;

• geen bramen op kop;

55

Ring- en moersleutels dienen aan de volgende eisen te voldoen:

• bek mag niet beschadigd zijn en geen bramen vertonen;

• gebruik bij voorkeur ringsleutel boven moersleutel

• de steel nooit verlengen;

• goed passend (geen vulplaatjes tussen bek en moer).

Vijlen dienen aan de volgende eisen te voldoen:

• Een stevig heft;

• Bij een losgeraakt heft de vijl niet meer gebruiken;

• Juist geslepen en goed passend.

Schroevendraaiers dienen aan de volgende eisen te voldoen:

• De juiste maat schroevendraaier voor de juiste schroef;

• Schroevendraaiers met een loszittend heft niet meer gebruiken.

Elektrisch handgereedschap

Alle tijdelijke voorzieningen en elektrische handgereed-schappen dienen jaarlijks gekeurd te worden volgens de daarvoor geldende richtlijnen. De gebruiker van het elektrisch materieel is verantwoordelijk voor het op tijd (laten) keuren van de materialen. Na keuring dient het materieel voorzien te worden van een keuringssticker. Ongekeurde elektrische apparatuur en apparatuur die langer dan 1 jaar niet is gekeurd mag niet gebruikt worden. Direct voorafgaand aan het gebruik moet door de gebruiker worden gecontroleerd of het elektrische handgereedschap, handlampen, verplaatsbare elektrische werktuigen, tijdelijke verdeelinrichtingen en verplaatsbare elektrische leidingen in goede staat verkeren en aan de volgende voorwaarden voldoen:

• Het elektrische materieel is onbeschadigd en schoon;

• Het elektrische materieel is voorzien een keuringssticker;

• Aansluitleidingen of verplaatsbare leidingen zijn niet beschadigd of hersteld;

56

• Aansluitleidingen zijn deugdelijk in het huis of omhulsel en contactstop binnengeleid, er zijn geen losse aders zichtbaar;

• Materieel dat beschadigd is mag niet worden gebruikt en is niet aanwezig op het werk.

Elektrisch handgereedschap dient zoveel mogelijk dubbel geïsoleerd te zijn. Dubbel geïsoleerd gereedschap is te herkennen aan twee in elkaar vallende vierkanten. U kunt veilig gereedschap herkennen (na 1995) aan het CE-teken. In ruimten waar explosiegevaar bestaat mag uitsluitend explosieveilig gereedschap worden gebruikt.

Dodemansknop. Gevaarlijke machines hebben een dodemansknop. Een dodemansknop stopt de machine als u hem loslaat. Een noodstop heeft meestal dezelfde werking, maar deze moet men 'indrukken'

Slijpschijven

• let bij slijpschijven op maximum toerental schijf en machine;

• zijhandvat en beschermkap verplicht;

• bij grote machines is een dodemansknop noodzakelijk;

• pas wegleggen als slijpschijf stil staat;

• doorslijpschijf: zijkant niet belasten;

• gegevens op schijf: naam fabrikant; jaartal, maximum toerental; soort bindmiddel; korrelgrootte, structuur, hardheid, afmeting en toepassing;

• werk in een stabiele houding;

• gebruik waterkoeling of bescherm u tegen kwartsstof.

Aanbevolen PBM’s Oogbescherming, Gehoorbescherming, Handschoenen.

Pneumatisch handgereedschap Bij het werken met pneumatisch gereedschap ontstaan vaak trillingen. Deze trillingen kunnen diverse gezondheidsklachten geven zoals; klachten aan hand en gewrichten, misselijkheid, hoofdpijn en niet te vergeten gehoorschade. Een bekend verschijnsel bij het werken met trillend gereedschap is het Witte Vinger Syndrdoom.

Dit komt door het weg trekken van het bloed uit de vingers waardoor de zenuwen beschadigd worden welke op hun beurt weer allerlei nevenschade veroorzaken. Regelmatig het werk onderbreken is een juiste oplossing dit te voorkomen. Ook speciale handschoenen met extra trillingsabsorptie helpen hierbij. Men kan ook letsel oplopen door het losschieten van de luchtslang.

57

Vast opgestelde machines

Veilig werken met gereedschap komt meestal neer op gezond verstand gebruiken en het gereedschap gebruiken waarvoor het bedoeld is. Bij de inrichting van een werkplaats kunnen we al rekening houden met de veilige opstelling. Zo staan de draaibanken op een school vaak schuin opgesteld zodat bij het vergeten

van de sleute l in de drieklauw deze na aanzetten langs de naastgelegen draaibank vliegt in plaats van tegen de bediener. Let op dat loshangende kleding, sieraden of haren gemakkelijk kunnen worden gegrepen door bewegende delen. Bij mogelijk contact met roterende onderdelen alleen nauw-sluitende handschoenen dragen Ook dient de machine uitgeschakeld (stoppen eruit) te zijn bij onderhoudswerkzaamheden om onbedoeld inschakelen en andere gevaren te voorkomen.

Nulspannings-schakelaar

Machines die na een stoomuitval, storing of vastlopen weer automatisch gaan draaien moeten voorzien zijn van een Nulspaningschakelaar. De Arbo-wet geeft aan dat alleen personen ouder dan 18 jaar mogen werken aan/met machines. Machines moeten voldoen aan minimale veiligheidseisen welke staan vermeld in de Machinerichtlijn. U treft dan de letters “CE” (Conformité Européenne) op de machines welke voldoen aan de Machinerichtlijn. Een ander Arbo eis is dat de bediener voldoende opgeleid is voor de taken die hij/zij doet. Deze eis geldt dus ook bij het werken met machines.

58

Vast opgestelde kolomboormachine

In veel werkplaatsen treft met wel een kolomboormachine aan. Er gebeuren regelmatig ongelukken met deze machines. Veel voorkomende oorzaken van deze ongelukken zijn:

• gegrepen worden door draaiende delen (niet afgeschermde aandrijving, dus nooit de V-snaar verstellen bij draaiende machine);

• getroffen worden door wegvliegend materiaal (breken boor of spanen);

• bekneld raken in opspanapparatuur;

• spatten van koel- of snijolie;

• snijden of gegrepen worden door krullen (gebruik krullenkwast of -haak);

• gehoorschade door lawaai. Denk er om: werkstukken altijd vastzetten!!

Aanbevolen PBM’s Oogbescherming, Gehoorbescherming.

Vast opgestelde slijpmachines

Vast opgestelde slijpmachines worden gebruikt om beitels te slijpen, te ontbramen of voor het op maat te maken van metalen voorwerpen. Risico's bij het werken met slijpmachines zijn:

• niet goed vastzetten van de machine (op een houten plaatje ergens in de bus);

• uit elkaar springen van de slijpsteen door een te hoog toerental (zie label op schijf);

• wegspringende deeltjes metaal en slijpsteen kunnen in het oog komen;

• verwondingen aan de handen bij contact met slijpsteen;

• gehoorbeschadiging door geluidsniveau..

We kunnen de risico's beperken door:

• het dragen van aanbevolen PBM's;

• ervoor te zorgen dat de zijkanten van de machine goed zijn afgeschermd;

• gebruik te maken van het verplicht aanwezige beschermglas, ook bij gebruik oogbescherming;

• ervoor te zorgen dat de afstand tussen de leunspaan en de slijpsteen niet groter is dan 3 mm. Door slijtage van de slijpsteen moet deze dus steeds bijgesteld worden.

Aanbevolen PBM’s Beschermingsmiddelen die gericht zijn op onder meer vitale onderdelen als hoofd, ogen, oren, handen en voeten kunnen het risico op (blijvend) letsel aanzienlijk verminderen. Oogbescherming en gehoorbescherming.

59

Cirkelzagen

Er zijn diverse medewerkers die een incident hebben gehad met een cirkelzaag. Meestal missen zij een vinger of een gedeelte ervan. Als ze meer geluk hebben gehad, heeft de arts de kans gezien het afgezaagde stukje er weer aan te zetten. Aan het werken met (cirkel) zaagmachines zijn grote risico's verbonden. Om deze te beperken is het zaak dat bij de cirkelzaag wordt gewerkt met:

Het spouwmes voorkomt vernauwing van de zojuist gezaagde sleuf achter het zaagblad, waardoor het zaagblad zou kunnen klemmen. In dat geval zou het werkstuk kunnen terugslaan. Het spouwmes moet altijd ge-monteerd zijn; verschuif het spouwmes zodanig dat de radiale afstand tot aan de zaagtanden max. 10 mm en de afstand tot het hoogste punt van het zaagblad 2 a 3 mm bedraagt.

• stofafzuiging en/of adembescherming tegen nadelige invloeden van hout- of metaalstof;

• aanwezigheid van duwhoutje voor kleine en/of smalle werkstukken;

• bij grote werkstukken moet een tweede persoon assisteren of dient een rollenbaan gebruikt worden.

Aanbevolen PBM’s Oogbescherming, gehoorbescherming en adembescherming.

Kettingzagen Met kettingzagen is de nodige voorzichtigheid geboden, of u nu met een elektrische of een benzinekettingzaag in de weer bent. Ga steeds voorzichtig tewerk en respecteer de meest elementaire veiligheidsregels. We zetten ze nog even op een rijtje:

• Een beschuttingskap

• spouwmes

60

• Draag steeds beschermende kledij;

• Draag oor- en gelaats beschermers en een helm;

• Draag veiligheidsschoenen;

• Lees vooraf aandachtig de handleiding van de kettingzaag;

• Werk nooit alleen met een kettingzaag op een afgezonderde plek;

• Controleer de kettingspanning regelmatig;

• Vervang een volledig uitgerekte ketting onmiddellijk;

• Gebruik een veilige machine met een kettingrem, een kettingvanger en een startvergrendeling.

Niet- en nagelmachines

Voor niet- en nagelmachines gelden de volgende regels:

• Draag beschermende kleding;

• Draag oor- en gelaatsbeschermers en een helm;

• Draag veiligheidsschoenen;

• Lees vooraf aandachtig de handleiding van de machine;

• Richt de machine altijd op het werkstuk en nooit op mens of dier;

• Gebruik de machine alleen op veilige plaatsen, niet op steigers en trappen;

• Houd nooit de vinger aan de trekker bij het dragen van de machine.

Lassen snijden en branden Lasrook Als blootstelling niet kan worden voorkomen door de ontwikkeling van lasrook tegen gaan dan moet de vrijkomende rook bij de bron worden aangepakt, wellicht ook door middel van ruimtelijke ventilatie. Adembescherming Adembescherming mag pas gebruikt worden als alle andere opties onvoldoende mogelijk zijn. In het algemeen wordt adembescherming alleent toegepast als een tijdelijke maatregel. Straling van de boog De boog kan drie soorten straling opwekken; ultraviolette straling, zichtbaar licht en infrarode (warmte)straling, die op de volgende wijzen schadelijk kunnen zijn: • ultraviolet: huidaandoeningen en lasogen; • zichtbaar licht: verminderd gezichtsvermogen; • infrarood: huid- en oogaandoeningen.

De straling op het lichaam kan direct van de boog komen of worden weerkaatst via een glimmend of reflecterend oppervlak. Beschermende maatregelen:

• Bescherm gelaat en ogen met een geschikte lashelm, voorzien van lasglas; • met het juiste beschermende filter; • Bescherm het lichaam door het dragen van geschikte kleding; • Bescherm personen in de omgeving van de lasboog door middel van niet-

reflecterende gordijnen of schermen.

61

Brand- en explosiegevaar

Brand Aan het werken met gassen zijn risico's verbonden. Bovendien kunnen de vlam en de boog bij het lassen en snijden een gevaar voor brand opleveren.

• Verwijder brandbare materialen uit de omgeving van de lasplek;

• Dek achtergebleven brandbare materialen af met brandwerend materiaal;

• Kijk voor het lassen of de geschikte blusmiddelen voorhanden zijn;

• Controleer na het lassen de omgeving van de lasplek nog gedurende een langere tijd (een uur)

Explosie Er is explosiegevaar bij het lassen aan een tank of vat waarin een explosieve of brandbare stof was opgeslagen; er kunnen explosieve materialen zijn achtergebleven in naden, geklonken delen of onder de walshuid. Veiligheidsmaatregelen: Voor het lassen moet het volgende worden gedaan:

• Verwijder het explosieve materiaal door uitstomen of uitkoken

Als het explosieve materiaal niet helemaal kan worden verwijderd, vul dan het vat met water, een inert gas oflaat er stoom door stromen.

Straling Bij het lassen kunnen sterke elektromagnetische velden ontstaan die gevaarlijk zijn. Bijvoorbeeld het zichtbare licht en infrarode straling van lasbogen en de UV-straling bij het lassen. Door de straling en wegspringende druppels of vonken kan het lassen leiden tot verbranding en letsel. Hierbij lopen de huid en de ogen gevaar. Te nemen maatregelen: Bronmaatregelen

• Zorg dat materialen reeds gelast aangeleverd worden;

• Zorg dat de lasapparatuur is voorzien van de vereiste beveiligingen; zorg dat deze ook worden gebruikt.

Collectieve maatregelen Scherm laswerkplekken in de werkplaats af met lasschermen;

• Zorg dat lasapparatuur tenminste één maal per jaar wordt gekeurd.

• Zorg bij laswerk voor de daarbij noodzakelijke beschermingsmiddelen: o een laskap of lashelm met op de straling afgestemde glazen; o een lasoverall; o hals- en keelbescherming; o lashandschoenen;

• Zorg ervoor dat de in het veiligheidsinformatieblad aangegeven beschermingsmiddelen aanwezig zijn.

Individuele maatregelen

• Zorg in de werkplaats voor afzuiging en voldoende ventilatie;

• Gebruik lasapparatuur volgens de voorschriften;

• Gebruik de voorgeschreven persoonlijke beschermingsmiddelen.

62

Hoofdstuk 7

Tillen, lopen, en slopen Lopen op de werkplek 'Een ongeluk zit in een klein hoekje' luidt het spreekwoord. Het klinkt misschien vreemd, maar de meeste ongelukken en ernstige ongevallen komen voort uit simpele dingen zoals vallen, struikelen en uitglijden. Daar waar u vroeger en paar tranen liet toen u klein was, heeft u nu meteen ernstig letsel. De hoofdoorzaak van struikelen, uitglijden en verstappen is een niet egale of gladde vloer. Een tegel die nog geen centimeter hoger ligt geeft al aanleiding tot struikelen. Dit geldt ook voor een werkplaats waarbij de werkvloer bezaaid is met obstakels of bijv. een schone vloer met zaagsel. Dit zijn bronnen van risico’s. Tijdens het ontwerp moet de architect of ontwerper er rekening mee houden dat op dit gebied geen onveilige situaties kunnen ontstaan.

Good housekeeping Losliggende spullen zoals gereedschap, pallets of steiger-buizen kunnen gevaarlijke situaties opleveren: ruim geregeld op! Houd uitgangen en gangpaden vrij. Water, olie of andere gladmakers op de vloer kunnen tot val- en glijpartijen leiden. Dit voorkomt u door de vloeren schoon te houden.

Traplopen Bij traplopen dient men extra op te passen. Iedereen kent wel dat gevoel bij het op of aflopen van een trap wanneer één trede qua hoogte verschilt ten opzichte van de anderen. Je struikelt dan gemakkelijk. Extra aandacht moet u dan ook besteden aan de eerste en laatste trede van een trap. Deze hebben vaak een andere afstand tot de vloer dan de rest van de traptreden.

Veilig lopen!

Voorziening die fysiek voorkomt dat een persoon in de gevarenzone komt. Fysieke afscherming is een menskerende voorziening. Afbakening Voorziening waardoor een persoon voelbaar gewaarschuwd wordt dat deze de gevarenzone nadert. Afbakening is een niet-menskerende voorziening. Markering Voorziening waarbij een persoon visueel gewaarschuwd wordt dat deze de gevarenzone nadert. Markering is een niet-menskerende voorziening.

Oppassen bij traplopen !!

63

Tillen

De Arbo-wet verplicht de werkgever om gevaren voor het tillen te verminderen als

• de regels voor veilig tillen en verplaatsen het gevaar onvoldoende verminderen. In dat geval is de werkgever verplicht om passende hulpmiddelen te geven en te laten gebruiken;

• het werk op geen enkele manier veilig kan worden uitgevoerd. In dat geval moet de werkgever een andere manier van werken laten toepassen;

De werkgever moet zorgdragen voor een training en instructie voor het veilig tillen en verplaatsen. Daarbij moet de werknemer de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen dragen, zoals handschoenen en veiligheidsschoenen.

Oorzaak rugklachten In verreweg de meeste gevallen ligt de oorzaak van rugklachten bij onszelf. Op dat punt is de vakliteratuur eensgezind: wij gebruiken onze rug verkeerd in arbeids- en vrijetijd omstandigheden. Soms uit onoplettendheid, maar veel vaker uit onwetendheid. De grootste oorzaak van ongevallen met gereedschap is verkeerd gebruik!

De grootste oorzaak van rugklachten is verkeerd gebruik!

Maximaal tilgewicht

Afhankelijk van de hoogte van de uitpuiling krijgt men pijn en uitstraling naar diverse ledematen en spiergroepen. De fases van rugklachten (mate van beschadiging tussen-wervelschijf) zijn:

• zeurderige pijn;

• spit;

• ischias;

• hernia; Neem de waarschuwingen van uw lichaam serieus. U bent een fase verder voor u het weet. Naast deze rugblessures kunnen ook de voeten en vingers knel komen te zitten bij het vallen of neerzetten van de last.

Goede houding Basistechniek 1: buig door de knieën en houd de rug hol. Als oefening kunt u naar boven kijken tijdens het tillen (rug hol). De voeten iets naar buiten gedraaid en recht onder de schouders Basistechniek 2 met steunen: plaats één been naar achteren en steun eventueel met hand op knie. Buig door de knieën en houd de rug recht.

64

Niet draaien Voorkom verdraaiing in de rug: door een gedraaide ruggenwervel ontstaat dezelfde bolle toestand. Indien u een draai moet maken tijdens het tillen, doe dit dan met uw benen (door te verstappen)

Techniek voor gevorderden: gebruik één been als scharnierpunt en houdt de rug recht door het andere been te gebruiken als tegengewicht. Met deze techniek kunt u ook zonder problemen reiken.

Beperkingen Beperkingen waarom wij niet de juiste tilhouding kunnen aannemen:

• verkorting spieren en pezen;

• buik zit in de weg;

• vermoeidheid van spiergroepen door onvoldoende getraindheid.

Hulpmiddelen Er zijn diverse hulpmiddelen bij het tillen en verplaatsen voorhanden, zoals: tangen, magneten, zuignappen, steek-wagentjes, palletdragers of boodschappenkarretjes.

Gebruik ze voor het te laat is!!

Maximaal tilgewicht

De ABC tilhouding

Wettelijk gezien dienen gewichten zwaarder dan 40 kg te worden vermeden. Bij frequent tillen is de grens op 25 kg gesteld. Bij tillen is het geadviseerde maximale gewicht dus 25 kg. A B. C.

65

Sloopwerkzaamheden

Slopers hebben meer klachten over onveilige situaties (25%) in vergelijking met het gemiddelde voor de bouw (15%). Slopers zijn vaker behandeld als gevolg van een ongeval (4,1% tegen 2,5%) en verzuimen meer door ongevallen (13,5% tegen 9,7%). De oorzaken zijn divers. Tijdens het werk kunnen kleding of lichaamsdelen in aanraking komen met de draaiende delen van de machine. De sloper kan struikelen over de rommel op de vloer of over snoeren en leidingen. Hij kan gewond raken door spijkers, glasscherven of uitschietend gereedschap. Daarnaast kan hij vallen door niet afgezette vloer- of steigerranden of open sparingen. Werken met elektriciteit in een vochtige werkomgeving kan leiden tot elektrocutie. Wegspringend gruis kan oogletsel veroorzaken. Ook kan de sloper bedolven raken onder vallende of instortende constructiedelen of bekneld raken door of onder materieel.

Risico’s Te nemen maatregelen

De belangrijkste risico’s zijn: • Arbeidsmiddelen; • Geraakt worden door voorwerp, aanrijdgevaar; • Stoten, snijden, klemmen, knellen; • Struikelen, uitglijden verstappen.

Bronmaatregelen

• Stel voorafgaand aan de uitvoering van de werkzaamheden een sloopplan op en voer een stoffen-inventarisatie / inspectie sloopobject uit;

• Voer (bij omvangrijke / complexe projecten) vooraf een projectgebonden risicoinventarisatie en -evaluatie uit.

Collectieve maatregelen

• Zorg voor een deskundig medewerker op de slooplocatie die goed de risico's van de sloopwerkzaamheden kan inschatten;

• Instrueer medewerkers over de specifieke gevaren bij het slopen;

• Zorg dat bekend is welke gevaarlijke stoffen er zijn en verwijderd moeten worden;

• Zorg dat de leidingen en kabels waar nodig zijn afgesloten of spanningloos zijn gemaakt;

66

• Zorg tijdens de sloop voor voldoende stabiliteit van het object en de aangrenzende gebouwen. Sloop in fasen en maak zo nodig een stut- en stempelplan;

• Zorg dat het gereedschap is voorzien van de vereiste beveiligingen. Zorg dat deze ook worden gebruikt;

• Zorg voor de afscherming van de draaiende en bewegende delen van het materieel die tot beknelling kunnen leiden;

• Zorg dat het gereedschap tenminste één maal per jaar wordt gekeurd;

• Regel dat voorafgaand aan het werk de putten en sparingen zijn dichtgelegd of afgezet;

• Ruim de rommel op die het werk zou kunnen hinderen;

• Zorg voor een goede veiligheidsinstructie voor de ploeg. Zie toe op het naleven van de voorschriften;

• Verstrek de noodzakelijke beschermingsmiddelen afgestemd op de risico's op het project.

Individuele maatregelen

• Voer het sloopwerk uit volgens de instructie / werkvergunning of sloopplan;

• Gebruik het gereedschap volgens de voorschriften. • Regel het afzetten van randen en het dichtleggen van

sparingen; • Zet het werk of de werkplekken af als een kans

bestaat op vallende materialen; • Controleer regelmatig de veiligheid van het

gereedschap. Vraag om vervanging als beveiligingen niet goed functioneren of kabels beschadigd zijn.

• Gebruik de voorgeschreven beschermingsmiddelen.

67

Hoofdstuk 8

Hijsen, heffen en graven Inleiding In de bouw wordt steeds vaker met zware voorwerpen gewerkt. Bij bijna elk bouwwerk is een kraan aanwezig. De hijswerktuigen verlichten het werk aanzienlijk maar introduceren ook een extra gevaar. Het maakt namelijk wel uit of er nu één steen naar beneden valt of een hele pallet. Om veilig te kunnen werken met hijswerktuigen dient men vanaf windkracht 6 de werkzaamheden te staken (onweer is ook gevaarlijk). Elke machine moet voldoen aan de Machinerichtlijn (CE). Voor hijsgereedschap gelden naast de Machinerichtlijn extra eisen.

Wetgeving

Volgens de Machinerichtlijn is een werktuig pas een machine als het aan de volgende voorwaarden voldoet:

• Minimaal1 onderdeel kan bewegen;

• een aandrijfmechanisme is aanwezig;

• een bedienings- of vermogenschakelaar is aanwezig (aan/uit knopje).

De Arbo-wet geeft aan dat de werkgever dient te zorgen voor veilige machines en middelen. Om dit te garanderen is het verplicht om jaarlijks de hijsmiddelen te keuren. Bij cruciale onderdelen eist de wet dat deze beproefd worden. De keuring en beproevingen dienen door een deskundig persoon te gebeuren. Bij het werken met toren-, mobiele- bovenloop-, portaal-, bouw-en autolaadkranen en heistellingen is het verplicht de volgende documenten voorhanden (in of in nabijheid van de kraan) te hebben:

• kraanboek: bevat alle onderhoudsgegevens (logboek) en keuringen;

• hijstabellen en -grafieken: hierin staat de maximale belasting ten opzichte van de stand (afstand) van het hijswerktuig;

• certificaten: van de keuringen van onder andere de lieren, kabel, hijsmast, haak. Ook van de hulp-middelen zoals: hijsjuk, staalkabels, hijsbanden, kettingen, enzovoort.

De machinist dient zijn vakbekwaamheid te kunnen tonen door een deskundigheidsbewijs ofwel door een hijsbewijs te overleggen. Een hijsbewijs is op alle grote kranen met een vermogen van meer dan tien tonmeter verplicht. Tevens dient hij een registratieboekje bij zich te hebben met onder andere een geneeskundige verklaring en zijn ervaringen.

Hijsgereedschap Hijsgereedschap is toebehoren die niet vast op de kraan gemonteerd is. Enkele voorbeelden zijn: kettingen, kabels, sluitingen, haken, ringen, wartels, oogbouten stroppen, lengen, hijsbanden en hijsjukken. Hieronder worden enkele verder uitgewerkt.

68

Kettingwerk • Kettingen

• Schalmen

• Haken

• Wartels

• Ringen

• Sluitingen

• Oogbouten

'De ketting is zo sterk als de zwakste schakel' is een oud gezegde. Bij kettingwerk en zeker samengestelde onderdelen (harpsluitingen, haken, wartels, etc.) wordt dit gezegde waarheid. Om te controleren of alle onderdelen sterk genoeg zijn moet de maximale werklast in het onderdeel zijn geslagen/gestanst op eventueel een loze schalm of op een metalen plaatje dat aan de ketting hangt (label). Op het certificaat welke bij de ketting hoort worden onder andere vermeld: de veilige werkbelasting, proefbelasting, gloeibelasting, registratienummer, testdatum en wanneer de ketting gekeurd dient te worden. Kettingwerk:

• Jaarlijks inspecteren

• 4 jaarlijks beproeven Kettingen worden gebruikt voor zware hijsklussen. Kettingwerk dient jaarlijks gekeurd te worden. Kettingwerk mag alleen in de lengterichting worden belast. Vanwege het oplopen van krachten is het niet toegestaan om een extra zijdelingse belasting aan te brengen. Om diezelfde reden is het ook verboden om in kettingwerk knopen en lussen te maken. Om risico's te beperken bij het werken met kettingwerk dient u de volgende zaken in acht te houden:

• sla nooit op kettingwerk;

• draai bouten en sluitingen helemaal aan;

• belast nooit de punt van de haak;

• zelf reparaties aanbrengen is verboden;

• controleer vooraf de hijsmiddelen op beschadigingen;

• verlengen van een ketting mag alleen met een speciale koppelschalm;

• kettingwerk met uitgerekte of dicht gedrukte schalmen dat overbelast is geweest mogen dus niet worden gebruikt (afkeuren);

• laat de ketting niet langs scherpe kanten schuren, gebruik dan hout of rubber om deze te beschermen.

Staalkabels zijn gemaakt van een taaie kern van staal of kunststof met daaromheen gevlochten staal. De sterkte van de kabel hangt af van de: • dikte van de kabel; • kwaliteit van het staaldraad; • kwaliteit van de kern. Staalkabels dienen goed te worden onderhouden. Omdat een staalkabel is opgebouwd uit allerlei dunne draadjes is de kans op vervuiling en roesten groot. Let bij staalkabels op het volgende:

69

• sla ze in een goed geventileerde en droge ruimte op; • maak ze na gebruik schoon en vet ze eventueel in met

zuurvrije olie. Staalkabels dienen jaarlijks gekeurd te worden. Beproeven van de staalkabel dient om de 4 jaar plaats te vinden en voor ingebruikname. Redenen tot afkeuring zijn: • overmatige roestvorming en slijtage; • rafelig en slechte splitsen; • over grote lengte draden gebroken (vleeshaken); • op één plaats diverse draden gebroken (breuknest); • kink of knik in de kabel; • als deze in aanraking is gekomen met vocht, loog en/of zuur; diametervermindering

Hijsbanden en touw

Hijsbanden zijn gemaakt van geweven kunststof of staaldraad. Vaak wordt een extra beschermhoes aangebracht. De maximale last en certificaatnummer staan op een label welke aan de hoes is gestikt. De kleur van de hoes geeft ook vaak aan wat de maximale werklast is. Dit is echter niet gestandaardiseerd. Pas dus op! Hijsbanden dienen jaarlijks gekeurd te worden. Beproeving is niet noodzakelijk. De producent geeft aan wat de levensduur is bij normaal gebruik. Redenen tot afkeuring zijn:

• inscheuring en rafels (>10% breedte);

• ernstige slijtage of beschadigingen;

• inwerking van olie of chemicaliën;

• sterke veroudering door UV-straling (zonlicht);

• een onleesbaar label (gegevens op label: veilige werkbelasting, materiaal, keuringsdatum en keuringsinstantie).

Touw mag alleen gebruikt worden als andere hijsmiddelen niet gebruikt kunnen worden. Dit vanwege de grote nadelen van touw zoals:

• maximale belasting is 1.000 kg;

• vocht laat touw rotten;

• scherpe kanten en roestdeeltjes van het te hijsen materiaal kunnen het touw beschadigen;

• zonlicht (UV-stralen) en droogte tasten het touw aan.

Stroppen en lengen

Stroppen en lengen zijn gemaakt van staaldraad, ketting, kunststof en touw. Aan beide zijden bevindt zich een lus. Een strop is een stuk met aan één uiteinde een lus die groot genoeg is om het andere uiteinde er door te trekken. Dit heet in vakjargon ‘Vijgen' of 'stroppen'. Een leng heeft kleinere ogen aan de uiteinden en is daarom niet te rijgen of te stroppen.

Hijsjuk

70

Hijsjuk Om een hijslast te dragen, kunnen we een aantal hijsgereedschappen combineren (samenstel). U kunt bijvoorbeeld denken aan een hijsjuk met een aantal kettingen of aan een oog met twee kettingen of met drie kettingen (twee- of driesprong).

Een hijsjuk moet natuurlijk in goede staat verkeren. Het wordt gebruikt om de last over verschillende kettingen te verdelen. Als er één k etting niet goed is, dan werkt het hele hijsjuk niet meer. Een situatie waarin een hijsjuk wordt gebruikt is bijvoorbeeld bij weinig ruimte boven de last of bij veelvuldig verplaatsen van gelijksoortige lasten. Het voordeel van het gebruik van een hijsjuk is, dat er geen kans bestaat dat de kabels over de last naar elkaar toeschuiven omdat ze recht hangen.

Maximaal 120°

Als je een last van 1000 kg moet tillen, dan kun je met een

evenaar het gewicht over twee kabels verdelen. In de twee kabels komt dan een kracht, gelijk aan het gewicht van 500 kg. Als dezelfde last getild wordt met een oog en twee kabels (tweesprong), dan worden de kabels gespreid in een hoek en dan wordt de kracht per kabel hoger. Hoe verder de kabels gespreid worden, hoe groter de kracht wordt. Het wettelijke maximum ligt op 120 graden.

De krachten in de kabels onder invloed van de hoek bij het hijsen van een last van 1000 kg in een tweesprong zijn bij:

30° = 52% van de last = 520 kg per kabel 45° = 55% van de last = 550 kg per kabel 60° = 58% van de last = 580 kg per kabel 90° = 70% van de last = 700 kg per kabel 120° = 100% van de last = 1000 kg per kabel 150° = 194% van de last = 1940 kg per kabel

Bij het groter worden van de hoek van de kabels in een tweesprong worden ook de krachten op de last groter, waardoor deze kan breken en vallen.

Takels

Takels (lier) kunnen voor veel werkzaamheden worden ingezet. Een groot risico bij het gebruik van een takel of lier is dat een onderdeel van de takel bezwijkt. Maar ook het bevestigingspunt kan voor problemen zorgen. Het monteren van een takel aan een steigerdeel is dan ook verboden. Alleen wanneer een speciale voorziening is getroffen mag dit. Zo'n steiger heet een bijzondere steiger. Takels dienen minimaal jaarlijks gekeurd te worden. De beproeving moet eens in de 4 jaar, na reparatie, na over-belasting en na aankoop plaatsvinden. Het spreekt voor zich dat:

• een takel voor ingebruikname geïnspecteerd dient te worden;

71

• de haak niet op de punt mag worden belast;

• de hendel van de takel niet mag worden verlengd;

• een zijdelingse belasting niet is toegestaan.

Vorkheftruck

Er gebeuren nog altijd veel ongelukken met vorkheftrucks. Om die reden is het verplicht om als chauffeur over een getoetste deskundigheid te beschikken. Enkele veiligheidsregels die in acht dienen te worden genomen zijn:

• zonder een speciale zitplaats is meerijden niet toegestaan;

• het contragewicht mag nooit worden verzwaard;

• personen mogen met een vorkheftruck nooit worden verplaatst, tenzij een speciale werkbak wordt gebruikt en voldaan is aan veiligheidsvoorwaarden;

• het zicht van heftruckchauffeurs moeten optimaal zijn;

• personen die lopen op plaatsen waar heftrucks rijden, moeten zich bewust zijn van de rij bewegingen;

• met een vorkheftruck mag niet worden gehesen, tenzij een speciale hijsinrichting is aangebracht.

Graafwerkzaamheden

Bij het werken in bouwputten en sleuven kunnen gevaarlijke situaties ontstaan door het inkalven van taluds en het bezwijken van grondkerende constructies. Welke maatregelen moeten worden genomen om dit te voorkomen, is sterk afhankelijk van de te benutten ruimte en de samenstelling van de grond. Ook de hoogte van het grondwaterpeil is een belangrijke factor. In de put of sleuf kunnen door lekkages gassen en dampen verzamelen die zwaarder zijn dan lucht. In sommige gevallen moet het werken in putten en sleuven daarom beschouwd als het ‘werken in besloten ruimtes’. Dan zijn extra maatregelen nodig.Voordat je start met graven weet je wat de kwaliteit van de grond is. Bij twijfel: Vraag aan je leidinggevende of de grond vervuild is. Hij kan je vertellen of er een bodemonderzoek is uitgevoerd en wat het resultaat is.

De Nederlandse bodem ligt vol met kabels en leidingen. Om graafschade te voorkomen en de veiligheid van de graver en de directe omgeving te bevorderen, heeft het Ministerie van Economische Zaken het initiatief genomen tot het Kabel Leiding Informatie en Controle systeem. (KLIC).

Wanneer een aannemer werk gaat uitvoeren met bijvoorbeeld een graafmachine of een grondboor, betekent dit dat hij een mechanische grondroering doet of laat doen. De wet verplicht hem om hiervoor een graafmelding te doen. Dit wordt een KLIC melding genoemd.

KLIC melding

De KLIC melding geeft aan of er wel of geen kabels en leidingen in de grond liggen. Als dit bekend is kun je starten met het graven.

72

Risco’s Oorzaken

Er zijn twee mogelijkheden om putten en sleuven te graven: • Veilig graven onder een veilig talud; • Veilig graven met een (sleuf)bekisting (grond kerende

constructie). Welke (werk)methode wordt toegepast hangt af van verschillende omstandigheden en situaties. De keuze wordt bepaald in de voorbereidingsfase op basis van:

• de omgeving; • de samenstelling van de bodem; • de aard van de ontgraving.

.Mogelijke risico’s zijn:

• dat het talud inkalft/instort; • dat de bekisting (grond kerende constructie) bezwijkt; • dat je in de put/sleuf valt; • dat de ruimte om te werken beperkt is; • dat je in contact komt met voorwerpen (materiaal of

gereedschap) dat in de sleuf/put valt; • dat rijdend materieel te dicht langs de sleuf/put rijdt

en erin valt. • Brand door vlamvatten van aanwezige dampen

Je kunt je voorstellen wat er in deze situaties gebeurt. De kans op ernstig of blijvend letsel als gevolg van vallen, beknelling, beklemming, bedelving, of verstikking zijn groot. In het geval van bedelving of verstikking kan de dood het gevolg zijn.

• Een onveilige taludhelling (instortingsgevaar); • De tijdsduur van de ontgraving. Is de tijdsduur lang

dan droogt de grond uit en kan het talud instabiel worden (instortingsgevaar);

• Ophogingen dichtbij de put/sleuf. Dit veroorzaakt hoge druk op de rand van de put/sleuf (instortingsgevaar);

• Verkeer dat te dicht langs de put/sleuf rijdt en trillingen veroorzaakt (instortingsgevaar);

• Grondwater dat in of naar de put/sleuf stroomt kan grond wegspoelen en het talud ondermijnen (instortingsgevaar);

• Aanwezigheid van grondwater in de put/sleuf (instortingsgevaar);

• Bouwmateriaal (stenen, zand) of gereedschap dat op de rand van de sleuf ligt en in de sleuf kan glijden (vallen van voorwerpen/beknelling);

• Het ontbreken van een leuningwerk rondom de put/sleuf (valgevaar);

• Een onveilige toegang tot de sleuf/put • Beperkte vluchtmogelijkheden (in geval van een

noodsituatie).

73

Hoofdstuk 9

inleiding Werken op hoogte

In de bouw loop men een grote kans om tijdens het werk ten val te komen. In het voorgaande hoofdstuk is hier al aandacht aan besteed. In de bouw is bij meer dan de helft van de ongevallen sprake van een val. Het vervelende ervan is dat het zeer snel een ernstig ongeval betreft. Om die reden moet de werkgever materieel verschaffen, dat aan strenge eisen voldoet. Als werknemer is het uw eigen verantwoordelijk er voor te zorgen dat u met veilig materiaal aan het werk gaat en de regels voor veilig werken ook opvolgt.

2,50 meter

De Arbo-wet verplicht dat voor werk op een hoogte van meer dan 2,5 meter een veilige steiger, bordes of werkvloer moet zijn aangebracht. Werknemers moeten ook worden beschermd tegen vallen door het plaatsen van bijvoorbeeld hekken of leuningen. Omdat het gaat om uw eigen veiligheid en die van derden, is het van belang de volgende algemene aandachtspunten bij het werken op hoogte in acht te nemen:

• laat (klim-)materiaal, nooit onbeheerd achter;

• controleer altijd vooraf of klimmateriaal, steigers en dergelijke veilig zijn;

• vanaf windkracht 6 stoppen;

• gebruik de voorgeschreven PBM's, zoals: harnasgordels, veiligheidshelmen en veiligheidsschoenen.

Ladders en trappen

Ladders uitsluitend gebruiken voor lichte en kortdurende werkzaamheden en als andere oplossingen technisch aan-toonbaar niet mogelijk zijn of minder gunstig zijn voor de veiligheid en gezondheid. De maximale.statijd is 2 uur..

• zet een ladder nooit ondersteboven of achterstevoren;

• slechts één persoon op de ladder met gezicht naar de ladder en beide voeten op de sporten;

• niet hoger dan 5 meter;

• ladder één meter boven het te betreden oppervlak laten uitsteken;

• opstelhoek; tussen de 65-75°;

• let op een stevige, vlakke ondergrond;

• een schuifladder met 2 personen opstellen en verplaatsten;

• ladder min. 2,5 m van onder spanning staande delen af plaatsen.

• Zorg dat de ladder aantoonbaar gekeurd is; • Duurt het werk langer dan 4 uur, dan is werken op de

ladder verboden.

Stalen steigers Op het werk moeten een stabiliteitsberekening en tekeningen van de steiger aanwezig zijn. Een steiger mag alleen door opgeleide gecertificeerde steigermonteurs worden opgebouwd, bij de overdracht van montagebedrijf aan opdrachtgever moet een steigerinspecteur aanwezig zijn en op de steiger mogen alleen opgeleide mensen werken onder toezicht van een gecertificeerd toezichthouder. De steigerbouwer geeft dit aan door het plaatsen van een

74

steigerkaart. Met de steigerkaart geeft hij aan dat deze veilig is en wat de toegestane belastingen zijn. Als u als gebruiker onveilige situaties ontdekt dient u de steigerkaart te verwijderen en deze af te geven bij de leidinggevende. Door het uitnemen van de (groene) steigerkaart verschijnt een rood vlak met de tekst 'steiger niet betreden'. Veilig werken met steigers houdt in:

• geen materiaal of gereedschap laten rondslinger op de steiger;

• zelf geen veranderingen aanbrengen;

• gladde vloerplanken met zand, zout of absorptiemateriaal (bij vet en olie) bestrooien en veeg sneeuw weg voordat u begint te werken;

• steiger aarden als er sprake is van onder spanning staande delen;

• nooit een ladder of trap op een steiger gebruiken: dit is verboden! Mocht u toch nog hoger willen dan kan gebruik gemaakt worden van een hulpsteiger. Deze mag dan maximaal een 0,5 meter hoog zijn;

• bouwliften zijn alleen voor materiaal. Personen-transport is verboden;

• bevestiging van takels uitsluitend indien er een speciale voorziening door de steigerbouwer is aangebracht;

• de steigerbouwer is verplicht een steigerkaart op te hangen als de steiger betreden mag worden;

• is de steiger onveilig dan steigerkaart omkeren of verwijderen en de uitvoerder inlichten.

Rolsteigers

Rolsteigers zijn snel en eenvoudig op te bouwen. Als men maar weet hoe het moet en er naar handelt. De regels voor het veilig gebruik van rolsteigers zijn:

• bouw hem op volgens de gebruikershandleiding;

• zorg dat elk wiel op de rem staat;

• beklim de rolsteiger van binnenuit (niet via de schoren);

• verplaats rolsteigers altijd met 2 personen;

• tijdens het verrijden met stabilisatoren uitsluitend zonder wieltjes, deze zo laag mogelijk bij de grond houden. zorg ervoor dat bij het verrijden de uithouders en steunen niet kunnen verschuiven;

• er mogen zich tijdens het verplaatsen van de steiger geen personen of materialen op de rolsteiger bevinden;

• materiaal en gereedschap moet met touw naar boven worden gehesen.

• maximale hoogte tijdens het verrijden is 8 meter;

• maximale werkhoogte binnen: 12 meter

• maximale werkhoogte buiten: 8 meter

Door het ontmoedigingsbeleid van de overheid om ladders te gebruiken zal de hoogwerker steeds vaker als alternatief worden gekozen. Vaak is het bouwen van een steiger een te

75

Hoogwerkers

zwaar middel of zelfs een te dure aangelegenheid, vandaar dat de hoogwerker een goed alternatief is.

Hoogwerkers zijn bedoeld om personen en materiaal naar boven te brengen. Het is echter geen hijswerktuig. Er zijn diverse type hoogwerkers. De 2 hoofdtypes zijn de schaar- en telescoophoogwerker. De wet eist dat u deskundig bent in het gebruik van deze middelen. Dit komt neer op een gedegen instructie over de risico's en de handelwijze. Een gebruikshandleiding en logboek dienen aanwezig te zijn. Het spreekt voor zich dat tevens een duidelijke aanduiding bij de bediening aanwezig is.

De regels voor het veilig werken met hoogwerkers zijn:

• personen die werken met een hoogwerker zijn 18 jaar of ouder en opgeleid voor het werken met een hoogwerker;

• het dragen van een harnasgordel is verplicht! De gordel moet aan de bak zijn bevestigd;

• boven de 25 meter werkhoogte is een portofoon verplicht;

• bij het verrijden van een mobiele hoogwerker is een assistent op de grond verplicht.

• een hoogwerker met eigen aandrijving mag alleen rijden met ingeschoven steunen, de arm naar beneden en de bak in de neutraalstand;

• gebruik een hoogwerker niet om te hijsen of als lift (in de bak blijven);

• vanaf windkracht 6 stoppen.

Hangbruginstallatie

De meeste grote gebouwen zijn voorzien van een hangbruginstallatie. Deze kan gebruikt worden door de glazenwasser maar ook voor onderhoud kan de glaszetter of de bouwvakker er zijn voordeel mee doen.

Om veilig met een hangbruginstallatie om te gaan, dient u instructie te hebben gehad. Dit gebeurt door een deskundig persoon die tevens de eerste keer bij het opstellen aanwezig dient te zijn om het geheel te controleren.

Let op het volgende:

• test de hangbruginstallatie alvorens hem te gebruiken;

• draag altijd een harnasgordel met aangehaakte vallijn (aan bak);

• communicatiemiddel boven de 25 meter verplicht;

• bij storing aan de hangsteiger moet iedereen de hangbruginstallatie verlaten;

• gebruik een hangbruginstallatie niet om te hijsen of als lift (in de bak blijven);

• omgeving onder de hangbruginstallatie afzetten met lint of hekken;

• vanaf windkracht 6 stoppen

76

Werkbak Werkbakken worden gebruikt indien kleine herstelwerk-zaamheden ergens op hoogte dienen te worden uitgevoerd. Werkbakken hangen aan een viersprong van hoogwaardig staaldraad of ketting. U kunt zich wel indenken dat daar enorm veel risico's aan zitten. Er zijn dan ook strikte regels met het gebruik van de werkbak:

• draag altijd een harnasgordel met aangehaakte vallijn (aan bak);

• de bediening dient continu bemand te zijn;

• communicatiemiddel verplicht zodat machinist en bemanningslid goed kunnen communiceren en er dient oogcontact te zijn;

• het betreden en verlaten van een werkbak mag uitsluitend als de werkbak op een vaste ondergrond is geplaatst;

• vanaf windkracht 6 stoppen;

• uitstappen op hoogte alleen met een speciale ontheffing van de Inspectie SZW.

Schaarconstructie

Steeds meer schilderbedrijven, schoonmaakbedrijven, e.d. maken gebruik van een zogenaamde schaarwerker. Indien de schaarwerker staat waar ook publiek kan komen, en de schaarwerker op 50cm of minder kan benaderen, dient er rondom een hek te worden geplaatst van minimaal 1,5 meter hoog.

Wand-en vloeropeningen

Wand- en vloeropeningen zijn een groot gevaar in de bouw indien deze niet goed worden gemarkeerd of, nog beter, deugdelijk worden afgedekt (stevig materiaal).

Deugdelijk afzetten doet men niet met zeildoek of een rood/wit afzetlint. Als een beveiliging moet worden weggehaald om verder te kunnen werken, markeer dan de werkplek. Beveilig de werkplek opnieuw als u klaar bent met het werk.

Platte en hellende daken

Indien de bedekking van het dak niet sterk genoeg is, moet u loopplanken gebruiken. Als er grote openingen in het dak zitten, moeten daar vangnetten onder zitten. Als u binnen 4 meter van de dakrand werkt op platte daken, is een dakrandbeveiliging verplicht of vangnetten. Indien dit niet mogelijk is dient u een harnasgordel te dragen.

Beperk het gevaar door gebruik te maken van:

• leuningen en hekwerk of dakrandbeveiliging;

• netten;

• mocht dit niet mogelijk of onvoldoende zijn, dient

• valbeveiligingsapparatuur te worden gedragen (harnasgordel en vangsysteem).

77

Hoofdstuk 10

Energie Elektriciteit

Dagelijks verbruiken we heel wat elektrische energie. Veel mensen onderschatten de risico’s van elektrische energie. Elektrische stroom die door het lichaam gaat, kan ernstige gevolgen hebben en zelfs dodelijk zijn. Als u de regels voor het veilig werken met elektriciteit opvolgt, kunt u ongevallen voorkomen. Terug naar de basis: stroom en spanning wat zijn dat? Omdat stroom niet te zien is, kun je het misschien vergelijken uit de kraan. De waterdruk op het waternet is te vergelijken met de spanning. Wanneer men de kraan opendoet: gaat het water stromen. Dat is te vergelijken met de stroom. De weerstand wordt bepaald door de opening van de kraan. Water dient ook afgevoerd te worden. Dit gaat via het riool. Stroom heeft ook een afvoer in de vorm van de 'nuldraad' (blauw). De waterleiding (aanvoer) is de fasedraad (bruin).

Spanning

• Als de spanning hoger wordt dan wordt de stroom sterkte ook groter

• als de weerstand kleiner wordt dan wordt de stroomsterkte groter

Het gevaar van de stroomsterkte is afhankelijk van:

• de spanningsoort en -hoogte (wisselspanning is gevaarlijke dan gelijkspanning);

• de stroomsterkte (zie verder de effecten);

• de tijd van de stroom doorgang (duur bootstelling);

• de weg die de stroom door het lichaam kiest (stroomdoorgang);

• lichamelijke conditie van het slachtoffer; (transpiratie/zweethanden geleiden beter.

Stroomsterkte Het effect op het lichaam wordt voornamelijk bepaald door de stroomsterkte. De waarden die op de volgende pagina worden genoemd gelden voor wisselspanning:

Stroomsterkte Effect op het menselijk lichaam

0,5-10mA Licht prikkelend gevoel waarneembaar

10-20 mA Sterker wordende spierkramp

20 mA Grensstroomsterkte: loslaten lukt niet meer

>20 mA Ademhaling wordt belemmerd, verstikking dreigt

100 mA Ingrijpen, anders de dood. Hartdefibrilatie is levensreddend

Stroomdoorgang

De stroomdoorgang door het menselijk lichaam is afhankelijk van:

• spanning;

• vochtigheidsgraad van de huid;

• dikte van de huid; aanrakingsoppervlak;

• weerstand van de standplaats (linoleum en rubbermat hebben een hogere weerstand).

78

Veilig werken

Als u veilig wilt werken, moet het gereedschap waarmee u werkt ook veilig zijn. De stroomverdeelkasten en leidingen dienen in orde te zijn. De wet verwijst hierbij onder andere naar de NEN-1010 en de NEN-3140. In de NEN-3140 staat ook de frequentie genoemd van keuren van elektrisch handgereedschap. Indien u uitgaat van normaal gebruik bedraagt de frequentie 1x per jaar. Vandaar dat de keuringsfrequentie van 1 jaar ook als eis staat in de VCA. Elektrotechnisch materiaal moet worden gecontroleerd op: goede werking; staat van onderhoud en mate van elektrische veiligheid. De vakbekwaamheid van personen op het gebied van elektrotechniek is in de NEN-1010 geregeld. De volgende 'deskundigheid' wordt gehanteerd.

Omschrijving Definitie

Leek Iemand die niet elektrotechnisch deskundig is. Geen bevoegdheden

Voldoende onderricht persoon

Iemand die voldoende is geïnstrueerd door vakbekwame personen waardoor hij in staat is gevaren te voorkomen die door elektriciteit kunnen worden veroorzaakt. Mag alleen zorgvuldig omschreven werkzaamheden (waarvoor geïnstrueerd) onder regelmatig toezicht uitvoeren.

Vakbekwaam persoon Iemand met relevante opleiding en ervaring waardoor hij in staat is gevaren te voorkomen die door elektriciteit kunnen worden veroorzaakt.

Ploegleider Een vakbekwaam persoon die ter plaatse met de leiding van werkzaamheden is belast.

Werkverantwoordelijke Iemand die is aangewezen als direct verantwoordelijk persoon voor de leiding over de werkzaamheden.

Installatieverantwoordelijke Iemand die is aangewezen als direct verantwoordelijk persoon voor de bedrijfsvoering van elektrische installaties

Deskundigheid Een niet-deskundig persoon (leek) mag dus niet aan een elektrotechnische installatie werken, ook niet met toe-stemming van een deskundige. Een “Voldoende Onderricht Persoon” mag dus onder re-gelmatig toezicht (van een Vakbekwaam Persoon) zorgvuldig omschreven werkzaamheden verrichten.

79

Aardlekschakelaar Een aardlekschakelaar schakelt de spanning af bij een bepaalde lekstroom. Deze werkt dus veiligheids-verhogend. Dit doet hij doordat hij het verschil meet tussen de uitgaande en de ingaande stroom. Als hierbij een stroom verschil van 30 mA ontstaat, schakelt hij in honderdsten van seconden de stroom af. Deze waarde van 30 mA geldt voor huisinstallaties maar ook in een bouwaansluitkast.

In een elektrische installatie zit nog een veiligheid ingebouwd. Deze zorgt ervoor dat wanneer bijvoorbeeld de behuizing van een betonmolen onder stroom komt te staan deze zo snel mogelijk wordt afgevoerd naar de aarde. Dit gaat via de wel bekende aardedraad (groen/geel). Deze is aangesloten op een koperen pen die in de grond wordt geslagen (aardelektrode). Dit noemt men het aarden van een installatie.

Fysieke afscherming Fysieke afscherming is het aanbrengen van een afscherming of omhulsel zodat onder spanning staande delen onbereik-baar gemaakt worden. Bijvoorbeeld een schakelkast of het omhulsel van een wasmachine.

Isolatie door keramische bescherming

Er is sprake van isoleren als spanningvoerende delen onbereikbaar zijn gemaakt. Dit kan door ze te omgeven met niet-geleidend materiaal dat slechts kan worden verwijderd door dit materiaal te vernielen. In de elektrotechniek worden diverse materialen gebruikt als isolatiemateriaal. Enkele bekende materialen zijn:

• kunststof;

• rubber;

• keramiek.

Veilige spanning

Gebruik in ruimtes waar extra gevaar is altijd elektrische apparatuur welke werken op een veilige spanning.

Max.

50 V wisselspanning Max.

110 V gelijkspanning

• rol kabelhaspels bij gebruik helemaal af (spoelwerking = wrijving = hitte = brand);

• gebruik verlengkabels met voldoende vermogen;

• gebruik dubbel geïsoleerd gereedschap;

• verwondingen kunnen ontstaan door het in aanraking komen met de elektrische vlamboog (oorzaak van de vlamboog kan een kortsluiting zijn). Vlamboog of vonk kan ook brand en explosie veroorzaken;

• secundair letsel doordat men in aanraking komt met (on-)schadelijke stroomdoorgang en daarbij schrikt waardoor men letsel op loopt.

Statische elektriciteit

Naast de 'gewone' gevaren met elektriciteit kent de petrochemie nog een ander gevaar. In de petrochemie kan een klein vonkje grote gevolgen hebben.

80

Statische elektriciteit

Statische elektriciteit kan zo'n vonkje veroorzaken. Statische elektriciteit (ladingsverschil) ontstaat door wrijving tussen lucht, (vloei)stoffen, materiaal en voorwerpen.

Wanneer deze statische elektriciteit niet kan 'weglekken' naar aarde ontstaat er gevaar. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij het overpompen van een tankwagen met methanol of in de stofafzuiginginstallatie van de zagerij.

Door de statische lading kan een vonk vrijkomen met als gevolg brand of een explosie. Lopen over bijvoorbeeld nylon vloerbedekking veroorzaakt ook statische elektriciteit. Om statische elektriciteit te voorkomen dient men de volgende maatregelen te treffen:

• leidingen, tanks en apparatuur;

• stroomsnelheid beperken;

• valhoogte beperken;

• toevoegen van antistatische dopes;

• toevoegen van inerte gassen.

• Veel ongevallen met elektriciteit zijn een gevolg van schrikreacties. Stel, u bent aan het werk in een schakelkast en door een verkeerde handeling of afleiding van de aandacht vliegt de schroevendraaier door de lucht en treft een van uw collega’s.

Wees altijd alert bij het werken met elektriciteit.

Preventie Door het nemen van een aantal maatregelen kunt u ongevallen door elektriciteit wellicht voorkomen:

• Fysieke afscherming

• Isolatie

• Gebruiken van handgereedschap met dubbele isolatie

• Aardlekbeveiligingen

• Gebruik van veilige spanning

• Veiligheidsaarding

81

Hoofdstuk 11

Inleiding Persoonlijke Beschermingsmiddelen

Bij het uitvoeren van werkzaamheden kunnen risico’s optreden voor de veiligheid of gezondheid van medewerkers. Om risico’s te beheersen en de kans op letsel of gezondheidsschade te beperken, is de inzet van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) vaak niet te vermijden. Echter, gebruik van PBM’s kan zelf ook risico’s met zich meebrengen door het inzetten van verkeerde PBM’s of verkeerd gebruik van PBM’s.

Verplichtingen en sancties PBM’s worden door de wetgever gezien als laatste middel om (arbeidsgebonden) risico’s te beperken.. Hieruit vloeien belangrijke uitgangspunten voor PBM’s gebruik voort:

• Gekeken moet worden of de risico’s niet met andere oplossingen dan met PBM’s te beheersen zijn;indien PBM’s gebruikt worden, moet de gebruiker er zeker van zijn dat deze voor het doel geschikt, van goede kwaliteit en betrouwbaar zijn.

• De werkgever moet het gebruik van PBM’s voorschrijven wanneer de werkzaamheden hiertoe aanleiding geven.

• De medewerkers zijn verplicht om de aan hen ter beschikking gestelde PBM’s ook te gebruiken.

• De werkgever moet dan eerst wel voorlichting geven over de risico’s die de medewerkers lopen wanneer zij de PBM’s niet gebruiken en instructies geven over de manier waarop de PBM’s gebruikt moeten worden.

• Indien de werkgever bepaalde PBM’s verplicht stelt, is hij ook verplicht om toezicht te houden op het gebruik.

• Wanneer de werknemer continu weigert gebruik te maken van de benodigde PBM,s kan de werkgever wettelijke sancties aankondigen.

82

Kwaliteit PBM’s mogen pas gebruikt worden als ze aan bepaalde kwaliteitseisen voldoen. Belangrijk is dat PBM’s voorzien zijn van een CE-markering en een gebruiksaanwijzing. De fabrikant moet een technisch dossier van het product aanleggen en aangeven welke veiligheid van de PBM’s verwacht kan worden. De eisen voor de fabrikant zijn afhankelijk van de grootte van het risico waartegen de PBM’s dienen te beschermen:

Categorieën Categorie I: PBM’s tegen lage risico’s. De middelen zijn te gebruiken zonder verdere deskundigheid. De fabrikant mag zelf het CE-keurmerk aanbrengen wanneer het middel in overeenstemming is met de fundamentele voorschriften. Voorbeelden: zonnebril en regenkleding.

Categorie II: PBM’s tegen middelhoge risico’s. De fabrikant moet zorgen voor een typekeur van het middel. De meeste PBM’s vallen onder deze categorie, bijvoorbeeld veiligheidsbril en veiligheidshelm.

Categorie III: PBM’s tegen hoge risico’s. Naast de eisen van categorie II worden extra eisen gesteld. De productie moet vallen onder een door de EG erkend kwa-liteitsborgingsysteem. Een voorbeeld hiervan is een persluchtmasker.

Gehoor- Bescherming

Veel oudere collega's hebben er al last van. De bekende grap: “Wat zeg je?” wordt achter zijn rug om al gefluisterd. “Hij verstaat er toch geen barst van”.

Gehoorschade is samen met rugklachten een grote vijand van bouwvakkers. De kans daarop is te verkleinen door gebruik te maken van gehoorbescherming. De Arbo-wet verplicht de werkgever bij 80 dB(A) de medewerkers gehoorbescherming aan te bieden. Vanaf deze grens kan gehoorschade ontstaan. Vanaf 85 dB(A) bent u verplicht om gehoorbescherming te dragen. Omdat niet iedereen met een geluidsdrukmeter op zak loopt, is de volgende vuistregel bruikbaar: indien men één meter bij elkaar vandaan staat en elkaar nog zonder de stem te verheffen kan verstaan, dan bent u onder de 80 dB (A) aan het werk.

Oordopjes, watten, pluggen zijn bruikbaar voor een korte tijd. Indien u de hele dag aan geluid wordt blootgesteld zijn oorkappen en otoplastieken aan te bevelen. Deze beide soorten gehoorbescherming dempen het geluid met circa 15 tot 25 db(A). Otoplastieken worden op maat gemaakt en hiermee kunt u uw collega’s wel verstaan in een gewoon gesprek.

83

Oog- en gelaats- Bescherming

Oogbescherming is er in diverse soorten en maten. Een veiligheidsbril heeft een speciaal montuur en glazen van gehard glas welke sterker zijn dan gewone glazen. De meest gangbare oog- en gelaatsbeschermingen zijn:

Veiligheids-bril

wegspringende deeltjes

Ruimzicht-bril • slijpen

• hakken

• boren

• stoffige omgeving

• gevaarlijke vloeistoffen

Gelaats-scherm

• boven het hoofd werken

• slijpen in besloten ruimte

• werken met hoge druk reiniger

• gevaarlijke vloeistoffen

Lasbril • voor autogeen lassen en snijbranden

• bescherming tegen infrarood en metaalspetters

Laskap • Voor elektrische lassen

• bescherming tegen infrarood, ultraviolet en metaalspetters

Veiligheidshelm Veiligheidshelmen bestaan uit een buitenwerk en een binnenwerk. U dient, zoals ook in de handleiding staat vermeld, het binnenwerk goed in te stellen. In de helm staat de fabricagedatum en in de handleiding staat de maximale levensduur. De meeste helmen gaan minimaal 3 jaar mee. Denk eraan dat bij goedkope helmen het binnenwerk vaak maar 1 jaar meegaat. In de gebruiksaanwijzing staat vaak ook dat de veiligheidshelm niet in direct zonlicht mag worden bewaard. De UV-stralen zorgen ervoor dat de helm sneller veroudert. Leg de helm dus nooit op de hoedenplank van de auto. Dit geeft nog een extra gevaar, als u remt of botst, vliegt de helm door de auto als een ongeleid projectiel. Een veiligheidsartikel wordt op deze manier een moordwapen. In de industrie mogen metalen helmen niet worden gebruikt, omdat die elektriciteit geleiden.

Adembescherming

Om u te beschermen tegen stoffen die via de ademhalingswegen binnen kunnen dringen, dient u adembescherming te gebruiken. Dit kan een stof zijn die vrijkomt bij het frezen van gaten in een muur, maar net zo goed dampen die vrijkomen bij het spuiten van kozijnen. Ook voor een zuurstof percentage lager dan 20% is adembescherming noodzakelijk.

84

Soort Uitvoering Naam Eigenschap

Afhankelijk Stoffiltermasker snuitje Filteren stof P1 :hinderlijk stof P2 :schadelijk stof P3 : giftige stof

Gasfiltermasker halfgelaatsmasker Filteren gassen en dampen Opnamevermogen: Klasse 1 : klein Klasse 2 : middel Klasse 3 : groot

Onafhankelijk Ademluchtmasker Volgelaatsmasker Lucht wordt via persluchtfles of compressor en slangen aangevoerd

Verseluchtkap Luchtkap Lucht wordt via persluchtfles of compressor en slangen aangevoerd

Handschoenen

Handschoenen kunnen bijvoorbeeld bescherming bieden tegen: scherpe voorwerpen, hitte, kou, verschillende soorten straling en gevaarlijke stoffen. Handschoenen zijn er in diverse materialen. Het risico bepaalt de materiaalkeuze. Zo bieden de katoenen handschoenen van de 'plafondboer' geen bescherming tegen oplosmiddelen zoals thinner. Bij het werken aan hete equipement zijn polsmoffen aan te bevelen. Bij draaiende delen is het verboden om met handschoenen te werken vanwege de kans gegrepen te worden.

Veiligheidschoeisel

Veiligheidsschoenen hebben allemaal één ding gemeen en dat is de stalen of, tegenwoordig, kunststof neus. Afhankelijk van het risico kunt u een hogere bescherming krijgen. De klasse indeling volgens de EN 345 loopt van S1 tot S5.

S1 Werkschoenen met een stalen neus, olie-resistent en met antislipzool

S2 Werkschoenen met een stalen neus, waterbestendig bovenleer en antislipzool

S3 Werkschoenen met een stalen neus, stalen tussenzool, olie-resistent , waterbestendig bovenleer antistatisch en met antislipzool

S4 Laarzen zonder stalen neus en tussenzool

S5 Laarzen met stalen neus en tussenzool

Noot: i.v.p. stalen tussenzolen wordt ook wel gebruik gemaakt van kunststof De meest gangbare schoen is de S3 klasse. Dit is de hoogste veiligheidsgraad op het gebied van schoenen

Valbescherming

Voor valbescherming bij uitstek geldt dat het geheel zo sterk is als de zwakste schakel. Van ankerpunt tot harnasgordel, elk onderdeel moet zijn afgestemd op de situatie waarin het

85

toegepast wordt. Hoe vaak en hoe lang draag je een harnas- gordel? Veilig werken begint met een goede uitrusting. Een comfortabel en functioneel harnasgordel zorgt voor veiligheid en gebruiksgemak. Een harnasgordel moet ook bevestigd worden. Dat kan op verschillende manieren: 1. Remchute Een remchute is een zelf terug spoelend afdaalapparaat waarvan de kabellengte 15 of 40 meter is. Hiermee kan men zich verticaal verplaatsen waarbij de lijn gespannen blijft. Bij een val wordt de snelheid afgeremd. Zorg er voor dat de verbinding tussen persoon en apparaat zoveel mogelijk loodrecht is, anders bestaat er gevaar voor letsel bij het ongewenste rondslingeren na een val. 2. Non-chute Bij een val remt de non-chute eerst de val af en blokkeert daarna. De non-chute is zelf terug spoelend waardoor de lijn tussen gebruiker en apparaat nooit langer is dan nodig. De rem-chute en de non-chute worden altijd gebruikt in combinatie met een harnasgordel.

Beschermende kleding

Veiligheidskleding in de bouw is meestal een overall. Vroeger gingen wij bij regen in de keet zitten. Dat is er tegenwoordig niet meer bij. Het tenue van een bouwvakker is aardig aangevuld met isolatiekleding, regenkleding, wegwerp-kleding, doorwerkjassen en in het verkeer met oranje hesjes met reflecterende strepen. Vuile en/of kapotte werkkleding is ook een bron van gevaar. Deze dient omgewisseld en/of gereinigd te worden.De kleding mag niet worden schoon-geblazen met perslucht. Beschermende kleding in de volgende varianten:

• Hoge-zichtbaarheidskleding

• Beschermende kleding tegen kou

• Ademende, wind- en waterdichte kleding

• Beschermende kleding bij lassen

• Bescherming tegen hitte en vlammen

• Beschermende kleding bij werken met spanning

• Beschermende kleding met elektrostatische eigenschappen

• Beschermende kleding bij elektrische ontlading.

• Beschermende kleding tegen vloeibare chemicaliën

86

Hoofdstuk 12

Bedrijfsnoodplan

Bedrijfsnoodplannen en BHV

In een bedrijfsnoodplan is beschreven het pakket van maatregelen, taakstellingen en voorzieningen om ongevallen en incidenten zoveel mogelijk te beperken en te bestrijden. Voordat een bedrijfsnoodplan zijn definitieve vorm krijgt, moet er voor het bedrijf een goede inschatting gemaakt worden van de soort(en) van mogelijke calamiteiten. Dit kan zowel door terzake kundige eigen medewerkers als door externe specialisten worden uitgevoerd. Het AI- blad, Al-10, beschrijft hoe men een bedrijfsnoodplan moet opstellen en aan welke eisen het moet voldoen.

.

Een calamiteit is de algemeen gebruikte aanduiding voor een een niet-verwachte gebeurtenis die ernstige schade kan veroorzaken. Om goed voorbereid te zijn dienen bedrijven en organisaties rampenplannen klaar tehebben liggen, waarin is omschreven wat te doen in geval van een calamiteit. Onder een ramp of calamiteit verstaan we dus een acute bedreiging van een relatief groot aantal personen. Een dergelijke bedreiging kan ontstaan o.a. door:

• een plotseling optredende grote brand;

• een explosie;

• instorten van een gebouw (bijvoorbeeld bij storm);

• een giftige gaswolk (bijvoorbeeld rookontwikkeling bij brand).

Het zijn situaties die door de ter plaatse aanwezigen niet meer kunnen worden beheerst. Bij calamiteiten is het niet voldoende dat we over voldoende blusmiddelen en/of andere hulpmiddelen beschikken. Van groot belang is dat de bestrijding vooraf zo goed mogelijk wordt georganiseerd door middel van een plan.

87

Doelstellingen en kaders

Het bedrijfsnoodplan bevat een intentieverklaring van de directie, waarin het doel wordt onderschreven In het bedrijfsnoodplan worden denkbare calamiteiten en incidenten beschreven, waarmee in het bedrijf rekening moet worden gehouden.

Bedrijfsnood-organisatie In het hoofdstuk van het bedrijfsnoodplan dat de bedrijfsnood-organisatie beschrijft, worden de eisen die aan de organisatie zijn gesteld en de opbouw ervan vastgelegd. Er wordt uitgegaan van het aan- wezige personeel en de mogelijke hulpverlening en ondersteuning vanuit andere organisaties, zoals de overheid.

In een goed bedrijfsnoodplan zijn duidelijke taken en verantwoordelijkheden beschreven voor de diverse personen bij de mogelijke calamiteiten. In het bedrijfsnoodplan wordt een beschrijving gegeven hoe en waar een eventueel crisiscentrum wordt ingericht, hoe de verzorging en afvoer van gewonden wordt geregeld en hoe de communicatie tussen de diverse (naastgelegen) bedrijven verloopt.

Ook moet een bedrijfsnoodplan procedures bevatten voor:

• alarmering van aanwezigen in het bedrijf;

• hoe overheidsdiensten (politie, brandweer, ambulance en ziekenhuis) kunnen worden gealarmeerd of geïnformeerd;

• het oproepen van specialisten voor bijvoorbeeld machines of veiligheidszaken;

• het waarschuwen van omliggende bedrijven of woongebieden;

• het inschakelen en oproepen van hulp door bedrijven waarmee hierover afspraken zijn gemaakt.

Actuele telefoonlijsten zijn voor een goede alarmering onmisbaar! Dit vereist dus regelmatige toetsing, denk aan wijziging van telefoonnummers, verhuizingen, verandering van omliggende bedrijven enz. Vast onderdeel van het bedrijfsnoodplan is de medische verzorging; is er een verbandkamer, welk ziekenhuis is in de buurt etc.. Ook de zorg voor derden moet zijn geregeld in een apart onderdeel van het bedrijfs-noodplan. Ook het contact houden met naastgelegen bedrijven, bewoners, familieleden etc. wordt hierin geregeld. Belangrijk is het regelmatig (wekelijks) testen van het backup systeem van de computers. Het is al vele malen gebleken dat men dacht een goed werkend backup systeem te hebben, totdat men het werkelijk nodig had en vastgesteld moest worden dat wekenlang informatie niet opgeslagen was.

Fasering

88

In het bedrijfsnoodplan wordt onderscheid gemaakt in de verschillende fasen van een calamiteitenbestrijding. Dit noemen we de fasering.

Bijvoorbeeld: calamiteit "brand"

fase 1: het ontdekken van de brand, de melding en de reactie hierop:

Om de aanwezige personen binnen het gebouw en op de velden te waarschuwen in geval van een calamiteit en/of ontruiming, wordt gebruik gemaakt van de omroepinstallatie.

fase 2: te nemen maatregelen: Bij een calamiteit, waarbij meerdere personen zijn betrokken, dient controle op de aanwezigheid te worden uitgevoerd. Hiertoe dienen alle aanwezigen zich te verzamelen op een vaste plaats waar opvang wordt geboden en de controle kan worden uitgevoerd. Extra aandacht is hierbij nodig voor bezoekende teams en bezoekers van de accommodatie. Als verzamelplaats is aangewezen: bijvoorbeeld: De fietsenstalling buiten de poort

fase 3: Beëindiging van de noodsituatie

Het signaal ‘veilig’ wordt gegeven door de bevelvoerder van de brandweer of als deze niet aanwezig is door de leider van het calamiteitenteam. Tot dat het signaal is gegevens dienen de aanwezigen aanwezig te blijven op de verzamelplaats(en).

Door het aangeven van een klassering wordt de ernst van de calamiteit bepaald en de in gang te zetten hulpverlening. Door indeling in twee tot vier klassen kan desgewenst één BHV-er of groot materieel worden opgeroepen. De klassering wordt aangegeven in de 1e of 2e fase. Er wordt een beschrijving gemaakt per soort incident wat er gedaan moet worden, welke maatregelen moeten worden getroffen etc. Belangrijk voor een goed verloop van de hulpverlening is dat men goed op de hoogte is van alarmsignalen en wat er in geval van nood van de medewerkers wordt verwacht:

• het direct beëindigen van werkzaamheden (alle vergunningen ongeldig);

• het uitschakelen van machines;

• het direct naar een voorgeschreven verzamelplaats gaan;

• het melden bij de leidinggevende op de verzamelplaats. Pas als de directie of bevoegde instantie de calamiteit als beëindigd heeft verklaard, mag de normale gang van zaken weer worden opgepakt.

Beschikbare hulpbronnen

In het aanvalsplan heeft het bedrijf vastgelegd hoe in concrete ongeval situaties moet worden opgetreden. In het bedrijfs-noodplan zal hiernaar worden verwezen. De bedrijfsbrandweer beheert dit aanvalsplan en heeft dit besproken met de gemeentelijke brandweer. Het bedrijfsnoodplan bevat een overzicht van de beschikbare BHV-ers en EHBO-ers, de aanwezigheid van de verschillende soorten blusapparatuur, beschikbare middelen voor speciale situaties (bijv. chemicaliënpakken, gasmeetapparatuur) en de nodige medische voorzieningen.

Externe hulpdiensten

Na overleg met de gemeentelijke overheid en instanties kan worden afgestemd op het gemeentelijke rampenplan.

89

Opleiding, oefening en herhaling

Een bedrijfsnoodplan is pas compleet als daarin ook voorzieningen zijn opgenomen voor opleiding, oefeningen en herhalingsoefeningen. Het testen van het plan en het zekerstellen van de voorbereiding op de uitvoering van het plan door het betrokken personeel is van groot belang. Naar aanleiding van de ervaringen kan het plan eventueel worden bijgesteld. Het beste resultaat wordt bereikt als er meerdere keren per jaar uitgebreide oefeningen worden gehouden.

Taakstelling De taakstelling van de bedrijfshulpverleningsorganisatie is:

• het verlenen van eerste hulp;

• de kans op slachtoffers en schade te beperken;

• brand te bestrijden;

• de aanwezigen alarmeren en het pand ontruimen;

• alarmeren van en samenwerken mét de brandweer en andere hulpverleningsorganisaties.

Verplichtingen werkgever De aangewezen bedrijfshulpverleners (BHV) moeten hun taken blijvend goed uit kunnen voeren, daarom is de werkgever verplicht tot het volgende:

• zorgen voor opleiding van voldoende bedrijfshulp-verleners (BHV);

• zorgen voor oefeningen en herhalingscursussen voor BHV-ers;

• zorgen voor voldoende uitrusting en hulpmiddelen;

• zorgen voor een goed werkend oproepsysteem zodat de BHV-er snel op de juiste plaats kan zijn.

De bedrijfshulpverlener heeft een voorpostfunctie en moet in staat zijn om binnen enkele minuten zijn taken uit te voeren bij een calamiteit of ongewenste gebeurtenis. Tot het moment dat de uitgebreidere hulpverlening gearriveerd is moet de BHV-er de schade zoveel mogelijk beperken. De bedrijfshulpverlening moet afgestemd zijn op de kenmerken van het bedrijf. Dit noemt men het "zorg op maat principe". Een bedrijf dat te maken heeft met andere personen dan de eigen medewerkers moet ook garant staan voor de veiligheid van die andere personen (derden). Deze bedrijven zijn bijv.: cafetaria's, restaurants, theaters, musea en scholen.

Heeft een bedrijf minder dan 250 medewerkers dan moet voor elke 50 medewerkers minimaal 1 BHV-er aanwezig zijn. Bij meer dan 250 medewerkers moeten er minimaal 5 BHV-ers aanwezig zijn. In de praktijk komt het er vaak op neer dat meerdere personen voor BHV opgeleid moeten worden vervanging bij ziekte of vakantie afgedekt te hebben.

90

91

Deel 2

VCA VOL

92

Hoofdstuk 13

Inleiding

Leidinggeven en Veiligheid

Deze les gaat over alle aspecten van verbale en non-verbale communicatie. Daarbij kan een passage over communicatie in het algemeen natuurlijk niet ontbreken. Lichaamstaal is zeker veelzeggend maar mag ook niet los gezien worden van alle andere vormen van communicatie. Deze les geeft een inleiding in de communicatieleer. Als je op internet met behulp van de zoekmachine zoekt naar het woord communicatie, wordt je scherm gevuld met verwijzingen naar websites over computers en telefonie. We zijn bijna vergeten waar het bij communicatie om gaat: het contact en de interactie tussen mensen. Hierbij kan natuurlijk gebruik worden gemaakt van hulpmiddelen zoals een telefoon, computer of een smartphone.

Communicatie Als we met iemand in direct contact zijn, maken we meestal geen gebruik van hulpmiddelen. We communiceren dan door middel van spraak en lichaamstaal. In de communicatietheorie wordt gebruik gemaakt van dezelfde begrippen voor het beschrijven van alle vormen van communicatie, zowel met, als zonder gebruik van hulpmiddelen.

Zender en ontvanger Bij het communiceren tussen een of meer mensen, wordt informatie overgedragen. In de communicatietheorie noemt men deze informatie de boodschap. De persoon die een boodschap aan de ander overdraagt wordt de zender genoemd, de persoon die de boodschap ontvangt noemt men de ontvanger.

Bij communicatie is er sprake van tweerichtings-verkeer. Dit wil zeggen dat de ontvanger ook zender is. De ontvanger reageert namelijk altijd op de zender.

Het is niet mogelijk om niet te communiceren. Als je niets zegt, dan laat je nog wel iets blijken door middel van lichaamstaal. Het maakt groot verschil of je de ander aankijkt of niet, of je grote afstand aanhoudt of een kleine afstand. Zelfs je afwezigheid, je zwijgen of je uitblijvende antwoord geven een boodschap aan de ander. Communicatie kan bewust, maar ook onbewust plaatsvinden.

Onderzoek naar (bijna)ongevallen

Door de onveilige handelingen en situaties beduidend te verminderen kunnen we de kans op een ongeval verkleinen. Ongevallen met letsel en verzuim kunnen worden voorkómen door meer aandacht en onderzoek te richten op onveilige handelingen en onveilige situaties. Bij beduidend grote afname van de onveilige handelingen /situaties wordt volgens de ijsbergtheorie een dodelijk ongeval uitgesloten. Zo zal er bij een bedrijf waar jarenlang geen verzuimongevallen hebben plaatsgevonden in theorie geen kans bestaan op een ernstig ongeval met dodelijke afloop.

93

Onderzoeksmodel LSD methode

“Ik heb ze gewaarschuwd maar ze wilden niet horen” Deze uitspraak hoor je nog al eens na een incident of een ongeval. Vaak blijkt dat waarschuwingen niet zijn opgemerkt, genegeerd of in de wind geslagen doordat men niet begreep waar het over ging. Met name met buitenlandse werknemers is het van groot belang tijd nemen om met elkaar te communiceren. Communicatie is een kwestie van “hoor en wederhoor”. Van luisteren en begrijpen en van de juiste vragen stellen De kunst van vragen stellen ligt besloten in de LSD-formule: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen. 1. Luisteren De kunst van het vragen stellen, begint met luisteren. Luisteren doe je niet alleen met je oren, maar met je hele lichaam. Door je lichaamshouding laat je de ander zien dat je geïnteresseerd bent in wat hij te zeggen heeft. Aandachtspunten:

• open houding;

• oogcontact;

• knikken en 'hummen' ;

• aantekeningen maken

• non-verbaal reageren. Een goede luisteraar let aandachtig op wat de ander te zeggen heeft. Aandachtspunten zijn:

• de woorden (wat zegt iemand letterlijk?);

• de manier waarop de ander de woorden uitspreekt (toon, volume, kracht);

• de lichaamstaal (houding, gebarentaal, gezichtsexpressie). 2. Samenvatten Heeft de ander zijn betoog afgerond, dan vat je het samen in je eigen woorden. Door samen te vatten, controleer je of je de boodschap goed hebt begrepen. Is dat niet het geval, dan geef je de ander de gelegenheid aan te vullen of te corrigeren. Samenvattingen geven een gesprek structuur.

94

Voorbeeld samenvatting:

• "Als ik je goed heb begrepen, vind jij dat we zo niet goed kunnen werken omdat we niet het juiste gereedschap hebben...."

• "Je zegt dus dat het onmogelijk is om het werk vandaag af te krijgen zonder dat er grote risico’s moeten worden genomen ..."

3. Doorvragen Speur naar aanknopingspunten om door te vragen. Wees alert op vaagheden, subjectieve uitlatingen, aannames, algemene waarheden en formuleringen met 'moeten' of 'kunnen'. Deze taalpatronen verhullen vaak waardevolle informatie. Let op wat de ander zegt en wat hij níet zegt. Zo krijg je meer informatie los. Voorbeelden: "Mijn medewerkers zijn blij." "De directie is tevreden." Doorvragen: Hoe weet je dat? "Ik moet doorzetten. Ik moet sterk zijn. Ik moet dit beleidsplan op tijd afhebben." Doorvragen: Wat gebeurt er als je dat niet doet? "Ik kan dit niet." Ik kan de jongens er zo niet mee opzadelen" Doorvragen: Wat weerhoudt je? "Niets gaat goed." "Overal vallen mensen mij lastig". Doorvragen: Kun je geen enkel project noemen wat wel goed gaat?

Ongevalsmodel

Bij het onderzoeken van een incident of een ongeval beginnen we bij het eind. Wat is er vooraf gegaan aan het incident en hoe kunnen we voorkomen dat het in de toekomst weer gebeurt?

Incident

Onveilige situaties

(substaandaard condities) Of

onveilige handelingen (substandaard handelingen)

Basisfactoren

Opleiding Instructie Gedrag

Management

Onvoldoende regels Onvoldoende leiding

Management

Bij gebrek aan beheersing moeten we denken aan:

• het ontbreken van voldoende inspanning om ongewenste gebeurtenissen of gevolgen te beperken vanuit het management. Hierbij moet men denken aan structurele en formele activiteiten als onderdeel voor het streven naar een gewenst beheersingsniveau;

• er zijn onvoldoende richtlijnen voor preventieve- of repressieve (bestrijdings)activiteiten. Geen of onvoldoende vastlegging van wie, wat, waar en wanneer moet doen om verliezen te voorkomen.

95

Basisoorzaken Directe oorzaken

Volgens dit ongevalsmodel liggen de verantwoordelijkheden voor de basisoorzaken van ongevallen bij het management (top- en middenkader).

Basisoorzaken bestaan verder uit persoonlijke en taakfactoren waarvoor de medewerkers en u als leidinggevende gedeeltelijk verantwoordelijk kunnen zijn zoals:

persoonlijke factoren:

• fysiek niet geschikt voor het werk;

• te weinig of geen kennis, ervaring en vaardigheid;

• stressgevoeligheid;

• geen interesse/motivatie.

taak factoren:

• geen leiding;

• geen goede werkplanning;

• onjuiste inkoop;

• slechte onderhoudstoestand;

• slijtage;

• beveiligingen ontbreken.

De directe oorzaken bestaan uit een aantal substandaard-handelingen en/of-condities die niet direct door het management en leidinggevenden zijn te beïnvloeden. Zij zijn wel te beïnvloeden door de betrokken medewerkers. We onderscheiden deze directe oorzaken in handelingen en condities.

Substandaard handelingen zijn bijvoorbeeld:

• werken zonder bevoegdheid;

• beveiligingen overbruggen;

• ongeschikt gereedschap gebruiken;

• geen persoonlijke bescherming dragen; stoeien, afleiden en stoere bink uithangen; gebruik van alcohol, medicijnen, drugs.

Substandaard condities zijn bijvoorbeeld:

• Een niet afgedekt mangat;

• Een niet gecontroleerde steiger;

• Het niet aanwezig zijn van de noodzakelijke beschermingsmiddelen.

De Burkhardt –theorie

Menselijke handelingen zijn nog steeds voor ongeveer 80% de oorzaak van ongevallen. Veilig gedrag is dus duidelijk voor verbetering vatbaar. Als u dus het menselijk handelen kunt beïnvloeden, dan beïnvloedt u direct het ontstaan van ongevallen. Een bekend gegeven is dat motivatie een grote rol speelt in de gewoontevorming van de mens. Door in de werkomgeving veilig gedrag te stimuleren en onveilig gedrag af te remmen kunt u de resterende risico's zoveel mogelijk beperken. Dat is de doelstelling van de theorie van professor Burkhardt. Veilig gedrag wordt een gewoonte en dat gedrag zal dan worden herhaald.

96

Het is eigenlijk een kwestie van mentaliteit. Helaas is het zo dat veilig werken lang niet altijd beloond wordt. Dikwijls lijkt het dat we gestraft worden voor veilig werken bijv.:

• het kost extra moeite om de werkplek op te ruimen voordat we verder gaan met werken;

• het werken met een filtermasker of andere PBM's is lastiger dan zonder;

• het tijd en geld zal sparen omdat er geen veiligheidsmaatregelen getroffen worden;

• het wordt door anderen dikwijls gewaardeerd dat men extra risico's durft te nemen.

Veilig gedrag geeft dus dikwijls extra werk, ergernis, tijdverlies, onbegrip bij anderen en lijkt daardoor niet beloond te worden. Maar schijn bedriegt, want u moet zich bedenken wat het kost als:

• er brand uitbreekt of explosies plaatsvinden;

• er ongevallen met persoonlijk letsel ontstaan;

• er mensen dodelijk verongelukken;

• verzuim, risicopremies en schadeclaims betaald moeten worden;

• machines, apparatuur, bedrijven en mensen voor kortere of langere perioden niet kunnen produceren.

Strategie

Veilig gedrag stimuleren en het terugdringen van het aantal ongevallen kunt u volgens de theorie van Burkhardt bereiken door:

97

A. veilig gedrag te bevorderen; B. onveilig gedrag te ontmoedigen.

Hiervoor heeft hij vier strategieën ontwikkeld.

De strategieën1 en 2 om veilig gedrag te stimuleren:

• strategie1 is, benadruk het succes van veilig gedrag;

• strategie 2 is, verminder de nadelen van veilig gedrag.

De strategieën 3 en 4 om het onveilig gedrag af te remmen:

• strategie 3 is, verduidelijk de gevolgen van onveilig werken;

• strategie 4 is, bemoeilijk onveilig gedrag.

Strategie 1 Het succes van veilig gedrag benadrukken we door:

• veiligheidsonderwerpen regelmatig te bespreken;

• goede instructies te geven;

• nieuwe collega's een goede introductie en instructie te geven;

• verbetering van veilig gedrag mogelijk te maken, door functioneringsgesprekken;

• veilig werken te zien als vakmanschap;

• als leidinggevende het goede voorbeeld te geven.

Strategie 2 De "nadelen" van veilig gedrag kunnen we verminderen door te zorgen voor:

• bruikbare veiligheidsvoorschriften;

• praktische veiligheidsvoorzieningen;

• comfortabele persoonlijke beschermingsmiddelen. Laat de werknemer meebeslissen;

• goed materieel, praktische opstelling en goede bereikbaarheid van bediening en

• beveiliging;

• een goede werkplanning;

Buckardt: Stimuleer

veilig gedrag,

ontmoedig onveilig gedrag

98

• afwisseling in de werkzaamheden. Hoe is dat nu vanuit onveilig gedrag te bekijken? Door onveilige handelingen kunnen ongevallen ontstaan. Door nu onveilig gedrag te verminderen en te wijzen op de risico's wordt men zich bewust van de gevaren en kan veilig gedrag een gewoonte worden. Strategie 3 De gevolgen van onveilig werken kunnen verduidelijkt worden door:

• voorlichting te geven en regelmatig te wijzen op de gevaren (evt. voorbeelden van ongevallen die zich hebben voorgedaan aanhalen);

• de zogenaamde helden en stoere binken (snelle, onveilige werkers) aan te pakken, indien nodig door disciplinaire maatregelen te nemen;

• het zichtbaar maken wat de gevolgen zijn van onveilig werken door het tonen van voorbeelden, zoals: in een rolstoel zitten of met een prothese omgaan is geen lolletje met een glazen oog is en blijft een blind oog blind;

• de schedel is niet geschikt is als veiligheidshelm;

Strategie 4 Het onveilig gedrag bemoeilijken door:

• voorzorgsmaatregelen te nemen, zoals:

• het aanbrengen van signaleringen en beveiligingen etc.;

• goede voorschriften en procedures.

• goed beheer en onderhoud van materieel, zodat defecten etc. worden verholpen;

• onveilig handelen niet goed te praten of te accepteren.

U ziet dat de aanpak volgens de Burkhardt theorie in principe heel eenvoudig is.

Veiligheid door goede leiding Veiligheidsfunctionarissen zijn afhankelijk van de medewerking van iedereen, bij hun pogingen om de veiligheid in het bedrijf te bevorderen en/of te verbeteren. Daarom is een positieve instelling van de leidinggevende erg belangrijk. Vooral de voormannen en uitvoerders zijn hierbij van groot belang, omdat die beschikken over informatie uit de eerste hand over hun medewerkers, het arbeidsproces en de arbeidsomstandigheden. Bovendien hebben zij direct invloed op de werkvloer en zicht op de condities waaronder wordt gewerkt. Het is vele malen verteld dat ongevallen voor 80% te wijten zijn aan menselijk falen en tekortkomingen in het gedrag. Slechts 20% komt door onveilige situaties of plotseling optredende technische mankementen.

99

Oorzaak ongevallen Hoe komt het dat mensen ongevallen veroorzaken? Ondanks onze natuurlijke behoefte naar zelfbehoud, maken mensen toch ongelukken. Een mens heeft echter meerdere behoeften en één hiervan is een belangrijke primaire behoefte om het mens-zijn te beleven. Ieder mens wil graag gerespecteerd en serieus genomen worden en bij een groepje horen. Men wil graag gewaar- deerd worden zoals zoals men is. . Naast deze gemeenschappelijke behoeften zijn er ook duidelijk individuele verschillen zoals:

• door opvoeding en milieu;

• het land van herkomst;

• een levensovertuiging, etc.

Al deze facetten hebben direct of indirect invloed op de veiligheid. Zowel het begrijpen en naleven van veiligheidsinstructies als het loyaal samenwerken bij de naleving van de veiligheidsgedachte.

Middelen Mogelijkheden Menta;iteit

3M methode Leidinggeven, menselijke verhoudingen en veiligheid staan centraal in het beleid. Hiermee komen we bij de problematiek van leidinggeven. Drie kernwoorden zijn belangrijk om te onthouden, namelijk: de 3 M's oftewel

Middelen-Mogelijkheden-Mentaliteit. Middelen Daaronder wordt verstaan al het beschikbare veiligheids-materiaal, de veiligheidsdiensten en hun functionarissen, Mogelijkheden Daaronder wordt verstaan de gelegenheid die, door de directie en het leidinggevend kader, aan de werknemer wordt gegeven om de middelen te kunnen gebruiken. Mentaliteit Daaronder wordt verstaan de persoonlijke bereidheid van de medewerkers om gehoor medewerking te geven aan de veiligheidsgedachte in het bedrijf. Wanneer er geen goede leiding is, kan men niet verwachten dat veiligheid gemotiveerd wordt nagestreefd. Het gevolg is dat niet alleen de veiligheid, maar ook kwaliteit en kwantiteit van het productieproces in het gedrang komen. Het wel of niet naleven van de veiligheidsgedachte staat niet op zichzelf. Het is een belangrijk deel van de algemene mentaliteit, die tot uitdrukking zal komen in alle aspecten van het werk.

Slecht voorbeeld Een werknemer neemt alle veiligheidsregels strikt in acht. Maar een leidinggevende gebruikt zélf geen voorgeschreven persoonlijke bescherming (slecht voorbeeld). Of zeggen:

100

"man, doe niet zo moeilijk", of "zo letterlijk moetje de voorschriften ook weer niet nemen". Hierdoor verliest de leidinggevende zijn positie en geloofwaardigheid, niet alleen bij de betreffende werknemer, maar ook vaak bij zijn collega's.

Mentaliteit Een werknemer vindt het veelal prettig als zijn leidinggevende belangstelling toont en gewaardeerd wordt. Het gaat hier om een eerlijke belangstelling voor de ander. Hierdoor wordt een sfeer van "goede wil" gecreëerd en daarmee een positieve mentaliteit, wat ten gunste van de veiligheid komt. Zo kan men zien dat leiding geven, menselijke verhoudingen en veiligheid bij elkaar horen. Veiligheid is dus niet iets dat op zichzelf staat.

Toolboxmeetings

Praten over veiligheid helpt… Het principe van toolboxmeetings bestaat erin dat ze gehouden worden op de werkplek zelf in overleg met de rechtstreeks betrokken medewerkers. Door middel van een korte tekst of presentatie wordt een discussie uitge-lokt die de mensen aanzet tot nadenken over het veilig handelen tijdens het uitoefenen van hun dagelijkse taken. De feedback die hierbij door de werknemers gegeven wordt, kan voor de leidinggevende nuttig zijn. Toolboxmeetings hoeven niet saai te zijn. Doordat tool-boxmeetings te vaak gezien worden als een verplichting verworden ze nogal eens tot een administratieve taak. Het doel en nut is dan meestal ver te zoeken. Hierdoor neemt de frustratie rond de toolboxen alleen maar toe en worden ze contraproductief. Daarom is het uitkiezen van aansprekende en interessante onderwerpen van groot belang.

De 5V methode

Voor een succesvolle toolboxmeeting wordt als uitgangspunt de zogenaamde 5V-methode gehanteerd. De 5 V´s staan voor:

• Voorbereiden;

• Vereenvoudigen;

• Verpersoonlijken;

• Vertonen;

• Voorschrijven.

Voorbereiden: voorbereiding belangrijk. Zorg dat het onderwerp je duidelijk is en haal informatie uit bijvoorbeeld vakbladen of internet; Vereenvoudigen: Ingewikkelde theorieën over veiligheid hebben weinig nut als je met de laarsen in de modder staat. Zorg dat de onderwerpen dicht bij de werknemer staan. Werken op hoogte is voor straatmakers weinig interessant.

101

Verpersoonlijken: Dat is niet : “op de man spelen”. Iedereen heeft wel eens iets meegemaakt. Haal pas gebeurde incidenten nog eens aan, zonder zondebokken aan te wijzen, Maak duidelijk dat je niet graag zou willen dat het jou zou overkomen. Vertonen: Powerpoint presentaties zijn natuurlijk prachtig, maar op het werk niet altijd mogelijk. Foto’s krantenartikelen, maar ook simulaties spreken tot de verbeelding. U kunt ook eens de leverancier van Persoonlijke beschermingsmiddelen een presentatie laten geven. Laat zien wat u bedoelt. Voorschrijven: Als leidinggevende bent u medeverantwoordelijk voor veilig gedrag op de werkplek. U dient dus te zorgen dat de gemaakte afspraken ook na worden gekomen. Spreek mensen aan op hun verantwoordelijkheid en leg zo nodig sancties op.

Werkplekinspecties

Werkplekinspecties zijn bedoeld om ´een hoog niveau van veiligheid, gezondheid en milieubeheersing´op de werkplek te kunnen handhaven´. Een bijkomend nut van de werkplekinspectie is om te controleren of de door uw opgestelde veiligheidsvoorschriften doeltreffend zijn en in de praktijk worden nageleefd. Werkplekinspecties worden uitgevoerd door de direct leidinggevenden) minimaal eens per maand op iedere werklocatie. Om de betrokkenheid van de directie aan te tonen, moet de directie ook tweemaal per jaar een werkplekinspectie uitvoeren.

Bij de werkplekinspectie dient minimaal te worden gelet op:

• Risicovolle werkzaamheden;

• Naleving van veiligheidsregels en –voorschriften;

• Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen;

• Orde en netheid;

• Gevaarlijke situaties en handelingen;

• Status en gebruik/aanwezigheid van reddingsmiddelen;

• Status, veiligheid en juist gebruik van gereedschap en machines.

De inspecties moeten worden besproken met de betrokkenen. Dit kan bijvoorbeeld tijdens de toolboxmeeting. Dit kan leiden tot verbeteracties/punten waaraan concreet een datum van ingang moet worden gegeven. Het is dan ook aan te bevelen van deze bespreking notulen te maken. De genomen maatregelen en gemaakte afspraken worden binnen een afgesproken termijn gecontroleerd op doelmatigheid en naleving, mede door het uitvoeren van nieuwe werkplekinspecties

102

OOG methode Om goed te leren kijken en gedrag bespreekbaar te maken is de zogenaamde OOGmethode (Observatie Onveilig Gedrag) ontwikkeld. Het is een methode om onveilige handelingen en onveilige situaties te observeren. Het opnemen van deze observaties / inspecties in een jaarplan kan zeer nuttig zijn.

Een goede observatie wordt bij voorkeur door twee personen uitgevoerd, die objectief en vooral gericht op veiligheidsaspecten kijken naar de voorkomende werk-zaamheden. Informeer de betrokken medewerkers over hetgeen is waargenomen en eventuele verbeteringen. Laat de medewerkers ook zelf meedenken. Let op het gedrag van de medewerkers: de aanwezigheid van de leidinggevende mag geen gedragsveranderingen teweeg brengen. Kijk ook naar fysieke inspanningen, wordt er volgens de gegeven voorschriften gewerkt en zijn er activiteiten in de nabijheid van invloed op (het werk van) de medewerkers.

Veilig werken, veilig weer thuiskomen

103

Hoofdstuk 14

Arbo en milieu Het belangrijkste recht van de OR betreffende

arbeidsomstandigheden en ziekteverzuimbeleid, is het instemmingsrecht. Over de arbeidsomstandigheden zegt de WOR artikel 27, lid 1d dat de werkgever instemming dient te vragen aan de ondernemingsraad bij het vaststellen, veranderen en intrekken van regelingen inzake de arbeidsomstandigheden, het ziekteverzuim of het reïntegratiebeleid. Bij de keus in arbodienstverlening heeft de OR zelfs het overeenstemmingsrecht, namelijk als het gaat om de keuze tussen de maatwerkregeling en vangnetregeling (Arbowet, art.9). Het overeenstem-mingsrecht kan echter ook op CAO-niveau beklonken zijn. Voorbeelden van 'regelingen' zijn:

• Veiligheidsbeleid en veiligheidsprocedures;

• De keuze van een arbodienst;

• Het afsluiten en veranderen van het contract met de arbodienst: De arbodienst moet zelf nagaan of de OR geen bezwaar heeft tegen de inhoud van het contract (zie de certificeringvoorschriften arbodienst);

• De keuze, aanstelling, positie en persoon van de preventiemedewerker;

• Beleid en procedures met betrekking tot persoonlijke beschermingsmiddelen;

• De vormgeving van het ziekteverzuimbeleid, bijvoorbeeld hoe het arbeidsomstandig-hedenspreekuur te houden, hoe de verzuimcontrole te doen, op welke manier vorm te geven aan het reïntegratiebeleid;

• De organisatie en inrichting van de bedrijfshulp-verlening;

• De wijze waarop de verplichting om een periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO) aan werknemers aan te bieden wordt uitgevoerd, en/of de uitvoering van een preventief medisch onderzoek (PMO);

• De wijze waarop arbovoorlichting en -onderricht wordt gegeven;

• De manier waarop de Risico Inventarisatie- & Evaluatie wordt gemaakt;

• Het plan van aanpak, onderdeel van de RI&E.

Arbobeleid Een arbobeleidsplan is een omschrijving van het beleid waarmee de hoofddoelstelling m.b.t. gezonde arbeidsomstandigheden wordt verwezenlijkt evenals de hieruit voortvloeiende taken voor de komende vijf jaar. Indien van toepassing wordt voor elk beleidsonderdeel (bouwsteen) aangegeven:

104

• Wie is verantwoordelijk

• Welke instrumenten worden gebruikt

• Welke vorm van interne of externe ondersteuning nodig is

• Hoe de kwaliteitsborging is geregeld, beschrijft hoe men een bedrijfsnoodplan moet opstellen en aan welke eisen het moet voldoen.

RI&E Elk bedrijf met personeel moet (laten) onderzoeken of het werk gevaar kan opleveren of schade kan veroorzaken aan de gezondheid van de werknemers. Dit onderzoek heet een RI&E en moet schriftelijk worden vastgelegd. Plan van aanpak In het plan van aanpak (pva) moet de werkgever aangeven binnen welke termijn zijn bedrijf concrete maatregelen gaat nemen tegen de geïnventariseerde risico’s, en wat deze maatregelen opleveren. Bespreken met het personeel De verplichting tot het jaarlijks rapporteren aan de OR / PVT over de voortgang van het Plan van Aanpak is per 1 januari 2007 geschrapt uit de Arbowet. Op basis van de WOR zou een OR wel een jaarlijkse rapportage kunnen eisen van de werkgever. Ook hebben de OR en PVT instemmingsrecht op het gebied van arbeidsomstandigheden. Lees hier verder… Toetsen De werkgever mag zijn RI&E zelf maken. Is elke werkgever verplicht zijn RI&E te laten toetsen? Nee, sinds 1 juli 2005 bestaat hier een ander systeem voor. Hier kunt u zien of u wel of niet verplicht bent uw RI&E te laten toetsen. Actueel houden Als de arbeidsomstandigheden in uw bedrijf veranderen, moet u de ook RI&E aanpassen. Denk hierbij aan de inrichting van een nieuwe productielijn, uitbreiding van uw dienstenpakket, een ingrijpende verbouwing of nieuwe taken voor uw medewerkers. De RI&E moet altijd actueel zijn..

Ziekteverzuimbeleid

Waar mensen werken kan ook verzuim vanwege ziekte optreden. Binnen het kader van bedrijfscontinuïteit is het van belang dat de werkgever in een ziekteverzuimbeleid vastlegt hoe met verzuim door ziekte omgegaan wordt. Maatwerk Een ziekteverzuimbeleid is maatwerk. Het moet passen bij de aard van het bedrijf, de omvang en de bedrijfscultuur. En omdat het de werknemers betreft, is het ziekteverzuimbeleid instemmingsplichtig, dus formeel pas van toepassing als de vertegenwoordiging van de werknemers (ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging) hiermee ingestemd heeft.

105

Verplichting Het voeren van een ziekteverzuimbeleid is een impliciet omschreven wettelijke plicht voor de werkgever en wordt expliciet genoemd in het Arbeidsomstandighedenbesluit (art. 2.9). Volgens dit artikel adviseert de arbodienst inzake het voeren van een gestructureerd, systematisch en adequaat arbeidsomstandigheden- en ziekteverzuimbeleid. De arbodienst moet bijdragen aan de effectuering daarvan, waarbij het met name rekening moet houden met bijzondere groepen van werknemers. Het voorkomen en beperken van ziekte is immers een vanzelfsprekende doelstelling van het arbobeleid. Iedere werkgever is verplicht om beleid te voeren dat zorgt voor de veiligheid en gezondheid van werknemers. Voordelen van een verzuimbeleid Een ziekteverzuimbeleid heeft verschillende voordelen:

• Het geeft weer hoe de werkgever omgaat met ziekte en ziekteverzuim.

• Het geeft procedures aan die zieken en functionarissen moeten volgen.

• Het geeft middelen weer die functionarissen kunnen benutten bij het omgaan met ziekteverzuim.

• Het geeft taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden weer die functionarissen hebben bij ziekteverzuim.

• Het geeft weer op welke wijze gebruikgemaakt kan of moet worden van externe deskundigen.

• Onderdelen verzuimbeleid

• Een effectief ziekteverzuimbeleid bestaat uit een aantal onderdelen:

Ziekteverzuimpreventie Als het arbobeleid ingaat op collectieve, arbeidsgebonden ziekteverzuimpreventie, dan kan het ziekteververzuimbeleid zich richten op de preventie van ziekte meer in het algemeen en de wijze hoe de werkgever hiermee omgaat. Ook kan het ziekteverzuimbeleid ingaan op de wijze waarop voorkomen wordt dat werknemers met een functionele beperking uitvallen voor werk en hoe zijn gere-integreerd kunnen worden. In samenwerking met een arbodienst kunnen de problemen in kaart worden gebracht en oplossingen worden bedacht. Ziekteverzuimprotocol Een protocol beschrijft de processen rondom ziekmelden, verzuimcontrole, verzuimbegeleiding, re-integratie bij langdurig verzuim, loondoorbetaling bij ziekte en de verrekening van vakantiedagen. Door processen en hun inhoud schriftelijk vast te leggen, hebben alle betrokkenen duidelijkheid over hun rechten en plichten en wordt voorkomen dat bepaalde individuen afwijkend behandeld worden.

106

Verzuimtraining Training kan de werkgever en leidinggevenden helpen bij de rol die zij hebben volgens het ziekteverzuimbeleid. In de training leren zij welke vragen wettelijk wel en niet toegestaan zijn en hoe ze een efficiënt gesprek kunnen voeren met de verzuimende werknemer, waardoor deze zo snel mogelijk re-integreert. Verzuimregistratie/-analyse Om de effectiviteit van een ziekteverzuimbeleid te evalueren kunnen cijfers en analyses gebruikt worden. Door periodiek de verzuimcijfers en de verzuimoorzaken (geanonimiseerd door de bedrijfsarts) te analyseren worden verzuimpatronen vaak duidelijker. Het ziekteverzuimpercentage kan namelijk het gevolg zijn van een beperkt aantal langdurige verzuimgevallen of juist van veel en frequent verzuim. Voor preventie of aanpak van het ziekteverzuim is het van belang dit te weten. Begeleiding bij re-integratie Om te voorkomen dat werknemers (onnodig) langdurig ziek blijven, is bewaking van het ziekteverzuimproces door een casemanager vaak efficiënt. In het ziekteverzuimbeleid staat meestal welke functionaris de rol van casemanager krijgt. Deze manager begeleidt de zieke werknemers, zodat ze sneller kunnen terugkeren op de werkplek. Wat te doen bij conflicten Soms kan het oordeel om niet te kunnen werken re-integratie in de weg staan. Het is dan een voordeel als het ziekteverzuimbeleid de voorwaarden beschrijft die de zieke kan bewandelen voor een second opinion of die duidelijk maakt wanneer de werkgever het loon op kan schorten.

Pago Al sinds in 2002 de Wet Verbetering Poortwachter (WVP) in werking trad, is het regelmatig aanbieden van medisch onderzoek aan werknemers wettelijk verplicht. In de Arbowet staat letterlijk: “De werkgever stelt de werknemers periodiek in de gelegenheid een onderzoek te ondergaan, dat erop is gericht de risico’s die de arbeid voor de gezondheid van de werknemers met zich meebrengt zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken.” Welk onderzoek u verplicht bent aan te bieden aan uw werknemers hangt af van het beroep en de situatie op de werkvloer en wordt vastgelegd in de RIE..

107

V&G Plannen

Wat is een V&G-plan? Als meerdere werkgevers actief zijn op een bouwlocatie, moet er in veel gevallen een Veiligheids- & Gezondheidsplan (V&G-plan) zijn. In een V&G-plan beschrijft een opdrachtgever hoe hoofd- en onderaannemer(s) samenwerken en welke veiligheids-maatregelen zij treffen om de veiligheid van de werknemers te waarborgen. Er moet een V&G-plan beschikbaar zijn als:

• de bouw waarschijnlijk langer duurt dan 30 werkdagen en op enig moment meer dan 20 werknemers tegelijk aan het werk zijn;

• de bouw waarschijnlijk langer duurt dan 500 mensdagen;

• wanneer de bouw bijzondere gevaren voor werknemers met zich meebrengt.

• Een V&G-plan verbetert de coördinatie tussen uitvoerenden op de bouwplaats en moet tijdens het bouwproces de aandacht voor veiligheid en arbeidsomstandigheden garanderen.

Regelgeving V&G-plan: De opdrachtgever moet een V&G-plan opstellen voor de voorbereidingsfase. In de uitvoeringsfase wordt het V&G-plan door één van de uitvoerende partijen, bijvoorbeeld de hoofdaannemer, uitgevoerd. Deze uitvoerende partij benoemt een coördinator die toezicht houdt op de naleving van het V&G-plan op de bouwplaats. Voor onderaannemers zijn geen specifieke bepalingen opgenomen in de arbowetgeving. Op dit onderwerp zijn de algemene bepalingen over het bouwproces van toepassing. Een hoofdaannemer mag een korte veiligheidstoets afnemen voordat de onderaannemer aan de slag kan gaan op de arbeidsplaats. Iedere werkgever op de bouwplaats blijft zelf verantwoordelijk voor naleving van zijn wettelijke verplichtingen m.b.t. veiligheid en gezondheid van zijn eigen werknemers.

Milieu

De Wet Milieubeheer De Wet Milieubeheer stelt grenzen aan de schade en de overlast die bedrijven aan het milieu en de omgeving mogen toebrengen In deze wet is bepaald dat bedrijven die het milieu schade toe brengen, over een milieuvergunning moeten beschikken. Ongeveer honderdduizend bedrijven in Nederland zijn vergunning plichtig. In de vergunning staan de eisen waaraan het bedrijf moet voldoen. Uitgangspunt is ‘aan de vergunning moeten die voorschriften worden verbonden, die de grootst mogelijke bescherming bieden, tenzij dat redelijkerwijs niet van een bedrijf kan worden gevergd'. De vergunning moet worden geweigerd als het niet mogelijk is de

108

overlast tot een acceptabel niveau terug te brengen door het stellen van eisen aan het bedrijf. Wel of geen vergunning? Niet alle bedrijven die het milieu schade toebrengen hebben een vergunning nodig. Zo’n driehonderdduizend bedrijven zijn van de vergunningplicht vrijgesteld. Zij vallen onder een zogenaamde Algemene maatregel van bestuur (Amvb). In een Amvb zijn algemene voorschriften opgenomen, waaraan alle ondernemingen in een bepaalde bedrijfstak moeten voldoende.

Milieuwetgeving

109

Hoofdstuk 15

Ergonomie

Ergonomie Volgens de Arbowet moet het welzijn van de werknemer bij het verrichten van arbeid bevorderd worden. Daarvoor moet de werkgever de arbeid zodanig organiseren, de arbeidsplaats inrichten, een productie- en werkmethode toepassen, hulpmiddelen en persoonlijke beschermingsmiddelen gebruiken, dat de fysieke belasting geen gevaren oplevert voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemer.

Ergonomie ontstond op het moment dat men constateerde dat werk en techniek niet vanzelf op de mens worden afgestemd. Toen realiseerde men zich dat werk en hulpmiddelen kundig en systematisch verbeterd moeten worden om vermoeidheid en ongelukken te verminderen en om de prestaties te verhogen.

Een belangrijke factor bij het ontstaan van het vakgebied ergonomie was de toenemende industrialisatie. Enerzijds door het op de markt brengen van grote hoeveelheden van een bepaald product en het gegeven dat elk product door verschillende gebruikers naar tevredenheid gebruikt moet worden.

Anderzijds was er bij het werken meer aandacht nodig voor de veiligheid en gezondheid van de werknemers, terwijl de werkgever meer op doelmatige productie ging letten. De Arbowet legt voornamelijk de nadruk op de veiligheid en de gezondheid van de werknemer.

Hieronder wordt besproken hoe we de arbeidsomgeving, de werkmethoden en de te gebruiken hulp- en persoonlijke beschermingsmiddelen optimaal kunnen aanpassen aan de mens om zodoende gevaren voor veiligheid en gezondheid van de werknemer te minimaliseren. De wetenschap die zich hiermee bezighoudt is de ergonomie. De ergonomie is te onderscheiden in o.a.:

• De fysieke ergonomie; deze legt de nadruk op de lichaamshouding bij het uitoefenen van arbeid en op het gebruik van de technische hulpmiddelen;

110

• De omgevingsergonomie, deze legt de nadruk op goede omgevingscondities voor het functioneren van mensen in bepaalde ruimten;

• De productergonomie; deze legt de nadruk op het gebruik van nuttige en bruikbare hulpmiddelen.

Pas het werk aan de werker aan en niet de werker aan het werk.

Mens-machinesysteem

Doordat de ergonoom kennis heeft van de menselijke mogelijkheden, gewoonten en behoeften is hij in staat om "producten" te ontwerpen. Bij deze producten moeten we niet alleen denken aan machines of gereedschappen, waarmee men veilig kan werken, maar ook aan werkplekken, waarin de werkzaamheden veilig kunnen plaatsvinden. Bij het ontwerpen gaat de ergonoom uit van een mens-machinesysteem als onderdeel van een bepaalde werkomgeving. Uitgangspunt van dit systeem is de interactie tussen de mens en zijn "machine", waarbij de mens centraal staat. Enkele voorbeelden van ”machines" waarmee of waarin de mens zijn werkzaamheden verricht, zijn:

• hydraulische en pneumatische gereed schappen;

• kantoormeubilair;

• computers;

• controlekamers;

• kantoren.

Factoren Enkele menselijke aspecten die bepalend zijn hoe iemand zijn werkzaamheden verricht, zijn:

• welke fysieke inspanning kan iemand verrichten;

• met welke werkhouding verricht men zijn werkzaamheden;

• welke de werkzaamheden geven psychische belasting;

• welke bewegingen moet men maken om iets te tillen of te verplaatsen.

Factoren die van invloed zijn op de werkomgeving, waarin iemand zijn werkzaamheden verricht, zijn:

• verlichting, daglicht, uitzicht;

• geluid;

• klimaat, ventilatie;

• trilling.

Door de mens en machine op elkaar af te stemmen en het optimaliseren van de omgevingsfactoren waaronder iemand zijn werkzaamheden moet verrichten, zorgt men ervoor dat gezond en prettig gewerkt kan worden. Er wordt daarbij uitgegaan van gemiddelden.

111

Verlichting

In deze paragraaf worden enkele aspecten behandeld met betrekking tot de verlichting in werkruimten. Voor een goede verlichting wordt veelal gebruik gemaakt van kunstlicht. Het is echter aan te bevelen om zoveel mogelijk daglicht te gebruiken. Vandaar dat een werkruimte voorzien moet zijn van lichtopeningen (ramen of lichtkoepels) om daglicht binnen te laten. De totale oppervlakte van de lichtopeningen in een werkruimte moet minstens 5% van de vloeroppervlakte van de werkruimte bedragen. Enkele voordelen van daglicht zijn verder een hoge lichtopbrengst en goedkoop. Ook geeft de aanwezigheid van daglicht en uitzicht de mens een gevoel van welbehagen.

Geluidsgolven

In veel werksituaties komt een te hoog geluidsniveau voor. Door blootstelling aan te hoge geluidsniveaus kan gehoorschade ontstaan. Gehoorschade is onherstelbaar. Naast gehoorschade kunnen ook concentratiestoornissen en vermoeidheid verschijnselen optreden. Werknemers die regelmatig aan hoge geluidsniveaus worden blootgesteld, moeten periodiek audiometrisch onderzocht worden en voorlichting krijgen over de risico's van blootstelling aan te hoge geluidsniveaus en het gebruik van gehoor-beschermingsmiddelen. Bij het beperken van geluidsoverlast moeten de te treffen maatregelen allereerst gericht zijn op de vermindering van de geluidsproductie van de bron (primaire maatregelen). Is dit niet mogelijk dan moet men denken aan secundaire maatregelen, bijvoorbeeld het vergroten van de afstand tussen de bron en de werkplek, het blokkeren van de geluidsweg (b.v. geluidswallen langs autowegen). Als laatste blijft over het gebruik maken van persoonlijke beschermingsmiddelen. In werkplaatsen wordt geluidsoverlast meestal veroorzaakt door machines. Enkele primaire maatregelen die we kunnen nemen tegen machinelawaai:

• vermijd hoge toerentallen;

• het plaatsen van een machine op trillings-isolatoren;

• het goed uitbalanceren van roterende onderdelen;

• goed onderhoud van de machine.

Meten van geluidsbronnen

Met behulp van een geluidsmeter zijn we in staat om de geluidssterkte of geluidsdruk te meten. Deze wordt uitgedrukt in dB(A). Hebben we te maken met twee geluidsbronnen, dan wordt het geluidsdrukniveau hoger. Aan de hand van onderstaande tabel kunnen we uitrekenen wat het geluidsniveau wordt bij twee gelijktijdig geluid producerende machines:

112

Verschil in dB(A) tussen 2 bronnen Optellen bij de hoogste waarde

0-1 3

2-3 2

4-8 1

9 en hoger 0

Enkele voorbeelden: A. Twee draaiende machines produceren elk een geluids-drukniveau van 80 dB(A). Samen produceren ze geen 160 dB(A), maar 83 dB(A). B. Een freesmachine en een cirkelzaagmachine veroorzaken gelijktijdig een geluidsproductie van resp. 94 dB(A) en 96 dB(A), Tezamen produceren ze een geluidsdrukniveau van 98 dB(A).

In onderstaande tabel wordt aangegeven hoeveel uur men maximaal blootgesteld mag worden bij een bepaald geluidsniveau zonder gehoorschade op te lopen.

geluidsniveau Maximale blootstelling in uren

80 dB(A) 8

83 dB(A) 4

86 dB(A) 2

89 dB(A) 1

Omgevingsklimaat

Het omgevingsklimaat is van grote invloed op de werkzaamheden die men verricht. De factoren die het omgevingsklimaat bepalen, zijn:

• luchttemperatuur

• luchtvochtigheid

• luchtsnelheid

• werkinspanning

• warmtestraling

• werkkleding

Aangezien ieder mens het omgevingsklimaat anders beleeft, is het moeilijk om te bepalen wanneer het klimaat behaaglijk is. Wordt het omgevingsklimaat als onbehaaglijk ervaren, dan zal dit ongetwijfeld leiden tot gezondheidsklachten. Deze uiten zich vaak in klachten over de luchtwegen, de ogen, lusteloosheid en hoofdpijn. Maatregelen ter verbetering van een onprettig werkklimaat ten gevolge van hitte:

• het afschermen van de hittebron;

• het toepassen van ventilatie of airconditioning;

• het inlassen van extra rustpauzes.

Maatregelen ter verbetering van een onprettig werkklimaat ten gevolge van kou:

• het dragen van warmte-isolerende kleding en schoenen;

• voorkom tocht en een te hoge vochtigheid;

• het inlassen van extra pauzes in verwarmde gelegenheden.

113

Trillingen

Bij het verrichten van bepaalde werkzaamheden, bijv. met een pneumatische hamer of het berijden van een heftruck, wordt de mens blootgesteld aan trillingen en stoten. De sterkte van de trillingen (frequentie) wordt uitgedrukt in Hz en is o.a. bepalend voor de gevolgen. Het zijn niet specifiek de handen en armen die worden blootgesteld aan trillingen, maar ook het gehele lichaam kan in trilling gebracht worden. Het menselijk lichaam is het meest gevoelig voor trillingen tussen de 2 en 10 Hz.

Blootstelling aan trillingen en stoten tijdens het werken moet zoveel mogelijk beperkt worden. Hand-en arm-trillingen kunnen leiden tot beschadigingen van zenuwen, bloedvaten en gewrichten van handen en armen. "Witte vingers" en gevoelloze vingertoppen wijzen op blijvende schade van de bloedvaten in de vingers. Maatregelen om trillingen te beperken:

• * het kiezen voor trillingsarme machines;

• * het aanbrengen van trillingdempende materialen;

• * het toepassen van goed verende stoelen voor b.v. kraanmachinisten;

• * het toepassen van andere productiemethoden: b.v. beton kraken i.p.v. beton breken;

• het dragen van trillingdempende handschoenen.

Lichamelijke belasting en inspanning

Het verrichten van werkzaamheden belast het lichaam. De belastbaarheid van het lichaam is afhankelijk van een aantal individuele factoren, zoals lichaamsbouw, leeftijd en uithoudingsvermogen. Ook andere factoren, zoals een verkeerde werkhouding, een onhandig ingerichte werkplek en het maken van verkeerde bewegingen kunnen hierbij een grote rol spelen. Eveneens kunnen bepaalde omgevings-factoren, zoals hitte en koude, van invloed zijn.

Werken gaat gepaard met inspanning, zowel lichamelijk als geestelijk. Belangrijk is dat men regelmatig rustpauzes neemt. Naarmate het werken intensiever is, dient vaker of langduriger te worden gerust om de capaciteit tot een redelijk peil terug te brengen. Doet men dit niet, dan kan men allerlei klachten verwachten en dit zou zelfs kunnen leiden tot arbeidsongeschiktheid. Lichamelijke belasting kunnen we onderscheiden in statische en dynamische belasting. Door het lang in een bepaalde positie werken, zal het lichaam statisch belast worden. Hierbij is sprake van het uitoefenen van een kracht op de spieren voor het volhouden van stilstand of evenwicht van krachten. Dit vergt een statische spieractiviteit, waardoor de bloedvaten samengedrukt worden en de spierdoorbloeding gestremd wordt. Dit leidt tot vermoeidheid.

114

Enkele voorbeelden van statische belasting is het met kracht ingedrukt houden van een knop of pedaal, het hoog houden van een last en het lang in een bepaalde houding zitten of staan. Bij dynamische belasting worden de spieren telkens gespannen en ontspannen. Dit treedt voornamelijk op bij houdingen, bewegingen en wijzen van krachtuitoefening, die vaak veranderd moeten worden.

Zitten en staan Langdurig achtereen zitten zonder regelmatig van werkhouding te veranderen is een vorm van statische belasting. Dit leidt tot vermoeidheid en tot rug- en nekklachten. Door het zitten af te wisselen met lopen en staan kunnen deze klachten voorkomen worden. Ook een ergonomische werkplek, waarbij de afmetingen van de werkplek aangepast zijn aan de handelingen die verricht moeten worden, kan daartoe bijdragen. Zittend werk belast de rug 40% meer dan staand werk. Langdurig staan op dezelfde plaats is vermoeiend voor rug en benen. Het geeft ook een slechte doorbloeding van de benen, hetgeen spataderen tot gevolg kan hebben. Het is daarom aan te raden lang staan af te wisselen met zitten en lopen.

Enkele aandachtspunten bij staand werk:

• zorg voor voldoende staruimte om regelmatig van werkhouding te wisselen;

• zorg dat de werkhoogte aangepast kan worden aan de persoon;

• voorkom dat het lichaamsgewicht op één been steunt door b.v. het toepassen van twee-voeten-bediening i.p.v. pedaalbediening;

• wissel langdurig staand werk af met de nodige rustpauzes;

• gebruik bij langdurig staan sta-steunen, deze vangen circa 60 % van het lichaamsgewicht op.

Een goede

houding

van levens-belang

115

116

Deel 3

Overige informatie

117

Overzicht aanduidings- en signaleringsborden Verbodsborden:

Gebodsborden:

Waarschuwingsborden:

Reddingsborden:

Markeringen

118

VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD BENZINE Algemeen Vloeistof met specifieke geur. De damp is zwaarder dan lucht en verspreidt zich over de grond met kans op ontsteking op afstand. Elektrostatische ladingen kunnen worden opgewekt bij stroming, beweging enz. Geen lucht als drijfgas toepassen bij vullen, aftappen of verwerken i.v.m. kans op explosie. Door toevoeging van 'dopes' is de kans op elektrostatische oplading in tot eindproduct gering. Gebruik van alcoholische dranken versterkt de giftige werking. Kan in het lichaam worden opgenomen door inademing en inslikken. Een voor de gezondheid gevaarlijke concentratie in de lucht kan door verdamping vrij snel worden bereikt. Ontvet de huid en werkt op het zenuwstelsel. Na inslikken van de vloeistof kunnen druppeltjes in de longen terecht komen, waardoor een longontsteking kan optreden. Chronische gevolgen: Kankerverwekkend.

Algemene maatregelen Draag handschoenen, laarzen en verse tuchtkap/persluchtmasker. De gevarenzone ontruimen bij meer dan 50 liter. Extra ventileren. Gemorst product indammen en zorgvuldig opzuigen met explosieveilige stofzuiger en eventueel hergebruiken. Restant in absorptiemiddel opnemen en dit zorgvuldig verzamelen en opslaan in afgesloten vaten. Laatste resten met zeepoplossing verwijderen. Afvalvaten etiketteren en afvoeren.

Eigenschappen R en S zinnen Overige gegevens Kookpunt °C 38-205 R: 45 - 12 Baga : D5 Smeltpunt °C <-20 S: 53 - 62 KCA: VI Vlampunt °C <-20 GEVI: 33 Zelfontbrandingstemp. °C >220 UN-nummer: 1203 Grenswaarde: 50ppm 240mg/m3 R: 45 - 12 MAC TGG-15.min: 100ppm 480mg/m3 S: 53 - 62

GEVAREN MAATREGELEN BLUSSTOF Brandgevaar: zeer brandgevaarlijk

geen open vuur, geen vonken en niet roken

poeder, A. F. F. F., schuim en koolzuur.

Explosiegevaar: damp met lucht is explosief

gesloten apparatuur, ventilatie, explosieveilige elektrische apparatuur, aarden.

Tanks bij brand koel houden.

SYMPTOMEN MAATREGELEN EHBO Inademen: hoofdpijn, duizeligheid, bewusteloosheid

ventilatie, plaatselijke afzuiging, ademhalings-beschermingsfilter (filter A)

frisse lucht, rust, indien nodig beademing en een arts waarschuwen.

Huid: irritatie, roodheid

handschoenen (PVA, nitrilrubber).

Verontreinigde kleding uittrekken, huid wassen met water en zeep.

ogen: roodheid en pijn

veiligheidsbril.

Langdurig spoelen met veel water, dan naar arts brengen.

Inslikken: misselijkheid, braken, duizeligheid, pijn in de borst

Strenge hygiëne

mond spoelen, braken NIET opwekken, vervoeren naar ziekenhuis.

SYMBOLEN

Zeer licht ontvlambaar giftig

119

Voorbeeld werkvergunning Werkzaamheden aan laagspanningsinstallaties

Behorende bij werkvergunning Nr.: ...........…………..

Note: Op de achterzijde staat een EHBO instructie voor eerste hulp bij ongevallen door elektriciteit.

Werkwijze / Checklist

Werkzaamheden in spanningloze toestand. Werkzaamheden in de nabijheid van onder spanning staande delen met aanrakingsgevaar c.q. onder spanning.

Nodig Gereed NVT

Werkschakelaar(s) geborgd en gelabeld.

Gehele installatie beveiligen tegen wederinschakelen

Stuurstroom zekering verwijderd en dummy geplaatst c.q. installatieautomaat geborgd en één van deze gelabeld

Ampèretang testen op goede werking

Meten of er stroomloos kan worden gescheiden/afgeschakeld

Ampèretang testen op goede werking

Installatie spanning en stroomloos maken d.m.v. de hoofdschakelaar en deze indien mogelijk borgen en labelen

Installatie scheiden door het trekken van messpatronen en het plaatsen van de dummy´s

Installatie scheiden door het verwijderen van de schroefpatronen en het plaatsen van de dummy´s

Waarschuwingsborden aangebracht waar nodig

Spanningsmeter testen op goede werking

Installatie meten op aanwezige spanning

Spanningsmeter testen op goede werking

Aardingset toepassen (aarding en kort- sluiting)

Bescherming van naastgelegen actieve delen

Nodig Gereed NVT

Omgevingsinvloeden gunstig

Weersomstandigheden gunstig

2e elektromonteur aanwezig en geïnstrueerd

Veiligheidsgereedschap

Gelaatscherm en rubber handschoenen, controleren op gebreken en beschadigingen

Isolerende rubber mat(ten) aanbrengen

Installatie en/of naastgelegen actieve delen afschermen ook de delen die met aarde zijn verbonden zoals deuren etc.

Waarschuwingsborden plaatsen waar nodig

Spanningsmeter testen op goede werking

Ampèretang testen op goede werking Werkzaamheden in de nabijheid van onderspanning staande delen met aanrakingsgevaar c.q. onder spanning, mogen alleen worden uitgevoerd in het bijzijn van de werkverantwoordelijke en/of installatie- deskundige.

Aanvullende maatregelen : …………………………………………………………. ………………………………………………………….

Aanvullende maatregelen : …………………………………………………………... …………………………………………………………..

Ondergetekenden en uitvoerders van het werk, verklaren hierbij alle veiligheidsvoorzorgen en instructies te kennen en op te volgen. Akkoord Aanvrager Akkoord Verstrekker 1 Akkoord Houder Akkoord Verstrekker 2 Naam Naam Naam Naam Handtekening Handtekening Handtekening Handtekening Uitvoerenden Naam Naam Naam Naam Handtekening Handtekening Handtekening Handtekening

120

VCA proefexamens op de computer Wanneer je een VCA cursus gevolgd hebt (via e-learning, klassikaal of met dit boek) kun je via online VCA proefexamens maken zodat je weet wat voor soort vragen je tijdens het echte examen kunt verwachten. Nadat je alle vragen hebt beantwoord, krijg je meteen de uitslag te zien met een overzicht van je fouten. Dit geeft je een goed idee waar je staat en van welke onderwerpen je nog niet genoeg weet. Het is een goede manier om je op het echte examen voor te bereiden en het is volledig gratis! Je hebt een grotere kans om het examen in één keer te halen als je weet wat je moet verwachten en bekend bent met de manier van vraagstelling. Dit kan je zowel tijd als geld besparen. Deze VCA proefexamens zijn er voor alle verschillende diploma’s op het gebied van VCA. Het B-VCA examen kan zowel in het Nederlands als in het Engels, Pools of Turks worden afgelegd en het VOL-VCA oefenexamen is naast het Nederlands ook beschikbaar in Engels. Waar vind je deze proefexamens? Ga naar: Google Typ in: www.vcainfra.nl/ Klik op: VCA Klik op: proefexamen

121

Vragen hoofdstuk 1 1.1 Welke verplichting heeft de werkgever volgens de Arbowet?

Hij moet voor zijn personeel een aansprakelijkheidsverzekering afsluiten.

Hij moet ervoor zorgen dat de meest veilige manier van werken word gekozen.

Hij moet de machines van het bedrijf wekelijks laten keuren op gebreken. 1.2 Je bent aangesteld om te zorgen voor de veiligheid tijdens hijswerkzaamheden. Je ziet dat je collega's tijdens het hijsen onder de last doorlopen. Je stopt de hijswerkzaamheden. Wat moet je nu doen?

Je wacht rustig totdat alle collega's zijn doorgelopen en hervat daarna de hijswerkzaamheden.

Je meldt het incident en zorgt voor een goede afzetting van het hijsgebied.

Je zorgt ervoor dat iedereen in het vervolg een veiligheidshelm op heeft. 1.3 Wat is een specifieke taak van de Arbodienst?

Het bijhouden van een ongevallenregister per bedrijf.

Het opleggen van boetes in geval van slecht Arbobeleid.

Het uitvoeren van periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek. 1.4 Je werkt met een elektrische boormachine. Je ziet dat het netsnoer beschadigd is. De koperdraden zijn te zien. Wat moet je doen?

De boormachine niet meer gebruiken en de beschadiging melden aan de leidinggevende.

Het beschadigde netsnoer zelf vervangen door een nieuwe en de klus afmaken.

De boormachine aan de kant leggen en een andere boormachine gebruiken.

1.5 Je werkt in een werkplaats waar met handgereedschap wordt gewerkt. Nu komt er een freesbank in de werkplaats. Dit wordt de eerste machine in de werkplaats die lawaai maakt. Zet de preventieve maatregelen in de juiste volgorde. Noteer de beste maatregel bovenaan. Alleen de cijfers. 1. De werkplaats zo inrichten dat op mijn werkplek het geluidsniveau niet te hoog is. 2. Geluidsisolerende schermen rond de machine zetten. 3. Een gehoorkap dragen. 4. Een machine aanschaffen met een laag geluidsniveau. 1.6 Wat mag de overheidsinspectiedienst Veiligheid en Gezondheid doen bij het zien van een overtreding?

Directie een berisping geven, het werk stilleggen en het VCA-certificaat intrekken.

Een ambtenaar aanstellen die het werk gaat coördineren, een waarschuwing geven en een eis stellen.

Een eis stellen en/of een proces-verbaal opmaken. 1.7 Je moet een gasleiding repareren in de kruipruimte van een flat. De kruipruimte ruikt heel muf en is warm en vochtig. Je vertrouwt het niet en besluit het werk niet te doen. Wie moet je informeren?

De verhuurder van de flat.

De inspectiedienst.

Je werkgever.

1.8 De CE-markering staat onder andere op werktuigen, speelgoed, hijskranen en persoonlijke beschermingsmiddelen. Wat geeft een CE-markering aan?

Dat het product voldoet aan alle veiligheidseisen die horen bij dat product.

Dat het product alleen binnen de Europese Unie gebruikt mag worden.

Dat het product voldoet aan alle certificerende eisen die horen bij dat product. 1.9 Niet alleen werkgevers hebben verplichtingen, ook werknemers moeten zich aan een aantal regels houden. Aan welke belangrijke verplichtingen moeten werknemers zich houden? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Het ontwikkelen en uitvoeren van een Arbobeleid.

Beveiligingen niet veranderen.

Persoonlijke beschermingsmiddelen op de juiste manier gebruiken.

Het geven van voorlichting en onderricht.

Het opstellen en uitvoeren van een Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E).

Incidenten melden aan de leidinggevende.

1e

2e

3e

4e

122

1.10 In een werkplaats waar veel machines zijn opgesteld en waar veel heftruck bewegingen zijn is het "gevaar van aanrijden" groot. Aan jou wordt gevraagd welke collectieve veiligheidsmaatregel genomen kan worden om het aanrijdingsgevaar te voorkomen. Welk van de onderstaande antwoorden is een collectieve maatregel?

Borden plaatsen in de werkplaats "Let op! aanrijdingsgevraar".

Borden plaatsen in de werkplaats "verboden voor heftrucks".

Het aanbrengen van looppaden in de werkplaats.

Vragen hoofdstuk 2

2.1 Welke factor is onder andere bepalend voor de risico's van je werk?

Het Veiligheids- en Gezondheidsplan.

De werkplek.

Het toezicht door de opdrachtgever.

2.2 Als de oorzaak van een ongeval wordt onderzocht blijkt dat de meeste ongevallen ontstaan door onveilige handelingen. Welk van de onderstaande antwoorden zijn voorbeelden van onveilige handelingen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

De voorgeschreven persoonlijke beschermingsmiddelen niet gebruiken.

Veel rommel en gereedschap rondom je werkplek.

Een niet-afgeschermde vloeropening.

Een aangebrachte beveiliging op een arbeidsmiddel veranderen.

Een blik verf openen met een mes.

Geen of onvoldoende verlichting op je werkplek. 2.3 Op je werkplek ontdek je een onveilige situatie voor je collega's. Wat zou jij als eerste doen?

Beoordelen of de oorzaak van de onveilige situatie direct kan worden weggenomen.

Direct de leidinggevende er bij halen.

Bij de onveilige situatie blijven staan en de collega's waarschuwen zolang daar gewerkt wordt. 2.4 Wat is de beste manier om struikelen op de werkplek te vermijden?

Door te zorgen voor een stroeve vloer.

Door na het werk op te ruimen.

Door extra vaak schoon te laten maken. 2.5 De ongevallentheorie ook wel het 'ongevallen domino-effect' is verdeeld in vijf rubrieken. Zet de rubrieken (dominostenen) in de juiste volgorde. Noteer de letters in de dominostenen. A. Menselijk falen. B. Ongeval. C. Onveilige handelingen en/of situaties. D. Letsel en/of schade. E. Achtergrond.

2.6 Een taakrisicoanalyse (TRA) is een schriftelijke analyse van risicovolle werkzaamheden. Wat wordt er bedoeld met een 'schriftelijke analyse van risicovolle werkzaamheden'?

Een beoordeling van de risico's en welke preventieve maatregelen getroffen moeten worden. Een beoordeling van de risico's en wie daar verantwoordelijk voor is. Een beoordeling van de risico's en welke maatregelen achteraf getroffen hadden kunnen worden.

123

2.7 Wat wordt bedoelt met een LMRA (Laatste Minuut Risico Analyse)?

Een LMRA een theoretische methode om zelf de werkplek te beoordelen of het werk veiliguitgevoerd kan worden.

Een LMRA wordt uitgevoerd door de leidinggevende om te kunnen oordelen of de medewerkers het werk veilig kunnen uitvoeren.

Een LMRA een praktische methode om zelf de werkplek te beoordelen of het werk veilig uitgevoerd

kan worden. 2.8 Wat is een voorbeeld van veilig gedrag op de werkplek?

Altijd beschermende kleding dragen als je gaat werken.

Anderen aanspreken op onveilige handelingen.

Nooit gebruik maken van gevaarlijke stoffen.

2.9 Je collega vervangt een kapot lampje boven de grote kantine- tafel. Hij staat op de kantinetafel,

schroeft de kapotte lamp uit de fitting en schroeft er een nieuwe lamp in. Waar is dit een voorbeeld

van?

Van het bewust nemen van een aanvaardbaar risico.

Van een onveilige situatie.

Van een onveilige handeling.

2.10 Wat moet je doen om veilig te kunnen werken? Ja Nee

Voorafgaand aan de werkzaamheden een LMRA uitvoeren.

Zorgen voor een opgeruimde werkplek.

Vooraf aan alle werkzaamheden een TRA uitvoeren.

Alle risico's bij de bron aanpakken.

Risicovolle werkzaamheden altijd eerst melden bij de Inspectie SZW

Gehoorbescherming dragen als het geluidsniveau heel even te hoog is

Vragen hoofdstuk 3 3.1 Gevaarlijke stoffen worden in categorieën ingedeeld. Welke categorieën zijn dat onder andere?

Brandbaar - bijtend - onschuldig.

Explosief - licht/zeer licht ontvlambaar - schadelijk.

Schadelijk - kankerverwekkend - verstikkend. 3.2 Je werkt voor een aannemer bij chemisch bedrijf. Tijdens een sluiting van de installatie zie je veel stoom vrijkomen. Op één plek zie je eenzelfde soort damp, maar je twijfelt of het wel stoom is. Wat is de juiste actie?

Je gaat naar de plek om te zien of het stoom of een ander gas is.

Je zoekt alvast een brandblusser voor als het een brandbaar gas is.

Je blijft op afstand en bespreekt de situatie onmiddellijk met een medewerker van het chemisch bedrijf.

3.3 Je hebt de opdracht om gascilinders veilig op te staan. Wat moet je doen?

De cilinders in een gasdichte ruimte opslaan.

De cilinders met een ketting vastzetten aan de muur.

De cilinders op de werkplek opslaan. 3.4 Je moet in een besloten ruimte werken. Metingen tonen aan dat de zuurstofconcentratie 18 is. Wat moet je doen om te kunnen gaan werken?

Niets. de zuurstofconcentratie is hoog genoeg.

De ruimte mechanisch beluchten en opnieuw zuurstof meten.

Een filtermasker gebruiken.

124

3.5 Je bent een magazijn aan het opruimen. Je komt allerlei jerrycans en flessen met pictogrammen tegen. Noteer de juiste voorzorgsmaatregelen bij de pictogrammen. Alleen de letters. A. Niets eten als je dit product gebruikt. B. Resten van het product niet in het riool gieten. C. Gebruik oogbescherming als je met dit product werkt. D. Niet aanraken als je zwanger bent of borstvoeding geeft.

…………………..

…………………..

…………………..

…………………..

3.6 Je moet een ruimte met een verwarmingsinstallatie slopen. Je ziet onder de verwarmingsinstallatie een vezelachtige witte plaat. Je vermoedt dat het om asbest gaat. Wat moet je doen?

Je leidinggevende en de opdrachtgever waarschuwen.

De plaat nat maken en voorzichtig in plastic verpakken en afvoeren.

Een stukje afbreken en laten testen in een laboratorium.

3.7 Je bent aan het schilderen met verf op oplosmiddelen basis. Je gebruikt terpentine om de verf wat te verdunnen en om de kozijnen te ontvetten. Je wilt samen met je collega gaan eten en je staat op het punt om je handen schoon te maken met terpentine. Je collega zegt dat je dan niet moet doen. Waarom mag je geen oplosmiddelen gebruiken om je handenschoon te maken?

Omdat dan via de ademhalingsorganen een schadelijk stof het lichaam binnendringt.

Omdat dan je huid ontvet wordt. waardor er open wonden ontstaan.

Omdat dan en schadelijke stof via de huid het lichaam binnendringt. 3.8 Om blootstelling aan gevaarlijke stoffen te voorkomen zijn er verschillende maatregelen mogelijk. Welk van de onderstaande antwoorden zijn voorbeelden van maatregelen om 'mens en bron' van elkaar te scheiden? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Een muur plaatsen tussen het afvullen van gevaarlijke stoffen en het magazijn.

Een gevaarlijke stof vervangen door een minder gevaarlijke stof.

Gevaarlijke dampen en gassen direct op de plaats waar deze ontstaan afzuigen.

Door een zuurkast te gebruiken als er gewerkt wordt met gevaarlijke stoffen.

Door grondstoffen aan te passen (tabletvorm in plaats van poedervorm).

Door de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen te gebruiken. 3.9 Wat kan het gevolg zijn als je werkzaamheden verricht in een ruimte met een te laag zuurstofconcentratie?

In de ruimte wordt de kans op brand- en explosiegevaar groter.

In de ruimte is de kans groter om bewusteloos te raken.

Er ontstaat een verkeerde mengverhouding tussen zuurstof en stikstof in de lucht waardoor de kans op een vergiftiging groter wordt.

125

3.10 Een gevarendiamant geeft inzicht over de gevaren van een gevaarlijke stof en wordt voornamelijk gebruikt bij ‘chemie’. Welk van de onderstaande beweringen zijn juist? Juist Onjuist

Het blauwe vlak geeft aan hoe groot het brandgevaar is.

Het gele vlak geeft aan in welke mate de stof reageert met een andere stof.

Als het getal 1 in het blauwe vlak staat is er weinig gevaar voor de gezondheid.

Als het getal 3 in het rode vlak staat gaat het om een zeer brandgevaarlijke stof.

Als dit pictogram in de gevarendiamant staat is er acuut kans op een vergiftiging.

Als er geen afbeelding in het witte vlak staat is water niet toegestaan als blusmiddel.

Vragen hoofdstuk 4

4.1 Je werkt als leidinggevende bij een bakkerij. De bakkerij slaat het meel op in silo's. Welke maatregelen moet je nemen om in de bakkerij een stofexplosie door het meel te voorkomen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Het gebruik van een stofzuiger bij de schoonmaak wordt vermeden.

De plaats waar het meel verwerkt wordt, is schoon.

De werknemers dragen antistatische kleding.

Opgehoopt meel op de vloer wordt met een persluchtpistool schoongeblazen.

De machines die gebruikt worden bij de productie zijn geaard. 4.2 In de bedrijfskantine heeft de mouw van de kok vlamgevat. Je besluit de brand te gaan bestrijden. Welk blusmiddel moet je gebruiken?

Brandblusser klasse C.

Zand.

Blusdeken.

4.3 Je hebt een speciale opleiding gevolgd tot heetwerkwacht. Welke taken behoren bij je nieuwe functie als heetwerkwacht? Ja Nee Iedereen die bij de werkzaamheden betrokken is, voorzien

van een brandblusapparaat.

Zorgen dat er geen brand ontstaat.

Toezien op de eisen uit de heetwerkvergunning. Tijdens het uitvoeren van de brandgevaarlijke werkzaamheden inventariseren of er de brandblusapparaten op de

heetwerkplek geschikt zijn. 4.4 Bert werkt op een bedrijfsterrein. Bert is alleen aan het werk en er is veel geluid. Hij denkt dat hij het alarmsignaal voor een gasalarm hoort. Hij is daar niet zeker van. Wat moet Bert doen?

De meldkamer bellen en vragen of er alarm is gemaakt.

De baas bellen en vragen of hij door kan werken.

Direct naar een verzamelplaats gaan.

4.5 Wat beïnvloedt een katalysator bij brand?

De rookontwikkeling van een brand.

De snelheid van een verbrandingsproces.

Het vlampunt van een vloeistof.

4.6 Bij een verbinding tussen twee leidingstukken van een brandstof-leiding zijn vlammen zichtbaar. Wat moet je als eerste doen?

De beveiliging waarschuwen.

Een collega om hulp vragen.

Brandstoftoevoer uitschakelen.

126

4.7 Ten aanzien van gasexplosiegevaar is het gevaarlijke gebied ingedeeld in 3 zoneklassen. Welke van onderstaande beschrijvingen is van toepassing op zone O?

Gebied waarbinnen een explosieve gasatmosfeer voortdurend of gedurende lange perioden regelmatig aanwezig is.

Gebied waarbinnen een explosieve gasatmosfeer bij normaal bedrijf af en toe te verwachten is.

Gebied waarbinnen een explosieve gasatmosfeer bij normaal bedrijf gering is. 4.8 Gebied 1 betekent:

Wel zuurstof maar te weinig gas, ontsteking niet mogelijk.

Wel zuurstof maar te veel gas, ontsteking niet mogelijk.

Mengverhouding juist, ontsteking mogelijk. 4.9 Bij het ontvetten van grote oppervlakken kan een explosiegevaarlijke situatie ontstaan. Dit wil je voorkomen. Je gebruikt een persoonlijke explosiemeter. Hoe moet deze ingesteld zijn?

Op 10 LEL.

Een waarde onder de onderste explosiegrens (LEL).

Op het vlampunt van de stof waarmee gewerkt wordt. 4.10 Waarom is zand een goed blusmiddel voor ontvlambare vloeistoffen die over de grond verspreid zijn?

Zand koelt de vloeistoffen af.

Zand verdringt de zuurstof.

Zand sluit de zuurstoftoevoer af.

Vragen hoofdstuk 5 5.1 Je moet de binnenkant van een opslagtank voor benzine opnieuw schilderen. Welke veiligheidsmaatregelen moet je nemen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

De elektrische apparatuur die je gaat gebruiken is geaard.

De LEL in de opslagtank moet eerst op 10 zijn.

Je gebruikt onafhankelijke adembescherming.

Er zijn blusmiddelen binnen handbereik aanwezig.

De ventilatie van de opslagtank moet uitgeschakeld zijn voor je begint met schilderen. 5.2 Je hebt vanmorgen medicijnen geslikt. Van het medicijn kun je duizeling worden. Ook het reactievermogen kan verminderen. Aan het begin van de werkdag krijg je een werkvergunning. Wat moet je doen vóórdat je met je werk begint?

Het medicijngebruik aan je leidinggevende melden.

De huisarts om andere medicijnen vragen.

Naar de bedrijfsarts gaan.

127

5.3 Je moet samen met je collega's een constructie slopen. Jij bent de houder van de werkvergunning. De werkvergunning is een dag geldig. Wat is verplicht? Ja Nee Jij moet controleren of de collega's de voorwaarden uit de

werkvergunning opvolgen. Na afloop van de werkzaamheden moeten alle collega's de

werkvergunning ondertekenen. De verstrekker van de werkvergunning moet uitleg geven

over de werkzaamheden aan jouw collega's. 5.4 Je werkt in een petrochemisch bedrijf. Voor welke werkzaamheden moet je een aanvullende werkvergunning hebben? Laswerkzaamheden in brandgevaarlijke omgevingen. Ja Nee

Reinigen van het kantoor.

Werken in een besloten ruimte.

Wat is een kenmerk van een besloten ruimte? 5.5 Wat is een kenmerk van een besloten ruimte?

Je mag er maximaal met twee personen in werken.

Een besloten ruimte is slecht toegankelijk.

Door de warmte is er altijd een te laag zuurstofpercentage. In welke situaties gebruik je een steekflens?

Om vervuiling aan de binnenkant van transportleidingen tegen te gaan.

Om product af te tappen uit een besloten ruimte.

Om de toevoerleidingen af te sluiten voordat je gaat werken in een besloten ruimte. 5.7 Je moet in een besloten ruimte lassen. Jij bent de houder van de werkvergunning. Wat moet je doen?

De werkvergunning moet je bij je houden tijdens de werkzaamheden.

Een LMRA uitvoeren voordat je begint.

De veiligheidsmaatregelen met de verstrekker van de werkvergunning bespreken. 5.8 Voor welke soort werkzaamheden is een aanvullende specifieke werkvergunning nodig?

Voor alle werkzaamheden die ‘s nachts worden uitgevoerd.

Voor alle werkzaamheden op het terrein van de opdrachtgever.

Voor alle werkzaamheden met giftige stoffen. 5.9 Op een werkvergunning staan de ‘’standaard’’ persoonlijke beschermingsmiddelen en de extra persoonlijke beschermingsmiddelen vermeld. Welke standard persoonlijke beschermingsmiddelen moeten er minimiaal worden gedragen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Veiligheidshelm.

Veiligheidsschoenen.

Gehoorbescherming.

Reddingslijn.

Een niet brand onderhoudende overall.

Veiligheidsbril.

Onafhankelijke adembescherming.

Gaspak. 5.10 Is een veiligheidswacht tijdens het werken in een besloten ruimte verplicht?

In het begin van de werkzaamheden wel en als alles veilig is kan hij weg.

Nee, tenzij het op de werkvergunning vermeldt staat.

Ja, zolang er iemand in de besloten ruimte aanwezig is moet er een veiligheidswacht aanwezig zijn.

128

Vragen hoofdstuk 6 6.1 Je moet hout afkorten om een passend raamkozijn te maken. Daarvoor gebruik je een handcirkelzaag. Wat is juist. Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

De zaagbladdiepte moet je instellen op 2 keer de kozijndikte.

De cirkelzaag moet een automatische beschermkap hebben.

Het spouwmes moet 2 keer zo dik zijn als het zaagblad.

Tijdens het zagen moet je het kozijnhout vastzetten.

De cirkelzaag moet een dodemansknop hebben. 6.2 Wat moet je in onderstaande situatie doen?

De boormachine aan de kant leggen en een andere boormachine gebruiken.

Het beschadigde netsnoer zelf vervangen door een nieuw snoer en de klus afmaken.

De boormachine niet meer gebruiken en de beschadiging melden aan je leidinggevende. 6.3 Je moet gaan werken met een vast opgestelde slijpmachine met twee slijpstenen. Je voert een inspectie uit voordat je begint. Wat is juist? Ja Nee

Beide slijpstenen moeten met hetzelfde toerental draaien.

De machine moet voorzien zijn van een CE-markering.

De kleding die je draagt mag niet loshangen. 6.4 Je moet werken met een kolomboormachine van 1,75 meter hoog. Waar moet je op letten om veilig te werken? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Het dragen van veiligheidsschoenen.

De aanwezigheid van een doorzichtig scherm tussen de boor en jou.

Een bevestiging van de kolomboormachine aan de grond.

De boortjes moeten van roestvrij staal zijn.

Voorkomen dat lang haar in de buurt van draaiende delen komt. 6.5 Door welke preventieve maatregel kunnen we veilig werken in "de omgeving" van machines?

Alle werknemers instructie geven over de bediening van de machines.

Zorgen dat de machines in volgorde van gebruik staan opgesteld.

Kiezen voor een veilige opstelling van de machines.

6.6 Je moet met een handslijpmachine werken. De slijpschijf is ver- sleten en moet worden vervangen. Welke informatie op de schijf moet je controleren om veilig te kunnen werken? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Maximaal toerental.

Datum van keuring.

Dikte van de schijf in millimeters.

Voor welk materiaal je de schijf mag gebruiken.

Jaar van fabricage.

129

6.7 Een huis moet gerenoveerd worden. Je opdracht is om een hou- ten plafond aan te brengen. Je gebruikt hiervoor een elektrische nagelmachine. Het geluidsniveau tijdens het werk is 80 dB(A). Wat is juist? Ja Nee

Je moet gehoorbescherming dragen.

De nagelmachine moet elke 2.5 jaar gekeurd worden.

Je moet de kop van de machine stevig op het plafond drukken. 6.8 Je moet in een besloten ruimte lassen. Jij bent de houder van de werkvergunning. Wat moet je doen?

De werkvergunning moet je bij je houden tijdens de werkzaamheden.

Een LMRA uitvoeren voordat je begint.

De veiligheidsmaatregelen met de verstrekker van de werkvergunning bespreken.

6.9 Iris moet 2 balken aan elkaar lassen. Zij last elektrisch. De balken liggen op schragen in een werkplaats. In de werkplaats werken ook houtbewerkers. Welke veiligheidsmaatregelen moet Iris nemen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Voldoende ventileren.

Lasgordijn plaatsen.

Blusmiddelen plaatsen.

Extra verlichting plaatsen.

Veiligheidshelm dragen.

Een laskap gebruiken in plaats van een lasbril. 6.10 Waarom is het gebruik van propaan in putten en kelders gevaarlijk?

Bij het gebruik van propaan wordt zeer veel zuurstof gebruikt. Hierdoor kan een zuurstoftekort ontstaan voor diegene die met het propaangas werkt.

Het gebruik van propaan gaat gepaard met zeer hoge temperaturen en in putten en kelders ontstaat er dan een brand.

Propaan is zwaarder dan lucht. waardoor het zich verzamelt op het laagste punt. Daardoor zal het gemakkelijk in putten en kelders aanwezig blijven en daar een explosief mengsel vormen.

Vragen hoofdstuk 7 • 7.1 Je werkt mee aan de sloop van een oude woning. Je moet een aantal synthetische keramische isolatiematerialen verwijderen. Welke veiligheidsmaatregelen moet je nemen om blootstelling aan keramische vezels te beperken? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

De materialen kleiner maken door ze te breken.

Fixeermiddel aanbrengen op de platen.

Een wegwerpoverall dragen.

Een P2-stoffilter dragen.

Een stortkoker gebruiken. 7.2 Je bent in een trappenhuis en leuning aan het plaatsen. Je krijgt de klus die dag niet af. Wat moet je doen als je naar huis gaat?

Een rood-wit lint aanbrengen op de plek waar de leuning ontbreekt.

Een rood-wit lint aanbrengen bij de toegang van de trap, zowel boven als beneden.

Een geel-zwart lint aanbrengen bij de toegang van de trap, zowel boven als beneden. 7.3 Je bent aan het metselen en je moet de betonmolen bijvullen met zand en cement. Bij het vullen van de betonmolen moet je vaak je romp draaien en buigen. Welke maatregel moet je nemen om de lichamelijke belasting te verminderen?

De betonmolen maximaal voor de helft vullen.

Door regelmatig een korte pauze inlassen.

Door sneller bij te vullen zodat de romp minder lang wordt belast. 7.4 Wat is de beste manier om vallen en struikelen op de werkplek te vermijden?

Door de werkplek na het werk op te ruimen.

Door te zorgen voor een stroeve vloer.

Door extra vaak schoon te laten maken.

130

7.5 Wat is de belangrijkste veiligheidsregel bij het traplopen?

Gebruik alle treden en sla er geen over.

Loop net zo snel naar beneden als naar boven.

Houd met één hand de leuning vast.

7.6 Door middel van het scheiden van mens en gevaar kan het risico bij het lopen worden weggenomen. Hoe gebeurt dit?

Door een ongeval te melden aan de arbodienst.

Door een vrij looppad op de vloer te schilderen.

Door in de tooiboxmeeting het personeel te informeren.

7.7 Wat is een specifiek gevaar bij sloopwerkzaamheden?

Vallend sloopmateriaal.

Het ontstaan van stofwolken.

Bekneld raken tussen bewegende delen.

7.8 Je moet voor je werk regelmatig tillen. Wat is juist om veilig te kunnen tillen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Til altijd met twee handen en zorg ervoor dat beide voeten op de vloer staan.

Til met een gebogen rug en rechte benen.

Til zwaardere lasten iets verder van het lichaam af.

Loop achteruit indien het zicht wordt belemmerd.

Neem gegoeg pauze om vermoeidheid te voorkomen.

Luister naar het eigen lichaam en forceer niets bij klachten.

7.9 Welk van de volgende hulpmiddelen is een hulpmiddel bij het tillen?

Een koevoet.

Eentang.

Een drevel.

7.10 Waardoor wordt struikelen, uitglijden of verstappen vaak veroorzaakt?

Door de aanwezigheid van bijvoorbeeld verlengkabels of verpakkingsmateriaal over een looppad.

Door het niet dragen van veiligheidsschoenen.

Door het niet goed markeren of afzetten van looppaden.

Vragen hoofdstuk 8

8.1 Je gaat hijsen met een handtakel en hijsbanden. De handtakel hangt aan een hijsstelling. De lasten die je moet hijsen wegen minder dan 250 kg. Welke veiligheidsaspecten moet je controleren voordat je gaat hijsen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

De afwezigheid van beschadigingen aan de hijsgereedschappen.

De mogelijkheid tot omvallen van de hele hijsstelling.

De aanwezigheid van een groen stellinglabel.

De aanwezigheid van een CE-teken op de lasten.

De maximaal toelaatbare last van de handtakel. 8.2 Je moet gaan werken in een uitgraving van 1,50 meter diep op een industrieel terrein. Met welke gevaren moet je rekening houden? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Verontreinigde grond.

Elektrocutie gevaar.

Verdrinkingsgevaar.

Vrijkomen van giftige dampen. 8.3 Wanneer mag je met een vorkheftruck personen in een werkbak op de vorken opheffen?

Als de vorkheftruck gekeurd is.

Nooit.

Als de vorkheftruck en de werkbak hiervoor gekeurd zijn.

131

8.4 Je werkt met een hijswerktuig. Welke algemene veiligheidsmaatregel moet je nemen?

De last op een goede manier aanslaan.

De last mag niet glad zijn.

De last mag geen scherpe randen hebben. 8.5 Welk van onderstaande instrumenten is een hijstoestel zonder aandrijving?

Een hijsbak.

Een loopkat.

Een takel. 8.6 Je moet op de openbare weg werken aan een gasleiding die op 1 meter diep ligt. Hiervoor moet je een sleuf graven. Welke veiligheidsmaatregelen zijn hierbij nodig? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Alleen graven met een graafmachine met een niet getande graafbak.

Gereedschappen zo dicht mogelijk bij de uitgraving plaatsen.

Niet roken in de uitgravingen en onmiddellijke omgeving.

Om de kans op beschadigingen te beperken. geen proefsleuven graven.

8.7 Wat is een regel bij het gebruik van kettingen?

Werk altijd met z'n tweeën.

Draai de bouten van de sluitingen helemaal aan.

Vet de ketting in voordat je gaat hijsen.

8.8 Wat is één van de veiligheidseisen bij het werken met een hijswerktuig?

Het hijswerktuig mag niet gebruikt worden bij windkracht 4.

Het hijswerktuig moet de juiste werkbelasting hebben.

Het hijswerktuig moet op een betonnen ondergrond staan. 8.9 Wat is een risico bij het gebruik van een vorkheftruck?

Het aanrijden van personen.

Vervuiling van de last.

Gehoorschade voor de omstanders. 8.10 Hoe werk je veilig met een palletwagen?

Trekken in plaats van duwen.

Een achteruitkijkspiegel gebruiken op je palletwagen.

Rijden op een gelijkmatige ondergrond.

Vragen hoofdstuk 9 9.1 Voor het gebruik van een steiger/stelling gelden bepaalde regels. Welke van de onderstaande beweringen zijn juist? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Een steigervloer moet beveiligd worden met een leuning op 1,5 hoogte.

Op een steigerkaart staat of de steiger/stellig betreden mag worden.

Op een hangbruginstallatie moet je een veiligheidsharnas dragen.

Je mag op een steigervloer zelf een leuning aanbrengen. 9.2 Hans en Hassan hebben hun hangbruginstallatie r gebruiksklaar gemaakt. Ze willen eerst koffie gaan drinken, voordat ze gaan werken. Wat is juist?

Ze moeten de steiger eerst testen voordat ze koffie gaan drinken.

Iemand moet achterblijven bij de hangsteiger.

Ze moeten de harnasgordels afdoen wanneer ze koffie gaan drinken. 9.3 Je moet de opstaande dakrand van een kantoorgebouw inspecteren. Het gebouw heeft vijf verdiepingen. Op het platte dak is geen dakrandbeveiliging aanwezig. Hoe kun je deze inspectie veilig doen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Vanuit een hoogwerker.

Vanaf een ladder tegen de gevel.

Vanaf een loopplank op het dak.

Vanaf een steiger aan de gevel.

132

9.4 Je bent alleen op de zesde verdieping en collega's zijn al beneden. Je ziet ineens dat de leuning stuk is. Wat moet je nu doen?

Je zet de zone af en informeert de collega die de leuning kan herstellen.

Je blijft bij de kapotte leuning staan en je roept één van je collega's.

Je haalt een leuning van een lagere verdieping weg en vervangt hiermee de kapotte leuning. 9.5 Op de 2e etage ontdekt je een gat in een betonnen buitenmuur vanaf vloerhoogte. Hier wordt later nog een raamkozijn geplaatst. Wat zijn goede veiligheidsmaatregelen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Afzetten met een stevig hekwerk.

De opening afzetten met rood-wit lint.

Waarschuwingsborden plaatsen.

Het toegangsgebied blokkeren.

9.6 Wanneer moet je een veiligheidsharnas dragen bij het werken op een dak?

Vanaf een hoogte van 4 meter.

Als een collectieve beveiliging niet mogelijk is.

Altijd op hellende daken.

9.7 Je moet een aantal kozijnen op een tweede verdieping controleren. Om de kozijn te controleren maak je gebruik van een ladder. Wat zijn goede veiligheidsmaatregelen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Stel een ladder op onder een hoek van circa 75°.

Borg de ladder aan de onderzijde tegen zijdelings wegglijden.

Plaats de ladder op een stevige ondergrond.

De toegang tot de ladder blokkeren als je eenmaal op de ladder staat.

Zorg dat er altijd drie contacten punten zijn met de ladder.

Beklim de ladder met zware lasten met de rug naar de ladder toe. 9.8 Wat is het doel van een steigerkaart of stellingkaart?

De kaart geeft aan welk materiaal de steigerdelen of stellingdelen zijn gemaakt.

De kaart geeft aan hoe lang de steiger of stelling zonder keuring gebruikt mag worden.

De kaart geeft aan of de steiger of stelling betreden mag worden of niet. 9.10 Je gaat de cementvoegen van een buitenmuur uithakken op 10 meter hoogte. De werkzaamheden zullen ongeveer een week duren. Welke maatregelen moet je nemen om veilig te kunnen werken? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Werkhandschoenen dragen.

Goedgekeurde steiger gebruiken.

Een ladder van minimaal 12 meter gebruiken.

Veiligheidsharnas dragen.

Filtermasker dragen.

Vragen hoofdstuk 10

10.1 Waarom worden installaties geaard?

Om een geleidende verbinding te maken.

Om het ontstaan van een spanningsverschil weg te laten vloeien.

Voor het isoleren van een elektrische installatie zodat er een spanningsverschil kan ontstaan.

10.2 Wat is een maatregel tegen de gevaren van elektrocutie?

Een nulspanningsschakelaar.

Een dodemansknop.

Aardlekbeveiliging.

133

10.3 Frits Vonk heeft een elektrische boormachine. Het stopcontact dat Frits gebruikt is niet geaard. Om veilig te kunnen werken, moet de boormachine dubbel geïsoleerd zijn. Welk pictogram moet op zijn boormachine staan om te kunnen weten dat de boormachine dubbel geïsoleerd is?

10.4 Hoe voorkom je ongevallen door statische elektriciteit?

Door machines en ander apparatuur te aarden.

Door alleen te werken met ergonomische machines.

Door machines alleen te laten bedienen door voldoend onderricht persoon (VOP). 10.5 Wat is de belangrijkste ongevalsoorzaak bij het gebruik van elektrische toestellen?

Korte aansluitsnoeren.

Trillingen.

Beschadigde isolatie van de leidingen.

10.6 De stroomsterkte bij stroomdoorgang door het lichaam kan dodelijk zijn. Waar hangt dit van af?

Van de grootte van het aanrakingsoppervlak en de mate van contact.

Van de leeftijd en de lengte van de getroffene.

Van de lengte, de dikte en het materiaal van de stroomdraad. 10.7 Hoe kan statische elektriciteit bij het transport van vloeistoffen door leidingen beperkt worden?

Door de stroomsnelheid verlagen.

Door de stroomsnelheid verhogen.

Door vloeistoffen tegen elkaar in te laten stromen.

10.8 Mag een leek, met toestemming van een deskundige, werken aan onder spanning staande elektrische installaties?

Ja, alleen als de deskundige constant geraadpleegd kan worden.

Ja. als de leek ouder is dan 21 jaar.

Nee, nooit.

10.9 Wat doet een aardlekschakelaar?

Deze controleert de installatie op juiste aardverbindingen.

Deze schakelt de spanning af bij een bepaalde lekstroom.

Deze werkt als een kunstmatige aarde die in veel installaties nodig is. 10.10 Wat speelt een rol bij het ontstaan en de grootte van een elektrische vlamboog? De dikte van de spanningvoerende delen.

De dikte van de spanningvoerende delen

De duur van het contact tussen de spanningvoerende delen.

De mogelijke stroomsterkte op de spanningvoerende delen.

134

Vragen hoofdstuk 11 11.1 Voor aanvang van je werkzaamheden op een steil dak controleer je het veiligheidsharnas. Je ziet dat de banden op verschillende plekken beginnen te rafelen. Wat moet je doen?

Niets want het rafelen van de banden levert nog geen risico's op.

Een ander, gekeurd, veiligheidsharnas vragen aan je leidinggevende.

Je voert zelf een herkeuring uit en stelt het harnas buiten dienst. 11.2 Je werkt in een chemisch bedrijf waar je regelmatig bijtende producten afweegt. Welke kleding biedt voldoende bescherming? Ja Nee

Een chemicaliënpak.

Een kunststoffen schort.

Een katoenen overall. 11.3 Je gaat op een bedrijfsterrein werken. Voordat je het terrein oprijdt, passeer je het volgende bord. Op de werkvergunning staat dat je gehoorbescherming moet dragen. Je gaat nu zonder gereedschap een klem plaatsen. Hierbij maak je geen hard geluid. Welke PBM's moet je dragen? Ja Nee

Gehoorbescherming.

Veiligheidsschoenen.

Veiligheidsbril.

Helm.

Brandvertragende kleding. 11.4 Je gaat cementvoegen van een buitenmuur uithakken op 10 meter hoogte. De werkzaamheden zullen de gehele week duren. Het geluidsniveau is 75 dB(A). Welke maatregelen moet je nemen om veilig te kunnen werken? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Werkhandschoenen dragen.

Gehoorbescherming dragen.

Gehoorbescherming dragen.

Filtermasker dragen.

Goedgekeurde steiger gebruiken.

Harnasgordeldragen.

Een ladder van minimaal 12 meter gebruiken. 11.5 Je werkt in de bouw. Bij je werkzaamheden komt giftig stof vrij. Welk filtermasker moet je gebruiken?

Type Pl.

Type P2.

Type P3. 11.6 Je werkt op een bouwplaats. Je wilt je voeten beschermen met veiligheidsschoenen. Wat zorgt voor voldoende bescherming? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Antistatische bescherming.

Een versterkte neus.

Een antislipzool.

Een versterkte zool.

Geschikt voor droge omstandigheden. 11.7 Je bent schoonmaker van beroep. Je gebruikt dagelijks chemische producten. Waarvan moeten je beschermende handschoenen gemaakt zijn? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Van rubber.

Van brandvertragend materiaal.

Van kunststof.

Van leer.

Van stof.

Van antistatische stof

135

11.8 Je moet een houtengevel van een huis schuren. Daarvoor gebruik je een elektrische handschuurmachine. Welke adembescherming is daarbij minimaal nodig?

Een halfgelaatsmasker met filterbussen.

Een volgelaatsmasker met luchtflessen.

Een wegwerpmasker (een snuitje). 11.9 Plaats de werkzaamheden bij de juiste oog- of gelaatsbescherming. Alleen de letters. A. Schoonmaakwerkzaamheden met een hogedrukreiniger. B. Schoonmaakwerkzaamheden aan een plafond met een schoonmaakmiddel. C. Schoonmaakwerkzaamheden met een gevaarlijke vloeistof. D. Autogeen lassen.

…………………..

…………………..

…………………..

…………………..

Vragen hoofdstuk 12 12.1 Je voert onderhoudswerkzaamheden uit in een petrochemisch bedrijf. Op een gegeven moment hoor je een luide knal. Een tank met gevaarlijke stoffen is in brand gevlogen en ontploft. Wat moet je doen? Ja Nee

Je gaat direct naar de plaats van het ongeval.

Je onderbreekt onmiddellijk het werk.

Je volgt de regels zoals vermeld bij de introductie in het bedrijf.

12.2 Wat is het doel van een bedrijfsnoodplan?

Het doel hiervan is om de gevolgen van een noodsituatie in kaart te brengen.

Het doel hiervan is om de gevolgen van een noodsituatie te beperken.

Het doel hiervan is om de oorzaken van een noodsituatie te beperken. 12.3 Plaats de werkzaamheden bij de juiste pictogrammen. Alleen de letters. A. Hijswerkzaamheden. B. Werkzaamheden in een koelcel. C. Laden en lossen van brandstoffen. D. Werken in een transformatorhuis.

136

12.4 Wat is het doel van een evacuatieoefening?

Uitzoeken van het meest geschikte evacuatiesignaal.

Nagaan of externe hulpdiensten tijdig ter plaatse zullen zijn.

Het personeel voorbereiden op noodsituaties.

12.5 Wat betekent dit plaatje?

Waar je naar toe kunt gaan als je elkaar kwijt bent.

Waar men zich moet verzamelen voor aanvang van de werkzaamheden.

Waar men zich moet verzamelen bij een evacuatie. 12.6 Hoe ziet een verbodsbord voor de bouwplaats eruit?

Een rond wit bord met een blauw symbool.

Een rond Wit bord met een rode rand en een rode diagonale streep.

Een ruitvormig oranje bord met daarin een wit symbool. 12.7 Wat zijn de verschillende fases bij de bestrijding van een noodsituatie?

Eerst melden, dan handelingen en maatregelen treffen en na afloop beëindigen.

Eerst melden, dan maatregelen en handelingen treffen en na afloop beëindigen.

Eerst handelen en maatregelen treffen, dan melden en na afloop beëndigen.

12.8 Wat betekent dit plaatje?

De richtIng naar de nooddeur.

Weg naar brandbestrijdingsmateriaal.

Rechts aanhouden bij een evacuatie.

Wat staat onder andere in een bedrijfsnoodplan vermeld?

De fasering bij bestrijding van noodsituaties.

Wanneer de evacuatieoefening wordt gehouden.

WelKe stiffen en processen op het terrein voor een noodsituatie kunnen zorgen.

Wat betekent dit plaatje?

Biologisch gevaar.

Gevaar voor laserstraal.

Gevaar voor radioactieve stoffen.

137

Vragen hoofdstuk 13 13.1 Je bent operationeel leidinggevende van een team ervaren mede- werkers. Je ziet dat één van je medewerkers met een cirkelzaag werkt waarvan de keuring net is verlopen. Wat moet je doen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Je organiseert een bijeenkomst voor het team om de kennis over veilig werken op te frissen.

Je adviseert de werkgever om een cirkelzaag ter beschikking te stellen die voldoet aan de veiligheideisen.

Je laat de medewerker stoppen met de klus met de cirkelzaag want dit is een erg gevaarlijke situatie.

Je geeft de medewerker een nieuwe keuringssticker om op de cirkelzaag aan te brengen. 13.2 Eén van je medewerkers werkt zonder gehoorbescherming met een kettingzaag. Als je de medewerker erop aanspreekt, geeft hij aan dat hij de gehoorbescherming niet fijn vindt zitten. Hoe kun je hem motiveren om wel gehoorbescherming te dragen wanneer dat nodig is? Ja Nee Niet meer handelen als de medewerker een volgende keer weer geen gehoorbescherming draagt, het is dan zijn eigen

verantwoordelijkheid. Hem informeren over het risico op gehoorschade.

Zorgen voor aangepaste gehoorbescherming. Collega's van de medewerker vragen om in te grijpen als hij

geen gehoorbescherming draagt terwijl dan wel nodig is. 13.3 Welke persoonlijke factor kan leiden tot een ongeval?

Een onjuiste werkmethode.

Onvoldoende stressbestendigheid.

Onvoldoende voorbereiding. 13.4 Hoe kunt je medewerkers stimuleren om veilig te werken?

Door de toegang tot de werkplek te verbeteren.

Door persoonlijke beschermingsmiddelen periodiek te controleren.

Door hen te laten zorgen voor een opgeruimde werkplek.

13.5 Eén van je nieuwe medewerkers laat per ongeluk een hamer naar beneden vallen van 8 meter hoog.

Een collega kan de hamer nog maar net ontwijken. Je komt hier bij toeval achter als je enkele

medewerkers erover hoort praten. Je roept alle medewerkers samen om het voorval te bespreken. Wat

moet je benadrukken tijdens dit overleg?

Ja Nee

Dat dergelijke incidenten bij de leidinggevende gemeld moeten worden.

Dat het dragen van een veiligheidshelm verplicht is.

Dat het voorval een arbeidsongeval is.

13.6 Je bent leidinggevende. Tijdens één van je observatierondes let je op het veiligheidsgedrag van de

vorkheftruckbestuurders in het magazijn. Waar moet je op letten?

Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Of de chauffeurs een veiligheidsgordel dragen.

Of de noodverlichting in het magazijn werkt.

Of de chauffeurs de snelheidsregels respecteren.

Of de chauffeurs rekening houden met collega's in de werkomgeving.

Of de vorkheftrucks, de palletwagens en de stapelaars gekeurd zijn.

13.7 Je werkt als leidinggevende in de metaalbewerkende sector. In deze sector komt oogletsel vaak voor. Wat is de juiste aanpak om dit in je eigen bedrijf te voorkomen?

De ervaren medewerkers zelf laten bepalen wanneer ze hun veiligheidsbril dragen.

Erop toezien dat de medewerkers hun veiligheidsbril dragen als dat volgens de instructies nodig is.

Iedereen in het bedrijf verplichten om bij alle werkzaamheden een veiligheidsbril te dragen.

138

13.8 Je hebt de leiding over medewerkers die werk uitvoeren op een steiger van 8 meter hoog. Aan welke gedragsregels moet je je houden? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Extra toezicht instellen als de leuning korte tijd door de medewerkers verwijderd wordt.

Alleen op verzoek van de medewerkers langskomen als ze aan het werk zijn op de steiger.

Regelmatig controleren of de medewerkers de steiger intact laten.

Er op toezien dat de medewerkers geen materialen of gereedschappen laten rondslingeren op de steiger.

13.9 Je hebt de leiding over een team lassers. Zij gaan volgende week van start in een petrochemisch bedrijf waar ze in een besloten ruimte laswerken moeten uitvoeren. Welke maatregelen moet je nemen om dewerkzaamheden veilig te laten verlopen? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

Werkwijze bepalen voor het lassen in de besloten ruimte en dit bespreken met de medewerkers.

Zorgen voor plaatselijke afzuiging.

Alleen lassen met zuurstof en acetyleen toestaan.

Minimaal twee veiligheidswachten aanwezig laten zijn. 13.10 Wat is het doel van arbeidskundige werkvoorbereiding?

Het vaststellen van een veilige werkwijze die geen nadelige gevolgen voor de gezondheid heeft.

Het vaststellen van de werktijden die nodig zijn om de uitvoering volgens planning te laten verlopen.

Het vaststellen van het aantal werknemers dat noodzakelijk is voor het uitvoeren van de werkzaamheden.

Vragen hoofdstuk 14 14.1 Een opdrachtgever huurt vier verschillende aannemers in. Werknemers van de vier aannemers werken samen op dezelfde bouwplaats. Welke verplichtingen heeft deze opdrachtgever volgens de V&G-wetgeving? Meerdere antwoorden kunnen juist zijn.

De vereiste persoonlijke beschermingsmiddelen beschikbaar stellen aan de aannemers.

De samenwerking tussen de aannemers bij de uitvoering van veiligheid- en gezondheidsmaatregelen coördineren.

Toezicht houden op de naleving van de V&G-wetgeving.

Een veiligheids- en gezondheidsplan opstellen voor elke werknemer van de aannemers. 14.2 Waarvoor moet een werkgever een bedrijfsarts inschakelen? Ja Nee

Keuren van ergonomische bureaustoelen. Vaststellen of een werknemer geschikt is voor het werken

met een torenkraan. Uitvoeren van periodiek onderzoek bij personen die werken

met gevaarlijke stoffen. 14.3 Wat wordt volgens de Arbowet onder de risico-inventarisatie verstaan?

Op basis van de risico-inventarisatie bepalen welke maatregelen genomen kunnen worden om de gebleken risico's te verminderen.

Schriftelijke inventarisatie, al dan niet met ondersteuning van een Arbodienst. welke risico's er op de werkplek aanwezig kunnen zijn.

Inventarisatie, al dan niet schriftelijk, welke verplicht is uitgevoerd door een Arbodienst waarbij de grootste knelpunten met betrekking tot veiligheid en gezondheid worden vastgelegd.

14.4 Kan een algemene veiligheidsregel betrekking hebben op het scheiden van afval?

Ja, want als afvalstoffen met elkaar in aanraking komen, kunnen ze tot gevaarlijke reacties leiden.

Nee, want afval heeft geen invloed op veiligheid en gezondheid.

Nee, want afvalscheiding is alleen een milieuregel. 14.5 Wat is de betekenis van het begrip 'redelijkerwijs clausule' in het kader van de V&G wetgeving?

Streven naar de bronaanpak en als dit niet mogelijk is, is afschermen of isoleren als optie mogelijk.

Streven naar de bronaanpak of hoogste niveau van bescherming, als dit onvoldoende mogelijk is, moet naar andere oplossingen worden gezocht zoals eliminatie of vervanging.

139

Streven naar de bronaanpak of hoogste niveau van bescherming, als dit niet mogelijk of niet haalbaar is dan pas mag een lager niveau worden toegepast.

14.6 Wat zijn verplichtingen voor de werkgever ten aanzien van beleidsvoering op het gebied van Veiligheid,Gezondheid en Milieu?

Risico-Inventarisatieverslag door de ondernemingsraad laten vervaardigen.

Ziekteverzuimbeleid voeren en het opstellen van een plan van aanpak naar aanleiding van de RI&E.

In het geval van disfunctioneren en niet op de juiste manier de taak vervullen de RI&E opnieuw uitvoeren en met deze gegevens een nieuw plan van aanpak opstellen.

14.7 Op welke wijze kan het doel van de Wet Milieubeheer worden verwezenlijkt?

Emissie verhogen.

Afvalstromen in kaart brengen.

Productieprocessen aanpassen.

14.8 Wat staat onder andere in het V&G-plan?

De aansprakelijkheid met betrekking tot de vergunningplicht.

De manier van toezicht. de te treffen voorzieningen en de wijze van samenwerking.

De afvalstromen beheersen en de milieu rapportage. 14.9 Wat is de rol van de Arbodienst inzake de Risico-Inventarisatie en –Evaluatie (RI&E)?

Ondersteuning van de preventiemedewerker bij het toetsen van het plan van aanpak.

Het vervaardigen van het plan van aanpak en de presentatie van het geheel aan de OR of PV.

Toetsen of de inhoud volledig en Arbo breed is en goedkeuren. 14.10 Welke partij stelt een V&G-plan ontwerpfase op?

De opdrachtnemer.

De opdrachtgever.

De werkvoorbereider.

Vragen hoofdstuk 15 15.1 Met hoeveel dB(A) neemt het geluids(druk)niveau af, als de afstand tot de geluidsbron wordt verdubbeld?

Met ongeveer 2 dB(A).

Met ongeveer 3 dB(A).

Met ongeveer 6 dB(A). 15.2 Wanneer verdient staand werk de voorkeur boven zittend werk?

Als de werknemer het beter vindt om te blijven staan, dan mag hij dit doen.

Als de werknemer vaak laag, hoog of ver van het lichaam moet reiken.

Als er geen plaats is om een stoel neer te zetten. 15.3 Welke factoren bepalen de lichamelijke belasting bij het uitvoeren van werk?

Inspanning, beweging en werkhouding.

Inspanning, rustperiodes, statische en dynamische belasting.

Afwisseling, werkhouding, statische en dynamische factoren.

15.4 Bij welke geluids{druk)niveau moet een werkgever direct maatregelen treffen om het geluids{druk)niveau te verlagen?

80 dB(A).

85 dB(A).

87 dB(A).

Waardoor kan gehoorverlies ontstaan?

Wanneer het gehoor een tekort aan geluid te verwerken krijgt, kan het gehoor dit niet verwerken.

Wanneer het gehoor een teveel aan geluid te verwerken krijgt, raakt het verdoofd en heeft het een rustperiode nodig anders sterft het af.

Wanneer het gehoor zelden een teveel aan geluid te verwerken krijgt, kan het gehoor hier niet aanwennen.

140

Wat is statische belasting?

Belasting door voortdurend aangespannen houden van spieren.

Belasting veroorzaakt door achtereenvolgens aangespannen en ontspannen van spieren.

Belasting veroorzaakt door het contactoppervlak het lichaam met een last. Hoe weet je of er stralingsgevaar dreigt?

De betreffende werkplek wordt afgezet en voorzien van een waarschuwingsbord.

Alle medewerkers ontvangen hierover persoonlijk bericht.

Er gaat een oranje waarschuwingsvlag omhoog. 15.8 Welke factoren beïnvloeden het klimaat?

Temperatuur en tocht.

Vochtigheid en geluidssterkte.

Stralingswarmte en verlichtingscontrast.

15.9 Waaraan kan men blijvend gehoorverlies herkennen?

Doordat men sommige tonen beter gaat horen dan andere.

Het produceren van extra oorsmeer.

Moeite hebben met het volgen van een gesprek in een rumoerige omgeving. 15.10 Welk aandachtspunt is belangrijk bij het bepalen van de juiste verlichting?

De aanschafkosten mogen niet te hoog zijn.

De lampen die reeds in gebruik zijn, moeten ingesteld kunnen worden.

Het voorkomen van weerspiegelend licht.

141

Antwoorden Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3

1.1 B 2.1 B 3.1 B

1.2 B 2.2 A,D,E 3.2 C

1.3 C 2.3 A 3.3 Ja: 2

1.4 A 2.4 B Nee: 1,3

1.5 1-4, 2-2, 3-1, 4-3 2.5 E,A,C,B,D 3.4 B

1.6 C 2.6 A 3.5 D,A,C,B

1.7 C 2.7 C 3.6 A

1.8 A 2.8 B 3.7 C

1.9 B,C,F 2.9 C 3.8 A

1.10 C 2.10 Ja: 1,2,6 3.9 B

Nee:3,4,5 3.10 Juist: 2,3,4

Onjuist:1,5,6

Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6

4.1 B,C,E 5.1 A,C,D 6.1 B,D,E

4.2 C 5.2 A 6.2 C

4.3 Ja: 2,3 5.3

Ja: 1 6.3 Ja: 2,3

Nee: 1,4 Nee: 2,3 Nee: 1

4.4 C 5.4 Ja: 1,3 6.4 B,C,E

4.5 B Nee: 2 6.5 C

4.6 C 5.5 B 6.6 A,D

4.7 A 5.6 C 6.7 Ja: 3

4.8 B 5.7 Ja: 1,2,3 Nee: 1,2

4.9 A Nee: 6.8 Ja: 1,2,3

4.10 C 5.8 C Nee:

5.9 A,B,E,F 6.9 A,B,C,F

5.10 C 6.10 C

Hoofdstuk 7 Hoofdstuk 8 Hoofdstuk 9

7.1 B,C,D 8.1 A,B,E 9.1 B,C

7.2 B 8.2 A,D 9.2 B

7.3 B 8.3 C 9.3 A,D

7.4 A 8.4 A 9.4 A

7.5 C 8.5 C 9.5 A,D

7.6 B 8.6 A,D 9.6 B

7.7 A 8.7 B 9.7 A,C,E

7.8 A,E,F 8.8 B 9.8 C

7.9 B 8.9 A 9.9 A,B,E

7.10 A 8.10 C

Hoofdstuk 10 Hoofdstuk 11 Hoofdstuk 12

10.1 B 11.1 B 12.1 Ja: 2,3

10.2 C 11.2 Ja: 1,2 Nee: 1

10.3 B Nee: 3 12.2 B

10.4 A 11.3 Ja: 1,3,4 12.3 C,A,D,B

10.5 C Nee:2,5, 12.4 C

10.6 A 11.4 A,C,D 12.5 C

10.7 A 11.5 C 12.6 B

10.8 C 11.6 B,C,D 12.7 A

10.9 B 11.7 A,C 12.8 B

10.10 C 11.8 C 12.9 A

11.9 B,D,C,A 12.10

11.10 C

142

Hoofdstuk 13 Hoofdstuk 14 Hoofdstuk 15

13.1 B 14.1 B,C 15.1 C

13.2 Ja: 2,3 14.2

Ja: 2,3 15.2 B

Nee: 1,4 Nee: 1 15.3 A

13.3 B 14.3 B 15.4 C

13.4 C 14.4 A 15.5 B

13.5 Ja: 1,2 14.5 C 15.6 B

Nee: 3 14.6 B 15.7 A

13.6 A,C,D 14.7 C 15.8 A

13.7 B 14.8 B 15.9 C

13.8 C,D 14.9 C 15.10 C

13.9 A,B

13.10 A 14.10 B

Tips voor het examen • Neem de tijd

• Lees de vragen rustig door

• Bedenk eerst zelf het goede antwoord en kijk dan of dat antwoord erbij staat.

• Streep eerst de antwoorden weg die volgens jou fout zijn.

• Sla de vraag waarvan je het antwoord niet weet eerst over en ga verder met de volgende vraag

• Meestal is de eerste ingeving goed, verander pas een antwoord als je er heel zeker van bent.

• Sla geen bladzijden over. Ingeleverd is ingeleverd. Veel succes