Van PulsApp naar PulsUp Delen van stromen als verdienmodel voor verduurzaming

Verslag onderzoek 2015-2016

Superuse Studios

Rotterdam, november 2016

2

Inhoudsopgave

0. Inleiding p. 3

1. Van PulsApp naar PulsUp p. 4

2. Verslag activiteiten p. 5

a De werving

b De workshops

c Individuele gesprekken

3. Belangrijkste lessen p. 7

a Ondernemersbetrokkenheid

b Netwerk en vertrouwen

c PulsApp als middel, niet als doel

d Stimulansen uit de omgeving

4. Voorwaarden voor succesvolle implementatie p. 9

5. Permanente uitwisseling van reststromen p. 12

a Kamer van uitwisseling

b Programma van eisen PulsApp

6. Businessmodel p. 13

7. Samenvatting hoofdpunten p. 16

Bijlagen:

A. Deelnemers workshops

B. Maart 2016, Artikel “Nederland MVO” bijlage bij het Financieel Dagblad

C. Uitnodigingen & Flyermateriaal PulsUp

D. Ervaringen in De Binckhorst, Den Haag

E. Business Model Canvas

3

0. Inleiding

Begin 2015 ontving Superuse Studios de positieve uitslag op de subsidie-aanvraag voor het project

PulsApp van het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie. In dit verslag zijn de bevindingen van

het na de toekenning samengestelde projectteam te lezen in relatie tot de in de aanvraag gestelde

doelen.

De geformuleerde doelen waren:

Het tot stand brengen van nieuwe kruisverbanden

Optimalisatie van stromen

Het versterken van de entiteit Spaanse Polder

Het ontwikkelen van een ecosysteem

Versterken van samenwerking en vertrouwen

Vergaren van realtime data om te kunnen anticiperen op de dynamiek

In het verslag gaan we achtereenvolgens in op het proces en op de concreet ondernomen

activiteiten. Dan volgt een tussenhoofdstuk waarin we de activiteiten koppelen aan de

geformuleerde doelstellingen. Centraal hierin staat de doelgroep. In hoeverre zijn we er in geslaagd

de op het bedrijventerrein Spaanse Polder gevestigde bedrijven en andere bij De Spaanse Polder

betrokken instanties te interesseren voor ons ‘reststromen’model.

Uit die reflectie destilleren we een aantal conclusies met betrekking tot randvoorwaarden, het

uitwisselingsplatform en het businessmodel.

De inhoud van het plan overtuigt en hieronder leest u hoe het plan de eerste praktijktoets heeft

doorstaan. Het verslag start met een verhalende samenvatting en eindigt met een samenvatting van

de hoofdpunten.

4

1. Van PulsApp naar PulsUp

PulsApp: platform voor uitwisseling reststromen Bedrijven en ook de overheid hebben veel te winnen bij de uitwisseling van reststromen, ongebruikte ruimte en logistieke bewegingen. Superuse Studios ontwikkelt daarvoor een platform dat idealiter als een neutrale Kamer van Uitwisseling gaat fungeren. Veel bedrijven zouden kosten kunnen besparen door reststromen, ruimte en transport met elkaar te delen. Alleen hebben zelfs bedrijven die vlak bij elkaar zijn gevestigd meestal geen idee wat er bij de buren gebeurt en wat zij zouden kunnen delen. Onderzoeks- en ontwerpstudio Superuse Studios uit Rotterdam, al 17 jaar actief met het nuttig verwerken van afval en reststromen, wil daar verandering in brengen met het online platform PulsApp, onderdeel van een breder programma dat PulsUp! is gedoopt. Het project is het resultaat van een eerder vanuit de AARO open oproep 'Ontwerpen aan de Smart City’ verstrekte startsubsidie ter waarde van €10.000,-. Superuse Studios stelde vast dat veel oudere bedrijventerreinen uit de jaren zeventig, tachtig en negentig van de vorige eeuw te maken hebben met leegstand en inefficiëntie. Tussen de verschillende bedrijven bestaan grote verschillen in dynamiek, ruimtevraag, levensduur en ambities, wat bij elkaar in vakkringen ook wel puls wordt genoemd. Proefgebied Superuse Studios stelde voor om het bedrijventerrein De Spaanse Polder, een 190 hectare groot bedrijventerrein tussen Schiedam en Rotterdam, als proefgebied te nemen voor de ontwikkeling van de PulsApp. Het idee was om van de 650 bedrijven in het gebied de reststromen, het ruimtegebruik en de transportbewegingen in kaart te brengen, om zicht te krijgen op de mogelijkheden om zaken uit te wisselen en te delen. ‘We hebben veel tijd en energie gestoken in het bereiken van de ondernemers, onder meer via ondernemersverenigingen en later ook rechtstreeks,’ zegt Floris Schiferli van Superuse Studios. ‘Maar het bleek erg lastig om bedrijven en met name de kleinere ondernemers te interesseren. Tot we in contact kwamen met Irado, een afvalverwerkend bedrijf, dat er wel oren naar bleek te hebben om PulsApp als een service aan hun klanten aan te bieden. Toen kwamen we op interessant terrein. We merkten dat afvalinzamelaars een betere route bieden om reststromen uit te wisselen.’ Workshops Ook met de hulp van Irado bleek het nog niet eenvoudig een helder beeld te krijgen van de beschikbare reststromen en waar die nuttig gebruikt kunnen worden. Om daar meer grip op te krijgen is de zogenaamde linkdifferent workshop ontwikkeld die bedrijven helpt om te inventariseren wat ze over hebben en wat ze nodig hebben. Een Pulsscout, een vertrouwenspersoon die de taal van de ondernemers spreekt, is bovendien beschikbaar om bedrijven hierin 1-op-1 te begeleiden. Gaandeweg zijn meer partners, zowel overheden als private partijen, betrokken geraakt en is het proefgebied ook uitgebreid met de aangrenzende ’s-Gravelandse Polder. Schiferli: ‘PulsUp! moet gaan fungeren als een soort Kamer van Uitwisseling, een neutrale plek waar gegevens over reststromen, ruimtegebruik en logistiek worden verzameld. De overheid kan die gegevens gebruiken om te sturen op grotere bewegingen, terwijl bedrijven hier vraag en aanbod op elkaar kunnen afstemmen.’ Uiteindelijk hoopt Superuse Studios dat het platform ook gebruikt kan gaan worden voor planologische doeleinden. ‘Als je de dynamiek van bedrijven kent, dan kun je daar ook de ruimtelijke

5

agenda op afstemmen,’ zegt Schiferli. ‘Zo kan deze aanpak op verschillende niveaus bijdragen aan de ontwikkeling van de circulaire economie.’

2. Verslag activiteiten

In 2015-2016 is er met een team van ondernemende adviseurs van Superuse Studios, 100% Zomer

en Compositie.XL gewerkt aan het PulsApp project. Gedurende het jaar hebben we de kracht van het

model getoetst aan de praktijk en dat heeft geleid tot een “verrijkt’ concept voor dit project.

In het team was kennis van recyclen en upcyclen (Superuse Studios; Floris Schiferli/ Jan Jongert) van

businessmodellen en verdienkansen (100%Zomer; Marije van Zomeren) en tijd om te investeren in

relaties (Compositie.XL; Joost de Groot, pulsscout) aanwezig.

Dit hoofdstuk doet verslag van de ondernomen activiteiten om ondernemers te interesseren om deel

te nemen aan het proces zoals hierboven omschreven. De centrale idee was om onderzoek te doen

naar een programma van eisen voor PulsApp, een te ontwikkelen online platform voor het

uitwisselen van reststromen. Doordat ondernemers op eenzelfde terrein op die manier meer zaken

met elkaar doen, zou PulsApp dan bijdragen aan de doelstellingen zoals geformuleerd in de inleiding.

Het creëren van bewustwording bij ondernemers van de mogelijkheden van reststromen was een

belangrijk onderdeel in ons voorstel. De veronderstelling was dat het zich daarna zelf zou moeten

verkopen. Door van reststromen bedrijfskansen te maken, zou het bedrijfsresultaat immers te

verbeteren zijn.

Voor de start van het traject hadden er verkennende gesprekken plaatsgevonden met de voorzitter

van de Ondernemersvereniging Spaanse Polder. Deze vereniging kent ca. 130 leden. Op basis van de

warme aanbeveling van de voorzitter enerzijds en door gebruik te maken van de

communicatiekanalen van de vereniging anderzijds, hadden wij het vertrouwen ondernemers voor

PulsUp te kunnen interesseren.

2.a De Werving

De vooraf geïdentificeerde doelgroep bestaat uit MKB ondernemers, en dan met name de

maakbedrijven. De schaal van het MKB impliceert dat het volume van de reststromen niet dusdanig

is dat het voor individuele bedrijven om bedrijfsecononomische redenen rendabel is om de

reststromen te vermarkten. Bovendien is er minder tijd/kennis aanwezig binnen het bedrijf om dit uit

te zoeken. Maakbedrijven omdat daar de meeste reststromen voorbijkomen (energie, materiaal,

transport). Deze bedrijven zouden gebaat zijn bij een steuntje in de rug, dat PulsUp ze kan geven.

De insteek was ondernemers direct te benaderen, zonder tussenkomst van bemiddelaars of

overheden. Op basis van de kracht van het verhaal en de individuele benadering, zouden zij

deelnemen. Daarnaast hebben hebben we een inschatting gemaakt welke partijen belang bij het

uitwisselen van reststromen zou kunnen hebben. Oftewel welke partij zou vanuit zijn functie

meerwaarde toekennen aan het uitwisselen tussen bedrijven. De DCMR Milieudienst Rijnmond

6

diende zich aan. De DCMR heeft als belangrijkste taak het controleren op en handhaven van

milieuregels bij bedrijven. Ze is daarmee een niet graag geziene gast voor ondernemers. PulsUp bood

aan de DCMR te helpen een andere rol te spelen. Door vanuit de kennis over deze bedrijven bij te

dragen aan het rendement, kan het imago van DCMR kantelen. Na aanvankelijke aarzeling over deze

rol is de samenwerking gaandeweg gegroeid en blijkt DCMR momenteel een van de sterkste

supporters van ons initiatief in het gebied.

Medio april 2015 was het team van PulsUp uitgenodigd voor een netwerkbijeenkomst voor

ondernemers en kon daar het plan op de bedrijvenmarkt presenteren. Om geïnteresseerde

ondernemers iets mee te kunnen geven, ontwikkelden wij een flyer. Deze is bijgevoegd. Dit moment

kwam eigenlijk te vroeg. We waren in april nog niet ver genoeg met het uitdenken van het traject en

het concrete aanbod aan ondernemers. Maar het heeft tegelijkertijd wel een goed inzicht en

netwerkje opgeleverd van partijen die zich op één of andere manier bezighouden met de

ontwikkeling van de bedrijventerreinen Spaanse Polder en ’s-Gravelandse Polder in Rotterdam en

Schiedam. De contacten met de DCMR zijn daar verdiept.

Na uitwerking van de idee in een concreet aanbod, bleek de ondernemersvereniging

Spaanse Polder zijn medewerking in te trekken. Zij gaven prioriteit aan het traject voor een

BIZ (bedrijfsinvesteringszone). In een Bedrijveninvesteringszone (BIZ) betalen ondernemers

samen mee aan een aantrekkelijke en veilige omgeving. Bijvoorbeeld verwijderen van

graffiti, aanleg van verkeersvoorzieningen of meer groen. De insteek is het verbeteren van

de omgeving, waar PulsUp insteekt op het individuele bedrijfsproces. Dat heeft wel

raakvlakken, maar sluit niet voldoende aan.

Daarop besloten wij een website (www.pulsup.org) te maken, contact te zoeken met andere

ondernemersverenigingen actief in het gebied - ondernemersvereniging ’s-Gravelandse Polder en

Business Club De Spaanse Grave - en alle 650 in Spaanse Polder gevestigde ondernemers per post

individueel uit te nodigen voor een workshop op 21 oktober 2015 bij SEW Eurodrive. SEW Eurodrive

is het op drie na grootste bedrijf van de Spaanse Polder. Circa vijftien kansrijk geachte bedrijven zijn

nagemaild. Dat heeft geleid tot zes aanmeldingen, waarvan er vijf zijn gekomen naar de workshop op

21 oktober.

2.b De Workshops

PulsUp heeft twee workshops georganiseerd en heeft een korte presentatie gegeven op een

bijeenkomst georganiseerd door Irado. Hieronder in het kort het verloop. In bijlage A is een overzicht

opgenomen van de deelnemers van onderstaande bijeenkomsten. In bijlage E zijn de uitnodigingen

opgenomen.

21 oktober 2015, Kick-off PulsUp

Door het geringe aantal aanmeldingen en de aard van de deelnemers stond deze workshop eerder in

het teken van hoe bedrijven voor PulsUp te interesseren dan in het ter plekke leggen van

koppelingen en onderzoek doen naar reststromen. 8 Aanwezigen.

Dankzij deze workshop heeft de gemeente Schiedam zich gecommitteerd aan PulsUp. Zowel

met een kleine financiële bijdrage als met betrokkenheid. PulsUp past goed bij de

duurzaamheidsagenda van de gemeente Schiedam. Zie ook bijlage B, het artikel dat is verschenen in

een bijlage van het Financieel Dagblad.

7

30 maart 2016, Wat heeft leiderschap te maken met duurzaam ondernemen

Op 30 maart organiseerde Irado samen met organisatie-adviesbureau T2C een netwerkbijeenkomst

met de titel “Wat heeft leiderschap te maken met duurzaam ondernemen?”. PulsUp verzorgde een

pitch tijdens deze workshop en was na afloop aanwezig om vragen te beantwoorden en aanwezigen

te enthousiasmeren voor de door PulsUp te organiseren linkdifferent workshop op 11 mei bij het in

de ’s-Gravelandse Polder gevestigde Boers & Co. 26 Aanwezigen.

11 mei 2016, Linkdifferent workshop, PulsUp

Aan de hand van een paar voorbeelden van omgang met reststromen van dichtbij gepresenteerd

door Boers & Co en Irado en een duurzaam perspectief geschetst door DCMR, gingen de aanwezigen

in de linkdifferent workshop aan de slag met het uitwisselen van reststromen. Ter plekke werden

matches gemaakt op het gebied van pallets, personeel en workshopruimte. 19 Aanwezigen.

2.c Individuele gesprekken

Uit deze workshops zijn twee gesprekken met ondernemers voortgekomen. Wij hadden die

voorbereid aan de hand van een formulier waarmee wij samen met een vertegenwoordiger van het

bedrijf de in- en uitgaande stromen van een bedrijf in kaart konden brengen. Dit formulier bleek te

veelomvattend te zijn en niet aan te sluiten bij de manier waarop bedrijven opereren.

Bedrijven willen, voor ze besluiten ergens tijd of geld in te investeren, graag zicht hebben op de

terugverdientijd. PulsUp zit nog in de onderzoeksfase en kan de belofte van verdienmogelijkheden

bieden, maar die niet concreet voorrekenen.

En bedrijven denken individueel in termen van concrete vraagstukken, terwijl PulsUp uitgaat

van een integrale benadering voor een bedrijventerrein. Bedrijven vragen zich bijvoorbeeld af: Hoe

verminder ik mijn energieverbruik? Hoe bespaar ik op mijn afvalverwerkingskosten? PulsUp

onderzoekt welke geaggregeerde stromen te koppelen zijn.

De koppeling tussen individuele ondernemers en PulsUp ontstaat bij nieuwe bedrijvigheid. Een

concreet voorbeeld in de ’s-Gravelandse Polder zijn pallets. Beide bedrijven hebben die over en

moeten betalen voor afvoer. Een oplossing zou zijn pallets lokaal te verwerken tot palletkorrels en

één of meerdere gebouwen te laten verwarmen door een palletkachel. Ondernemers werken daar

als klant graag aan mee mits het de bedrijfskosten verlaagd, maar zien geen rol voor zichzelf in het

ontwikkelen van de keten. De vraag ligt dus op tafel wie investeert.

3. Belangrijkste lessen

3.a Les I: Ondernemersbetrokkenheid

Het is geen abc’tje om ondernemers over de streep te trekken om mee te doen, ook als er in brede

zin wel belangstelling bestaat. Ondernemers noemen o.a. het volgende:

Het aantal combinatiemogelijkheden van reststromen is in potentie enorm. De vraag rijst

waar begin je.

De tijd en inspanning nodig om reststromen te koppelen zijn duidelijk, maar de opbrengst is

van tevoren niet goed in te schatten.

8

Er zijn op alle gebieden grote verschillen tussen bedrijven, die samenwerking/uitwisseling

niet vanzelfsprekend maken.

Ondernemers denken in eerste instantie zelf aan afval en energie, terwijl er in het

uitwisselen van transportcapaciteit en productiemiddelen soms makkelijker winst is te

behalen.

De hypothese dat de idee van het uitwisselen van reststromen na een passende introductie zich zelf

zou verkopen gaat helaas niet op. Ondernemers die al maatregelen hebben genomen met duurzame

effecten, hebben dat overigens wel gedaan vanuit bedrijfseconomisch perspectief. Voorbeeld:

Vanwege eisen op het gebied van levertijden valt de keuze op een leverancier dichtbij. Dat dat veel

transportkilometers uitspaart is een neveneffect. Gezien de opbrengst van restmetalen, loont een

pers die de metaalspaanders perst tot blokken de moeite.

3.b Les II: Netwerk en vertrouwen

PulsUp start bij duurzaamheid en die insteek is in wezen vreemd voor ondernemers. PulsUp was

bovendien een onbekende partij in de Spaanse en ’s-Gravelandse Polder. Die twee zaken gezamenlijk

vragen om een lange aanlooptijd, waarin PulsUp een vertrouwenwekkende partner wordt. Het

vinden van een partner die al vertrouwen geniet bij ondernemers op het bedrijventerrein is daarbij

een pré.

Na 21 oktober hebben we daarin geïnvesteerd. PulsUp is aanwezig geweest op het Stadserf

Schiedam van 12 januari. Een informatiebijeenkomst voor de gemeenteraad Schiedam over en voor

duurzame initiatieven in Schiedam. We hebben gesprekken gevoerd met Irado en met DCMR, die nu

beide partner zijn in de ontwikkelingen. Beiden zijn vanuit een ander perspectief geïnteresseerd in

PulsUp. Irado ziet, als traditioneel afvalinzamelingsbedrijf, een toekomst met veel kleinere

afvalstromen snel dichterbij komen. Zij zullen hun dienstverlening moeten aanpassen om relevant te

blijven. De DCMR probeert duurzame ontwikkelingen aan te jagen omdat zij zien dat dat bijdraagt

aan de kwaliteit van bedrijventerreinen. Of het nu gaat om het terugbrengen van het aantal

vervoersbewegingen, het stimuleren van energiebesparing en – productie of het bevorderen van

‘delen’ van faciliteiten op een bedrijventerrein.

Door het opbouwen van een netwerk is het veel duidelijker geworden op welke bredere

onderstroom PulsUp vaart, wie de partijen zijn in het gebied die in dezelfde richting bewegen en hoe

je een succesvoller vervolg opzet.

3.c Les III: PulsApp is een middel en niet een doel op zich gebleken

Tevens is duidelijk geworden dat een technisch platform alleen niet voldoende zal zijn om in de

toekomst actief op zoek te gaan naar nieuwe koppelingen. Een technisch platform zou geschikt

kunnen zijn voor het makkelijk uitwisselen van reststromen nadat de koppeling tussen ondernemers

eenmaal is gemaakt, maar niet voldoende om interactie tot stand te brengen tussen ondernemers

om te komen tot echte uitwisseling gericht op het samen indammen van reststromen en/of het

bedenken van nieuwe oplossingen. Als dat laatste een doelstelling is, dan is een vorm van menselijke

tussenkomst daarvoor blijvend noodzakelijk.

De afgelopen jaren zijn er ook lessen geleerd door de circulaire projectontwikkeling binnen andere

bedrijfsterreinen in Groningen en Den Haag. Deze inzichten en die uit de Spaanse- en ’s-Gravelandse

Polder hebben we geanalyseerd en dragen bij aan de volgende conclusie.

9

Binnen integraal duurzame gebiedsontwikkeling is PulsApp een middel en niet een doel op zich.

Voordat bedrijven en andere stakeholders gebruik gaan maken van een dergelijke ‘online’ App gaat

er een ‘offline’ traject aan vooraf en is een vorm van blijvende bemiddeling gewenst (zie verder

hoofdstuk 5).

3.d Les IV: Stimulansen uit de omgeving

Om individuele ondernemers over de streep te trekken is het belangrijk dat er aansprekende

voorbeelden zijn. Een ondernemer ‘dichtbij’ die een oplossing heeft gevonden voor een probleem of

werkt op een manier die ook van toepassing is of kan zijn op het bedrijfsproces van de ondernemer

zelf. De bekende voorbeelden zijn nog te ver van hun bed (zwammenproductie op koffiesubstraat,

warmtekoppeling in kassencomplexen). PulsUp zal in het vervolg inzetten op het ontwikkelen van

individuele business cases die als voorbeeld kunnen dienen. Een direct resultaat van die aanpak is dat

zich na de workshop van 11 mei een koplopergroep van bedrijven formeert die op bedrijventerrein

’s-Gravelandse Polder het voortouw gaat nemen.

Het blijkt te helpen als er (beleids)ontwikkelingen en actoren zijn in de directe omgeving die in

dezelfde richting duwen. Denk onder andere aan aanbestedingseisen, subsidies en voorwaarden

gesteld aan een bedrijfsinvesteringszone.

Samengevat kun je stellen dat stimulansen uit de omgeving en de samenstelling van het team

cruciaal zijn voor het welslagen van de door ons voorgestelde vorm van duurzaam ondernemen. Wij

gebruiken daarvoor het begrip ‘enabling environment’ dat wordt uitgewerkt in hoofdstuk 4.

4. Voorwaarden voor succesvolle implementatie

Het project heeft ons geleerd dat het noodzakelijk is om vooraf de juiste ‘enabling environment’ te

onderzoeken en te definiëren. Wij hebben een aantal noodzakelijke succes indicatoren benoemd

met betrekking tot het gebied en de benodigde teamsamenstelling. De resultaten zijn omgezet in

een eerste prototype van een PulsUp gebied en team scan. Deze scan brengt vooraf de commerciële

haalbaarheid van PulsUp voor een terrein en de gewenste teamsamenstelling in kaart.

De scan zorgt voor een aanzienlijk verkorte aanlooptijd van de onderzoek/ontwikkelfase tot de

commerciële verkoop fase van circulaire producten en diensten. Dat is relevant voor dit project,

maar ook in de opschaling van andere aanverwante circulaire projecten (producten en diensten),

binnen een afgebakende gebiedscontext.

Er is een eerste aanzet voor een PulsUp gebied en team scan gemaakt. Wij adviseren om in een

vervolgtraject een aantal indicatoren nog verder te onderzoeken. We hebben in dit project nog niet

onderzocht welke schaalgrootte binnen een bedrijventerrein optimaal is. Onze conclusie is wel dat

het investeren in relaties in een gebied met de juiste stakeholders veel tijd kost. Daarom is het zeer

wenselijk om opgebouwde netwerken langdurig in te kunnen zetten. Uit onderzoek blijkt dat 77%

van het innovatie succes bepaald door sociale innovatie en 23% door technologische innovatie.1

1 Het ‘Sociale innovatie motor onderzoek’ MVO NL & Erasmus Universiteit Rotterdam in 2014.

10

Sociale innovatie wordt omschreven als het structureel samenwerken en co-creëren met o.a.

stakeholders en klanten.

Gebied

PulsUp gebied scan Ja Nee

1.Is er in het beoogde gebied een evenwichtige samenstelling van koplopers, ‘early birds’ en ‘mainstream’ bedrijven aanwezig bij voorkeur familiebedrijven? Met evenwichtig bedoelen we dat er minimaal 20% ‘early birds’ en koploper bedrijven aanwezig moeten zijn in het beoogde gebied om een ‘Tipping point’ te bereiken. Verder wijst onderzoek uit dat familiebedrijven in Nederland koploper zijn in het omarmen en implementeren van duurzame maatregelen in hun bedrijven. Tevens blijven familiebedrijven relatief het langste gevestigd op bedrijventerreinen, langer als 10 jaar. Zij vormen daarom een belangrijke constante factor.

Ga door

naar 2

Kies een ander gebied.

2.Is er een 'gezonde' afwisseling tussen

maakindustrie, handel, dienstverlening,

afvalverwerking en of transport aanwezig? Binnen een eenvormig bedrijventerrein kunnen we naar

verwachting minder koppelingen maken om twee redenen.

Allereerst zullen er veel van dezelfde reststromen zijn. Ten tweede

hetzelfde type bedrijf zal minder geneigd zijn te delen met een

'concurrent' op hetzelfde terrein.

Ga door

naar 3

Kies een ander gebied

3. Is er een ‘sense of urgency’ om met circulaire

trajecten te starten? Een ‘sense of urgency’ ontstaat op diverse manieren. Er is sprake

van mogelijke kostenbesparing die direct aantoonbaar is. Er is

overheidsbeleid t.a.v. milieu maatregelen, energie-efficiëntie

afspraken, aanbesteding of inkoopbeleid op stad, provincie of

deelgemeente niveau. Er is visieplan m.b.t. de duurzame

ontwikkeling van het gebied opgesteld door de overheid of een

andere relevante instantie. Het bedrijf krijgt een

duurzaamheidsvraag vanuit de klant, of via de concurrent die markt

wint met duurzaamheid of een duurzaam verdienmodel. Er bestaat

een intrinsieke motivatie binnen de leiding van het bedrijf vanuit

een zorgplicht naar volgende generaties. Dit zien we vaker bij

familiebedrijven.

Ga door

naar 4

Kies een ander gebied

4. Is er een warm contact, relatie of ingang in het

gebied? Is er een instantie in het gebied die de beoogde koploper en ‘early

bird ‘bedrijven vertegenwoordigt? Een ondernemersvereniging, een

branchevereniging, een milieu NGO of een milieu afdeling van de

gemeente? Een instantie die je ambassadeur kan worden.

Ga door

naar 5

Kies een ander gebied

5. Is er een goed logistieke netwerk met alle transport

modaliteiten?

Ga door

naar 6

Kies een ander gebied

11

6.Is er een duidelijke eerste doelgroep zichtbaar binnen de bedrijven? Is er een gemotiveerde interne trekker aanwezig? Een facilitair manager, een directeur eigenaar, een MVO manager, een inkoopmanager of bij grote bedrijven een groep energieke intrapreneurs?

Ga door

naar 7

Zorg dat er een duidelijke

eerste doelgroep is waar je je

op kan richten. Ga dan door

naar 7

7.Zijn er bij de gemeente gegevens verkrijgbaar over specifieke grondstoffen van het gebied? Of zijn er gegevens over het aantal Fte beschikbaar waardoor een statistische benadering is te maken met de Nationale Rekening van het CBS?

Ga door

naar de

team

scan.

Zorg dat er een eerste scan is

van de aanwezige

grondstoffen stromen in een

gebied. Ga dan door naar de

team samenstelling scan.

Team

Teamsamenstelling Scan PulsUp Ja Nee 1. Bestaat het team uit technische, creatieve, communicatie en bedrijfskundige mensen?

Ga door naar 2

Zorg dat er een juiste teamsamenstelling is qua kennis, ervaring en competenties, voordat het traject start.2

2. Is er een aanspreekpunt in het team die dagelijks beschikbaar is voor vragen?

Ga door naar 3

Zorg dat er een zichtbaar aanspreekpunt is in het gebied vanuit je bedrijf.

3. Heeft het aanspreekpunt de volgende competenties?: ondernemend, praktisch, communicatief, onderzoekend, empatisch vermogen?

Ga door naar 4

Zorg ervoor dat je aanspreekpunt deze competenties in huis heeft.

4 Heeft het aanspreekpunt de volgende kennis? Bedrijfskundig, marketing, communicatie en basis kennis van circulaire verdienmodellen?

Ga door naar 5

Zorg ervoor dat de gevraagde kennis goed vertegenwoordig is in het aanspreekpunt van je bedrijf.

5. Is er een verbinding met een Hoge School/Universiteit? Toegang tot een pool van studenten architectuur, sociale geografie en bedrijfskunde heeft de voorkeur.

Ga van start

Zorg voor goede relaties met deze instellingen. Op deze manier kan betaalbaar onderzoek geïntegreerd worden in de dienstverlening naar bedrijven en de overheid.

2 Een gebalanceerd team bestaat uit mensen met verschillende competenties, kennis en vaardigheden: spreekt en begrijpt de taal van de

MKB ondernemer. Heeft kennis op het gebied van communicatie timing en de juiste ‘tone of voice’.Heeft technisch specialistische

circulaire kennis. Heeft het vermogen om een creatieve onderscheidende aanpak en product te ontwikkelen.

12

5. Permanente uitwisseling van reststromen

Uit de voorgaande hoofdstukken is de noodzaak gebleken om naaste een technisch platform dat

uitwisseling faciliteert ook een organisatiestructuur of netwerk op te zetten dat de uitwisseling van

reststromen onderdeel maakt van het bedrijfsproces.

Op basis van dit traject kunnen we een programma van eisen opstellen voor de PulsApp, het

technische platform. Onze ideeën voor de netwerkkant vatten we samen onder de kop Kamer van

Uitwisseling.

5.a Kamer van Uitwisseling

Uit soortgelijke projecten elders - zoals in De Binckhorst in Den Haag zie Bijlage D – hebben we

ondervonden dat gemeentelijk initiatief en onderzoek een conflict op kan leveren met de belangen

van de bedrijven. Beide sporen zijn nodig om tot een integrale aanpak in het gebied te komen.

Daarom zien we de noodzaak van een lokaal netwerk dat het gedeelde belang van beide partijen

behartigt. Een netwerk dat enerzijds vanuit de gemeente beschikbare ondersteuning, financiering,

andere vestigings- en ondernemingskansen deelt met de ondernemers en waarin ondernemers die

gegevens die zij willen delen, of kansen en knelpunten die ze vanuit de praktijk zien, kunnen

inbrengen. Deze organisatie kan een belangrijke bemiddelaarsfunctie krijgen in het realiseren van

circulaire duurzaamheidsambities en het verbeteren van het vestigingsklimaat van het gebied.

Omdat de basis hiervoor het uitwisselen van stromen is, hebben we dit platform naar analogie van

de Kamer van Koophandel de werktitel 'kamer van uitwisseling' gegeven.

In de Spaanse Polder en aangrenzende terreinen behartigen circa 25 midden- of koepelorganisaties

de (deel)belangen van daar gevestigde bedrijven. Die staan zich er allemaal op voor dat ze zich

inspannen voor ondernemers en een bijdrage leveren aan ‘het ondernemen’. PulsUp moet zich

daarbinnen een plaats verwerven. Dat kan door met de Kamer van Uitwisseling aansluiting te zoeken

bij een bestaand netwerk, bijv. bij ondernemersvereniging of lokale afvalinzamelaar, of zelf een

nieuw netwerk op te zetten. De meest effectieve vorm daarvoor moet nog nader onderzocht

worden. De algemene noemer kwaliteitsverbetering van het bedrijventerrein door duurzame

initiatieven, lijkt de meeste aanknopingspunten te bieden om individuele bedrijven,

koepelorganisaties en overheden middels een Kamer van Uitwisseling te verbinden.

5.b Programma van eisen PulsApp

Met de oogstkaart heeft Superuse Studios al een platform waarop bouwmaterialen landelijk kunnen

worden uitgewisseld. Vanuit die ervaring en de gesprekken met ondernemers formuleren wij het

onderstaande programma van eisen. Ook aan dit technische platform wordt belang gehecht door

ondernemers en overheden. Voor de een is het een middel om tot uitwisseling te komen, voor de

ander om op basis van geaggregeerde gegevens tot beleid te komen.

Momenteel lopen er verschillende initiatieven parrallel in Nederland die de stromen door gebieden

in kaart trachten te brengen ter bevordering van de CIrculaire economie. Zo heeft het RIVM van het

ministerie van I&M opdracht gekregen in 2016 een prototype te leveren van een website/ online

platform waarin actuele informatie van bijv. het CBS over biomassa visueel inzichtelijk wordt

gemaakt op lokale schaal van bijv. een gemeente of stad. Hier kunnen gemeenten aflezen in

hoeverre ze ‘goed bezig zijn’ oftewel hoeveel biomassa de gemeente binnenkomt en uitgaat, type

13

biomassa, kwaliteit en welk bedrijf eigenaar is. Tegelijkertijd is een consortium van circulaire

ondernemingen aan het werk aan een hulpmiddel om regios meer grip op hun anorganische stromen

te laten krijgen. Voor de gemeente Den haag bracht Superuse Studios afgelopen jaar de stromen en

potenties voor bedrijventerrein De Binckhorst in Kaart

De nu ontwikkelde tools hebben als overeenkomst dat het uitgangspunt statistische data vormt die

zo goed mogelijk naar de lokale situatie wordt geschaald. Voor Pulsup hebben we een pve opgesteld

dat deze data verbindt met daadwerkelijke gegevens die bij individuele bedrijven beschikbaar is.

De associatie Circulaire economie van de provincie Guangzhuo heeft ons na een succesvolle

introductie gevraagd om een aanbod voor een dergelijke tool aan te bieden. Het PVE en de

bijbehorende kostenraming zijn bijgevoegd in bijlage

6. Businessmodel

In de Spaanse Polder zijn een aantal economische, ecologische en sociale opbrengsten van belang

gebleken. Opbrengsten voor bedrijven, maar ook voor de (semi) overheid binnen de Spaanse Polder.

Tevens is er een business canvas gemaakt voor de overheid en het bedrijfsleven. In deze modellen is

beschreven welke verbindende producten en diensten kunnen leiden tot een evenwichtig nieuw

ecosysteem in een gebied. Sturing op basis van ecosysteem is een nieuwe insteek voor het

vestigingsbeleid binnen de gemeente. Tot nu toe wordt het bestemmingsplan gebruikt als

doorslaggevend instrument. De uitgebreide canvassen zijn terug te vinden in de bijlage E. Op de

volgende pagina is een samenvatting te vinden.

Er zijn een aantal waarde opbrengsten zichtbaar geworden tijdens het project, die voor bedrijven en

overheden van belang zijn. Deze zijn hieronder gerubriceerd:

Waarde opbrengst Beschrijving indicatoren

Economische waarden Verbeterde financiële resultaten:

Kostenbesparing

Nieuwe verdienmodellen (bijvoorbeeld opbrengsten

uit reststromen)

Door nieuwe verbindingen wordt er meer onderling

zakengedaan in het gebied.

Een bedrijf kan zich beter kwalificeren voor

overheidsaanbestedingen/tenders.

De (semi) overheid kan haar gelden efficiënter

inzetten door meer kennis en inzicht in de

mogelijkheden van een bedrijven terrein.

Ecologische waarden Minder milieuvervuiling:

Daardoor kan een bedrijf voldoen aan milieu eisen

De circulaire loop van ‘reduce’, 'reuse', 'recycle',

'upcycle', leidt tot nieuwe efficiëntie van ‘recources’

binnen het bedrijf.

14

De overheid kan afspraken nakomen over

duurzaamheid die gemaakt zijn in bijvoorbeeld ‘city

deals’ en of beleidskaders.

Sociale waarden (Re)vitalisering van community/ecosysteem in gebied”

Versterkt onderling vertrouwen en verbinding, meer

sociale cohesie.

Circulair biedt een extra zingeving, zorg voor

toekomstige generaties binnen en buiten het bedrijf.

De overheid kan afspraken nakomen over sociale

impact die gemaakt zijn in bijvoorbeeld ‘city deals’

en of beleidskaders.

15

Hieronder is een overzicht te vinden van de verbindende producten en diensten voor de (semi) overheid en het bedrijfsleven. De pijlen geven aan dat er

verbindingen te maken zijn tussen het (semi) overheid aanbod en het bedrijfsleven pakket.

PulsUp: Efficiënt (her)gebruik van uw vervoer, ruimtes & reststromen

Producten en diensten aanbod voor de (semi) lokale & provinciale overheid

PulsStatischMetabolisme

Op basis van puur statistische gegevens over bedrijven wordt een inschatting gemaakt over de huidige

metabolische staat.

PulsSymoto

Binnen deze aanpak werkt de overheid actief samen met de stakeholders in het gebied om de huidige en gewenste

metabolische staat te bepalen.

PulsGebiedsdeal

Inhoudelijke en proces begeleiding van de vertaling van City deals naar een specifiek gebied als een

bedrijventerrein

Producten en Diensten aanbod voor bedrijven

Puls-Aanbesteding-Tender Intake klant+ quick research+ beschrijven van duurzaamheid aanpak en maatregelen voor de tender of aanbesteding.

PulsVervoer Intake/of co-creatie workshop+ stakeholder & vervoerstromen scan en of Map van routes met vertrek en aankomst tijden van zowel goederen als werknemers, waardoor vervoer makkelijk gecombineerd worden. Tevens advies m.b.t de business case en de communicatie strategie mogelijk.

PulsRuimtes Intake/of co-creatie workshop +stakeholder & ruimtegebruik scan en of Map van huidige en onbenut ruimte gebruik. Tevens advies m.b.t de business case en de communicatie strategie mogelijk.

PulsReststromen Start intake/ of co-creatie workshop + scan 3 belangrijke reststromen en of Map m.b.t. afval hergebruik potentie binnen de Spaanse Polder. Tevens advies m.b.t de business case en de communicatie strategie mogelijk.

PulsUpcycling Scan + Map+ Redesign van interieur met eigen afval van bedrijf of uit lokaal geoogst materiaal. Ook het ontwerpen van hybride basismodellen behoort tot de mogelijkheden. Advies m.b.t de business case en de communicatie strategie mogelijk.

PulsApp Start workshop een gebiedsApp voor het delen van vervoer, ruimtes en reststromen. Aanbod bedrijfslidmaatschap; maandelijkse fee op basis van aantal gebruikers, start bij 5 gebruikers. Of zet PulsApp in voor bijvoorbeeld bouw/verbouw projecten bij 1 bedrijf. Advies m.b.t gebruik en communicatie en business case mogelijk.

16

7. Samenvatting

Hoe de geformuleerde doelstellingen te realiseren is een zoektocht gebleken, waarvoor een lange adem

noodzakelijk is. De geformuleerde doelen waren:

1. Het tot stand brengen van nieuwe kruisverbanden

2. Optimalisatie van stromen

3. Het versterken van de entiteit Spaanse Polder

4. Het ontwikkelen van een ecosysteem

5. Versterken van samenwerking en vertrouwen

6. Vergaren van realtime data om te kunnen anticiperen op de dynamiek

De praktijk blijkt weerbarstig. We hebben meer tijd nodig gehad en daarin minder bereikt dan we ons

hadden voorgenomen. Aan doelstelling 2., 3., 4. en 6. zijn we niet toegekomen. Doelstelling 1. en 5. hebben

we dichterbij gebracht. Door onze inzet is het uitwisselen van restromen geagendeerd en is een klein

netwerk ontstaan van publieke en private partijen dat zich daarvoor inzet.

Het realiseren van de doelstellingen van PulsUp veronderstelt uitwisseling van reststromen. Wil die

uitwisseling op gang komen, dan zijn er ondernemers nodig die willen investeren in de kansen die

uitwisseling van reststromen bieden. Het denken in termen van bedrijfsrendement en korte

terugverdientijden, maakt dat ondernemers op dit moment geen heil zien in de integrale aanpak van

PulsUp.

Overheden zien juist voordelen in die integrale aanpak. Overheden denken in langere termijnen en in

maatschappelijke doelstellingen zoals bijvoorbeeld het terugdringen van de CO2 uitstoot en fijnstof ter

bevordering van de gezondheid en beperken van schade door klimaatverandering. Daarvoor is kennis nodig

om te kunnen sturen. Dat sturen kan op termijn middels regelgeving, maar nu al middels ondersteunende

maatregelen die gedragsverandering van bedrijven bewerkstelligen. PulsUp kan bij beiden een belangrijke

rol vervullen.

Colofon

Aan Pulsup is gewerkt door Superuse Studios (Floris Schiferli & Jan Jongert), 100% Zomer (Marije van

Zomeren) en Compositie.XL (Joost de Groot)