90

Van jazz tot gothicPianoalbums voor nieuwe generaties uit Italië, Engeland enTsjechië

Olga de Kort-Koulikova

oor docenten die vanuit hun eigen muzikale achtergrond weinig tot geen

ervaring met jazz- en popmuziek hebben, kan zelfs een simpele vraag van een

leerling over iets anders dan het vertrouwde, klassiek pianorepertoire hoofd-

brekens bezorgen. Niet dat er geen methodes of kinderalbums bestaan met jazz-, pop-

en rockmuziek, het is juist de onoverzichtelijkheid en onbekendheid van het hele

aanbod die de keuze moeilijk maken. Welke stukken te kiezen, waar zijn ze te vinden,

welke pianoalbums zijn geschikt voor beginners en welke niet? In de loop van jaren

verzamelen docenten een eigen noodkit met beproefde albums en stukken uit verzamel-

bundels om nieuwsgierige leerlingen noodzakelijke eerste hulp te verlenen. Maar als

ze de smaak te pakken hebben en steeds naar meer vragen, wat dan, wat moeten ze

daarna spelen?

Navraag bij pianodocenten leert dat de inhoud van jazzbibliotheken van docen-

ten in Rusland, Portugal, Tsjechië, Engeland, Zweden en Italië vrij identiek is. De

meest gekozen boeken zijn nog steeds de Amerikaanse Bastien series en de Engelse

albums van Trinity College. Bij albums wordt de toon aangegeven door Chester’s

Easiest Rags van Carol Barratt, Rhythm & Blues van Schaum, Microjazz van

Christopher Norton en Klavierstücke van Heinrich Klassen. Deze universele, wereldwijd

gespeelde composities worden aangevuld met albums van in eigen land bekende en

populaire componisten. En juist deze albums zijn de verborgen schatten die veel grotere

bekendheid verdienen.

Boogie-beren, improvisaties voor Roodkapje en spookhuizenvan Remo Vinciguerra

De Italiaanse pianoleerlingen en hun

docenten hebben al ruim 26 jaar de luxe hun

kennismaking met jazzmuziek met boeken van

Remo Vinciguerra te beginnen. Tussen ruim

50 pianobundels van deze pianist, componist

en pedagoog zijn er albums voor beginners en

gevorderde spelers, bundels met improvisatiestuk-

ken, preludes, sonatines en etudes. Ze geven een

gevarieerd beeld van klanken, ritmes, stijlkenmer-

ken en kleuren van jazz, zonder de technische

kant uit het oog te verliezen. Het is leuk om een

swingend stuk voor je vrienden te spelen, maar

waar en wanneer plaats je accenten, hoe speel

je een baslijn en hoe krijg je al die zo dicht op

elkaar genoteerde triolen onder de knie? De

antwoorden op deze en nog meer vragen vin-

den leerlingen en docenten in Pianolandia,

Primpo jazz, Il piccolo pianista di rag time, I preludi

Piano Bulletin 2014 / 3

V

91

colorati, Il jazzista virtuoso en vele andere boeken van Vinciguerra, die jonge jazzvirtuo-

zen graag nog meer voor zijn geliefde stijlen en genres wil enthousiasmeren.

Bij beginnende leerlingen kunnen docenten starten met Pianolandia - Het eerste

boek voor pianostudie in jazzstijl (1991). In deze geïllustreerde bundel met korte stukken

en oefeningen maken kinderen kennis met de beginprincipes van jazz. Ze leren meer

over dynamiek (Pianoforte of fortepiano?), harmonieën en akkoordenspel (Magische

akkoorden, Een simpele melodie uit drie magische akkoorden), oefenen in het spelen van triolen

(Drie per een, een per drie) en bestuderen hun eerste jazzritmes (Een, twee, drie met veel

swing). Spelenderwijs en op een natuurlijke manier kunnen ze door deze eenvoudige

stukjes aan de klanken van jazzmuziek wennen en bijbehorende ritmes en notatie

herkennen.

1. L’Orso boogie, uit R.Vinciguerra, Il mio primo concerto. © Edizioni Curci, 1998.

De wereld van kinderen, speelgoed en dieren met hun karakteristieke bewegingen

vormen de bron van ritmische en klankassociaties in het album Il mio primo concerto

(Mijn eerste concert. Gemakkelijke stukken in jazzstijl voor piano,1988). Het concert gaat

beginnen en toeschouwers maken kennis met de deelnemers onder wie het neefje

van Pink Panter en de mooiste kat van de wereld die ’s nachts blues op het dak zingt.

Jazzritmes worden geïntroduceerd door boogie dansende beren (muziekvoorbeeld 1)

en in de vierkwartsmaat van de dixieland springende kangoeroe. Ook de in volle

vaart rijdende en toeterende trein, regendruppels en vallende herfstbladeren worden

in jazzritmes vertaald. Al deze vergelijkingen en ritmische associaties zijn toegankelijk

en begrijpelijk voor kinderen. Ze ontdekken jazz-elementen in dagelijkse ritmes en

geluiden en ervaren deze als natuurlijke uitdrukkingsmanier. Een van de vele in de

wereld van muziek.

Dit album kan goed gecombineerd worden met jazzstukken uit Primo jazz -

Gemakkelijke stukken in jazzstijl voor piano (1990). Hier maakt de componist beginnende

pianisten wegwijs in jazzstijlen. Ze ontdekken het geheim van maatsoorten (Vijfkwarts -

maat, Heimelijke pasjes van een kat in de nacht in 12/8) en leren melodische wendingen en

ritmes van blues, ragtime en swing herkennen (Kleine blues, Eerste jazz, Eerste ragtime,

Nostalgische swing). Niet vergeten zijn ook de melodieën van Glenn Miller (In de stijl van

Glenn) en syncopen en wisselende basakkoorden van de stride piano (Baby Stride Piano).

Er blijven nog zeker voldoende geheimen in jazzmuziek te ontdekken. En daarvan

is het geheim van improvisatie een van de belangrijkste. Om de nieuwsgierigheid van

leerlingen aan te wakkeren geeft Vinciguerra vijftien voorbeelden van improvisaties

in diverse toon- en maatsoorten in Le mie prime improvvisazioni (Mijn eerste improvisaties

- Etudes in fraseringstechniek van gemiddelde moeilijkheidsgraad voor piano en keyboard, 1993).

Ook de stijlkenmerken van improvisaties in lichte muziek en rock komen aan bod.

Aan het eind van het boek worden leerlingen aangemoedigd om zelf te improviseren

- het liefst elke dag. Op de plaats van de afsluitende etude nr.16 vinden ze tips over

Van jazz tot gothic - Olga de Kort-Koulikova

92

notatie die ze meteen kunnen toepassen in hun eigen boekje Mijn eerste improvisaties.

Over inspiratiebronnen hoeven leerlingen zich geen zorgen te maken – ze zijn overal

te vinden. Als voorbeeld maakt Vinciguerra een improvisatie over Roodkapje.

Blues, boogie, jazzwalsen, rhythm and blues, dixieland en zelfs reggae, cha-cha-cha en

disco kunnen ook uitstekend gespeeld worden door vier handen. De primo-partijen

van albums Il Rosso e il nero (1990), A quattro mani nel jazz (1992) en A quattro mani

nel blu zijn geschikt voor beginners, terwijl meer gevorderde leerlingen of een docent

secondo-partijen voor hun rekening kunnen nemen.

Docenten die thematische voorspeelconcerten organiseren of zich tijdens een les

niet tot een of twee stukjes blues willen beperken, krijgen van Vinciguerra de kans

om meer verdieping in de kennis en de kunde van hun leerlingen (en zichzelf) te

brengen. Het muzikale materiaal van Pianoblues story - Een Afro-Amerikaans sprookje

voor piano en verteller (2005) over het ontstaan en de ontwikkeling van de blues is minder

geschikt voor beginnende spelers, maar ook zij kunnen mee luisteren of zelfs mee

helpen door het spelen van basnoten of akkoorden. Voor gevorderde leerlingen is er

de Pianoblues story, verteld door een Afro-Amerikaanse pianospeler, een bluesparadijs

met alle technische, melodische en ritmische kenmerken van deze stijl. De opgedane

kennis over akkoordschema’s, blue notes en harmonische contrasten komt bij elkaar

in de afsluitende Blues Sonatine, met haar langzame delen Lento blues, Andante blues en

de opgewekte Allegro boogie. Hier kunnen de leerlingen naar hartenlust hun fantasie

gebruiken en proberen er een concertstuk van te maken zoals men ze op jazzfestivals

hoort.

2. … E vai! Studio nr.6, uit R.Vinciguerra, Tempi moderni. © Edizioni Curci, 1995.

Met zo veel aandacht voor jonge jazzpianisten, zouden docenten bijna vergeten

dat er ook liefhebbers van pop- en rockmuziek bestaan die het liefst iedere week een

nieuw liedje willen instuderen. Om hun dorst naar nieuwe muziekstukken te lessen

kunnen pianisten beginnen met het album Tempi moderni (Moderne tijden -

Gemakkelijke en opbouwende stukken in popstijl voor piano) (1995). De zestien etudes met

goed in het gehoor liggende melodieën besteden aandacht aan pedaalgebruik, octaaf-

spel in de linkerhand (…E vai! Studio nr. 6, muziekvoorbeeld 2), staccato (Blob, Studio

nr. 4) en legato-spel (Keith, Studio nr. 15), het verplaatsen van ritmische accenten (in

Weekend, Studio nr. 9) en akkoordenspel (Tempi moderni, Studio nr. 16). De aangegeven

tempi zijn vrij snel, maar het notenbeeld oogt heel rustig, de notenafstanden zijn minimaal

en de akkoordprogressies zijn logisch en zonder grote sprongen, zodat de spelers de

ruimte krijgen om tempi op te bouwen. Intussen zien de beginnende en iets gevorderde

spelers direct de praktische toepassing van al deze akkoorden en octaven en begrijpen

zij de muzikale betekenis van accenten, beat, aangehouden noten en toevallige voor-

tekens.

Piano Bulletin 2014 / 3

93

Kinderen die tegen Villa Volta en

het Spookslot van de Efteling kunnen

en dol op spookverhalen zijn, kunnen

hun hart bij Piano Horror - Composities

voor piano in gothic stijl (2001) ophalen.

De tien korte stukjes vertellen het

‘bloedstollende’ verhaal van een

spookhuis. De donkere sfeer van een

verlaten slot waar uit elke hoek

gesluierde gestalten rijzen en vreemde

handen uit het niets je proberen te

grijpen, is meesterlijk weergeven

door geoctaveerde basnoten, nerveuze

akkoorden, pittige chromatiek en een

mist en mysterie toevoegende uitge-

schreven pedaallijn. Ook de tempoaan-

wijzingen zijn bijzonder inventief

bedacht: Allegro pauroso (Angstig allegro),

Allegro preoccupato (Bezorgd allegro),

Allegro raccapricciante (Afschuwelijk allegro)

en Allegro spettrale (Spook-allegro). De

korte begeleidende verhalen die de vreemde stilte in het huis en angstgevoelens nog

meer benadrukken, zullen in de smaak vallen bij doorgewinterde gothic fans, maar

ook niet bang aangelegde jonge pianisten zullen plezier aan dit album beleven.

Voordat je het weet, moet je als docent nog een Piano Horror voorspeelavond op een

donkere Halloweenavond organiseren. Uit voorzorg heeft de uitgever toch een

vermelding – vanaf twaalf jaar – geplaatst, want je weet het maar nooit met al die

vreemde dromen en spookhuizen…

Dansschoentjes en kunst derjazzvingervlugheid uit Tsjechië Uit Tsjechië komen twee pianoalbums

met stukken voor dromerige kinderen en

jazzvirtuozen in spe. Het eerste is van Jan

Matásek (geb.1972), die in zijn land

bekend staat als componist van toneel- en

filmmuziek. Zijn pianoalbum What I found in

the attic is een muzikaal verhaal over verras-

singen die men altijd tegen kan komen bij

het zolder- of kelderopruimen. Een voor

een komen oude, vergeten maar ooit voor

hun bezitters waardevolle spullen onder

het stof vandaan. Opgepoetst en in het

zonnetje gezet, blijken ze helemaal niet zo

waardeloos te zijn: ze hebben ieder een

verhaal dat jonge pianisten naar de tijd van

fonografen (A cranck phonograph), danslessen

(Shoes from dancing lessons), zijden zakdoeken

Van jazz tot gothic - Olga de Kort-Koulikova

94

(A silk kerchief) en zondagsthee bij de samowaar (A samovar) meeneemt. Elk verhaal

wordt verteld in een andere muziekstijl.

3. In opa’s huis, nr. 8 uit Jan Matásek Co jsem našel v podkroví. ©Amos Editio Praha, 2004.

Voor zijn Vlindercollectie kiest Matásek een vrije jazzimprovisatie met lichte, flinter-

dunne melodielijnen in zeskwartsmaat.

4. Vlindercollectie, nr. 3 uit Jan Matásek Co jsem našel v podkroví. ©Amos Editio Praha, 2004.

De wiebelstoel krijgt natuur-

lijk een rockritme met gesynco-

peerde akkoordenlijn (In the

rocking chair), een oude foto – een

‘lijst’ van een nostalgisch aan-

doende minimal music melodie.

Eenmaal geopend, kan dit album

helemaal van voren naar achter

doorgespeeld worden, om in dertien

pianostukken de weerklank van

verschillende stijlen en genres

van lichte muziek en jazz te

proeven.

Milan Dvorák (geb. 1943),

de componist van Klavirni jazz-

ové minietudy (Jazz mini-etudes

voor piano), heeft veel ervaring

met het jazz-onderwijs. Vanuit

zijn werk als jazzpianist bij vele

orkesten, als begeleider van

zangers en als compositiedocent

aan het Jaroslav Jezek Conser va -

to rium in Praag kent hij alle tech-

nische struikelblokken die begin-

Piano Bulletin 2014 / 3

95

nende jazzpianisten moeten leren overwinnen. Naast twee delen Jazz Piano Etudes

publiceerde hij in 2007 een speciaal voor minder ervaren spelers bedachte verza-

meling van twintig mini-etudes. Ze zijn voorzien van zijn commentaar en geven de

mogelijkheid om het klinkende resultaat op de bijgevoegde CD te horen. De etudes vormen

een goede vingergymnastiek voor gevorderde leerlingen. Ze zijn gewijd aan het oefenen

van swingfrasering en basisritmes met speciale aandacht voor jazz-wals en boogie. In

twee-drie korte zinnen formuleert Dvorák de aandachtspunten van een etude, geeft

tips voor bepaalde maten en ideeën voor de uitvoering. En steeds opnieuw herinnert

de jazzpianist leerlingen aan het belang van ritmische accuratesse bij het lezen en

uitvoeren van een jazzstuk.

Alle kleuren en klankenvan de vier jaargetijdenDe Engelse uitgevers hebben

jaarlijks nieuwe uitgaven met jazz-

muziek die keurig het niveau van

onderwijsprogramma’s aangeven.

De ‘seizoenenreeks’ van de pianiste,

componiste en docente van onder

andere Trinity College in London

Nikki Iles is ondergebracht bij

grades 4-8. De serie begon ooit in

2009 met een album Jazz on a

winter’s night. Voor dit album arran-

geerde Iles elf kerstklassiekers van

O little town of Bethlehem tot In the

bleak mid-winter. De harmonieën

van traditionele Carols en liedjes

bleken heel goed bij jazzritmes te

passen. De uitgeschreven solo’s

maakten ze geschikt voor minder

ervaren jazzpianisten en gevorderde

leerlingen die niet durven te

improviseren maar veel kunnen

leren van genoteerde versies. Na dit

Kerstalbum volgden nog de twee voorjaars- en zomerbundels Jazz in Springtime en

Jazz on a Summer’s Day, en het onlangs verschenen vierde deel van de reeks Jazz in

Autumn (zie pagina 102 van dit tijdschrift). In deze albums worden Iles’ arrangementen

van Keith Jarret, Oscar Peterson, Count Basie, Chick Corea, Sonny Rollins en Bill

Evans aangevuld met originele jazzcomposities van Nikki Iles zelf.

Gezien de niet aflatende belangstelling van steeds nieuwe generaties leerlingen -

en dankzij hen ook pianodocenten - voor nieuwe stijlen en genres in pianoles, zullen

de nu nog veel te dunne stapeltjes ‘jazz en pop’ - in vergelijking met de veel grotere

stapels met klassieke muziek - nog verder groeien en steeds meer ruimte in beslag

nemen. Behalve verrijking van het repertoire brengen de nieuwe stijlen betere kennis

van muziekstijlen, ritmes en technieken met zich mee en ongetwijfeld nog meer

vreugde tijdens de les.

Van jazz tot gothic - Olga de Kort-Koulikova

96

Olga de Kort-Koulikova (Dongen) werd geboren in Istra, regio

Moskou. Na haar studies piano en cultuurwetenschappen in

Rusland volgde ze een journalistieke opleiding (specialisatie:

Europese journalistiek) in Frankrijk, en werkte ze voor Radio

France International in Parijs en Radio Liberty/Free Europe in

Praag. Sinds 1998 woont ze in Nederland. In Nederland

studeerde ze muziekwetenschap aan de Universiteit Utrecht

en orgel aan het conservatorium in Utrecht (HKU). Olga de

Kort is eigenaar van het bureau {aKKOlade en werkt als

pianodocente, muziekjournaliste en freelance pianiste en

organiste. Ze is gespecialiseerd in Russische en Sovjet-

muziek en verzorgt de website ‘Russische muziek in

Nederland’. Olga is redacteur van het Piano Bulletin en

bestuurslid van EPTA Nederland.

De besproken boeken

Dvorák, Milan, Klavirni jazzové minietudy. Praag, MCeský Rozhla, 2007, 22 pp. (met CD), ISMN M-

660610954. Onlangs publiceerde Dvorák zijn nieuwe serie mini-jazz-etudes.

Pianoserie van Nikki Iles bij Oxford University Press:Jazz on a Winter’s Night - 11 Christmas classics for jazz piano. 2009, 32 pp. (met CD), ISBN 9780193365902.

Jazz on a Summer’s Day - 9 pieces for jazz piano. 2012, 32 pp. (met CD), ISBN 9780193379794.

Jazz in Springtime - 9 pieces for jazz piano. 2013, 32 pp. (met CD), ISBN 9780193391550.

Jazz in Autumn - 9 pieces for jazz piano. 2014, 32 pp. (met CD), ISBN 9780193394650.

Matések, Jan, Co jsem našel v podkroví - Malé skladby pro klavír. Praag, Amos Editio, 2004. 19 pp., ISMN M-

660570401.

Pianoalbums van Remo Vinciguerra bij Edizioni Curci (Milaan):A quattro mani nel jazz - Pezzi facili per pianoforte a quattro mani nei ritmi moderni. 1993, 39 pp., ISMN

9790215900134.

Il mio primo concerto - Pezzi facili per pianoforte in stile jazzistico. 1998, 19 pp., ill., ISMN 9790215900707.

Il rosso e il nero - Pezzi facili per pianoforte a quattro mani in stile jazzistico. 1990, 25 pp., ISMN 9790215900523.

Le mie prime improvvisazioni - Studi di media difficoltá per la tecnica del fraseggio jazzistico. Pianoforte e tastiera.

2013, 44 pp., ISMN 9790215905351.

Pianoblues story - Fiaba musicale afroamericana per pianoforte e voce recitante. 2005, 30 pp., ill., ISBN 884850647-X.

Pianolandia. 1991, 71 pp., ill., ISBN 9790215901827.

Piano Horror - Composizioni per lo studio del pianoforte in stile gotico. 2001, 24 pp., ill., ISBN 884850406-X.

Primo jazz - Pezzi facili per pianoforte in stile jazzistico. 1990, 21 pp., ISMN 9790215904668.

Tempi moderni - Pezzi facili e progressivi per lo studio del pianoforte in stile pop. 1995, 36 pp., ISMN

9790215901803.

Piano Bulletin 2014 / 3

ˇ