Valais Suonen/Bisses (66724nl)

In het Wallis vindt u routes die als echte delicatessen onder de wandelingen te bestempelen zijn. Routes langs de suonen, eeuwenoude irrigatiekanalen, die in Midden- en Beneden-Wallis ook «bisse» worden ge-noemd. De suonen verzamelen het smeltwater van de gletsjers en leiden dit naar regenarme dalen. Op het hoogtepunt van de bloeitijd, eind 19de eeuw, voorzag dit 1800 kilometer lange irrigatiesysteem het Wallis van het felbegeerde water en maakte een welig tierende landbouw mogelijk. Dit historisch erfgoed wordt vandaag door talrijke gemeenten met veel inzet onderhouden, waar nodig gerestaureerd en weer tot stro-men gebracht. Op de kaart presenteren wij een aantal wandelingen langs suonen, zowel korte routes als fikse dagtochten. De meeste hebben niet al te veel hoogteverschillen, dus zijn niet bijzonder vermoeiend. Dit is te danken aan de bouwers die erop gelet hebben dat de suone vanaf het punt van wateropvang tot daar waar het nodig is zo min mogelijk verval kent. Toch zijn sommige suonen niet zonder lichamelijke inspanning te bereiken. De weg erheen kost soms wel wat zweetdruppels. Maar de inspanning is de moeite waard en brengt u midden in de mooiste natuur nader tot de geschiedenis van het Wallis.

Suonen: voor geschiedenisliefhebbers

De wandelingen

1 Bisse du Trient2 Bisse de Saxon3 La Raye des Verbiérins en de Bisse du Levron4 Bisse du Milieu en Bisse Vieux5 Bisse de Baar6 Grand Bisse de Vex7 Bisse de Salins8 Bisse du Torrent-Neuf9 Bisse de Lentine en Bisse du Mont d’Orge10 Bisse de Clavau11 Bisse de Sion12 Bisse d’Ayent13 Bisse du Ro14 Grand Bisse de Lens

15 Bisse du Tsittoret16 Bisse de Vercorin en Bisse de Ricard17 Grand Bisse de St-Jean18 Grossi Wasserleitu van Varen – Bisse Neuf19 Wasserleite van Ergisch en Tenneri20 Obere Wasserleitung – Stägeru – Lüegjeru21 Oude Suon – Oude Eischler Suon – Habersuon22 Binneri – Eggeri23 Niwärch – Gorperi – Undra24 Bodmeri-Niwa – Visperi25 Heido26 Nessjeri – Obersta – Stigwasser27 Trusera Suone

Suonenmuseum en de museumroute

2h30

9,5 km

3 km

260 m

510 m

Overzicht «Suonen»

1 Bisse du Trient

Deze wandeling begint op de Col de La Forclaz en komt uit op de gletsjertong van de Trient en zijn ijswatervallen. Het pad voert door lariksbos-sen en door de prachtige landschappen van de Aiguilles Dorées en de Pointe des Ecandies. Deze bisse loopt over een weg die vroeger werd ge-bruikt om ijsblokken te vervoeren, en wordt nu

nog gebruikt voor de bevloeiing van de weilanden en de wijngaarden van Martigny-Combe. De bisse is nog steeds in gebruik en al wandelend over het interessante leerpad komt u er van alles over te weten.

Topografische kaart 1324–1344

Wandelkaart 1:25 000 Vallée du Trient

2u30

8h50

32 km

24 km

310 m

630 m

5h45

21 km

13,5 km

320 m

1020 m

2 Bisse de Saxon /

3 De Raye des Verbiérins en de Bisse du Levron

Deze bisse werd gebouwd tussen 1865 en 1876 en is met zijn 32 km de langste bisse van het Wallis. Hij bracht het water van de bergstroom La Printse naar Saxon en loopt door bossen, alpenweiden en de gemeentes Nendaz, Isérables, Riddes en Saxon. Er waren diverse waterwachten nodig om de waterstroom te controleren. Als het geluid van

de door een waterrad aangedreven waterhamers ophield, was er een storing die zij moesten ver-helpen. Omdat het onderhoud te kostbaar was, is de exploitatie stopgezet. Wel is een van de wacht-huisjes, de Burlâ, mooi bewaard gebleven.

De Bisse du Levron, die werd aangelegd in 1465 en de inzet is geweest van tal van juridische gevech-ten, bracht het water van de Versegères naar de voet van de Glacier de la Chaux, op 2500 meter, door de gemeente Bagnes, om heel het grond-gebied van de gemeente Vollèges te bevloeien. In de zogenaamde Raye des Verbiérins, onder

de Cabane du Mont Fort, nam de waterhoeveel-heid nog eens toe. Vanaf 1957, met de bouw van de Mauvoisindam, loopt het water via een tunnel tussen Louvie en de Col du Lin naar Le Levron en Vollèges.


Wandelkaart 1:25 000 Verbier / Val de Bagnes

Topografische kaarten 1305 –1325 / 1306–1326

Wandelkaart 1:25 000 4 Vallées –1:25 000 Verbier – St-Bernard

5u45

8u50

3h10

12,5 km

10 km

230 m

230 m

3h00

11,5 km

4,5 km

50 m

530 m

4 Bisse du Milieu en Bisse Vieux

De bisses van Nendaz hebben hun oorsprong in de bergstroom La Printse. De Bisse du Milieu, die enkel tijdens de zomer in werking is, loopt door het dorp Haute-Nendaz en bevloeit het gebied rond Bleusy en de frambozencultuur. Hij loopt door een sparrenbos dat gedeeltelijk vernield is door de orkaan Viviane. De Bisse Vieux kronkelt

zich door de schaduw van witte elzen, dringt diep door in een donker sparrenbos, steekt een rots-formatie over door een val van ruim 5 meter te maken en bevloeit de weilanden die een geur van tijm en marjolein verspreiden.

Vanaf het dorp Brignon loopt de Bisse de Baar steil omlaag langs de hellingen en een aantal wijn-gaarden die naast de Printze liggen. In lagergele-gen droge weilanden bloeien enkele bloemsoor-ten die zeldzaam zijn in Wallis, zoals geel stalkruid en vedergras. Vervolgens doorkruist de wandeling

enkele velden met abrikozenbomen die in de lente prachtig in bloei staan. De bisse stroomt boven het dorpje Baar en verder richting Sion, doorheen ver-schillende boomgaarden en bosjes.

Topografische kaart 1306

Wandelkaart 1:25 000 4 Vallées

5 Bisse de Baar



3u10

3u00

3h20

11,5 km

10,5 km

210 m

20 m

5 km

21 m

3h30

12,5 km

8,5 km

200 m

660 m

6 Grand Bisse de Vex

De Grand Bisse de Vex, aangelegd in 1453, vangt het water op van de bergrivier La Printse in Planchouet en bevloeit de akkers van Veysonnaz, Salins, Les Agettes en Vex. Vooral in de zomer is het heel aangenaam om deze bisse te volgen, vooral het stuk tussen Veysonnaz en Les Mayens-de-Sion. Dankzij de bosrijke omgeving is het er

aangenaam fris, zelfs op de heetste zomerdagen. De opgehoopte naalden van de naalden lariks-bomen, die overal in het bos staan, vormen een zacht tapijt op de grond.



7 Bisse de Salins

De Bisse de Salins werd aangelegd in 1435 en is nog altijd in werking. Hij haalt zijn water uit de La Printse en bevloeit daarmee de boomgaarden, de weiden en de frambozen-struiken van Beuson, Le Bioley en Salins. De wandeling biedt een op-eenvolging van verschillende landschappen: elzen-bosjes in het vochtige gebied, een uitgedroogd

weiland op een zonovergoten helling, duindoor-nen met hun rode vruchten in de herfst, sparren-bossen, frambozenteelt . . .



3u20

3u30

3h00

9 km

4,5 km

200 m

280 m

2h00

8 km

5 km

20 m

370 m

9 Bisse de Lentine en Bisse du Mont d’Orge

Het water van de Bisse de Lentine is afkomstig van de Sionne. De bisse verlaat echter al snel de bos-rijke oevers van deze rivier en loopt verder door de wijnstreek, waar hij een buitengewoon uitzicht biedt op de stad Sion. Hij bevloeit de wijngaar-den van Savièse en voedt het mooie Lac du Mont d’Orge en het natuurgebied eromheen. Een deel

van het traject is gekanaliseerd in betonnen go-ten. De Bisse du Mont d’Orge, aangelegd in 1885, pompt het water van het Lac du Mont d’Orge en bevloeit daarmee de zuidflank van de wijn gaard, waaronder het beroemde Domaine du Mont d’Or.


Wandelkaart 1:25 000 Sion – Derborence – Sanetsch

8 Bisse du Torrent-Neuf

De Bisse du Torrent-Neuf, ook wel de Bisse de Savièse genoemd, werd aangelegd vóór 1430 en moest het meest gedurfde irrigatieproject ooit worden. De bisse haalde zijn water van de Morge, verliet de kloof via een zeer bergachtige en duizelingwekkende weg en leverde water in overvloed. De wandeling loopt over een traject

van 2,4 km, over een onlangs weer begaanbaar gemaakt pad. De bedoeling van een dergelijke re-novatie is om te herinneren aan het enorme werk dat onze voorvaders hier verzet hebben.


Wandelkaart 1:25 000 Sion – Derborence – Sanetsch

3u00

2u00

3h10

13,5 km

7,5 km

20 m

560 m

4h00

15 km

7 km

150 m

610 m

10 Bisse de Clavau

De Bisse de Clavau, die in 1453 werd aangelegd door de bisschop van Sion, haalt zijn water uit de Lienne en eindigt zijn tocht in de Sionne. Hij wordt omsloten door enorme muren van opeen-gestapelde stenen en bev loeit de wijngaarden van Ayent, Grimisuat en Sion. Het wandelpad volgt het oude traject, met de uitspringende constructies

de passages over houten balken, een tunneltje . . . De talrijke wachthuisjes nodigen uit om de streek-producten te proeven.


Wandelkaart 1:25 000 Anzère

11 Bisse de Sion

Om de Bisse de Lentine en de Bisse de Mont d’Orge te voeden, heeft de gemeente Sion tussen 1901 en 1903 de Bisse de Sion aangelegd. Deze bis-se voert het water van de Lienne naar de Sionne. Het waterinnamepunt bevindt zich in de buurt van de unieke bron van de Lienne. In het begin van het traject steekt de bisse de Lourantse over

via een houten aquaduct. Hij loopt langs het Lac de Tseuzier en verlaat het dal van de Rawyl via een opeenvolging van tunnels. Op een bepaald punt hangt de bisse over een afgrond van 200 meter. Daarna wordt het traject wat rustiger.



3u10

4u00

3h00

11,5 km

9,5 km

60 m

530 m

3h15

12 km

4 km

160 m

440 m

12 Bisse d’Ayent

De Bisse d’Ayent werd aangelegd in 1442 en begint aan de Lienne. Hij loopt door een zeer gevarieerd landschap met bergweiden, weilanden en bosjes. Hij bevloeit de weiden en de wijngaarden van Ayent en Grimisuat op de traditionele manier of via besproeiing en eindigt zijn traject in het meer-tje van Revouire. Op het traject zijn een aantal

voorbeelden te zien van de oude technieken: de uitspringende loopbruggen in het dal van de Lienne, de overblijfselen van de balken in Torrent-Croix, de Passage des Follets die aangelegd werd langs een duizelingwekkend steile rotswand.



13 Bisse du Ro

De Bisse du Ro werd aangelegd in de 14de eeuw, en ving het water op van de Ertinse. Het water stroomde naar een verdeelsysteem dat het ver-volgens verder leidde ofwel richting Montana en Chermignon ofwel richting Lens en Icogne. Het bovenste gedeelte is momenteel niet meer in werking en werd vervangen door een tunnel door

de Mont Lachaux. Goed schoeisel is voor deze tocht vereist, want de route bevat enkele spec-taculaire en duizelingwekkende passages langs steile rotswanden, waar enkele gereconstrueerde overblijfselen uit het verleden te zien zijn.


Wandelkaart 1:25 000 Crans-Montana / Sierre

3u00

3u15

4h10

16 km

12,5 km

60 m

300 m

3h10

10,5 km

6 km

370 m

510 m

15 Bisse du Tsittoret

De Bisse du Tsittoret, waarvan voor het eerst melding werd gemaakt in de 15de eeuw, voert het water van de Tièche over de Noble Contrée om de weilanden en de wijngaarden van Venthône, Randogne, Mollens, Miège, Sierre en Veyras te bevloeien. Niet ver na het waterinnamepunt stort hij in een bulderende waterval langs een rotswand

naar beneden, alsof hij op zoek is naar de rivier. Daarna wordt hij wat rustiger en stroomt het wa-ter verder in metalen goten. Uiteindelijk verlaat hij het lieflijke dal van de Raspille. De schoonheid van het landschap laat onuitwisbare indrukken bij de wandelaar achter.



14 Grand Bisse de Lens

De Grand Bisse de Lens, ook wel de Bisse de la Riouta genoemd, werd aangelegd in 1448 en haalt zijn water uit de Lienne. Deze bisse bevloeit de weilanden en de wijngaarden van Icogne, Lens, Montana en Chermignon. Hij loopt langs een dui-zelingwekkend traject: hij verlaat de kloof van de rivier, loopt via een ondergrondse leiding door

Icogne, loopt via uitspringende constructies – soms in beton en soms ingehouwen in de rotsen – rond de heuvel van Châtelard en eindigt zijn traject in Diogne. Boven de leegte werd een pad aangelegd met planken die vastgemaakt zijn met metalen palen.



4u10

3u10

5h10

16,5 km

8 km

390 m

1180 m

2h20

7 km

4 km

80 m

460 m

16 Bisse de Vercorin en Bisse de Ricard

De Bisse de Vercorin werd aangelegd in 1358 en begint aan de Rèche. Het water wordt gebruikt om de weilanden te bevloeien en om de molens stroomafwaarts van Vercorin te laten draaien. Hij biedt toegang tot één van de laatste valleien van het kanton dat ontoegankelijk is gebleven voor auto’s. De in 1484 aangelegde Bisse de Ricard (of

Bisse de Chararogne) haalt zijn water van de Navisence, bevloeit daarmee de heuvel van Cha-lais en voedt de kleine stroomafwaarts gelegen bisses op de Rèche. Het traject van deze bisse omvat verschillende steile stukken.

De Grand Bisse de St-Jean raakte lange tijd gele-den in ongebruik, maar werd in 2012 met veel smaak en met respect voor de oude technieken nieuw leven ingeblazen. De Grand Bisse, die het water van de Torrent du Marais opvangt, stroomt door het hogere gedeelte van het dorp St-Jean en eindigt in Mayoux. Langs het water werden prach-

tige houten aftappunten voorzien voor irrigatie via besproeiing. Het grootste deel van de Grand Bisse werd in volle grond uitgegraven en werd versterkt met tegels of grote stenen.


Wandelkaart 1:25 000 Val d’Anniviers

17 Grand Bisse de St-Jean


Wandelkaart 1:25 000 Val d’Anniviers

5u10

2u20

3h00

10,5 km

7 km

310 m

260 m

3h30

11,5 km

5 km

220 m

670 m

18 Grossi Wasserleitu van Varen – Bisse Neuf

19 Wasserleite van Ergisch en Tenneri

De Grossi Wasserleitu of de Bisse de Varen begint aan de Raspille, loopt door een open plek en langs de grote rotsen van Blatte om de weilanden en de wijngaarden van Varen te bevloeien. De Raspille vormt hier de taalgrens en verdeelt het water tussen de twee buurgemeenschappen. Het water van de Bisse Neuf komt ook uit deze rivier en

wordt gebruikt om de hellingen van Venthône van water te voorzien. De wandelaar wordt tijdens deze tocht getrakteerd op prachtige uitzichten op het Rhônedal.

Eigenlijk is de Wasserleite van Ergisch een jonkie onder de suonen. Volgens getuigen werd deze suone in de jaren 1920–1925 gebouwd. De bed-ding van de beek werd onder uiterst moeilijke omstandingheden in de rots gehouwen en – waar nodig – met buizen en houten goten aangevuld. De spectaculaire bouwwijze is een van de rede-

nen dat deze route zo geliefd is bij wandelaars. De Wasserleite krijgt op 1300 m hoogte extra water van de Turtmänna. Ook de «Tenneri» begint bij de Turtmänna, op 900 m. Die leidt het kostbare nat naar het gehucht Tännu.


Wandelkaart 1:25 000 Visp



3u00

3u30

3h45

11,5 km

5,5 km

420 m

420 m

3h20

11,5 km

6 km

250 m

610 m

20 Obere Wasserleitung – Stägeru – Lüegjeru

De «Obere Wasserleitung» van Gampel werd in 1900 aangelegd en betrekt op ongeveer 700 m zijn water uit de Lonza. In 2005 bouwde de gemeente Niedergesteln een hangbrug en een metalen trap, die het mogelijk maken met droge voeten onder het gebulder van de Jolibach naar het stuwmeer van de «Stägeru» op 900 m af te dalen. Een deel

van de «Stägeru» vloeit in de «Lüegjeru», omdat de voormalige wal door een storm werd verwoest. Er werd in al 1552 geschreven over de «Stägeru», de «Lüegjeru» dateert vermoedelijk uit de 17de eeuw.


Wandelkaart 1:25 000 Lötschental

21 Oude Suon – Oude Eischler Suon – Habersuon

Zeneggen, Bürchen en Unterbäch exploiteren ge-meenschappelijk de «Alte Suon» die ook «Ginan-zerin» wordt genoemd. Bürchen verwierf de wa-terrechten al in de 15de eeuw, Zeneggen pas na de waterschaarste ten gevolge van een aardbeving in 1855. De «Alte Suon» wordt gevoed door de Mühlebach op ongeveer 1880 m. Lets lager, op

1700 m, heeft Eischoll volgens een rechtsbesluit van 1952 recht op 4/13 van de waterhoeveelheid van de Mühlebach. Het water wordt in de «Alte Eischler Suon» getransporteerd, die verder ooste-lijk «Habersuon» wordt genoemd.



3u45

3u20

4h00

14 km

9 km

290 m

290 m

4h30

14 km

8 km

480 m

480 m

22 Bineri – Eggeri

Met de vier waterleidingen is Grächen als waar suonen-Eldorado bekend. Met 50 tot 55 mm per jaar is men hier in de meest neerslagarme regio van Zwitserland, daarom is kunstmatige bevloei-ing onontbeerlijk. De ouderdom van het Grächner watersysteem kan niet precies bepaald worden. Eerste schriftelijke notities gaan terug tot in de

12de eeuw. De suonen worden allemaal door de Riedbach gevoed. De «Eggeri», vermoedelijk de oudste, betrekt zijn water op 1840 m; de «Bineri» op 1738 m hoogte.


Wandelkaart 1:25 000 Grächen

23 Niwärch – Gorperi – Undra

De Lötschberg-zuidhelling is aan sterke zonnestra-ling blootgesteld. In dit gebied werd landbouw trouwens pas na de aanleg van suonen mogelijk. Het water uit ongeveer 20 suonen werd er onder moeilijke omstandigheden vanuit het Baltschie-dertal heengeleid. De «Niwärch» (1381 gebouwd) ontspringt op 1300 m, de «Gorperi» (1640) op

1220 m en de «Undra» (1377) op 1100 m. De talrijke tunnels, die het de suonen en de wandelaars mogelijk maken te passeren, geven het dal een wildromantisch karakter.



4u00

4u30

4h00

13 km

4 km

330 m

1055 m

5h20

17,5 km

5,5 km

610 m

650 m

24 Bodmeri-Niwa – Visperi



25 Heido

Enkele wetenschappers voeren de naam «Heido» terug op de uitdrukking «Heiden leitung», dit zou dan terugleiden op het ontstaan van de Suon in de Romeinse tijd. Ze werden echter het allereerst in 1305 historisch vermeld. In het Wallis bestaan er slechts weinig zulke schriftelijke notities met een vroegere datum. De «Heido» haalt het water

achteraan in het Nanztal en brengt dit tot aan het Gebidummeer dat vandaag niet meer alleen voor bevloeiing maar ook voor het blussen als ver-zamelbekken dient.



De Bodmeri-Niwa werd in 1915 gebouwd om de oude Niwa te vervangen. Net boven de waterloop in het dorpje Hüoterhüsi staat vandaag de dag nog een huisje dat de toezichter van de waterloop toevlucht biedt. De Visperi werd in 1521 voor het eerst vermeld. Ze wordt in de Gamsa gevat en irrigeert wijnculturen. Een niet alledaags natuur-

spektakel kan langs de waterloop ten gevolge van de bosbrand in 2011 aanschouwd worden. Kleur-rijke bloemen zijn weer opgedoken en bieden een bijzonder contrast met de verbrande boomresten.

4u00

5u20

4h00

13 km

7 km

170 m

1080 m

2h00

5,5 km

3 km

230 m

180 m

26 Nessjeri – Obersta – Stigwasser

De in 1477 voor het eerst vermelde «Nessjeri» be-gint op 2140 m bij Kelchbach. Eerst verloopt hij met een nauwelijks merkbare helling op een pla-teau schuin tegenover de Aletschgletsjer en ruist aansluitend via «Nessel» als schuimende beek naar het dal. «Stigwasser» en «Obersta», in 1521 resp. 1684 voor het eerst vermeld, ontvangen hun

water beide op een hoogte van over 1300 m bij de Mundbach in het Gredetschtal. In 1932 werden gevaarlijke delen van de «Obersta» door tunnels vervangen. Dit verleent hem een avontuurlijk ka-rakter.

De Trusera is de meest oostelijke waterloop van Wallis van betekenis. Ze werd in 1499 voor het eerst in een koopakte vermeld en verkrijgt haar water uit de Milibach in het Rappental. Van 1994 tot 2006 was de waterloop stilgelegd, maar kon dan mits een forse financiële inspanning en dank-zij talrijke hulpverleners gerestaureerd worden.

Ze leidt grotendeels door schaduwrijke bossen en dient voor de irrigatie van kruidentuinen in de Binnachra. In de bloeitijd verfraaien inheemse or-chideesoorten, waaronder het rode bosvogeltje, de kant van de weg.


Wandelkaart1:25 000 Aletsch – 1:25 000 Visp

27 Trusera Suone


Wandelkaart 1:25 000 Binntal

4u00

2u00

Le Musée des Bisses

1966 Botyre/Ayent

www.musee-des-bisses.ch

[email protected]

3h20

12,5 km

7,5 km

40 m

600 m

© M

usée

des

Bis

ses

Voeg een highlight toe aan uw wandelingen langs de Suonen en leer deze echt goed kennen. In het Suonenmuseum maakt u kennis met de geschie-denis, constructie en sociaal-culturele betekenis van de oude waterleidingen. In de tuin mogen bezoekers het bewateren met een houten goot en een Suone-irrigatiekanaal uitproberen. Combi-neer uw bezoek aan het museum met een prachtig uitgezette wandeling langs drie Suonen, waarbij u

kennis maakt met de kanalen van Torrent-Croix of de verdeler van Bitailla.



Het Suonenmuseum en de museumroute

3u20

Gra

tis

broc

hure

, nie

t te

koo

p. P

rint

ed in

Sw

itze

rlan

d –

2014

VALRANDORue Pré-Fleuri 6, Case postale 23, CH-1951 SionT +41 (0)27 327 35 80, F +41 (0)27 327 35 [email protected], www.valrando.ch

VALAIS / WALLIS PROMOTIONRue Pré-Fleuri 6, Case postale 1469, CH-1951 Sion T +41 (0)27 327 35 90, F +41 (0)27 327 35 71 [email protected], www.visitvalais.ch

Symboolverklaring Moeilijkheidsgraad

Maaltijden mogelijk Stoeltjeslift Luchtkabelbaan Autobus Kabelbaan Trein

Wandelduur Lengte van de wandeling Beetje duizelingweekend Zaklamp Lengte van de suone Sterk duizelingweekend

Klim Wandelweg Start wandeling Afdaling Bergwandelweg Rolstoelvriendelijk

Plaats met aansluiting op openbaar vervoer

Valais Suonen/Bisses (66724nl)

Documents

Transcript of Valais Suonen/Bisses (66724nl)