+TipasaUpdate nieuw interbibliothecair leenverkeer

Klopt dat?10 stellingen over factchecking gecheckt

Lezen achter traliesGevangenisbieb zit vast

Nu ook gebruikersvriendelijk!Julia Noordegraaf zietvernieuwing in erfgoedsector

HINDERNISSEN

GAMESARCHIVEREN:

SPELmet

een

vakblad voor informatieprofessionals

2 IP | vakblad voor informatieprofessionals | 08 / 2019

04Foto van de maand Archief vol dansschatten

06Q&AFrank den Hollander

09IP LingoPlooifoon

08Grenzeloos netwerk van muziekvakgenotenAfgelopen zomer kwamen muziekbibliothecarissen uit 36 landen een week bijeen voor de IAML-conferentie.Wat zijn de nieuwe ontwikkelingen?Ria Warmerdam

2019 | 08IP is samen met Informatie-Professional.nl het onaf-hankelijke platform voor de informatiespecialist van vandaag en morgen. De lezers werken in de informatie-, bibliotheek-, archief- en erfgoedwereld.

ISSN: 1385-5328 IP is een uitgave (23ste jaargang) van Uitgeverij IP Charlotte van Pallandtlaan 18 2772 TR Voorburgtel. 06-44 09 19 85www.informatieprofessional.nl

redactieadres IP, Charlotte van Pallandtlaan 18, 2772 TR Voorburg, tel. 06-44 09 19 85, e-mail redactie@informatie-professional.nl.

redactie Maarten Brinkerink, Wilbert Helmus, Dafne Jansen, Vincent M.A. Janssen, Evelien de Jonge, Stefan Jongen, Leen Liefsoens, Ronald de Nijs (eindredacteur), Matthijs van Otegem, Mirjam Raaphorst, Vincent Robijn, Eric Sieverts, Sjors de Valk en Daniël de Vette.

vormgeving Eric van den Berg, egfvdberg@upcmail.nl, Tom van Staveren, graphicisland@upcmail.nl.

medewerkers aan dit nummer Gerard Bierens, Paula Drewes, Rob Feenstra, Frank Huysmans, Olaf Janssen, Jesse de Vos, Ria Warmerdam

abonnementen Voor abonnementsprijzen en andere informatie zie InformatieProfessional.nl.

advertentieverkoop Voor informatie over adverteren in blad of op de site: Rajin Roopram, e-mail rajin.roopram@kbenp.nl, tel. 06-15201724.

Het verlenen van toestemming tot publicatie in dit tijdschrift strekt zich tevens uit tot het in enigerlei vorm elektronisch beschikbaar stellen.

COLOFON

12Speels archiverenHet Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid archiveert computer spellen. Een speelse houding is daarbij noodzakelijk, betoogt Jesse de Vos. Jesse de Vos

RUBRIEKEN

16Tipasa in de praktijkBibliotheken gebruiken sinds dit voorjaar Tipasa, een nieuw systeem voor het interbibliothecair leenverkeer in de cloud. De eerste ervaringen.

INHOUD

IP | vakblad voor informatieprofessionals | 08 / 2019 3

R

EDA

CTI

ON

EEL

| S

tefa

n Jo

ng

en

VOORUITGANG

E xtra geld! Extra benzine! Be-kende termen voor iedereen die twintig jaar geleden A2 Racer speelde. Nostalgisch denk ik terug aan de tijd dat

ik op mijn kamertje in een pixelige auto over de A2 scheurde. Ik was het spel bijna vergeten. Gelukkig archiveert Beeld en Ge-luid nu dergelijke pareltjes – een mooie vooruitgang. Maar archivering van compu-terspellen komt met de nodige uitdagin-gen, schrijft Jesse de Vos in dit nummer.Over vooruitgang gesproken: erfgoed-

instellingen veranderen. Zo leunen ze steeds vaker op burgers die aan de slag gaan met digitaal erfgoed. Dit digitale onderzoeks-materiaal vraagt andere vaardig-

heden van wetenschappers. Julia Noordegraaf, hoogleraar Digitaal Erf-

goed, belicht de ontwikkelingen. Niet overal is er sprake van vooruitgang. Neem de gevangenisbibliotheek: een paar jaar geleden wilde Justitie deze door ge-vangenen gewaardeerde plekken van ken-nis wegbezuinigen. Paula Drewes onder-zocht wat er van dit voornemen terecht is gekomen.En soms is het ook goed om even ach-teruit te kijken. Factchecken bijvoorbeeld is niet meer weg te denken uit de Neder-landse media. Is het iets van deze tijd? Is het nuttig? En kan iedereen feiten con-troleren? Benieuwd naar het antwoord op deze vragen, check dan snel het artikel van redacteur Vincent M.A. Janssen. <

30Check, check, dubbelcheckWorden met fact-checking leugens ook echt de wereld uit geholpen? IP blikt terug op 10 jaar feiten controleren en checkt 10 stellingen.Vincent M.A. Janssen

RUBRIEKEN

20Interview met Julia Noordegraaf‘De erfgoedsector is actief op zoek naar gebruikers,’ stelt hoogleraar Digitaal erfgoed Julia Noordegraaf. ‘Zij maakt een ommezwaai van crowdsourcing naar citizen science.’Ronald de Nijs

Netwerk Digitaal Erfgoed

Special

‘Alleen ga je sneller, samen kom je verder’

Extra

Draai dit nummer

om

37KB Onderzoeks-kroniekWikibase: de voordelen van Wikidata, zonder de nadelen

40Column#twexit @fhuysmans

38Lifehacking Snelkoppelingen op één plek

11Wisselcolumn#libraries-killtrees

26Lezen achter traliesEen paar jaar geleden lagen er plannen om de fysieke gevangenis-bibliotheek weg te bezuinigen. Wat is er van dat voornemen terecht gekomen? Paula Drewes

COMPUTERSPEL ALS ARCHIEFOBJECT | JESSE DE VOS

’Games zijn belangrijke bronnen voor het begrijpen van onze digitale, genetwerkte samenleving’

Jesse de VosProjectleider bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid

Ooit gehoord van Eindeloos (1985), A2 Racer (1995) of Redcat Rekenen: De Ra-zende Rekenrace (1996)?

Het zijn drie van de bijna honderd Nederlandse computerspellen die sinds 2016 opgenomen zijn in het media- archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Met het archive-ren van Nederlandse computergames zet Beeld en Geluid een flinke stap in het digitale tijdperk. Uiteraard stromen alle radio- en televi-sieuitzendingen van de publieke omroe-pen al enkele jaren digitaal binnen en ook krijgt een selectie van webvideo’s elk jaar een plek in het archief. Maar met de verbreding van de mediacollectie naar games krijgen de digitale objecten een softwarematig karakter, met inter-actieve mogelijkheden en specifieke af-hankelijkheden van technologie. Hoe bewaar je dergelijke producties voor de toekomst?

ErfgoedOver de hele wereld worden games bewaard en niet door de minste instel-lingen: in 2012 acquireerde het MoMA veertien iconische computerspellen. Het Strong National Museum of Play heeft zijn collectie van speelgoed en bordspel-len uitgebreid met digitale games en in Berlijn is er al sinds 1997 een heel mu-seum aan gewijd: het Computerspiele-museum. Maar waarom bewaren we games ei-genlijk? Ze vormen belangrijke bron-nen voor het begrijpen van onze digita-le, genetwerkte samenleving en maken

12 IP | vakblad voor informatieprofessionals | 08 / 2019

Speelsarchi veren

Games maken onderdeel uit van ons cultureel erfgoed. Reden voor het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid om ze te archiveren. Maar het bewaren van computer-spellen gaat gepaard met verschillende uitdagingen.

born digital-tekstdocumenten, foto’s en video’s is migratie de meest gangbare methode. Files worden opgeslagen in een breed ondersteund standaardfor-maat en gemigreerd naar een ander be-standsformaat, mocht dat noodzakelijk zijn voor de bruikbaarheid op de dan gangbare apparaten en software. Toch volstaat migratie als preserve-ringsstrategie niet voor dynamische digitale producties zoals games. Ze zijn namelijk opgebouwd uit een grote hoeveelheid bestanden, met heel weinig standaardformaten. Bij het veiligstellen van games op fysieke dragers maken we daarom een disk-image. Anders gezegd: een digitale kopie van de drager, als een soort container-file waarin alle files in gezamenlijkheid worden bewaard. Op die manier is de digitale informa-tie veiliggesteld. Dit is slechts de eerste stap, want de informatie is nutteloos als ze niet weer kan worden uitgelezen. De disk-images zijn afspeelbaar op een computer met een bepaalde hard- en softwareconfiguratie. Denk daarbij aan een systeem met een specifieke proces-sor, videokaart, besturingssysteem en controller.Het bewaren van zo’n oorspronkelijke computer is één mogelijkheid voor pre-servering. Maar om dit op een duur-zame wijze te doen, is specialistische kennis nodig. Daarnaast zullen reserve-onderdelen met het verstrijken van de tijd steeds moeilijker te verkrijgen zijn. Gelukkig zijn er in Nederland enthou-siaste fans en verzamelaars die met hun kennis en kunde de levensduur van ap-paraten flink kunnen oprekken. Beeld en Geluid onderhoudt relaties met net-werken van dergelijke verzamelaars om zo in samenwerking te kunnen beschik-ken over oorspronkelijke hardware wanneer nodig.

EmulatieOm op de lange termijn aan een grote groep gebruikers toegang tot de games te kunnen blijven geven, moeten we verder kijken. Bijvoorbeeld naar emula-tie, een softwarematige nabootsing van hard- en software. Veel emulatiesoft-ware is ontwikkeld door retro gaming-community’s om zo hun oude games speelbaar te houden. Zo kan de disk-image van de game Eindeloos uit 1985,

daarmee onderdeel uit van ons cultureel erfgoed.Het belang van games blijkt allereerst uit de populariteit ervan. De wereld-wijde game-industrie had in 2018 een omzet van meer dan 125 miljard dol-lar: dat is drie keer zoveel als die van de kaartverkoop in de filmindustrie. Verder besteden mensen veel tijd aan gamen. In Nederland gemiddeld 20 mi-nuten per dag, in de leeftijdscategorie 13-19 zelfs 45 minuten. En dan gaat het alleen nog maar over het zelf spelen: kij-ken hoe anderen gamen is eveneens bij-zonder populair op YouTube en Twitch. Bovendien is het als e-sport inmiddels zo groot geworden dat gametoernooien geldprijzen van miljoenen euro’s kun-nen uitloven.

Educatief potentieelGames zijn echter niet alleen populair als vorm van entertainment. Al bij de vroegste Nederlandse gameproducenten werd het educatieve potentieel ervan in-gezien. De game Topografie (1984) van Radarsoft bijvoorbeeld liet spelers met een helikopter vliegen naar landen en plaatsen op een wereldkaart. Ook de populaire Redcat-serie uit de jaren ne-gentig, ontwikkeld door Davilex, was speciaal gemaakt voor gebruik in het onderwijs. Tegenwoordig zijn toege-paste games te vinden in bijvoorbeeld trainingsprogramma’s van het leger en in de gezondheidszorg. Games vinden we terug op allerlei plek-ken in de samenleving. Ze raken aan belangrijke politieke en maatschap-pelijke thema’s. Denk aan discussies

over geweld in games, gameverslaving en cyberpesten. Maar ook in positieve zin: voor de generaties die nu opgroei-en, zijn games een omgeving waarin ze experimenteren met hun identiteit en waarin ze sociale relaties aangaan.

Selectie Welke games zijn het bewaren waard? Beeld en Geluid is van oudsher goed thuis in de televisie- en radiogeschie-denis, maar als het gaat om de relatief jonge game-industrie, ontbreekt het er soms aan expertise. Daarom heeft Beeld en Geluid ervoor gekozen om sa-men met een paar externe experts een selectielijst op te stellen, de zogenaamde games-canon. Deze selectie bevat 71 games en dient als kapstok op basis waarvan het verhaal van de Nederland-se game-industrie verteld kan worden. Hier vallen niet alleen de succesverha-len onder – daarvoor zijn er tenslotte awards – maar ook de flops en de con-troverses. De games uit de canon zullen de komende jaren worden opgenomen in het media-archief.

Dragers veiligstellenDe eerste games die Beeld en Geluid binnenkreeg, stonden op magnetische cassettebandjes, floppydisks en cd-roms. Inmiddels hebben we te maken met games uit de appstores en met downloadbare games via services als Steam. Vanuit preserveringsperspectief vertegenwoordigen games dus een zeer diverse verzameling aan archiefvraag-stukken en -oplossingen.Bij preservering van gedigitaliseerde of

‘De technische, juridische en organisa-torische uitdagingen voor het archiveren van games zijn legio’

IP | vakblad voor informatieprofessionals | 08 / 2019 13

Speelsarchi veren

Nieuwsgierignaar de rest?Bestel gratis een proefnummer van

Stuur een mail naaradministratie@informatieprofessional.nlovv ‘proefnummer’ *

Zolang

de voorraad

strekt