VAKFICHE EXAMENCOMMISSIE SECUNDAIR ONDERWIJS

VAK: TOEGEPASTE BIOLOGIE

Dit is een vakfiche voor de studierichtingen Lichamelijke opvoeding en sport 3 TSO

Let op: de inhoud van een vakfiche wordt jaarlijks aangepast. Deze vakfiche is geldig van: 1 mei 2017 t.e.m. 31 december 2018

LEERDOELEN

De eindtermen natuurwetenschappen vind je op deze website

http://eindtermen.vlaanderen.be/index.htm

LEERINHOUDEN wat je op het examen kan verwachten.

LEVEN

BIOLOGISCHE EENHEID

de cel

beschrijven herkennen en benoemen verklaren toepassen

functie van de cel in het organisme

begrip celdifferentiatie

microscopische en submicroscopische

delen van een cel

functie van de celorganellen

celdifferentiatie wat betreft bloed-,

spijs-, verterings-, voorplantings-,

zenuw-, beender- en spiercellen

IN STAND HOUDEN VAN HET LEVEN

het ademhalingsstelsels

bouw van de long

mechanisme van automatisch ademen en

bewust ademen (gebruik van

ademhalingsspieren)

delen van de long gasuitwisseling (diffusieproces) ter

hoogte van de longblaasjes en

lichaamscellen

effect van sportbeoefening op deze

gasuitwisseling

effect van hoogtestages, roken,

longziekten op gasuitwisseling

Examencommissie secundair onderwijs

3

spijsverteringsstelsel

beschrijven herkennen en benoemen verklaren toepassen

bouw en functie van het

spijsverteringsstelsel

begrippen: voeding, voedingsstoffen,

vertering, enzymen, verteringssappen

samenstelling van de voeding

werking van enzymen algemeen +

toegepast op de verschillende

voedingsstoffen

absorptie van voedingsstoffen

delen van het spijsverteringsstelsel

vorm en structuur van de

spijsverteringsorganen

schematische structuur van vetten,

eiwitten, koolhydraten

enzymwerking op de verschillende

voedingsstoffen

voedingsbehoeften tijdens

duursporten, training, wedstrijd …

belang van water en sportdranken

tijdens sporten

absorptie van voedingsstoffen

uitscheidingsstelsel

begrip: excretie

specifieke functie van de verschillende excretie-organen

bouw van een nier en nefron

werking van de nieren, de verschillende fasen bij urineproductie

excretie-organen

macroscopische en microscopische

delen van de nieren

delen van een nefron

thermoregulatie door de huid

vochtregulatie door de nieren

Examencommissie secundair onderwijs

4

bloed-en lymfevatenstelsel

beschrijven herkennen en benoemen verklaren toepassen

bouw en functie van het bloedvatenstelsel

bouw en functie van het lymfevatenstelsel

samenstelling van het bloed

functie van het bloed: transport –

bescherming – homeostase ( => begrip

homeostase)

principe van bloedstolling

principe van bloeddrukregeling

functie van het lymfevatenstelsel

de verschillende bloedvaten, grote en

kleine bloedsomloop, delen van het

hart

delen van het lymfevatenstelsel

principe van bloeddoping

invloed van training op:

hartminuutvolume, sporthart,

veneuse terugstroom,

hemoglobinegehalte

principe van de afweermechanismen:

humorale en cellulaire immuniteit,

vaccinatie, allergie

hormoonstelsel

de begrippen endocriene en exocriene klieren

het verschil tussen endocriene klieren en exocriene klieren

de functie van de verschillende hormonen /secreties van de endo- en exocriene klieren (zie kolom hiernaast)

met voorbeelden de werking van het

hormonaal stelsel + hoe op deze manier

homeostase bereikt wordt

hypothalamus, hypofyse, schildklier,

bijnieren, eilandjes van Langerhans,

gonaden, traanklieren, zweetklieren

hormoonwerking bij stress

de invloed van doping, stimulerende

middelen, drugs op het zenuwstelsel

een overzichtslijst van hormonen die

een invloed kunnen hebben op

sportprestaties gebruiken + het

verband met doping leggen

Examencommissie secundair onderwijs

5

het zenuwstelsels

beschrijven herkennen en benoemen verklaren toepassen

de delen van een zenuwcel en synaps + de functies van deze delen

het opvangen van de prikkel, de impulsgeleiding, aard van de impuls (chemisch/elektrisch)

- de delen van de hersenen, de verschillende centra in de hersenen

- de delen van het ruggenmerg met in- en uittredende zenuwen

- de delen van het perifeer en centraal zenuwstelsel

- de functies van de delen en centra van de hersenen

- de functie van de delen van het ruggenmerg

- de gevolgde weg van een zenuwimpuls zowel via de hersenen als ruggenmerg (reflexboog en gewilde beweging)

- principe van impulsgeleiding aan de hand van een tekening

- sympathisch en parasympatisch zenuwstelsel + voorbeelden

de begrippen perifeer, centraal, autonoom en animaal zenuwstelsel, synaps, sympatisch en parasympatisch zenuwstelsel

de delen van een zenuwcel

soorten zenuwcellen: motorische, sensorische en schakelneuronen

de delen van hersenen en ruggenmerg

impulsgeleiding tussen en aan zenuwcellen

invloed van genotsmiddelen op impulsoverdracht, zenuwgeleiding

wagenziekte, zeeziekte

Examencommissie secundair onderwijs

6

voortplantingsstelsel

beschrijven herkennen en benoemen verklaren toepassen

de chemische structuur van het DNA

de begrippen: chromosoom, chromatide, chromatine, genen, nucleotide, DNA-helix

functie van: DNA-polymerase, DNA-helicase,DNA-ligase

DNA-replicatieproces en wanneer deze gebeurt

de begrippen diploïd , haploïd, de verschillende fasen van mitose en meiose

het verschil tussen mitose en meiose

DNA-structuur en bouwstenen van DNA

de verschillende fasen in de DNA-replicatie

mitose en meiose en de verschillende

fasen

het belang van mitose en meiose

de verschillende fasen van de bevruchting

de verschillende stadia van de ontwikkeling van een zygote tot baby

de verschillende fasen van de geboorte

primaire en secundaire

geslachtskenmerken

de verschillende fasen van de bevruchting

de verschillende stadia van de ontwikkeling van een zygote tot baby

de verschillende fasen van de geboorte

geslachtsverschillen in de sport en sportprestaties

invloed van hormonale wijzigingen bij zwangere vrouwen op het prestatievermogen bij bepaalde diciplines

erfelijkheid van sporteigenschappen?

Examencommissie secundair onderwijs

7

bewegingsstructuren: lichaamsassen en -vlakken, beenderen en gewrichten, spierstelsel

beschrijven herkennen en benoemen verklaren toepassen

begrippen:

coronale vlak, mediane vlak,

sagittale vlak, transversale vlak

proximaal, distaal, pronatie,

supinatie, valgusstand,

varusstand, centraal, perifeer

de verschillende lichaamsassen en –

vlakken

bewegingsmogelijkheden

toegepast op lichaamsassen

voornaamste functies en eigenschappen van het skelet

belangrijkste delen van het skelet (zie kolom hiernaast)

bouw van een been

verschil(len) tussen: - lange en platte beenderen +

functie, - beenweefsel en kraakbeenweefsel

bouw van een gewricht

de verschillende soorten gewrichten

letsels aan het skelet: breuken

(stressfracturen), beenvliesontsteking,

skeletafwijkingen

een aantal beenderen van het skelet :

schedelbeenderen, wervelkolom, ribben, borstbeen, schouderblad, sleutelbeen, heupbeenderen, beenderen van armen en benen

platte en lange beenderen, beenweefsel en kraakbeenweefsel

de delen van een gewricht

de verschillende soorten gewrichten (elleboog, knie, heup, schouder)

scharnier-, kogel-, zadel-, rol-, en draaigewricht

beenvorming

gevaren van overbelasting wat betreft

beenvorming en lengtegroei, tijdens

puberteit

de beweging van de verschillende

soorten gewrichten (scharnier-,

kogel-, zadel-, rol-, en

draaigewricht)

Examencommissie secundair onderwijs

8

beschrijven herkennen en benoemen verklaren toepassen

veel voorkomende gewrichtsletsels

preventie van rugpijn: rugscholing

(houding, belasting, preventie)

principes van houdingsopvoeding

risicofactoren van mechanische

atypische rugpijn

macroscopische en microscopische structuur van spieren

vergelijking tussen dwarsgestreept- en

glad spierweefsels

de werking van dwarsgestreept en glad spierweefsel vergelijken

de antagonistische werking van een skeletspieren

begrippen: synergisten en antagonisten + samenwerking tussen beiden

spiercontractie aan de hand van figuren

begrip toniciteit

verschillende spiervezels individueel en bij verschillende spiergroepen

meest gebruikte spieren /spiergroepen bij eenvoudige bewegingen

buigen, strekken, aanvoeren, afvoeren

delen van een skeletspier en

hulpstructuren (pezen, peesschede,

slijmbeurzen)

de antagonistische werking van een skeletspieren

spiercontractie aan de hand van figuren

soorten spiercontracties (statisch en

dynamisch : concentrisch, exentrisch,

isokinetisch, isotoon)

de belangrijkste

bewegingsuitvoerende spieren +

oorsprong en aanhechting

buigen, strekken, aanvoeren, afvoeren

delen van een skeletspier en

hulpstructuren (pezen, peesschede,

slijmbeurzen)

fysiologische factoren die de

spierwerking beïnvloeden

gevolgen van een hoge en lage tonus

van de spier

werking van een skeletspier

afleiden uit zijn oorsprong en

aanhechting

Examencommissie secundair onderwijs

9

stofwisseling

beschrijven herkennen en benoemen verklaren toepassen

rol van ATP

begrippen: aëroob, anaëroob

wisselwerking tussen de verschillende

energiesystemen in de sport

verschillende trainingsmethoden van

uithouding, snelheid, kracht en

lenigheid

begrip supercompensatie; methoden

om dit te bereiken

(belastingcomponenten, oefenvormen,

trainingsstructuur, eigenschappen van

recuperatie)

aërobe mechanismen:

aërobe afbraak van glucose en vetzuren

anaërobe mechanismen:

anaërobe afbraak van glucose,

creatinefosfaat

aërobe mechanismen:

aërobe afbraak van glucose en

vetzuren

anaërobe mechanismen:

anaërobe afbraak van glucose,

creatinefosfaat

lactaatmetingen, anaërobe drempel

herstel van zuurstoftekort

aërobe en anaërobe mechanismen

toegepast op de verschillende

trainingsmethoden

LEERMIDDELEN

De Examencommissie stelt zelf geen leermiddelen ter beschikking. Je kan ze kopen in een (online) boekhandel of ontlenen en raadplegen in een bibliotheek. De bibliotheken van de lerarenopleiding aan de universiteit of de hogeschool bieden heel wat leermiddelen aan in hun collectie. Aangezien cursussen door het gebruik van audio, video, CD en DVD erg duur geworden zijn, verwijzen we verder nog naar websites waar je, vaak gratis, studie- en oefenmateriaal kan vinden. Een aantal websites veranderen echter wel eens van naam en/of worden aangepast. Daarom kunnen wij onmogelijk de juistheid van al deze websites op elk moment garanderen. Als je niet onmiddellijk op de juiste website terechtkomt, kan je die proberen te vinden via een goede zoekmachine, zoals bijv. Google.

Hoewel we bij elke nieuwe editie van het examenprogramma deze bibliografie actualiseren, blijft ze een momentopname. Het is dus best mogelijk dat ze op een bepaald ogenblik werken vermeldt die niet meer verkrijgbaar zijn of dat nieuwe werken die reeds op de markt zijn nog niet zijn opgenomen. Bovendien maken we bewust een selectie van leermiddelen die ons op dit ogenblik het meest aangewezen lijken om je voor te bereiden op onze examens. Door een selectie te maken, willen we je helpen om efficiënter je studie aan te pakken. Je kan echter ook andere werken, cursussen of audiovisuele middelen gebruiken bij je voorbereiding op het examen.

Probeer in elk geval zoveel mogelijk te oefenen en de taal actief te gebruiken. Niet zozeer het verwerken van een cursus of de zuivere taalkennis zal je helpen om het examen met succes af te leggen maar wel de vaardigheden die je ontwikkelt en de doeltreffendheid waarmee je boodschappen communiceert. Leermiddelen zijn dus enkel een middel om je taalvaardigheid te vergroten en geen doel op zich. Niet de leermiddelen zelf vergroten je slaagkansen maar wel de manier waarop je ze verwerkt hebt.

Handboeken kunnen houvast bieden door hun didactische opbouw en samenhang en zorgen voor een afwisseling in thema’s waarbij je verschillende vaardigheden ontwikkelt. Bovendien wijden handboeken meestal een apart deel aan het inoefenen van grammatica en woordenschat in functie van de communicatieve opdrachten die ze aanbieden. Deze elementen zorgen ervoor dat je het gevoel krijgt je zelfstudie beter te kunnen plannen en concreter te kunnen opvolgen.

Daarom vind je in dit deel van de bibliografie enkele handboeken die je voldoende ondersteuning bieden om zelfstandig de leerstof van het handboek te verwerken dankzij de elektronische hulpmiddelen zoals bijvoorbeeld auto-correctieve oefeningen die de uitgever aanbiedt bij het handboek.

Uitgeverij Contactgegevens van de klantendienst website

Uitgeverij

De Boeck

03 / 200 45 80

bestellingen@uitgeverijdeboeck.be

www.uitgeverijdeboeck.be

Uitgeverij

Pelckmans

03 / 660 27 20

uitgeverij@pelckmans.be

www.pelckmans.be

Uitgeverij

Van In

03 / 480 55 11

uitgeverij@vanin.be

www.vanin.be

Uitgeverij

Plantyn

015 / 36 36 36

Gratis hulplijn: 0800 99 084

klantendienst@plantyn.com

http://www.plantyn.com/shop/pt-nl

Examencommissie secundair onderwijs

11

OPDRACHTEN, TAKEN, WERKJES,…

Geen specifieke opdrachten of werkjes.

VERLOOP EN EVALUATIE VAN DE EXAMENS

Wat breng je mee naar het examen? Wat krijg je op het examen

Op het examen breng je mee:

Een grafisch of wetenschappelijk rekentoestel. Schrijfgerei

Wat krijg je op het examen?

de nodige bijlagen/gegevens

Hoe verlopen de examens?

Het examen verloopt volledig schriftelijk. De tijdsduur bedraagt maximaal 2h30min Het gebruik van een eigen grafisch rekentoestel is toegelaten. Het examen kan bestaan uit theorie, (half)open en gesloten vragen, interpretatie van afbeeldingen, teksten en tabellen, vraagstukken, toepassingen in andere contexten, argumenteren, sorteervragen, juist – onjuist vragen en meerkeuzevragen ( eventueel gebruik van giscorrectie wordt duidelijk vermeld ).

Hoe word je geëvalueerd?

Het vak Toegepaste Biologie maakt samen met de vakken Toegepaste Chemie en Toegepaste Fysica deel uit van het

vak Toegepaste Natuurwetenschappen. Het vak Toegepaste Biologie telt voor 34 % mee in het eindtotaal van het vak

Toegepaste Natuurwetenschappen. Je bent geslaagd voor het vak Toegepaste Natuurwetenschappen indien je voor

dit vak in totaal 50% behaalt

Examencommissie secundair onderwijs

12

BIJLAGE