Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in...

22
handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde

Transcript of Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in...

Page 1: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

www.creatieve-energie.nl

handleiding

Unieke kansen Programma

VerdUUrzaming warmte en koUde

Page 2: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

Unieke kansen Programma

VerdUUrzaming warmte en koUde

handleiding

Page 3: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

2 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 3

inhoUdsoPgaVe introdUctie 3

1 achtergrond Van de sUbsidieregeling 4 1.1 Aanvalsplan warmte 4

1.2 TERM 4

1.3 Welke projecten komen voor subsidie in aanmerking? 5

1.4 Hoeveel subsidie kunt u ontvangen? 5

1.5 Beperkingen en specifieke voorwaarden 6

1.6 Beoordelingscriteria 7

2 sUbsidie aanVragen 82.1 De procedure in zes stappen 8

2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9

2.3 Als uw project subsidie krijgt toegekend 10

bijlagen 13Bijlage 1 Toelichting samenwerkingsovereenkomst 13

Bijlage 2 MKB toets 15

Bijlage 3 Verschillen tussen deze tender en eerdere UKR tenders 17

Bijlage 4 Begrippenlijst 18

Page 4: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

2 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 3

introdUctieHet Unieke Kansen Programma (UKP) ‘Verduurzaming Warmte en Koude’ is

onderdeel van het “aanvalsplan warmte”, één van de speerpunten van de

Innovatieagenda Energie. Dit programma geeft invulling aan de tweede en derde

golf van Schoon en Zuinig. SenterNovem voert deze regeling uit in opdracht van het

Ministerie van Economische Zaken.

In hoofdstuk 1 leest u hoe de regeling opgezet is, welke projectvormen voor subsidie

in aanmerking komen en welke beoordelingscriteria er zijn. Hoofdstuk 2 vertelt u in

zes stappen hoe u subsidie kunt aanvragen en geeft een overzicht van de onderdelen

waaruit een subsidieaanvraag bestaat. Daarnaast treft u in deze handleiding drie

bijlagen aan. Bijlage 1 bevat de toelichting op de samenwerkingsovereenkomst.

Bijlage 2 is een MKB-toets en bijlage 3 is een samenvatting van de verschillen van

deze ‘UKP’ tender met eerdere tenders van de UKR. Tot slot bevat deze handleiding

een verklarende woordenlijst.

Page 5: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

4 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 5

1 achtergrond Van de sUbsidieregelingWarmte speelt een heel belangrijke rol in het Nederlandse energiegebruik. Het

belang van koude neemt toe. Het kabinet heeft in het programma ‘Schoon en Zuinig’

hoge ambities geformuleerd voor energiebesparing, toepassing van duurzame

energie en reductie van CO2 uitstoot. De ambities zijn uitgewerkt in de

Innovatieagenda Energie en het Aanvalsplan Warmte. Het toepassen van méér

duurzame warmte, duurzame koude en restwarmte of -koude is uiteraard

van groot belang om de doelstellingen te halen. Deze UKP tender richt zich op

innovatieve investeringsprojecten, die vooruitlopen op de praktijk van de toekomst.

1.1 Aanvalsplan warmte

Onze regering noemt de verduurzaming van de energievoorziening één van de

belangrijkste opgaven voor de komende jaren. Daarom is het Werkprogramma

Schoon en Zuinig opgesteld. Dit programma heeft tot doel een trendbreuk te

realiseren in de manier waarop de maatschappij energie gebruikt en produceert.

Zonder innovatie gaat dat niet. Daarom zijn ook de initiatieven van het

Werkprogramma Nederland Ondernemend Innovatieland van belang, één van de

andere pijlers van het kabinetsbeleid.

De Innovatieagenda Energie geeft aan op welke thema’s het Kabinet in de komende

jaren wil inzetten, daarbij geïnspireerd door de Platforms EnergieTransitie en het

Regieorgaan EnergieTransitie. Warmte wordt daarin gezien als een doorsnijdend

thema. Het komt onder andere aan de orde bij de platforms Ketenefficiency,

Gebouwde Omgeving en Kas als Energiebron. Er wordt een aanvalsplan warmte

opgesteld waarvan deze UKP-tender onderdeel uitmaakt.

Deze UKP tender heeft tot doel de marktintroductie van nieuwe technieken te

versnellen die door benutting van duurzame warmte en/of koude of restwarmte en/

of koude een bijdrage leveren aan de doelstellingen voor verduurzaming van de

energiehuishouding in Nederland.

1.2 TERM

Deze UKP tender1 wordt uitgevoerd als onderdeel van de Tijdelijke Energie Regeling

Markt en innovatie (TERM) in plaats van het Besluit EOS Demo UKR. TERM zal een

groter aantal subsidieregelingen samenbrengen en harmoniseren, waardoor de

duidelijkheid voor aanvragers op termijn toeneemt.

Heel veel kenmerken van de UKR subsidieregeling, zoals:

berekening van het subsidiebedrag; –

beoordeling van subsidieaanvragen door de Adviescommissie EOS Demo UKR, –

zijn onveranderd gebleven ten opzichte van de eerdere UKR tenders. Een overzicht

van de belangrijkste wijzigingen ten opzichte van eerdere UKR tenders vindt u in

bijlage 3.

1 Ziepublicatienr.11836indeStaatscourantvan7augustus2009.

Page 6: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

4 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 5

1.3 Welke projecten komen voor subsidie in aanmerking?

Projecten in de Unieke Kansen Programma (UKP) ‘Verduurzaming Warmte en Koude’

(de UK warmte/koude projecten) zijn investeringsprojecten, waarbij het gaat om

voor Nederland nieuwe of vernieuwende technologie, of nieuwe of vernieuwende

niet-technologische aspecten. Voorbeelden van het laatste zijn een nieuwe

organisatievorm, of een oplossing voor niet-technologische barrières.

De UK warmte/koude projecten kunnen in alle marktsectoren plaatsvinden en

moeten innovaties tot stand brengen op één of meer van de volgende warmte- of

koudethema’s:

a. duurzame warmte of koude uit bio-energie;

b. aardwarmte;

c. grootschalige zonthermische energie;

d. benutting van duurzame warmte of koude in de gebouwde omgeving op

wijkniveau of in bedrijven;

e. benutting van restwarmte of -koude in de gebouwde omgeving op wijkniveau of in

bedrijven.

Naast innovatie moeten de projecten een bijdrage leveren aan de energietransitie.

Aanvragers moeten zich altijd organiseren in een samenwerkingsverband om in

aanmerking te komen voor de subsidie. De gedachte hierachter is dat de

energietransitie een maatschappelijke inbedding nodig heeft, en dat die altijd van

meer dan één partij moet komen. Bovendien moeten de projecten knelpunten bij de

energietransitie oplossen, bijvoorbeeld in de techniek, ketens, markten, beleid en

regelgeving, milieuvraagstukken en productie.

1.4 Hoeveel subsidie kunt u ontvangen?

De subsidie voor UK warmte/koude projecten bedraagt maximaal 40 procent van de

extra investeringskosten van het project. MKB-ondernemingen die deel nemen (en

dus de eigen projectkosten betalen) krijgen 10 procent extra subsidie over hun

aandeel in de voor subsidie in aanmerking komende kosten.

laat Uw Projectidee eerst toetsen!

Aanvragen voor UKP Verduurzaming warmte en koude kunt u indienen bij

SenterNovem. Niet alle aanvragen voor UK warmte/koude projecten komen echter in

aanmerking voor subsidie. Het is daarom verstandig dat u, vóórdat u het

aanvraagformulier invult en uw projectplan opstelt, eerst uw projectidee laat

bekijken door SenterNovem. Na onze analyse krijgt u duidelijke aanbevelingen en

kunt u snel beoordelen of het zinvol is een subsidieaanvraag in te dienen. U kunt uw

conceptaanvraag ook met een projectadviseur van SenterNovem bespreken. Onze

adviezen zijn gratis en vrijblijvend.

Alle informatie die u ons verstrekt, wordt vertrouwelijk behandeld. Op onze website

www.senternovem.nl/eos vindt u meer informatie over deze diensten. Hier vindt u

ook een formulier waarmee u een projectidee kunt indienen.

Page 7: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

6 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 7

Voor deze tender is een budget van € 10.000.000 beschikbaar. Per project is de

maximumsubsidie € 800.000. Informatie over eventuele volgende tenders vindt u op

website www.senternovem.nl/eos.

De extra investeringskosten van het project worden berekend door de

investeringskosten van het project te verminderen met:

de referentiekosten; –

besparingen en opbrengsten in de eerste vijf jaar na ingebruikname; –

investeringssteun uit o.a. EIA en vastgestelde exploitatiesubsidie over de eerste –

vijf jaar na ingebruikname (bijv. SDE).

De referentiekosten zijn de kosten voor een in technisch opzicht vergelijkbare

investering, maar waarmee niet hetzelfde niveau van verduurzaming wordt bereikt.

De besparingen en opbrengsten in de eerste vijf jaar na ingebruikname zijn

bijvoorbeeld de besparing op brandstoffen, de opbrengst van bijproducten, een

afvalstroom met restwaarde, reductie van grond- en hulpstoffen, besparing op

dakbedekking door het gebruik van een zonthermische installatie en bijvoorbeeld de

besparingen op onderhoud. Vervolgens worden de voordelen uit EIA en

exploitatiesubsidie zoals SDE in rekening gebracht.

Onder investeringskosten vallen kosten voor:

a. bedrijfsterreinen;

b. bedrijfsgebouwen, inclusief centrale voorzieningen;

c. aangeschafte machines en apparatuur;

d. verbruikte materialen en hulpmiddelen;

e. onderhoud en inspectie, administratie en beheer, ontmanteling, onvoorziene

reparaties, verplichte milieumonitoring en verzekeringen;

f. geleidelijk opstarten en in gebruik nemen van het project en daartoe te rekenen

productiekosten;

g. tenaamstelling, verwerving en instandhouding van rechten van intellectuele

eigendom;

h. aan derden verschuldigde kosten.

Voor subsidieontvangers die geen BTW in aftrek kunnen brengen, worden de kosten

inclusief omzetbelasting in aanmerking genomen.

1.5 Beperkingen en specifieke voorwaarden

Zoals in 1.3 al aangegeven, kan alleen een samenwerkingsverband een –

subsidieaanvraag indienen.

Eén van de aanvragers vertegenwoordigt het samenwerkingsverband als –

penvoerder van het project. Hij onderhoudt de contacten met Senternovem, dient

de subsidieaanvraag formeel in en ontvangt en verdeelt alle subsidie.

Aanvragers moeten in Nederland gevestigd zijn.

Aanvragers moeten aannemelijk maken dat zonder de subsidie het project niet, of –

pas veel later, zou kunnen worden uitgevoerd.

Kosten die vóór indiening van de subsidieaanvraag worden gemaakt, komen niet –

voor subsidie in aanmerking.

Page 8: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

6 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 7

Het project moet binnen 3 jaar voltooid worden. –

De aanvragers moeten aannemelijk maken dat het project technisch en –

economisch haalbaar is en dat zij de capaciteiten hebben om de activiteiten

naar behoren uit te voeren.

Subsidies van andere bestuursorganen (gemeente, provincies, productschappen, –

waterschappen, het Rijk, de Europese Unie) mogen cumuleren tot maximaal 40%

van de extra investeringskosten (50% voor MKB).

Andere investeringssteun (bijv. EIA) en vastgestelde exploitatiesubsidies (bijv. –

SDE) worden bij de vaststelling aan het einde van het project in mindering

gebracht op de extra investeringskosten.

De projectkosten voor “aan derden verschuldigde kosten” zijn maximaal 50% van –

de investeringskosten min de referentie-investering. Als het percentage hoger is,

wordt dat deel niet gesubsidieerd. Het gaat hierbij typisch om uitbestedingen die

grotendeels niet-tastbare zaken opleveren, zoals onderzoeksopdrachten,

rapporten of communicatietrajecten.

1.6 Beoordelingscriteria

De criteria voor rangschikking van de aanvragen zijn:

a. De mate van innovatie, technologisch en niet-technologisch, ten opzichte van de

huidige praktijk in Nederland:

Dit criterium betreft niet alleen technische innovaties, maar heeft ook

betrekking op maatschappelijke innovaties, bijvoorbeeld in organisatievorm of

aanpak van niet-technologische knelpunten. Het project moet toegevoegde

waarde hebben voor Nederland en/of de sector. Baanbrekende, inspirerende

projecten, die Nederland een unieke positie geven, zullen het hoogst scoren. Dit

criterium telt dubbel ten opzichte van de andere criteria.

b. De bijdrage aan de verduurzaming van de energiehuishouding in CO2 reductie of

GJ per jaar op projectniveau:

Hierbij wordt gekeken naar de absolute bijdrage en naar de relatieve bijdrage

ten opzichte van het subsidiebedrag, steeds vergeleken met de referentie-

investering.

c. Het herhalingspotentieel, gebaseerd op kostprijsontwikkeling en markt-

verwachting:

Afweging van het herhalingspotentieel binnen en buiten het

samenwerkingsverband en de waarschijnlijkheid van herhaling op basis van de

verwachte kostprijsontwikkeling en terugverdientijd, marktverwachting,

geslechte niet-technologische barrières en de kwaliteit van monitoring en

kennisoverdracht.

d. De kwaliteit van het samenwerkingsverband en de slaagkans van het project:

Afweging van de kwaliteit van het samenwerkingsverband en de slaagkans op

basis van samenwerkingsovereenkomst, projectplan en de wijze waarop wordt

omgegaan met de technische en niet-technische risico’s van het project (bijv.

vergunningen).

Page 9: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

8 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 9

2 sUbsidie aanVragen2.1 De procedure in zes stappen

Stap 1 SenterNovem benaderen

Heeft u een projectidee? Op de website www.senternovem.nl/eos kunt u uw project-

idee in één à twee A4-tjes invullen. Het is verstandig om uw projectidee voor te

leggen aan SenterNovem voordat u het aanvraagformulier invult en een project plan

opstelt. U krijgt na onze analyse duidelijke aanbevelingen en u kunt snel beoordelen

of het zinvol is een subsidieaanvraag in te dienen. Onze adviezen zijn gratis en

vrijblijvend. Alle informatie die u ons verstekt wordt vertrouwelijk behandeld.

Stap 2 Subsidieaanvraag indienen

Een subsidieaanvraag bestaat uit een aanvraagformulier en de benodigde bijlagen,

waaronder een projectplan (waarin de criteria zijn uitgewerkt) en een model-

begroting. U kunt uw subsidieaanvraag per post naar SenterNovem sturen of

persoonlijk afgeven aan de balie van een van de locaties van SenterNovem.

De sluitingsdatum vindt u terug op de website www.senternovem. nl/eos.

De aanvragen moeten uiterlijk op de sluitingsdatum (voor 17.00 uur) van de

betreffende indieningperiode bij SenterNovem binnen zijn. Dit geldt ook voor

aanvragen die u per post verstuurt. Wij adviseren u dringend om uw aanvraag ruim

van tevoren in te dienen, want te laat binnengekomen aanvragen worden niet in

behandeling genomen. Wij verzoeken u uw aanvraag in tweevoud, losbladig in te

dienen.

Stap 3 Is uw aanvraag volledig?

Als uw aanvraag bij SenterNovem binnen is, dan controleren wij of deze aan alle

formele voorwaarden voldoet: is de aanvraag volledig ingevuld, ondertekend en

voorzien van alle benodigde bijlagen? Als dit niet het geval is, dan krijgt u éénmalig

de mogelijkheid uw aanvraag binnen enkele dagen aan te vullen. Mocht uw

aanvraag niet binnen de gestelde termijn volledig zijn, dan kunnen wij deze niet

verder in behandeling nemen.

Stap 4 Toetsing aan de vereisten

Vervolgens toetsen wij of uw aanvraag voldoet aan de vereisten van de regeling. Is

dit het geval, dan kan uw project formeel worden beoordeeld. Is dit niet het geval,

dan wordt uw aanvraag afgewezen.

Stap 5 Beoordeling van de aanvraag

SenterNovem legt de ingediende projecten ter beoordeling voor aan een

onafhankelijke adviescommissie . Deze commissie wijst voorstellen af, die niet

voldoen aan de vereisten van de regeling. De commissie rangschikt vervolgens de

voorstellen aan de hand van de criteria die genoemd zijn in hoofdstuk 1.6.

Page 10: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

8 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 9

Stap 6 Uitsluitsel over toekenning of afwijzing

De beoordeling van en berichtgeving over het Unieke Kansen Programma neemt na

de tendersluiting maximaal dertien weken in beslag. Binnen deze termijn krijgt u

uitsluitsel over de toekenning of afwijzing van uw subsidieaanvraag.

2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag

Om projecten inhoudelijk en financieel te kunnen beoordelen, zijn alle onderdelen

van de subsidieaanvraag nodig. Daarbij is het belangrijk dat alle projectplannen en

begrotingen op dezelfde manier zijn opgesteld. Daarom is voor diverse onderdelen

van de aanvraag een model beschikbaar. Deze modellen kunt u downloaden van

internet, via www.senternovem.nl/eos of opvragen bij SenterNovem.

Een subsidieaanvraag bestaat uit:

Het aanvraagformulier –

Bijlage A: Deelnemersformulier –

Bijlage B: Projectplan –

Bijlage C: Begroting –

Bijlage D: Overzicht van de financiering van het eigen aandeel in de –

projectkosten

Bijlage E: Bewijs van inschrijving in het handelsregister van de Kamer van –

Koophandel (indien van toepassing)

Bijlage F: Jaarverslag en waar relevant een bewijs van financiering van het –

eigen aandeel in de projectkosten gedurende de looptijd van het

project

Bijlage G: Samenwerkingsovereenkomst, uitbestedingsovereenkomst en/of –

intentieverklaring (indien van toepassing)

Het aanvraagformulier

Het aanvraagformulier is het eerste officiële stuk van de aanvraag. Op het aanvraag-

formulier staan de gegevens van de aanvrager (penvoerder) en de namen van

projectpartners. Op het aanvraagformulier staat een toelichting bij de vragen.

SenterNovem stuurt alle correspondentie naar de penvoerder. De penvoerder moet

het aanvraagformulier rechtsgeldig ondertekenen.

Bijlage A: Deelnemersformulier

Voor uw samenwerkingsverband vult u op dit formulier de gegevens in van de

deelnemers. Deze bijlage wordt door de deelnemers rechtsgeldig ondertekend. Het

deelnemersformulier is tevens machtigingsformulier; de deelnemers machtigen de

penvoerder om hen te vertegenwoordigen ter zake van dit subsidieproject.

Bijlage B: Projectplan

Uw subsidieaanvraag wordt inhoudelijk beoordeeld op grond van het projectplan.

Dit projectplan moet een gedetailleerd beeld geven van het project en volgens een

vast stramien zijn opgesteld. Hiervoor is een apart modelprojectplan beschikbaar.

Dit modelprojectplan wijkt af van dat voor de eerdere UKR-tenders.Wij adviseren u

voordat u een aanvraag indient, een concept van uw projectplan te bespreken met

een adviseur van SenterNovem.

Page 11: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

10 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 11

Bijlage C: Begroting

In het voorgeschreven begrotingsmodel geeft u de kosten van uw project aan.

U dient van alle partners een begroting op te sturen. Bij het Unieke Kansen

Programma zijn de meerkosten van de investering ten opzichte van een referentie-

situatie subsidiabel. Het begrotingsmodel biedt u de gelegenheid uw project te

vergelijken met een referentiesituatie.

Over de subsidiabele extra investeringskosten ontvangen de aanvragers 40 procent

subsidie (50% voor MKB). Bij de begroting van de penvoerder dient u een

samenvatting te geven van de totale kosten van het project.

Bijlage D: Overzicht van de financiering van het eigen aandeel in de projectkosten

U dient aannemelijk te maken dat u en de samenwerkende partijen het eigen aandeel

in het project kunnen financieren gedurende de looptijd van het project, bijvoorbeeld

middels een bankgarantie of -intentieverklaring.

Bijlage E: Bewijs van inschrijving in het handelsregister Kamer van Koophandel

Dit is alleen noodzakelijk voor bedrijven die korter dan een jaar bestaan en geen

jaarverslag hebben.

Bijlage F: Jaarverslag

Het is voor de subsidieverlening van belang dat u financieel in staat bent om het

project uit te voeren. Daarom moet u van alle partners het meest recente jaarverslag

bijvoegen. Als dit via internet verkrijgbaar is, of als u dit al eerder aan SenterNovem

heeft verstrekt, kunt u hiernaar verwijzen. Starters kunnen volstaan met een

openingsbalans en een businessplan.

Bijlage G: Samenwerkingsovereenkomst, uitbestedingsovereenkomst

of intentieverklaring.

Omdat u een project samen met één of meer partners gaat uitvoeren zijn goede

afspraken belangrijk. Voor de beoordeling van de projecten is het van belang dat de

verschillende partijen de activiteiten uit het projectplan ook daadwerkelijk zullen

uitvoeren. Daarom is bij alle projectenaanvragen voor het UKP een overeenkomst

tussen de projectdeelnemers noodzakelijk.

In de bijlage ‘Toelichting samenwerkingsovereenkomst’ staat een aantal suggesties.

Het is formeel vereist dat het aannemelijk is dat er een samenwerkingsverband aan

het project werkt. Het duidelijkst wordt dit geïllusteerd door een getekende

overeenkomst(en), die u bij de subsidieaanvraag voegt.

2.3 Als uw project subsidie krijgt toegekend

Als uw project subsidie krijgt toegekend, krijgt de penvoerder automatisch

voorschotten uitbetaald voor alle projectpartners. De betalingen vinden plaats

2 weken na projectaanvang en verder in de eerste twee weken van januari,

april, juli en oktober. De hoogte van het voorschot wordt als volgt berekend:

Page 12: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

10 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 11

De voorschotratio is daarbij de verhouding tussen de subsidie en project-

investeringen. U kunt de projectfases zelf in uw projectplan definieren. Als u dat

niet gedaan heeft, hanteert SenterNovem ieder kalenderjaar waarin uw project

loopt, als een afzonderlijke projectfase. U heeft 90% van de subsidie ontvangen als

alle projectfases zijn afgerond. De laatste 10% van de subsidie wordt na afloop van

het project, bij de vaststelling, uitbetaald.

Als uw project gesubsidieerd wordt, dient u aan een aantal verplichtingen te

voldoen. De belangrijkste zijn:

U houdt een adequate projectadministratie bij, inclusief sluitende –

urenadministratie (ook voor machines of apparatuur die niet uitsluitend zijn

aangeschaft voor het project).

U voert het project uit volgens het projectplan en conform de bepalingen in de –

beschikking.

Voor eventuele wijzigingen in de uitvoering van het project vraagt u vooraf –

schriftelijk toestemming aan SenterNovem.

U zorgt voor adequate tenaamstelling en bescherming van intellectuele –

eigendomsrechten die uit het project voortvloeien.

Vervreemding van intellectueel eigendomsrecht en andere rechten die uit het –

project voortvloeien, is niet toegestaan zonder voorafgaande schriftelijke

ontheffing van SenterNovem. Deze ontheffingsplicht geldt tot vijf jaar na

afsluiting van het project.

Ontbinding van de rechtspersoon of verplaatsing van de statutaire zetel naar het –

buitenland is niet toegestaan zonder voorafgaande schriftelijke ontheffing van

SenterNovem.

Gedurende het project rapporteert u volgens het met u overeengekomen –

tijdsschema schriftelijk over de voortgang van het project. Dit zullen drie tot zes

voortgangsrapporten zijn, volgens een standaard voortgangsrapportageformaat.

Aan het einde van het project verstrekt u binnen een drie maanden een –

vertrouwelijk en een openbaar eindverslag en een eindafrekening. Aanvragers

die aanspraak hebben op meer dan – € 125.000 subsidie, verstrekken SenterNovem

een accountantsverklaring. Anderen moeten hun kosten met bewijsstukken

onderbouwen.

Andere interessante steunmaatregelen voor uw innovatie

Om een commercieel succes te maken van uw innovatie bestaat ook verdere

ondersteuning: De Energieinvesteringsaftrek (EIA), de Milieu-investeringsaftrek

(MIA) en de Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (Vamil). De investeerder

in energiezuinige of milieuvriendelijke technieken of apparatuur betaalt met deze

Projectinvesteringen per projectfase

aantal voorschotten per projectfaseVoorschot = 90% x voorschotratio x

Page 13: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

12 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 13

regelingen minder winst-belasting (vennootschapsbelasting of inkomstenbelasting).

Dit voordeel is eenvoudig met één A4 aan te vragen en loopt op tot 14 procent van

het totale investeringsbedrag. U kunt ook een voorstel doen om uw innovatie op te

nemen op de lijst voor het volgende jaar. Info: www.senternovem.nl/eia en

www.senternovem.nl/miavamil. Helpdesk: 038 455 34 30 (EIA) en 038 455 34 80

(MIA en Vamil).

Technologische ontwikkeling kost u veel uren. Vaak meer dan gedacht. Gelukkig

staat u er niet alleen voor. Met de WBSO hoeft u voor uw speur- en

ontwikkelingsuren minder loonbelasting te betalen als u onderzoek doet naar

technologische vernieuwingen, daarbij tegen technische knelpunten aanloopt en

deze zelf oplost. Info: www.senternovem.nl/wbso. Helpdesk: 038 455 35 54.

Page 14: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

12 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 13

bijlage 1 toelichting samenwerkingsoVereenkomstDe regeling stelt als eis dat het aannemelijk is dat er een samenwerking tussen de

projectpartners is. Het meest voor de hand ligt het, om dit te regelen met een

getekende samenwerkingsovereenkomst.

Per samenwerkingvorm zijn er verschillende eisen gesteld aan de overeenkomst. In

deze toelichting vindt u informatie over het soort overeenkomst dat voor uw project

van belang is en een uitleg over de inhoud van deze overeenkomst.

De overeenkomsten hebben slechts waarde, als zij rechtsgeldig ondertekend zijn. Dit

betekent dat van elke deelnemende organisatie een daartoe bevoegd persoon de

overeenkomst moet ondertekenen. Het maken van een goede overeenkomst en het

verkrijgen van de handtekeningen is een tijdrovend proces. SenterNovem adviseert u

dringend om de overeenkomsten tijdig af te sluiten. Informatie die op het tijdstip

van tendersluiting bij SenterNovem niet aanwezig is, wordt bij de beoordeling van

uw aanvraag in principe niet meegenomen.

Welke overeenkomst is voor u van belang?

Bij een Nederlands samenwerkingsverband:

Een door alle partners ondertekende samenwerkingsovereenkomst. –

Bij een belangrijke uitbestedingsrelatie een door beide partijen getekende –

overeenkomst tot uitbesteding.

Bij een Nederlands samenwerkingsverband waarbij een partij in het buitenland

ook activiteiten uitvoert:

Een door alle Nederlandse deelnemers ondertekende –

samenwerkingsovereenkomst.

Bij een belangrijke uitbestedingsrelatie een door beide partijen getekende –

overeenkomst tot uitbesteding.

Een letter of intent van de buitenlandse partij(en). Vanzelfsprekend mag de –

buitenlandse partner ook de samenwerkingsovereenkomst ondertekenen.

Wat houdt de overeenkomst in?

Samenwerkingsovereenkomst

In een samenwerkingsverband zijn alle rechten en plichten van de betrokkenen

vastgelegd. Alle deelnemende partijen moeten de overeenkomst definitief en

rechtsgeldig ondertekenen. Zaken die minimaal in de overeenkomst aan bod kunnen

komen zijn:

De deelnemers in het samenwerkingsverband. –

De doelstelling van de samenwerking. –

De wijze van samenwerking tussen de verschillende deelnemers. –

De duur van de samenwerking. –

De verdeling van het intellectuele eigendom dat voort komt uit het project. –

De verdeling van kosten en risico’s tussen de deelnemers. –

De verdeling van de subsidie over de deelnemers. –

U mag voor zover relevant op onderdelen verwijzen naar het projectplan.

Page 15: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

14 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 15

Uitbestedingsovereenkomst

Bij uitbesteding van essentiële onderdelen van het project aan derden moet u een

overeenkomst tot uitbesteding als bijlage bijvoegen. Essentiële uitbestedingen zijn

uitbestedingen die een belangrijke bijdrage leveren aan het slagen van het project.

Ook uitbestedingen met een grote omvang (meer dan 10 procent) ten opzichte van

het totale project vallen hieronder. Bij niet essentiële uitbestedingen kunt u denken

aan werkzaamheden zoals standaard analyses en de bouw van een proefopstelling.

Niet essentiële uitbestedingen worden bij de beoordeling van de samenwerking

buiten beschouwing gelaten.

Page 16: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

14 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 15

bijlage 2 mkb toets MKB-definitie gebaseerd op EG-Verordening 70/2001 en Verordening 364/2004

Binnen de regeling EOS: Demonstratie krijgen MKBondernemingen extra aandacht.

MKB-ondernemingen die deelnemen aan een onderzoeksproject (i.e. hun eigen

projectaandeel betalen) krijgen een toeslag van 10 procent voor hun aandeel in de

projectkosten. Aan de hand van het schema hieronder kunt u zien of uw

onderneming wordt aangemerkt als MKBonderneming.

1. Heeft de aanvrager meer dan

250 medewerkers in dienst?

2. Bedraagt de jaaromzet

meer dan 50 miljoen?

OF

Bedraagt het balanstotaal

meer dan 43 miljoen?

3. Is de aanvrager een verbonden

onderneming (zie schema 2)?

4. Is de aanvrager een partner

onderneming (zie schema 3)?

ja

ja

ja

ja

nee

Blijven de opgetelde waardes

van de ondernemingen onder

de bij 1 en 2 genoemde grenzen?

nee

nee

nee

nee

ja

BESCHIKKEN

M

M

Schema 1 MKB-definitie

Page 17: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

16 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 17

Schema 2 Verbonden onderneming: Bestaat tussen de aan vrager en een andere onderneming

de volgende band:

nee

nee

nee

nee

ER IS SPRAKE VAN EEN VERBONDEN ONDERNEMING

ja

ja

ja

ja

ER IS GEEN SPRAKE VAN EEN VERBONDEN ONDERNEMING

Heeft een onderneming het recht een overheersende invloed op een andere

onderneming uit te oefenen op grond van een met deze onderneming gesloten

overeenkomst of een bepaling in de statuten van die andere onderneming?

Heeft een onderneming als aandeelhouder of vennoot op grond van een

overeenkomst als enige zeggenschap over de meerderheid van de stemrechten van

de aandeelhouders of vennoten van die andere onderneming?

Heeft een onderneming de meerderheid van de stemrechten van de aandeelhouders

of de vennoten van een andere ondermening?

Heeft een onderneming het recht om de meerderheid van de leden van het bestuurs-

of leidinggevend of toezichthoudend orgaan van een andere onderneming

te benoemen of ontslaan?

Schema 3 Partneronderneming:

AANVRAGER IS EEN PARTNERONDERNEMING

AANVRAGER IS GEEN PARTNERONDERNEMING

-

nee

nee

ja

ja

De aanvrager in handen is van een openbare partici-

patiemaatschappij, een risicokapitaalmaatschappij,

natuurlijke personen of groepen natuurlijke personen

die geregeld risicokapitaal beleggen (‘Business angels’)

en eigen middelen in niet ter beurze genoteerde onder-

nemingen investeren, mits de totale investering van

deze ‘Business angels’ in eenzelde onderneming

1.520.000 niet overschrijdt

Sprake is van een institutionele belegger,

met inbegrip van regionale ontwikkelingsfondsen

Sprake is van een Universiteit of

onderzoekscentrum zonder winstoogmerk

ja

ja

ja

ja

Sprake is van een autonome lokale overheid, met een

begroting < 10 miljoen en < 5.000 inwoners

Is sprake van een

verbonden onderneming?

Heeft een onderneming

(op een hoger niveau) alleen

of samen met een verbon

den onderneming 25% of

meer van het kapitaal of

de stemrechten van een

andere onderneming

(op een lager niveau)?

AANVRAGERIS PARTNER-ONDERNEMING,TENZIJ:

Page 18: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

16 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 17

bijlage 3 Verschillen tUssen deze tender en eerdere Ukr tenders

Kenmerken van de subsidie

Een project moet een nieuw geheel van activiteiten betreffen. Een zekere –

innovativiteit, technologisch of niet-technologisch, is een toelatingscriterium.

Alleen projecten die zich richten op verduurzaming warmte en koude komen voor –

subsidie in aanmerking, zie hoofdstuk 1.3

Maximaal subsidiebedrag is – € 800.000 per project

Beoordelingscriteria zijn veranderd, zie hoofdstuk 1.6 –

De subsidie wordt verstrekt aan in Nederland gevestigde ondernemer(s) en/of –

niet-ondernemer(s). In eerdere UKR tenders werd als regel vereist dat het project

in Nederland plaatsvond. Dit vervalt.

In tegenstelling tot eerdere UKR tenders voldoet ieder samenwerkingsverband –

van ondernemer(s) en niet-ondernemer(s) aan de eisen die de regeling aan

samenwerkingsverbanden stelt.

In tegenstelling tot eerdere UKR tenders vervalt de voorwaarde dat u voor het –

project nog geen subsidie van EZ aangevraagd mag hebben.

De aanvragers moeten aannemelijk maken dat het project zonder subsidie niet of –

niet zo snel zou kunnen worden gerealiseerd.

Nieuwe formulieren

Voor deze tender zijn alle formulieren vernieuwd. Formulieren met de titel: UKP –

Verduurzaming warmte en koude zijn de juiste!

Machtiging van de penvoerder door andere leden van het samenwerkingsverband –

wordt nu geregeld in de deelnemersformulieren, bijlage 1 bij de

subsidieaanvraag.

Tijdens de uitvoering van het subsidieproject

Ieder kwartaal ontvangt de penvoerder van het samenwerkingsverband –

automatisch een voorschot, dat correspondeert met de subsidie waarop het

samenwerkingsverband in die periode volgens de planning aanspraak kan

maken. Voorschotverzoeken zijn dus niet aan de orde voor de projecten die in

deze tender gehonoreerd worden.

U stelt voortgangsrapporten op, volgens een vooraf goedgekeurde planning, die –

correspondeert met de mijlpalen die u zelf in uw project heeft. De

halfjaarrapportage komt te vervallen.

Bij de vaststelling, ofwel na afronding van het subsidieproject.

Per individuele subsidieaanvrager wordt beoordeeld of hij bij vaststelling een –

accountantsverklaring moet overleggen. Accountantsverklaringen zijn alleen

vereist als de subsidieaanspraak groter of gelijk is aan € 125.000. Andere

aanvragers moeten facturen e.d. overleggen om de kosten te onderbouwen.

Eindrapport en vaststellingsverzoek moeten binnen drie maanden door –

SenterNovem ontvangen zijn; in eerdere UKR tenders was dit zes.

Page 19: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

18 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 19

bijlage 4 begriPPenlijstDeelnemer Een natuurlijke persoon of rechtspersoon die deelneemt in een samen-

werkingsverband.

Duurzame warmte of koude Nettoproductie van warmte of koude uit hernieuwbare

primaire energiedragers, waaronder waterkracht, getijden, golven, wind, zon,

omgevings- en aardwarmte, afval en biomassa. Deze definitie sluit aan bij de

definitie die wordt gehanteerd in het protocol monitoring duurzame energie

(SenterNovem, 2006);

Groep Een economische eenheid waarin organisatorisch zijn verbonden:

een natuurlijke persoon of privaatrechtelijke rechtspersoon, die direct of –

indirect:

meer dan de helft van het geplaatste kapitaal verschaft aan, –

volledig aansprakelijk vennoot is van, of –

overwegende zeggenschap heeft over een of meer rechtspersonen of –

vennootschappen, en

laatstbedoelde rechtspersonen of vennootschappen. –

Kennisinstelling

1 Een in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek genoemde

instelling voor hoger onderwijs.

2 Een andere dan onder 1. bedoelde geheel of gedeeltelijk door de rijksoverheid

gefinancierde onderzoeksinstelling die activiteiten verricht met als doel de

algemene wetenschappelijke en technische kennis uit te breiden.

3 Een geheel of gedeeltelijk door een andere staat gefinancierde openbare

instelling voor hoger onderwijs gelijkwaardig aan een instelling als bedoeld

onder 1.

4 Een geheel of gedeeltelijk door een andere staat gefinancierde

onderzoeksinstelling die activiteiten verricht met als doel de algemene

wetenschappelijke en technische kennis uit te breiden.

MKB-onderneming Onder een kleine of middelgrote onderneming in de zin van de

verordening van de Europese Commissie van 12 januari 2001 inzake staatssteun

voor kleine of middelgrote onderneming wordt verstaan een onderneming die

minder dan 250 werknemers heeft en –

óf een jaaromzet heeft van niet meer dan EUR 40 miljoen –

óf een jaarlijks balanstotaal heeft van niet meer dan EUR 27 miljoen, en –

die niet voor 25 procent of meer van het kapitaal of van de stemrechten –

in handen is van één of meerdere ondernemingen die niet aan deze definitie –

voldoen, met uitzondering van openbare participatiemaatschappijen, van

ondernemingen van risicokapitaal of van institutionele beleggers, indien deze

individueel noch gezamenlijk in enig opzicht zeggenschap over de onderneming

hebben (zie ook de MKB-toets).

Page 20: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

18 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding handleiding Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde 19

Penvoerder Eén van de deelnemers in een project dat uitgevoerd wordt door een

samenwerkingsverband. De penvoerder dient mede namens de andere deelnemers de

aanvraag in verzorgt de correspondentie en de rapportage. De penvoerder zorgt ook

voor de verdeling van de subsidie over de deelnemers.

Projectkosten Kosten die een subsidieontvanger na de indiening van de aanvraag

heeft gemaakt en betaald en die noodzakelijk zijn en rechtstreeks aan de uitvoering

van het samenwerkingsproject zijn toe te rekenen.

Restwarmte of -koude Warmte of koude die in de huidige situatie beschikbaar

is, maar niet nuttig gebruikt wordt, niet zijnde duurzame warmte of koude;

Samenwerkingsverband Een verband bestaande uit ten minste twee niet in

een groep verbonden natuurlijke personen of rechtspersonen, dat geen rechts-

persoonlijkheid bezit. Een UKP aanvraag moet altijd worden ingediend door een

samenwerkingsverband.

(Subsidie)aanvraag Waar in deze handleiding gesproken wordt over een

(subsidie)aanvraag bedoelen we een subsidieaanvraag in het kader van het

Unieke Kansen Programma.

Tender Periode waarin u een subsidieaanvraag kunt indienen.

Uitbesteding Een relatie tussen de aanvrager, die een project voor eigen rekening

en risico uitvoert, en een derde aan wie de aanvrager een deel van de activiteiten

van dat project uitbesteedt. De aanvrager dient zelf werkzaamheden in het

(samenwerkings)project uit te voeren. De aanvrager mag dan overigens niet met de

derde in een groep, commanditaire vennootschap, vennootschap onder firma of

een maatschap zijn verbonden. De uitbestedingsrelatie moet zijn vastgelegd in een

overeenkomst tot uitbesteding.

UK warmte/koudeproject Een voor Nederland nieuw planmatig geheel van

activiteiten gericht op het in de praktijk beproeven van een systeem voor benutting

van duurzame warmte of duurzame koude of restwarmte of restkoude, dat wordt

uitgevoerd door een samenwerkingsverband, waarbij bij tenminste één van de

deelnemers technische of beheersmatige voorzieningen worden getroffen.

Vormvrij verzoek Dit is een melding bij SenterNovem om op termijn (beperkte

looptijd) een volledige aanvraag in te dienen. In de melding dient u ten minste de

naam van de aanvrager, adresgegevens, de betreffende subsidieregeling en de vraag

om subsidie op te nemen. De melding dient rechtsgeldig te zijn ondertekend door

de aanvrager.

Page 21: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

20 Unieke kansen Programma VerdUUrzamimg warmte en koUde handleiding

Het Unieke Kansen Programma wordt uitgevoerd door SenterNovem in opdracht

van het Ministerie van Economische Zaken.

www.senternovem.nl/eos

Publicatienummer

2EOS0906, september 2009

In opdracht van

Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan

SenterNovem geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Bij

publicaties van SenterNovem die informeren over subsidieregelingen geldt dat de

beoordeling van subsidieaanvragen uitsluitend plaatsvindt aan de hand van de

officiële publicatie in Staatscourant en/of Staatsblad.

SenterNovem

voert beleid uit voor verschillende overheden op het gebied van innovatie, –

energie & klimaat en milieu & leefomgeving; en

draagt zo bij aan innovatie en duurzaamheid. –

Juliana van Stolberglaan 3

Postbus 93144

2509 AC Den Haag

t 070 373 50 00

f 070 373 51 00

Catharijnesingel 59

Postbus 8242

3503 RE Utrecht

t 030 239 34 93

f 030 231 64 91

Swentiboldstraat 21

Postbus 17

6130 AA Sittard

t 046 420 22 02

f 046 452 82 60

Dokter van Deenweg 108

Postbus 10073

8000 GB Zwolle

t 038 455 35 53

f 038 454 02 25

i www.senternovem.nl

e [email protected]

Page 22: Unieke kansen Programma VerdUUrzaming warmte en koUde...2 sUbsidie aanVragen 8 2.1 De procedure in zes stappen 8 2.2 De onderdelen van de subsidieaanvraag 9 2.3 Als uw project subsidie

www.creatieve-energie.nl

handleiding

Unieke kansen Programma

VerdUUrzaming warmte en koUde