OPLEIDING AGRO- EN BIOTECHNOLOGIE Afstudeerrichting dierenzorg

Opleidingsonderdeel pathologie 3

Rapport van

Kelly Cogen Academiejaar 2011-2012

In opdracht van Mevr. Overmeire

FELINE IDEOPATISCHE CYSTITIS

2

Inhoudsopgave

Inhoudstafel ..................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Beschrijving ziekte en diagnose............................................................................................................... 4

Beschrijving ziekte ............................................................................................................................... 4

Diagnose .............................................................................................................................................. 4

Medische geschiedenis .................................................................................................................... 5

Urineonderzoek ............................................................................................................................... 5

Serumanalyse .................................................................................................................................. 5

RX van de buikstreek ....................................................................................................................... 5

Contrast RX ...................................................................................................................................... 5

Echo van de buikstreek.................................................................................................................... 5

Cystoscopie (blaasonderzoek) ......................................................................................................... 6

Symptomen ............................................................................................................................................. 7

Overzicht symptomen ......................................................................................................................... 7

Strangurie ........................................................................................................................................ 7

Dysurie ............................................................................................................................................. 7

Hematurie ........................................................................................................................................ 7

Pollakisurie ...................................................................................................................................... 7

Periurie ............................................................................................................................................ 7

Genitaliën overmatig groomen ....................................................................................................... 8

Obstructie ........................................................................................................................................ 8

Oorzaak.................................................................................................................................................... 9

Wat gebeurt er? .................................................................................................................................. 9

Verschillende oorzaken ..................................................................................................................... 10

Stress ............................................................................................................................................. 10

Virus ............................................................................................................................................... 10

Dieet .............................................................................................................................................. 11

Andere factoren ............................................................................................................................ 11

Behandeling ......................................................................................................................................... 112

Dieettherapie en water ................................................................................................................... 112

Gedrag ......................................................................................................................................... 112

Dieet en water ............................................................................................................................... 13

Stressreductie en omgevingsverrijking ............................................................................................. 13

3

Aandachtspunten qua omgevingsverrijking en stressreductie ..................................................... 14

Kattenbak ...................................................................................................................................... 15

Medicatie ........................................................................................................................................... 16

Antibiotica ..................................................................................................................................... 16

NSAID’s .......................................................................................................................................... 16

Analgetica (pijnstiller) en spierrelaxantia (spierontspanners) ...................................................... 16

Feromonen .................................................................................................................................... 16

Tricyclische antidepressiva ............................................................................................................ 17

Glycosaminoglycanen (GAG’s) in voeding/supplement. ............................................................... 17

Subcutane vloeistoffen toedienen ................................................................................................ 18

Chirurgie: perineale urethrostomie of een penisamputatie ......................................................... 18

Bronnen ................................................................................................................................................. 19

4

Feline ideopatische cystitis

Beschrijving ziekte en diagnose

Beschrijving ziekte

De kat heeft een steeds terugkerende blaasontsteking waarbij men geen gruis vindt in een urineonderzoek. Wanneer de dierenarts een echo en/of röntgenfoto van de blaas maakt, constateert men geen afwijkingen. Ook een blaaspunctie (om steriele urine op kweek te zetten) blijkt zonder resultaat. Als dit alles niets heeft opgeleverd, dan zal de conclusie luiden dat de kat een idiopathische blaasontsteking heeft. Dit geldt voor een groot percentage van de steeds terugkerende blaasontstekingen.1 Feline ideopatische cystitis (FIC) kan men vertalen als:

feline, betreft katten; ideopatisch, onbekend; cystitis, blaasontsteking.

Het is dus een blaasontsteking bij katten, met een onbekende oorzaak (Defauw et al., 2009). Een andere term die men aan de aandoening geeft is iFLUTD, ideopatische FLUTD. FLUTD (feline lower urinary tract disease) betreft aandoeningen van de lagere urinewegen bij katten. Deze term omvat verschillende aandoeningen die de urineblaas en urethra (urinebuis) bij katten aantast. De diagnose FIC/iFLUTD kan men pas stellen na uitsluiting van alle andere gekende oorzaken van FLUTD (Defauw et al., 2009).

Diagnose

FIC is een diagnose van elimineren. Dit betekent dat men alle mogelijke oorzaken van de blaasontsteking moet onderzoeken aan de hand van gepaste diagnostische technieken (Michigan Veterinary Specialists, s.a.). De belangrijkste onderzoekstechnieken op een rijtje:

medische geschiedenis overlopen; cystoscopie2; echo en/of RX; blaaspunctie3.

Vindt men geen oorzaak dan betreft het dus FIC. Bij 60-70 % van de katten met FLUTD vindt men geen oorzaak, zij lijden dus aan iFLUTD/FIC (Little, 2007).

1 http://gezondheid.noorseboskatten.net/bestanden/Blaas.htm 2 Cystocopie of blaasonderzoek: een inwendig onderzoek van de blaas en de plasbuis. Het wordt uitgevoerd met een cystoscoop, een dun buisje met glasvezels en een lenzensysteem, aangesloten op een lichtbron. Via de lens op het uiteinde van de cystoscoop kan de specialist in de plasbuis en de blaas kijken. http://www.bethesda.nl 3 Blaaspunctie: met een naald wordt via de buikwand, rechtstreeks vanuit de blaas, urine opgenomen. http://gezondheid.noorseboskatten.net

5

Medische geschiedenis

Tijdens het gesprek zal de dierenarts vragen of de kat voorheen al urineproblemen ondervond. Er wordt ook gevraagd naar het type voer dat wordt gegeten (droog versus nat). Ook wordt gevraagd of er zich een stresserende situatie heeft voorgedaan (nieuw huisdier, verhuis…) (Little, 2007).

Urineonderzoek

Men doet een urineonderzoek om te kijken of er bacteriën gevonden worden, die verantwoordelijk kunnen zijn voor een bacteriële blaasontsteking. Een urineonderzoek kan verschillende abnormale bevindingen onthullen, waarvan er geen enkel specifiek is voor één bepaalde blaasaandoening. Bloed vindt men vaak terug, maar het gebeurt dat men het in één staal terugvindt en in een ander staal van dezelfde kat dan weer niet (Little, 2007).

Serumanalyse

Serum ontstaat als er tijdens de bloedafname geen antistollingsmiddel wordt toegevoegd. Zonder antistollingsmiddel stolt het afgenomen bloed. De vloeistof die boven het stolsel overblijft, noemen we serum. In tegenstelling tot plasma bevat serum geen stollingseiwitten zoals fibrinogenen.4 Dit onderzoek doet men om de algemene gezondheid van de kat te onderzoeken.

RX van de buikstreek

Dit onderzoek gebeurt aan de hand van röntgenstralen. Men voert een radiologisch onderzoek uit om te zien of het dier nierstenen heeft. Radiografie is een zinvolle eerste screeningsmethode, waarna indien nodig, verdere onderzoeken kunnen gebeuren. Deze kunnen dan meer details weergeven (vb. echo).5

Contrast RX

Bij dit radiologisch onderzoek moet het dier eerst een vloeibaar contrastmiddel opnemen. Hiermee onderzoekt men de plasbuis en blaas op kleinere steentjes die men niet kan zien op een gewone RX. Men kan hier ook tumoren mee identificeren of anatomische abnormaliteiten opmerken (zoals bv. een ectopische ureter. Hierbij eindigt de urineleider in plaats van op de urineblaas op een andere plaats). 6

Echo van de buikstreek

Bij een echografie maakt men gebruik van geluidsgolven die zich door het lichaam verplaatsen en op grensvlakken tussen zachte en hardere structuren reflecteren. Zo krijgt de dokter zicht op de grootte, structuur en de eventuele pathologische afwijkingen van de organen. Ook dit wordt gebruikt om tumoren, kleine bloedklonters en kleine nierstenen vast te stellen die men niet ziet op een gewone RX. 7

4 http://www.sanquin.nl/Sanquin-nl/sqn_bloed_tot_geneesmiddel.nsf/All/Bloed--Een-Veelzijdige-Vloeistof.html 5 http://www.orsami.com/details.asp?language=nl&productID=531475 6 http://www.azvesalius.be/RX/Onderzoeken/echo.htm 7 http://www.azvesalius.be/RX/Onderzoeken/echo.htm

6

Cystoscopie (blaasonderzoek)

Bij dit onderzoek kijkt men naar de binnenkant van de plasbuis en blaas. Het wordt uitgevoerd met een cystoscoop, een dun buisje met glasvezels en een lenzensysteem, aangesloten op een lichtbron. Via de lens op het uiteinde van de cystoscoop kan de specialist in de plasbuis en de blaas kijken. Het dier wordt hiervoor onder narcose gebracht.8 Een cystoscopy wordt vooral gedaan wanneer het dier steeds terugkerende episodes ondergaat of wanneer andere onderzoeken niets hebben opgeleverd. Het is zeker niet de eerste test die een arts zal uitvoeren. Een cystoscopie kan ook gebruikt worden voor de identificatie van een ectopische ureter9. Indien nodig zal een biopsie van de blaaswand genomen worden (Little, 2007).

8 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx 9Ectopische ureter: dit is een verkeerd aangelegde urineleider. Deze kan bv. uitmonden in de vrije

buikholte, in de plasbuis, op een verkeerde plaats in de plasbuis. http://www.seppl.nl/tl_files/seppl/pdf/Ectopische%20Ureter.pdf

7

Symptomen FIC heeft geen specifieke symptomen. De symptomen die deze dieren vertonen, ziet men ook bij andere aandoeningen van de lagere urinewegen. De symptomen komen en gaan en meestal verdwijnen ze vanzelf na 3-7 dagen, tenzij er een obstructie optreedt (Little, 2007). Een overzicht van symptomen waar men bedacht op moet zijn:

strangurie dysurie hematurie pollakisurie periurie de genitaliën overmatig groomen10 al dan niet gecombineerd met urethrale obstructie (Little, 2007).

Overzicht symptomen

Strangurie

Het dier moet persen om te kunnen plassen, waardoor het heel pijnlijk is. Vaak hoort men de kat klaaglijk miauwen.11

Dysurie

Pijnlijke en moeilijke urinelozing, waarbij geen of maar weinig urine afvloeit.12

Hematurie

Zelfs een kleine hoeveelheid bloed in de urine is een reden tot ongerustheid. In de bak is het niet altijd goed zichtbaar. Dit zal vooral opvallen wanneer de kat buiten de bak heeft geplast.13

Pollakisurie

Een kat met cystitis heeft een constante aandrang tot plassen. Door de druk op de blaas kan hij soms om de paar minuten de aandrang voelen. Ondanks de vele plasbeurten, blijkt de hoeveelheid urine gelijk of zelfs minder. Wanneer FIC optreedt, is de urine geconcentreerder en wordt hij dus minder makkelijk uitgescheiden.14

Periurie

Plassen op ongepaste plaatsen, dus alle plaatsen buiten de kattenbak. Omdat plassen pijnlijk is, kan de kat de bak beginnen mijden. Ze associeert de pijn met de bak. Een kat die anders altijd in de bak gaat, kan het vervelend vinden om op andere plaatsen te plassen, waardoor ze het kan verbergen. Men moet dus bedacht zijn op plasjes in hoeken of kasten.15

10 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx 11 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx 12 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx 13 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx 14 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx 15 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx

8

Genitaliën overmatig groomen

Een kat met cystitis heeft een branderig gevoel waardoor ze zich overmatig gaat wassen.16

Obstructie

Bij een urethrale obstructie is er geen passage van de urine meer mogelijk door de plasbuis, het dier kan dus niet meer plassen.17 Dit is een spoedgeval, waarmee men zich onmiddellijk tot de dierenarts moet wenden. Wanneer deze situatie zich lang voordoet kan de blaas barsten, wat tot permanente nierschade en sterfte kan leiden.18 FIC komt voor bij katers en kattinnen, maar bij kattinnen leidt het zelden tot een obstructie, aangezien hun urineleider korter en wijder is dan bij katers. 19

16 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx 17 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx 18 http://www.dierenkliniekkenaupark.nl/blaasontsteking-kat 19 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx

9

Oorzaak Een blaasontsteking wordt veroorzaakt door 3 grote groepen:

lichamelijke oorzaken; gedragsgerelateerde oorzaken; Feline Ideopatische Cystitis.

Wanneer er geen duidelijke oorzaak is voor het probleem, gaat het om FIC.20 Bij FIC is er dus sprake van een blaasontsteking, maar er zijn geen bacteriën, geen blaasgruis, geen afwijkend bloedonderzoek, geen afwijking van blaas en blaaswand, geen aanwijzing voor territoriaal gedrag…21

Wat gebeurt er?

Katten die aan FIC leiden, hebben een unieke onbalans in de manier waarop hun hersenen de hormonen controleren. Deze katten zijn ongewoon gevoelig voor omgevingsstress. Omwille van een complex systeem van opeenvolgende metabolische gebeurtenissen, manifesteert de stress zich in hun urinewegen.22 De blaaswand raakt, door onbekende oorzaak, ernstig geïrriteerd waardoor deze zeer gevoelig wordt. Dit komt door een verandering in de samenwerking tussen de zenuwvoorziening van de blaas, de beschermende slijmlaag die de blaas bekleedt aan de binnenkant en de zure bestanddelen in de urine. De beschermende slijmlaag is opgebouwd uit eiwitten, waarbij vooral de glycosaminoglycanen23 (GAG’s) een belangrijke rol spelen. Bij katten met een ideopatische cystitis kan de beschermende GAG-laag beschadigd zijn. Onderzoek toont aan dat er in hun blaaswand ook relatief veel pijnvezels24 en pijnreceptoren25 voorkomen, waardoor ze dus ook meer pijn ervaren. Wanneer deze vezels en receptoren in contact komen met de zure urine, ontstaat er een pijnsensatie, er is een verhoogde doorbloeding van de blaaswand en de spieren in de blaaswand trekken samen. Er komen ook ontstekingscellen vrij, wat de pijnvezels en –receptoren nog gevoeliger maakt. Ze bevinden zich in een vicieuze cirkel. 26

20 http://www.dierenkliniekkenaupark.nl/blaasontsteking-kat 21 http://www.dierenkliniekkenaupark.nl/blaasontsteking-kat 22 http://www.veterinarypartner.com/Content.plx?P=A&S=0&C=0&A=612 23 Glycosaminoglycanen: dit zijn lange ketens van disachariden (suikers die bestaan uit 2 met elkaar verbonden monosachariden. Monosachariden zijn de eenvoudigste koolhydraten). Ze vormen een ondoordringbare, beschermende en neutraliserende barrière tegen de toxische en irriterende stoffen die in urine aanwezig zijn (bv. bacteriën, microkristallen, eiwitten, ionische en niet-ionische residuen, enz.), en voorkomen dat deze weer in het lichaam worden opgenomen. http://www.goodlife-healthcare.nl/repository/bijsluiter_ialuril.pdf 24 Pijnvezels: deze zijn gespecialiseerd in het registreren van weefselbeschadiging. Ze reageren op de stoffen die vrijkomen bij weefselbeschadiging. http://www.zenuwpijn.nl 25 Pijnreceptoren: zenuwuiteinden die gevoelig zijn voor druk en tal van stoffen die uitgestoten worden door beschadigd weefsel. http://www.acupunctuurplaza.nl 26 http://www.neocatbritten.nl/artikelen/Plasproblemen.htm

10

Het mucosale (slijmvlies) oppervlak van de blaas moet normaal gezien als een effectieve barrière werken om het transitioneel epitheelweefsel27 te beschermen tegen de blaasinhoud. Defecten in deze barrière (verhoogde permeabiliteit (doorlaatbaarheid), epitheliale schade, abnormale glycosaminoglycanenlaag) zouden de heropname van toxische componenten uit de urine kunnen vergroten en dragen zo bij tot het ontstaan en onderhouden van klinische symptomen bij FIC. Door de inwerking van toxische componenten uit de urine op de blaaswand worden de zenuwuiteinden gestimuleerd door zowel centrale (bijvoorbeeld stress) als lokale factoren uit de urine (bijvoorbeeld protonen, kalium, magnesium en hyperosmotische vloeistoffen28). Vooral de hoge concentraties van kalium uit de urine zouden verantwoordelijk zijn voor de stimulatie van de zenuwuiteinden en het op gang brengen van de symptomen bij FIC (Defauw et al., 2009).

Verschillende oorzaken

Hoewel FIC vaak stress gerelateerd is, kan het ook veroorzaakt worden door een virus of verkeerde voeding. Ook kunnen een aantal andere factoren invloed hebben.

Stress

Katten met FIC reageren overmatig op milde stressomstandigheden. Er komen meer stresshormonen (cortisol) vrij dan bij gezonde katten. Wanneer er teveel van deze hormonen in het lichaam komen, kunnen ze schade veroorzaken aan de blaaswand. Deze wordt dunner en kwetsbaarder. Hierdoor kan de urine de blaas beschadigen en heeft de kat pijn. Op die manier ontstaat de blaasontsteking.29 Stress is moeilijk te duiden, en kan door van alles veroorzaakt worden: verandering van omgeving, van het weer, nieuwe huisgenoten of huisdieren, andere plek van de kattenbak, als je andere werktijden krijgt of bv. een ander dieetvoer. 30 Verveelde katten kunnen FIC ontwikkelen, alsook katten die leven in een stressvolle omgeving. Dit kan men behelpen door allerlei vormen van verrijking toe te passen. Hier wordt later uitgebreid op teruggekomen bij de behandeling.

Virus

Microscopisch onderzoek toont de aanwezigheid van het “Feline Calicivirus” in de urine.

Wetenschappers geloven dat dit virus een rol speelt in de ontwikkeling van FIC (Defauw

et al., 2009).

27 Transitioneel epitheelweefsel: dit vormt de buitenste cellaag van organen waar urine doorheen stroomt. Deze organen rekken wanneer ze gevuld worden met urine. http://wetenschap.infonu.nl/diversen/21240-weefsels-gestratificeerd-epitheelweefsel.html 28 Hyperosmotische vloeistoffen: deze hebben een hogere osmotische waarde dan hun omgeving. Dit resulteert in een neiging tot zoutverlies en het opnemen van water. http://www.vob-ond.be/Biologielexicon/alfabetmap/O/osmoregulatie.html. Osmose: een proces op basis van diffusie waarbij een vloeistof, met daarin opgeloste stoffen, door een zogenaamd halfdoorlatend membraan (een semipermeabele wand) stroomt, dat wel de vloeistof doorlaat maar niet de opgeloste stoffen. 29 http://www.dierenkliniekkenaupark.nl/blaasontsteking-kat 30 http://gezondheid.noorseboskatten.net/bestanden/Blaas.htm

11

Dieet

Een dieet van enkel droogvoer kan FIC veroorzaken. Enkel natvoer geven of als aanvulling op brokjes kan de frequentie in episoden doen verminderen. 31

Andere factoren

Het ras kan een invloed hebben op het ontstaan van FIC. o Het risico zou bv. hoger zijn bij Perzische katten.

De leeftijd speelt ook een rol. o FIC komt meestal voor bij katten tussen 2 en 6 jaar.

Onder de leeftijd van 1 jaar is het heel ongebruikelijk dat een dier FIC ontwikkeld.

Het komt meer voor bij gecastreerde dieren. o De leeftijd van castratie speelt geen rol.

Gezinnen met meerdere katten hebben vaker een kat die leidt aan FIC. Overgewicht zou ook een rol spelen.

o Deze dieren vertonen minder activiteit. Op die manier vervelen ze zich, wat een negatieve invloed heeft op hun gemoedstoestand (Defauw et al., 2009).

31 http://www.vetinfo.com/feline-idiopathic-cystitis.html

12

Behandeling Katten zijn gewoontedieren. Elke verandering in hun routine kan stress veroorzaken. Het is belangrijk dat men als baasje rustig reageert op het feit dat de kat buiten haar bak plast. Elke vorm van straf verhoogt het stresslevel en zorgt voor meer problemen. Aangezien men de oorzaak nog niet volledig begrijpt, ligt de behandeling van FIC nog steeds moeilijk. De combinatie van verschillende behandelingen blijkt het meest effectief te zijn, aangezien er nog geen wondermiddel bestaat. Er bestaan twee vormen van therapie: de ene behandelt FIC op het moment dat deze zich voordoet, de andere moet ervoor zorgen dat het niet meer voorvalt in de toekomst. Een overzicht van de standaardbehandeling zoals ze momenteel wordt toegepast:

blikvoer en andere methoden om wateropname te verhogen; stressreductie en omgevingsverrijking; pijnstillers (analgetica) en spierontspanners (relaxantia) tijdens acute episoden;

Bij chronische steeds terugkerende episoden, waarbij standaardbehandeling onvoldoende is:

feromonentherapie; tricyclische antidepressiva; glycosaminoglycanensupplementen (Defauw et al., 2009).

Dieettherapie en water

Gedrag

Op vlak van eten en wateropname kan men met heel wat zaken rekening houden. Katten beschikken niet over een sterk dorstgevoel, dit moeten we zeker stimuleren. Katten eten en drinken graag apart en in alle rust, waar ze niet gestoord worden door andere dieren, plotse bewegingen of wat dan ook. Elke kat in het huishouden moet een eigen eet- en drinkbakje hebben. Men rekent altijd het aantal katten + 1. Als men bv. 2 katten heeft, moet men 3 bakjes van elk voorzien. Katten zijn van nature jagers. Dit zou men bij huiskatten kunnen stimuleren door hen te laten werken voor hun eten. Men kan droge brokjes verdelen in een brokjesverdeler, men kan de brokjes doorheen het huis verstoppen… Katten drinken niet zo veel, terwijl water net heel belangrijk is. Hiervoor kan men o.a. een waterfontein gebruiken, wat de wateropname stimuleert (Westropp en Buffington , 2004).

Figuur 1: Brokjesverdeler Figuur 2: Waterfontein

13

Dieet en water

Hét belangrijkste op vlak van het dieet is veel water! Water verdunt de urine zodat de irriterende bestanddelen, die inspelen op de blaasmucosa (slijmvlies), verminderen. Het zorgt er ook voor dat de dieren meer plassen, waardoor de urine minder lang in contact komt met de blaaswand. Wanneer men enkel of voornamelijk brokjes geeft is het belangrijk om over te schakelen naar natvoer, omdat dit een veel hoger vochtgehalte bevat. De overschakeling in het dieet mag niet te drastisch gebeuren, wat ook dit kan stress veroorzaken. Als de kat bijvoorbeeld jarenlang enkel brokjes at, moet men nog een hoeveelheid brokjes aanbieden naast het nieuwe natvoer. Zo’n overgang kan weken tot zelfs maanden duren. Belangrijk is ook hier weer geduld en kalmte.32 Het is ontzettend belangrijk dat de kat voldoende vocht binnenkrijgt. Wanneer ze enkel brokjes eet, krijgt ze alles bij elkaar opgeteld (ook het drinken uit het drinkbakje) slechts de helft van het vocht binnen dan katten die natvoer eten. Vers water moet te allen tijde beschikbaar zijn. Enkele belangrijke dieetaanpassingen:

overschakelen naar natvoer. Dit werkt meestal het beste, omdat het zoveel water bevat (80% t.o.v. 10% in droogvoer);

water toevoegen aan droogvoer; wanneer de kat echt niet veel drinkt, kan men een waterfontein kopen of water

met een smaakje aanbieden, bijvoorbeeld water met wat sap van een tonijnblikje; dieet met lagere urinaire pH-, magnesium- en fosforconcentratie (Little, 2007); vaker, kleine hoeveelheden voeding geven om de zuurgraad (pH) van de urine

constant te houden; verdeel de totale dagelijkse hoeveelheid over min 3 tot 4 porties per dag (in het wild eten katten 10-20 kleine porties/etmaal);33

wanneer de kat ook blaasgruis heeft, wordt een urineverzurend dieet voorgeschreven. Dit bevat bestanddelen die de pH van de urine binnen veilige marges houdt. 34

Stressreductie en omgevingsverrijking

Omgevingsverrijking is noodzakelijk voor stressreductie, en is op die manier belangrijk in de behandeling van FIC en ter voorkoming van nieuwe episodes (Westropp en Buffington, 2004). Toch staan vele eigenaren hier een beetje weigerachtig tegenover. Ze zijn van mening dat een ziekte behandeld wordt met een medicijn, maar met FIC werkt het zo niet. FIC is een neurologisch probleem, sterk gecorreleerd met stress. 35 Het is dus heel belangrijk dat de behandelende dierenarts dit heel duidelijk met de eigenaar bespreekt.

32 http://fnae.org/switch.html 33 http://www.dierenkliniekmheenpark.nl/images/consf-urinary.pdf 34 http://gezondheid.noorseboskatten.net/bestanden/Blaas.htm 35 http://www.veterinarypartner.com/Content.plx?P=A&S=0&C=0&A=612

14

Aandachtspunten qua omgevingsverrijking en stressreductie

Waar kan men allemaal rekening mee houden: voldoende eet-, drink- en kattenbakken voorzien, op verschillende plaatsen in

huis; verhoogde interactie met eigenaar (min 2 x/dag spelen/knuffelen met de kat); voldoende rustplaatsen, werken in de hoogte is belangrijk. Men kan kiezen voor een hoge krabpaal of men

kan slaapplaatsen aan de muur voorzien; zorg voor voldoende speel- en klimgelegenheid (krabpalen, speeltjes)

o laserspeeltjes worden afgeraden, aangezien de kat het lichtje nooit te pakken kan krijgen, waardoor het frustrerend is;

o men moet ook speeltjes voorzien waar de kat zelfstandig mee kan spelen wanneer ze alleen thuis is, bv. zo’n brokjesverdeler;

o het is ook belangrijk dat men regelmatig andere speeltjes aanbiedt, zodat er voldoende afwisseling/vernieuwing is. Op die manier blijft spelen leuk. Men kan ook de speeltjes inspuiten/insmeren met kattenkruid;

o krabmogelijkheden moeten ook altijd voorzien worden; voldoende privacy. Er moeten altijd vluchtmogelijkheden zijn zodat de kat kan

gaan lopen wanneer ze daar nood aan heeft (weg van eigenaar, andere dieren in huis, bezoek…); 36

katten die FIC hebben, zijn overmatig gevoelig. Het is dan ook geen slecht idee om hen keuzes aan te bieden. Hen laten kiezen waar ze rusten, wanneer en waarmee ze spelen, wanneer ze eten… Door hen te laten kiezen, verlaag je hun stressniveau;

toegang tot buiten geven. Wanneer men op een gevaarlijke plaats woont, kan men hier voorzorgen in nemen. Tegenwoordig worden er steeds meer catio’s gebouwd. Dit zijn overdekte plaatsen in de tuin, waar men de kat veilig ‘buiten’ kan laten spelen, zie onderstaande figuur 3 (Little, 2007).

Figuur 3: Catio; een veilige oplossing37

36 http://gezondheid.noorseboskatten.net/bestanden/Blaas.htm 37 http://www.chicagonow.com/steve-dales-pet-world/2010/06/outdoor-patios-for-cats-catios/

15

Figuur 4: Muurplanken38

Figuur 5: Hoge krabpaal39

Kattenbak

De kattenbak wordt apart besproken, aangezien deze heel belangrijk is. Deze moet als het ware een echte trekpleister worden:

met grind dat de kat aangenaam vindt. Katten houden niet van geparfumeerd grind. Men kan een aantal types aanbieden in verschillende bakken en de kat zelf laten kiezen;

er moet voldoende privacy zijn. Ook hier moet men dezelfde regel handteren als bij de voerbakjes: per kat 1 bak en dan nog 1 extra. Een gezin met 2 katten moet dus 3 bakken ter beschikking hebben;

hygiënisch; groot genoeg; zonder deksel aangezien een bak met deksel een te sterke geur heeft en ze

kunnen er zich ook gevangen in voelen; de locatie van de bakken is belangrijk. Ze moeten strategisch in huis geplaatst

worden. Minstens 1 bak op elk verdiep, op een rustige plaats (Michigan Veterinary Specialists, s.a.).

38 http://www.kattenplaza.nl/kattenforum/viewtopic.php?f=54&t=72016&start=30 39 http://www.geschenken-winkel.nl/Kadoartikelen-Gadgets-Geschenken/tag/katten/page/15/

16

Medicatie

Antibiotica

Men mag zeker niet denken dat een urineweginfectie verantwoordelijk is voor de symptomen. Dit is ook de reden waarom antibiotica niet helpt. Wanneer deze toch gegeven worden kan het lijken dat ze wel helpen, maar dit komt dan omdat de symptomen van FIC meestal vanzelf verdwijnen na 3-7 dagen, ongeacht een behandeling. Wanneer een blaasinfectie samen met FIC optreedt, kunnen antibiotica wel, voorgeschreven worden (Little, 2007).

NSAID’s

Niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (ontstekingsremmers) kunnen helpen tegen zwelling en pijn, maar dit dient altijd te gebeuren onder strikte begeleiding van de dierenarts.40 Ontstekingsremmers kunnen ernstige bijwerkingen geven aan het spijsverteringsstelsel en de nieren en moeten dus met de nodige voorzichtigheid gebruikt worden. Ze worden vooral gegeven wanneer er bloed in de urine zit. Omdat men in deze gevallen schade aan de blaaswand verwacht. Er werden nog geen betrouwbare klinische studies uitgevoerd die het effect geëvalueerd hebben, maar toch wordt het gebruik ervan aanbevolen tijdens acute aanvallen (Little, 2007).

Analgetica (pijnstiller) en spierrelaxantia (spierontspanners)

Katten moeten soms persen om te kunnen plassen, wat het heel pijnlijk maakt. In dergelijke gevallen wordt dan een spierontspanner gegeven om hun urinebuis te ontspannen. Vooral katers met FIC kunnen voordeel halen uit spierontspanners (Little, 2007).

Feromonen

Feromonen zijn chemische signalen. Deze worden gebruikt om te communiceren tussen soortgenoten. Voor katten is “Feliway” op de markt. Dit is een synthetische kopie van het gezichtsferomoon van de kat. Wanneer een kat zich veilig voelt in zijn omgeving zal hij feromonen aanbrengen op meubilair of andere uitstekende objecten. Hij doet dit door met zijn kop tegen een voorwerp aan te wrijven. Deze markeringen geven een boodschap van welzijn en een gevoel van veiligheid ((Michigan Veterinary Specialists, s.a.).

Door de natuurlijk gezichtsferomonen van de kat na te maken, geeft “Feliway” een gevoel van vertrouwen en veiligheid in de kat zijn omgeving. Hierdoor kan men dit middel gebruiken om katten zich prettig te laten voelen en ze gerust te stellen wanneer ze een stresssituatie moeten trotseren en/of om de kat te helpen bij het voorkomen of reduceren van stress door een verandering in zijn omgeving. “Feliway” wordt vaak als succesvolle behandeling gezien, als aanvulling op het aangepaste dieet en omgevingsverrijking. Feromonen moet men minstens vier weken na elkaar gebruiken, wil men hier effect van zien.41

40 http://www.vetinfo.com/feline-idiopathic-cystitis.html 41 http://www.feliway.com

17

Tricyclische antidepressiva

Dit medicijn werkt niet enkel in op de geestelijke toestand van de kat, maar het remt ook de ontaarding van het prikkelgeleidingssysteem van en naar de blaas. Bij deze medicatie is het belangrijk dat ze lang genoeg gegeven wordt (aangezien het enige tijd duurt voor ze een voldoende effect bereikt) en men mag er ook niet van vandaag op morgen mee stoppen. Het vergt dus enige inspanning en correctheid van de eigenaar. De eerste effecten van het gebruik treden dus pas op na enkele weken, terwijl een episode zichzelf meestal oplost na 3-7 dagen. Men moet het dus eerder zien ter preventie van volgende episoden. Als men het geneesmiddel langer dan 12 maanden geeft, werd een daling geconstateerd bij 60% van de behandelde katten. Geeft men dit slechts een korte periode, ziet men geen gunstig effect. Integendeel, nadien kunnen de symptomen nog erger zijn. Omwille van het langdurig gebruik, wordt het enkel aangeraden bij katten die chronisch aan FIC lijden of die steeds terugkerende episodes ondergaan. Zoals elk medicijn heeft ook dit talrijke neveneffecten (o.a. gewichtstoename, ruwe vacht, sedatie…). Het is belangrijk dat men deze medicatie niet ziet als het antwoord op stress en dus op FIC. Het kan een aanvulling zijn op andere behandelingen, zoals aanpassing van dieet en omgeving. Wanneer men enkel deze medicatie geeft, zal men geen goed resultaat bekomen (Michigan Veterinary Specialists, s.a.).

Glycosaminoglycanen (GAG’s) in voeding/supplement.

GAG’s42 zijn aanwezig in de blaasmucosa van gezonde katten. Bij katten met ideopatische cystitis is de hoeveelheid glycosaminoglycanen verlaagd. Hierdoor verhoogt de permeabiliteit van de blaas voor micro-organismen, toxinen en ionen met als gevolg een ontsteking van de blaaswand en stimulatie van de pijnreceptoren. Recentelijk is aangetoond dat het toevoegen van GAG’s aan de voeding de blaaswand kan ondersteunen en herstellen (Little, 2007). Men kan het ook onder de vorm van supplementen verstrekken: “Cystease”. De bestanddelen binden zich op de defecte blaaswand waardoor het de ontsteking vermindert en een gezonde blaasfunctie stimuleert.43 Het effect van de extra GAG’s wordt niet bij elke kat gezien. De ene heeft er meer baat bij dan de andere. Extra toevoeging van GAG’s kan daarom een positief effect hebben bij katten met urinewegproblemen, maar geeft dus niet altijd het gewenste resultaat.44 Ook hier weer de opmerking dat men het in combinatie met andere behandelingen moet gebruiken (aangepast dieet + omgevingsverrijking).

Figuur 7: Voeding met extra GAG's van Royal Canin45 46

42 Glycosaminoglycanen: zie pg. 9, voetnoet 23 43 http://www.huisdierenziekenhuis.nl/algemeen/pdf/ceva-cystease.pdf 44 http://www.dierenkliniekmheenpark.nl/images/consf-urinary.pdf

Figuur 6: Cystease

18

Subcutaan (onderhuids) vloeistoffen toedienen

Met deze behandeling wil men twee doelen bereiken: de blaas doen zwellen; de urine verdunnen.

Door een opgezwollen blaas komen de chemische stoffen van de ontsteking in de urine terecht. Wanneer deze stoffen afgevoerd worden, ondervinden de dieren minder pijn. De verdunde urine zorgt ervoor dat er minder irriterende bestanddelen inspelen op de blaasmucosa en dat de dieren meer plassen. Hierdoor komt de urine minder lang in contact met de blaaswand.47

Chirurgie: perineale urethrostomie of een penisamputatie

Bij een urethtrostomie wordt een opening in de urethra (plasbuis) gemaakt. De procedure wordt meestal gebruikt bij katers: de zeer smalle punt van de penis wordt hierbij verwijderd en de meer naar binnen gelegen wijdere plasbuis vrijgemaakt. Dit wordt gedaan wanneer de kat een verstopte plasbuis heeft, omdat dit een levensbedreigende aandoening is. Door de verstopping is er geen passage mogelijk van urine door de plasbuis, het dier kan dus niet meer plassen. Dit is een spoedgeval! Wanneer deze situatie langdurig bestaat, kan er nierbeschadiging optreden. De blaas kan ook zo vol raken dat hij barst, wat tot de dood kan leiden. Zelfs een gedeeltelijke obstructie van de urinestroom kan leiden tot ernstige complicaties zoals infectie van de urinewegen, incontinentie en verlies van blaaswanddruk. Obstructies ontstaan door ophopingen van ontstekingsmateriaal, stenen, trauma of littekens. Bij katers komt het vaker voor vanwege de smalle plasbuis die aan de punt nog eens extra versmald is waarin pluggen en/of steentjes makkelijk vastlopen. Onafhankelijk van de oorzaak van de blaasontsteking hebben katers met een blaasontsteking kans op het verstoppen van de plasbuis, dus ook als het door FIC komt. Men moet afwegen of de voordelen opwegen tegen de mogelijke complicaties, o.a. steeds terugkerende urineweginfecties, nierstenen en vernauwing van de urethra. De onderliggende oorzaak kan niet aangepakt worden met chirurgie en kan dus terugkeren.48

Figuur 8: Penisamputatie49

45 http://www.royalcanin.be/nl/?inc=vetcatcat&vetcatid=70 46 http://www.dierapotheek.com/cystease 47 http://www.veterinarypartner.com/Content.plx?P=A&S=0&C=0&A=612 48 http://www.dkberkelenrodenrijs.nl/info/penis-amp-kat.htm 49 http://www.dkberkelenrodenrijs.nl/info/penis-amp-kat.htm

19

Bronnen

Artikel in elektronische publicatie Defauw, P., Van de Maele, I., Daminet, S. (2009). Feliene ideopathische cystitis. Vlaams

diergeneeskundig tijdschrift, 78, 223 – 239. Gevonden op internet:

http://vdt.ugent.be/code/showupload.php?id=484, 10 oktober 2011.

Little, S. (2007). Idiopathic cystitis in cats: Diagnosis and management. Gevonden op internet:

http://ftp.amvq.qc.ca/Notes/S-Little-Idiopathic-Cystitis-in-Cats.pdf, 7 oktober 2011.

Michigan Veterinary Specialists. (s.a.). Feline idiophatic cystitis (FIC): Internal medical service.

Gevonden op internet: www.michvet.com , 7 oktober 2011.

Westropp, J.L., Buffington, C.A. (2004). Feline idiopathic cystitis: current understanding of pathophysiology and management. Gevonden op internet: http://www.vet.ohio-state.edu/assets/pdf/education/courses/vcs724/lectures/buffington/fic.pdf, 10 oktober 2011.

Internet (Allen gevonden tussen 7 – 14 oktober 2011) http://fnae.org/switch.html http://ftp.amvq.qc.ca/Notes/S-Little-Idiopathic-Cystitis-in-Cats.pdf http://gezondheid.noorseboskatten.net http://gezondheid.noorseboskatten.net/bestanden/Blaas.htm http://vdt.ugent.be/code/showupload.php?id=484 http://wetenschap.infonu.nl/diversen/21240-weefsels-gestratificeerd-epitheelweefsel.html http://www.acupunctuurplaza.nl http://www.azvesalius.be/RX/Onderzoeken/echo.htm http://www.bethesda.nl http://www.chicagonow.com/steve-dales-pet-world/2010/06/outdoor-patios-for-cats-catios/ http://www.dierapotheek.com/cystease http://www.dierenkliniekkenaupark.nl/blaasontsteking-kat http://www.dierenkliniekmheenpark.nl/images/consf-urinary.pdf http://www.dkberkelenrodenrijs.nl/info/penis-amp-kat.htm http://www.feliway.com http://www.geschenken-winkel.nl/Kadoartikelen-Gadgets-Geschenken/tag/katten/page/15/ http://www.goodlife-healthcare.nl/repository/bijsluiter_ialuril.pdf http://www.huisdierenziekenhuis.nl/algemeen/pdf/ceva-cystease.pdf http://www.kattenplaza.nl/kattenforum/viewtopic.php?f=54&t=72016&start=30 http://www.michvet.com http://www.neocatbritten.nl/artikelen/Plasproblemen.htm http://www.orsami.com/details.asp?language=nl&productID=531475 http://www.petplace.com/cats/feline-idiopathic-cystitis-fic/page1.aspx http://www.royalcanin.be/nl/?inc=vetcatcat&vetcatid=70 http://www.sanquin.nl/Sanquin-nl/sqn_bloed_tot_geneesmiddel.nsf/All/Bloed--Een-Veelzijdige-Vloeistof.html http://www.seppl.nl/tl_files/seppl/pdf/Ectopische%20Ureter.pdf http://www.veterinarypartner.com/Content.plx?P=A&S=0&C=0&A=612 http://www.vetinfo.com/feline-idiopathic-cystitis.html http://www.vet.ohio-state.edu/assets/pdf/education/courses/vcs724/lectures/buffington/fic.pdf http://www.zenuwpijn.nl http://www.vob-ond.be/Biologielexicon/alfabetmap/O/osmoregulatie.html.