Voor wie verstandig handelt!

Uitputting natuurlijk kapitaal

Voor wie verstandig handelt!

TrendsamenvattingNaam Uitputting natuurlijk kapitaal

Definitie Bij de uitputting van natuurlijk kapitaal gaat het om het schaarser worden van alles wat te maken heeft met klimaat en energie, biodiversiteit, bodem, water en lucht.

Bij grondstoffen betreft het die materialen die niet vernieuwbaar zijn of aangevuld kunnen worden binnen de levensduur van het product waarvoor het gebruikt is.

Scope Naast een algemene definitie van schaarste en een schets van de situatie in de wereld en Nederland wordt per schaars middel gekeken naar de toekomst en de gevolgen voor de sector.

Conclusie • De sector heeft nauwelijks een plan.

• De handel is hier in het geheel niet mee bezig

• Veel concrete voorraden zijn onbekend.

Invloed: Versterkende factoren: Bevolkingsgroei, Veelheid aan schaarse middelen maakt actie ingewikkelder. Achterblijvende innovatieVerzwakkende factoren: Hoge productie landbouwgronden/ en efficiency productieproces beperken schaarste. Dit zijn sterke punten van Nederland.Economische neergang, Snelle ontwikkeling alternatieve grondstoffen

Impact Stijgende transportkosten?

Waterschaarste belemmerend voor productie

Duurdere kassenbouw?

Stimulans voor ontwikkeling alternatieve brandstoffen en transportmodalitetiten

Bronnen Milieudefensie, CBS monitor duurzaam Nederland 2009, Ministerie van Economische Zaken (EZ), Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), Productschap Tuinbouw (PT), www.wikipedia.nl, Senternovem (GlaMi), www.nu.nl, www.hoesnel.nl, NRC Handelsblad, www.livejournal.nl, ANP, Vakblad voor de Bloemisterij, Vakblad Groente en Fruit, Roland Berger Strategy Consultants, www.behr.nl, Universiteit van Groningen, www.bulkonline.nl, Stichting onderneem duurzaam, Nederlands Interdisciplinair Demografisch instituur (NIDA), Informatieblad Aquafin, Population action International, Informatiecentrum papier en karton, LTO Nederland, De Standaard

Pagina 2

Voor wie verstandig handelt!

Definitie

Bij de uitputting van natuurlijk kapitaal gaat het om het schaarser worden van alles wat te maken heeft met klimaat en energie, biodiversiteit, bodem, water en lucht.

Bij grondstoffen betreft het die materialen die niet vernieuwbaar zijn of aangevuld kunnen worden binnen de levensduur van het product waarvoor het gebruikt is.

Pagina 3

Voor wie verstandig handelt!

Scope

Naast een algemene definitie van schaarste en een schets van de situatie in de wereld en Nederland wordt per schaars middel gekeken naar de toekomst en de gevolgen voor de sector.

Pagina 4

Voor wie verstandig handelt!

Schaars kapitaal een breed begripDe Brundtland-commissie introduceerde het begrip 'duurzame ontwikkeling' . De commissie werd in 1983 door de Verenigde Naties ingesteld en genoemd naar haar voorzitter, Gro Harlem Brundtland. De commissie schreef in 1987 een rapport over toenemende vernietiging van de menselijke leefomgeving en natuurlijke hulpbronnen en de gevolgen voor de economie en de sociale ontwikkeling van de mensheid. De VN erkende hiermee dat milieuproblemen een globaal karakter hebben. Op de UNCED-milieuconferentie in Rio, 1992 wordt duurzame ontwikkeling door de wereldgemeenschap als doelstelling erkend. De noodzakelijke integratie van sociale en economische ontwikkeling én de bescherming van het leefmilieu wordt door steeds meer landen concreet nagestreefd. (Bron: Milieudefensie)

Wanneer we spreken over natuurlijke hulpbronnen spreken we ook wel over natuurlijk kapitaal, hieronder vallen: Klimaat en energie; Biodiversiteit; Bodem, water en lucht. (CBS monitor duurzaam Nederland

2009)

Hernieuwbaar of niet Bij schaarste is een belangrijke vraag of het kapitaal (de grondstof) hernieuwbaar is of niet. De voorraad van wel-hernieuwbare grondstoffen (zoals hout en aardolie) kan op peil blijven als de groei minimaal zo groot is als het verbruik. Bij hout is dat realistisch, bij aardolie is het verbruik veel te groot voor evenwicht. Bovendien is de groei van de voorraad niet te beïnvloeden, zoals bij bomen. Niet hernieuwbare kapitaal zijn bijvoorbeeld ijzererts, zand, tin.

Schaars natuurlijk kapitaal bestaat met name uit: • Fossiele brandstoffen. • Metaalerts.• Water.• Hout.• Biodiversiteit.• (Landbouw)grond.

Pagina 5

Voor wie verstandig handelt!

Schaarse grondstoffen sterk beïnvloed door overbevolkingSchaarste wordt deels veroorzaakt door overbevolking. Het begrip overbevolking geeft aan dat er te

veel mensen wonen of aanwezig zijn in een gebied en op wereldschaal. De problemen die dit met

zich meebrengt kunnen zowel fysiek als mentaal zijn. In 1804 telde het aantal mensen op aarde 1

miljard. In 1960 was dit aantal al opgelopen tot 3 miljard mensen. Momenteel leven wereldwijd zo'n

6,55 miljard mensen op aarde.

De vraag is in hoeverre dit aantal nog zal toenemen en wat de milieudruk van zo'n grote

gemeenschap op de Aarde is. Gesproken wordt dan wel over de draagkracht, dit staat voor het

aantal personen en organismen die de Aarde kan voorzien in behoeften, zonder dat er negatieve

effecten geeft op organisme en zijn omgeving.

De Amerikaanse bioloog en demograaf Paul R.

Ehrlich laat zien dat ook de mate van welvaart en

toegepaste technologieën hier invloed op hebben.

Hij gebruikt de volgende formule: I = P x A x T

Impact (milieudruk) = Population (populatiegrootte)

x Affluence (welvaart per hoofd van de bevolking)

x Technology (technologie). (bron Wikipedia).

Door de hoge bevolkingsdichtheid is Nederland is de totale ruimte die nodig is om de consumptie van Nederlanders voort te brengen, circa drie keer het landoppervlak van Nederland.

Pagina 6

Voor wie verstandig handelt!

Nederland heeft grote ecologische voetafdruk

Om de effecten van bevolkingsgroei en consumptiegedrag te compenseren wordt in Nederland tot nu toe met name ingezet op technologie, dit is echter niet voldoende.De vraag is of Nederland zich nu wel of niet in een duurzame richting ontwikkelt? Het kabinet heeft in het kader van de Kabinetsbrede Aanpak Duurzame Ontwikkeling (KADO), aan het CBS en de Planbureaus gevraagd om een Monitor Duurzaam Nederland te maken. Hierin worden hulpbronnen in kaart gebracht die voor huidige en toekomstige generaties van belang zijn.

Nederland gebruikt verhoudingsgewijs (hoogste van europa) veel grondstoffen uit lage-inkomenslanden en heeft daarmee een grote ecologische voetafdruk. Na bewerking tot eindproduct wordt die invoer voor een groot deel weer uitgevoerd. Met deze invoer draagt Nederland bij aan de economische ontwikkeling in de landen van waaruit wordt ingevoerd, anderzijds draagt het bij aan verlies van natuur en aan klimaatverandering.Ondanks het hoge consumptieniveau ligt het ruimtegebruik per Nederlander echter ongeveer op het

wereldgemiddelde. Dit komt door de hoge productiviteit van de landbouwgronden. Bron: Senternovem (GlaMi)

Bron: Ministerie EZ, PT, LNV

Met de Mondiale Voetafdruk is het totaal aan hulpbronnen omgerekend in oppervlakte. Daaruit blijkt dat er op het ogenblik per wereldburger 1,7 hectare beschikbaar is. Met het groeien van de wereldbevolking en het onvruchtbaar/ onbruikbaar worden van een deel van de grond wordt deze oppervlakte hooguit kleiner. Een gemiddelde Nederlander heeft een „voetafdruk‟ van 4,7 hectare, en scoort daarmee ruim boven zijn „eerlijke aarde aandeel'.

Pagina 7

Voor wie verstandig handelt!

Schaarste grondstoffen - Nederland

Voor de duurzaamheid in Nederland is een verdere verhoging van de efficiëntie van het productiesysteem noodzakelijk. Verhoging van de landbouwproductiviteit over de hele wereld zou veel perspectief bieden om zowel het armoede- en voedselvraagstuk als het biodiversiteitsverlies te verminderen. Op een kleiner areaal kan dan immers meer productie gerealiseerd worden. Dit zorgt voor een lagere ruimtevraag vanuit land- en tuinbouw, wat ten goede komt aan de bestaande biodiversiteit. Het behoud van bossen levert bovendien een positieve bijdrage aan het klimaat (opslag CO2).

Keerzijde van verhoging van de landbouwproductiviteit is dat dit nogal eens gepaard gaat met meer gebruik van water, nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen.

SierteeltsectorWat uitputting en schaarse grondstoffen in de brede zin van het woord betreft zijn in en met de sierteeltsector nog geen duidelijke afspraken gemaakt. Uit het Nationaal Milieu Beleidsplan (NMP4) mag je echter opmaken dat uitputting in 2030 niet meer mag gebeuren.

Bron: CBS rapport, Monitor Duurzaam Nederland 2009

In 2001 verscheen de kabinetsnota 'Een wereld en een wil: werken aan duurzaamheid', beter bekend als het vierde Nationaal Milieubeleidsplan (NMP4). In dit beleidsplan licht het kabinet het te voeren milieubeleid toe. Het NMP4 wil een eind maken aan het afwentelen van milieulasten op de generaties na ons en op mensen in arme landen. Want met de huidige manier van produceren en consumeren schuiven we nog steeds onze milieulasten door naar anderen.

Bron: NRC, 1998Pagina 8

Voor wie verstandig handelt!

Fossiele brandstoffen zijn eindig

Fossiele brandstoffen leveren zogenaamde grijze energie ook wel niet-duurzame energie genoemd, kenmerkend is dat ze uitputtelijk zijn en de winning en omzetting geven schadelijke effecten voor het milieu. Olie- en gasvoorraden zijn eindig en ook steenkool kan de aarde niet eeuwig van energie voorzien. Volgens voorspellingen van het Internationaal Energie Agentschap (IEA) zal de vraag naar fossiele brandstoffen tot 2030 bijna verdubbelen. Daarbij wordt aangenomen dat er voldoende voorraden beschikbaar zijn en dat deze ook worden geproduceerd. Beide aannames worden door deskundigen bekritiseerd. Ter discussie staat ook het moment waarop de mondiale olieproductie zijn maximum bereikt, „Peak Oil‟ genoemd.

´Gezien het economische belang van de fossiele energievoorraden zou je verwachten dat we zouden weten hoeveel er eigenlijk ligt´, zegt Catherine Gautier, natuurkundige aan de Universiteit van Californië. ´Dat is echter niet het geval´. Zelfs onafhankelijke instituten hanteren verschillende cijfers, waarbij de IEA stelt dat nog genoeg olie kan worden gewonnen om de huidige consumptie 40 jaar op te rekken. De World Energy Council, adviesraad voor de VN, is doorgaans terughoudender.

Inclusief onconventionele bronnen kan de totale voorraad volgens het IEA nog flink toenemen. Dat lijkt goed nieuws maar wanneer de wereld zich richt op volledige consumptie van fossiele brandstoffen neemt de totale CO2-uitstoot deze eeuw met meer dan 400 procent toe, leidend tot een CO2-concentratie die het voortbestaan van mens en een groot deel van de biodiversiteit praktisch uitsluiten. Naast klimaatverandering is er nog een andere rede over te stappen op duurzame energie. Overstappen op een geheel nieuw energiesysteem kan beter geleidelijk dan gedwongen gebeuren. Bron: nu.nl

Pagina 9

Voor wie verstandig handelt!

Peak oil ergens tussen 2005 en 2030

De voorspellingen van het moment van Peak Oil lopen sterk uiteen (2005 – 2030). Ook de ideeën over de manier waarop de voorraad wordt afgebouwd verschillen. Historisch gezien zijn de schattingen van olie voorraden echter steeds te hoog, zegt David Rutledge van het Californië Instituut voor Technologie. ´Oliecijfers die ooit publiek toegankelijk waren worden nu streng bewaakt door regeringen en belanghebbende bedrijven. De olie-industrie heeft belang bij rooskleurige cijfers, omdat deze voortzettende investeringen in de olie-infrastructuur garanderen.

Stichting Peak Oil Nederland heeft twijfels over de door de (Nederlandse) overheid gehanteerde berekeningen omtrent het opraken van olie. Volgens de stichting gaat de wereldwijde olieproductie al vanaf ongeveer 2012 dalen.

Bron: hoe snel.nl

Pagina 10

Voor wie verstandig handelt!

Voorraad fossiele brandstoffen voor belangrijk deel speculatieUit de figuur blijkt dat de grootste aardolievoorraad in het Midden-Oosten & Noord-Afrika ligt (grootste is volgens World Oil Magazine Saoedi Arabie met 23%). De voorraad is bij gelijkblijvend olieverbruik (2000) goed voor ongeveer 25 jaar en, als speculatieve voorraad winbaar blijkt, nog eens 25 jaar.

De grootste voorraad aardgas ligt in de voormalige Sovjet-Unie. De speculatieve voorraad is drie keer zo groot, in het gunstigste geval kan dit land de wereld nog 80 jaar van olie voorzien. De grootste bewezen voorraad steenkool ligt in Noord-Amerika, genoeg voor ongeveer 65 jaar. Mogelijk ligt de grootste steenkool voorraad echter in Azië. Als dit klopt dan kan Azië de wereld nog ongeveer 250 jaar voorzien (bij verbruik 2000. Bron: Hoe snel.nl

Nederland beschikt t.o.v. andere Europese landen over een grote voorraad fossiele energie. Vanaf half vorige eeuw wordt deze benut. Van de originele voorraden is momenteel echter nog maar 1/3e over. Bij gelijkblijvend verbruik kunnen we

daar nog +/- 20 jaar mee verder.

Bron: CBS monitor.

Pagina 11

Voor wie verstandig handelt!

Consumptie (fossiele) brandstoffen in 2020 sterk toegenomen

De olieprijzen zijn gekoppeld aan de vraag en zullen in de toekomst blijven stijgen, onder andere door

de groeiende energiebehoefte van India en China.

Bron: Philip J. Deutch, NRC Handelsblad, nov 2005

Bron: www.livejournal.com

Pagina 12

Voor wie verstandig handelt!

Geen twijfel over sterk stijgende prijs (fossiele) brandstoffen. De grootste olie-exporterende landen zijn betere voorspellers van de olieprijs dan de gerenommeerde instellingen van olie-importerende landen. In de periode tussen 1999 en 2008 zaten de landen die de beste voorspellingen deden er gemiddeld 7 tot 12 procent naast. De voorspellingen van bekende instituten als de Energy Information Administration (EIA) en de International Energy Agency (IEA) zaten er 22 en 27 procent naast. Bron: Roland Berger Strategy Consultants.

Matthew Simmons, een voormalig adviseur voor energiezaken van de Amerikaanse president Bush, verwacht dat door afnemende voorraden de olieprijs zal stijgen tot 200 tot 250 dollar per vat." De prijs van een vat lichte Amerikaanse olie was in die tijd (2006) ongeveer 62,50 dollar per vat,van 159 liter. Bron: Artikel ANP, januari 2006.

Hoe hoog de prijs in de toekomst gaat worden weet niemand, dat deze flink omhoog gaat daar is iedereen het echter wel over eens. H

Bron: www.behr.nl/beurs/h/brent.oil(Vakblad voor de bloemisterij)

Bron: wikipediaPagina 13

Voor wie verstandig handelt!

Zuiniger motoren voor de handel de enige optie op korte(re) termijn De glastuinbouw productie is grootverbruiker van fossiele energie. Oplossingen worden gezien in de energieproducerende kas waar zon, biomassa en aardwarmte wordt ingezet als energiebron. Walther Ploos van Amstel hoogleraar logistiek aan de Nederlandse Defensie Academie en docent aan de VU is van mening het hele productieproces op de schop moet, 60% van de kosten zit nu in grondstoffen, 20 in fabricage en 20% in logistiek. Door de stijging van de brandstofprijs wordt deze laatste factor snel groter. Globalisering heeft geleid tot langere aanvoerlijnen. De productie moet worden geplaatst naar locaties dichter bij de grondstoffen en de consumptiecentra.

Voor de handel is transport een belangrijk issue. Volgens Walther Ploos van Amstel is dure olie aanleiding voor een totale herziening van het goederenvervoer. Meer met trein en binnenvaart. Ruud Weijmans, manager in Europa voor het Australische logistieke vastgoedbedrijf Goodman, onderschrijft dit, meer intermodaal vervoer. Vrachtwagens voor korte afstand, treinen en schepen voor de lange en voor bulk. Maar deze oplossingen zullen op korte termijn de olieprijs niet verlagen. De enige concrete optie is zo snel mogelijk over te schakelen op zuiniger motoren. Volgens studie van Brammer, Amerikaanse leverancier van motoronderdelen, zien bedrijven de mogelijkheden tot kostenbesparing onvoldoende. De Europese industrie kan besparen op energie door toepassing van nieuwere motoren, lagers en drijfriemen.In de luchtvaart ontbreken nieuwe, energiezuinige vliegtuigen voor de korte en middellange afstand volgens Jean-Cyril Spinetta van Air France-KLM. De laatste twintig jaar zijn die vliegtuigen maar 2 procent zuiniger geworden. Boeing als Airbus zien de noodzaak van ontwikkeling maar hoge investeringskosten schrikt beide af. Bron: NRC, Nieuwsthema olie, juni 2008

Pagina 14

Voor wie verstandig handelt!

(Schone productie –) Schoon vervoerd

De Greenports zetten al jaren in op schone productie en schoon vervoer, met als doel drastische reductie van CO2-emissies en onafhankelijkheid van fossiele brandstoffen in 2040. Bij de presentatie van de Innovatie- en Kennisagenda Flowers & Food medio 2005 heeft de sector aan de toenmalige Minister van LNV aangeboden een start te maken met toepassing van bio-brandstof in het wegtransport binnen de greenports. Schoon Vervoerd is onderdeel van het Europese programma Carbon Labelling, in samenwerking met Senternovem. Het eerste project startte in Naaldwijk. Daarbij werd een zogenoemde high-blend (30% biodiesel) aangeboden op het tankstation van BP bij Flora Holland in Naaldwijk. In samenwerking met betrokken ondernemers wordt verder een plan uitgewerkt voor volgende stappen, op weg naar onafhankelijkheid van fossiele brandstoffen in 2040. Bron: Van de Geijn Partners

In Barendrecht kunnen transporteurs van groente en fruit binnenkort pure biodiesel tanken. Oliemaatschappij Total levert het product B100 (ook wel Fame genoemd) met een korting van € 0,055 per liter op de gangbare prijs van fossiele diesel. Daarmee blijven de kosten per kilometer voor de transporteurs onveranderd. Bij slagen van de toepassing bij Barendrecht zal biodiesel eveneens worden aangeboden bij andere Total-stations. Voorwaarde is dat in Barendrecht voldoende transporteurs en vrachtwagens deelnemen, met een totaal verbruik van 3,5 mln liter per jaar. Als blijkt dat er vanuit de sierteeltsector voldoende belangstelling is, kan ook een tankpunt in Naaldwijk en Aalsmeer worden gerealiseerd. Doel is de uitstraling van de tuinbouwsector te versterken en zich duidelijker te positioneren als innovatieve sector die zich bewust is van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid. Bron: www.glaskracht.nl

Voor wie verstandig handelt!

Dé milieuvriendelijk brandstof van de toekomst nog volstrekt onduidelijk

Alternatieve brandstoffen• Aardgas. Ballast Nedam bouwt samen met Total, tientallen aardgasstations. Er zijn landen waar

gas als autobrandstof sterk in opkomst is. • Biobrandstoffen. Veel landen zetten hier op in. Ze worden echter gewonnen uit maïs, suikerriet,

tarwe, palmolie, soja en dat zijn ook grondstoffen voor voeding en voor aanleg de plantages wordt en weer regenwoud gekapt. Volgens Dolf Gielen van het Internationaal Energie Agentschap (IEA) in Parijs zal die technologie de eerstkomende vijf tot tien jaar ook niet op grote schaal commercieel beschikbaar zijn.

• De hybride auto, deels benzine/ elektriciteit is bezig aan een opmars. Een volgende stap is de volledig elektrische auto. Voor vliegtuigen en vrachtwagens is dit echter geen uitkomst. Volgens Martine Uyterlinde van het Energieonderzoek Centrum Nederland kun je met accu‟s slechts zo‟n 200 kilometer rijden, meer accu‟s gaat direct ten koste van het laadvermogen. Voor een vliegtuig zijn accu‟s te zwaar.

• Waterstof. Gebruikt in auto´s, na een aanvankelijke hype hoor je daar weinig van. Maar volgens Uyterlinde kan het als de brandstofcellen verbeteren snel gaan. Boeing denkt dat waterstof hooguit als secundaire bron van energie kan dienen en het zal nog wel twintig jaar duren.

Welke milieuvriendelijke en betaalbare technologie in de brandstofvoorziening uiteindelijk de overhand krijgen durft niemand te zeggen. Bron: NRC, Nieuwsthema olie, juni 2008

Pagina 16

Voor wie verstandig handelt!

Het huidige metaalgebruik kan tot uitputting van de grondstoffen leiden. Bovendien is er veel energie nodig naarmate het metaal schaarser wordt en in lage concentratie wordt gewonnen.Veel aandacht wordt momenteel besteed aan recyclings- en schaarste-studies van metalen met een groot toepassingsvolume (ijzer, aluminium, koper). Voor de metalen met een klein toepassingsvolume is de kans op uitputting echter veel reëler. De primaire metaalindustrie verbruikt ongeveer 7.5 % van de wereld-energie. Recycling van metalen levert (nog) niet een grote energiebesparing op. Een derde aspect van metaalgebruik zijn de verliezen naar het milieu in de productie en gebruiksfase. Het meest vervuilend zijn beryllium gevolgd door arseen, cadmium, kwik en zilver. Vermenigvuldiging met de productiegrootte is de toxische ophoping voor ijzer het grootst, gevolgd door chroom, koper, nikkel, lood en zink. Verontreinigingen bevinden zich ook in fossiele brandstoffen. Bron: Metaal Recycling Federatie

Voor het optimaliseren van het metaalgebruik zijn twee mogelijkheden: recycling en substitutie. Recycling heeft een eenduidig positief effect op ophoping, uitputting en energiegebruik. Bij substitutie ligt de zaak complexer, er zijn weinig substituten die op alle punten betere eigenschappen hebben.Wordt gekeken naar schaarste, ophoping en energie, dan is substitutie van zilver en thallium op alle fronten wenselijk. IJzer en aluminium zijn metalen waar momenteel het meest gesubstitueerd wordt. Bron: Universiteit van Groningen 2008

Veel metaalertsen schaars in de toekomst

Pagina 17

Voor wie verstandig handelt!

Recycling van metalen groeit niet uit luxe

IJzer Het meest gebruikte metaal ter wereld. IJzererts wordt in tientallen landen gedolven, vroeger ook in Nederland maar de „rijkere‟ ertslagen raken uitgeput. IJzer is, na aluminium, het meest voorkomende metaal in de aardkorst. De recycling van ijzer en staal neemt steeds grotere vormen aan.

Aluminium Afkomstig uit Bauxiet, is het meest voorkomende metaal in de aardkorst. Het is echter moeilijk te ontsluiten door zijn chemische gebondenheid. Aluminium is het met voorsprong het meest toegepaste non-ferro metaal. Recycling van Aluminium is beperkt doordat er veel via het huishoudelijk afval op stortplaatsen terecht komt.

Koper Wordt gebruikt in gas-, water en CV-leidingen in elektriciteits-, telefoon- en kabelnetwerken. Koper wordt ook toegepast in landbouwbestrijdingsmiddelen (CuSO4). Recycling is aanzienlijk en geeft een zeer grote, ruim 40%, energiebesparing ten opzichte van primaire productie.

Zink Komt uit zinkerts (zinkblende) en wordt al eeuwenlang gebruikt in dakbedekking, hemelwaterafvoer en als zinkzalf. Van de jaarlijkse wereldproductie komt meer dan 30% uit recycling.

RVS & Nikkel Afkomstig uit Nikkelerts. Verreweg het grootste gebruik van nikkel is voor het maken van roestvrij of roestvast staal. Recysling vindt intensief plaats.

Lood Komt in ruime mate op aarde voor. Het loodverbruik (accu‟s) stijgt nog steeds en ligt nu wereldwijd op circa 5,5 miljoen ton per jaar. Lood is 100% recyclebaar en relatief het meest gerecycelde metaal.

Tin Is afkomstig uit het erts Cassiteriet (SnO2)is corrosie-bestendig en niet-giftig, het wordt voor meer dan 1/4 gebruikt voor het vertinnen van plaat tot het zogenaamde “blik”. Met zink is tin het minst gerecycelde materiaal.

Voorspellingen

Lood (Pb) 17 jaar tot uitputting wereldvoorraad*Tin 19 jaar tot uitputting wereldvoorraad*Koper 26 jaar tot uitputting wereldvoorraad*Ijzererts 58 jaar tot uitputting wereldvoorraad*Bauxiet 71 jaar tot uitputting wereldvoorraad*

*Bij gelijkblijvende wereldvraag

Bron: stichting onderneem duurzaam

Pagina 18

Voor wie verstandig handelt!

De totale hoeveelheid water op aarde wordt geschat op 1,4 miljard kubieke kilometer. Van al dit water is 'slechts' 2,5 procent zoet (Zie grafiek). Dit water bevindt zich grotendeels in gletsjers/ sneeuwlagen (A:69%), grondwater (B:30%), meren/rivieren (C:0,3%) en in waterdamp/bodemvocht (D:0,9%).

Om een idee te krijgen het beschikbaar water voor consumptie en industriële wordt gekeken naar de waterkringloop en niet naar de voorraden. Jaarlijks valt wereldwijd 113.000 km3 water als regen of sneeuw waarvan 72.000 km3 verdampt. Blijft over 41.000 km3 zoetwater, waarvan ca 60% zich in Azië en Zuid-Amerika bevindt. De geringste hoeveelheid is jaarlijks beschikbaar in Australië (en rest Oceanië) en Europa.

Slechts 2,5% van al het water is zoet

Van al dat water stroomt echter meer dan de helft via de rivieren in de oceanen en een achtste deel valt op ontoegankelijke plekken. Het transporteren van water is zeer kostbaar dus geschat wordt dat maximaal tussen de 9.000 en de 14.000 km3 zoetwater per jaar echt beschikbaar is.

Bron: Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut, (NIDA)

Bron: Informatieblad Aquafin

Bron: Population Action International

Pagina 19

Voor wie verstandig handelt!

Schoon zoetwater is schaars, ca. 20% van de wereldbevolking (30 landen) heeft hiervan te weinig. Verwacht wordt dat dit in 2025, 1/3e van de bevolking (50 landen) is. De groei is vooral in Afrika, het Midden-Oosten en Zuid-Azië. De belangrijkste oorzaken van toenemende waterschaarste zijn de bevolkingsgroei en een toenemend gebruik per persoon, beide zijn tussen 1940 en 1990 verdubbeld. Dit is een verviervoudiging in een halve eeuw!

De WHO schat dat een mens minimaal 30 liter per dag nodig heeft. Dit neemt sterk toe met het welvaartspeil van een land. Het gemiddeld gebruik in Nederland bedraagt circa 135 liter (eenderde voor de toilet). Een veelvoud hiervan is nodig voor de landbouw industrie en energieproducenten (ca. 80% van het totaal). Veel van het gebruikte water wordt verspild, bijvoorbeeld bij irrigatie.

Gesloten waterkringloop antwoord sectorBron: De Standaard

Oplossingen sector – gesloten waterkringloopSluiten van de waterkringloop is het doel van Kasza, Kas zonder afvalwater. Dit onderzoek wordt in Bleiswijk door Witteveen & Bos, LTO Noord Projecten, Wageningen UR Glastuinbouw en Waterschap Zuiderzeeland uitgevoerd. Afvalwater bevat reststoffen. Met filtertechnieken kunnen zout en andere stoffen uit het water gehaald worden. Voor deze stoffen bestaat een groeiende markt, het gezuiverde water

wordt hergebruikt als sproeiwater.

De kwaliteit van het Nederlandse oppervlaktewater is ten opzichte van 1985 sterk verbeterd. De belasting door stikstof en fosfor is vooral door verminderde van emissies van de riolering en industrie, afgenomen. De verbetering van de waterkwaliteit stagneert momenteel, veroorzaakt door overbemesting van land- en tuinbouw.In Europa is eenzelfde trend zichtbaar. Ook hier wordt een verbetering geconstateerd (rioolwater zuivering) ook deze is echter onvoldoende.

Bron: CBS Monitor Duurzaam Nederland 2009

Bron: Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut, (NIDA)

Pagina 20

Voor wie verstandig handelt!

Bij zorgvuldige bosbouw oneindige productie

Bij zorgvuldige bosbouw kan oneindig hout worden geoogst, in praktijk wordt er echter vaak roofbouw gepleegd. Van de tropische- en niet tropische oerbossen is op het ogenblik nog maar ruim de helft over. Het netto verlies aan bos wordt de laatste jaren wel kleiner doordat er vaker voor vervanging wordt gezorgd. Ten behoeve van duurzame bosbouw is het FSC label opgericht. Volgens FSC-voorschriften blijft het landschap gespaard en de lokale bevolking heeft profijt van de productie. In Nederland was in 2005, 11% van het verhandelde hout van FSC-kwaliteit.

Hout is breed inzetbaar in de (meubel)bouw ,als grondstof voor papier en karton en als biogrondstof. De belangrijkste houtsoorten die in Europa worden gebruikt voor papier en karton zijn naaldhout en loofhout, voor het overgrote deel afkomstig uit productiebossen Zweden en Finland, Zuidwest-Europa en Noord-Amerika. De papierindustrie gebruikt vooral dunningshout en zagerijresten. De dikkere delen van de stammen worden gebruikt voor de (meubel)bouw- en emballageindustrie.Hout is een hernieuwbare grondstof. In europa leidt de papier en karton-productie niet tot vermindering van het bosareaal, het bosoppervlak neemt zelfs toe. In de Europese bossen wordt in overeenstemming met nationale wetgevingen voor elke gekapte boom minimaal één nieuwe boom aangeplant en wordt minder gekapt dan de jaarlijkse aangroei .

In Nederland is de belangrijkste grondstof voor papier en karton geen hout maar oud papier (75% van de grondstoffen). Nederland behoort tot de grootste hergebruikers.

Bron: informatiecentrum papier en karton

Pagina 21

Voor wie verstandig handelt!

Biodiversiteit kans voor de sectorBiodiversiteit is de verscheidenheid in genen, soorten en ecosystemen in een regio. Het aantal beschreven levensvormen op aarde is ongeveer 4 miljoen, omdat nog lang niet alles is beschreven schatten biologen de totale hoeveelheid levensvormen op ongeveer 40 miljoen. Voor grootschalige productie, industrie of woonomgeving worden oerbossen gekapt en natuurgebieden opgeofferd wat leidt tot bedreiging voor dieren- en plantensoorten en dus de biodiversiteit. Bron: Wikipedia

In Nederland wordt gewerkt aan een Ecologische hoofdstructuur om de afname van de biodiversiteit af te remmen. (in 1991 onderdeel van Natuurbeleidsplan van ministerie van VROM. Dit beleid is gebaseerd op de eilandentheorie die stelt dat een groter aaneengesloten natuurgebied een relatief grotere biodiversiteit heeft. De hoofdstructuur benoemt bestaande en nieuwe natuurgebieden en vormt de basis voor het natuurbeleid. Gestreefd wordt ook naar aansluiting op buitenlandse gebieden. Het doel is natuurwaarden in Nederland stabiliseren. Van de 1400 soorten hogere planten in 1950 zijn bijna 500 achteruit gegaan en meer dan zeventig uitgestorven. Het aantal broedvogels is met een derde afgenomen. De achteruitgang is vooral ernstig omdat het tempo maar niet afneemt. Bron: Wikipedia

Kans voor agrarische sectorLTO Nederland en de overheid hebben projecten opgestart waaronder SPADE (Stimuleringsprogramma Duurzaam Bodembeheer en Agrobiodiversiteit) en FAB (Functionele Agro Biodiversiteit). Uitgangspunt is: het vergroten van biodiversiteit én hogere opbrengst, productkwaliteit of ondernemersinkomen. Biodiversiteit kan de agrarische sector iets opleveren: bij plagen gebruik maken van natuurlijke vijanden, betere bodemvruchtbaarheid, kostenbesparing door minder kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen.De waarde van biodiversiteit is echter lastig in geld uit te drukken. Uit discussies over landbouwbeleid valt af te leiden dat in de toekomst mogelijk beloond gaat worden voor „maatschappelijke diensten‟: vanuit Europa en/of vanuit de markt. Denk aan biodiversiteit door akkerranden, behoud van landschapselementen of wandelen in

„boerennatuur‟. Bron: Vakblad Groente en Fruit [mei 2008]

Pagina 22

Voor wie verstandig handelt!

(Landbouw)grond en (basis)voedsel wereldwijd steeds schaarser en duurderToenemende welvaart en groei van de wereldbevolking lijken er onvermijdelijk toete leiden dat natuurlijk kapitaal in een hoog tempo verloren gaat. De landbouw legt daarbij een grote druk op de mondiale ruimte.

Monitor Duurzaam Nederland 2009

Wereldwijd stijgende de voedselprijzen en niets wijst erop dat hieraan snel een einde komt. Hoge prijzen zijn het gevolg van schaarse landbouwgrond. En dat komt weer door de druk om die grond te gebruiken voor de productie van biobrandstof, door de toenemende consumptie van vlees en melkproducten (waarvoor meer grond nodig is), door slechte oogsten door droogte (in Australië) of overstromingen (vooral in Afrika en Azië) ten gevolge van klimaatverandering. Het verzet tegen de stijgende voedselprijzen groeit snel. De aanleiding voor rellen is steeds dat de ingrediënten voor het basismenu van het volk onbetaalbaar worden. Rijst, volksvoedsel nummer één, is in één jaar tijd 31% duurder geworden, soja 87% en tarwe 130%. De gemiddelde prijs voor voedsel steeg sinds midden 2007 met zo‟n 40 procent. John Holmes, ondersecretaris-generaal van de Verenigde Naties voor humanitaire zaken, waarschuwt dat een verdere stijging van de voedselprijs leidt tot toenemende politieke instabiliteit.

Bron: NRC Handelsblad april 2008

Pagina 23

Voor wie verstandig handelt!

Conclusies

• De sector heeft nauwelijks een plan.

• De handel is hier in het geheel niet mee bezig

• Veel concrete voorraden zijn onbekend.

Pagina 24

Voor wie verstandig handelt!

Invloed

Versterkende factoren Verzwakkende factoren

• Bevolkingsgroei

• Veelheid aan schaarse middelen maakt actie ingewikkelder.

• Achterblijvende innovatie

• Hoge productie landbouwgronden/ en efficiency productieproces beperken schaarste. Dit zijn sterke punten van Nederland.

• Economische neergang.

• Snelle ontwikkeling alternatieve grondstoffen

Pagina 25

Voor wie verstandig handelt!

Impact

• Stijgende transportkosten?

• Waterschaarste belemmerend voor productie

• Duurdere kassenbouw?

• Stimulans voor ontwikkeling alternatieven:

–Brandstoffen

–Transportmodaliteiten

Pagina 26

Voor wie verstandig handelt!

Bronnen

• Milieudefensie• CBS monitor duurzaam Nederland 2009• Ministerie van Economische Zaken (EZ)• Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV)• Productschap Tuinbouw (PT)• Senternovem (GlaMi)• NRC Handelsblad• www.livejournal.nl• ANP• Vakblad voor de Bloemisterij• Vakblad Groente en Fruit• Roland Berger Strategy Consultants• Universiteit van Groningen• Stichting onderneem duurzaam• Nederlands Interdisciplinair Demografisch instituur (NIDA)• Informatieblad Aquafin• Population action International• Informatiecentrum papier en karton• LTO Nederland• De Standaard• www.wikipedia.nl• www.nu.nl• www.hoesnel.nl• www.behr.nl• www.bulkonline.nl

Pagina 27