UITGAVE VAN DE VERENIGING

'VRIENDEN VAN HET ZAANSE Huis'

DECEMBER 1996NO. 140

ANNO1961

IN DIT NUMMER:- BOUWSTENEN VAN DE BULLEKERK- ZAANSE PANDEN VOOR DE ZAANSTREEK BEHOUDEN- WILLEM SYMONSZ BOGAERT,

EEN 17E-EEUWS WORMEVKKRSE BOEKVERKOPER- DtWuOSNAP

- PORTRET VAN DE WERKGROEP HISTORIE VAN OUD-WEST TE ZAANDAM

schilderwerkenIJSBRAND KUIPERoostzijde 391zaandamtelefoon 616 30 84

Cor Kolen MeubelenUw adres voor een sfeervol interieur

Westzijde 741506 EG ZaandamTel. 075-670 08 48

SCHILDERS BEHANGERSMEESTER SCHILDERSnationale schilders school

Gespecialiseerd in:

Hout- en marmerimitatie

Werkplaats:Zuideinde 63

1551 EB WestzaanTel. 075-62803 15

ZAANSmetGGDNOORS accent

Timmerfabriek

K. VISSER & ZONEN B.V.

Uitgave vande vereniging'Vrienden van

het Zaanse Huis'December 1996 - no. 140

VERENIGING 'VRIENDENVAN HET ZAANSE HUIS'Voorzitter:H.G. Bouman,Lagedijk 100,1544 BJ Zaandijk,tel. 075-6210357.Secretaris:A. Bol,Wakkerstraat 17, l hoog,1097 C B Amsterdam,tel. 020-6683911.Penningmeester:P.M.M. Cordes,Lagedijk 206,1544 BM ZaandijkPostgiro: 742899 t.n.v.penningmeester Vereniging'Vrienden van het Zaanse Huis'

REDACTIE'ANNO 1961'Titia de Groot,Henk Bouman,Ada Hannaart(secretariaat)Eindredactie:Peter Roggeveen,J.J. van der Horst.

Kopij voor het volgende num-mer van ANNO en opgavenvoor de rubriek 'Annonces'inleveren vóór l februari 1997bij:Redactie ANNO 1961,Veeringzoom 96,1541 SE Koog a.d. Zaan,tel. 075-6170655.

De redactie van 'ANNO 1961'behoudt zich het recht voorbinnengekomen artikelen teredigeren.

Druk/vormgeving:Drukkerij Knijnenberg,Krommenie.

InhoudNa het gezamenlijke Czaar Peternummer van Anno en Met Stoom weer even een 'gewo-ne' Anno. Een stevig nummer met een flink aantal pagina's met twee diepgravende arti-kelen van drs. J.M.M. Jacobs en mr. F.J. Wytema over respectievelijk de Westzijderkerken het indrukwekkende koopmanshuis dat eens aan de Oostzijde 219 stond.HSOAlice van Diepen be-

schrijft de ontwikkelingenvan het project Oral HistoryZaanstreek dat een jaargeleden van start ging. Eenproject waarbij door middelvan interviews met oud-werknemers van reeds ver-dwenen of grotendeels ver-anderde bedrijfstakkeninformatie wordt vastge-legd op geluidsband.

1182 Het woonhuis vanmr. F.J. Wytema aan deBosch-straat l te Zaandijkkent een bewogen historie.Een historie die vooralwordt gekenmerkt door ver-plaat-singen. Wytema wijdteen aantal artikelen aandeze opmerkelijke odyssee.In zijn eerste artikel gaat hijnader in op het deftigekoopmanshuis aan deOostzijde 219 dat doorMonet werd verdonkere-maand in zijn Zaanportret.

185 De Bullekerk is feitelijk uiteen conflict geboren. Eenruzie tussen Westzaandam-mers en die van de oostkantover de benoeming van eendominee. Johan Jacobs ver-

Illustratie omslag:Een unieke opname van het koopmanshuis dut eens aan de Oostzijde, num-mer 219, Mond. De opname dateert uit de periode 1906-1914. In 1915 werdhet pand afgebroken om ruimte te scheppen voor uitbreiding van de naastge-legen verffabriek Rembrandt. Verschillende delen van het pand werdengebruikt om het woonhuis Kopermolenstraat 3 te verrijken. In 1986 werdook dit huis gesloopt en volgde een nieuwe verhuizing naar de ZaandijkseRoschstraat 1. Elders in dit nummer doet mr. E. J. Wytema verslag van deverplaatsingen van delen van het statige koopmanshuis met z'n gevel inLodewijk XVe-stijl.

diepte zich in de geschiede-nis van het gebouw en datleverde voldoende stof opvoor enkele artikelen. Zijneerste artikel behandelt deperikelen rond de beginpe-riode van de kerk.

189 Willem Symonsz Bogaertwas een Wormerveerder diein de 17e eeuw boeken uit-gaf. Over het doen en latenvan deze 'boeckverkooper'doet Henk Borst een boekjeopen in zijn bijdrage.

192 De rubriek Portret van ...neemt dit keer de Werk-groep Historie van Wijk-overleg Oud-West te Zaan-dam onder de loep. Depadenboekjes van de werk-groep zijn inmiddels eenbekend begrip. Onlangsverscheen een nieuwe uit-gave, gewijd aan hetBakkerspad.

193 In de Woosnap opnieuwaandacht voor het verbouw-de kaaspakhuis met zijn inhet oog springende glazengevel in de Gortershoek.Commentaren treft u aanvan het betrokken architec-tenbureau FKG architectenbna en van Hans Pielken-rood namens Zaans Schoon.

1194 Hoewel de Zaanse Schansmet regelmaat de kranthaalt met weinig lovendeberichten en commentarenover het reilen en zeilenaldaar, ontvingen wij daar-over geen kopij voor devaste rubriek StichtingZaanse Schans meldt....

Voor de verandering daar-om een artikel over de ont-wikkelingen rond het ZaansMuseum, de eerste paal ende organisatie achter deschermen.

Verder in dit nummer devaste rubrieken: Nieuwsvan de Vereniging Vriendenvan het Zaanse Huis (1178),Boekennieuws (1195), Kro-niek (1199) en Cultureleagenda (l203).

RedactioneelZelfs de eindredactie blijkt fou-ten te kunnen maken. Niets men-selijks is hen vreemd. Oplettendelezers maakten ons erop attentdat in het artikel over Breebaardvan Ellen Posthuma (Anno 138)twee identieke foto's op de pagi-na's 1112 en 1113 waren afge-drukt. Het is volkomen waar. Oppagina 1113 had bij afbeelding 5het woonhuis van stijfselfabri-kant Jacob Duyvis moeten staan,te vinden op blz. 37 in het boekvan Breebaard. Excuses.Op de valreep nog een prettigemededeling. Vlak voor het terperse gaan van dit nummer ver-scheen een boek met een fraaiecollectie luchtfoto's van hetZaandam uit de jaren twintig endertig. Oiid-Zaandam vanuit delucht luidt de titel. Onze boeken-recensent Pieter Helsloot ver-zorgde de teksten bij de foto's.Het boek in kloek formaat is uit-sluitend te koop bij de boekwin-kel Boekenvoordeel aan deGedempte Gracht 24 te Zaandam.De prijs is spotgoedkoop: slechtsf24,95. Een aanrader.

177

Nieuws van deVereniging Vrienden vanhet Zaanse Huis

Mededelingen van het bestuur

Samenwerking Zaanse historischeverenigingenVanuit de onlangs gehouden ledenenquête kregenwe de aansporing wat meer contact te zoeken metonze zusterverenigingen die elk op hun eigengebied actief zijn voor het behoud van de cultuur-historie van onze streek. In dit verband kan ergemeld worden dat dit contact er is geweest in devorm van een aantal ontmoetingen met de voorzit-ters van de historische verenigingen. Deze ontmoe-tingen zijn als zinvol ervaren en er is dan ook voor

volgend jaar een aantal van deze bijeenkomstengepland. We kunnen dan samen vaststellen hoesamenwerking in de raakvlakken van de verschil-lende activiteiten en belangstellingsgebieden vaste-re vorm kan krijgen en wanneer het zin heeft geza-menlijk naar buiten te treden.Eén actie heeft al plaatsgevonden. Op initiatief vande Stichting Zaan & Dijk hebben we een gezamen-lijke brief geschreven aan het gemeentebestuur vanZaanstad. Hierin hebben we aandacht gevraagdvoor het feit dat een aantal pakhuizen in onzestreek geen enkele vorm van bescherming geniet,gevolgd door het verzoek hieraan iets te willendoen. Deze brief is onderstaand integraal afge-drukt. Aan de mede-ondertekening kunt u zienwelke verenigingen deelnemen aan het overleg.Hierbij zij nog vermeld dat inmiddels ook deArcheologische Werkgemeenschap meedoet.

Zaan & DijkM.B.T.ZVrienden van het Zaanse HuisDe Zaansche MolenZaans Schoon

SecretariaatLagedijk 100

1544 BJ Zaandijk

Het College van B. & W. der gemeente ZaanstadBannehof l1544 VX ZAANDIJK

Zaandijk, 27 september 1996

Mijne dames en heren,

De ondergetekende stichtingen en verenigingen hebben alle op de een of andere wijze de bescherming van het Zaanseerfgoed ten doel. De reden dat wij u deze briefschrijven is dat wij ons ernstige zorgen maken over de bedreiging vaneen aantal pakhuizen dat nog niet is beschermd op enigerlei wijze. Van de 250 pakhuizen en houtloodsen die er omst-reeks de eeuwwisseling waren zijn er nu nog 34 over. Dat blijkt uit een inventarisatie van de heer J. Schipper, gepu-bliceerd in de gezamenlijke uitgave van de tijdschriften Anno en Met Stoom van juni 1994. Inmiddels is het in dieinventarisatie opgenomen pakhuis Oostzijde 319 met een sloopvergunning, afgegeven door uw gemeentebestuur, ge-sloopt. Voor een tweetal andere pakhuizen, te weten Amsterdam en De Dissel, Zaanweg 12 en 13 te Wormerveer, zijner sloopplannen. MBTZ en de Stichting Zaans Schoon hebben al eerder gepleit voor handhaving van deze pakhuizenen de gemeentelijke monumentencommissie in Zaanstad heeft B & W geadviseerd in ieder geval het pakhuisAmsterdam op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen.

Sinds de in bovengenoemde inventarisatie van juni 1994 in Anno 1961 is een aantal pakhuizen op de provinciale lijstgeplaatst.

Niet beschermd op enigerlei wijze zijn de volgende pakhuizen:De Tulp, Kalf 5 (opgeslagen),Lagedijk 8 te Zaandijk (Cacao De Zaan),Het Vette Schaap, Lagedijk 280 te Zaandijk,De Ruiter, Zaanweg 4 te Wormerveer,Amsterdam, Zaanweg 12 te Wormerveer,De Klok, Zuideinde 12 te Wormerveer,De Dissel, Zaanweg 13 te Wormerveer.Daarnaast zijn niet beschermd de houtloods v/h D. van Konijnenburg, Noorddijk 26 te Wormerveer en de houtloodsvan v/h Simons aan het Verkade-terrein.De pakhuizen en houtloodsen die thans nog resteren, zijn belangrijke monumenten van industrie en techniek en hetkomt ons juist voor dat in het monumentenjaar, waarin speciale aandacht wordt besteed aan de monumenten vanbedrijf en techniek, de bescherming voorzover niet van rijkswege of vanwege de provincie heeft plaatsgevonden, als-nog van gemeentewege plaats vindt.

178

Wij menen dat het de voorkeur verdient om de pakhuizen en houtloodsen op hun oorspronkelijke plaats te handhaven.De pakhuizen zijn door hun vorm en structuur vaak heel moeilijk te bestemmen voor hergebruik. In een aantal geval-len is daarvan een woning gemaakt of een atelierruimte. Juist doordat het moeilijk is een nieuwe bestemming te vin-den voor deze belangrijke historische monumenten is het nodig ze een extra bescherming te geven. Als de pandenbeschermd zijn kan er in de regel met meer fantasie en creativiteit worden gezocht naar een nieuwe passende bestem-ming.

In een aantal gevallen zal het echter niet mogelijk zijn om de pakhuizen op de historische plaats te handhaven, doorbedrijfsontwikkelingen, woningbouw of dergelijke. De realiteit breng met zich mee dat in dergelijke gevallen aan ver-plaatsing niet valt te ontkomen. Enkele pakhuizen zijn naar de Zaanse Schans verhuisd, Archangel naar Nauerna enDe Wildeboer naar Wormerveer. Het blijkt echter in de praktijk heel moeilijk te zijn om voor de pakhuizen een plaatste vinden die recht doet aan hun onderscheidingsvorm. Zijn de pakhuizen echter beschermd, dan is er een extradwangmiddel voor de gemeente om met de eigenaar tot een bevredigende en passende oplossing te komen. Zo kanbijvoorbeeld van de eigenaar worden verlangd dat hij een bijdrage verleent in de verplaatsingskosten of kunnen voor-waarden worden verbonden aan een eventueel te verlenen bouw- of sloopvergunning. Deze middelen heeft de gemeen-te echter niet indien de pakhuizen niet op enige beschermde lijst staan vermeld. Ook om deze reden is het noodzaakom snel tot actie over te gaan en alle bovengenoemde pakhuizen alsnog op de gemeentelijke monumentenlijst te plaat-sen.

Gezien het grote belang van het onderhavige onderwerp zal deze brief integraal worden gepubliceerd in het bladAnno.

Gaarne zien wij uw berichten tegemoet.

Afschrift dezes zenden wij aan de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en aan de provincie Noord-Holland.

Met vriendelijke groet,hoogachtend,

Stichting Zaan & DijkF.J. Wytema, voorzitter

Vereniging tot Behoud van Monumentenvoor Bedrijf en Techniek in de ZaanstreekJ. Knijnenberg, voorzitter

Stichting Zaans SchoonD. van Leeuwen, voorzitter

Vereniging Vrienden van het Zaanse HuisH.G. Bouman, voorzitter

Vereniging de Zaansche MolenJ. Meurs, voorzitter

Meldpunt voor bedreigde pandenen plekkenWe beloofden in de laatste ledenvergadering ietsdergelijks op te zetten. Een enthousiaste werkgroepis inmiddels een paar keer bij elkaar geweest en wezijn het punt van realisatie genaderd.De werkgroep bestaat uit leden die elk een bepaalddorp of gebied van de Zaanstreek vertegenwoordi-gen. We denken namelijk dat in eerste instantie de'zwaarte' van een melding het beste plaatselijk kanworden nagetrokken. Assendelft is nog niet verte-genwoordigd. Is er belangstelling hiervoor onderde lezers?Over de verdere afhandeling van serieus bevondenmeldingen zijn we in overleg met de StichtingZaans Schoon.Meer informatie over het meldpunt treft u eldersaan bij dit nummer.

Algemene ledenvergaderingNoteert u vast in uw nieuwe agenda de datum vande eerstvolgende algemene ledenvergadering. Diewordt gehouden op 14 april 1997. Uiteraard ont-vangt u t.z.t een uitnodiging.

Een hartelijk welkom aan de vol-gende nieuwe leden:H.W.F. Rijks, Wormerveerdrs. E. Hoogcarspel, Wormerveermr. A. Moesker, Zaandijkmr. S.E.C. Edzes, UitgeestR. Baas, AssendelftJ.C. Volkers, WestzaanJ.P.M. Molenaar, HaarlemJb. Kuyt, HeilooH. van Vliet, WestzaanH. Molenaar/J. Blok, WormerM.C.J. van der Ven, ZaandamG.J.M. Molenaar, Zaandam

1179

Binnengekomen berichten

CursussenIn het eursusprogramma van de StichtingRegionale Geschiedbeoefening Noord-Hollandkwamen we de volgende cursussen tegen die wel-licht voor de lezers van Anno interessant zijn:'Huizenonderzoek en Dorpsreconstructie'. Dezepraktijkgerichte cursus is bedoeld voor mensen diede geschiedenis van één huis op een dorpsgeschie-denis willen onderzoeken.De cursus duurt 6 lessen,te beginnen op 24 februari 1997, en de kosten hier-van zijn f90,-. Tijdstip: maandag 19.00-21.00 uur,in het Gemeentearchief Zaanstad.'Hoe woonden onze voorouders'. Hierin zal aan-dacht worden besteed aan het gebruik van boedel-inventarissen voor historisch onderzoek. Deze cur-sus duurt 5 lessen, 6 en 20 januari, 3 en 17 februarien 3 maart 1997, en kost f75,-. Tijdstip: maandag19.15-21.15 uur, in het Timmermansgildehuis,Tussen Dal 2 en 3 in Hoorn.

Wie doet wat inLandschap Waterland...Een handige uitgave is het zojuist verschenenadressenboekje met bovengenoemde titel. Ditboekje biedt een overzicht van alle organisaties enoverheden die zich bezighouden met natuur, land-schap en cultuurhistorie in het gebied ten oostenvan Zaanstad en Oostzaan. Het LandschapWaterland heeft tot doel de ontwikkeling van deopenluchtrecreatie en het in stand houden van hetkarakter van Waterland. In dit gebied houdendiverse instanties zich bezig met beheer, belangenen beleid, zodat een gidsje een handig hulpmiddelis. Het boekje wordt op aanvraag kosteloos toege-stuurd. Adres: I.S.W., postbus 188, 1440 ADPurmerend. Telefoon: 0299-430385, fax: 0299-471421.

Ads Boumanprijs ter stimuleringvan het behoud van hetZaans cultureel erfgoedIn het voorjaar van 1995 stelde het bestuur vanonze vereniging de Ads Boumanprijs in. De geld-prijs van f 1.500,-, die tweejaarlijks wordt toege-kend, heeft tot doel het onderzoek van deZaanstreek als woon-en werkgebied te bevorderen

en het behoud van panden met historische waardete stimuleren.Kandidaten voor de Ads Boumanprijs kunnen zichaanmelden bij het secretariaat van de VerenigingVrienden van het Zaanse Huis. In het reglementstaan de criteria voor het meedingen naar de prijs.Het gaat hierbij om de inzending van een gedocu-menteerd verslag van een goed uitgevoerde restau-ratie van een historisch pand, of van een oorspron-kelijke studie in de vorm van een artikel naaraspecten van het bouwen, wonen, werken en levenin de Zaanstreek. De inzendingen worden door eenjury, bestaande uit Sikke de Jong, Carla Rogge enAlice van Diepen, bestudeerd en beoordeeld opgrond van het belang van het onderzoek en/of derestauratieve prestatie voor de Zaanstreek.

De eerste Ads Bouman-prijs werd in decembervorig jaar uitgereikt aan de architect Jaap Schipperin Amsterdam. Hoewel hij zichzelf geen kandidaathad gesteld voor de prijs, besloot het bestuur vanonze vereniging hem toch voor te dragen aan dejury in verband met zijn grote verdiensten voor hetbehoud van het Zaans cultureel erfgoed.

De sluitingsdatum voor het inzenden van bijdragenvoor de tweede Ads Boumanprijs is 31 december1996. Tot heden zijn er nog geen aanmeldingenbinnen gekomen. Wij moedigen kandidaten aanom hun verslagen van recente, goed uitgevoerderestauraties van historische panden en/of artikelen(onderzoeken naar aspecten naar bouwen, wonen,werken, en leven in de Zaanstreek) voor 31 decem-ber toe te sturen aan het secretariaat van onzeVereniging. Mocht u belangstelling hebben, maarziet u geen kans om uw bijdrage voor de deadlinein te zenden, dan kunt u ook even contact opnemenmet onze secretaris, Annet Bol, tel. 020-6683911.

Als er onvoldoende aanmeldingen binnenkomendan zal het bestuur zelf kandidaten voordragen. Detweede Ads Boumanprijs wordt in de tweede helftvan 1997 toegekend.

AnnonceGezocht: tuinbeeld oud of nieuw.'Zaanse' Engel, op bol en met trompet (hoorn).tel./fax 020-4823172O.P. Bleker, Eisstraat 34, Eandsmeer.

Geschiedenis op de banddoor Alice van Diepen,conservator Zaans Museum

Ruim een jaar geleden is in de Zaanstreekhet project Oral History Zaanstreek vanstart gegaan, een samenwerkingsverbandtussen het Gemeentearchief Zaanstreeken het Zaans Museum. Met de informatie,vastgelegd op geluidsband, kunnen leem-

ten in de geschiedenis van de streek opge-vuld worden.

De gegevens worden zodanig bewerkt, dat dezebruikbaar zijn als bron voor divers gebruik alsmuseale en educatieve projecten, historisch onder-zoek en publicaties. Vanuit het Zaans Museum inoprichting ontstond bijvoorbeeld de behoefte omleemten in de collectie, juist waar het de industrië-

180

Ie geschiedenis betreft, aan te vullen met informa-tie van oud-werknemers. Vandaar dat als eerstethema gekozen is voor "Het menselijk bedrijf", inconcreto een viertal reeds verdwenen of groten-deels veranderde bedrijfstakken, te weten: hout,verf, olie en blik.

Enthousiaste startVia een oproep in de plaatselijke kranten, eenbrief aan alle historische verenigingen en het per-soonlijk benaderen van potentiële belangstellen-den, kwam in het voorjaar van 1995 een groepvan tien enthousiaste vrijwilligers bijeen. De vieronderwerpen werden verdeeld over kleine sub-groepjes van twee, (soms één, soms drie) perso-nen. De leden van de groep hebben zich eerstingelezen in de branche om een beeld te krijgenvan de belangrijkste technische en sociaal-econo-mische ontwikkelingen. Op basis van literatuur-en (soms ook) bronnenonderzoek werden vragen-lijsten samengesteld. Voordat met het daadwerke-lijke interviewen werd begonnen, kregen de deel-nemers een tweedaagse cursus interviewtrainingdoor een extern deskundige.Via persoonlijke contacten of mond-tot-mondrecla-me werden vrij gemakkelijk de eerste potentiëlekandidaten om te interviewen gevonden. Frank vanSoeren, een van de interviewers, die zich met 'blik'bezighoudt (of zoals onderling gesprokenwordt:"In het blik zit"), vertelt: „Veel mensen den-ken dat het niet interessant is wat ze te vertellenhebben. Maar wij leren veel van elk gesprek. Elkbedrijf had en heeft zo z'n eigen taal. Van die onbe-grijpelijke, maar fascinerende termen als 'dan neemje een pubeltje en doe je er een pobeltje en eenstampertje op'. Vaak hebben ze dan ook nog zoietsvan 'ach, dat weetje toch allemaal wel'. We horenveel belangrijke details van de werkvloer. Hoe gingje naar je werk, hoe lang bleef je er, hoeveel vrijedagen had je? Maar ook: hoe was de relatie met dedirectie en hoe was die onderling met de anderewerknemers, waren er stakingen, werkten er veel ofweinig vrouwen in het bedrijf, etc."

Oefening baart kunstHet afnemen van interviews bleek in de praktijkmoeilijker dan verwacht. De interviewers werdengeconfronteerd met hun eigen onzekerheden. Veelinterviewers kwamen moeilijk los van de vragen-lijst waardoor een spontaan aangesneden interes-sant onderwerp soms niet voldoende uitgedieptwerd. Van de kant van de geïnterviewden gebeur-den vaak onvoorspelbare dingen, zoals de aanwe-zigheid van irritante geluiden van een vogel of eenbord met kopjes dat neergezet werd, iemand die bijnader inzien toch liever niet geïnterviewd wildeworden of iemand die twijfelachtige informatieverstrekte. Hoewel niet alle interviews voor 100%geslaagd zijn te noemen, bleek toch weer iederekeer dat de gesprekken interessante informatieopleverden en inderdaad voorzien in een leemte inhet bestaande schriftelijke- of beeldmateriaal.

OrganisatieDe organisatie van het project is in handen van eenstuurgroep, waarin naast de gemeentearchivaris ende conservator van het Zaans Museum, de provin-ciaal historisch consulente, een docent van deUniversiteit van Amsterdam en een van de inter-viewers zitting hebben. De directe inhoudelijkeaansturing en begeleiding van de vrijwilligers is inhanden van de conservator. Na verloop van tijdbleek echter bij een deel van de leden behoefte teontstaan aan meer regelmatige uitwisseling vanervaringen alsmede een vorm van begeleiding diemeer inging op de techniek van het interviewen ende interactie tussen interviewer en geïnterviewde.Door een gelukkig toeval kwamen we in contactmet een docente van de vakgroep Nederlands vande Universiteit van Amsterdam die veel ervaringhad opgedaan met de begeleiding van dit soortprojecten. Zij was erg geïnteresseerd in het projecten toonde zich bereid om energie te steken in dewerkgroep. Na enige aarzeling bij een deel van deleden over de waarde van deze (extra) vorm vanbegeleiding bleek dit niet alleen heel goed aan teslaan, maar ook een essentiële vorm van begelei-ding te zijn om een soort van groepsgevoel te creë-ren. Het afnemen en niet te vergeten het uitwerkenvan de interviews is een tijdrovende en deels indi-viduele klus waarbij het belangrijk is dat je weetdat anderen aan hetzelfde project meewerken en jehet dus samen doet.

FinanciënVanzelfsprekend brengt zo'n project kosten metzich mee. Vooral de aanschaf van apparatuur is eenflinke kostenpost. Gelukkig zag B & W van Zaan-stad het belang in van dit project en verleende eenstartsubsidie, waarmee de eerste investeringenkonden worden gedaan. Er bleef zelfs nog watgeld over voor lopende zaken als onkosten vanvrijwilligers of een kleine attentie voor de geïnter-viewden. Het inhuren van extra begeleiding wasniet voorzien in het budget. Daar de stuurgroep uitde reacties van de deelnemers kon concluderen datdeze vorm van begeleiding geen overbodige luxewas, werd toch het benodigde geld voor dit eerstedeelproject bijeen gebracht, eveneens met steunvan de gemeente Zaanstad. Ik spreek hierbij dehoop uit dat het ook lukt om deze begeleiding voorhet volgend deelproject te financieren.

Wat gebeurt er metde verkregen informatie...?Een veel gestelde vraag die als volgt beantwoordkan worden. Het primaire doel van dit project ishet verzamelen van mondelinge informatie teraanvulling op de schriftelijke- en beeldinformatie.De informatie wordt opgeslagen in het Gemeente-archief waar het voor onderzoekers beschikbaarzal zijn. Daarnaast is het uitdrukkelijk de bedoe-ling dat het nieuwe Zaans Museum gedeelten vande interviews zal gebruiken bij de presentatie.Interviewfragmenten zullen geïntegreerd worden

181

in de vaste en tijdelijke exposities, juist op plekkenwaar een andere vorm van informatie ontbreekt.Het Zaans Museum heeft dat in bescheiden vormreeds gedaan door in een publiciteitstentoonstel-ling, die vanaf mei langs verschillende plaatsen inde Zaanstreek trok, interviewfragmenten op tenemen. Ook een historicus die in opdracht van hetZaans Museum onderzoek doet naar bootwerkers,heeft interviewfragmenten die verzameld zijndoor een van de leden van de groep, gebruikt bijhet schrijven van een artikel. Kortom er wordt alactief gebruik gemaakt van het werk van, het magwel gezegd worden, deze fantastische groep vrij-willigers die het afgelopen jaar heel wat uren in dit

project gestoken heeft. Het feit ze bijna stuk voorstuk aangegeven hebben ook aan een volgenddeelproject mee te willen werken is, naast hetresultaat van de interviews, mijns inziens eenbelangrijke graadmeter voor het succes van hetproject. Een conclusie die overigens door de gehe-le stuurgroep wordt gedeeld.

Informatie over dit project kan worden ingewon-nen bij het kantoor van het Zaans Museum, tele-foon: 075-6403565 of bij het GemeentearchiefZaanstad, telefoon: 075-6552233.

Zaanse panden voor de Zaanstreek behouden

door F. J. Wytema

Een verhaal over verhuizingen van panden. Overde verhuizing van Haaldersboek 15 naarZaandijk. Over de verhuizing van een deel vanhet pand aan de Oostzijde 219 te Zaandam naarde Kopermolenstraat 3 te Zaandam en de daaropvolgende verhuizing naar Zaandijk. En hoe diepanden werden samengevoegd tot een nieuwgeheel aan de Boschstraat l te Zaandijk.

Tien jaar geleden kwam ik er bij toeval achter dathet pand Kopermolenstraat 3 te Zaandam met eenrijke gevel in Lodewijk XVe-stijl' dreigde te ver-dwijnen uit de Zaanstreek. Omdat reeds een sloop-vergunning was gevraagd bij de Rijksdienst voorde Monumentenzorg (het pand stond op deRijksmonumentenlijst) was snelheid geboden omhet voor de Zaanstreek te behouden. Daar ook het18e-eeuwse huisje Haaldersbroek 15 te Zaandamna een bliksemactie (het moest in een weekendworden gedemonteerd en opgeslagen) in mijn bezit

was, ontstond het idee om beide panden, of watdaarvan over was, samen te voegen tot een geheel.De plannen zijn inmiddels gerealiseerd en deredactie van Anno heeft mij gevraagd om iets overde restauratie te vertellen. Omdat niet alleen overde bouwtechnische aspecten veel te schrijven valt,maar ook over de historische achtergrond vanbeide panden, vrees ik dat ik er niet in slaag om inéén artikel voldoende informatie te verschaffen.Ik zal hieronder in het kort iets vertellen overbeide panden en er later, in een volgend nummer,wat dieper op ingaan2.

Van Oostzijde naarKopermolenstraatHet pand Oostzijde 219 werd samen methet inmiddels prachtig gerestaureerde huisOostzijde 2213 weergegeven op een schilderij vanClaude Monet uit 1871 dat nu in het StadelschesKunstinstitut in Frankfurt am Main te bezichtigenis. De gevel aan de rechterzijde is door ClaudeMonet naar de linkerkant getrokken en de boom-

Het koopmanshuis aan de Oostzijde 219 vanaf de Zaan gezien Een opname uit circa 1871, het jaar waarin Monet de beideklokgevels op het doek zette. De Fransman bediende zich daar-bij van een dichterlijke vrijheid door de beide gevels dichter bijelkaar te plaatsen, waardoor het achter de bomen verscholenkoopmanshuis letterlijk uit beeld verdween.

De verffabriek vanHeyme Vis aan de oostelij-ke Zaanzijde, tegenover deVeering- en Herderstraat.Uitbreiding van de verffa-briek leidde in 1915 tot deafbraak van het koop-manshuis van verjjabri-kant Heyme Vis jr. die ertot zijn dood, in 1914,woonde.

partij tussen beide huizen verhult de aanwezigheidvan andere bouwwerken4. In werkelijkheid heeftClaude Monet tussen beide klokgevels een uiter-mate interessante aanbouw weggelaten: Oostzijde219, een classicistisch gebouw uit het einde van de18e/begin van de 19e eeuw.Het koopmanshuis Oostzijde 219 werd het laatstbewoond door verffabrikant Heyme Vis jr. (HeymeIV)5, die hier tevens zijn kantoor had6.

Na diens dood werd het pand afgebroken inopdracht van zijn zoons omdat de naastgelegenverffabriek Rembrandt moest worden uitgebreid7.De aannemer van de uitbreiding was Cor Kakes.Hij vond het kennelijk zonde dat zo'n monumen-taal pand werd afgebroken en heeft een van dedeurportalen met bovenlicht en snijraam en de sier-lijst van de classicistische aanbouw, twee midden-kozijnen uit de 18e-eeuwse Zaangevel met de daar-bij behorende hardstenen dorpels, het houtenschotwerk van de klokgevel met de daarbij beho-rende versiering en een groot aantal van de kap-spanten met de pannen meegenomen en daarmeezijn woonhuis Kopermolenstraat 3 verrijkt na ver-wijdering van de bovenverdieping, kap en voorge-vel. Een en ander blijkt uit een bouwaanvraag entekening aanwezig in het archief van de gemeenteZaanstad8. Zo verdween een rijk koopmanshuis datverschillende malen beschreven is van de Zaannaar de Kopermolenstraat. Het heeft daar gestaantot 1986 toen het moest wijken voor de uitbreidingvan het bouwbedrijf Kakes.

De classicistische aanbouw van Oostzijde 2199

trok al in het begin van de 19e eeuw door zijnschoonheid de aandacht. Zo beschreef in 1816 dedoor Nederland reizende EngelsmanG. Johnson '° het huis als volgt:

"Onder alle de huizen, welke wij hier voorbij gin-gen, trok eene kostbare woning wel het meest onzeaandacht; schoon zij niet hoog was opgetrokken,behaagde zij ons nogtans, wegens hare nette bouw-

orde, wel het meest, en hoe meer wij ze in alle haredeelen en sieraden beschouwden, hoe meer wijopmerkten, dat er noch moeite noch kostengespaard waren om haar boven de overige naburi-ge woningen te doen uitschitteren.Zij is over het geheel groen geverwd, even als demeeste Zaandamsche huizen; de kolommen zijn ligtgroen, de kapiteelen wit, zoo ook de lijsten en hetsnijwerk der deuren; de kozijnen zijn mede ligtgroen, doch de ramen en deuren donker groengeverwd.Boven de ramen der deuren zijn eenige sieraden,die op den Koophandel en Zeevaart toepasselijkzij, zeer kunstig uitgebeiteld.In het tuintje zijn twee paden van gele steentjesgelegd van de straat af tot aan het huis; de perkenprijken met glimmende koralen en bloemen, aanbeide zijden zijn eiken palm-, taxus- en anderehoornen geplant. Achter het huisje zagen wij eeneplaats of tuin, die zich tot De Zaan uitstrekt, en opgelijke wijze is aangelegd.

De heer Johnson verzocht ons vriendelijk, dat wijlangzaan zouden voortwandelen en hem eenigeoogenblikken alleen laten, dewijl hij grooten lusthad deze woning af te schetsen; wij raadden hemaan, dat hij dit tot eene volgende gelegenheid zouuitstellen, doch hij was hier toe niet te bewegen,vreez.ende, dat hem in het vervolg de tijd mogt ont-breken. Wij wilden hem hierin genoegen geven, enstapten langzaam voort.Na verloop van eenigen tijd kwam hij wederom bijons met eene ruwe schets in de hand, hij gaf mij tekennen, dat hij dezelve bij de eerste gelegenheidmet groote nauwkeurigheid zou uitwerken. Hier inwerd hij telkens verhinderd, ik verzocht hem dus,dat hij mij deze zeer gelijkende schets ter hand zoustellen; ik liet z,e door eene zeer kundige hand bear-beiden, mij verzekerd houdende, dat het mijnegeëerde Lezers niet onaangenaam zijn zoude dezel-ve alhier al mede te zien, om het onderscheid op temerken tuschen deze zoo ƒ raatje en kostbarewoning, aan welke zoo veel geld en arbeid besteedis, en de nederige stulp, aan welke de beroemdeCzaar Peter, de Beheerscher aller Russen, doorzijn kortstondig verblijf zoo veel naam en luisterheeft bijgezet."

De kleindochter van Heyme Vis IV, wijlenmevrouw Cornelissen-Goedkoop logeerde in hethuis bij haar grootouders vanaf 1881. Haar jeugd-herinneringen zijn uitermate boeiend, omdat zij eenlevendige beschrijving geeft van het leven in ditZaanse koopmanshuis in het einde van de 19eeeuw". Haar beschrijvingen van het interieurkomen overeen met foto's die uit die tijd stammen.(Noot van de redactie: in een van de volgende num-mers van Anno zullen wij uitgebreid aandachtbesteden aan deze jeugdherinneringen)

183

Noten1 Het pand is afgebeeld in De Nederlandse Monumenten van

Geschiedenis en Kunst, Waterland en omgeving, deel VIII,door J.J.F.W. van Agt, Staatsdrukkerij 1953, afbeelding nr.178 en beschreven bladzijde 163: "Houten voorschot inrocoeostijl boven een bakstenen onderpui XVIIIc".Over de stijl is mijns in/iens discussie mogelijk. Details kun-nen ook op Lodewijk XVIe wijzen. Mogelijkerwijs is degevel op het waarschijnlijk 17e-eeuwse pand in het derde ol'vierde kwart van de 18e eeuw aangebracht.

2 Veel onderzoek in archieven werd verricht door de heer R.Hcise te Zaandam.

3 Zie hierover F. Mars, 'Claude Monet', in Zaandam 150 jaarstad, 1811-1962, Zaandam, p 331, Prof. Ronald Prickvancein Monet in Holland, Zwolle 1986, p 120 en 121 en S. deJong in Anno nr. 112, december 1989, p 615 en 616 en Annonr. 121, p 774.

4 Op de kadastrale kaart van Zaandam uit 1820 is een tussen-liggend gebouw, een wagenhuis en paardenstal (kadastraalnr. C 724) te zien, dat blijkens eerder genoemde veilingaktevan 14 maart 1837 eveneens werd verkocht aan PieterMolenaar. Op de kadastrale kaart van Zaandam uit 1897 iseen smaller gebouw te zien. De afstand tussen de beide wes-telijke klokgevels van Oostzijde 219 en 221 bedroeg in wer-kelijkheid circa 52 meter.

5 Zie over deze verffabrikantenfamilie mr. D. Vis Drie eeuwenverf, Wormerveer, 1943.Heyme IV, geboren te Zaandam op 25 februari 1827 en over-

leden te Zaandam op 30 november 1914, was geboren in hethuis Noord 729 te Oostzaandam, huwde op 24 oktober 1849Elisabeth van Voorst, dochter van Dirk van Voorst, geborente Oud-Loosdrecht en Marijtje van Exter. Heyme IV kwamdus via z i jn huwelijk in het bezit van Oostzijde 219. Devader van Dirk van Voorst, was chirurgijn uit Zaandam. Ziehierover verder Mededelingen van de Stichting familie Viste Zaandijk, nr. 24 november 1992, p 208 "De komst van deFamilie van Voorst naar Zaandam".

6 Zie T. Woudt Wandeling door Oost- en Westzaandam om-streeks 1900 - 1905, oktober 1963, Zaandam, p 46.

7 Zie Drie eeuwen verf. p 126

8 Bouwaanvraag d.d. 28 april 1915 van de firma J. Kakes +tekening 'Plan voor verbouwing van perceelKopermolenspad nr. l'.

9 Zie H. Roovers: Rond Dam en Oostzijde, afb. 63. p 107.

I O G. Johnson Karakterschetsen zeden en gewoonten vanNederlandsche mannen en vrouwen in het jaar 1816, bijeen-verzameld op eene reize door het Koninkrijk derNederlanden door den Engelschen reiziger G. Johnson enden schrijver Van den Ring van Gyges weder gevonden metkaarten en platen, eerste deel Noord-Holland te Amsterdambij E. Maaskarnp, p 340 tot 342, waarin opgenomen plaat 8van H. Greeven.

II Een gedeelte van de jeugdherinneringen van wijlenmevrouw Cornelissen-Goedkoop (geschreven in 1960) werdmij welwillend toegezonden door mr. D. Vis te Bergen.

Blijkens een akte van 14 maart 1837 (gemeente-archief Zaanstad, oud notarieel archief Zaandam)van notaris Van Goor Hinlopen, werd Oostzijde219 samen met de stijfselmakerij en het tegen-over gelegen zaadpakhuis op een veiling in DeOtter verkocht aan Dirk van Voorst. De akte ver-wijst naar een oudere akte van 4 maart 1766waarbij Wouter Kuyper het koopmanshuis ver-koopt aan Pieter Duijn (geboren 1713, ged. 17april 1734, overleden 23 september 1778),gehuwd met Trijntje Dekker. Uit dit huwelijkwerden twee zoons geboren, Adriaan (geboren in1746, ged. 29 maart 1767, overleden l november1827, gehuwd met Antje Volmer) en Claas (gebo-ren in 1749, ged. l april 1770, overleden 21februari 1822, gehuwd met Guurtje Bakker, over-leden 15 augustus 1826). Claas koopt op 11 april1775 voor zichzelf Oostzijde 221 en gaat daarwonen. Na de dood van vader Pieter blijftAdriaan in Oostzijde 219 wonen. Het snijwerkkan derhalve gemaakt zijn in opdracht van Pieterna 1766 of Adriaan na 1778. Zeker is wel dat hetsnijwerk van Oostzijde 221 is aangebracht inopdracht van Claas Duijn na 11 april 1775 toenhij het huis kocht en vervolgens toestemmingverkreeg van de Dijkgraaf van UitwaterendeSluizen in Kennemerland en West-Friesland, omeen gedeelte van De Zaan te dempen in noorde-lijke richting, zodat hij het van oorsprong 17e-eeuwse huis kon uitbreiden en voorzien van tweeklokgevels in rocoeostijl (zie ook beschrijving inVan Agt, t.a.p., p 163 en 164 en afb. 179).

Uit deze akte blijkt verder dat Oostzijde 221door Claas Duijn werd gekocht op 11 april 1775van de erven van Jan Sijmonszn. Tel, die het opzijn beurt had verkregen op 23 april 1765. ClaasDuijn, gehuwd met Guurtje Bakker, overleed in1822. Omdat het echtpaar geen kinderen had,werd de broer Adriaan Duijn als erfgenaam vanClaas ook eigenaar van Oostzijde 221 (noord786, kadastraal bekend Zaandam sectie C nr.723). Oostzijde 219 (noord 782, kadastraalbekend Zaandam sectie C nr. 725) was reeds inzijn bezit. De erfgename van Adriaan is zijnenige dochter Guurtje, gehuwd met Jan Vander(in leven burgemeester en raad van Zaandam).Guurtje Vander-Duijn overleeft haar man enzoons en als enige erfgename blijft over haardochter Antje Vander gehuwd met KlaasKoopmans. Zij laat alle panden veilen op 14maart 1837 in De Otter. Koper van Oostzijde219 wordt Pieter Molenaar, meester-timmermanwonende te Zaandam.Uit het verpondingsboek van Oostzaandam van1731 nr. 1017 (p 146) blijkt Jan Claasz. Schaapeigenaar van Oostzijde 221 die het pand indrieën heeft verhuurd. Oostzijde 219 (nr. 1017),het naastgelegen stijfselhuys (nr. 1018) (latergenaamd "De Onderneming") en het tegenovergelegen Pakhuys zijn dan eigendom van PieterKlaasz. Kuijper, die het huis zelf bewoont. Dezestijfselmaker wordt ook als eigenaar vermeld inde Personele Quotisatie van 1742 (nr. 1017 isvernummerd in 1022), zie de Zaende 1948 p227. Blijkbaar heeft Pieter Duijn in 1766 dezepercelen in dezelfde combinatie gekocht.

184

Bouwstenen van de Bullekerk:het oorspronkelijke gebouw uit 1640door Johan Jacobs

"de Hooftkerke is de Nieuwe GereformeerdeKruis-kerk, met een Tooren in 't midde, van bin-nen schoon en heerelijk opgehaaldt", aldusschrijft Soeteboom in 1658 in zijn ZaanlandscheArcadia over de Westzijderkerk, waarvan menmet de bouw twintig jaar daarvoor begonnen wasen waar in oktober 1640 de eerste predikatie werdgehouden. Het kerkgebouw waar Soeteboom hetin 1658 over heeft, is dus de kerk zoals diegebouwd was in 1638-1640, vóór de vergrotingvan enkele decennia later'.In dit artikel wordt een poging gedaan die oor-spronkelijke vorm te reconstrueren en de motie-ven na te gaan die aan de wording van dit kerk-gebouw ten grondslag liggen.

Soeteboom schrijft "Oost en West-Zaardam, datwel eer een kerk, een gemeene Buil2, en een maniervan Regieringe hadt, is door de grootheidt, enmoegelijk grootsheidt van malkanderen geschei-den, ik heb by-nae gerukt geseit. Hieruit is veroor-saakt dat de Westsijde op sich selven (niet-te-minook nootsakelijk) een nieuwe kerke bouwde."Deze kroniekschrijver uit de 17e eeuw vat hiertreffend samen wat tot de bouw van deWestzijderkerk leidde. De bewoners ten westen enten oosten van de Zaan maakten aan het eind vande 16e en het begin van de 17e eeuw gebruik vanhetzelfde kerkgebouw, de Oostzijderkerk, die viade Hogedam gemakkelijk te bereiken was. Oost-en Westzaandam vormden in huishoudelijk opzichtéén gemeenschap - de "gemeene Buil" of gemeen-schappelijke kas door Soeteboom genoemd - maarbestuurlijk gezien behoorden de Westzaankanterstot de banne van Westzanen', waarvan het admini-stratieve en kerkelijke centrum in Westzaan lag, endie van de Oostzijde vielen onder de banne vanOostzanen.Kortom, wat op papier keurig verdeeld is, blijkt inde praktijk anders opgelost te worden. Lag hier nietde basis voor een conflict in besloten?Kerkelijk gezien hoorden de bewoners vanWestzaandam gebruik te maken van de bestaandekerk in Westzaan', maar zij kerkten inOostzaandam. Die praktijk leidde ertoe dat deWestzaankanters ook vertegenwoordigd waren inhet kerkbestuur daar. Aanvankelijk zijn zij nogklein in getal, maar met de economische groei inhet begin van de 17e eeuw groeit het aantal bewo-ners aan de westkant gestaag. Dat is de "groot-heidt" waar Soeteboom over spreekt.Met die toename van de bevolking aan de westzij-de, die zich vooral op de Lagedijk langs de weste-lijke oever van de Zaan vestigt, ontstaat de wensom een betere verbinding met de kerk in de eigenbanne, die van Westzaan, te maken: "datter eenpadt soude gemaeckt ende geleyt worden / respon-deerde vande Middel tot aan de Zaandijck ... sulcx

dat men by allen tijde des jaers /.../... in een halfuyre van de kercke ende raethuys op denLagendijck soude kunnen komen".5

Het had echter de nodige voeten in aarde voordatdie verbinding -het Guispad- gemaakt kon worden.Voor de aanleg van dit verbindingspad waren detegenstellingen onderling zodanig -wat Soeteboomde "grootsheidt" noemt- dat in 1624 de 'Gecom-mitterde Raden en Staten van Hollant ende West-Vrieslandt' de schepenen van Westzaandam moe-ten gelasten voor de aanleg daarvan de benodigdepercelen aan te wijzen6.Niet alleen Soeteboom vermeldt de "grootsheidt".Ook uit de historische bronnen blijkt dat in hetbegin van de 17e eeuw de, veelal nieuwe, bewo-ners van de Hogedijk en Lagedijk nogal lastig eneigenzinnig waren. Wanneer hun een aandeel in dekosten wordt gevraagd voor het onderhoud van deKerkweg in Westzaan, waar zij volgens de aloudetraditie als ingelanden van de polder Westzaan toeverplicht zijn, protesteren zij daartegen. Zij van dewestzijde maken immers toch vooral gebruik vande Oostzijderkerk? Op zijn beurt ligt dan het ban-nebestuur dwars wanneer om een bestrating van deLagedijk wordt gevraagd. Die vindt dat de bewo-ners van Hoge- en Lagedijk dat best zelf kunnenbetalen aangezien hun huizen daar toch al tweekeer zoveel waard zijn7.Bovendien ontstaat er in 1632 een conflict tussende Westzaandammers en die van de Oostzijde omde benoeming van een dominee. De Westzaan-dammers zouden terstond daarop een vergaderingbelegd hebben, waarin zij besloten aan deWestzijde een kerk te bouwen en de hoge regeringte verzoeken een jaarwedde voor de leraar vast testellen8.In 1633 is er een overeenkomst met de regeerdersvan de westzijde om de helpende hand te bieden totvergroting van de kerk en het kerkhof vanOostzaandam. Maar in het jaar daarop, in 1634,volgt het advies van de schepenen en de vroed-schap van Westzaandam voor het bouwen van eenschoolhuis, een huis voor de vroedvrouw -de vroe-moei- en een toren met slagwerk en klok aan dewestzijde9. Nog in datzelfde jaar komt men nog bijelkaar om de separatie van Oostzaandam tebewerkstelligen.Het duurt tot 2 juni 1636 voordat de Staten vanHolland die afscheiding bekrachtigen. Een schei-ding die het mogelijk maakt dat in 1639 en 1640aan de schepenen en regeerders van Westzaandamoctrooien verleend worden om ten behoeve vanhun kerk een speciale belasting te heffen'".

De plaats van de nieuwe kerkDe bebouwingsconcentratie aan de westzijde vande Zaan was in de eerste plaats te vinden op en bijde Hogedam waar de sluizen de verbinding vorm-

1185

[afbeelding l ]Plattegrond van deWestzijderkerk zoals die in1638-1640 is gebouwd.(Tekening auteur)

[afbeelding 2JLatijns kruis (A) en Griekskruis (B)

den tussen Voorzaan en Achterzaan. Met de groeivan de bevolking gaat de bebouwing zich als eenlang lint uitstrekken langs de Lagedijk en de Zaan.Wanneer ook die ruimte gevuld is ontstaan depaden haaks daarop met de typische padbebou-wing. De kaart van Claes Vastersz. Stierp uit 1648geeft die bebouwingsconcentratie aardig weer".Helaas zonder de plaats van de dan al gebouwdenieuwe kerk op de westzijde, want die plaats ligteigenlijk net even buiten de kern bij de Hogedam.Door de sterke groei van Westzaandam in het beginvan de 17e eeuw was er geen duidelijke plaats voorzo'n belangrijk gebouw als een kerk opengebleven.Maar wat meer naar het noorden was er kennelijkwel zo'n ruimte voor een groot gebouw. Een ruim-te die nog te danken zou zijn aan de Spaanse bezet-ting in 1572, toen de troepen daar een schans had-den opgeworpen: een ruim, enigszins opgehoogdterrein tussen de sloten die Zuiderkerksloot12 enNoorderkerksloot11 gaan heten, tegenover de ervenaan de Zaan met de nummers 53, 54 en 55".Als de regenten van Westzaandam in 1633 beslui-ten op deze plaats een kerkhof in te richten, gebeurtdat zeer tegen de zin van Oostzaandam "om rede-nen vant op het oude kerckhoff noch plaetsgenoegh was ende des noot zijnde lichter vergrootwerden [kon], en met minder costen, dan eennieuw kerckhoff op te regten"13.Wanneer in 1637 de Westzaandammers een kerkmogen bouwen, kiezen zij logischerwijs deze wathogere plek, die door het gebruik als kerkhof eengemeenschappelijke bestemming had, en "tegenalle tegenstribbelinge begonnen wierdt, met 'erPaalwerck in de grondt te slaan, op den 27. AugustiAnno 1638". "[...] Den 14. van September leidePieter Jansz. Brouwer, Regerende Schepen-Burgemeester, voor aen de Noordt-kant van deWestergevel den eersten steen, en soo vervolgdenzijn drie soonen tot 'er vier geleght waren"1".De kerk wordt echter niet met zijn hoofdas haaksop de Lagedijk gebouwd, zoals de overige bebou-wing, maar min of meer diagonaal gesitueerd methaar hoofdas in oost-westelijke positie,hiermee de aloude traditie van de mid-deleeuwen volgend om een kerkge-bouw te oriënteren, d.w.z. om de koor-partij met het hoofdaltaar naar het oos-ten te richten. Maar aangezien een her-vormde kerk geen koor of altaar heeft,is het merkwaardig dat men aan die tra-ditie vasthoudt. Op een 17e-eeuwsekerkplattegrond met de graven in dekerk staan de aanduidingen noord-oost-zuid-west bij de betreffende gevels dui-delijk aangegeven17.

De eerste vorm van hetkerkgebouwZagen wij hiervoor dat de traditie bij deplaatsing van de kerk een factor vanbelang vormde, dit zal ook blijken uit

de architectonische vorm, maar tegelijkertijd zijner verschillende elementen aan te wijzen die verra-den dat men in Westzaandam op bescheiden wijzeook de nieuwe ontwikkelingen in de architectuurvolgde.De plattegrond van de Nieuwe kerk kreeg bij debouw in 1638-1640 de vorm van een kmis waarvande armen naar het oosten en het westen langerwaren dan die naar het zuiden en het noorden,[afbeelding l ]

Daardoor ontstond een vorm die eerder aan eenverlengd Latijns kruis deed denken dan aan eenGrieks kruis met vier gelijke armen, [afbeelding 2]

In de 17e eeuw worden er nog veel kerkengebouwd met een kruisvormige plattegrond in degotische traditie: een kerkschip met een dwars-pand. Kennelijk gaf men voor dit soort belangrijkegebouwen nog graag de voorkeur aan de vertrouw-de vormentaal's.Over het algemeen zien we bij de bouw van kerkenin de 17e eeuw een ontwikkeling die enerzijdsvasthoudt aan de tradities van het middeleeuwsekerkgebouw, zoals die voor de rooms-katholiekeeredienst gebouwd waren. Anderzijds probeertmen die traditionele architectuur aan te passen aande nieuwe eisen van het vernieuwde geloof van dehervormde kerk. Niet alleen dat de beelden en alta-ren van de katholieken verdwijnen, ook het gebruikvan de ruimte verandert. In plaats van dat men zichop het altaar en het koor richt, schaart men zich nurond de kansel. Daarom zou niet een langgerektgebouw ideaal zijn, maar een centraalbouw omdatmen daar veel ruimte rond de kansel kan maken.Maar zo'n centraalbouw is lastig te overkappen envraagt om een moeilijk te realiseren koepel-constructie. Vandaar dat men aanvankelijk vast-houdt aan de langgerekte bouwvorm waar doorstrategische plaatsing van de dwarsarmen toch eencentraliserend ruimte-idee wordt verkregen. DeAmsterdamse Zuider- en Westerkerk uit resp.

fafbeelding 3]Plattegrond van de Zuiderkerk in Amsterdam.

(Tekening auteur)

\ 1X6

[afbeelding 4]Plattegrond van deWesterkerk in Amsterdam.(Tekening auteur)

[afbeelding 5]Plattegrond van de

Noorderkerk in Amsterdam.(Tekening auteur)

1603/1611 en 1620/1631 zijn daar mooie voorbeel-den van. [afbeelding 3 en 4]

Tegelijkertijd laat de Amsterdamse Noorderkerk,gebouwd in 1620-1623, een veel nagevolgd voor-beeld zien waarbij de plattegrond de vorm van eenGrieks kruis kreeg met nog toegevoegde ruimten

tussen de kruisarmen zodat er inder-daad een centraalbouw ontstaat,[afbeelding 5]

De eerste gedaante van de Westzijder-kerk zit daar ergens tussen in. Wanneerde plattegronden van de verschillendekerken naast elkaar gelegd worden,vallen de overeenkomsten én verschil-len meteen op. Opvallend is bijvoor-beeld de overeenkomst van de rondekolommen op de inspringende hoeken,de vieringkolommen: bij deWestzijder -kerk met de vorm van dezelfde kolom-men als bij de AmsterdamseNoorderkerk. De plattegrond van deWestzijderkerk lijkt sterk op die van de

tien jaar oudere Amsterdamse kerk, met dien ver-stande dat in Westzaandam de ruimte tussen dekruisarmen niet bij de kerk is getrokken en dat delengte van de kruisannen niet gelijk is. Bovendien

is de Zaanse kerk heel wat klei-ner. Overeenkomsten die nietalleen voortgekomen kunnenzijn doordat men de nieuwekerkgebouwen in het nabijeAmsterdam had gezien, maarook omdat men die nieuwearchitectuur kende uit de afbeel-dingen in een boekwerk dat in1631 was verschenen, de Archi-tectura Moderna |IJ

Op een kaart uit 1649 is deNieuwe of Kruiskerk, zoals deWestzijderkerk aanvankelijkwordt genoemd, schetsmatigweergegeven, [afbeelding 6]

De landmeters die dit tekendenhebben de situering van de kerk

[afbeelding 6]Kaart uit Kaartboekvan erven en werven''f,,

Ifyngs de westoevervan de Zaan, Jan•—«.Jaysz Backer, 1649.Kdflrtbladen in ms,perkament, kleur. USkaartinv. 1.

niet helemaal correct weergegeven, want zij teken-den de kerk met het toegangspad haaks op deLagedijk. Het schetsje van het gebouw zelf kloptvrij aardig met de bekende gegevens. De platte-grond vormt zoals we hiervoor zagen een kruiswaarvan de armen naar het oosten en het westenlanger zijn dan die naar het zuiden en noorden,geordend zoals in de gotische traditie. De noord- enzuidgevels van het dwarspand hebben nog altijd deindeling en vorm zoals die in 1638-40 werdgebouwd, [afbeelding 7]

De grote spitsboogvensters hierin bevestigen delevende gotische bouwtraditie in de 17e eeuw,tegelijkertijd ruilt het hoger geplaatste raam despitsboog vorm in voor de modernere rondboog,[afbeelding 8]

De bekroning van de tuit van de gevel met een tim-paan komt overeen met wat in Amsterdam bekendis van woonhuisgevels uit het tweede decenniumvan de 17e eeuw: een driehoekig timpaan met hori-zontale aanzetten2", [afbeelding 9]

[afbeelding 7]Eindgevel van de zuidelijke kruisarm van deWestzijderkerk. (Foto auteur)

Door de vergroting van de kerk later in de 17eeeuw waarbij de kruisarmen in westelijke en ooste-lijke richting verlengd werden, is de architectuurvan de oorspronkelijke oostelijke en westelijketopgevels niet meer bekend. Hoogstwaarschijnlijkkenden die beide eindgevels dezelfde indeling alsde nog bestaande zuid- en noordgevel, dus even-

187

[afbeelding 8]Detail van het hogergeplaatste boograamwaarvan de boog nog netspits toeloopt. Ook deprofilering van het metsel-werk lijkt nog een goti-sche vorm te hebben.(Foto auteur)

eens met tweegrote spitsboogra-men, een hoogge-plaatst boograam,het ovale raamdaarboven en afge-sloten met het tim-paan-met-aanzet-ten. Onderaan zouook daar eenentreedeur te vin-den zijn.Volgens de teke-ning op genoemdel andmeterskaar tvan 1649 waren erook in de langsge-vels nog ramen, te

weten een raam in het meest westelijke, resp. meestoostelijke gevelvak van de langsgevels van zowelde westelijke als de oostelijke kruisarm. Op dieplaatsen zijn in het huidige metselwerk echter geensporen van ramen te vinden. Deze conclusies geba-seerd op de minuscule landmetersschetsjes moetendan ook met de nodige omzichtigheid gehanteerdworden. Maar de verschillende gegevens metelkaar gecombineerd, kan de volgende hypotheti-sche reconstructietekening opleveren waarbij deminder waarschijnlijke langsgevelramen zijngestippeld. Zo stond daar dan in 1640 in West-zaandam de nieuwe kruiskerk met een toren in hetmidden, [afbeelding 10]

[afbeelding 9]Detail van de geveltopvan de zuidelijke kruLsarmvan de Westzijderkerk methet timpaan met horizon-tale aanzetten. (Fotoauteur)

Noten1 H. Soeteboom, De Zaanlandsche Arcadia; ... met de

beschryving der dorpen die van outs aan de Zaan gelegenhebben ...... Amsterdam, 1658.

2 "Gemeene Buil" betekent in dit verband de gemeenschap-pelijke buidel of kas.

3 Westzaandam was het vierendeel van de bannen West/anendat begrensd werd door het IJ in het /.uiden, de Zaan in het

[afbeelding 10]Reconstructie van de oorspronkelijkeWest zijde r kerk zoals die gebouwd is in de periode1638-1640. (Tekening auteur)

oosten, de Mallegatsloot in het noorden en de Gouw in hetwesten. Deze geografische grenzen waren tevens de gren-zen van de eompetentie van het plaatselijk bestuur vanWestzaandam ten tijde van de Republiek. Het vierendeelWestzaandain was weer opgedeeld in vier buurten of quar-tieren: de Horn, het oudste gedeelte aan de Hogedijk, aan-sluitend aan de Hogedam; de Molenbuurt, de Lagedijk metaangrenzende paden tussen de Hogedam en Papepadsluis;de Noord, de Lagedijk met de paden tussen de Papepadsluisen Mallegatsluis; en de Westzaner Overtoom, de West-zanerdijk tussen Jaap Haversluis en Overtoom.

4 Weliswaar was dat Westzaanse kerkgebouw een tijdelijkhouten gebouw, omdat de kerk zelf in de strijd tegen deSpaanse overheersing in brand was gestoken.

5 Zie uitvoerig hierover: Dr. Margaretha A. Verkade, Den der-den Dach, Ontstaan en ontwikkeling van de PolderWestzaan, 1982, p 82-85, waaraan ook dit citaat ontleendis.

6 Het betreft hier niet alleen de tegenstelling tussen Oost- enWestzaandam, maar er is ook de nodige onenigheid op dewestzijde zelf, waar men -kennelijk naar gelang het belang-vóór of tegen de aanleg van het Guispad is.

7 Bovendien is er het conflict met het hoogheemraadschap,dat in verband met de goede ontwatering van de droogma-kerijen zeer bezorgd is om de activiteiten aan de Zaanoeversdie de goede afwatering via de Zaan belemmeren. Zie hier-voor Historische Atlas Zaanlanden, red. prof. dr. A. vanBraam e.a., 1970, p 33, en in Perfect gemeten. Landmetersin Hollands Noorderkwartier ca. 1550-1700, cat. tent.Alkmaar 1994, vanaf p 69.

8 Ontleend aan "Waarom, waar en hoe te Zaandam deWestzijderkerk gebouwd werd" door A. Smit Gzn. inZaanlands Jaarboekje, 1848, p 110-119.

9 Zie hiervoor J. Honig, Geschiedenis der Zaanlanden,Zaandijk 1849: p 289 e.v.

K) Oud-archief West-Zaandam, inv. nrs. 366 en 367.

11 In kleur afgebeeld in Dr. M.A. Verkade, Den derden Daeh.Ontstaan en ontwikkeling van de Polder Westzaan, 1982, p100 en in zwart-wit in S. de Jong en J. Schipper, Gebouwdin de Zaanstreek. 1987, p 83.

12 De Zuiderkerksloot, rep. -pad, de huidige Tuinstraat, heeftook nog de benaming Dirck Jans Mensenpad gehad.

13 De Noorderkerksloot, resp. -pad, thans de Parkstraat, kendein 1679 de naam Prinsenpad en heette in 1680 JanPrinsenpad benoorden de kerk aan de Westzijde. De slootdie in het verlengde van dit pad thans in de Gouw uitkomt,heet nog altijd Kerksloot.

14 Zoals aangegeven in het "Caartboek van de Langte endeBreete der Erven, leggende aende West zijde van de Zanenin den Banne van Westzanen...Anno 1635...gecopieert uijtde teijkeningen van Jan Jansz. Backer in de maentDecember 1662".

15 Uit archief Hervormde Gemeente te Oost-Zaandam, inv. nr.126.

16 H. Soeteboom, p 650.

17 Zoals op de niet gedateerde kerkplattegrond, gemeentear-chief Zaanstad L3/03, met de graven die gezien de kerk-vorm van vóór de eerste vergroting van de kerk dateren.

18 Bijv. de kerkgebouwen van Watergang in 1642, Oudendijkin 1649, Ursem in 1658, Hoogwoud in 1680 enStompetoren in 1662-1664. In het laatste geval werd eenontwerp van Pieter Post terzijde geschoven voor een tradi-tioneel gebouw naar het thans verdwenen voorbeeld vanUrsem.

19 Architectura Moderna ofte Bouwinge van onsen tyt etc.,1631. Voor een overzicht van de ontwikkelingen van hetprotestantse kerkgebouw: M.D. Ozinga, De Protestantschekerkenbouw van Hervorming tot Franschen tijd, 1929, enC.A. van Swigchem, T. Brouwer en W. van Os, Een huisvoor het woord, 1978.

20 In Amsterdam is zo'n timpaan-met-aanzetten o.a. te vindenbij de panden Koestraat 10(1611) ; Herengracht 38 (1614);Herengracht 196-198 (1616) en de VingboonsgevelHerengracht 168(1617).

De 17e-eeuwse Wormerveerse boekverkoperWillem Symonsz Bogaertdoor Henk Borst

Willem Symonsz Bogaert was 'boeckverkooper'(zeg maar: uitgever) te Wormerveer, en ookeven te Schagen en Harlingen. In de jaren 1646-1653 bracht hij circa 35 titels op de markt. Metbehulp van het weinige dat over hem gepubli-ceerd is, geef ik hier voor de lezers van Anno eenindruk van deze Wormerveerder uit de GoudenEeuw. Ik ben zeer geïnteresseerd in alle denk-bare gegevens over deze Bogaert en andereZaanse personen uit de geschiedenis van boek-handel en drukkerij.

Uitgevers zijn op diverse manieren historisch inte-ressant. Wat we weten van hun verrichtingen kaneen beeld opleveren van hun zakelijke wel en wee,net als bij een beschuitbakker of scheepsbouwer.Maar daarnaast is de inhoud van hun uitgaven vanbelang, de informatie en opinies die de lezer erinaantrof. Bogaert moet hebben nagedacht over watmen in de Zaanstreek en daarbuiten zou kunnenwillen lezen; zijn verwachtingen daarover moetenin zijn fonds weerspiegeld zijn. De beste informa-tie daarover (en het het moeilijkst te achterhalen)zijn de aantallen verkochte boeken.Bovendien was het gedrukte woord belangrijk inde meningsvorming. Veel actuele discussies, op hetgebied van geloof en politiek, werden gevoerd viapamfletten, die via boekhandelaars of slinkserewegen werden verspreid. Bogaert kan teksten ver-spreid hebben waarvan blijkt dat ze op een bepaal-de wijze de publieke opinie probeerden te sturen.Het effect dat zo'n uitgave op het lezende publiekhad is nauwelijks peilbaar: een boek kopen bete-kent nog niet het boek lezen; een boek lezen bete-kent nog niet zich de gedachten erin eigen maken;

zich een gedachte eigen maken betekent nog nietiets doen. Bovendien had het gedrukte woord geenexclusieve macht in de meningsvorming. Ook deinhoud en toon van onderlinge gesprekken, vanpreken, van liedjes en toneelstukken speelden hunrol.

Bogaert en zijn uitgavenAls we zouden beschikken over een goed overzichtvan alles wat er over Bogaert en zijn uitgaven tevinden is, zou dat licht werpen op zijn onderne-ming én op kopers en gebruikers van boeken inWormerveer; en niet alleen in Wormerveer, maar inde hele Zaanstreek, in aangrenzend Noord-Hollanden in de 17e-eeuwse Republiek.Want al in de 17e eeuw vormden de boekverkopersonderling een netwerk dat zich over het hele taal-gebied uitstrekte. Ze onderhielden talloze zakelijkecontacten met anderen. Ze verkochten en ruildenonderling uitgaven om elk tot een voor hun klantengoed bevoorrade winkel te komen, zodat ze hunoplagen op enigszins korte termijn weer in contantgeld om konden zetten.Zo ook Bogaert. Wie zijn uitgaven op een rijtje zet,constateert dat hij samenwerkte met drukkers encollega-uitgevers in Amsterdam, Haarlem, Alkmaar,Kampen, Hoorn (wellicht via Hoorn ook met DeRijp), Harlingen en Zaandam. (De Zaandamse col-lega was Hendrick Jacobsz Soeteboom, die daar in1640 was begonnen als uitgever van zijn eigen his-torische studies over de geschiedenis vanFriesland, Noord-Holland, de Zaanstreek enWaterland.)Dat alles gebeurde vanuit zijn winkel, waarvan hetadres door J. Aten is aangewezen: Noordeinde

189

Voor de jonge AeokpmeHo-gen endc inderc goetmecncn-

éc GhiiSeactu.

W« yder mcnfch noodigh ison wtl te teven endcfaiigB i^jierv#a*

De Go<J oofe» Heeren fefii 'fiïhrijftj» <fe Vt-, ehevea<ieaChocAdcr

nummer 33 in Wormerveer. Bogaert, die vermoe-delijk stamde uit een familie van stijfselmakers,had volgens Aten een boekwinkel ten huize vanzijn vader. Dit beeld, de zoon die bij zijn vader inhuis een boekwinkel opent, roept al diverse vragenop. Rekende zoon Bogaert op groot succes, toen hij- in 1646, misschien eerder - zijn eerste uitgave opstapel zette? Stak hij al zijn tijd in de boekhandel?Moest hij van de opbrengsten kunnen leven?Hij zat in elk geval niet stil. In de eerste twee jaar(1646 en 1647) bracht hij minstens twaalf titels uit,geen geringe investering. Het is verleidelijk temenen dat hij zijn zaak begon vol vertrouwen opde economische en culturele bloei van Wormerveeren verdere omgeving. Dat het dorp bloeide is uitLoosjes' gegevens af te lezen. Sinds 1638 had mener een eigen hervormde predikant, de befaamdeJacobus Borstius. Hij was aangesteld voorWormerveer (170 huizen) en Zaandijk (80 huizen).Borstius, die zich ontwikkelde tot een befaamdpredikant, zette de kerkgemeente op poten en voor-zag Wormerveer van een echt kerkgebouw.Wormerveer telde in die tijd 38 hervormden; dedoopsgezinden waren er met hun twee'Predikhuizen' veruit in de meerderheid. Dat wasdan ook een van de redenen dat er een hervormdedominee werd aangesteld.Enkele jaren later laat Bogaert zijn eerste uitgavenhet licht zien. We vinden zijn naam op uitgaven dieduidelijk gericht zijn op het doopsgezinde publiek.Dat sluit aan op de vele potentiële klanten met dieachtergrond, die hoogstwaarschijnlijk ook de zijnewas.Bogaert gaf liedboekjes uit voor doopsgezinden,zoals het Nieu Medenblicker Liet-Boeck van JanClaessoon Westerman en het Rijper Liedt-boecx-ken dat in 1647 door de Hoorn se drukker Isaac

Willemsz zowel voor Bogaert als voor de< Rijper uitgever Claes Jacobsz gedrukt

\-'*~ werd. Als Bogaert in 1650 het NieuweTestament uitgeeft is dat 'Gedrvct Naer hetoude Exemplaer Van Nicolaes Biestkens',de versie dus die ook na de introductie vande Statenvertaling (1637) nog lang bijjuist de doopsgezinden in gebruik bleef.Jacob Pietersz, doopsgezind leraar inKoog en Zaandam, schreef de Korteonderwysinge, voor de jonge aenkomelin-gen ende andere goetrneenende christenenwaarvan Bogaert in 1650 de tweede drukuitgaf.

Va» den cbghe aen doen wy *t gelrben, en hebbei, wy nietdcfcf'fef jby • erruUu ~niflefijaswtk' "

Ook de Leerrede van deze Pietersz ver-scheen bij Bogaert, aldus Honig, die ook al

wees op de vele doopsgezinde uitgaven vanBogaert. Pieter Pietersz was 'Dienaer desEuangeliums onder de Doop-gesinden tot Sardam',aangesteld in 1625, na enige strijd. Hij bleef inZaandam tot zijn overlijden, in 1651, en maaktenog net de publicatie (1650-1651) mee van zijnOpera [verzameld werk], door Bogaert.Van Drunen typeert in 1947 Bogaerts mogelijkegeloofsrichting als 'Mystiek Doopsgezind?'. Hij

duidt daarmee naar alle waarschijnlijkheid opBogaerts uitgave van teksten van Johannes Tauler.De Opera van deze Keulse priester-mysticus (over-leden in 1361) bevat onder meer preken, zendbrie-ven en handleidingen voor een godvruchtig leven.Naast deze doopsgezinde overvloed heeft Bogaert

ook wel werk uitgegeven voor een hervormdpubliek, zij het dat zijn auteurs in dat veld niet altijdeven orthodox waren. Wie in de omgeving vanWormerveer naar vergelijkingsmateriaal zoekt, teltvan de Rijper boekverkoper Claes Jacobsz in deperiode 1624-1647 minstens 43 titels, die sameneen vrijwel uitsluitend doopsgezind fonds vormen,zoals te zien is in Vissers studie. Daarnaast gelegdzijn de circa 35 titels die nu van Bogaert bekendzijn uiteenlopender. Het doopsgezinde elementoverheerst echter onmiskenbaar.Voor zijn lezers laat Bogaert zich, in een van zijnvoorwoorden, enigszins relativerend uit over aller-lei verschillen in opinie en geloofsrichting. Je kunthet nu eenmaal niet iedereen tegelijkertijd naar dezin maken, vindt hij. 'Want dat den eenen goedtoordeelt, verwerpt den ander: Doch het is oock so,dat een paer schoenen alle menschen niet evenwelen passen', zo schrijft hij in het voorwoord van J.van Marconville's Van het Geluck en on-geluck desHouvvelicks.

Bogaert had voor zijn klanten en mede-uitgeversdiverse ijzers in het vuur: vrolijke boekjes als DeRoe op de Schoorsteen, een door Bogaert herdruk-te vertaling van de anoniem verschenen Engelsetekst Microcosmographie (geschreven door J.Earle). Het is een serie geestige karakterschetsen,beschrijvingen van het doen en laten van allerleifunctionarissen en beroepsbeoefenaars, steedsvoorgesteld als een algemeen type.

Het zou mooi zijn meer van Willem SymonszBogaert te weten dan wat er tot nu toe over hemgepubliceerd is. Welk verhaal steekt er achter diereeks uitgaven, waarvan ik er hier enkele enigszinsheb belicht? De laatst bekende is uit het jaar 1653,rnaar de Wormerveerse uitgever zal ook wel de'Willem Symonsz Bogaert' zijn die in 1663 eenvers schrijft voor de Zaandamse boekbinderGaspar Schonau. Waarschijnlijk is hij ook de in1669 in een akte genoemde Willem SymonszBogaert geweest die als geboren Wormerveerderbeschouwd moet worden. Hoe kwam hij later aande kost? Is hij sinds 1653 wat anders gaan doen, ofhad hij te Wormerveer nog lang daarna een boek-winkel?Het materiaal dat ik tot nu toe over hem en andere17e-eeuwse Zaanse drukkers en uitgevers heb ver-zameld biedt elementen voor een overzicht van watzich in de Zaanstreek in de boekhandel heeft afge-speeld. In de 17e-eeuwse Zaanstreek, zo dicht bijhet rijk bevoorrade boekenmekka Amsterdam,zagen ondernemers als Bogaert kennelijk tochruimte voor een eisen assortiment uitgaven.

190

Gebruikte literatuur:J. Aten: Wormerveer langs weg en Zaan, 1967,p 72-73.S.H. van Drunen: 'Willem Symonsz. Bogaart' in DeZaende 2 (1947), p 223-224. [geplaatst in de'Vragenrubriek'; met een antwoord van G.J. Honigop p 296 van dezelfde jaargang.]J.A. Gruys: 'De STCN met de billen bloots-hoofts:W.S. Boogaerts "Register"' in: Vingerafdrukken;mengelwerk van medewerkers bij tien jaar Short-Title Catalogue, Netherlands. Den Haag, 1993, p23-29.

J. Honig Jz. Jr.: Historische, Oudheid- enLetterkundige Studiën [II delen], Zaandijk, 1866-1867; met name dl l, p 234-240.Adr. en P. Loosjes: Beschryving van de Zaan-land-sche dorpen. Haarlem, 1794, p 237-242.P. Visser: Doopsgezinden en de Gouden Eeuw vanDe Rijp .Wormerveer, 1992.

Mijn opmerkingen zijn tevens gebaseerd oparchief-, literatuur- en bibliotheekonderzoek naarBogaerts leven en fonds; van een puntsgewijze ver-antwoording van de vindplaatsen heb ik in dit arti-kel afgezien.

Van de Bergrede naarfunderingstechniekenBogaert is aangewezen als de auteur van de doorhem uitgegeven 'Vier boecken van de Achterklap'(1653). Zeg niet zomaar dingen over een ander,houdt hij zijn lezers daarin voor, geef je niet overaan roddel en andere achterklap. Met concrete infor-matie, bijvoorbeeld over funderingstechnieken voor'weecke Veenachtige landen', houdt hij zijn lezers bijde les.In zijn betoog haalt hij eerst, zoals vaker, een passa-ge aan uit het Nieuwe Testament, waarin Christus,aan het slot van de Bergrede, toelicht dat een huis datop een steenrots gebouwd is, veel kan doorstaan.Anders is het gesteld met zand, waarvan het in deBergrede heet: 'En een iegelijk, die deze Mijn woor-den hoort en dezelve niet doet, die zal bij een dwazenman vergeleken worden, die zijn huis op het zandgebouwd heeft; En de slagregen is nedergevallen, ende waterstromen zijn gekomen, en de winden hebbengewaaid, en zijn tegen hetzelve huis aangeslagen, enhet is gevallen, en zijn val was groot.' (Zo luidt depassage in Mattheüs (7: 26 en 27) in de Staten-ver-taling, die Bogaert overigens niet gebruikte.)Deze passage haalt Bogaert aan, maar, zo vond hij, ermoest een toelichting bij. Hij had jaren inWormerveer gewoond en wist dus net als zijn lezersheel goed dat een Noord-Hollands huis steviger staatop de zandgrond dicht bij de duinen dan op het slap-pe veen van de Zaanstreek. Op zand gebouwd is goedgebouwd.En tóch raadt Christus dat in de Bergrede af. Dieschijnbare tegenspraak wil Bogaert voor zijn lezerswegnemen. Hij schrijft het volgende [in het TweedeBoek, p 241:] 'Christus seght, dat een sot Man sijnhuys op 't Sandt timmert [bouwt hb]', maar, aldusBogaert, dat moet betrekking hebben op huizen 'aende Zee, of ander woelende wateren', immers: 'eenHuys op 't Sandt ghetimmert, sonder [242] aenslaghvan water, kan wel vast staen: Die in de weeckeVeenachtige landen verkeeren, sullen dit wel wetenhoe dat die Luyden groeven uytdelven, vol Sandsmyten,en na verloop van een jaer of twee, sware

Huysen daer op kunnen bouwen'. (Overigens is dat indeze vorm een in onze ogen betwijfelbare aanpak,wegens het fatale 'zand is zwaarder dan veen'.)Zulke huizen kunnen heus wel wat hebben, houdtBogaert zijn lezers voor. Wat Christus veroordeelt,dat moeten huizen zijn die op een riskante plek opzand gebouwd zijn. 'Want, neffens de plas-reghen enharde winden, noemt Hy oock de stroomen, seggen-de: De stroomen quamen, en stieten tegen dat Huys,doen is 't ghevallen: want het was op 't sandt ghefon-deert: Doch in tegen-stellingh, soo is, 't geen op hardesteen geset was, tegen alle dese pias-regenen, sterckewinden en draey-stromen, staende gebleven.'Rotsbodem is dus altijd beter dan zand. Maar mindergoede bodem dan zand komt ook voor, aldusBogaert: 'Ist nu dat het sand [243] niet genoech is, omeen sterck gebou daer op te maken, veel min, Veen ofSlijck: Maer, mocht yemant vraghen, daer sulckegronden zijn, hoe, sal men dan op die plaetse niet tim-meren? Ja, daerom dat men op sachte gronden oockvaste Fondamenten kan maken, 't zy dan met stockenin te slaen, of heyen, steenen, of sandt in groeven tewerpen, na de gheleghentheydt van Landen, Steden,ofte Bouwinghe'. Het bouwend vernuft houdt dusrekening met de bodemgesteldheid.Bogaerts houdt zijn lezers deze uiteenzetting voor alsles. Rekening houden met de grond (oftewel: deomgeving van de mens) is belangrijk. Er volgt nogeen fraaie afronding waarmee hij de positie van hetgodvruchtige individu in de wereld belicht: zoals jebij het bouwen van een huis rekening moet houdenmet de grond, [244] 'soo moet den Mens hem oockvoeghen na de ordere des Landts; doch evenwel nietbuyten reden, dat is: Soo 't Landt Goddeloos is, moethy dies te swaerder heyen, voorsichtigher op letten,en bescheydender hem vertoonen.'Het leek me aardig deze 17e-eeuwse uitleg overbodem en funderingen in Anno te signaleren. Iederminder bekend stukje historisch materiaal over hoemen in het verleden aankeek tegen de mogelijkhedenzich op de Zaanse veenbodem bouwkundig te hand-haven verdient tenslotte aandacht.

191

Portret van de Werkgroep Historie vanWijkoverleg Oud-West te Zaandamdoor Ada Hannaart

De werkgroep is klein maar hecht en bestaat uit hetdrietal Henk Veenstra, Wim Wester en AdaHannaart. Zij doen historisch onderzoek naar depaden en straten gelegen in de wijk oud-west vanZaandam. Dit gebied loopt van de Vincent vanGoghweg tot en met de Gedempte Gracht. Heteindresultaat van zo'n straatonderzoek krijgt zijnweerslag in een boekuitgave. Op dit moment zijner reeds vier uitgaven verschenen: het Wijnkans-pad, Volkspark, Hollandsepad en Ossepad en hetonlangs verschenen Bakkerspad.De werkgroep Historie is één van de werkgroepenvan Wijkoverleg Oud-West en is in de jaren tachtigontstaan. Een aantal actieve leden binnen de wijk-vereniging leerde elkaar kennen en ontdekte dat zijeen gemeenschappelijke interesse hadden: onder-zoek naar de geschiedenis van Zaandam. Zij zijnzich gezamenlijk hierin gaan verdiepen en hebbenzich gericht op de wijk oud-west-Zaandam, de wijkwaar zij woonden en die tevens het uitgangspuntvormde van de wijkvereniging.Aanvankelijk richtte de werkgroep zich op hetschrijven van artikeltjes voor de wijkkrant. Na ver-loop van tijd was echter zoveel archiefmateriaalverzameld dat betrekking had op de Molenbuurt(Westzijde) en omgeving, dat men vond dat hier-mee meer gedaan kon worden. Dit resulteerde inhet eerste padboekje: het Wijnkanspad.De laatste twee padboekjes zijn, in vergelijkingmet de eerste twee delen, ruim tweemaal zo dikgeworden. Doordat er door de jaren heen nogzoveel meer materiaal is verzameld, is het mogelijkgeworden de padboeken van zo'n 40 pagina's naareen dikke 100 uit te breiden.

Inmiddels heeft de werkgroep duizenden aktes inde computer staan; deze zijn op straat en jaartalgesorteerd, en zo is er een uitgebreid beeld ont-staan, opgebouwd per straat. Daarnaast hebben zijsinds kort ook de beschikking over een naamregis-ter met daarin de namen van alle personen uit dedoor hen overgenomen aktes. Daarbij is zo langza-merhand een omvangrijk archief ontstaan metkaarten, adresboeken, kadastrale gegevens, kran-tenknipsels, gemeenteraadsverslagen, foto's, e.d.,ook weer opgebouwd per straat.Vaak wordt een beroep gedaan op de bewoners vaneen bepaalde straat om mee te helpen aan hetonderzoek naar de geschiedenis van hun straat.Momenteel is een enthousiaste groep aan de slag,op zoek naar materiaal over het Papenpad.Behalve het uitgeven van padboekjes besteedt dewerkgroep ook aandacht aan individuele panden.Zo is o.a. een artikel gemaakt over het historischonderzoek en de restauratie van Westzijde 185. Inde vorige Anno is een stuk verschenen overWestzijde 155. Onlangs is het onderzoek naar dehistorie van Westzijde 84 afgerond. In een van devolgende nummers van Anno zal daar aandacht aanworden besteed.Steeds wordt geprobeerd via verschillende bronneninzicht te krijgen in het (te restaureren) pand, zodatnaast een eventueel bouwkundig onderzoek, ookhet onderzoek naar de ontwikkeling van het pandin zijn omgeving en de bewonersgeschiedenis eenplaats krijgen.Omdat deze werkzaamheden zich niet meer bepa-len tot de wijk oud-west-Zaandam beraadt de werk-groep zich op dit moment op een nieuwe vorm,

waarin naast de padgeschiede-nis plaats is voor bouwhisto-risch onderzoek en documen-tatie van o.a. de Zaanse hout-bouw.Mochten Anno-lezers geïnte-resseerd zijn geraakt in hetdoen en laten van de werk-groep: nieuwe leden zijn altijdwelkom.Op 27 januari zal voor deMaatschappij tot Nut van 'tAlgemeen een lezing wordengehouden over 'paden inWest-Zaandam'.

Het trio van de werkgroepbijeen: v.l.n.r. Wim Wester,Ada Hannaart en HenkVeenstra.

192

De WoosnapEen hoosvat werd vroeger door Zaankanterseen woosnap genoemd. Door de woosnap zo afen toe te gebruiken werd een lekke boot voorzinken behoed. Gaat de Zaanstreek naar dehaaien, of heeft hozen nog zin?

Beschermd dorpsgezichtGortershoek met in hetmidden het verbouwdekaaspakhuis met zijn inhet oog springende glazengevel.(Foto Jaap van der Horst)

Beschermd dorpsgezicht ?! IIIn Anno 139 beloofden wij u terug te komen op hetonlangs verbouwde kaaspakhuis, Lagedijk 84 inZaandijk.Van het architeetenbureau FKG architecten bnaontvingen wij de volgende toelichting met onder-staande bouwtekening, als reactie op het artikel inAnno 139:

'Verbouwing van voormalig kaaspakhuis aande ZaanEr is enige discussie ontstaan na de gevelwijzigingaan de Zaanz,ijde van Lagedijk nr. 84, een ontwerpvan FKG architecten bna.

Stichting Zaans Schoon maakt bezwaar tegeneigentijds bouwen in een historische omgevingwanneer dat een beschermd dorpsgezicht is zoalsde Gortershoek. De oorzaak van de kritiek is deonbevredigende situatie waarin het bouwplan zichbevindt. Momenteel is het de schaaldissonant vanhet relatief grote harde glasvlak dat storend werktin de omgeving. De gevels van de buurpanden zijnveel fijnmaziger. Zij hebben veel versieringen zoalsbewerkte randen, roedeverdelingen in de ramen enuitspringende erkers, ook al zijn ze in verschillen-de tijden en met behulp van verschillende bouw-stijlen gemaakt.Rome en Keulen zijn echter niet op één daggebouwd en de Zaanoevers zeker ook niet. Hetbouwplan van het kaaspakhuis zal in fasen wordenuitgevoerd, waarbij in eerste instantie de luikennog ontbreken en de kleuren nog worden aange-past. Het volledige ontwerp gaat uit van de hoofd-vorm van het huis: een deel van een cirkel. Deweerspiegeling van het Zaanwater maakte dezegeometrische vorm afin de oude gevel.

Na het 3!/2 meter naar achter verplaatsen van degevel is dit beeld gevisualiseerd in een boog meteen elegant balkon vóór de nieuwe gevel.Kaarsachtige verlichting onderin dit ornament zal

bij nacht en mistig weer de rivier beschijnen.Planten kunnen tegen de constructie opklimmen enin de zomer zorgen wapperende doeken voorbeschutting en privacy.

Voor het grote glasvlak zijn donkergroene houtenluiken ontworpen. Ze bestaan uit verticale lamellenen zijn beweegbaar over de breedte van de helegevel. Op deze wijze fungeren ze als zonwering enzullen zij het glasvlak verzachten doordat het spie-gelende oppervlak kleiner wordt. In het interieurkunnen dan, zoals de opzet was, verticale gordijnenkomen zodat de hinderlijke witte strepen achter deglasvlakken verdwijnen.

Eigentijds bouwen is volgens ons noodzakelijk ineen 'historische' omgeving. Het zou afbreuk doen

1193

aan de rijkdom en variatie in bouwstijlen uit diver-se eeuwen om op een willekeurig moment te zeggen"stop, we kopiëren alleen nog bijvoorbeeld 17e-eeuws." Waarom dan niet 18e- of 19e-eeuws?Historiserend bouwen is eigenlijk stilstaan. Onsnageslacht krijgt dan een bevroren tijdsbeeld tezien en mist de continuïteit in de geschiedenis. Eenbeschermd dorpsgezicht is géén museum met repli-ca's, maareen onderlinge afspraak om voorzichtig,zorgvuldig en harmonieus met de omgeving om tegaan. De verfijningen in het bouwplan vanLagedijk nr. 84 leiden er volgens ons toe dat er eenaantrekkelijk en bijzonder plekje aan de Zaan ont-staat, ingepast in de schaal van de omgeving, opeen manier die past bij en uitdrukking geeft aan dehuidige tijd.'was getekend: FKG architecten bna

Mevrouw I. de Boorder, architect bna/bni en ver-bonden aan het bureau FKG architecten bna, voegthier nog mondeling het volgende aan toe:„Fase I van het plan is nog niet voltooid. De indonkergroen uit te voeren houten luiken zijn nogniet voor de glaswand aangebracht. Hierdoorspringt de grote glaswand nu extra in het oog,evenals de hinderlijke witte strepen van de vertica-le gordijnen.Het balkon van roosterbalken tussen de boog en degevel, wordt circa twee meter breed en krijgt eenglazen hekje. Bedoeld is hiermee een aansluiting tekrijgen op de overige bebouwing die ook diverse'aanbouwingen' laat zien."

De redactie van ANNO stelt zich voor om zodrahet gehele verbouwplan gereed is, ook de op-drachtgever aan het woord te laten.

Commentaar Zaans SchoonStichting Zaans Schoon tekent hier het volgendebij aan:'In de Woosnap van september jongstleden heeft

Zaans Schoon er voor gepleit om in een beschermddorpsgezicht als de Gortershoek te Zaandijk,nieuwbouw aan te passen aan de bestaande histori-sche bebouwing.Het is jammer dat FKG architecten bna dit onmid-dellijk vertaalt als: "Stop, we kopiëren alleen nogbijvoorbeeld 17e-eeuws". Daarbij gaat men er ken-nelijk van uit dat een aan de historische omgevingaangepast ontwerp altijd een replica zou moetenzijn. "Eigentijds bouwen" is in die visie het enigeverantwoorde alternatief om te voorkomen dat onsnageslacht een "bevroren tijdsbeeld" te zien krijgten de "continuïteit in de geschiedenis" mist.Zelf heb ik de indruk dat meer dan de helft vangebouwd Nederland van na 1950 dateert. Me dunktdat die paar aangepaste gebouwen in eenbeschermd dorpsgezicht de "continuïteit in degeschiedenis" niet zullen aantasten.Wat Zaans Schoon bedoelt, wordt heel aardig ver-woord door W.M.N. Eggenkamp, directeurStadsherstel Amsterdam, in het artikel "Herbouwen reconstrueren waarom niet?" in Heemschut1995, nr.6, pagina 12. Hij vergelijkt het bouwen ineen beschermd dorpsgezicht met het restaurerenvan een beroemd schilderij "waarin verminkingenuit een latere tijd ongedaan gemaakt moeten wor-den, of waarin verloren gegane onderdelen totinvulling nopen. Dat gebeurt in een zeventiende-eeuws schilderij, bijvoorbeeld bij een Frans Hals,niet door een twintigste-eeuwse schildering a laMondriaan aan te brengen. In dergelijke gevallenwordt een oplossing gezocht in de stijl en sfeer vanhet schilderij, dat gerestaureerd moet worden."Dat laatste is naar de mening van Zaans Schoonniet gebeurd bij de renovatie van Lagedijk 84 teZaandijk, waarbij wij ons voorlopig oordeel base-ren op de huidige verschijningsvorm van het pand,want het is nog niet af.'H. Pielkenrood

Stichting Zaans Museum meldtdoor J. W.M. de Jong, directeur Stichting Zaans Museum en Stichting De Zaanse Schans

Eerste paal Zaans MuseumOp vrijdag 6 december 1996 was het zover. Op datmoment ging officieel de eerste paal voor hetZaans Museum de grond in. Door de uitspraak vande rechter, die voor de Stichting Zaans Museumpositief was, heeft de aannemer in razend tempoeen bouwplanning gemaakt. In verband met dekomende vorstperiode worden deze maand zoveelmogelijk grondwerkzaamheden afgerond. Debouw van het museum neemt ruim een jaar inbeslag. Het spreekt bijna voor zich dat bestuur,directie en personeel van het nieuwe museum zichverheugen op de komende periode waarin een langgekoesterde wens eindelijk gestalte krijgt. Binnennu en twee jaar zal het publiek kennis kunnen

nemen van een dynamisch museum dat op bijzon-dere wijze vertelt over het ontstaan van deZaanstreek: de polders, de fabrieken, de houtenhuizen, de kleuren, de geuren, het water, wind enlucht.

Organisatie achter de schermenHet Zaans Museum wordt gebouwd op de grondvan de Zaanse Schans. Dat verklaart waaromStichting De Zaanse Schans optreedt als opdracht-gever en bouwheer van het Zaans Museum. Deprojectleiding van de bouw is in handen van degemeente Zaanstad. Als de bouw is voltooid, wordthet gebouw opgenomen in de stichting 'BehoudZaans Cultureel Erfgoed'. Hierin zijn ook de mees-

194

te opstallen van de Zaanse Schans ondergebracht.Deze stichting draagt zorg voor een goed onder-houd en de verhuur van de panden die onder haarbeheer vallen. De Stichting Zaans Museum is ver-antwoordelijk voor de exploitatie en de inrichtingvan het nieuwe museum.

'Op zien komme'De eerste tentoonstelling overhet Zaans MuseumAl enige tijd is in de Zaanstreek een niet-alledaag-se tentoonstelling te zien over het Zaans Museum.De titel van de tentoonstelling 'Op zien komme', iseen typisch Zaanse uitdrukking die verwijst naarhet ontstaan van een nieuw gebouw. Wie de houtenvloer van de tentoonstelling opstapt, beleeft directzijn of haar eerste verbazing: de rand van de ten-toonstellingsvloer veert mee. De slappe veenbo-dem in de Zaanstreek inspireerde studenten van deRietveld Academie, de vormgevers van het geheel,tot deze vondst. Met de houten palen, waaraan ver-schillende onderdelen van de tentoonstellingbevestigd zijn, maakten zij ook de heipalen zicht-baar die zo kenmerkend zijn voor de huizenbouwhier.De tentoonstelling geeft op speelse wijze eenindruk van de verschillende aspecten van het muse-um. Zo zijn er fragmenten van interviews metoudere Zaanse werknemers te horen (het 'oral his-tory'-project). Doorzichtige tegels in de vloer metdaarin voorwerpen, verwijzen naar het zoeken enverzamelen van een eigen museumcollectie. Decomputer met korte humoristische filmpjes, geeftde thema's weer die in de komende tien jaar in hetmuseum worden behandeld.De reizende tentoonstelling staat in decemberwaarschijnlijk in ziekenhuis De Heel opgesteld.Daarna vervolgt zij haar weg langs verschillendeopenbare plekken in de Zaanstreek.

Verzamelen voorhet nieuwe museumEén van de belangrijkste taken van het bureau vanhet Zaans Museum aan de Tuinstraat in Zaandijk

op dit moment, is het verzamelen -door aankopen,schenkingen en legaten-, en het registreren en con-serveren van museumobjecten. Het gaat om voor-werpen die bij voorkeur de hiaten in de collectieaanvullen, zoals bijvoorbeeld onlangs verworvengereedschap van bootwerkers en een tegeltableauwaarop het productieproces van papier is weerge-geven.

Het museum voert een ruimhartig verzamelbeleid,maar let uiteraard in het bijzonder op objecten diegebruikt kunnen worden bij de presentatie straks inhet museum. Daarnaast wordt uiteraard ook geke-ken naar de consequenties van het behoud enbeheer van museale voorwerpen. Als blijkt dat eente verwerven object direct moet worden gerestau-reerd, wordt afgewogen of het historisch belangopweegt tegen de kosten van het behoud hiervan.Een mooi voorbeeld is een deel van een veertien-de-eeuws visnet dat door Zaanse archeologen ophet terrein van het Zaantheater in Zaandam werdgevonden. Het gaat hier om een dermate zeldzaamen belangrijk object, dat het een dure restauratiemeer dan waard is.

Een ander voorbeeld is de negentiende-eeuwsebrandweervlag van de brandweer van Zaandam uithet depot van het Zaans Historisch Museum. Dezeverkeerde in erbarmelijke staat toen hij tijdens deinventarisatie van de textielcollectie werd aange-troffen. Door middel van sponsoring door hetKunstcentrum in Zaandam is het mogelijk gewor-den de vlag in het restauratie-atelier in Haarlem telaten restaureren. De vlag keert terug in het textiel-depot, maar zal later op verantwoorde wijze in hetZaans Museum worden getoond.

Zo groeit de museumcollectie gestaag verder enverder. Het Zaans Museum verwacht door de toe-nemende naamsbekendheid dat steeds meer men-sen objecten zullen aanbieden die de moeite vanhet bewaren waard zijn en die een plek verdienenin een museum dat aandacht besteedt aan degeschiedenis van de Zaanstreek.

Boekennieuwsdoor Pieter Helsloot

Een stad aan de ZaanDe onvolprezen niet-commerciële UitgeverijNoord-Holland, gevestigd aan de Dubbele Buurt teWormerveer, die ons al zo veel prachtig uitgevoer-de boeken schonk gewijd aan Zaanse onderwer-pen, verraste met weer een opvallend boekwerk:Een Stad aan de Zaan. Die stad is uiteraard degemeente Zaanstad die pretendeert een stad te zijn,maar die gelukkig de meest dorpse stad vanNederland is. De uitgever vond een fotoverslag,want dat is dit kloeke boek, "nuttig en mogelijkzelfs noodzakelijk". Na de talloze boeken over het

Zaanse verleden was een presentatie van de streekanno nu een leemte waarin voorzien moest worden.Juist de voortschrijdende verstedelijking van delaatste decennia is inderdaad op de 300 foto's,waarvan de helft in kleur, goed te zien.Samensteller Klaas Woudt staat borg voor eengoede keus en voor een deskundige en tevensgemoedelijke toelichting bij elke foto. Een andereZaankanter, Jan Schuit, niet onbekend als dichter,laat een andere kant zien van zijn persoon doorhaarscherpe illustraties van huizen, straten en land-schappelijke en industriële onderwerpen. Hij heeft

195

Een foto van Jan Schuit uitEen Stad aan de Zaan. DeKlauwershoek, wel het oud-ste gedeelte van Zaandam.Volgens de toelichting ont-leent het buurtje z'n naamaan de klauwers, de breeu-wers die er woonden enwerkten op de velescheepswerven in de buurt.

het "poëtische" vermeden en fotografeerde zijnobjecten meestal in fel zonlicht; regen en nevelkent zijn Zaanstreek niet. De vormgever RolfKliffen van Kunstdrukkerij Mercurius-Wormerveer mag niet onvermeld blijven.Voor wie anderen of zichzelf een geschenk wilgeven met een onuitputtelijk beeld van deZaanstreek heeft het voorlopig niet moeilijk. Het iseen boek met een groot formaat dat erom vraagtom neergelegd te worden op een tafel en om erin te

Een afbeelding met o.m. dedoopsgezinde Vermaning inKoog aan de Zaan. Eenfoto van Jan Schuit uit EenStad aan de Zaan.

bladeren. De prijs is ƒ 39,50. Gelet op de oplaagvan 5000 stuks in paperback verwacht men veelbelangstelling.

Bakkerspad te ZaandamIn het aprilnummer van dit blad (pag. 1094) heefteen uitvoerige aankondiging gestaan van het "vier-de padboek" van de werkgroep die zich al jarenbezighoudt met de historie van Oud-West Zaan-dam. Daarbij gaven enige tekeningen van de buurten een inhoudsopgave al een idee van het nieuweboek. Met steun van diverse fondsen kon het fraaieboekwerk thans verschijnen, verzorgd door AdaHannaart, Henk Veenstra en Wim Westen Na hetWijnkanspad, het Volkspark, het Hollandsepad/-Ossepad, paden en parken uiteraard gelegen aan dewestzijde van de Zaan in Zaandam, is nu het verd-wenen Bakkerspad aan de vergetelheid ontrukt.Een belangrijk deel van dit padboek wordt inbeslag genomen door een minutieuze beschrijvingvan elk huis dat er ooit gestaan heeft, met verpon-dingsnummers (banne Westzaan), kadastrale gege-vens (na 1832) en de namen van de bewoners (uitde burgerlijke stand der gemeente of uit ouderegegevens). Vele oude foto's en tekeningen verle-vendigen de anders onvermijdelijk droge tekst.Knap werk leverde Wim Wester, die kaarten enbouwkundige tekeningen vervaardigde. Vooral dereconstructies van de plattegronden van dezeomgeving op momenten tussen 1817 en 1980 zijnvoor de echte liefhebber om van te smullen. Devolledige tekst van het padreglement uit 1764 ont-breekt niet. Nuttig is een persoonsregister dat aanhet boek is toegevoegd.Deze historische beschrijvingen stemmen wat treu-rig omdat van deze oude woonstructuur niets isovergebleven. Het Bakkerspad verdween bij stads-sanering van omstreeks 1960; op deze plek bevindtzich nu de foeilelijke straat Klokbaai (geen histori-sche naam).Met interesse wordt uitgezien naar volgendebeschrijvingen van de werkgroep die te zijner tijdhet Stuurmanspad en het Papenpad zullen behan-delen.Voor de prijs van ƒ25,- is het mooi uitgegevenboek te verkrijgen bij boekhandel Bruna teZaandam en telefonisch te bestellen onder nummer075 - 670 0695 (bij toezending verhoogd metportokosten).

Het Bakkerspad met dehuisnummers 15-17-19 en21. (Tekening van KlaasMeinen)

Indwstriftel «rfgoed

OUDE FILMBEELDENVAN Dl INDUSTMEM DE ZAANSTREEK

Omslag van de video-cas-sette met oude films van deZaanse industrie.

Artistieke kleinodiënHet zijn geen boeken in de eigenlijke zin deswoords en ze hebben geen ISBN-nummer (wattegenwoordig een boek tot boek maakt), maar voorverzamelaars van puur Zaanse uitgaven zijn zeevengoed aantrekkelijk en gewild. Je kunt ze zelfs

kleinodiën noemen, pareltjes van heden-\ daagse Zaanse beeldende kunst. Tijdens de

Tsaar Peter-manifestatie van septemberhebben negen kunstenaars hun visie gege-ven op de zgn. kerkscheepjes. Dit zijn descheepsmodellen die in kerken wel werdenopgehangen als votiefgeschenken na ver-hoord gebed of gewoon als verfraaiing vanhet kerkgebouw. De toen in verschillendekerken tentoongestelde kunstzinnige varia-ties op dit oude thema zijn in een fotoboek-je getiteld Schip in de kerk samengebracht.De foto's waren van Henk Parthesius. Eenhoutsnede van Vera van Heusden sierde deomslag.Het initiatief tot deze uitgave lag bij deStichting Tengel. De oplaag van 100genummerde exemplaren was spoedig uit-verkocht.Het andere kleinood, nu in een oplaag van1100 stuks, is ook veelgevraagd maar nogbeschikbaar. Het is een album op klein for-maat, Atelier Route Album 1996, een publi-

catie van de genoemde actieve Stichting Tengel.Tengel is geen vereniging maar een stootgroep,opgericht in 1993 en bestaande uit een aantal pro-fessionele Zaanse beeldende kunstenaars die alleuke resultaten heeft bereikt. Ruim zestig kunste-naars in onze streek -en dat is niet eens de volledi-ge beroepsgroep- stelden enige tijd geleden weerhun ateliers open voor het publiek. De bezoekerskonden voor ƒ 15,- een fijn in de hand liggendalbumpje kopen met daarin bladzijdegewijs namenen gegevens van deze kunstenaars. Naast elkepagina moest men zelf een kleurenplaatje plakkenmet een foto van een recent werk. U begrijpt dat deberoemde Verkade-albums de inspiratie warengeweest. Voor wie de jacht op zestig plaatjes te veelwas waren ook complete plaatjesvellen verkrijg-baar. Diverse Zaanse bedrijven en personen hebbenmeegewerkt aan de vervaardiging van het boek-werkje. Voor dit album en de plaatjes kunt u terechtbij Marjoke Staal, atelier Veerdijk 41 te Wormer,tel. 075 - 640 2711. (De stichting Tengel is tebereiken via postbus 202, 1540 AE Koog aan deZaan).

Zaanstreek op videoHoewel het niet om boeken gaat mag vermeldingvan een uitgave van videobanden met historischeopnamen van de Zaanstreek niet ontbreken in dezerubriek. Het Nederlands Filmarchief heeft het lof-waardige initiatief genomen om oude filmbeeldenvia de moderne videoband voor ieder toegankelijkte maken. In dubbel opzicht wordt weer een erf-goed bewaard: niet alleen de films zelf, maar ookwat erop te zien is aan bewegende beelden uit de

jaren 1915-1940. Uit de eerste helft van deze eeuwbestaat her en der interessant oud beeldmateriaal.Na opsporing, selectie en vooral restauratie wordende films op video overgezet. Het Filmarchief is opdie manier bezig video's uit te brengen van hetleven in de grote steden, de provincies, visserplaat-sen, Nederlands-Indië, enz.Er is nu ook uitgebracht Oude filmbeelden van deindustrie in de Zaanstreek, een video-band van 45minuten. Het is nostalgie wat de klok slaat wanneermen kijkt naar de buitenkant en vooral de binnen-kant van allerlei fabrieken in vroeger jaren. Ook dehout-en balkenhavens en het transport over deZaan passeren het beeldscherm. Vooral als de men-sen van toen al werkende te zien zijn, b.v. de hout-werkers op balken in het water, biedt de video ietswat foto's niet vermogen te geven en maakt meneen stap terug in de tijd.

Het is jammer dat de beelden niet begeleid wordendoor een mondeling commentaar op wat er te zienis, want dat zou veel duidelijker maken. Nu heeftmen de stomme films voorzien van overvloedigepianomuziek. Er is ook een band met Noord-Holland boven het Noordzeekanaal, waarop deZaanstreek uitvoerig te zien is (totale duur 55minuten). Voorts is er een band met Molens in deZaanstreek van Dick Laan, 1920 - 1935, waarvanwij de beoordeling overlaten aan zusterverenigingDe Zaansche Molen. De videobanden zijn te koopin de boekhandel voor het bedrag van ƒ 29,95.Landelijk is de distributie bij VDA, postbus 387,Bilthoven, tel.030-2251251.

Wormer families groeienIn een vorige ANNO 1961 (juli 1996 pag. 1120)werd niet voor het eerst gewezen op de genealogi-sche arbeid van Jan Blokker met betrekking totveertien families uit Wormer. Er verschenen weertwee bundels in de serie Wormer families met sta-ten van honderden personen van een bepaaldgeslacht. Het zijn De nazaten van Simon Fonteinen De nazaten van Dirk Kleijbroek. De boekjeskosten resp. ƒ 8,50 en ƒ 12,- en zijn te bestellen bijJ. Blokker, tel. 075 - 64 23 798.In beide uitgaven gaat het uitdrukkelijk om 'eersteuitgaven' omdat verwacht wordt dat verder onder-zoek of reacties tot verbeteringen/aanvullingen zul-len leiden.Dankzij gebruik van de computer zijn deze uitvoe-rige overzichten operationeel gemaakt. En dat nietalleen, het resultaat van recent onderzoek vanBlokker naar Wormer families staat nu took ophomepage van De Wormerlander op Internet:http:/huizen. dds.nl/~jblokker/

75 jaar Zaans wielrennenDe befaamde Zaanse wielrennersclub D.T.S.bestaat 75 jaar en dat is reden genoeg om er eengedenkboek aan te wijden. Martin Koelemeijschreef 75 Jaar Koersinzicht. De geschiedenis vande Zaanlandsche Wielerclub DTS (1921-1996).Het is een stevig gebonden boek van 140 pagina's

197

Illustraties uit het boek"De Nederlandse Tegel"van Jan Pluis

Niet alleen 2000 namen vanakkers en sloten in Wormeren Jisp noteerde J. KlopperJbz., maar hij verluchttezijn boek nog eens met velefoto 's. Dit is een plaatje uit1923 en laat zien hoe menin Spijkerboor een jubileumvan koningin Wilhelminavierde. De rails zijngeleend van de veenderij.Op een lorrie kon men zichvermaken met ringsteken.Daarvoor had men de railsrechts omhoog gebracht.

geworden met de volledige geschiedenis van devereniging en met zeer veel foto's. Aan de groteclubnamen wordt natuurlijk extra aandacht besteedzoals aan Gerrit Blaauw, Bouk Schellingerhoudt,Cor Bakker, Piet de Wit, Cees Stam en TiemenGroen. Op de omslag staat een actiefoto van eenandere befaamde wielrenner, te weten Gerard vanBeek, vroeger woonachtig in Zaandam enOostzaan. Na de oorlog was hij een groot talent vanhet formaat van een Coppi en Schulte. Hij overleedop 28-jarige leeftijd na een fatale val tijdens eenzesdaagse. Zijn tragische dood en de begrafenis opde begraafplaats aan de Zuiddijk te Zaandam in1951 trok allerwegen aandacht. Het is begrijpelijkdat Gerard van Beek een ereplaats heeft gekregen.

De 2000 namen van hetWormerlandEr werd iets groots verricht. J.Klopper Jbz. te Jispwerkte vele jaren aan het verzamelen en in kaartbrengen van de namen van akkers, weiden en slo-ten in het nog altijd weidse land van Wormer enJisp. Als kleine jongen mocht hij mee met visserJan Bark die beroepshalve overal fuiken uitzette enhem de namen van de landerijen noemde. Eenhalve eeuw later zette Klopper zich ertoe om die~namen op te tekenen en zodoende voor ons tebewaren. De meeste (jongere) boeren weten niet

meer hoehun landheette.Door na-vraag enspeurwerkin archief-stukken enkadasterkwamentweedui-zendnamennaarboven.

In een kloek boekwerk getiteld Namen van akkers,landerijen, meren, vaarten en sloten in de bannenWormer, Jisp en Neck zijn ze nu alfabetisch vastge-legd op 180 bladzijden. Dat de mens een onuitput-telijke naamgever is blijkt wel weer. Spectaculair isde bijgevoegde uitneembare landkaart waarop denamen duidelijk leesbaar topografisch zijn afge-drukt naar de toestand zoals die was vóór de jaren1820/30. Het is duidelijk dat zeer veel landjes nietmeer bestaan ten gevolge van woningbouw, verka-veling enz. Om het boek niet te eenzijdig te makenheeft Klopper het overvloedig voorzien van allerleigrepen uit de geschiedenis, en met foto's en teke-ningen waardoor het een bont geheel is geworden.Maar de wetenschappelijke betekenis ligt in hetterugvinden van de naamgeving en het nut ervanvoor historici, geografen, archeologen en gewonebelangstellenden.

Voor een exemplaar kunt u zich melden bij desamensteller, Weiver 5, 1546 LA Jisp; tel. 075 -642 1371. De prijs bedraagt f 35,- vermeerderd metf6,- verzendkosten.

De Nederlandse tegelDe belangstellenden herinneren zich nog het vanvele afbeeldingen voorziene artikel over"Bijbeltegels in de Zaanstreek" van de hand vanJan Pluis, opgenomen in ANNO 1961 van septem-ber 1994 (nr. 131). Hij publiceerde in 1994 hetboek "Bijbeltegels -Bibelfliesen". Van deze kennervan de wandtegelkunst verschijnt nu wat wel eenstandaardwerk genoemd kan worden over DeNederlandse Tegel/The Dutch THe. Deze publicatieis het eerste boek met een overzicht van de wand-tegel uit Nederland van 1570 -1930. Er is getrachteenheid te brengen in de benamingen die in zwangzijn bij verzamelaars, de musea en de handel. Hetnieuwe beschrijvingssysteem is geschikt gemaaktvoor computergebruikers. Het catalogusdeel omvat2600 zwart-wit foto's. Voor de ruim 850 ornamen-ten en 450 randen en randhoeken zijn grondpatro-nen ontworpen. De facetten van het fabricagepro-ces zijn in een technische namenlijst verwerkt,terwijl ook aan de tegeltableaus aandacht isgeschonken. Nog veel andere gegevens over debeschilderde tegels moeten dit werk van J.Pluistot hét onmisbare algemene naslagwerk maken.De normale prijs zal circa ƒ125,- bedragen. Bijintekening valt een verlaging te verdienen. Meninformere bij uitgeverij Primavera Pers te Leiden,tel. 071 -5144482.

Gemeentelijke monumenten-commissiesNederland telt nu meer dan 25.000 gemeentelijkemonumenten naast 45.000 rijksmonumenten.Zoiets lees je in een rapport dat de huidige standopmaakt van het reilen en zeilen van de gemeente-lijke commissies voor de monumenten. Sinds dewetswijziging van 1988 hebben de gemeentebestu-ren zich extra actief bewogen op dit terrein, al danniet bijgestaan door een adviescommissie. Daarinheeft het plaatselijk particulier initiatief een nood-zakelijke plaats, zo laat het onderzoek gelukkigweten.Het enigszins droge rapport gaat in op het plaatse-lijke monumentenbeleid, gemeentelijke verorde-ningen, en ingestelde commissies met hun taken-pakket en samenstelling. Wie beleidsmatig metdeze materie te maken heeft zal het rapport natuur-lijk willen aanschaffen bij het Nationaal ContactMonumenten, Sint Antoniesbreestraat 69, 1011 HBAmsterdam, tel.020-627 7706. De prijs is ƒ10,-.Auteur en titel: drs. M.P.C.Bressers -Gemeentelijke monumentencommissies in de prak-tijk. Een onderzoek naar de samenstelling en hetfunctioneren van gemeentelijke monumentencom-missies.

Kroniekdoor Annemieke Emond

Extra lang dit keer: zes maanden de Zaanstreek,samengesteld uit de Zaanse kranten DagbladZaanstreek en De Zaankanter.

l meiWoningbouwvereniging Saenwonen verkooptgefaseerd 126 dure huurwoningen in wijkenwaar weinig koopwoningen staan. De vereni-ging hoopt jaarlijks één miljoen gulden aan deverkoop over te houden, die vervolgens kanworden geïnvesteerd in sociale woningbouw.

l meiDe gemeente Zaanstad opende een BureauBurgelijke Stand in ziekenhuis De Heel inZaandam. Ouders kunnen hun in het ziekenhuispasgeborenen ter plekke aangeven.

3 meiWormerland gaat de belangrijke wegen en stra-ten in de gemeente asfalteren.

3 meiEr is al veel vraag naar de luxe huizen van planSarabande, dat voor een deel in de Voorzaan aande Hogendijk te Zaandam wordt gebouwd.

3 meiHet college van b. en w. van Zaanstad wil tweeton investeren in de restauratie van de rotte,scheefgezakte droogschuur van papiermolen DeSchoolmeester aan het Guispad in Westzaan.

4 meiEen monumentaal Zaans pand aan deHogendijk te Zaandam wordt gesloopt en ver-volgens enkele meters verder weer opgebouwden gerestaureerd. Een nabij gelegen Zaans huiskan op z'n plaats blijven, maar staat eveneenseen restauratiebeurt te wachten. De verkeers-doorstroming op de Hogendijk moet door deverplaatsing verbeteren.

4 meiHet bouwrijp maken van de eerste fase van PlanWillis in Krommenie werd vertraagd door eenbevel van de officier van justitie. Gewachtmoest worden tot 15 juli, dan zouden naar ver-wachting geen broedende vogels meer in hetgebied zijn.

4 meiIn het Verzetsplantsoen te Zaandam werden eengedenksteen ter nagedachtenis van J.D. Bakkeren een plaatje met de naam van G. Pel-Grootonthuld. Bakker nam in 1995 nog het initiatieftot de herinrichting van het plantsoen. Mevr.Pel-Groot stierf in de oorlog in Ravensbrück; zijwas opgepakt omdat zij een joods meisje in huishad.

7 meiEen deel van de Bloemenbuurt in Wormerveerstaat een bodemonderzoek te wachten.Vermoedelijk zijn de vroegere sloten in dezebuurt met vervuilde grond gedempt.

8 meiDe bouw van twee noodlokalen bij de depen-dance van de Herman Gorterschool aan deBurgemeester Smitstraat te Zaandam werd uit-gesteld in verband met aangetroffen bodemver-ontreiniging.

9 meiExploitant Nic. Grandiek van Café Bataviagreep het bezoek van een aantal hooggeplaat-sten (in verband met het Jaar van het IndustrieelErfgoed) aan, om zijn bezwaren tegen de brand-veiligheidsvoorschriften toe te lichten. Zijn ineen historische rijstpellerij aan de WormerseVeerdijk gevestigde café hangt de dreiging vanverminking boven het hoofd: de authentiekegietijzeren pilaren moeten van de brandweermet gips worden omkleed.

10 meiHet ruim drie eeuwen oude woonhuis Zuideinde139-141 in Westzaan wordt tot in detail her-bouwd. Het voormalige pand van schaatsenver-zamelaar en brandstoffenhandelaar GerritVisser wordt daartoe eerst tot aan de funderingafgebroken.

11 meiVerzorgingshuis d'Acht Staten in Wormerveermag in 1998 worden gesloopt; vervolgenswordt op dezelfde plek een nieuw gebouw voorde huisvesting van tachtig bejaarden neergezet.

14 meiScheepswerf Haak bv te Zaandam werd faillietverklaard. De buitenlandse concurrentie werd tegroot.

14 meiDe laatste voorbereidingen voor de bouw vaneen verpleeghuis in Rooswijk (Zaandijk) wer-den getroffen; de oplevering wordt verwacht inhet najaar van 1998.

14 meiVoorzitter D. Jonker van de VerenigingOngeschonden Behoud Westzijderveld vindtdat zijn vereniging 'breder' moet kijken. Alleenaandacht voor het veld ten westen van de wij-ken Westerkoog en Westerwatering en ten oos-ten van Westzaan is onvoldoende, meentJonker.

15 meiDe definitieve opdracht voor de bouw van hetZaantheater werd een feit met de ondertekeningvan het gunningscontract door Zaanstads wet-houder W. Schilder-Mantel en de directeur vanBot Bouw uit Heerhugowaard. De onder aan-voering van burgemeester Bruinsma-Kleijwegtgehouden actie om meer dan vijf miljoen gul-den voor het Zaantheater te vergaren isgeslaagd.

15 meiDe budgetten voor het nieuw te bouwen zwem-bad in het midden van Zaanstad werdenbeschikbaar gesteld door de gemeente. Een con-creet bouwplan voor het sobere recreatiebadzou na de zomer komen.

18 meiDe nieuwbouw van het Saenredam College aande John Lennonstraat in Rooswijk (Zaandijk)gaat acht miljoen gulden kosten. De verwach-ting is dat bij aanvang van het schoolseizoen'97/'98 de eerste lessen kunnen worden gege-ven.

21 meiDe reconstructie van de Provincialeweg insamenhang met de bouw van het nieuwe AlbertHeijnkantoor in Zaandam leidde tot veel files.

23 meiDe sloopaanvraag voor pakhuis Amsterdam aande Wormerveerse Zaanweg werd opgeschort.De eigenaar liet uitzoeken of nieuwbouw moge-lijk is met behoud van de karakteristieke voor-gevel van het pand.

24 meiHet Wapen van Westzaan aan de WestzaanseOvertoom, een nieuw uitgaanscomplex, werdgeopend.

29 meiDe Milieufederatie zal een Zaanse Groenatlassamenstellen, een inventarisatie van alle voorde Zaanstreek karakteristieke dieren en planten.

l juniHet college van Wormerland wil een ton uit-trekken voor restauratie van het raadhuis inJisp. De gemeente hoopt in aanmerking tekomen voor een forse subsidie van deRijksdienst voor Monumentenzorg.

l juniIn verband met de slechte staat van de huidigeoever en de nieuwbouw op het WormerveerseMarktplein besloot de gemeente Zaanstad dewalmuur van de Soldatensloot te vernieuwen.De totale kosten worden geraamd op vier ton.

5 juniEr werd hard gewerkt om de komst van 750leerlingen in de schoolwoningen aan deNieuwendamstraat in Zaandam mogelijk temaken. In de nieuwbouw trekken Het Eiland,De Rietvink en Het Baken. Het complex kanlater makkelijk worden verbouwd tot woningen.

Op én bij «te :'Zaanse Schans bleef bet rommelen. In mei kwamen opnieuw conflic-ten naar buiten over de hoogte van de parkeertarieven. 'Het bestuur frustreert hier-.mefe "tfe ;.toerlstenstrj>ö.ffiV steïdem de ondernemers tijdens de jaarvergadering van deyVV'XlS mei), f 12*50 Voor twee uur parkeren was volgens de ondernemers teveel;toeristen rJEj^iea<lan liever door naar Marken of Volendam. Op 31 mei meldden de'kranten datdè ondernepiers- •eri"de'bewonersv«remging weigerden verder te' spreken

dat zij eisten dat de privati-Zij weasten nog uitsluitend met de gemeente Zaanstad

'. .TWwïjl over <teè 4 onfiieteö vervolgens een 'persluwte' uitbrak» trokken de discus?stes over net nabij de Zaanse Schans te bouwen Zaans Museum alle aandacht. Op23 jmli geldden Hereniging De Zaansche Molen, KMZ en Stichting Zaans Schoonnaar de rechter te stappen om de bouw van het museum tegen te houden. Ook''Zaandijker C, Bakker spande een procedure aan. Op 29 oktober gaf de rechter ech-ter groen licht voor de bouw van het museum en werd voorspeld dat de eerste paalhalf november de grond in zou gaan.

199

11 juniHet Hoogheemraadschap van UitwaterendeSluizen zet de twee historische accijnshuisjesbij de Grote Sluis in Zaandam te koop. De dijk-graaf wil bij verkoop de garantie bedingen datde panden in stand worden gehouden.

11 juniHet woningbouwplan voor het terrein van devoormalige pastorie aan de Dominee MartinLuther Kingweg in Zaandam werd goedge-keurd. Nog dit jaar wil Saenwonen er een com-plex met 24 appartementen neerzetten.

12 juniWoningbouwvereniging Saenwonen begon metde renovatie van de Perim in Zaandam. Deomgeving van de flat wordt ook aangepakt. Deingrijpende opknapbeurt zal 20 miljoen guldenkosten en voor de zomer van 1997 worden afge-rond.

12 juniDe gemeente Zaanstad wil op verzoek van eenaantal bewoners een gedeelte van de Lagedijkin Zaandijk afsluiten voor vrachtverkeer. Hetgedeelte tussen de Guisweg en het Hazepad issmal en behoort grotendeels tot het beschermdedorpsgezicht Gortershoek.

12 juniDe bouw van de vier woontorens langs de oevervan de Zaan aan de Veerdijk in Wormer isbegonnen. De vier torens, De Kuif, De Boog,De Golf en Het Scherm komen pal voor het 160meter lange gebouw De Slinger.

13 juniZaanstads wethouder W. Schilder-Mantel (wel-zijn en cultuur) sloeg de eerste paal van hetZaantheater, dat medio 1998 moet wordenopgeleverd.

14 juniDe toekomstige bewoners van het luxe apparte-mentencomplex Sarabande krijgen mogelijkgeluidsoverlast van het Zaantheater. Dit vrezende architecten van het toekomstig theater.Wethouder M. Horselenberg beloofde het planvoor de bouw van de appartementen opnieuwmet de architect van Sarabande door te nemen.

15 juniVerpleeghuis Oostergouw in Zaandam krijgteen opknapbeurt van drie miljoen gulden. Degevels van het gebouw worden vernieuwd; debalkons komen te vervallen en worden bij dekamers getrokken.

18 juniKunstrovers vernielden de eeuwenoude schouwvan het vroegere weeshuis (1743) aan deVlusch in Krommenie. De schouw was bekleedmet handbeschilderde 18e-eeuwse tegels metbijbelse taferelen waarvan de daders er een flinkaantal meenamen.

19 juniHet voormalige sportfondsenbad aan deMauvestraat in Zaandam wordt verbouwd tottien woningen met garage. 'De Vaart', zoals hetcomplex gaat heten, zal aan de binnenkant flinkveranderen, maar de buitenkant blijft zoveelmogelijk intact.

19 juniVolgens een prognose van het Bureau Statistieken Onderzoek van Zaanstad zal deze gemeentein het jaar 2005 135.500 inwoners tellen; 5.500meer dan nu.

22 juniKoninklijke Verkade wil de volledige productieconcentreren in de biscuitfabriek en een grootdeel van het overige fabriekscomplex afstoten,of een nieuwe bestemming geven. Er is overleggeweest tussen Verkade en de gemeenteZaanstad, die zich sterk maakt voor het behoudvan werkgelegenheid en de karakteristieke pan-den.

24 juniMet het aansnijden van een enorme feesttaartopende Zaanstads wethouder W. Schilder-Mantel het nieuwe culturele centrum van deMarokkaanse Culturele Stichting Zaanstreekaan de Wezelstraat in Koog. Het nieuwe cen-trum werd tegen de reeds bestaande moskeeaangebouwd.

26 juniDe eerste paal werd geslagen voor een nieuwWestzaans schaatsmuseum. Het houten pandwordt opgetrokken in oud-Zaanse stijl op hetterrein van Lambert Melisz aan het Zuideinde.

27 juniBij het bouwrijp maken van de grond voor hetZaantheater aan de Hogendijk in Zaandam kwa-men spullen uit diverse eeuwen naar boven.

2 juliDe Zaandammer Jo Vooren ontving de 'ZaanseSkoone', de prijs die de Rotary Club Zaandamjaarlijks uitreikt aan iemand die zich inzettevoor de leefbaarheid van Zaanstad. Jo Voorenkreeg de prijs uit waardering voor zijn inzet toten kennis van restauratie en onderhoud aanmolens.

2 juliDe schade aan de verwoeste schouw in hetvoormalige weeshuis in Krommenie bedraagtnaar schatting 50.000 gulden.

3 juliDe eerste paal voor het nieuwe winkelcentrumin Westerkoog ging de grond in. De opleveringvan het complex is eind februari 1997 gepland.

4 juliDe grond om en nabij het terrein van de voor-malige gasfabriek aan de Westzijde in Zaandamwerd in kaart gebracht. De vervuiling bevindtzich van de Zaan tot het asielzoekerscentrum envan de Van Goghweg tot aan het Wortelenpad.Het gebied waarvan het grondwater is vervuildis aanmerkelijk groter.

4 juliEen particulier schonk het Zaans Museum inoprichting een tegelplateau. De zes tegels tonenstoomhoutzagerij Voorwaarts die in Zaandijkstond en eigendom was van de familie Vis. Hettableau lijkt precies op een tegeltableau dat hetZaans Historisch Museum in bruikleen heeft, enwordt een pronkstuk genoemd.

5 juliVoor het onderhoud en beheer van hetZaancentrum te Zaandam werd een medewerkervan de gemeente Zaanstad aangesteld. Ookkwam er een centrumcoördinator, die alleklachten noteert en er oplossingen voor zoekt.Zaanstad stelde f 50.000 extra ter beschikkingvoor een kwalitatief beter onderhoudsniveau.

8 juliEen commissie onder leiding van H. Sijbrandconcludeerde dat hervormden en gereformeer-den in Zaandam moeten samengaan om definanciële problemen het hoofd te bieden.

12 juliEen projectontwikkelaar heeft grote plannenvoor een appartementencomplex van zestienwoningen aan het Zaandamse Ruijterveer in hetvoormalige HBS-gebouw. De gemeenteZaanstad reageerde enthousiast op de plannen.

13 juliIn het oude raadhuis van Koog wordt een pre-ventief medisch centrum annex acupunctuurkli-niek gevestigd, dat in januari de deuren gaatopenen.

13 juliWaterschap Het Eange Rond draagt ruim 2,5miljoen gulden bij aan het herinrichtingsplanvan de polders rond Westzaan, onder voorwaar-de dat er wordt gewerkt volgens het voorkeurs-alternatief van de Landinrichtingscommissie.

15 juliStation Koog-Bloemwijk werd een stuk veili-ger. De tunnel tussen Oud-Koog en Westerkoogwerd opgeknapt, de hellingbanen voor fietsersen rolstoelgebruikers werden voorzien van eenlichte verflaag en op de perrons werden came-ra's aangebracht. Bovendien kwam er meer ver-lichting.

17 juliNabestaanden van de Amsterdamse klokken-verzamelaar Enrico Morpurgo bleken na eenjuridisch steekspel niet de rechtmatige eigena-ren van een aantal klokken die zij in bruikleengaven aan het Zaans Uurwerkenmuseum. Deklokken werden uit het museum verwijderd.

17 juliOp 't Spoor, het elf vierkante kilometer groteterrein ten zuidwesten van het Zaandamse cen-trum, wordt in snel tempo gevuld met groot-schalige detailhandelsvestigingen, waarondereen negen vierkante kilometer grote bouw-markt van een Duitse firma.

19 juliHet kunstwerk Eokron III van de uit Wormerafkomstige kunstenares Nynke van Amersfoortblijkt spoorloos te zijn verdwenen uit een kamerin Zaanstads gemeentehuis De Bannehof. Datbleek nadat omroepvereniging Avro het kunst-werk had aangekocht.

22 juliDe brug in de Lagedijk bij de Zaandijkersluiswerd verwijderd voor een opknapbeurt, diesamenhing met de heropenstelling van het sluis-je. De Lagedijk werd voor autoverkeer tijdelijkafgesloten.

25 juliHet Molenmuseum in Koog blijkt in het bezitvan de oudste gedateerde reischaaf ter wereld.Een onderzoek van de Leiderdorper G. van derSterre naar de geschiedenis van Nederlandseschaven bracht dit aan het licht. Het werktuiguit 1661 dient ervoor om reeds geschaafd houtte polijsten.

27 juliDe restauratie van pakhuis Mercurius inWormer is gestart. In het monument wordt hetArcheologisch Centrum van Noord-Hollandgevestigd.

29 juliIn afwachting van een definitieve beslissingover plaatsing op de Rijksmonumentenlijstkreeg het volledige fabriekscomplex van Boonte Wormerveer voorlopig een beschermde sta-

1200

tus. De plannen van een projectontwikkelaarom de gebouwen rondom de karakteristiekecacaotoren te slopen ten behoeve van winkelsen parkeerplaatsen worden daardoor uitgesteld.

l augustusDe Vereniging tot Behoud van Monumentenvoor Bedrijf en Techniek ijvert voor een muse-umhaven bij schiereiland De Hemmes inZaandam. Het gaat om een ligplaats voor oudevracht- en vissersschepen en sleep- en stoombo-ten die gerestaureerd zijn of dat worden.

7 augustusEr zit schot in de woningbouwplannen voor hetterrein van de voormalige lakfabriek van JacobVis aan de Kalverringdijk in Zaandam. In hetnajaar wordt het terrein gesaneerd en kan debouw van veertien luxe huizen, vrijwel allemaalaan de Zaan, starten.

8 augustusHet bedrijfsleven ziet geen brood in sponsoringvan een permanente muziektent op de ZaanseSchans. De kosten voor de tent bedragen zo'nanderhalf tot twee ton.

8 augustusHet voormalige weeshuis aan het Zuideinde inOostzaan staat te koop. De achter het weeshuisgelegen moestuintjes zijn bestemd voor debouw van vijftien vrije sector woningen.

Het voormalig weeshuis aan het OostzaanseZuideinde. (Foto Jaap van der Horst)

8 augustusEr komt een aanvullend onderzoek naar het ern-stig vervuilde terrein van de oude vuilnisbeltvan Koog. De voormalige stortplaats wordtdruk gebruikt door diverse sportverenigingen,maar de dienst milieubeheer van de gemeenteZaanstad verzekert dat dit geen problemen voorde volksgezondheid oplevert.

15 augustusBewonersvereniging Willis-Indijk eiste vanZaanstads milieuwethouder Bouwmeester datasbesthoudende materialen van de voormaligevuilnisbelt in Krommenie (Plan Willis) zoudenworden verwijderd volgens de regels van hetzogeheten Asbestbesluit.

17 augustusDe bouw van zeventien woningen in Plan Willis(Krommenie) door Hondema b.v werd ver-traagd doordat deze huizen zich op minder dandriehonderd meter van het tappunt voor trich-loorethyleen bij Molen Chemie bevinden. De

bestuursrechter in Haarlem schorste de door degemeente Zaanstad verleende bouwvergunning.

17 augustusDe Westzaanse Historische Vereniging hooptdat het vergevorderde plan voor een nieuwdorpshart bij de Grote Kerk doorgang zal vin-den. Er zou een multifunctioneel dorpspleinmoeten komen met een muziektent, bankjes eneen vijver. Men zoekt nog naar financiële mid-delen om het plan uit te voeren.

17 augustusOp de stortplaats Nauerna wordt een tijdelijkdepot aangelegd voor verontreinigde bagger uitde Zaan.

19 augustusDe gemeente Zaanstad krijgt 3,5 miljoen guldenvan het ROA voor de aanleg van een veiligefietstunnel onder de Provincialeweg ter hoogtevan Rooswijk (Zaandijk).

20 augustusDe nieuwe hoofdvestiging van het DamlandCollege aan de Cypressehout in Zaandam zalzo'n tweemiljoen gulden kosten. Het complexwordt in twee fasen gebouwd waarvan het eer-ste deel inmiddels in gebruik werd genomen.

22 augustusBewoners van 't Kalf in Zaandam hopen bin-nenkort verlost te zijn van het sluipverkeer dat

de wijk veel overlast bezorgt.Vanaf begin september is hetverboden op werkdagen 's mor-gens de wijk via de Ramsbeekin te rijden.

24 augustusDe Beatrixflat aan dePeperstraat in Zaandam krijgteen opknapbeurt.

26 augustusZaanstads burgemeesterJ. Bruinsma-Kleijwegt opendedoor het onthullen van eennaambord de gerestaureerdesluis in Zaandijk. De sluis werdgenoemd naar de streekhistori-cus Gerrit Jan Honig (1864-

1955). Zaanstads wethouder L. Berkhout opendede eveneens opgeknapte brug bij de sluis. Eenploeg vrijwillige sluiswachters, die in het week-end de sluis zullen bedienen, werd tijdens dezefeestelijke bijeenkomst geïnstalleerd.

27 augustusDe restauratie van de hervormde kerk inAssendelft naderde zijn voltooiing, met deplaatsing van het zes meter lange kruis en deweerhaan op de toren.

27 augustusDe laatste sporen van Albert Heijn werdengewist van de kantoortoren aan hetAnkersmidplein in Zaandam; na 27 jaar werdende logo's van AH verwijderd.

28 augustusMoederbedrijf Sara Lee/Douwe Egberts gaatakkoord met de plannen voor het opknappenvan de monumentale gevels van de 'Lassie-pak-huizen' aan de Veerdijk in Wormer. Het werkmoet in de zomer van 1998 klaar zijn.28 augustusHet college van B. en W. van de gemeenteZaanstad wil staatssecretaris A. Nuis adviserende cacaofabriek van Boon aan de Marktstraat inWormerveer op de Rijksmonumentenlijst teplaatsen.

30 augustusDe gemeente Zaanstad denkt aan een mogelijkvierde trouwlocatie in de gemeente: theater DeBurcht in Zaandam. Tijdens een enquête in1995 gaf een flink aantal bruidsparen aan daarte willen trouwen, omdat hun vaders en moe-ders er ook ooit in het huwelijk traden.Bovendien verloopt de exploitatie van DeBurcht moeizaam en kan de komst van trouwe-rijen een bijdrage aan verbetering opleveren.

31 augustusIn verband met het sterk groeiende aantal leer-lingen in de wijk Rooswijk in Zaandijk, werdener zes nieuwe lokalen van openbare basisschoolDe Zoeker geopend.

4 septemberAls tastbare herinnering aan de Peter de Grote-manifestatie werd in Zaandam - van het stand-beeld van de tsaar op de Dam naar het CzaarPeterhuisje aan het Krimp - een door Reinierden Adel vervaardigd pad van met voetstappengedecoreerde tegels gelegd.

6 septemberDe nieuwe wijk Saendelft komt op de restenvan een prehistorisch dorp te liggen. Uit opgra-vingen bleek dat op deze plek tussen 600 voorChristus en 200 voor Christus een groot aantalboerderijen heeft gestaan.

De brug en sluis te Zaandijk na de restauratie.(Foto Jaap van der Horst)

1201

7 septemberHet plan om winkels te bouwen op hetAnkersmidplein in Zaandam gaat niet door, nude omzet in het centrum van Zaandam de afge-lopen vier jaar is gedaald in plaats van gestegen.Dit betekent voor de gemeente Zaanstad finan-cieel vrijwel zeker een flinke strop. Binnentwee maanden hopen B. en W. met nieuwe plan-nen voor het plein te komen.

8 septemberBurgemeester J. Koppenaal van Wormerlandverrichtte de officiële opening van het albewoonde complex De Slinger aan de Veerdijkin Wormer. Het eerste deel van dit Zaan-oever-project in Wormerland werd hiermee voltooid.Na De Slinger worden nog vier woontorens aande Zaan gebouwd, waarvoor de funderinginmiddels is gelegd.

10 septemberDe Leliestraat in Koog werd weer teruggebrachtin oude staat. De proef met eenrichtingsverkeerwerd gestopt na klachten van omwonenendenen ondernemers. Er werd evenwel naarstiggezocht naar een andere inrichting van deLeliestraat, want de reden voor de verkeers-proef bleef overeind staan: te veel verkeers-slachtoffers onder met name fietsers.

10 septemberDe oude witte loods aan Westzijde 326 inZaandam wordt verbouwd. Het bedrijf OrkaZaan wil er kantoren inrichten.

11 septemberBruynzeel en de Stichting Zaans Schoon probe-ren de sloop van het historische kantoorpandvan Bruynzeel aan de Pieter Ghijsenlaan inZaandam te voorkomen.

Het met sloop bedreigde historische kantoor-pand van Bruvnzeel aan de Pieter Ghijsenlaante Zaandam. (Foto Jaap van der Horst)

12 septemberDe gemeente Oostzaan kreeg van de provincieNoord-Holland geen toestemming woningenten zuiden van de Kolksloot te bouwen. De pro-vincie wil wel meewerken aan de verhuizingvan milieuhinderlijke bedrijven uit de dorps-kern.

13 septemberBewoners van gebouw de Falster op het Eilandin Zaandam verzetten zich met succes tegen deplaatsing van een monument vlak voor hunneus. Het gaat om het scheepvaartbaken van hetvoormalige Bodeterrein. De gemeente Zaanstadbuigt zich over de vraag waar dit monument uithet Zaanse scheepvaartverleden wel geplaatstkan worden.

14 september

De werkgroep Knelpunten Wilhelminasluiskwam tot de conclusie dat de sluis te klein is. Ermoet een langere, diepere doorgang komen dieook grote zeeschepen met een laadvermogenvan 2.200 ton kan schutten. De werkgroepkwam tot de voorstellen in samenwerking metde Technische Hogeschool Alkmaar.

14 septemberUit het voormalige raadhuis in Jisp werden ver-scheidene historische voorwerpen gestolen,waaronder een stempel uit 1570.

16 septemberWoningen aan de Parklaan in Zaandijk komenpas na 2003 in aanmerking voor door de over-heid gesubsidieerde isolatie tegen geluidsover-last van het verkeer op de Guisweg.

16 septemberMet de onthulling van een nieuw naambord gafgedeputeerde F. van Diepen-Oost het startseintot de restauratie van de vroegere rijstpellerijMercurius aan de Veerdijk te Wormer. Over eenjaar moet een archeologisch depot van de pro-

Pakhuis Mercurius in de steigers.(Foto Jaap van der Horst)

De Watertoren gezien in Noordelijkerichting vanaf de Vaartdijk bijWestzaan.

vincie Noord-Holland in het monumentale pandzijn gevestigd.

17 septemberDe gemeente Zaanstad begon met de herinrich-ting van de Raadhuisstraat in Koog. In de win-kelstraat komt een dertig-kilometerzone.

18 septemberOp een werf in Edam werden nieuwe deurenvoor de Grote Sluis in de Zaandam gemaakt. Deoude deuren uit 1960 zouden volgens de plan-nen in november worden vervangen.

18 septemberB. en w. van Wormerland voelden niets vooreen bijdrage aan het herstel van Roosmolen DeHercules. Weliswaar passeren veel inwonersvan de gemeente dagelijks deze Amerikaansewindmolen, maar hij staat op grond van degemeente Zaanstad. De restauratie van DeHercules is inmiddels voltooid, maar er is nogeen tekort van 22.000 gulden.

20 septemberBij de afslag Zaandijk/Zaan seSchans van de A7 werd begonnenmet de bouw van servicegebouwdat hoort bij een in te richten car-poolplein. 'Een primeur voorEuropa', stelde initiatiefnemer TedDeckers. In het servicegebouw kun-nen carpoolers (van wie er landelijk600.000 zijn) onder meer telefone-ren, een broodje eten, hun vuile wasafgeven of een boodschappenlijstjeindienen.

21 septemberHet uitvoeren van achterstallig onderhoud aande watertoren te Assendelft gaat 600.000 guldenkosten. Metselwerk, daklijsten en stalen ramenvan het bouwsel zijn gaar. Verder uitstel voerttot hogere kosten, maar eigenaar van de torenAquatower wil niet aan de restauratie beginnenvóór de toestemming tot de bouw van tweedirectiewoningen naast de toren afkomt. Ditbleek tijdens de zoveelste juridische proceduredie J. Biersteker, buurman van de watertoren,voerde.

25 septemberHerstel van het dak van de St. Bonifatiuskerkaan de Zaandamse Oostzijde gaat 400.000 gul-den kosten. Deelnemers aan de NationaleSponsorloterij kunnen aangeven dat zij willendat zestig procent van hun inleg aan deze werk-zaamheden ten goede komt.

25 septemberHet 18e-eeuwse houten huis aan de Braakdijk lte Zaandam wordt waarschijnlijk op deRijksmonumentenlijst geplaatst, in verband methet opmerkelijk authentieke interieur. Het pandstaat al op de gemeentelijke monumentenlijst.

27 septemberActies tegen Plan Willis in Krommenie (waar850 woningen moeten komen) namen de vormaan van vernielingen van materialen van debouwer. De tegen het plan bezwaarmakendebewonersvereniging Willis-Indijk distantieerdezich hiervan, terwijl de projectontwikkelaar ende woningstichting De Volkswoning eropwezen dat het bouwplan alle democratische pro-cedures heeft doorlopen.

1202

l oktoberOp de plek van de voormalige stadskwekerijbij het In 't Veldpark in Zaandam werd debouw van een villawijk voltooid.

8 oktoberStichting Woningbeheer De Arbeid wil opde plaats van de voormalige I WO-schoolaan de Ampèrestraat in Wormerveer dertigwoningen bouwen. Buurtbewoners maaktenbezwaar tegen deze plannen omdat zij vre-zen voor aantasting van hun privacy. De bal-kons zouden te dicht op hun woningenkomen. De gemeente Zaanstad verwierpdeze bezwaren.

9 oktoberDe sloop van het voormalige kantoor vanSigma Coatings aan Oostzijde en Zaan inZaandam werd aanzienlijk vertraagd, toenbleek dat in het pand veel meer asbest wasverwerkt dan eerder was aangenomen.

9 oktoberIn de nieuwbouwwijk Saendelft inAssendelft moeten vijfhonderd huizen meteen maandhuur van maximaal f 500 komen.De gemeente Zaanstad sloot hierover eencontract met projectontwikkelaars enwoningbouwcorporaties. De gemeenteraadmoest er nog over beslissen, maar wethou-der M. Horselenberg was ervan overtuigddat de goedkope woningen er daadwerkelijkzullen komen.

Pakhuis De Klok aan het Zuideinde in Wormerveer staaleen grondige restauratie te wachten.(Foto Jaap van der Horst)

12 oktoberHet college van B. en W. van Zaanstad stel-de voor een fietspad aan te leggen tussenWestzaan en Westerkoog. De fietsroute zoudwars door het Westzijderveld moetenlopen, met een pontje over de Gouw.

15 oktoberEen bouwplan voor 54 luxe huurapparte-menten op het voormalige terrein van tank-bedrijf Pieter Bon aan de ZaandamseWestzijde is in ontwikkeling.

18 oktoberVoor de herstelwerkzaamheden aan de pas-

torie van de oud-katholieke kerk aan deNoorderhoofdstraat in Krommenie kwamextra subsidie beschikbaar, afkomstig uit eenreservepotje van staatssecretaris Nuis.

22 oktoberOp het terrrein van de voormalige jachtwerfDe Zon aan de Kalverringdijk in Zaandamzullen na fiat van de dienst milieubeheer vande gemeente Zaanstad vier bedrijfswonin-gen worden gebouwd.

22 oktoberPakhuis De Klok aan het Zuideinde inWormerveer zal na een grondige renovatieeen imposante collectie houten speelgoed engebruiksvoorwerpen van eigenaar/houthan-deldirecteur Th. Hallingse gaan herbergen.

Culturele agendaVanaf januari 1997 start op de televisie de tweedereeks van de twaalfdelige Teleac-serie overIndustrieel Erfgoed in Nederland. De uitzenddatahiervan zijn nog niet bekend.

14 januari 1997Lezing door de heer Th.A. Favier over'Lutheranen'. Veel mensen hebben Lutherse voor-ouders. Deze Lutheranen blijken over het alge-meen immigranten geweest te zijn uit België,Duitsland, het huidige Polen en Scandinavië. Hoehet Lutherde in Nederland, zal de heer Favier ver-tellen. Georganiseerd door de NederlandseGenealogische Vereniging, Afdeling Zaanstreek-Waterland. Party-centrum Vlaar, Koemarkt 13,Purmerend. Aanvang: 20.00 uur, zaal open 19.30uur. Toegang gratis.

27 januari 1997Lezing door de heer W. Wester en een lid van dewerkgroep Historie van Wijkoverleg Oud-West teZaandam over 'Paden in West-Zaandam'.Georganiseerd door de Maatschappij tot Nut van 'tAlgemeen. 'De Vertoeving', Westzijde 82,Zaandam. Aanvang: 20.00 uur, toegang gratis.

11 maart 1997Lezing door de heer Th. van Stralen over 'Zerkenin en rond kerken'. In de kerk en op begraafplaat-sen kent men verschillende soorten zerken dieieder karakteristiek zijn voor hun periode. Deoude zerken van de 16e -18e eeuw met hunafbeeldingen van familiewapens, huismerken entyperende rijmpjes die thans nog in verschillendekerken te vinden zijn, zullen de revue passeren.Georganiseerd door de NederlandseGenealogische Vereniging, Afdeling Zaanstreek-Waterland. Party-centrum Vlaar, Koemarkt 13,Purmerend. Aanvang: 20.00 uur, zaal open vanaf19.30 uur. Toegang gratis.

18 maart 1997Lezing door de heer A. Verhoeven over een van demeest intrigerende aardewerk-typen uit deMiddeleeuwen 'De Kogelpot'. Georganiseerd doorde Archeologische Werkgemeenschap voorNederland (AWN), afdeling Zaanstreek-Waterlande.o. Werk- en Expositieruimte Dorpsstraat 370,Assendelft. Aanvang: 20.00 uur, toegang gratis.

1203

DORPS-NACHTWACHTSVAN

K O O G AAN OE ZAAN.Bij den aanvang van het jaar 1867.

Geachte burgers plaatsgenooten,Wij bieden u oiiz' wenscheu wan,

Wijl weer Jaar zich heeft ontsloten,IS u wij met hoop weer voorsvaarts gaan.

Wel reizen wij steeds met elkander,Niet ieder in dezelfde staat;

Die reist voorspoedig wijt een ander,.Bedrukt en treurig henen gaat.

Ju 't was een jaar van tegenhedcn,Het Jaar dat Hum» la heen gesneld,

Hoe velen die met ziekten streden,En lioe veel offers zijn geveld;

Hot rouwgewaad moog' dit getuigen,Dat inen veelvuldig dragen ziet,

Die om hun beterschap thans juichen,Bezitten nog hun krachten niet.

En laat ons dit vooial beseffen,Ook rijken gingen grafwaarts heen,

Die sommige gevoelig treffen,En hun van harte nog beween.

.Die door bun milde gift en gave,Aan arme op deze plaats;

Ja treurig denken om die brave,Die niet rneer /.ijn op rnrd helaas.

God deed ons 't nieuwe jaar beleven,Wij danken met vareenden zin,

Hij die ons leiden in 't rooorwaarts strevenEn voerde in een nieuwe kring.

Dit winterfeest stemme uwe harten,o Meuschbeid tot die liefde gloed,

Waardoor men zelf het brood der stnarte.Met dankbre vreugd genieten doet.

Dat iiefdü en ccndragt elk vereenen,Tot heil der burger maatschappij,

En God tot 't goede kracht verleene:Dat bidden en dat smeken wij.

Gelukkig zij die op Hem wachten,Al ligt hun lot in donkerheid,

Hij zal gewis elks leed verzachten,Wijl Hij alom zijn. gunst verspreid.

God sterk de« Vorst door Zijn vermogenZoo ook aan 't nieuwe staats-bewind;

Dan slaan wij dankbaar oogen,Op hem die Vorst en volk bemind,

't Bestuur alhier moog ondervinden,Dat elk met achting op hen staar,

Zij deelen ruimschoots met hun vrinden,l *o zegen van het nieuwe jaar.

En God, die ia verledene jaren,Al is het dan ook heen gespoed,

Ons in Zijn hoede bleef bewaren,ts heden nog zoo groot en goed,

Beveleu \vij aan hem onz' wegen,Weliigt lacht ons de toekomst aan,

En brengt dit nieuwe jaar ons zegen,Na doorgestaane smarten aan.

Zoo gaan wij -.veder als voor dezen,Dan weder in het nacht'lijk uur.

Ja burgers gij hebt niets te vreezen,Al is het dan ook koud en guur.

Zoo gaat steeds slapen nacht aan nacht,Vertrouw gerust op uwc wacht.

En dat 't U allen wel mag gaan,Op deze plaats Koog aan de Zaan.

UEJ. Dw, Dienaren,

De Dorps-Naciitwaehts.

1204

Restauratie - Verkoopvan historische bouwmaterialen

o.a. deurenramenschouwenhang en sluitwerkplavuizentegels

Klop eens aan op hetadres waar nog opambachtelijke wijzewordt gerestaureerd

Ameland 181506 ZW Zaandamtel : 075 -61605 18b.g.g : 0 6 - 5 2 92 54 28

KLASSIEK

UIT&36N

ZNVAM HOUT, PLAATru WOUT; ENZ.ALS l N ANDEREHOUTSOORTEN.

ACHTERSLUISPOLDER-RIJSHOUTWEG 3 ZAANDAMTEL. 075-61 6422 -61 64225FAX 075-6701265

UTMARKTGEOPEND 8.30 TOT 17.30 UUR ZATERDAG 9.00 TOT 12.30 UUR

GERARD WIJMAv as t g o e d adv ie z en

"Voor hout en nieuw"

UtiliteitsbouwWoningbouwRenovatie/RestauratieOnderhoudswerken

'"*8ouw(*

bouwersvan braam • minnesma

jonge arnoldusstraat 20 zaandam tel. 075-617 86 55

B O U W B E D R I J F

Veerdijk 401531 MSWormerTel. : 075-621 21 31Fax : 075-628 90 40

Postadres:Postbus 1301530 AC Wormer

Het Knijnenberg-kantoor aan de Zuiderhoofdstraat in Krommenie

Sinds 1873 komt er in Krommenie, op een nuchtere, Zaanse

manier, bijzonder drukwerk tot stand. Heeft u ook 'bijzonder'

drukwerk nodig? Bel Drukkerij Knijnenberg voor een goed

advies, een scherpe offerte of een heldere presentatie.

Maakte iedereen zich maar zo druk...Drukken is in deze tijd iets anders dan een drukpers aan-

en uitzetten. Als klant verwacht u duidelijk meerwaarde.

Drukkerij Knijnenberg speelt actiefin op deze behoefte.

Door nauwe samenwerking met andere grafische specialisten.

Door ideeën en investeringen, die het beste uit mensen naar

boven halen. Door producten te maken, die zich onderscheiden.

In vormgeving, in druktechniek of in afwerking.

Vaak in alle drie tegelijk.

DRUKKERIJ KNIJNENBERG

Zuiderhoofdstraat 70Postbus 347560 AA KrommenieTelefoon 075 - 627 62 70Fax 075 - 627 62 22ISDN 075 - 640 12 90