Onderweg naar waardevolle publieke afvalwaterdiensten

De initiatiefnemers van de TAAK

Gemeente HengeloG.A.Th. Weber, wethouder

Gemeente Hof van Twentemr. ing. B.J. Sijbom, wethouder

Gemeente LosserG.P.L. ter Denge-Alards, wethouder

Gemeente OldenzaalF.J.L. Rorink, wethouder

Gemeente Rijssen-HoltenW.A.J. ter Schure

Gemeente TubbergenJ.E.F. Harmelink, wethouder

Gemeente TwenterandM. van Abbema - Wijtsma, wethouder

Gemeente WierdenD.F. Velten, wethouder

Het Dagelijks Bestuur van het

Waterschap Regge en Dinkeldr. S.M.M. Kuks, voorzitter

De Colleges van Burgemeester en Wethouders van de

Gemeente AlmeloB. Kuiper, wethouder

Gemeente BorneH.C. Isendoorn, wethouder

Gemeente DinkellandJ.G.A. Kleissen, wethouder

Gemeente EnschedeJ. van der Zee, wethouder

Gemeente HaaksbergenB.M.J. Eshuis, wethouder

Gemeente HellendoornW.M.H. Paalman - Vloedgraven, wethouder

Getekend 10 september 2009 bij het waterschap Regge en Dinkel aan de Kooikersweg 1 te Almelo

1 Overwegingen

Het inzamelen, transporteren en zuiveren van afval-water, waaronder hemelwater, zijn publieke diensten die in belangrijke mate bijdragen aan de volksgezond-heid en de bescherming van het watermilieu.

Het inzamelen van afvalwater en het zuiveren van afvalwater zijn de twee activiteiten in de stedelijke waterkringloop die de afvalwaterketen worden genoemd. Aan de inzamelingszijde raken deze acti-viteiten aan bewoners en bedrijven die zich ontdoen van afvalwater. Aan de lozingszijde wordt water uit de afvalwaterketen in het watersysteem gebracht. Hier ligt eveneens een relatie met de bewoners en bedrij-ven.

Binnen de afvalwaterketen zijn gemeenten verant-woordelijk voor de inzameling en het transport van afvalwater. De waterschappen zijn verantwoordelijk voor de zuivering van het ingezamelde afvalwater. Daarmee leveren beide partijen een dienst aan bewo-ners en bedrijven.

Het Rijksbeleid is gericht op een duurzame ontwikke-ling van de diensten die gemeenten en waterschap-pen leveren in de afvalwaterketen. Belangen als volksgezondheid, betrouwbaarheid, milieukwaliteit en kosteneffectiviteit worden met het Rijksbeleid geborgd.

In de Toekomst Agenda Milieu 2006 heeft het Rijk naast behoud van de leverbetrouwbaarheid en borging van de volksgezondheid, het accent gelegd op een doelmatige waterketen. De komende jaren wordt een doelmatigheidsverbetering binnen en tussen ketenpartijen van 1 a 2 % per jaar haalbaar geacht. Met het onderschijven van de door de keten-partijen voorgestane ‘bottom up’ benadering biedt de Toekomstagenda een qua vorm vrije, maar niet vrijblijvende invulling van de beoogde doelmatig-heidsverbetering.

Het bestuursakkoord waterketen 2007 (BWK 2007) geeft nadere invulling aan de ‘bottom up’ benade-ring. Dit bestuursakkoord is ondertekend door IPO, VNG, UvW, VEWIN, VROM en legt opgaven neer bij de achterban van alle ondertekenaars. Voor de gemeen-ten en de waterschappen is de belangrijkste opgave wellicht het beheren van de afvalwaterketen als ware het één systeem.

Begin 2009 is een nieuwe lange termijn visie op de waterketen (2009) gepresenteerd met de titel ‘Verbindend Water’. Een visie die voortkomt uit het bestuursakkoord en tot stand is gekomen met medewerking van en ondersteuning door IPO, VNG, UvW, VEWIN, VROM en V&W. Ketensamen-werking vanuit een brede kijk vormt in deze visie de basis om duurzame ontwikkeling van de water-ketendiensten mogelijk te maken. Doelmatigheid is daarbij beschouwd als een aspect in het streven naar duurzame ontwikkeling. Met het inwerking treden van de wet op de gemeentelijke waterta-ken heeft het Rijk de mogelijkheden tot duurzame ontwikkeling van de waterketendiensten reeds vergroot.

De initiatiefnemers onderschrijven het Nationaal Bestuursakkoord Waterketen en onderkennen van-uit een publiek belang de noodzaak om de afspra-ken uit dit akkoord door middel van een brede kijk te realiseren, waarbij recht wordt gedaan aan de lokale en regionale mogelijkheden.

Dit heeft geleid tot het ‘Twents Kansenboek Ketenoptimalisatie’ een boekwerk dat een gebieds-dekkende verkenning betreft van de optimalisa-tiekansen in de Twentse afvalwaterketen. Daarmee geeft het invulling aan opgaven die voortkomen uit het bestuursakkoord waterketen en biedt het de mogelijkheid om als regio richting realisatie van de toekomstbeelden uit de lange termijn visie waterketen te bewegen.

Nadere uitwerking van de gesignaleerde kansen in het ‘Twents Kansenboek Ketenoptimalisatie’ wil-len de initiatiefnemers bekrachtigen door middel van dit Twents AfvalwaterAKkoord; onze TAAK.

2 Uitgangspunten 3 Het vertrekpunt

Uitgangspunten die de initiatiefnemers delen zijn:

het streven naar een duurzame afvalwaterketen. Dit betekent dat nu en in de toekomst beschikt wordt over een efficiënt en effectief systeem voor het transport en de zuivering van afvalwater dat bijdraagt aan de volksgezondheid, de bescher-ming van het milieu en de versterking van de leefomgeving,

de wens tot verdere intensivering van de samen-werking tussen gemeenten onderling en tussen waterschap en gemeenten om kansen te onder-kennen en te benutten ten einde verbeteringen in de ontwikkeling van de afvalwaterketen te realiseren,

het vasthouden aan vigerende wetgeving en de bestaande zorgplichten; aan verantwoordelijkhe-den wordt dus niet getornd,

het samen willen werken op basis van gelijkwaar-digheid, vrijwilligheid en een wederzijds belang,

het gezamenlijk willen zoeken naar de meest kos-teneffectieve oplossingen, door middel van een resultaatgerichte, projectmatige aanpak.

Uitwerking van de kansen benoemd in het ‘Twents Kansenboek Ketenoptimalisatie’ is voor de initiatief-nemers niet het begin van de samenwerking in de afvalwaterketen. Het is vooral een bevestiging en logische voortzetting van de jaren geleden gestarte samenwerking vanuit een gezamenlijk vertrekpunt.

Reeds uitgevoerde en nog lopende samenwerkings-initiatieven vormen dan ook de basis voor het slagen van de uitwerking van de kansen uit het Twents Kan-senboek Ketenoptimalisatie.

Anno 2009 betreft het ondermeer:

een negental Optimalisatiestudies binnen de negentien afvalwatersystemen die Twente kent,

een vijftal afvalwaterakkoorden op afvalwatersys-teemniveau,

legio bestuurlijke afspraken over gezamenlijke activiteiten en verdeling van investeringen,

periodiek ambtelijk en bestuurlijk overleg over watergerelateerde onderwerpen,

het Twents Waternet als kennisuitwisselingsnet-werk waar professionals uit het Twentse stedelijke (afval)waterbeheer elkaar ontmoeten en kennis delen,

het Beheerdersoverleg afvalwaterketen voor peri-odieke afstemming van operationele zaken in de waterketen.

Kenmerkend voor de ontwikkeling van bovenstaande ketenactiviteiten in de afgelopen jaren is de toename van het integrale karakter van de samenwerkingsacti-viteiten. Naast doelmatigheid blijkt aandacht voor de leefomgeving en de kwetsbare Twentse watersyste-

men voor de Twentse ketenbeheerders de manier om de dienstverlening waardevoller te maken. De initiatiefnemers koesteren deze ontwikkeling.

Integrale aanpak afvalwatersysteem Ootmarsum

In het afvalwatersysteem behorende bij de rioolwaterzuivering (rwzi) Ootmarsum is door de gemeente Dinkelland en het Waterschap Regge en Dinkel een optimalisatiestudie uitgevoerd om het maatschappelijke investeringsniveau te reduceren. Door uitbreiding van de capaciteit van een tweetal gemeentelijke randvoorzieningen in het afvalwa-tersysteem van Ootmarsum bleek het mogelijk om op de zuiveringsinstallatie een investering in extra hydraulische capaciteit achterwege te laten. Afspraken over verdeling van de investe-ringskosten zijn door gemeente en waterschap in 2006 vastgelegd in het eerste Afvalwaterakkoord van Twente. Mede door deze afspraken over de hydraulische capaciteit kon de rwzi Ootmarsum bij renovatie ingericht worden als een hybride mem-braan bioreactor met zandfilter en ecologische activeringszone.

De integrale aanpak van het afvalwatersysteem Ootmarsum heeft geresulteerd in een doelmatig-heidsverbetering en bijgedragen aan een betere kwaliteit van onze leefomgeving. Daarmee is het vanuit meerdere invalshoeken een waardevolle aanpak geweest.

4 De afspraken

Vier speerpunten

Het Twents Kansenboek ketenoptimalisatie bestaat uit 18 kansenbladen met een locale focus. Echter, diverse kansen worden op meerdere kansenbladen genoemd. Dit maakt het mogelijk voor Twente een viertal speerpunten te benoemen, waarmee de afvalwaterketendienst waardevoller kan worden gemaakt voor de afnemers van deze diensten; de bewoners en bedrijven in Twente.

De vier speerpunten betreffen het gezamenlijk;

Benutten van kennis en kunde De minder grote Twentse gemeenten signaleren

capaciteits- en kennisknelpunten om de beleids-matige ontwikkelingen in het afvalwaterketen-beheer te vertalen naar het dagelijks beheer. Delen van kennis en kunde tussen gemeenten onderling en gemeenten/waterschap kan de knelpunten op heffen. Op operationeel niveau wordt door alle ketenbeheerders onderkend dat versterking van de operationele samenwerking (gemalenbeheer) kan bijdragen aan verbetering van de dienstverlening en het functioneren van systemen.

Invullen waterloket en benaderen bewoners en bedrijven

De waterloketfunctie zal bij de gemeenten komen te liggen. Achter het loket dient echter afstemming plaats te vinden tussen beheerders van de afvalwaterketen over behandeling van de vragen en opmerking die via het loket binnenko-men. Met een goede gezamenlijke invulling van de organisatie achter het gemeentelijke water-loket kan de dienstverlening naar burgers en bedrijven een impuls krijgen.

Gezamenlijk optrekken naar bewoners en bedrijven om, het afkoppelen van verharde oppervlakken op privaat terrein te stimuleren, bewustwording met betrekking tot duurzame bouwmaterialen te stimuleren of de effectue-ring van de nieuwe wet algemene bepalingen omgevingsrecht (wabo) te bespoedigen, wordt kansrijk geacht.

Implementeren innovaties Daar waar complexe inzamel- en transportsyste-

men in de afvalwaterketen aanwezig zijn zien de beheerders optimalisatiekansen op het gebied van meten, regelen en sturen. Door inzet van Real Time Control systemen liggen er kansen om het aanwezige afvalwatersysteem optimaal te benutten. Andere innovaties die kansen bieden om nu en in de toekomst een waardevolle afval-waterketendienst te verlenen betreffen energe-tische optimalisaties en de implementatie van gescheiden sanitatie. Qua energetische opti-malisatie wordt veelvuldig het benutten van de warmte van het afvalwatersysteem genoemd. Qua gescheiden sanitatie wordt het winnen van waardevolle producten (fosfaat/struviet) als kansrijke ontwikkeling gezien.

Verbinden van watersysteem en keten Het integrale karkater van de Twentse ketensa-

menwerking resulteert op diverse kansenbladen in locatiespecifieke mogelijkheden om water-systeem, ruimtelijke ontwikkeling en ketenpro-jecten met elkaar te verbinden. Uitwerking van deze integrale kansen leidt tot een beter functi-oneren van watersysteem of afvalwaterketen, of een hogere belevingswaarde of meer efficiency door werk-met-werk te maken.

Met ondertekening van het Twents AfvalwaterAKkoord (TAAK) willen de initiatiefnemers de samenwerkings-activiteiten in de Twentse afvalwaterketen intensiveren.

Initiatiefnemers spreken daartoe af zich in te zetten om:

de in het Twents Kansenboek Ketenoptimalisatie benoemde kansen tot 2015 nader uit te werken,

de daarvoor benodigde mensen en middelen beschikbaar te stellen,

het daarvoor benodigde kennisniveau inzake het functioneren van de afvalwaterketen te bereiken,

de daarvoor benodigde duidelijkheid over verant-woordelijkheden in de afvalwaterketen te bieden,

het Twents AfvalwaterAKkoord te beschouwen als een paraplu-akkoord dat geen enkele andere bestuurlijke afspraak inzake de afvalwaterketen nietig verklaart, tenzij partijen anders overeenko-men,

bestuurlijke afspraken die voortvloeien uit nadere uitwerking van benoemde kansen op daartoe geëi-gende wijze vast te leggen,

de meest kosteneffectieve kansen te benoemen en voor te dragen voor uitvoering.

5 Voortgangsbewaking 6 Communicatie

Wat opvalt in voorgaande opsomming is het ont-breken van de afstemming van reguliere investe-ringen in de waterketen. Dit leidt tot de terechte conclusie dat afstemming van investeringen in de afvalwaterketen in Twente al onderdeel is gewor-den van de reguliere werkprocessen van de afval-waterketenbeheerders.

In communicatieuitingen noemen de initiatiefne-mers dit akkoord: het Twents AfvalwaterAkkoord, oftwel ‘de TAAK’.

In enquetes en monitoringsprogramma’s geven de initiatiefnemers de inventarisatie van de optimali-satiekansen de status van een Optimalisatiestudie AfvalwaterSysteem (OAS).

In enquetes en monitoringsprogramma’s beschou-wen de initiatiefnemers het Twents AfvalwaterAK-koord als een regulier afvalwaterakkoord.

De initiatiefnemers dragen actief de goede voor-beelden van de ontwikkeling naar een meer duur-zame waterketen uit naar bewoners en bedrijven via de eigen communicatiekanalen.

De initiatiefnemers zorgen voor het bestuurlijk agenderen van het convenant tijdens de werkbe-zoeken van hogere overheden aan ketenpartijen in de regio.

Initiatiefnemers zullen de voortgang van de afspraken in dit akkoord agenderen voor de periodieke ambte-lijke en bestuurlijke overleggen tussen gemeente en waterschap. Dit resulteert in een dynamisch projec-tenoverzicht voor heel Twente. Andere monitorings-systemen zullen op lokaal dan wel regionaal niveau niet worden ingericht.

De realisatie van de doelmatigheidsverbetering als genoemd in het Bestuursakkoord waterketen 2007 zal zichtbaar worden in de monitoring zoals het Rijk deze initieert in het kader van de periodieke ministe-riele rapportages over dit onderwerp aan de Tweede Kamer.

In 2012 organiseert het waterschap als regionale ketenbeheerder een bestuurlijke evaluatiebijeen-komst.