September 2012 | Jaargang 41 | Nr 9

Gescheiden sanitatie

Verticale infiltratie

Duurzame tramremise

Thema:

Duurzaam watermanagement

JAA

RGA

NG

41 NR

. 9 TVV

L MA

GA

ZINE sEpTEM

bER 2012

my-ecodesign.nl

Shaping The FutureNieuwe EU Ecodesign richtlijn

Schrijf je nu in voor de gratis training of kijk online: my-ecodesign.nl

-20% CO2-uitstoot

-20%Energieverbruik

+20%Duurzame energie

De Premium-wandunit (2,2 – 5,8 kW) biedt een combinatie van hoogste energie-effi ciëntie met onberispelijk design.

De Europese Unie heeft ambitieuze doelen gesteld met betrekking tot klimaatbescherming. De CO2-uitstoot en het energieverbruik moeten tot het jaar 2020 met 20% verminderd worden.

Vanaf 1 januari 2013 verandert het volgende voor warmtepomp systemen tot 12 kW koelvermogen:+ seizoensgebonden aanduiding van de effi ciëntie

voor koeling en verwarming+ hoge minimale effi ciëntiewaarden en nieuwe

effi ciëntieklassen A+ tot A++++ invoering van bovengrenzen voor het geluidsniveau

Klimaattechniek is een vertrouwd onderdeel van onze alledaagse praktijk geworden. De eisen aan energie-effi ciëntie van de producten neemt toe, net als de verantwoordelijkheid van de fabrikant. Mitsubishi Electric voldoet nu al, dankzij haar vernieuwende klimaattechniek, aan de verhoogde minimumeisen van de ecodesign-richtlijn die gelden vanaf 2017 en 2019. De nieuwe ErP-richtlijn is geldig vanaf 1 januari 2013.

ErP adverentie A4.indd 1 05-09-12 11:52TM0912_cover.indd 1 7-9-2012 11:28:56

3

Inhoudsopgave

TVVL MAGAZINE

REVIEWED: Artikelen in TVVL Magazine zijn beoordeeld ‘door redactieraadleden’. De uniforme ‘peer review’ waarborgt de onafhankelijke en kwalitatieve positie van TVVL Magazine in het vakgebied. Een handleiding voor auteurs en beoordelingsformulier voor de redactieraadleden (‘peer reviewers’) zijn verkrijgbaar bij het redactie-adres.

44

40

26

Project: revIus Lyceum

WIjk bIj DuursteDe

IntervIeW: ADvIseur

rogIer sterk

vertIcALe InfILtrAtIe

verzorgIng, AfvALverWerkIng en WAterzuI-

verIng

N. (Nico) Wortel 6

goeD beheer Is meer DAn het hALve WerkJ. (Jan) Berend Zweerts 10

hygIëne- en LegIoneLLAbeheersIng met

WAtermAnAgement

M. (Michel) Hollemans 12

toonbeeLD vAn DuurzAAmheID

Ing. O. (Oscar) Nuijten, J.H. (Jan Hendrik) Loman, H. (Hans) van den

Torren, G. (Ger) Hagendoorn 16

gescheIDen sAnItAtIe In De PrAktIjk

B. (Barry) Kooistra 22

vertIcALe InfILtrAtIe oP PArtIcuLIer terreIn

Ir. E.C. Hartman 26

DuurzAAm DecentrAAL WAtermAnAgement

Drs. W. (Wietse) Buma 30

September 2012

eDItorIAL 5ActueeL 35uItgeLIcht 39 IntervIeW 40ProjectbeschrIjvIng 44regeLgevIng 49InternAtIonAAL 51 nIeuWs 53summAry 57voorbeschouWIng 57AgenDA 58

TVVL Magazine is het officiele orgaan van TVVL Platform voor Mens en Techniek. De vereniging, opgericht op 26 mei 1959, heeft tot doel de bevordering van wetenschap en techniek op gebied van installaties in gebouwen en vergelijkbare objecten. Als lid kunnen toetreden personen, werkzaam (geweest) in dit vakgebied, van wie mag worden verwacht, dat zij op grond van kennis en kunde een bijdrage kunnen leveren aan de doelstelling van de vereniging. Het abonnement op TVVL Magazine is voor leden en begunstigers van TVVL gratis. De contributie voor leden bedraagt € 113,- per jaar. Informatie over de bijdrage van begunstigers wordt op aanvraag verstrekt.

RedactieRaad: drs.ir. P.M.d. (Martijn) Kruijsse (voorzitter)Mw. dr. L.c.M. (Laure) itardH. (Henk) LodderG.J. (Geert) LugtMw. drs. c. (carina) Muldering. O.W.W. (Oscar) NuijtenR. (Roel) theunissenMw. drs.ir. i. (ineke) thieraufing. J. (Jaap) Veermaning. R (Rienk) Vissering. F.J. (Frank) Stouthart (eindredacteur)

Redactie: drs.ir. P.M.d. (Martijn) Kruijsse (voorzitter)R. (Roel) theunissenMw. drs. c. (carina) Muldering. F.J. (Frank) Stouthart (eindredacteur)

Redactie-adReS: tVVL: de Mulderij 12, 3831 NV LeusdenPostbus 311, 3830 aJ Leusdentelefoon redactie (033) 434 57 50Fax redactie (033) 432 15 81 email c.mulder@tvvl.nl

UitGaVe: Merlijn Media BVZuidkade 173, 2741 JJ Waddinxveen Postbus 275, 2740 aG Waddinxveentelefoon (0182) 631717 email info@merlijnmedia.nlwww.merlijnmedia.nl

SecRetaRiaat:email info@merlijnmedia.nl

aBONNeMeNteN: Merlijn Media BVPostbus 275, 2740 aG Waddinxveentelefoon (0182) 631717email info@merlijnmedia.nl Benelux € 109,- Buitenland € 212,- Studenten € 87,- Losse nummers € 18,- extra bewijsexemplaren € 13,-

Het abonnement wordt geacht gecon-tinueerd te zijn, tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk wordt opgezegd.

adVeRteNtie-exPLOitatie: Merlijn Media BV Ruud Struijk telefoon (0182) 631717 email r.struijk@merlijnmedia.nl

PRePReSS: Yolanda van der Neut

dRUK: ten Brink, Meppel

iSSN 0165-5523

© tVVL, 2012

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. alle daar in vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. de auteurs kunnen echter geen verantwoordelijk-heid aanvaarden voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

TM0912_inhoud.indd 3 7-9-2012 13:33:18

editorial

4 TVVL Magazine | 09 | 2012 EDITORIAL

O. (Oscar) Nuijten, Redactieraad en ISSO

Duurzaam WatermanagementOns drinkwater is in gevaar. Het schoon houden van het grond-

water wordt steeds duurder, waardoor de betaalbaarheid van

het water uit de kraan in het geding raakt. Daarvoor waarschuwt

Vewin, de Vereniging van waterbedrijven in Nederland. Volgens

Vewin wordt het steeds drukker in de grond, waarbij de kans op

schade aan wingebieden en leidingen groeit. Nederland heeft nu

nog het beste drinkwater ter wereld, maar voor hoelang nog?

Steeds meer bedrijven uit de bouw-, telecom- en olie- en gas-

industrie boren, graven en gebruiken zelfs chemicaliën in de

ondergrond. Hierdoor wordt het steeds lastiger om die top-

prestatie te handhaven. Goede resultaten beginnen immers

met een goede voorbereiding; zo ook op het gebied van top-

sport. Je lichaam kan wel 50 tot 60 dagen zonder vast voedsel,

maar zonder water red je het niet lang. Door sporten raakt je

lichaam water kwijt, dat moet worden aangevuld voor op-

timale prestaties. De vochthuishouding moet in balans zijn.

Je ziet prestatievermindering vanaf 1 á 2% vochtverlies. Een

topsporter traint iedere dag, dus dan is het essentieel om de

vochtbalans goed te houden. Water is de basis, want water

is extreem belangrijk. H. (Henk) Lodder, Redactieraad en Deerns Raadgevende ingenieurs bv

TM0912_editorial.indd 4 6-9-2012 13:14:10

Postbus 899, 5000 AW Tilburg - Hectorstraat 23, 5047 RE Tilburg - Tel: 013 5839440 - Fax: 013 5358315 - E-mail: info@ecotilburg.com

Tijdelijk of semi permanent

behoefte aan extra warmte

en/of energie?

Uw bron van informatie bij

het kopen of huren van

ketelinstallaties voor stoom,

warm en heet water.

Verhuur• warmwaterketels tot 8 MW• heetwaterketels tot 12 MW• automatische expansie-inrichtingen• stoomketelunits tot 28 barg

van 400 kg/hr tot 16.000 kg/st• ontgassers, voedingswatertanks,

ontharders• olietanks 3, 5, 10 en 20m3

• in container, buitenopstelling of romneyloodsen

Services• 24 uurs storingsdienst• leidingwerkmontage• onderhoud • engineering

Milieuzorg• Low-NOx installaties• geluidsbesparende omhuizingen• CE normering

www.ecotilburg.com

5TVVL Magazine | 09 | 2012 EDITORIAL

We moeten dus zuinig zijn op ons water en het niet onnodig verspil-len. Het gebruiken van ons kwalitatief zeer goede drinkwater voor het verdunnen en afvoeren van afval is eigenlijk absurd. Hemelwater is geen afvalwater, want het heeft een kwaliteit die goed bruikbaar is voor tuinir-rigatie, auto’s wassen en het wegspoelen van fecaliën en urine. Urine kan zelfs geconcentreerd worden afgevoerd en opgevangen, waarna het nuttig gebruikt kan worden en niet onnodig onze rioolwaterzuiverings-installatie belast. Voor het afvoeren van hemelwater via het riool is een gigantisch buizenstelstelsel met rioolpompinstallaties nodig. Wordt het geloosd op een gemengd riool dan vormt dit schone hemelwater een onnodige belasting van de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Infiltratie in de bodem, ook binnen de perceelgrens, neemt gelukkig hand over hand toe. Steeds meer gemeenten stellen dit verplicht. De technieken daar-voor ontwikkelen zich, zoals mooi is beschreven in ISSO-publicatie 70.1 ‘Omgaan met hemelwater binnen de perceelgrens’. We zien steeds meer ‘duurzame projecten’ waarin naast warmte- en koudeopslag in de bodem en laag temperatuurverwarming ook zonne-boilerinstallaties, waterbesparing, benutting van hemelwater, herge-bruik van water en gescheiden sanitatie worden toegepast. Dit wordt mede veroorzaakt door de eisen in de duurzaamheidscertificeringsrege-lingen, zoals Breeam en de wensen van landelijke en lokale overheden.

PRAKTIJKMaar gaat dit allemaal goed? Waar zitten de valkuilen? Wat zijn de gebruikerservaringen? Zijn deze duurzame systemen op zichzelf wel duurzaam of worden ze naar verloop van tijd weer vervangen door de vertrouwde conventionele systemen? In dit themanummer wordt een aantal projecten beschreven waarin duurzaam watermanagement in verschillende vormen wordt toegepast, zoals bij de meest duurzame tramremise van Europa in Rotterdam, het prachtige gebouw X van Hogeschool Windesheim in Zwolle, de Floriade in Venlo en een woonwijk in Luttenberg. Daarbij worden niet alleen de goede bedoelingen van de opdrachtgever en de ontwerper belicht, maar

ook de ervaringen van de gebruikers en de mensen die met het beheer en onderhoud aan de slag moeten. Naast deze projectervaringen treft u verder artikelen aan over een uitgebalanceerd decentraal regenwatersysteem in het gemeentehuis van Tytsjerksteradiel dat kansen biedt voor de installatiebranche, over een intelligent watermanagementsysteem dat een compromis heeft gevonden tussen het conflict van drinkwaterbesparing en -kwaliteit, over opgedane resultaten met het Pharmafilter-concept bij het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft en over de laatste ontwikkelingen en goed beheer bij de toepassing van koper-zilverionisatiesystemen bij drinkwa-terinstallaties en koeltorens.Ten slotte laat adviseur Rogier Sterk van onderzoeks- en adviesbureau Aqua Terre Nova in het interview zijn licht schijnen op de ‘gesloten waterketen’ in de glastuinbouw. Ieder jaar kampen telers met een tekort aan gietwater, waarbij de nu toegepaste oplossingen op de lange termijn ongunstig uitpakken voor het milieu. Aqua Terra Nova ontwikkelde daarom een duurzaam alternatief en misschien is dit concept ook recht-streeks te kopiëren naar de woningbouw en utiliteit, of toch niet?In de projectbeschrijving van de nieuwbouw van het Revius Lyceum in Wijk bij Duurstede laat Thomas Rau van architectenbureau Rau uit Amsterdam zijn ideeën over duurzaam bouwen zien en de uitvoering die hij daaraan geeft.

UITVOERINGKortom, met dit themanummer is getracht om diverse ontwikkelin-gen op het gebied van duurzaam watermanagement nader onder de aandacht van te brengen. Rest ons alle auteurs te bedanken voor hun bereidwillige medewerking. Het vereist een enorme inspanning om deze duurzame technieken mooi samengevat te beschrijven voor u als zeer geïnteresseerde en veeleisende lezer van TVVL Magazine. Het is verder aan u om deze informatie om te zetten in kennis en uitvoering, en er daadwerkelijk wat mee te doen.Veel leesplezier!

TM0912_editorial.indd 5 6-9-2012 13:14:17

6 TVVL Magazine | 09 | 2012 SANITAIRE TECHNIEK

Het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft is het eerste ziekenhuis dat werkt

met Pharmafilter, een totaalconcept voor verzorging, afvalverwerking en

waterzuivering. Het dagelijkse afval en specifiek ziekenhuisafval worden in de

vermaler Tonto® gedeponeerd, die is aangesloten op het interne riool. Samen met

het afvalwater van toiletten, douches, wastafels en andere bronnen wordt het

vermalen afval via de bestaande interne riolering afgevoerd naar de installatie

op het terrein van het ziekenhuis. Deze installatie zet het conventionele afval en

de bioplastics door vergisting om in biogas en zuivert het niet vergiste afval van

bacteriën en virussen. Het afvalwater wordt volledig gezuiverd en ontdaan van

medicijnresten en andere milieu verstorende stoffen. Het gezuiverde water is te

gebruiken als proceswater.

Verzorging, afvalverwerking en waterzuivering

N. (Nico) Wortel, Pharmafilter

Pharmafilter werd in Delft op 11 april 2012 officieel in gebruik genomen door de Prins van Oranje, Willem Alexander. Het volgende systeem zal worden geïnstalleerd bij het ziekenhuis ZorgSaam Terneuzen in Zeeuws Vlaanderen.

BEDPANNEN EN URINALENHet systeem heeft voor de patiënt verschil-lende voordelen. De kans op besmetting door virussen wordt veel kleiner. Ook de onaange-name geuren die afval met zich meebrengt, vooral in het weekend, behoren tot het verleden.De bedpan Olla en urinaal Botta zijn van (bio-logische) kunststof en worden door de patiënt gewaardeerd. De nieuwe bedpan zit beter en heeft niet het nadeel van de stalen bedpan, die vaak koud aanvoelt. De nieuwe urinaal heeft voor de patiënt het voordeel dat men hierom niet hoeft te vragen en dat de soms onaange-name geur verdwijnt door de afsluiting van de

eenmalig te gebruiken urinaal.De kunststof bedpannen en urinalen zorgen ervoor dat protocollen, zoals het handen wassen, worden vereenvoudigd. Dit minimali-seert niet alleen de kans op besmetting, maar vermindert ook de gevoeligheid van handen die ontstaat door het regelmatige wassen. Per 200 bedden kunnen deze producten jaarlijks ongeveer 44.000 protocolaire desinfecties van de handen overbodig maken.Ter voorkoming van kruisbesmetting thuis en vervuiling van het toiletwater met medicijn-resten die via de riolering gedeeltelijk in het milieu terecht komen, wordt er een bedpan voor thuis ontwikkeld, Olla on the Move. Deze kan na gebruik bij het ziekenhuis worden ingeleverd.

VERMALERTwee principes in het concept reduceren het aantal contacten met besmet afval: eenmalig te gebruiken wegwerpproducten en het afval

dat decentraal wordt vermalen en afgevoerd. Het afval hoeft niet meer te worden gesor-teerd, op karren te worden gestapeld of als specifiek ziekenhuisafval te worden afgevoerd. De vermaler ‘Tonto’ verwerkt al het afval; er zijn er geen transporten en liftbewegingen voor het vervoer van afval. Dit bespaart tijd van de logistiek medewerker en verlaagt het aantal contactmomenten met besmet afval. De ver-maler zorgt ervoor dat het rustiger wordt op gangen en in liften. De enige afvalstromen die overblijven zijn papier, glas en klein chemisch afval, zoals batterijen.De vermaler is veilig en hygiënisch in gebruik en hoeft niet met de handen te worden bediend. Nadat het afval is gedeponeerd, wordt met het indrukken van het pedaal de klep gesloten en wordt het afval in een volgend gesloten compartiment vermalen. De Tonto wordt na het vermalen gedesinfecteerd en gearomatiseerd.De vermaler is aangesloten op de bestaande

Totaalconcept voor Delfts ziekenhuis

TM0912_vanderlinde_2108b.indd 6 7-9-2012 13:38:13

7TVVL Magazine | 09 | 2012 SANITAIRE TECHNIEK

interne riolering van het ziekenhuis. Het transport van afval door de interne riolering verloopt probleemloos, mits de riolering voldoet aan de bouwnorm.

POMPPUTDe resultaten in het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft tonen aan dat Pharmafilter eenvoudig in oudere gebouwen kan worden geïnstalleerd. Buiten het ziekenhuis kan het riool worden omgelegd als de installatie op een andere plek komt te staan dan waar de centrale aansluiting op het rioolstelsel gevestigd is. Waar mogelijk wordt het omgelegd met vrijverval riolering. Mocht dit qua hoogteverschillen/afstand niet mogelijk zijn, dan zal een pompput worden geïnstalleerd. Deze speciaal ontwikkelde pompput is in staat om het afvalwater van het ziekenhuis samen met het vermaalde afval met persdrukleiding naar de ontvangstput van de installatie te leiden. De toevoer naar het gemeentelijke riool gebeurt via een bypass en is bij calamiteiten inzetbaar.Bij Reinier de Graaf Gasthuis werd in de proefperiode 2011-2012 gemiddeld dagelijks 1.484 kg vast met water opgemengd afval verwerkt. Hiervan is ongeveer 44 kg specifiek ziekenhuisafval.

OMGEZET IN BIOGASHet organische afval, inclusief feces en de producten van bioplastics, wordt vrijwel vol-ledig omgezet in biogas. Een WKK zet dit om in warmte en energie, dat wordt gebruikt voor de energie- en warmtebehoefte van de installatie. Het vergistingsproces duurt gemiddeld 30 dagen bij een temperatuur van 60oC. De slib-kwaliteit in de membraan bioreactor en andere slibtanks wordt gemonitord met sensoren. Elke 10 seconden worden pH, temperatuur, dicht-heid, ammonium en zuurstofgehalte gemeten. Het afval dat niet wordt vergist, wordt door dit proces wel ontdaan van voor de mens schade-lijke virussen en bacteriën. Het conventionele afval wordt na deze ontsmetting opgeslagen in de opslagtank, alvorens het wordt afgevoerd naar een verbrandingsoven. Hierin wordt dit residu als brandstof gebruikt voor het opwek-ken van energie. De eenmalig te gebruiken pro-ducten zijn biologisch afbreekbaar en gemaakt van restproducten, zoals aardappelschillen. Voor het verwijderen van humane virussen en bacteriën krijgen het vermalen afval en het afvalwater een gescheiden behandeling. Het vaste afval krijgt drie behandelingen, het water vier behandelingen.

DECONTAMINATIEDe eerste decontaminatiestap van het ver-malen vaste afval vindt plaats in de vergister. Dertig dagen lang wordt het afval vergist bij

een temperatuur van 60oC. De tweede decon-taminatiestap is het verhitten van het residu

dat niet is vergist. Bij een temperatuur van 100oC wordt het residu voor een periode van

Pharma�lter

Micro verontreinigingen Research Fase 2research facility

!"!#$

!"#$

#$

#!$

#!!$

#!!!$

%&'()*

+,-'.

/$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

-%)0%+%&/1'./$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

-2%)'(3

)*+,-'.

/$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

-*4/'./$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

-,-2*

5*65%

+'7/$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

7'-2*

5/.%-$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

8/+90)*&'2$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

'0:1)*5/.$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

2'7*-%'./$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

+/(*1)*2*2$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

.%1)*;/.$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

6*(%2*2$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

6:25%+/(3*;%&*2$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

()'+/(3*1)'+

$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

!"#$%#&'()%*+#*,

+$'"-'(,./+&%'*

0%1+$+2#%#*+#*(34(/5(&%'*

</)'/6#$

</)'/6=$

</)'/6>$

Opstelling Pharmafilter

De vermaler

Meetresultaten medicijnen in het afvalwater

TM0912_vanderlinde_2108b.indd 7 7-9-2012 13:38:20

8 TVVL Magazine | 09 | 2012 SANITAIRE TECHNIEK

30 tot 60 minuten verhit en worden eventuele resterende schadelijke micro-organismen gedood. Bij de laatste stap worden de laatste bacteriën gedood door het in contact te brengen met ozon. Ozon wordt toegepast bij de waterzuivering. Hierbij ontstaat een rest aan ozon dat nuttig wordt toegepast voor de decontaminatie van het afval. Na deze behan-deling is het residu schoon genoeg.De eerste stap in de waterzuivering is de bioreactor waarin organische (zuurstofgebrui-kende) stoffen, zware metalen, nitrogenen en fosfaten door actief slib vergaand worden opgenomen. In de volgende stap neemt het membraam de virussen en bacteriën voor zijn rekening. Deze poreuze rietjes laten alleen het biologisch gezuiverde water passeren. De derde stap in de waterzuivering is de behande-ling met meervoudige oxidatie. De opgeloste verontreinigingen inclusief medicatie worden letterlijk verbrand. Ten slotte wordt het water behandeld met actief kool. De laatste sporen van medicijnen, röntgencontrastmiddel en hormoonverstorende stoffen worden gead-sorbeerd.

MICROVERONTREINIGINGENVolgens onderzoek van Stowa zijn ziekenhui-zen in Nederland voor 20 tot 47% verant-woordelijk voor medicijnresten en andere microverontreinigingen in het afvalwater waarbij een deel niet in de conventionele afval-waterzuivering kan worden verwijderd en zo in oppervlaktewater terecht komt. Uit onderzoek bij het Reinier de Graaf Ziekenhuis blijkt dat genoemde microveront-reinigingen in de installatie worden geëlimi-neerd. Van de circa 100 gemeten medicijnen zijn na het doorlopen van de zuivering geen sporen meer waarneembaar (alle metingen geven een uitslag beneden de detectielimiet). Ditzelfde geldt voor de gemeten hormoon-verstoorders, röntgencontrastmiddelen, brandvertragers en dergelijke.Cytostatica, voorgeschreven bij de behande-ling van kanker, is een van de meest agres-sieve medicijnen die in het afvalwater terecht komen en op de rioolwater zuiveringsinstalla-tie van de waterschappen die niet zijn ingericht voor de verwijdering ervan. Medicijnresten in het water brengen schade toe aan de

natuur. Wetenschappelijk is aangetoond dat in de aquatische wereld vissen muteren qua geslacht. Overheden hebben steeds meer aan-dacht voor dit probleem. Hormoonverstoring zorgt voor afwijkingen bij amfibieën, vissen, vogels, zoogdieren en mensen. Deze afwij-kingen, zoals veranderde sexe-ratio’s bij het nageslacht, afwijkende geslachtsorganen, vervrouwelijking, steriliteit, borst- en prostaat-kanker, worden in verband gebracht met (an)organische microverontreinigingen. De instal-latie breekt deze stoffen af door de behande-ling met ozon en actief kool.

TERUGVERDIENTIJDHet systeem verdient zich in een middelgroot ziekenhuis binnen 5 tot 7 jaar terug. Dit is te danken aan besparing op de kosten van keukenafval, restafval en specifiek ziekenhuis afval, vervallen van de waterschapsheffing, besparing op drinkwater en opwarming van water voor bedpanspoelers (per 200 bedden wordt ongeveer 550.000 liter heet water per jaar bespaard), de kosten van infecties en kruis-besmettingen en besparing op de logistiek.

Klein van formaat - groot in prestaties.Met de Ama-Drainer-Box Mini presenteert KSB een nieuwe vuilwater-

opvoerinstallatie die een klein formaat combineert met opvallende pres-

taties. Deze nieuwe generatie heeft een modern, driehoekvormig ontwerp

en een geringe inbouwhoogte. De compacte installatie is dan ook fraai en

hygiënisch onder wastafels weg te werken. Zelfs onaangename luchtjes

behoren met de Ama-Drainer-Box Mini tot het verleden: een duurzaam

en vochtbestendig actief-koolstoffilter met overloopbeveiliging zorgt

ervoor dat het verzamelreservoir voortdurend effectief wordt belucht. En

met de krachtige, onderhoudsvrije dompelpomp Ama-Drainer N 301 SE

is een betrouwbaar, storingvrij bedrijf gegarandeerd. Een geïntegreerde

terugslagklep voorkomt bovendien dat de persleiding na het uitschakelen

van de installatie leegloopt. Ama-Drainer-Box Mini: klein van formaat –

groot in prestaties.

KSB Nederland B.V. - www.ksb.nl - infonl@ksb.com

1203

99

Pompen ■ Afsluiters ■ Systemen

taGGle.nl - 781294

Bezoek ons op de

Energie 2012Standnummer: 05.B082

TM0912_vanderlinde_2108b.indd 8 7-9-2012 13:38:20

Voordelen X CUBE

■ Hoge energie ef ciency

■ Optimale hygiëne

■ Uitstekende thermische isolatie

■ Innovatieve constructie

■ Extreme stabiliteit

■ Vrij con gureerbaar

■ Vertrouwde Duitse TROX kwaliteit

www.trox.nl

TROX Nederland B.V.Postbus 2254200 AE Gorinchem

De nieuwe maatstaf!

RZ_Anzeige_X_Cube_Airport_A4_NL.indd 1 23.07.12 16:04TM0912_09.indd 4 6-9-2012 13:18:33

10 TVVL Magazine | 09 | 2012 LEGIONELLA

Sinds de eerste koper-zilverionisatiesystemen de verplichte toelating van het Ctgb

ontvingen in februari 2010, heeft de markt deze legionellapreventieapparatuur

omarmd. De effectiviteit is geprezen: daar waar thermisch beheer en fysische

technieken onvoldoende bescherming bieden tegen legionellagroei, creëren koper-

zilverionisatiesystemen legionellavrije drinkwaterinstallaties en koeltorens. Toch is

het belangrijk een kanttekening te plaatsen, want zonder goed beheer deugt geen

enkel systeem.

Goed beheer is meer dan het halve werk

J. ( Jan Berend) Zweerts, Ateca watercare and service

Met de invoering van het Drinkwaterbesluit in juli 2011 zijn de koper-zilverionisatiesystemen onderdeel van de legionellabeheerstechnieken geworden. De markt liep daar al enigszins op vooruit. In het begin moesten de leveranciers de techniek zwaar pushen. Echter, sinds een jaar of twee is er vanuit de markt een steeds sterkere vraag ontstaan naar deze systemen.Koper-zilverionisatie mag worden ingezet na een legionella-overschrijding van 100 kolonie-vormende eenheden per liter bij locaties die vallen onder prioritaire instellingen. Volgens de toelating van het Ctgb mag een koper-zilverionisatiesysteem namelijk niet preventief ingezet worden. Voor het verschijnen van het Drinkwaterbesluit werd de inzet van een koper-zilverionisatiesysteem gehouden aan de zogenoemde VROM-ladder. Deze ladder zou herschreven worden in Artikel 9 van de Regeling legionellapreventie in drinkwater en warm tapwater. Maar dit artikel heeft het Ministerie van I&M bij nader inzien niet ingevuld.

NIEUWE UITDAGINGIn een groot ziekenhuis in Nederland is een patiënt overleden aan de gevolgen van legionellabesmetting. Vanwege zijn bedgebon-den toestand had de patiënt dat onmogelijk

kunnen oplopen door een aerosol tappunt.Nader onderzoek leerde dat de patiënt zich verslikt had in een glas kraanwater, waardoor drinkwater in de longen terecht was gekomen. Dit water had een verhoogde concentratie legionellabacteriën met de infectie als gevolg. Ouderen met gezondheidsproblemen, mensen met een degenererende spier- of zenuwziekte, zoals de ziekte van Parkinson of Alzheimer, hebben vaak problemen met slikken. Logopedisten kunnen helpen het slikken te verbeteren of stabiel te houden. Ingrid de Jong, als logopedist werkzaam in verschillende ver-pleeghuizen, reageerde geschrokken toen ze dit verhaal vernam. Veel van haar patiënten en cliënten verslikken zich in het eten en drinken dat ze innemen. “Als een patiënt van mij zich verslikt in water, dan zou het water tot in de longen kunnen komen”, zegt ze.Longontsteking is bij mensen die lijden aan de ziekte van Parkinson een van de voornaamste doodsoorzaken. Er zijn geen onderzoeken bekend die mogelijk verband aantonen met de legionellabacterie, maar de relatie verslikken, longontsteking en legionellabacterie zet wel aan tot verder nadenken en tot het nemen van actie. Het tragische bovengenoemde voorval laat zien dat extra aandacht voor alleen aero-solvormende tappunten niet genoeg is. Vooral

in zorginstellingen heeft legionellapreventie er een nieuwe uitdaging bij.

KWALITEIT DRINKWATERElke drinkwaterinstallatie is anders. Men heeft met zoveel verschillende parameters te maken: kwaliteit van het drinkwater, het materiaal van de waterleiding, mate en verspreiding van de besmetting en de biofilm, de omgevingstem-peratuur, het waterverbruik of de spoeldisci-pline op een tappunt, etc. Voor thermisch en fysisch beheer spelen al deze factoren mee in de ‘legionellaroulette’: telkens is het weer een verrassing waar en hoeveel de legionella-overschrijding op een tappunt zal zijn. Voor koper-zilverionisatie spelen minder facto-ren een rol. Het materiaal van de leiding, de biofilm en het waterverbruik op een tappunt oefenen de meeste invloed uit op de effec-tiviteit. De ervaring van Ateca, leverancier van koper-zilverionisatiesystemen, leert dat koperen leidingen gemakkelijker legionellavrij zijn te krijgen dan kunststof leidingen, hoewel hier geen diepgaand onderzoek naar is gedaan. De biofilm, een belangrijke broed- en schuil-plaats voor bacteriën, wordt door het koper en met name het zilver aangepakt. De hoeveel-heid biofilm in een leiding bepaalt de snelheid van eliminatie. Besmette tappunten dienen

TM0912_zweerts_2108c.indd 10 4-9-2012 14:43:26

TVVL Magazine | 09 | 2012 LEGIONELLA

regelmatig gespoeld te worden om de vrijgeko-men bacteriën af te voeren en nieuw koper en zilver aan te voeren. Niet besmette tappunten krijgen bij normaal gebruik voldoende bescher-ming. De groep tappunten die niet wekelijks gebruikt wordt, dient volgens de wet toch wekelijks gespoeld te worden. Overigens zien we dat de kwaliteit van het drinkwater een rol speelt in het binnenkrijgen van de legionellabacterie. Sommige pompsta-tions van waterleidingbedrijven zijn oververte-genwoordigd in ons klantenbestand.

CERTIFICERINGAlle legionellapreventie-apparatuur moet voldoen aan de daarvoor bestemde BRL K14010. Het KIWA-productcertificaat is het enige bewijs dat hieraan is voldaan. Deze BRL toetst de werking van het systeem, zorgt ervoor dat alle gebruikte materialen met drinkwater in contact mogen komen en dat het beheer op een betrouwbare en controleer-bare manier is ingeregeld. Systemen met het verplichte KIWA-productcertificaat garande-ren de gebruiker dus een juiste werking. Op dit moment, precies een jaar na de invoering van het Drinkwaterbesluit, is het enige systeem met het KIWA-productcertificaat het ICA-systeem van de firma Ateca. ICA staat voor Ionisatie Cu (koper) Ag (zilver).Daarnaast geldt voor koper-zilverionisatie-systemen de verplichting een toelating te hebben van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biocides (Ctgb). Het college onderzoekt de werking en effectiviteit van actieve stoffen, zoals het koper en het zilver, zonder dat deze een gevaar voor de gezondheid van de mens en de natuur mogen vormen.

HET BEHEERHet koper-zilverionisatie systeem én het beheer bepalen het succes. Een uitmuntend systeem is niets waard over de tijd als er geen goed beheer op wordt gevoerd.De belangrijke factoren voor de effectiviteit van koper-zilverionisatie die hiervoor zijn genoemd, zijn erg dynamisch. Dit betekent dat niet alleen het inregelen van de apparatuur erg belangrijk is, maar ook het monitoren van alle parameters. Vooral gedurende de eerste paar maanden als de biofilm nog aangepakt moet worden, is nauwgezet beheer aan de orde.De bacteriën in het water en in de biofilm verbruiken het zilver en het koper. Met name de concentratie zilver op tappunten geven een indicatie van de hoeveelheid actieve biofilm: als nog actieve biofilm aanwezig is, is de gemeten zilverconcentratie laag tot zeer laag. Zodra de biofilm geïnactiveerd is, loopt de zil-verconcentratie op. Het is belangrijk dit proces

goed te monitoren. Een waterleiding zonder actieve biofilm heeft een lagere dosering koper en zilver nodig.Als ondersteuning is het wenselijk te beschik-ken over een monitoring tool die continu de werking van het systeem bewaakt. De ICA-Service Link is zo’n monitoring tool. Deze applicatie logt alle vitale parame-ters van het systeem en via een beveiligde website is de werking (zowel actueel als historisch) te bekijken. KIWA roemde de monitoring tool na bestudering ervan voor het KIWA-productcertificaat. Een systeem met inbelfunctie of met verplichting aan de opdrachtgever om te checken of systeem wel goed werkt, biedt deze onder-steuning niet.

Ten slotte geven de regelmatig onderhouds-bezoeken op locatie extra informatie over onder andere de ervaringen van de opdracht-gever en gebruikers en de toestand van het systeem. Om de zorg voor het legionella-beheer te kunnen overnemen, zal men ook contact moeten leggen met de gebruikers van de locatie. Voorlichting en het beantwoorden van vragen horen ook bij dit takenpakket.Succesvol zijn met koper-zilverionisatie betekent behalve een gecertificeerd systeem ook het noodzakelijk beheer uitstekend inrichten.

Uitreiking van het KIWA-

productcertificaat

Het ICA-systeem van de

firma Ateca

Monitoring met de ICA-

Service Link

11

TM0912_zweerts_2108c.indd 11 4-9-2012 14:43:29

12 TVVL Magazine | 09 | 2012 WATERMANAGEMENT

Sanitaire faciliteiten in openbare gebouwen zijn steeds meer onderworpen aan

speciale wetgeving voor drinkwaterhygiëne en legionellabeheersing. Firma’s

spelen hierop in met rendabele oplossingen op maat voor elk gebouw. Stagnatie

en contaminatie worden preventief voorkomen. Of het nu gaat om scholen,

ziekenhuizen, sportaccommodaties of gevangenissen.

Hygiëne- en legionellabeheersing met watermanagement

-M. (Michel) Hollemans, Franke Washroom Systems

Bij het ontwerp en gebruik van drinkwaterin-stallaties – vooral in niet-woningbouw – zijn er conflicten en tegenstrijdigheden die met de gebruikelijke sanitaire technieken niet kunnen worden opgelost, zo blijkt uit de huidige kennis over de oorzaken van microbiële contamina-ties van drinkwaterinstallaties. Het gevolg is een onhygiënisch gebruik van deze instal-laties; zelfs een hygiënische bediening is niet mogelijk. Deze conflicten zijn niet nieuw. Integendeel, ze zijn bijna zo oud als de sanitaire techniek zelf. Maar pas recent beschikken we over kennis die ons hiervan bewust heeft gemaakt. Ofwel, we konden deze conflicten in het verleden niet oplossen, waardoor wij er ook niet eens bewust van waren.Tot deze conflicten behoren twee tegenstrij-digheden, die elkaar bij het ontwerp en het gebruik van drinkwaterinstallaties tegenspre-ken. Ze krijgen nog veel te weinig aandacht. Het zijn: - de tegenspraak tussen drinkwaterbesparing

en drinkwaterhygiëne;- de tegenspraak tussen het ontwerp en de

feitelijke werking.

Voor de firma Franke was een efficiënt water- en energiebeheer het uitgangspunt voor het ontwerpen van de inmiddels derde generatie ‘Aqua 3000 open’ watermanagementsysteem. Het resultaat is een elektronisch gestuurd beheersysteem dat, anders dan voorheen, mee kan groeien en voldoet aan de steeds

strenger wordende eisen van internationale klanten. Stijn Willekens en Michel Hollemans van de Technical Sales-afdeling bij Franke zien de vraag naar flexibele oplossingen alsmaar toenemen. “We denken graag mee met de klant om specifieke oplossingen op maat te vinden. Ook na de opstart blijven we techni-sche ondersteuning bieden bij het gebruik van de installatie.”

BESPARING VS -HYGIËNEWaarom vormen de drinkwaterbesparing en drinkwaterhygiëne een conflict? Het antwoord: hun doelstellingen vormen een

onoverbrugbare tegenstelling. De zuinige gebruiker beschouwt een druppelende kraan al als een reusachtig probleem en wil er alles aan doen om het waterverbruik zo veel mogelijk te beperken. Voor de drinkwaterhygiënist daarentegen, kan de wateruitwisseling niet groot genoeg zijn. Een gebrekkige wateruitwis-seling is namelijk – naast kritieke temperaturen – de belangrijkste replicatievoorwaarde voor humaan pathogene soorten, zoals Legionella pneumophila. Beide belangen zijn echter één en dezelfde persoon terug te vinden: de eigenaar. Dat is nu net het dilemma van dit conflict. Enerzijds

-Foto 1- Aqua 3000 open watermanagementsysteem

TM0912_dekempe_2108d.indd 12 6-9-2012 14:06:10

13TVVL Magazine | 09 | 2012 WATERMANAGEMENT

voelt de eigenaar zich verplicht tot een zuinig verbruik, alleen al om economisch te kunnen overleven; anderzijds maakt wettelijke regelgeving hem verantwoordelijk om voor voldoende drinkwaterhygiëne te zorgen. Hij heeft er bijgevolg zelf belang bij om dit conflict op te lossen.Drinkwater moet stromen wanneer dat hygië-nisch nodig is (afhankelijk van temperatuur en tijd); maar wanneer het stroomt, mag dit enkel in de noodzakelijke hoeveelheid (technisch of door comfort bepaald). Het betekent dat het water de installatie altijd moet verlaten wanneer er kritische stagnatietijden of – in verband daarmee – kritische temperaturen (meer dan 25°C in koud water) worden bereikt. Wanneer de gebruiker echter water uit de installatie haalt, moet onnodige verspilling worden vermeden. Hiervan is bijvoorbeeld sprake bij kinderen die in een zwembad met de douches spelen of bij ononderbroken spoelen van vaak gebruikte urinoirs in een parking langs de autoweg of in een sportstadion.

ONTWERP VS WERKINGWaarom vormen het ontwerp en de feite-lijke werking een conflict? In slechts enkele ontwerpsituaties kan men voor het einde van het ontwerp uitgaan van een zekere kennis over het latere feitelijke gebruik (bijvoorbeeld dezelfde gebruikseigenschappen bij een renovatie). In vele gevallen is dit nauwelijks exact mogelijk. Doorgaans is een zekere over-dimensionering het gevolg. Vaak wordt deze over-dimensionering veroorzaakt door een niet-kritische toepassing van technische aan-bevelingen uit de optionele regelgeving. Maar ook in gevallen waarin het gebruik volgens de voorschriften heel duidelijk kan worden bepaald, zoals in een school of een sport-stadion, is het door de aanzienlijke schom-melingen in het gebruik niet mogelijk om een sanitaire installatie te ontwikkelen die volgens de hygiënevoorschriften kan worden gebruikt. In beide gevallen bereikt de gevraagde volumestroom tijdens de piekmomenten van het gebruik soms zelfs zijn grenzen; tijdens vakanties of bedrijfspauzes is de installatie echter hopeloos over-gedimensioneerd, wat leidt tot twee gevaren: stagnatie en kritische temperaturen.

WATERMANAGEMENTHoe werkt het watermanagementsysteem? Het systeem is consequent in twee niveaus opgedeeld – armaturen en netwerk – die via een gestandaardiseerde datatechnologie (CAN-bus) met elkaar communiceren. Op armatuurniveau worden de belangrijkste waterloopfuncties geregeld. Een intelligente elektronicamodule zorgt al in het aftapbereik

voor uiteenlopende besturingsfuncties, zoals tijd gestuurde hygiënische spoelingen, thermi-sche desinfecties, piekbelasting optimalisering en opslag van protocollen. De combinatie met de ECC (Ethernet-Can-Coppler) functiecon-troller stelt nog meer functies ter beschikking, zoals automatische thermische desinfectie van armatuurgroepen, reinigingsuitschake-lingen, dag/nacht/vakantie-programma’s en gegevensopslag door middel van een optionele SD-kaartmodule. Het netwerkniveau biedt met behulp van pc en software extra functies en systeemuitbreidingen. Zo kan men gebruik en verbruik perfect opvolgen, volgordesturin-gen programmeren, bedrijfstoestand wijzigen enz.

VOORDELENWat zijn de belangrijkste voordelen ten opzichte van andere systemen? Het systeem is zeer flexibel en werkt uitstekend in combinatie met een gebouwbeheersysteem. Er wordt niet met vaste programmaties gewerkt, maar de modules worden geprogrammeerd in functie van de eisen van de klant. Door automatische dynamische hygiënespoelingen en pro-gramma’s voor thermische desinfectie wordt een hoge drinkwaterkwaliteit gegarandeerd. Maar één van de grootste troeven is onge-twijfeld de water- en energiebesparing. Enkel het benodigde water wordt gebruikt voor de noodzakelijke hygiënespoelingen en thermi-sche desinfecties, waardoor het waterverbruik tot een minimum wordt beperkt. De installatie verdient zichzelf op korte tijd terug. Ten slotte is het systeem uitermate gebruiksvriendelijk.

LEGIONELLADe legionellabacterie krijgt bij bepaalde sani-taire installaties een ideale voedingsbodem om zich volop te ontwikkelen. Hoe slaagt het watermanagementsysteem erin om dat te voorkomen?Om te groeien, heeft de legionellabacterie voedingsstoffen zoals aminozuren, mangaan,

ijzer, magnesium,... nodig. Die zijn terug te vinden in de biofilm die zich onvermijdelijk vormt op de wanden van leidingen en hun onderdelen. Een toenemende ijzerconcentratie heeft een bevorderend effect, maar ook cor-rosie van verzinkt staal is een risicofactor. De bacterie kan echter ook groeien in stagnerend water, zoals in dode vertakkingen of leidingen naar weinig gebruikte tappunten. Het water-managementsysteem gaat stagnatie tegen. De aanwezige modules registreren telkens zorgvuldig het laatste verbruik van ieder tappunt. Want zodra een dergelijk tappunt een bepaalde tijd niet meer is gebruikt, wordt het even gespoeld. Om alle risico’s op legionella uit te sluiten en de gebruikers een optimale hygiëne te garanderen wordt ook regelmatig (tijdens de sluitingsperiode) de gehele instal-latie thermisch gedesinfecteerd. Dankzij de gebruiksvriendelijke open beheersoftware is dit niet langer een tijdrovende bezigheid. Met slechts enkele muisklikken worden de douches groep per groep automatisch doorspoeld met heet water. Ook een belangrijk deel van het koud watercircuit en thermostaten worden op deze manier gedesinfecteerd.

REFERENTIEWaar werd deze oplossing tot nog toe al geïntegreerd? Het klantenportfolio dat koos voor dit watermanagementsysteem varieert van sportstadia tot gevangenissen en van zie-kenhuizen tot Wellnesscentra. Een voorbeeld van een recent project is het sauna en ther-mencomplex ‘Thermen Katara’ in Belsele, dat een half jaar geleden de deuren opende. Alle douchesystemen (zowel binnen als buiten) worden met dit systeem aangestuurd.

BASISPRINCIPESHoe kan men de kosten voor water en energie reduceren? Of het nu gaat om een urinoir, een closet, een wastafelkraan of een douche, het principe blijft in wezen altijd hetzelfde. Men moet steeds proberen met minder water maxi-

-Foto 2- Doucheruimte bij ‘Thermen Katara’ in Belsele

TM0912_dekempe_2108d.indd 13 6-9-2012 14:06:13

14 TVVL Magazine | 09 | 2012 WATERMANAGEMENT

maal rendement en comfort te garanderen. Enkele basisprincipes zijn:- voor een urinoir is de meest rendabele

manier een individueel detectiesysteem. Er zal enkel een spoeling plaatsvinden indien de persoon zich lang genoeg in het detectiebe-reik van een sensor bevindt. Er is ook altijd een minimum spoeling mogelijk, zodat bij lange stilstand vooralsnog een spoeling kan plaatsvinden (zonder detectie). Dit is nood-zakelijk omwille van hygiënische redenen;

- ook voor wastafelkranen is een individueel detectiesysteem een zeer efficiënte techno-logie. Er loopt immers enkel water wanneer de handen zich dicht genoeg bij de uitloop-bek van de kraan bevinden. Er gaat dus geen water verloren bij het inzepen of afdrogen van de handen. Ook hier kan een hygiënische spoeling bij lange tijden van niet-gebruik een belangrijke meerwaarde zijn;

- een closetspoeling elektronisch beheren is vooral interessant om vandaalbesten-dige en hygiënische redenen. De meeste toepassingen zijn vooral gericht op penitentiaire of psychiatrische instellingen. Afstandsbediende of eenvoudig program-meerbare systemen laten toe om een systeem heel specifiek af te stellen op de noden van de gebruiker en beheerder.

Een elektronisch beheerd douchesysteem kan een zeer belangrijke meerwaarde betekenen in het geheel van de installatie. Bij het douchen wordt vaak veel water verbruikt, maar gaat nog veel meer energie verloren. Verkorte looptijden en een heel precies beheerbaar systeem zorgen voor een hele fikse besparing, afhankelijk van de toepassing. Daarnaast is een aantal gepro-grammeerde toepassingen noodzakelijk om op een efficiënte en kostenbesparende manier legionella te bestrijden.

KOSTENREDUCTIEHoe kan men de installatiekost reduceren? Een goed doordachte architectuur van het systeem kan, afhankelijk van het soort installatie, een belangrijke impact hebben op het totale kostenplaatje van de sanitaire installatie. De installatie van een ‘elektronisch’ systeem impliceert ook de plaatsing van een bekabeling (noodzakelijk voor de voeding /communica-tie). Dankzij de CAN-bus infrastructuur kunnen met één kabel tot maximaal 32 modules aangesloten worden. Eén van de voordelen van een bekabeld systeem is dat er in de muur vaak minder grote gaten geboord moeten worden, dus minder hydraulische aansluitingen (minder kans op lekken), snellere installatie, ... Een beheerd systeem kan ook een belangrijke impact hebben op de volledige dimensionering van een installatie.

Er zijn twee belangrijke functies:- gelijktijdigheidsonderdrukking: voornamelijk

toegepast bij sportstadia waar verschillende urinoirs gestuurd worden. Bij gelijktijdig gebruik van verschillende urinoirs (bij-voorbeeld tijdens de rustperiode) kan het systeem ingrijpen om het gelijktijdig spoelen van alle urinoirs te verhinderen. Het gevolg is minder waterverbruik, kleinere dimensione-ring van de leidingen en optimale spoeling;

- volgordesturing: dit is een functie die, afhankelijk van de plaats van toepassing, een belangrijke impact zal hebben op de gehele dimensionering. Een mooi voorbeeld van een mogelijke toepassing zijn de douches in een penitentiaire instelling. Hier zou het moge-lijk moeten zijn om verschillende groepen te creëren, waarbij iedere groep enkel tussen bepaalde tijdstippen gebruik kan maken van zijn/haar douche. Bij een dergelijke toepas-sing kan de simultaneïteit van de installatie sterk gereduceerd worden. Dit betekent een kleinere warmwaterproductie, een kleinere voorraadboiler, verlaagde exploitatie- en onderhoudskosten, enz.

ONDERHOUD EN EXPLOITATIEHoe kan men onderhoud- en exploitatiekosten reduceren? Mechanische frictie is erg vaak de oorzaak voor slijtage en defecten aan com-ponenten. Bij een intensief gebruik is het dan ook normaal dat bepaalde componenten na verloop van tijd vervangen dienen te worden. Met de implementatie van een reeks elektro-nische componenten (modules, kabels, senso-ren, ...) zal de levensduur van de installatie in

vele gevallen verlengd worden. De enige echte mechanische component is het magneetven-tiel. Deze zou eventueel vervuild kunnen raken door vuil of corrosiedeeltjes in de leidingen. De meeste ventielen kunnen echter simpelweg geopend en gereinigd worden voor onderhoud. Het blijft wel steeds sterk aangeraden om een goede waterfilter in de installatie te voorzien om dergelijke problemen te vermijden.Bepaalde onderhoudsprogramma’s zijn geïnte-greerd in het beheersysteem (enkel toegan-kelijk via de software). Zo kan het systeem bij bepaalde foutmeldingen een waarschuwing genereren, maar ook bij het overschrijden van bepaalde parameters. Men kan om een onder-houdsmelding vragen wanneer bijvoorbeeld een magneetventiel 500 keer geactiveerd is. Men kan bepaalde modules tijdelijk buiten dienst nemen, kleppen activeren vanaf afstand, enz. Ook in de strijd tegen legionella kan men maximaal rendement uit de installatie halen. Automatische hygiënische spoelingen maken stagnatie van water quasi onmogelijk. Thermische spoelingen kunnen van afstand bediend en geregistreerd worden. Dit kan ook op een dynamische manier gebeuren, waardoor het waterverbruik en energiegebruik onder controle blijven. Dergelijke functionali-teiten kunnen ervoor zorgen dat het onder-houdspersoneel niet alleen tijd zal winnen, maar ook vele malen efficiënter zal kunnen werken.

DE PRAKTIJKGedurende enkele maanden werd in een instelling een proefproject opgestart om de

-Foto 3-

TM0912_dekempe_2108d.indd 14 6-9-2012 14:06:14

15TVVL Magazine | 09 | 2012 WATERMANAGEMENT

feitelijke besparing na te gaan van een elek-tronisch beheerd douchesysteem. Twee gelijke doucheruimten werden uitgerust met een waterteller. Eén ruimte werd voorzien van het oude zelfsluitende mechanische kraanwerk, één gerenoveerde ruimte van het elektronische ‘intelligente’ kraanwerk van Franke.De opstelling was als volgt: een gemeenschap-pelijke ruimte met drie individuele douches elk met een eigen piëzo-elektrisch bediende duwknop. De ingestelde looptijd bedraagt 30 seconden. Aan de centrale watertoevoer (net na de thermostaat) van de drie douches werd een vierde magneetventiel geplaatst die de algemene wateraanvoer gedurende 8 minuten activeert, en nadien 8 minuten blokkeert. Er is dus een individuele beperking en een algemene beperking ingesteld. De installatie kan enkel gewijzigd/beheerd worden door de technische dienst.Het bleek dat telkens het verbruikte water met meer dan 50% werd verminderd. Op basis van de gegevens in figuur 1 werd een totaal van 1.563 liter per persoon bespaard op een

tijdspanne van vier maanden. Dit betekent een besparing van bijna 5 m³ water per persoon op jaarbasis. D gemiddelde besparing is:- gemiddelde kostprijs per kubieke meter

water is €2 (afhankelijk van de regio);- benodigde energie voor het verwarmen van

het water: 5 (m³/jaar) x 1,163 (kWh/m³) x

(40°C - 10°C) = 174,45 kWh/jaar;- kostprijs per kWh bedraagt ongeveer €0,90

(stookolie/gas);- jaarlijkse geraamde besparing per persoon is

€10 + €157 = €167;- deze instelling (200 gebruikers) bespaart op

jaarbasis €33.400 aan water en energie.

-Figuur 1-

X-as = Tijdsduur tussen twee metingen [dag]

Y-as = Het gemiddeld verbruik per persoon [l/dag]

Model CA2 met automatische CHIPS-regeling:

Biddle bv - 0512 33 55 55 - www.biddle.nl

Het CA2 luchtgordijn van Biddle heeft alles in zich.

Dit comfort-luchtgordijn is standaard voorzien van de

volledig automatische CHIPS-regeling, een laagwater-

temperatuur batterij en het nieuwe touch screen

bedieningspaneel.

Maximale energiebesparingen

Voor watertrajecten vanaf 45/35ºC

Touchscreen bedieningspaneel: de

Zeer laag geluidsniveau

CA2: automatisch

de beste keuze!

Energiezuinig CA2 luchtgordijn

info@bo-air.nl+31 (0)416 - 38 72 50

www.bo-air.nl

Hoog rendement WTW unitMet roterende wisselaar inclusief spoelzone

R

TM0912_dekempe_2108d.indd 15 6-9-2012 14:06:17