1

Tussentijdse rapportage Enerzjyk Skûlenboarch 15 april 2020

1. Inleiding Het zandwingebied ten zuiden van Skûlenboarch, inclusief oevers en enkele gronden eromheen, wordt per in het najaar 2020 overgedragen aan Enerzjyk Skûlenboarch BV. In deze BV zijn enkele noordelijke ondernemers vertegenwoordigd, die actief zijn op het gebied van vastgoed, stedenbouw en architectuur.1 Het zandwingebied is aangekocht met als doel om het te ontwikkelen als ‘energiepark’. Gekozen wordt voor een brede gebiedsontwikkeling die aansluit bij het bestaande gebruik. De zandwinplas heeft op dit moment primair een industriële functie (zandwinning/geluidszone). Alleen aan de randen is sprake van recreatie en de natuurfunctie is zeer beperkt. In de toekomst zal er geen zand maar ‘energie’ gewonnen worden. De zandwinplas biedt in de toekomst, net als nu, ruimte voor economisch gebruik, dat wil zeggen: energie opwekken, opslaan (al dan niet in waterstof) en leveren aan burgers en bedrijven. Daarnaast is er ruimte voor maatschappelijk gebruik, ofwel: recreëren, wandelen, sporten, vissen, mediteren, vogels kijken, etc. Een drijvend zonnepark is één van de economische pijlers van dit concept. Enerzjyk Skûlenboarch BV heeft het Gorissen Ruimtelijk Advies en Ten Brinke Noord Advies opdracht gegeven een brede verkenning uit te voeren, bestaande uit een inventarisatie van belangen en wensen van “stakeholders”. Hiervoor worden gesprekken met gebruikers, omwonenden en omliggende bedrijven gevoerd. Op basis van dit overleg zal een definitief plan worden opgesteld en zal er een ruimtelijke procedure worden opgestart. De inventarisatie is in februari 2020 gestart met als doel om deze af te ronden in maart. Helaas heeft de uitbraak van het Corona-virus het proces tijdelijk stilgelegd. Inmiddels is wel met een flink aantal personen, organisaties en bedrijven gesproken. Alleen de overleggen met de verenigingen voor Plaatselijk Belang Drogeham en Eastermar moeten nog plaats vinden (er hebben al wel gesprekken met individuele bestuursleden plaatsgevonden). Dat geldt tevens voor gesprekken met enkele omwonenden. Dit rapport moet gezien worden als een voorlopige tussenstand. Inmiddels is opdracht gegeven voor de uitvoering van een ecologisch onderzoek. De resultaten hiervan, alsmede de uitkomsten van deze verkenning, zullen als basismateriaal worden gebruikt voor de definitieve planuitwerking

1 Het Bureau +PEIL.

2

2. Energiek Skûlenboarch Initiatiefnemers hebben gekozen voor de projectnaam Enerzjyk Skûlenboarch omdat de bouw en ontwikkeling van een drijvend zonnepark de kern vormt van het project. Enerzjyk duidt op energie, maar ook op beweging. Het gebied is ontstaan als gevolg van de zandwinning. Aan de ene kant is er een hap weggenomen uit de natuur en het cultuurlandschap. Aan de andere kant is er een gebied ontstaan met nieuwe waarden voor mens en flora en fauna. Ook al is het formeel niet toegestaan om het gebied te betreden, er is veel beweging rondom de plas. Dagelijks maken hondenbezitters en wandelaars er een ommetje. Spontaan heeft zich dan ook een pad gevormd. Aan de zuidoostzijde is op initiatief van de dorpen Drogeham en Kootstertille een recreatiegebied met een strandje gecreëerd. In de zomer maken hier veel mensen gebruik van. Op warme dagen wordt er door jongeren ook (illegaal) gezwommen aan de oostzijde van de plas. Ondanks de grote risico’s die dit met zich meebrengt - denk aan: inzakken van de oevers en koude onderstroming - heeft dit voor zover bekend nog niet tot ongelukken geleid.

3. Drijvend zonnepark Het idee van een drijvend zonnepark op de zandwinplas is niet nieuw. Ruim een jaar geleden is het idee al door Energiecoöperatie Eastermar geopperd tijdens een bewonersbijeenkomst. Daarbij is aangegeven dat een drijvend zonnepark een optie zou kunnen zijn voor de verduurzaming van de lokale energievoorziening van het dorp en de omgeving. De techniek van drijvende zonneparken heeft de afgelopen twee jaar een vlucht genomen. Inmiddels zijn op meerdere plaatsen in het land (grote) drijvende zonneparken gebouwd en opgeleverd. Voor een groot deel geldt dat deze zijn of worden gerealiseerd op voormalig zandwinplassen. Bouwen op water is complexer dan bouwen op de grond. Inmiddels zijn er in Nederland een aantal partijen die hier ervaring mee hebben en de techniek doorontwikkeld hebben. Eén van de voorwaarden om een drijvend zonnepark te kunnen bouwen is de beschikbaarheid van terugleververmogen op het net. In dit gebied is Liander verantwoordelijk voor en belast met het in stand houden en onderhoud van het energienetwerk. Bekend is dat verdeelstation Kootstertille, gelegen tussen Kootstertille en Twijzel, binnen afzienbare tijd zijn capaciteitsgrens heeft bereikt. Dit zorgt ervoor dat er voor het gebied een congestiestatus geldt waardoor de kans aanwezig is dat de opgewekte (zonne-)stroom niet op het net kan worden terug geleverd. Liander is in dit gebied bezig met het uitbreiden van het netwerk en verwacht wordt dat de uitbreidingen in 2023 worden afgerond.2 In verband met de vooraankondiging van Liander inzake de te verwachten congestie is gesproken met een tweetal partijen die op de energiemarkt opereren. Beide partijen hebben aangegeven over voldoende aansluitcapaciteit op het net te beschikken en zijn in beginsel bereid deze voor het project beschikbaar te stellen waardoor de exploitatie vanuit deze invalshoek in principe is geborgd.

4. Energiecoöperaties Twee van de vier omliggende dorpen hebben een energiecoöperatie. Het betreft Energiecoöperatie Eastermar, onderdeel van vereniging Plaatselijk Belang, en Energiecoöperatie de Sinneskeppers in Jistrum. Met beide besturen is uitvoerig gesproken. EC Eastermar is al enkele jaren actief en heeft een groot aantal activiteiten. De Sinneskeppers bestaan sinds kortere tijd en zitten nog wat meer in de oriëntatiefase. Beide coöperaties zijn groot voorstanders van het duurzaam opwekken van lokale energie. De idee van een drijvend zonnepark is vanuit Eastermar al eerder ontstaan (zie boven). Aan de huidige eigenaren van

2 Bron: Rapport Liander, vooraankondiging verwachte congestie verdeelstation Kootstertille (23-01-2020)

3

het gebied is medewerking gevraagd voor de totstandkoming van een drijvend zonnepark. Via de provincie Fryslân is een verzoek overwogen voor deelname aan een Europese regeling voor innovatieve energieopwekking. De aanvraag is door de provincie uiteindelijk niet ingediend doordat deze niet aan alle criteria van de regeling kon voldoen. Het idee van de nieuwe eigenaren om het gebied specifiek in te richten voor een drijvend zonnepark wordt omarmd. Daarbij wordt het belangrijk gevonden dat er mogelijkheden ontstaan voor participatie. Dat kan in financieel opzicht, mede-eigendom of een combinatie met een postcoderoosproject.3 Beide coöperaties willen de participatie bij voorkeur regionaal en gezamenlijk vorm en inhoud te geven, dat wil zeggen samen met de dorpen Drogeham, Jistrum, Kootstertille en Eastermar.

5. Verenigingen van Plaatselijk Belang Gesproken is met de besturen van de verenigingen voor Plaatselijk Belang Kootstertille en Jistrum. Eastermar en Drogeham staan op de rol voor na de Corona-crisis. Wel is telefonisch gesproken met de voorzitter van plaatselijk Belang Drogeham. Tijdens dit contact is het belang aangegeven van een overleg met MEID (Mei Einoar Ien Drogeham). Deze groep houdt zich kort samengevat bezig met de verbetering van het woon- en leefklimaat in Drogeham. De overleggen en contacten met de verenigingen voor Plaatselijk Belang hebben de volgende aandachtspunten opgeleverd.

o Neem de mensen in de regio serieus, want als ze eenmaal tegen zijn krijg je ze nooit meer mee. Voorbeeld is de actuele problematiek rond de mestvergister in Kootstertille. Suggestie: Groot drijvend zonnepark als alternatief voor de vergister?

o De waterplas is niet verbonden aan een bepaald dorp. Drogeham en Kootstertille beschouwen het strandje als gevolg van hun inspanningen destijds, wel als hun voorziening.

o Aandacht voor veiligheid. Veel mensen bevinden zich nu onbevoegd op het terrein. Hondenbezitters, crossmotoren en vissers. Laatste lopen kans om beboet te worden.

o Als grootste risico wordt het illegaal zwemmen ( dus buiten het gebied van het strandje) genoemd aan de oostzijde. In de zomertijd een hotspot voor tieners.

o De gedachten om de zuidzijde van de plas vooral voor recreatief gebruik aan te merken valt positief. Suggesties die hierbij zijn genoemd zijn: drijvende eilanden, aanleg wandelpaden en vergroting capaciteit van het bestaande strand.

o Watersport en recreatieve bewoning worden niet als reële mogelijkheid beschouwd.

o Jistrum en Kootstertille kennen actieve verenigingen op het gebied van ATB (mountainbike) en survivalcross. Suggestie: onderzoek mogelijkheden voor oefen en/of trainingsparcours.

o Suggestie voor alternatieve functies zoals drijvende kunst worden verwelkomd. o Een gezamenlijke informatieavond voor de besturen van de Verenigingen Plaatselijk Belang en later

voor alle inwoners van de dorpen waar de ontwerpplannen worden gepresenteerd, wordt verwelkomd.

3 Project volgens de Regeling Verlaagd Tarief 2014, beter bekend als postcoderoosregeling

4

6. Ondernemingen Gesproken is met een viertal bedrijven in het gebied. De ondernemers ten zuiden van het PM Kanaal kennen elkaar goed en er is ook een soort onderlinge verbondenheid. Met de aanleg van de Nye Yndustriewei is het bedrijventerrein zeer goed bereikbaar. De nieuwe bedrijfspanden ten zuiden van deze weg, die thans worden ontwikkeld, zullen het gebied nog meer impuls geven. In algemene zin wordt positief gereageerd op het idee van een drijvend zonnepark. Omdat alle bedrijven sterk aan de bouwsector zijn gerelateerd (stikstofcrisis, keurmerken, CO2-reductie, etc.) is duurzame energie een belangrijk thema. M.n. VBI verbruikt veel stroom en gas. Wadro en Combex hebben beide recentelijk grote aantallen zonnepanelen op hun daken gelegd. Combex heeft echter geen teruglevercapaciteit van Liander toegewezen gekregen en baalt daarvan. Voor de ondernemers is het nog zoeken naar de mogelijkheden om van een dergelijk groot park mee te kunnen profiteren. De grondhouding is echter positief en ze willen dan ook heel graag blijvend bij de ontwikkeling worden betrokken. Ook voor Stertil (alleen telefonisch gesproken) is het opwekken van duurzame energie zeer relevant en er wordt momenteel nagedacht op welke wijze daar inhoud aan kan worden gegeven. De beperkingen van Liander in de teruglevercapaciteit kan een mogelijk belemmerende factor. Het idee van cable-pooling4 wordt als zeer interessant beschouwd. Verder zijn uit het overleg de navolgende suggesties gekomen:

o Bedrijven zullen de komst van een eventueel zonnepark met eventuele voorzieningen zoals opslag en waterstof aangrijpen om te onderzoeken of er voordelen te behalen zijn.

o De toekomstplannen moeten geen beperkingen vormen voor de bestaande bedrijven. o Concrete suggesties: cablepooling; vergroening van het huidige energieverbruik en opslag en

transport van accu’s voor bijvoorbeeld evenementen. o Ondernemers vragen zich af wat de gevolgen kunnen zijn van het vervangen van de bruggen over het

PM kanaal bij Skûlenboarch en Kootstertille door 1 aquaduct. Wordt het tracé van de N369 verlegd? o Op de locatie aan het water gaat Brouwer&Brouwer (loonwerk en grondverzetwerk) een nieuwe

bedrijfshal bouwen. Het bedrijf wil graag een rol spelen in de uitvoering van mogelijke werkzaamheden als het gaat om (her)inrichting van het gebied.

o Tenminste 2 bedrijven hebben belangstelling voor de koop van de resterende bedrijfskavel van 3000m2.

4 Aansluiten van meerdere stroomverbruikers/opwekkers op één kabel

5

7. Omwonenden Binnen een straal van circa 800 m gerekend vanaf het middelpunt van de zandwinplas, liggen 10 woningen. De meest nabijgelegen woning ligt aan de oostkant op ongeveer 100 meter afstand van het water. Door de aanwezige beplanting en verhogingen in het terrein heeft geen van de woningen direct

uitzicht op het water. Deze omwonenden (rode stippen op bovenstaande afbeelding) zijn middels een brief geïnformeerd over de plannen. Vanwege het Corona-virus heeft geen bezoek aan huis plaats gevonden. Wel is met de helft van de mensen (uitvoerig) telefonisch gesproken. Enkelen bewoners hebben aangegeven de informatie uit het gesprek alleen anoniem te gebruiken. Omwonenden ervaren deze locatie over het algemeen als een prettige en rustige woonomgeving. Men ervaart het blokkeren van de auto- en motorcrossactiviteiten als een grote verbetering. Overigens wordt er nog steeds enkele keren illegaal gecrossd met motoren over spontaan ontstane (illegale) wandelpaden

met veel geluidsoverlast als gevolg. Het wandelpad is in de loop der jaren rondom de plas ontstaan en wordt gebruikt door mensen die hun hond uitlaten en door wandelaars. Een “rondje plas” is een wandeling van ongeveer een uur. Hoewel het gebied formeel niet openbaar toegankelijk is en er op diverse plaatsen borden met de tekst “verboden toegang” hangen, verschaffen mensen zich op verschillende plaatsen toegang. Zo is aan de westkant via de Mounekamp het hekwerk op een aantal plaatsen doorbroken. Dat is ook bij het gemaal aan de zuidzijde het geval en bij de hekwerken aan de oostzijde.

Behalve de rust en ruimte is de natuurbeleving een belangrijk onderdeel van het woongenot van omwonenden. In de zomermaanden wordt de rust tijds de avonden soms (ernstig) verstoord door dat vooral aan de oostkant van het gebied er verschillende “hangplekken” voor jongeren zijn ontstaan. Vooral

6

op warme avonden worden er feesten georganiseerd, vuren gestookt en vindt er regelmatig drugshandel plaats. Behalve geluidsoverlast ergeren enkele bewoners zich aan de hoeveelheid afval die wordt achtergelaten (flessen, kapotte stoelen, vuurresten, etc.) Omwonenden doen dan ook een dringend beroep op de initiatiefnemers om bij de herinrichting van het gebied hiermee rekening te houden.

8. Overige partijen Gedurende de inventarisatiefase is met verschillende verenigingen en personen gesproken. Het varieert hierbij van individuele wandelaars, mensen die honden uitlaten, tot een aantal verenigingen die actief zijn op recreatief en sportief gebied. Hierna volgt een kort overzicht:

o Wandelaars en hondeneigenaren zijn zeer verknocht aan het wandelpad rondom de plas. De meeste mensen weten dat het gebied officieel niet toegankelijk is maar hechten grote waarde aan de omloop en pleiten voor bestendiging van het pas in de toekomst.

o Hengelsportvereniging de Rietvoorn heeft heel veel belangstelling om visstekken te creëren. Op dit moment is sportvisserij in het zandwingebied illegaal. De plas schijnt vanwege de natuurlijke kwel veel roofvis (snoek en snoekbaars) te bevatten. Wanneer er ruimte wordt geboden en een samenwerkingsverband kan worden gevormd, dan wil de HSV ook wel investeren in infrastructuur en voorzieningen. Daarbij gaat de voorkeur naar de noordzijde uit vanwege de bereikbaarheid.

o In het gebied rondom de plas zijn diverse paardenhouders actief, variërend van een manege tot paardenpension. Bij een aantal eigenaren bestaat grote behoefte aan een ruiterpad, nadat pogingen om elders een pad nabij een bosgebied aan te leggen in het recente verleden, is gestrand;

o In de dorpen rondom de zandwinplas is een aantal verenigingen actief w.o. de Stichting Survival Kootstertille en het Wielercomité Jistrum. Voor beide organisaties zou het interessant kunnen zijn om in een vervolgfase te onderzoeken of en zo ja, hoe in dit gebied faciliteiten kunnen worden ontwikkeld die de sportieve activiteiten kunnen ondersteunen. Voorbeelden die zijn genoemd zijn: een oefenparcours voor mountainbikes, trimbanen en survivalruns. Door enkele mensen is aangeven dat er vanuit de markt (dus op commerciële grondslag) mogelijk belangstelling bestaat voor een dergelijke ontwikkeling. Hier is nog geen onderzoek naar gedaan;

o In zowel Drogeham als Eastermar zijn enkele ondernemers actief op het gebied van fitness en lifestyle. Beide ondernemers organiseren in en rondom het gebied activiteiten in de buitenlucht w.o. bootcampactiviteiten en andere vormen van openluchttraining. Van deze kant is veel belangstelling voor een terrein voor sportieve recreatie in de vorm van een trimbaan met (natuurlijke) hindernissen. Met ondernemers is afgesproken dat in een latere fase de mogelijkheden hiervoor nader zullen worden verkend;

o Contact heeft plaats gevonden met de secretaris van het Bureau Noardlike Fryske Wâlden. Deze vereniging is actief in een 5-tal gemeenten in Noard-east Fryslân. De basistaak van de vereniging is het uitvoeren van Agrarisch Natuur-en Landschapsbeheer voor boeren en particulieren in het kader van het Gebiedsplan. Dit plan wordt in 2021 vernieuwd. Omdat het zandwingebied grotendeels omsloten is door agrarisch landschap, is in de vervolgfase afstemming van de (inrichtings)plannen relevant m.n. met betrekking tot de ecologische zones en onderdeel landschapsbeheer. Een aantal doelstellingen van de NFW sluiten naadloos aan bij de visie op het gebied van de ontwikkelaars;

o TIP Eastermar staat voor het de Toeristen Informatie Post in Eastermar, de website voor toerisme en recreatie. Deze site biedt een volledig overzicht van ontspannings- en verblijfsmogelijkheden

7

in en rondom het dorp w.o. een groot aantal wandel- en fietsroutes. Met het secretariaat van TIP is contact gelegd waarbij o.a. is afgesproken dat zodra de Corona beperkingen niet langer van toepassing zijn, er overleg zal plaats vinden.

9. Samenvatting en conclusie

Met een flink aantal mensen en organisaties die wonen en werken in de nabije omgeving van het zandwingebied is inmiddels gesproken over de mogelijke plannen. De mensen met wie gesproken is reageren positief tot zeer positief op het feit dat de nieuwe eigenaren het initiatief nemen om betrokkenen te informeren. Zonder uitzondering hebben alle mensen te kennen gegeven graag op de hoogte te blijven van de verdere ontwikkeling. De bestaande energiecoöperaties pleiten ervoor om betrokken te worden bij de specifieke planontwikkeling rondom het drijvende zonnepark waarbij de voorkeur uitgaat om dit als gezamenlijke dorpen op te pakken. Het idee van een drijvend zonnepark in combinatie met een upgrading van het gebied spreekt mensen aan. Wel wordt specifiek aandacht gevraagd voor;

o Waarschuwing voor huidige veiligheidsrisico’s: instorten steile oevers, risico dumpen afval of mest, zwemmen buiten de locatie van het strand.

o Heb aandacht voor de uitwassen van de activiteiten van bepaalde groepen jeugd en jongeren. M.n. het drugs dealen baart omwonenden zorgen.

o Voorkom dat de waterkwaliteit negatief wordt beïnvloed. o Het in standhouden van de natuurwaarden die het gebied heeft wordt zeer op prijs gesteld. o Probeer illegale cross van motoren, quads en Jeeps, zoals dat in het verleden veelvuldig gebeurde, te

voorkomen. o Ontwikkeling van het gebied mag de toekomstige ontwikkeling van het aangrenzend bedrijventerrein

niet blokkeren.

10. Vervolgaanpak Deze tussentijdse rapportage is een momentopname. Het plan was om eind april een bijeenkomst te beleggen voor de besturen van de Verenigingen Plaatselijk Belang van de 4 dorpen om een terugkoppeling te geven en een visie te schetsen van de planontwikkeling. Als gevolg van de Corona-crisis wordt dit voor onbepaalde tijd opgeschort. Inmiddels is opdracht gegeven voor uitvoering van ecologische onderzoek en zal in samenspraak met de ambtenaren van beide gemeenten een routeplanning voor het project worden ontwikkeld. Drachten/Groningen, 15 april 2020

8

Bijlage 1, Visiekaart