TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat...

21
1 | Pagina WORKSHOPVERSLAG TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren omgaan met vraag- en handelingsverlegenheid I NLEIDING Samen met Bucket Line organiseert Diversity Joy een workshop over de drempel tussen willen helpen en geholpen willen worden, ofwel vraag- en handelingsverlegenheid. Met alle veranderingen in de zorg is dit een groeiend probleem dat vraagt om een speciale aanpak. In deze tweedaagse workshop verdiepen we ons in vraag- en handelingsverlegenheid en maak je kennis met Transformatief werken als middel om de drempel tussen helpen en geholpen willen worden kleiner te maken. D E HULPVRAAG EN DE VRAAG OM HULP Uit onderzoek en de praktijk van alledag blijkt dat mensen moeilijk om hulp vragen. Men wil de ander niet lastig vallen of wil de schijn van zelfstandigheid hoog houden. Dit terwijl er vaak genoeg mensen zijn die willen helpen. Daartegenover voelt men ook schroom om (ongevraagd) hulp aan te bieden. We willen onszelf niet opdringen. Wat betreft informele zorg vinden vraag en aanbod elkaar dus moeizaam. Hulpbehoevenden kunnen zo afglijden in een neerwaartse spiraal en betrokken mantelzorgers kunnen overbelast raken. P RANGENDE VRAGEN Als professionele zorgverlener of vrijwilliger van Bucket Line krijg je te maken met overbelasting van hulpbehoevenden en mantelzorgers. In deze situaties ligt het voor de hand om praktisch en oplossingsgericht te werk te gaan. In urgente situaties is deze aanpak zeker op zijn plaats. Tegelijkertijd kunnen aantal belangrijke vragen verloren gaan: Hoe komt het dat de betrokkene zelf geen hulp vraagt of mobiliseert? Waar loopt de betrokkene precies in vast (vraag achter de vraag)? Maak ik de betrokkenen nu meer afhankelijk of vergroot ik zijn/haar eigen regie? Welk potentieel ligt er in het netwerk van de betrokkene?

Transcript of TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat...

Page 1: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

1 | P a g i n a

WORKSHOPVERSLAG TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN

Leren omgaan met vraag- en handelingsverlegenheid

INLE ID I NG

Samen met Bucket Line organiseert Diversity Joy een workshop over de drempel tussen willen helpen

en geholpen willen worden, ofwel vraag- en handelingsverlegenheid. Met alle veranderingen in de

zorg is dit een groeiend probleem dat vraagt om een speciale aanpak. In deze tweedaagse workshop

verdiepen we ons in vraag- en handelingsverlegenheid en maak je kennis met Transformatief werken

als middel om de drempel tussen helpen en geholpen willen worden kleiner te maken.

DE H U LPV RA A G E N D E V R A A G O M H U L P

Uit onderzoek en de praktijk van alledag blijkt dat mensen moeilijk om

hulp vragen. Men wil de ander niet lastig vallen of wil de schijn van

zelfstandigheid hoog houden. Dit terwijl er vaak genoeg mensen zijn die

willen helpen. Daartegenover voelt men ook schroom om (ongevraagd)

hulp aan te bieden. We willen onszelf niet opdringen. Wat betreft

informele zorg vinden vraag en aanbod elkaar dus moeizaam.

Hulpbehoevenden kunnen zo afglijden in een neerwaartse spiraal en

betrokken mantelzorgers kunnen overbelast raken.

PRA NGE ND E V RA GE N

Als professionele zorgverlener of vrijwilliger van Bucket Line krijg je te maken met overbelasting van

hulpbehoevenden en mantelzorgers. In deze situaties ligt het voor de hand om praktisch en

oplossingsgericht te werk te gaan. In urgente situaties is deze aanpak zeker op zijn plaats. Tegelijkertijd

kunnen aantal belangrijke vragen verloren gaan:

Hoe komt het dat de betrokkene zelf geen hulp vraagt of mobiliseert?

Waar loopt de betrokkene precies in vast (vraag achter de vraag)?

Maak ik de betrokkenen nu meer afhankelijk of vergroot ik zijn/haar eigen regie?

Welk potentieel ligt er in het netwerk van de betrokkene?

Page 2: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

2 | P a g i n a

Transformatief werken is geïnspireerd

op de principes en werkwijze van

Transformatieve mediation (Bush en

Folger, 1994). Centraal in deze aanpak

staan het aanwezig zijn voor de ander

(presentie); het luisteren naar de vraag

achter de vraag; het reflecteren en

verhelderen; en het scheppen van ruimte

waardoor de ander weer in zijn of haar

kracht komt. In deze methode werk je toe

naar momenten van transformatie, waarin

er iets in de perceptie, beleving of het

handelingsperspectief van de

hulpbehoevende verschuift. Situaties van

onmacht en besluiteloosheid worden zo

veranderd in situaties waarin mensen

voelen dat ze een keuze hebben. Deze

werkwijze vraagt om niet-directief

handelen en staat daarmee tegenover

oplossingsgericht werken waarmee je min

of meer iemand iets uit handen neemt.

Betrokkenen zullen moeten kunnen

schakelen tussen deze twee werkwijzen.

ST IC H T IN G D IVER SIT Y JOY

In een samenleving die versplintert en polariseert

probeert Diversity Joy te bouwen aan onderlinge

verbinding en waardering van diversiteit. Diversity Joy

doet dit in de vorm van programma’s, trainingen,

workshops, variërend van een dagdeel tot meerdere

dagen. Er wordt o.a. gewerkt in scholen, wijken en

organisaties. Diversity Joy richt zich in al zijn interventies

op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De

workshops bestaan telkens uit een slimme mix van

serieus en joy, waarbij diepgaande oefeningen gemengd

worden met lichte en levendige elementen, zoals spel,

beweging en creatieve expressie.

Diversity Joy werkt nauw samen met partners in Europa en Zuid Afrika. Naast een organisatie is Diversity Joy ook een gemeenschap: een diverse groep van change makers die in hun dagelijks leven proberen te praktiseren wat ze in hun werk uitdragen. Diversity Joy combineert professionaliteit met passie en idealen: de organisatie werkt voor verandering, niet voor winst. Voor meer informatie zie: www.diversityjoy.nl

BU C K ET L IN E

Bucket Line is de helpende hand voor helpers in de mantelzorg.

Bucket Line voorziet in de potentie om mensen met een hulpvraag

en mensen uit hun eigen omgeving die willen helpen bij elkaar te

brengen. Naar schatting 50 tot 65% van de Nederlandse bevolking

is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende, terwijl er

anderzijds 450.000 mantelzorgers zijn die zich zwaar belast of

zelfs overbelast voelen. Bucket Line verdeelt in tijdelijke

noodsituaties mantelzorg binnen vertrouwde netwerken, zoals

buurt, familie, vrienden, collega’s. Daarbij ondersteunt Bucket Line

bij de coördinatie van de mantelzorg.

MEER VR A GEN O VER BU C K ET L IN E?

Neem contact op met Sergio: 06-21660846

Of mail: [email protected]

Een oplossingsgerichte aanpak werkt goed op korte termijn. Voor de langere termijn is een andere aanpak

nodig die recht doet aan de bovenstaande vragen. Dit is waar onze workshop zich op richt.

INH OU D V A N D E W O RK S H OP

Vraag- en handelingsverlegenheid zijn diepgewortelde problemen waar geen ‘quick fix’ voor te verzinnen

is. Het vraagt om sensitiviteit en een radicaal andere benadering. In de workshop besteden we daarom

aandacht aan:

1. ACHTERGRONDEN VAN VRAAG- EN HANDELINGSVERLEGENHEID: Een

ervaringsgerichte verkenning van de onderwerpen vraag- en

handelingsverlegenheid. Welke waarden spelen een rol (autonomie,

afhankelijkheid, wederkerigheid en privacy) en hoe kan ik daar

sensitief mee om gaan?

2. VRAAG ACHTER DE VRAAG: Achter praktische vragen gaan vaak diepere,

persoonlijke vragen verscholen. Hoe creëer je de veilige ruimte zodat

ook deze vragen naar voren kunnen komen.

3. ROUWVERWERKING: Ernstige ziekten gaan vaak gepaard met een verlies

in capaciteiten. Dit verlies komt met een rouwproces. Ook de

mantelzorger kan tegen eigen grenzen aanlopen. Acceptatie van de

beperkingen is een belangrijke psychologische taak waar mensen in

deze situaties voor staan. Hoe ondersteun je mensen hierin?

4. TRANSFORMATIEF WERKEN: Introductie in Transformatief werken en het

oefenen van verschillende vaardigheden – luistervaardigheden,

reflecties, samenvattingen.

Page 3: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

3 | P a g i n a

WORKSHOPAGENDA 27 OKTOBER 9.30 -17.00

FAC I L I T AT O R S : Mirjam van Hasselt, Léon Beckx, Stijn Hogenhuis

1. Korte introductie aan de hand van een voorwerp

2. Agenda & Mindmap – presentatie van het kader van de workshop

3. Big Wind Blows - Energizer

4. Oefening Elkaar voorstellen - nadere kennismaking, positiviteit, luisteren, samenvatten, stilte

5. Brainstorm Waterlijn / IJsberg – wat zien we wel of niet en hoe reguleren we dit?

6. Pauze

7. Zone van de naaste ontwikkeling – uitleg comfortzone, leerzone, paniekzone

8. Brainstorm Boom – wat maakt een veilige of stimulerende omgeving / grondhouding

9. Oefening Luistercirkels – verdieping vraagverlegenheid & luisteren, stilte en samenvatten. Vragen: 1. Iemand die ik respecteer en waarom? 2. Stel ik krijg te horen dat ik een ernstige ziekte heb. Hoe zou ik daarop reageren? 3. In diezelfde situatie; hoe zou ik willen dat de omgeving op mij reageert?

10. Lunch

11. Reflectie / Overzicht – wat hebben we tot nog toe gedaan en geleerd over het onderwerp

12. Uitgangspunten Transformatief Werken – Stilte, reflectie, samenvatten

13. Demonstratie reflectie

14. Oefenen reflectie in groepen

15. Plenaire terugkoppeling

16. Pauze

17. Persoonlijk leerdoelen ahv zone naaste ontwikkeling

18. Vooruitblik volgende keer

19. Afsluiting

Page 4: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

4 | P a g i n a

Page 5: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

5 | P a g i n a

Page 6: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

6 | P a g i n a

Page 7: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

7 | P a g i n a

Page 8: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

8 | P a g i n a

WORKSHOPAGENDA 3 NOVEMBER 9.30 -17.00

FAC I L I T AT O R S : Mirjam van Hasselt, Léon Beckx, Stijn Hogenhuis, Tom Schram

1. Samenkomst & Terugblik

2. Agenda + Mindmap

3. Namen spel met ballen - Energizer

4. Verwerking & Rouw – persoonlijke en algemene verkenning

5. Casus – Inhoudelijke verdieping & techniek van het samenvatten

6. Lunch

7. Analyse van de casus – onmacht, opgave, dilemma´s, waarden

8. Constellatie / Opstelling – Verkenning van de relationele en systeem aspecten

9. Energizer

10. Open Space - rollenspellen

11. Afsluiting

Page 9: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

9 | P a g i n a

Page 10: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

10 | P a g i n a

Page 11: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

11 | P a g i n a

Page 12: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

12 | P a g i n a

Page 13: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

13 | P a g i n a

Uitgangspunten voor interventies bij Transformatief werken

Het fundament voor interventies is het geloof in de kracht van mensen om autonoom keuzes te

maken, tegelijkertijd wetend dat mensen niet kunnen leven en zich ontwikkelen zonder de

verbinding met anderen. De behoefte aan je eigen ontwikkeling, je eigen pad gaan en de behoefte

aan verbinding zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden maar kunnen ook een dilemma vormen

waarin we evenwicht moeten vinden.

Wanneer dit evenwicht zoek raakt, kan het zijn dat mensen steeds meer negatief gaan denken

over zichzelf en vaak ook anderen waarop ze hun onmacht projecteren en zich vaak onmachtig

en hulpeloos. Ze voelen zich kwetsbaar, gedachten malen door hun hoofd, ze raken steeds meer

op zichzelf betrokken.

De transformatieve facilitator gaat er van uit dat mensen, ondanks de situatie waarin ze zich

bevinden, de kracht en mogelijkheden hebben weer op hun benen te gaan staan, opnieuw de

regie te nemen over hun leven, hun rust en zelfvertrouwen terug te vinden en duidelijke eigen

keuzes te maken (empowerment). Wanneer dit ontstaat, ontstaat ook de mogelijkheid zich meer

open te stellen naar de ander zodat ze het gezichtspunt van de ander kunnen zien (recognition).

Zo kan er verbinding worden gemaakt. Verbinding betekent ook dat je begrijpt en accepteert dat

de ander, de dokter, partner etc zijn eigen redenen heeft om te denken en te doen zoals hij of zij

doet. Hierdoor kunnen ze het evenwicht hervinden. Dit is het doel van de transformatieve

facilitator. Helderheid, kracht en inzicht.

Daarom spitst hij zijn aandacht op de interactie in het hier en nu, op de momenten van niet

empowered of niet erkend voelen. Je volgt wat iemand zegt en laat zien en je hebt geen plan

waar je naar toe beweegt. Het accent ligt vooral op de microprocessen in de menselijke

interactie. Door momenten van onmacht te belichten, ontstaat er meer bewustzijn bij je

gesprekspartner. Hij kan door het gesprek zijn kracht hervinden. Beweging in de richting van

helderheid en besluitvaardigheid en van daaruit openheid naar degenen die in die situatie een

Page 14: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

14 | P a g i n a

rol spelen. De transformatieve facilitator kijkt naar de mogelijke bewegingen. Beweging naar

inzicht, achter je keuzes staan en open staan voor de ander. Veranderingen in empowerment zijn

niet altijd makkelijk te herkennen. Rustiger spreken, duidelijker aangeven wat je wil, meer

gefocust zijn, zijn voorbeelden waarin de groei naar empowerment, zelfvertrouwen zichtbaar is.

Vanuit die gevonden helderheid besluit je gesprekspartner welke kant hij op wil gaan en vinden

hij openingen voor de problemen waarin hij zich bevinden. Dit kan ook inhouden dat hij niet

verder willen met de Bucket Line, dat hij besluiten de situatie zo te laten of dat hij besluit dat hij

op deze manier er niet uitkomt en een andere wijze verkiest, bijvoorbeeld zelf hulp inhuren..

Het volgen van het gesprekspartner betekent dat vragen stellen niet het belangrijkste

instrument is van de facilitator omdat je daarmee ongemerkt je eigen sturing geeft aan het

gesprek.

2. De opening van het gesprek

De manier waarop een transformatieve facilitator de sessie opent verschilt van andere

gesprekmodellen op een paar heel essentiële punten. Van begin af aan luistert de

transformatieve facilitator naar de taal van gebrek aan empowerment en recognition (zelfs in

hoe je gesprekspartner binnen komt, aan tafel gaat zitten en naar de facilitator luistert) en vangt

de signalen daarvan op. De facilitator gebruikt zo veel mogelijk de ‘U’ of ‘jij’ taal. Hoe wil je dit

gesprek voeren?

De opening is daarom zo belangrijk omdat door de manier waarop de transformatieve facilitator

de opening doet, je gesprekspartner begrijpt dat het zijn gesprek is en dat hij niet kan afwachten

wat de facilitator doet of wil.

Het gesprek is al begonnen op het moment dat de gesprekspartner in de ruimte is. Als de

gesprekspartner begint te discussiëren voordat aan de orde is gesteld wat bv de rol van de

facilitator is, gaat de facilitator met hem mee. De facilitator zal interveniëren zodra hij merkt dat

er onduidelijkheden zijn.

3. Aanknopingspunten voor interventies

De facilitator luistert met oren, gericht op die momenten dat de gesprekspartner een signaal

geeft dat hij behoefte heeft aan empowerment (autonomie en besluitvaardigheid) of aan

recognition (erkenning van de ander). Ik voel me zwak, ik weet het niet meer en uitingen die de

boodschap uitdragen: ik ben bezig met mijn eigen gedachten en ben niet in staat ook maar iets

Page 15: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

15 | P a g i n a

anders te horen of te zien. Het is niet van belang of je als facilitator inhoudelijk begrijpt waarover

de gesprekspartner praat. Wat van belang is dat je hoort, voortdurend, in het hier en nu, hoe je

gesprekspartner zich machteloos en besluiteloos voelen of dat er sprake is van niet willen of

kunnen begrijpen. De facilitator luistert heel precies naar wat zijn gesprekspartner zegt en hoe.

Voorbeeld van uitspraak Onmacht besluiteloosheid

Behoefte aan autonomie

Ik weet niet of….

Ik begrijp niet…..

Waarom gebeurt mij dit

Twijfel verwarring onzekerheid

Ik kan daar toch niets aan doen

Ik weet echt niet meer wat ik nog kan doen

Niet in staat tot actie

Woede

Zoals ik al zei…….. Steeds in herhaling vallen

(Impliciete) vraag voor ondersteuning

Ik begrijp echt niet waarom je daar nu nog over

wil beginnen

Verbittering of frustratie

Wat denkt U daarvan, heeft U een idee Advies vragen aan de facilitator

Begin van autonomie/besluitvaardigheid

Wat ik echt graag wil dat jij begrijpt is dat ik. Specifieke vragen stellen

Misschien zou ik kunnen proberen….

Ik wil wel…….

Meer spreken in termen van willen en kunnen

Een zelfde schema is in dit artikel te vinden voor aangrijpingspunten voor gebrek aan erkenning

en begrip1.

Page 16: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

16 | P a g i n a

(impliciete) vraag om erkenning en begrip

De reden waarom ik toen….. Uitleg geven van gedrag uit het verleden

Niemand begrijpt wat ik doormaak, dat ik

iedere nacht wakker lig…..

Aangeven dat je je onbegrepen voelt

Ik ben altijd bezig met de kinderen

Ik moet steeds geld lenen

Overdrijven en steeds herhalen

Door hem zit ik nu in deze situatie en moet ik

steeds maar hulp in roepen van anderen

Hier en nu taal

Als de mensen die op kantoor zitten en nooit

ziek zijn geweest, zouden begrijpen wat je

allemaal niet moet doen om…..

Hoe je gezien wil worden door anderen

Geen haar op mijn hoofd die daar over denkt Direct afwijzen

Begin van erkenning en begrip

Ik heb dat nooit goed begrepen. Ik begrijp nu

pas dat ….

Zoals hierboven aangegeven zijn uitspraken van een gesprekspartner niet eenduidig. Een

boodschap kan een bepaalde inhoud hebben, maar non-verbaal en qua toon een totaal andere

inhoud hebben. In theorie maken we onderscheid tussen de behoefte aan helderheid en regie

(empowerment) en de behoefte aan erkenning (recognition). Deze zijn echter in realiteit niet zo

duidelijk te onderscheiden. Ze beïnvloeden elkaar. De deelnemer die tijdens het gesprek meer

zelfvertrouwen krijgt, is beter in staat horen wat anderen zeggen. Ook is het zo dat iemand tot

rust kan komen en zijn zelfvertrouwen kan groeien wanneer hij begrepen wordt. Het is niet

belangrijk of de facilitator op dat moment precies weet of het gaat om gebrek aan empowerment

of recognition.

4. De interventies die de transformatieve facilitator gebruikt zijn

a. reflectie

b. samenvatting

c. vragen om keuzes te verduidelijken

d. intentionele stilte

Page 17: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

17 | P a g i n a

a. Reflectie.

Reflectie houdt in dat de facilitator teruggeeft, als het ware spiegelt naar een gesprekspartner,

wat hij gehoord heeft, wat de spreker volgens hem tot uitdrukking wil brengen. Hij doet dit

zoveel mogelijk in dezelfde taal en intonatie als de spreker gebruikt. Hij spiegelt zowel de

inhoud, gevoelens en intentie. Ook opmerkingen over wat hij non-verbaal opmerkt kunnen

onderdeel uitmaken van de reflectie, zoals: ‘Het lijkt of u steeds bozer en meer van streek raakt,

alsof u op wil springen uit uw stoel om maar duidelijk te maken hoe belangrijk de afspraken met de

thuiszorg zijn, waar zij zich lang niet altijd aan houden...’ Reflectie is een van de meest gebruikte

interventies van de facilitator om de gesprekspartner te ondersteunen meer in zijn kracht te

komen.

De reflectie geeft degene die gereflecteerd wordt de gelegenheid om zichzelf terug te horen –

hoe hij gesproken heeft of wat hij heeft gecommuniceerd. Daardoor ontstaat er voor de spreker

als het ware iets dat lijkt op een gesprek met zichzelf. Het versterkt voor de spreker ofwel

datgene dat hij tot uitdrukking wil brengen. ‘Ja dat klopt, dat is wat ik wil zeggen’ of het geeft hem

de mogelijkheid om datgene wat hij heeft gezegd bij te stellen, ´ja, maar ik moet wel zeggen dat

het ook wel eens beter is gegaan´. Daardoor krijgt de spreker meer helderheid en duidelijkheid

over wat hij wil zeggen en hoe. Juist de keuzes die de spreker maakt, wat hij precies wil zeggen

en hoe hij dat wil zeggen, geeft hem meer zelfvertrouwen. Ook kunnen reflecties het voor

iemand duidelijk maken dat hij te ver is gegaan (voor zichzelf) in negativiteit of woede, omdat hij

de heftigheid, de gemeenheid, het overdrevene van wat hij zegt, gespiegeld in de reflectie van de

facilitator, nu voor het eerst echt hoort. Hier past overigens wel een waarschuwing. De facilitator

reflecteer een negatieve uitspraak niet met de bedoeling er op te wijzen dat wat hij zegt niet

door de beugel kan, dat hij of zij dat niet zou behoren te doen. Reflecties zijn neutraal en

spiegelend, zonder boodschappen aan je gesprekspartner. De facilitator reflecteert niet zodat

degene die hij reflecteert of degene die luistert iets anders hoort of doet. Hij is slechts gefocust

op het ondersteunen van degene die hij reflecteert, zodat hij misschien een stapje kan maken

naar meer zelfvertrouwen, helderheid, en/of begrip voor de andere. Of de reflectie op dat

moment of later leidt tot meer erkenning van de andere partij is een prettige bijkomstigheid van

de interventie. Met andere woorden, een reflectie richt de schijnwerper op uitspraken van je

gesprekspartner.

Hoe reflecteert de facilitator?

De facilitator is niet bezig de boodschap over te brengen van de een naar de ander. Hij kijkt

alleen de spreker aan met de impliciete of expliciete vraag of de spreker het eens is met wat de

facilitator zegt. Het helpt de spreker om zichzelf te horen, zodat het voor hem duidelijker wordt

Page 18: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

18 | P a g i n a

wat hij wil zeggen. De facilitator zal, zonder te vervallen in papegaaien, zo veel mogelijk het

taalgebruik van de spreker spiegelen. De reflectie is effectief als deze zo compleet mogelijk is,

inclusief de emoties, zonder het weglaten van zinnen en woorden en zonder positieve reframing.

De facilitator zal ook zo veel mogelijk de toon weerspiegelen van hetgeen de spreker zegt. Hij

zoekt naar dat wat zijn gesprekspartner in beroering brengt en zal juist dat meenemen in zijn

reflectie.

Als de reflectie goed is, zal de spreker dit ook meteen bevestigen. Maar ook als het niet klopt zal

de spreker duidelijk maken dat dit niet is wat hij bedoelt en aangeven wat hij wel heeft gezegd.

Of de spreker de reflectie bevestigt of verbetert, het is altijd een mogelijkheid voor een stapje in

de richting van meer zelfvertrouwen. De facilitator zal onmiddellijk de verbetering of afwijzing

van een reflectie door de deelnemer die gereflecteerd wordt, accepteren en terug spiegelen.

De facilitator kan in een reflectie ook tot op zekere hoogte invullen wat hij hoort of ziet. Hij zal

dat altijd heel voorzichtig en tentatief doen; het lijkt of U daardoor heel erg gekwetst bent. Ik krijg

de indruk dat U zegt dat de dokter Uw vertrouwen heeft geschaad door te zwijgen over

bijwerkingen van de medicijnen. Misschien zit ik helemaal verkeerd maar ik krijg de indruk dat het

voor u belangrijk is dat zij zich realiseert dat u…..

b. Samenvatting

Bij de samenvatting zal de facilitator een overzicht geven van het gesprek zoals dat gevoerd is

met zijn gesprekspartner. Hij doet dit door de onderwerpen van het gesprek aan te geven en hoe

zijn gesprekspartner tegen die onderwerpen aankijkt. Dit helpt je gesprekspartner om keuzes te

maken over hoe hij verder wil met het gesprek. Het doel van de samenvatting is het maken van

een landkaart van het gesprek of van een deel van het gesprek en om de route die je

gesprekspartner in het gesprek aflegt op de landkaart aan te geven. Het overzicht wat hij krijgt

geeft hem de mogelijkheid om duidelijke keuzes te maken wat hij willen bespreken. Vaak wordt

er zoveel gezegd over zoveel verschillende onderwerpen dat je gesprekspartner de koers uit het

oog verliest. De facilitator helpt door die sluiers weg te trekken. Dit doet hij door de kaart te

schetsen die overzicht geeft en ook de mogelijkheid te kiezen hoe hij verder wil gaan met het

gesprek.. Bij de reflectie wordt het duidelijker wat iemand zegt (of probeert te zeggen) en bij een

samenvatting krijgt hij meer duidelijkheid over het de onderwerpen waar hij over gesproken

heeft.

Hoe vat de facilitator samen?

Er zijn geen vaste regels die aangeven wanneer een samenvatting behulpzaam is. De facilitator

vat samen nadat hij en zijn gesprekspartner een tijd met elkaar gesproken hebben. Hij wacht

Page 19: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

19 | P a g i n a

met het geven van een samenvatting tot het moment dat hij denkt dat het zijn gesprekspartner

zou kunnen helpen om zich opnieuw te oriënteren op wat er tot nu toe is besproken. Een andere

aanleiding voor een samenvatting kan zijn wanneer het gesprek in een impasse raakt, of

wanneer je gesprekspartner steeds hetzelfde zegt. Hij geeft een overzicht van de

gespreksonderwerpen, zonder prioriteiten aan te geven van de onderwerpen die zijn besproken

of een soort agenda te maken voor je gesprekspartner. Hoewel de facilitator in een samenvatting

compleet wil zijn, is het niet noodzakelijk dat de facilitator vooraan begint met het eerste

onderwerp. Vaak zal hij juist met het laatste onderwerp beginnen. Het is ook mogelijk dat de

facilitator alleen een onderdeel, het laatste van het gesprek samenvat.

Bij de samenvatting geeft de facilitator eerst het thema, het gespreksonderwerp aan en

vervolgens hoe zijn gesprekspartner daar tegen aankijkt. Hoe duidelijker en specifieker de

facilitator de thema’s benoemt, des te meer zal de samenvatting de gesprekspartner helpen. Bv

in plaats van: je praat over de vakantie…, zegt de facilitator: je praat over de tijd dat de kinderen in

de vakantie bij jouw moeder zijn.

Een samenvatting is effectief wanneer je gesprekspartner hierdoor een duidelijk beeld krijgt

waar hij over gesproken heeft. Het komt vaak voor dat je gesprekspartner de beschrijving van de

facilitator van zijn gezichtspunt verheldert of corrigeert (empowerment shift). De samenvatting

geeft hem de mogelijkheid duidelijke keuzes maken hoe hij verder wil.

c. Vragen om keuzes te verduidelijken

Dit zijn vragen die de facilitator stelt om bepaalde keuzes nadrukkelijk aan de orde te stellen. De

keuze om geïnformeerd te worden over de rol van de facilitator om verder te discussiëren over

een bepaald onderwerp of juist om het er niet meer over te hebben. Deze vragen komen voort

uit het gesprek met je gesprekspartner en de keuzes die uit dat gesprek naar boven komen

drijven. Het zijn niet de vragen die opkomen in het hoofd van de facilitator en voortvloeien uit

zijn gedachten over het gesprek. Een voorbeeld van een vraag die de keuze aan de orde stelt “…is

het zo dat je door wil gaan met het bespreken wat er allemaal gebeurde na je verhuizing?......... of is

er iets anders waar je nog op wil terugkomen of wat je aan de orde wil stellen?......Wat zou je nu

willen bespreken?.....” Ook de keuze om een bepaalde oplossing serieus te nemen of juist geheel af

te wijzen.

Vaak komt een dergelijke vraag aan het eind van een samenvatting.

Bv “en klopt het dat U absoluut niet wilt praten over de kinderen op dit moment?”

Page 20: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

20 | P a g i n a

d. Stilte

Stiltes zijn belangrijk tijdens een gesprekgesprek Wil er iets nieuws ontstaan dan is het

noodzakelijk te verwijlen in de open plek van het nog niet ingevulde. Het laten bestaan van de

stilte geeft je gesprekspartner de ruimte om hetgeen gezegd is op zich in te laten werken en

moedigt hem aan zelf het initiatief te nemen in welke richting hij het gesprek wil vervolgen. De

facilitator is vaak stil na een interventie. Op die manier geeft hij ruimte aan de gesprekspartner

om na te denken over wat de facilitator heeft gezegd en te besluiten al dan niet te reageren.

Page 21: TUSSEN HELPEN EN GEHOLPEN WILLEN WORDEN Leren … · op ervarend leren. In de activiteit ontstaat het inzicht. De workshops is bereid om informele zorg te bieden aan een bekende,

21 | P a g i n a

Voor meer informatie of vragen over de workshop:

Léon Beckx [email protected]

Mirjam van Hasselt [email protected]

Tom Schram [email protected]

Of bezoek www.diversityjoy.nl