16 VolZin | 13 april 2012

Janny Kerssies en Paul Hendriksen van TT Deventer op ‘De Oude IJsbaan’, die weldra in bloei zal staan.

VOL008_16_Kornelis.indd 16 05-04-12 16:40

Hou op met die vijfdaagse werkweek. Maak er vier dagen (van tien uur) van en besteed die vijfde dag aan tuinieren en eigen voedsel verbouwen. Of repareer spullen, zodat je minder nieuw hoeft te kopen. Resul-taat: enorme besparingen aan geld, grondstoffen en energie, minder afhankelijkheid van de sperzieboon-toevoer uit Kenia en de olie-import uit Libië. En we worden er gezonder en gelukkiger van. Dat is een van de ideeën van Transition Towns. Transition Towns (TT) werd in 2005 in Engeland opgericht door milieuactivist Rob Hopkins tegen de dreigende achtergrond van klimaatverandering en het opraken van olie en andere fossiele brandstoffen. Je moet als lokale gemeenschap – stad, dorp of wijk – dus de overstap, de transitie, maken van afhankelijk naar (zoveel mogelijk) zelfvoorzienend en duurzaam. Inmiddels telt de wereld zo’n duizend ‘transition towns’, de helft daarvan in Europa met het accent op Groot-Brittannië. In de Verenigde Staten zijn er een kleine tweehonderd. De Nederlandse TT-beweging – met de teller nu op 85 – schoot in 2009 wortel in grote steden als Amsterdam en Rotterdam. Maar Deventer is onze eerste officiële Transition Town, met Paul Hendriksen als één van de oprichters en nu voorzitter.

IJsbaanOp een doordeweekse dag spreken we af op station Deventer met Hendriksen en Janny Kerssies, van de TT-werkgroep ‘Eetbaar Deventer’. Hendriksen is het type ‘buitenjongen’, met een frisse blik, stevige

wandelschoenen en niet onder de indruk van een paar vegen modder op zijn jas. “Ik bouw mijn eigen aardehuis, dus ik ben veel buiten”, zegt hij lachend. Zijn aardehuisproject in Olst is uniek voor Europa. Hij bouwt energiezuinige woningen van aarde en niet afbreekbaar afvalmateriaal als autobanden en fles-sen. Hendriksen probeert ermee op TEDx te komen. Vorig jaar kwam hij in de ‘Duurzame 100’ van Trouw binnen op plaats 25. Janny Kerssies, lichtrode krullen waaien in haar gezicht, stopte drie jaar geleden als schooljuf en richt zich nu volledig op TT. Ze gloeit van enthousiasme als ze vertelt. Op ‘de beste uitvinding van de wereld’, de OV-fiets, rijden we langs de IJssel naar ‘De Oude IJsbaan’. “Deze plek lag vijftien jaar braak. Samen met de gemeente, vrijwilligers en partnerorganisaties hebben we dit omgetoverd tot wat het nu is”, zegt Kerssies. De grote, speels ingerichte moestuin vol kunstobjecten zal wel-dra in bloei staan. Dit is dus een voorbeeld van ‘tran-

Hoe idealist en zakenman elkaar vinden in de duurzame revolutie

Nederland transitieland

Energiecoöperatie, moestuin, streekmarkt – steeds meer mensen zetten eigenhandig de duurzame transitie in gang. Een paar jaar geleden nog het domein van de idealistische wereldverbeteraar, nu ook van de nuchtere zakenman en doorsneeburger. En het goede nieuws: ze werken nu samen.

door Clara KornelIs foto Hapé smeele

13 april 2012 | VolZin 17

VErNiEuwiNg

TT Deventer. Groente uit “omgetoverde” buurtmoestuin.

‘Transition Towns werkt samen met ondernemers, leerkrachten, krakers,

kunstenaars en ambtenaren’

(fot

o: t

t d

even

ter)

VOL008_16_Kornelis.indd 17 05-04-12 16:41

sitie’. Een terrein voor buurtbewoners, waar iedereen die wil groente kan verbouwen en er ook vrijwilligers rondlopen om je daarbij te helpen. Cursussen permacultuur, Makkelijke Moestuin, Eetbaar Deventer, pluktocht door de stad, kledingruil, filmavonden, een streekmarkt – het is maar een greep uit de activiteitenagenda van TT Deventer. “Vooral de praktische activiteiten trekken deelnemers, maar ik zou graag zien dat we meer actieve werkgroepen creë-ren voor grote, langdurige projecten zoals afvalschei-ding en mobiliteit”, zegt Kerssies.

Lokale energiebedrijven Hendriksen: “ We richten ons ook op duurzame ener-gie. We begonnen in 2009 mensen in de buurt te mo-biliseren om collectief zonnepanelen aan te schaffen. Voorheen was dat alleen voor bedrijven en onderne-mers betaalbaar. Maar met dit TT-initiatief kregen 75 huizen in Deventer in korte tijd zonnepanelen. Nu heeft de provincie Overijssel haar beleid aangepast en kun je als particulier hiervoor subsidie aanvragen.” TT is niet de enige beweging die zich hard maakt voor duurzame energie. Jan Rotmans, professor Transities en Transitiemanagement aan de Erasmus Universi-teit: “Mensen nemen het heft zelf in handen. Alleen al vorig jaar zijn er zo’n 140 lokale energiebedrijven op-gericht.” Rotmans (in de ‘Duurzame 100’ op plaats 7) is oprichter en voorzitter van Urgenda, een landelijk actieplatform voor duurzaamheid, en onderzoeksin-stituut DRIFT (Dutch Research Institute For Transiti-on). Rotmans trekt met een zogenoemde ‘Roadshow’ langs honderden Nederlandse woningcorporaties om die aan te zetten tot energiezuinig werken. Op beurzen, in conferentieoorden – overal treedt Rot-mans, altijd in pak, immer nuchter en zakelijk, op als de professor-schuine streep-ondernemer. “Je moet

bestaande woningen gewoon energiezuiniger maken, niet het wiel opnieuw uitvinden”, zegt hij. Hendriksen beaamt dit: “We zijn blij met alle duurzame initiatie-ven, of die nou van ons komen of niet. Maar we pro-beren wel voor bewustwording te zorgen.” Kerssies: “Je kunt bijvoorbeeld zonnepanelen uit China kopen, maar milieubewuster is om ze dichtbij uit Duitsland te halen.”

Cultuurverschil “Ondanks de voorsprong van Deventer hebben andere steden ons op deelaspecten ingehaald”, zegt Hendriksen. “Rotterdam staat bekend om z’n stads-landbouw. Groningen heeft ‘Grunneger Power’, een eigen energiebedrijf zonder winstoogmerk, en in Houten ontstaat een ecowijk.” Kerssies: “Wij hebben niet de mankracht om alles op te lossen, maar we spe-len zeker een grote rol in het op de agenda zetten van klimaatverandering, voedsel en energiezuinig leven.” Rotmans vindt TT een interessant fenomeen en heeft veel sympathie voor de beweging. Cultuurverschillen ziet hij wel: “Als ik moet kiezen tussen veganist wor-den en McDonald’s verduurzamen, dan kies ik voor het laatste, haha!” Maar ze zijn te overbruggen. Rotmans: “Transition Towns heeft, zeker in het begin, iedereen goed wakker geschud. Zij opereren van onderop de samenleving (bottom-up) en je ziet dat dergelijke projecten nu overal opduiken. Paul Hen-driksen is een inspirerend individu, een voorloper.” Zelf werkt Rotmans meer top-down. “Bij Urgenda denken we pragmatisch. Ik probeer drie miljoen men-sen te bereiken om duurzamer te leven, zonder dat zij daarvoor radicaal hoeven te veranderen.” Hij noemt het verduurzamen van popfestivals en voetbalstadi-ons. Maar Urgenda inspireert ook met ‘icoonprojec-ten’ – vijf grootschalige duurzaamheidsprojecten met internationale allure, waaronder de drijvende stad in de Stadshavens van Rotterdam die voorzien in eigen energiebehoud en elektrisch vervoer. Een ander doel: in 2020 rijden er één miljoen elektrische auto’s in Nederland.

Mainstream Samenwerken en netwerken is de motor van Tran-sition Towns. Paul Hendriksen geeft lezingen aan

18 VolZin | 13 april 2012

Zakenman en hoogleraar Jan Rotmans: “Word mainstream.”

TT Rotterdam. Stadslandbouw in buurtmoestuin Kralingen-West

(Fot

o: T

T Ro

tter

dam

)

VOL008_16_Kornelis.indd 18 05-04-12 16:41

ambtenaren en politici met als doel de samenwerking te versoepelen. “Vaak is er koudwatervrees om met TT samen te werken. Maar dan merken ambtenaren dat wij een positieve beweging zijn, die niet werkt met protesten of zwartboeken, en verloopt de samenwer-king in negen van de tien gevallen goed.” Inmiddels werken TT en Urgenda samen in het organiseren van de Dag van de Duurzaamheid op 10 oktober. Jan Rotmans: “Ik ben blij met die samenwerking maar ook verbaasd dat die nu pas is gezocht. Nederland heeft heel veel kennis en daar maakte TT tot nu toe weinig gebruik van. Ze nodigden buitenlandse spre-kers uit, maar mij nooit. Dit is mijn vakgebied. Ik heb hier, dat durf ik wel te zeggen, de kennis voor.” Jan mag niet verkeerd begrepen worden, want ei-genlijk ligt zijn hart bij TT. “Maar: word mainstream! Radicale bewegingen staan buiten de samenleving en sterven af als ze zich niet aansluiten bij grotere groepen. Dat zie je met de Occupy-beweging in Ne-derland: veel sympathie voor het gedachtegoed, maar ze raakten geïsoleerd en het is doodgebloed.” Hen-driksen ziet TT al een grote reikwijdte hebben: “We werken samen met heel verschillende groepen, van ondernemers en leerkrachten tot krakers, kunstenaars en ambtenaren.”Halverwege TT en Urgenda vind je Nudge (‘zetje’), een internetplatform voor duurzame ideeën dat zich in eerste instantie richt op consumenten. Nudge werd vorig jaar opgericht door Jan van Betten. In een vorig leven was Van Betten directeur van Reed Elsevier in Duitsland, nu slaat hij bruggen tussen de consu-ment die duurzaam wil en het bedrijfsleven. Zo krijgt Nudge het bijvoorbeeld voor elkaar dat duurzame ideeën van gebruikers op de verpakkingsvoorschrif-ten van producten in de supermarkt terecht komen. Lijkt klein bier, maar is ongelooflijk praktisch en effec-tief, zei Van Betten daar eerder over in VolZin 5.“Zo dragen we elk op onze eigen manier en op ons eigen schaalniveau bij”, zegt Hendriksen, die ook weer samenwerkt met Nudge.

Regionaal geld Kerssies noemt het een gevoelskwestie: “Het besef dat we zelf iets kunnen doen, wordt steeds groter. In het begin was het vooral een groep milieu-enthou-siastelingen die dat vond, nu wordt het draagvlak snel breder.” Hendriksen: “We willen bijvoorbeeld weten waar ons voedsel vandaan komt, wat het verhaal erachter is. Eerst was alleen de elite geïnteresseerd in streekproducten, nu wordt het mainstream.” Ook opvallend is de opkomst van regionale geldsyste-men. In onder meer Nijmegen en Groningen wordt ermee geëxperimenteerd. Doel: de lokale economie stimuleren en mensen motiveren om in hun eigen

13 april 2012 | VolZin 19

omgeving hun producten te kopen. Hendriksen: “Het zijn volwaardige betaalmiddelen naast de euro.” Rotmans heeft er een hard hoofd in. “Misschien zie ik het verkeerd, maar we hebben net de eurodiscus-sie gehad. Ga je dan niet bezighouden met regionaal geld. Er zijn heus voorbeelden in het buitenland waar dit systeem goed werkt, maar in mijn optiek is het niet de oplossing voor duurzaamheid. Groene energie stimuleren hangt niet af van een lokale munteenheid.”

Compost De teller van het ideologische Transition Towns in Nederland staat nu dus op 85 initiatieven, verspreid over 43 steden, stadsdelen en dorpen. Er zit, zoals je dat kunt noemen, ‘autonome groei’ in. Daarnaast zijn er de zakelijk en meer pragmatisch georiënteerde za-kenmensen zoals Rotmans en Van Betten. Zij spreken de ‘gewone’ burger aan op het gezonde verstand en de logica van de huishoudportemonnee. Kerssies zegt dat we het begin meemaken van de grote transitie: “Vergelijk het met het proces waarbij je van keukenafval compost maakt. Bacteriën brengen een omzettingsproces op gang. Acht procent van die bacteriën is uitermate positief, acht procent uitermate ongezond en de rest voegt zich naar wat overheersend aanwezig is. Zo gaat het bij mensen ook”, lacht ze. ■

Paul Hendriksen (44) is van origine journalist. Hij maakte in 2007 kennis met TT en is sindsdien verbonden aan TT Nederland en is voorzitter. Daarnaast is hij projectmanager van Stichting Duurzame Verbinding en voorzitter van Vereniging Aardehuis.

Janny Kerssies (41) werkte tot drie jaar terug als leerkracht in het basis-onderwijs. Zij is nu bestuurslid van de werkgroep TT Eetbaar Deventer, LETS Deventer en bij Centraal Wonen Deventer.

Jan Rotmans (51) richtte in 2004 onderzoeksinstituut DRIFT op en is hoogleraar Transities en Transitiemanagement aan de Erasmus Universi-teit Rotterdam. Sinds 2007 is hij voorzitter van Stichting Urgenda.

Jan van Betten (50) was tot 2010 directeur van Reed Elsevier in Duitsland. Hij raakte geïnspireerd door duurzame initiatieven en richtte Nudge op. Van Betten is ook organisator van TEDx Haarlem.

www.urgenda.nl, www.transitiontowns.nl, www.drift.eur.nl, www.nudge.nl, www.deoudeijsbaan.nl, www.vergetengroenten.nl,www.aardehuis.nl

‘Moest ik kiezen tussen veganist worden en McDonald’s verduurzamen, dan koos ik voor het laatste, haha!

VOL008_16_Kornelis.indd 19 05-04-12 16:42