Transfer 1, jaargang 22 (sept/okt 2014)

jaargang 22 | september / oktober 20141

Minister Bussemaker: ‘Internationalisering ligt soms op straat’

hoofdpunten uit de internationaliseringsvisie | buitenlandse campus niet langer taboe | dubbel afscheid van eaie-voorzitter van liempd | je leven lang profijt van een afs-jaar | groningen zet energieonderzoek in de spotlights

transfervakblad over internationalisering in het hoger onderwijs

1 10–20Transfer is een onafhankelijk vakblad voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs en onderzoek. Transfer is ook online: www.nuffic.nl/transfer. Transfer is een uitgave van de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs. Verschijnt zes keer per jaar.

RedactieRalph Aarnout, Els Heuts en Annelieke Zandvliet

Aan dit nummer werkten meeRies Agterberg, Rob Burkhard, Han van der Horst, Yvonne van de Meent, Martine Postma, Rineke Wisman.

BeeldDavid van Dam/HH, H.C.Ellis/AFS, Henriëtte Guest, Ronald van den Heerik, Peter Hilz/HH, Istock, Valerie Kuypers, Bart van Overbeeke, Abbie Rowe/AFS, Thomas Schlijper, Ramona da Silva Wells, Peter Strelitski/De Beeldredaktie

RedactieraadRies Agterberg (DUB), Sebastiaan den Bak (Neth-ER), Klaartje van Genugten (Zuyd Hogeschool), Leonard van der Hout (Hogeschool van Amsterdam), Erwin Ploeger (Unesco-IHE)

RedactieadresNuffic, Postbus 29777, 2502 LT Den Haag, tel.: 070 – 4260126 / 4260144 / 4260122fax: 070 – 4260399e-mail: [email protected]

AbonnementenTransfer is gratis verkrijgbaar. Geïnteresseerden kunnen zich voor een gratis abonnement aanmelden via www.nuffic.nl/transfer.

AdreswijzigingenAbonnees kunnen adreswijzigingen doorgeven via het contactformulier op www.nuffic.nl/transfer

Vormgeving en lay-outSabrina Luthjens BNO en Christina Schürmann (www.makingwaves.nl)

DrukDrukkerij Verloop, Alblasserdam

Overname artikelenHet overnemen en vermenigvuldigen van artikelen uit Transfer is slechts geoorloofd na schriftelijke toestemming van de hoofdredactie.

Omslag Minister Bussemaker bij de regeringsgebouwen in Den Haag. Foto: David van Dam/HH

Transfer 2, jaargang 22, verschijnt op 27 november

t r a n s fe rCompetente rebellen

Het Nederlandse hoger onderwijs moet grensoverschrijdende denkers en doeners opleiden; competente rebellen die door creativiteit, lef en ambitie verandering teweegbrengen, vindt minister Bussemaker. In haar visiebrief Internationalisering, die deze zomer verscheen, noemt ze een aantal maat-regelen om dit streven te realiseren. Het verwerven van interculturele en internationale vaardigheden wordt wat haar betreft de standaard. Dat zal menig internationaliseerder als muziek in de oren klinken, maar de weg daar naartoe is nog lang. Veel studenten zijn niet geïnteresseerd in een buitenlands studieverblijf en de internationalisering van het curriculum staat nog in de kinderschoenen. Hoe verhoudt die dagelijkse praktijk zich dat tot de ambities uit de internationaliseringsbrief? En waar staan we over tien jaar? Daarover interviewde Transfer minister Bussemaker. “Niet iedere student hoeft naar het buitenland”, zegt ze. “Zeker in de grote steden ligt internationalisering voor een deel op straat.” Daar heeft de minister gelijk in. En het is ook onmogelijk om iedere student over de grens te laten studeren. Maar voor degenen die wel naar het buiten-land gaan en een andere cultuur leren kennen, blijkt die periode vaak van grote invloed te zijn op hun verdere leven. Drempels voor een internationale werk-kring zijn al weggenomen. Zo ook voor Louise Boveree-Roos. Met een beurs van AFS, een van de oudste organisaties op het gebied van internationale uitwis-selingsprogramma’s, vertrok ze in 1962 naar de Verenigde Staten om een jaar highschool te doen. Ze heeft nog steeds contact met haar toenmalig gastgezin en haar internationale inslag is in dat jaar ontstaan, vertelt ze in deze Transfer. “Je zou iedereen zo’n ervaring gunnen.”AFS viert in november haar honderdjarig bestaan. De organisatie, begonnen in de Eerste Wereldoorlog als een club Amerikaanse vrijwilligers die dienst namen op de ambulance, transformeerde na de Tweede Wereldoorlog tot een inter nationale uitwisselingsorganisatie. Nooit meer oorlog, was het idee. Als mensen zich onderdompelen in een andere cultuur ontstaat er meer begrip voor elkaar en komt wereldvrede een stuk dichterbij. Met oprukkende fundamentalisten, oplopende spanningen tussen Oost en West en alle andere brandhaarden in de wereld, is die doelstelling nog steeds actueel. Net zoals het opdoen van interculturele competenties.

els [email protected]

10–20t r a n s fe r Bussemakers internationaliseringsvisieMinister Bussemaker heeft deze zomer haar visie op internationalisering in het hoger onderwijs naar de Tweede Kamer gestuurd. In deze Transfer gaan we dieper op het negentien pagina’s tellende document in. We zetten de vijf belangrijkste punten op een rijtje, en vragen acht betrokkenen naar hun mening daarover (pag. 14–17). Ook spreken we de minister zelf (pag. 10–12). Als onderdeel van de nieuwe visie mogen instellingen binnenkort opleidingen aanbieden in het buitenland. Zal dat in het Nederlandse hoger onderwijs een aardverschuiving veroorzaken? (pag. 18–20).

22 Je leven lang profijt van een AFS-jaarUitwisselingsorganisatie AFS – een van de grootste en oudste organisaties in haar soort – bestaat binnenkort honderd jaar. Ter gelegenheid daarvan spreekt Transfer met vijf Nederlanders die ooit via AFS een jaar in het buitenland woonden. Het AFS-jaar blijkt vaak bepalend te zijn geweest voor de rest van hun leven.

26 ‘We hebben de neiging te veel in ons kokertje te blijven’Hans-Georg van Liempd was de afgelopen vier jaar (vice-)voorzitter van de European Association for International Education (EAIE). Deze maand nam hij afscheid. Met Transfer blikt hij terug op een periode waarin hij menige discussie aanzwengelde. Zoals over de vraag: moet het Europese hoger onderwijs met álle landen samenwerken?

Enverder

2 Colofon en redactioneel 4 Kort nieuws 13 Column Ries Agterberg 21 Opinie: houd het NIMAR open

29 Sorry? Pardon! Misverstanden in het buitenland 30 Een andere bril op bij de Energy Summer School

33 Aanpakken: internationaliseerders aan het werk 34 Gelezen 35 Onbekend terrein: Marianne Thieme over

haar buitenlandse studie-ervaring

3inhoud

Ook buitenlandse student hoeft niet meer te loten Hoge cijfers zijn in de toekomst geen garantie meer voor een studieplek bij numerus-fixusopleidingen, die populair zijn bij buitenlandse studenten. De centrale loting wordt vanaf het studiejaar 2017/2018 afge-schaft. Onderwijsinstellingen gaan dan ook selecteren op persoonlijkheidskenmerken en motivatie. Dat kan gevolgen hebben voor het aantal internationale studenten bij lotingsstudies.Dit studiejaar hebben zo’n 9.000 van de in totaal 62.000 ingelote studenten (circa 15 procent) een buiten-landse nationaliteit. In 2012 was dat nog een op de vijf. Ondanks die daling zijn buitenlandse studenten naar verhouding nog steeds oververtegenwoordigd bij lotingsstudies.

Scholieren met een gemiddeld eindexamencijfer van 8 of hoger vallen in lotingsklasse A en worden rechtstreeks toegelaten. Buitenlandse studenten kwamen, ongeacht hun cijfers, tot 2012 in lotingsklasse C terecht. Dat kwam overeen met een gemiddeld cijfer tussen de 7 en 7,5. In 2011 veroordeelde de Raad van State deze praktijk. Ook buitenlandse bollebozen zouden direct toegelaten moeten worden tot een lotingsstudie. Cijfers op buiten-landse diploma’s zijn niet gemakkelijk vergelijkbaar met Nederlandse cijfers. In veel landen worden hogere cijfers gegeven dan in ons land. De Nuffic heeft daarom in kaart gebracht wanneer eindcijfers uit diverse buiten-landen evenveel waard zijn als gemiddeld een acht in Nederland. (EH)

Het spande erom of het evenement door kon gaan, omdat de begroting wankel was. Maar de organisatoren hielden voet bij stuk, ook toen de Erasmus Universiteit uit de organisatie stapte. Hun volharding werd beloond. Meer dan 2.800 deelnemers uit 34 landen namen deze zomer deel aan de tweede European Universities Games in Rotterdam, het grootste sportevenement voor studenten in Europa. In 2016 mogen studenten in Zagreb en Rijeka proberen het succes te evenaren.

Foto

: fac

eboo

k.co

m/e

ugam

es20

14

teamspirit in rotterdam

september/oktober 2014 | transfer

nieuws4

1,2 VK1,0 H

ongarije, Italië

1,8 Nederland

1,7 Noorwegen, Zweden

1,9 Denemarken, Finland

2,8 Canada

2,7 VS

2,6 Korea

2,4 Chili

1,3 Duitsland, Polen, Spanje1,5 Frankrijk, Oostenrijk

1,4 België, Portugal

kopgroep

achtervolgers

pelotonbus

Wie investeert het meest in hoger onderwijs?Nationale uitgaven als percentage van het bbp

bron: oeso, EduCATION AT A GlANCE 2014.

van alle promovendi aan Nederlandse universiteiten is afkomstig uit het buitenland. Dat blijkt uit cijfers van de VSNU. Ruim een derde van het wetenschappelijk personeel heeft inmiddels een nietNederlandse nationaliteit. Het aantal banen in de wetenschap nam sinds 2007 toe met zo’n 3.000. Bijna al die extra arbeidsplaatsen werden opgevuld door buitenlands talent. Het aantal Nederlandse medewerkers bleef met circa 20.000 vrijwel gelijk.

46 procent

Eerder aanspraak op Duitse studiefinancieringTerwijl de Nederlandse overheid de basisbeurs afschaft, maakt Duitsland zich op voor een flinke verhoging van de studiefinanciering. Jaarlijks wil minister van Onderwijs Johanna Wanka er zo’n half miljard euro extra aan uitgeven. Buitenlandse studenten komen in de nieuwe plannen aanzienlijk sneller in aanmerking voor Duitse studiefinanciering.“We investeren in rechtvaardig onderwijs en oplei-dingsmogelijkheden,” aldus Wanka bij de presentatie van de plannen. De studiefinanciering gaat voor alle studenten met 7 procent omhoog, de beurs voor uitwonenden wordt ruimer, studenten mogen meer bijverdienen en de inkomensgrens voor aanvullende studiefinanciering gaat naar beneden. Hierdoor komen

nog eens zo’n 110.000 studenten in aanmerking voor een aanvullende beurs, bovenop het huidige aantal.Buitenlandse studenten kunnen straks al na vijftien maanden studie in Duitsland studiefinanciering krijgen. Nu ligt die grens bij vier jaar. Wanka wil hiermee laten zien “dat deze mensen met hun kennis en ervaringen welkom zijn bij ons.”Studentenbonden zijn ontevreden met de aangekon-digde hervormingen. Sinds de laatste ingreep in de studiefinanciering in 2010 zijn de kosten van levens-onderhoud, vooral de huurprijzen in studenten-steden, enorm gestegen. De 7 procent verhoging die Wanka in het vooruitzicht stelt, is volgens hen amper genoeg om de inflatie te corrigeren. (RA)


5

Geen twv-eis bij werk zoeken met Nederlands diploma Wie een Nederlands diploma behaalt maar hier pas een paar jaar later op zoek wil naar een baan, kan een beroep doen op het ‘zoekjaar afgestudeerden’. Het kabinet wil de regeling daartoe aanpassen. Anders dan bij de ‘regeling hoogopgeleiden’, waar deze groep nu nog onder valt, is daarbij geen tewerk-stellingsvergunning (twv) nodig voor een tijdelijke baan om rond te komen tijdens het zoekjaar.Voor internationaal talent met een

master- of PhD-diploma van een buitenlandse top-universiteit blijft de regeling hoogopgeleiden bestaan, inclusief twv-eis. Die voorwaarde vormt een knelpunt, zo blijkt uit een recente evaluatie. Ook komt daaruit naar voren dat de regeling weinig hoogopgeleiden aantrekt. De meeste gebruikers zijn al in Nederland.Het ‘zoekjaar afgestudeerden’ moet nu nog meteen na het afstuderen van start gaan. (AZ)

Engelse toelatingstoets onder vuur Bij de Universiteit Leiden is ophef ontstaan over de Engelstalige toelatingstoets die een deel van de huidige lichting geneeskunde studenten heeft gedaan als onder-deel van hun selectieprocedure. Volgens studentenpartij LVS werkt de Biomedical Admissions Test (BMAT) niet in Nederland omdat deze toegespitst zou zijn op het Engelse systeem. Nederlandse scholieren

zouden anders op de test reageren dan Engelse scholieren. Ook de Leidse universiteitsraad heeft twijfels over deze test, schrijft Universiteitsblad Mare. De BMAT en andere Engelstalige toetsen zouden vooralsnog hun nut uitsluitend bewezen hebben binnen een Engelse context. De raad wil daarom een gron-dige evaluatie van dit soort toetsen in de Nederlandse situatie. (EH)

Werkgevers van buitenlandse studenten beboetDe Inspectie SZW (voorheen Arbeidsinspectie) heeft vorig jaar ruim 900.000 euro aan boetes uitgedeeld aan 75 bedrijven die studenten van buiten de EER illegaal lieten werken. De werkgevers werden betrapt op overtredingen zoals onderbetaling, valsheid in geschrifte en het ontbreken van een werkvergunning. De inspectie onderzocht 168 bedrijven, vooral in de horeca, de detailhandel en de uitzendsector. 83 studenten

bleken zonder vergunning te werken of werkten meer uren dan wette-lijk is toegestaan. In meer dan een derde van de gevallen ging het om Chinese studenten. Sinds 2009 controleert de Inspectie SZW gericht op illegale arbeid van buitenlandse studenten. Volgens een woordvoerder is het te vroeg om te stellen dat die aanpak vruchten afwerpt. De controles worden de komende jaren voortgezet. (EH)

Wat is je werkervaring en -achtergrond? “Ik ben in dienst als architect bij een bedrijf in Kathmandu. Maar ik heb ook ervaring als journalist bij een vakblad over architectuur en als docent op de afdeling architectuur van het Kathmandu Engineering College. Ik zou mij op lange termijn het liefst bezighouden met onderzoek naar urbanisme – de studie van steden en hun impact op de omgeving – vanuit het oogpunt van de inwoner.” Waarin verschilt de stedelijke ontwikkeling in Azië van die in West-Europa? “Nepal worstelt nog met het reguleren van verkeersstromen en de verkeersveiligheid. Daar ligt Europa een stap voor. Kathmandu is zich aan het herstellen van de revolutie die een decennium geleden in Nepal plaatsvond. De stad streeft naar de netheid, het stedelijk land-schap en de organisatie van westerse steden. Aan de andere kant heeft Kathmandu een ‘sense of charm and identity’ dat je mist in de sommige westerse steden.”

Wat verwacht je van deze opleiding?Dat de sociale wetenschappen er onder-deel van zijn, spreekt me aan. Ik wil me verdiepen in de brede context van interacties tussen de maatschappij en de ruimte van de omgeving. (RW)


nieuws6

Foto

: Hen

riëtt

e G

uest

swati pujari (28)masterstudent instituut voor

urban management (ihs)

De beurs van…Jaarlijks komen honderden studenten,

promovendi en cursisten uit ontwikkelingslanden naar Nederland met

een NFPbeurs. Wie zijn zij en wat doen ze?

universities uk @universitiesuk #InternationalStudents create 136k UK jobs: no wonder people oppose reducing their numbers http://bit.ly/1wO0goB

ver. universiteiten @devsnuWetenschappers moeten zelf afwegen of ze nog met Russische collega's willen samenwerken http://advalvas.vu.nl/nieuws/ samenwerking-met-rusland-ieders-eigen-zaak

Belasting bedreigt PhD-beurzen NFP

De toekomst van PhD-beurzen in het kader van de capaciteitsopbouw-programma’s NFP en NICHE staat op het spel. Bursalen dreigen daar belasting over te moeten gaan betalen, omdat de Belastingdienst de beurzen als inkomen beschouwt. Enkele univer-siteiten hebben aangekondigd dan geen kandidaten meer voor te zullen dragen voor PhD-beurzen binnen de Netherlands Fellowship Programmes (NFP), zegt Chris Bergholtz van de Nuffic. Bergholtz legt uit dat Wageningen University, die de meeste PhD-bursalen van de NFP herbergt, tot voor

kort een uitzonderingspositie had weten te bedingen bij de regionale Belastingdienst. Andere instellingen konden zich daar vervolgens op beroepen. Maar de Belastingdienst heeft aangekondigd daar een eind aan te willen maken, aldus Bergholtz. Daarbij speelt mogelijk een rol dat in het nieuwe NFP-programma de student de beurs rechtstreeks van de eigen instelling ontvangt, en niet meer van de Nuffic. Voorzitter Han Aarts van het Platform for International Education (PIE), waar universiteiten en hogescholen die zich bezighouden met capaciteitsopbouw bij zijn aangesloten, noemt de gang van

zaken ‘grotesk’. Geld dat beschikbaar wordt gesteld door het ministerie van Buitenlandse Zaken vloeit zo immers via het ministerie van Financiën terug naar de overheid. “Het beursbedrag is nota bene van overheidswege vast-gesteld op basis van de hoogte van de kosten van levensonderhoud en studie in Nederland”, zegt Aarts. Daardoor houden bursalen te weinig geld over als zij belasting moeten betalen, bena-drukt hij, met alle gevolgen van dien. “Dit staat het aantrekken van talent in de weg”, aldus de voorzitter van PIE. De Nuffic is naarstig op zoek naar een oplossing, want de deadline voor het voordragen van kandidaten voor PhD-beurzen binnen de NFP is begin november. Bergholtz hoopt dat de ministeries van Buitenlandse Zaken en Financiën onderling zullen afspreken dat er voor deze bursalen een uitzon-dering geldt. Een alternatief is dat er een nieuwe categorie promovendi in het leven wordt geroepen: de student-promovendus, die niet belastingplichtig is en waar de instelling geen premies voor hoeft af te dragen. Maar dat gaat te lang duren, denkt Bergholtz. “Daar is een wetswijziging voor nodig.” De Belastingdienst was niet bereikbaar voor een reactie. (AZ)

beurs deadline start studie/onderzoek

Duitsland, kunstenaarsbeurs 1 nov okt 2015

Duitsland, studiebeurs 15 nov 1 okt 2015

Duitsland, zomerbeurs 15 nov jun/aug 2015

Zwitserland, studiebeurs 15 nov 1 okt 2015

Mexico, speciaal programma 15 nov

Israël, studiebeurs 30 nov okt 2015

Israël, ULPAN zomerbeurs 30 nov jul/aug 2015

Duitsland, onderzoeksbeurs 6 dec 1 okt 2015

Indonesië 9 dec mrt 2015

Meer informatie op www.wilweg.nl/cv

cv

-beurzen

Foto

: Pet

er H

ilz/H

H


7

Een kleine 11.000 studenten gaan dit studiejaar de grens over met een Erasmusbeurs. Het grootste deel (7.266 studenten) gebruikt de toelage om een periode aan een buitenlandse instelling te studeren, de rest

gaat ermee op stage. De Universiteit Maastricht is koploper en kan bijna 1 miljoen euro aan Erasmusbeurzen uitdelen. De eerste lichting studenten van Erasmus+, het nieuwe EU-programma voor onderwijs, opleiding, jeugd en sport, vertrekt dit studiejaar naar het buitenland of is al vertrokken. Daarmee is een bedrag gemoeid van ruim 14 miljoen euro en is het budget voor dit jaar uitgegeven. Het nieuwe programma loopt tot 2020.Nieuw in Erasmus+ is dat de beursbedragen ge differentieerd zijn. Wie naar een duur land gaat, zoals de Scandinavische landen en het Verenigd Koninkrijk, heeft recht op een maandelijkse toelage van 270 euro voor een studie en 390 euro voor een stage. Dat is aanzienlijk meer dan voor landen met lage kosten in het levens onderhoud zoals Bulgarije en de Baltische Staten (respectievelijk 150 euro en 270 euro). Nederland behoort tot de landen met middelhoge kosten. In de afgelopen 25 jaar gingen zo’n 3 miljoen studenten op reis met een Erasmusbeurs. De Europese Commissie wil dat het er in 2020 5 miljoen zijn. (EH)

‘Noodfonds nodig voor internationale student’Er moet een nationaal noodfonds komen voor inter-nationale studenten in het Verenigd Koninkrijk. Die conclusie trekt de National Union of Students (NUS) op basis van eigen onderzoek.Van de ondervraagde hogeronderwijsinstellingen heeft 65 procent een noodfonds voor buitenlandse studenten. Bij 13 procent ontbreekt zo’n voorziening, de overige 22 procent kent een algemeen fonds of regelt financiële steun per geval. Gemiddeld trekken universiteiten in het Verenigd Koninkrijk hier omge-rekend zo’n 30.000 euro per jaar voor uit; 6,70 euro voor elke internationale student. De effectiviteit van de beschikbare voorzieningen wordt echter beperkt door strenge criteria en een

maximum aan de uitgekeerde toelagen, zo gaven veel respondenten aan. Bij grote financiële problemen zijn de toegewezen bedragen vaak onvoldoende, stelt de NUS vast, terwijl studenten met geringe tegenslagen meestal niet in aanmerking komen voor onder-steuning.Een percentage van de collegegeld-inkomsten zou gebruikt moeten worden om een algemeen nood-fonds op te richten, vindt de NUS. Daaruit kunnen giften en leningen worden verstrekt tot 1000 pond (zo’n 1260 euro) voor kleinere financiële problemen, oplopend tot 10.000 pond bij ernstige gevallen. Voor zo’n fonds zou omgerekend ruim 46 tot 123 miljoen euro per jaar nodig zijn. (AZ)

Merel de Bie ontvangt een van de eerste beurzen van Erasmus+.

Eerste lichting Erasmus+ de grens overFo

to: R

amon

a da

Silv

a W

ells


nieuws8

datum organisator evenement locatie meer informatie

1 okt KencesLandelijk congres studentenhuisvesting 2014

Eindhovenwww.kences.nl/nl/nieuws/congres.html

16 okt VSNUMaking internationalisation work; Joint Programmes & Transnational Education

Utrechtwww.vsnu.nl/making- internationalisation-work.html

16–17 oktNABC en African Study Centre

Africa Works! – Creating new partnerships Leiden www.africaworks.nl

30 okt diversen Buddydag Maastricht www.nuffic.nl

19–20 nov Nuffic cursus beleidskader internationalisering Den Haag www.nuffic.nl/cursussen

agenda

Britse collegegelden wellicht verder omhoog

De Britse regering overweegt de wette-lijke begrenzing aan het collegegeld af te schaffen. Instellingen zouden in de nieuwe plannen meer mogen vragen dan 9.000 pond per collegejaar, op voorwaarde dat ze zelf leningen aan studenten gaan verstrekken. Studenten zouden in de toekomst hun studieschuld dus niet meer bij de staat aflossen, maar bij de universiteit waar ze gestudeerd hebben. Als instellingen er financieel belang bij hebben dat hun studenten goede banen krijgen, gaan ze beter onderwijs leveren, is een van de overwegingen achter de plannen.

Maar de Britse overheid zou er ook een gevoelig risico mee indammen: eerder dit jaar werd bekend dat meer studenten dan verwacht hun studieschuld niet aflossen.Aan de invoering van het systeem zitten nog veel haken en ogen. De overheid wil instellingen niet verplichten aan het nieuwe systeem deel te nemen, en het is maar de vraag of genoeg universiteiten willen meedoen om het tot een succes te maken. Bovendien zou veel wetgeving moeten worden aangepast, en zouden de computersystemen van de Britse over-heid niet op het nieuwe systeem toege-rust zijn.

Ook de rechtvaardigheid van het systeem staat nog ter discussie. De angst bestaat dat het universiteiten ervan weerhoudt studenten van lagere komaf toe te laten. Die zouden minder goede carrièrekansen hebben, en een groter risico op niet afgeloste studieschulden met zich meebrengen.Daarnaast kondigde de Britse regering bezuinigingen op beurzen en leningen aan EU-studenten aan. Nu moeten zij minimaal drie jaar in het Verenigd Koninkrijk wonen om hiervoor in aanmerking te komen. De overheid wil daar vijf jaar van maken om de kosten van deze studiefinanciering beheers-baar te houden. Die zijn de laatste jaren flink gestegen. In 2009–2010 ging het om een bedrag van 75 miljoen pond, in 2012–2013 was dat opgelopen tot 162 miljoen pond. Het aantal EU-studenten dat in Engeland wil studeren, blijft stijgen. Vergeleken met vorig studiejaar zijn het er negen procent meer, terwijl het aantal Engelse studenten met drie procent is toegenomen. Verwacht wordt dat studenten uit Roemenië, Hongarije, Portugal en Frankrijk het meest geraakt worden door deze maatregel die op zijn vroegst per september 2016 in kan gaan. (RA/EH)

Ook elite-universiteiten als Cambridge mogen nu niet meer dan 9000 pond collegegeld heffen

Foto

: iSt

ock


9

ministerbussemakeroverhaarvisiebrief

‘ Internationalisering is mooi, maar kwaliteit staat voorop’


10 interview

Iedere student moet tijdens zijn studie interculturele competenties opdoen, schrijft

minister Bussemaker in haar Internationaliseringsbrief. Ze erkent dat daar nog een flinke

slag is te maken. “Maar zeker in de grote steden ligt internationalisering ook voor een

groot deel op straat.”

De Tweede Kamer was al met reces toen half juli de Internationaliseringsbrief van minister Bussemaker verscheen. Het Nederlandse hoger onderwijs moet competente rebellen opleiden die door creativiteit, lef en ambitie verandering teweegbrengen, schrijft ze. Uitdagend onderwijs is daarvoor een must en internationalisering speelt daarbij volgens haar een cruciale rol. Transfer sprak de minister aan het eind van de zomer over haar negentien pagina’s tellende brief. Wat zijn uw drie prioriteiten?“Allereerst het werven en binden van buitenlands talent. Mijn brief is een concretisering van het actieplan Make it in the Netherlands. De positionering van het Nederlandse hoger onderwijs in het buitenland is ook een belangrijk punt. De unique sellingpoints kunnen sterker voor het voetlicht worden gebracht. Daarnaast wil ik Nederlandse studenten stimuleren de grens over te gaan.”

Veel Nederlandse studenten zijn daarin niet geïnteresseerd. U stelt zelf vast dat de uitgaande mobiliteit nauwelijks stijgt. Heeft het dan zin om de voorwaarden daarvoor te verbeteren? “Dat de uitgaande mobiliteit nauwelijks stijgt, is misschien ook een compliment voor ons hoger onderwijs. Studenten hebben het hier naar hun zin. Toch moeten de instellingen mobiliteit blijven stimuleren. En ik kan de voorwaarden creëren. Ik wil niet landelijk voorschrijven dat iedere student naar het buitenland moet. Maar zeker in de masterfase mag je van studenten vragen om verder te kijken dan hun eigen vakgebied. Hogescholen en univer-siteiten kunnen zich profileren door te zorgen dat een student tijdens zijn buitenlandverblijf echt iets leert. Toen ik in de jaren negentig bij de universiteit werkte, heb ik ervaren dat internationale contacten vaak op personen hingen. Dat is niet verkeerd, maar het is belangrijk die contacten structureel te maken, op faculteits- of instellingsniveau.”

Internationalisation at home zou ervoor moeten zorgen dat ook studenten die niet naar het buitenland gaan,

interculturele competenties opdoen. Maar de internationalisering van het curriculum staat nog in de kinderschoenen. Hoe verhoudt zich dat tot uw voornemen om grensoverschrijdende denkers en doeners op te leiden? “Daar is inderdaad nog een slag te maken. Maar er moet ook veel meer gebeuren. We zijn bijvoorbeeld met de prestatieafspraken bezig. De basiskwaliteit moet op orde zijn, wil je echt stappen kunnen zetten met internationalisering. Als rector bij de Hogeschool van Amsterdam heb ik gezegd: opleidingen waar het goed gaat, mogen hun vleugels uitslaan. Dat wil ik ook als landelijk beleid voeren.”

Wie beoordeelt of de basiskwaliteit in orde is? “Daarvoor hebben we de NVAO, de inspectie en de prestatieafspraken. Internationalisering is heel mooi, maar ik zou vooral die instellingen de ruimte willen geven, die het aankunnen. Het hangt natuurlijk ook van de soort opleiding af. Toen ik rector was, was het niet mijn eerste prioriteit om de PABO te internatio-naliseren. Ik wilde vooral dat Amsterdamse basis-scholen tevreden waren over onze afgestudeerden.”

Docenten spelen een sleutelrol in het internationaliseringsproces. Maar zij weten vaak niet hoe ze hun lesstof een internationale dimensie kunnen geven of zien daar de noodzaak niet van in. Moet het functieprofiel van docenten daarop worden aangepast?“Ik ga me niet met het functieprofiel bemoeien. Dat is aan de universiteiten en hogescholen. Je moet vanuit de inhoud kijken wat een opleiding nodig heeft. En we hebben natuurlijk de ontwikkelingsafspraken in het kader van de Basiskwalificatie Onderwijs. Ook die komen terug in de prestatieafspraken.”

Vindt u het zinvol om internationalisering in de prestatieafspraken op te nemen? “Wellicht bij een volgende ronde. Wat we absoluut niet gaan doen, is nu nieuwe prestatieafspraken maken. Maar internationalisering is wel een punt waarop instellingen zich kunnen profileren. Door het studievoorschot [de afschaffing van de basisbeurs, red.]

11

september/oktober 2014 | transferFoto

: Val

erie

Kuy

pers

komt er geld bij voor het hoger onderwijs. Een deel daarvan zou aan internationalisering besteed kunnen worden. Het is dan aan universiteiten en hogescholen om prioriteiten te kiezen.”

Hoe wilt u de instellingen dan houden aan de ambities die de VSNU en de Vereniging Hogescholen in hun internationaliseringsvisie hebben geformuleerd? “Het is heel mooi dat mijn brief in goede samen-werking met de instellingen tot stand is gekomen. De koepels geven aan wat zij willen doen. En wij, als overheid, helpen om de condities te verbeteren. Daaraan besteden we geld en vervolgens willen we weten wat daarmee gebeurt. Ik wil dat samen met de instellingen monitoren. Er komt een beurzenprogramma met jaarlijks onge-veer 5 miljoen euro aan scholarships. Daarmee kunnen we in de komende tien jaar topstudenten naar Nederland halen en Nederlands talent over de grens sturen. Ik wil zien hoe dat geld wordt besteed. Dan gaat het niet alleen om een financiële af rekening, ik wil ook zien of dit leidt tot ander onderwijs. Veel studenten zijn enthousiast als ze les krijgen met buitenlandse studenten.”

Wat wordt de verhouding tussen de inkomende en uitgaande mobiliteit bij de verdeling van die beurzen?“De nadere voorwaarden moeten nog worden uitge-werkt. Aan het eind van het jaar ligt er een plan.”

U schrijft competente rebellen te willen opleiden: grensoverschrijdende denkers en doeners die door creativiteit, lef en ambitie verandering teweeg zullen brengen. Wat zou u over tien jaar op dit vlak bereikt willen hebben?“Laat ik een voorbeeld geven. Voor een discussie bij de VSNU had ik drie studenten uitgenodigd. Een van hen had eerst kunstgeschiedenis gedaan in Florence, daarna een technische opleiding in Delft en ook nog wat vakken bij de Design Academy in Eindhoven. Dat vond ik fascinerend. Ik hoop dat we veel mogelijkheden creëren voor dit soort talenten en zo meer variatie krijgen. Al hoeft niet iedereen een programma te volgen zoals deze student. Zeker in de grote steden ligt internationalisering deels op straat. Ik ken een PABO-student uit Almere, die tijdens haar stage op een achterstandsschool kwam. De schellen vielen haar van de ogen toen ze zag dat er zó dichtbij zulke andere levens worden geleefd.”

Hoe ziet u úw rol als minister ten aanzien van internationalisering?“Het is mijn taak om na te denken over ontwikke-lingen in het onderwijs en barrières weg te nemen. Hoe staan we ervoor, wat zijn de externe ontwik-kelingen en wat vraagt dat van het hoger onderwijs? Komend voorjaar verschijnt de strategische agenda Hoger Onderwijs. Daarin schets ik de samenhang tussen de verschillende thema’s en krijgt internatio-nalisering ook een vervolg.”

In uw brief is het belang van internationalisering vooral gerelateerd aan economische motieven. Waarom is er zo weinig aandacht voor ideële motieven, zoals het kweken van begrip voor andere culturen, juist nu er zoveel brandhaarden in de wereld zijn? “Daar ben ik het niet mee eens. Alleen al in de inlei-ding van de visie wordt genoemd wat de meerwaarde is van internationalisering: slimmere, creatievere en ondernemende studenten.”

Maar die worden vervolgens gekoppeld aan hun nut voor onze kenniseconomie. “Ik noem in mijn visie ook burgerschap, mensen-rechten, emancipatie en internationaal bewust-zijn. Natuurlijk, we leven in een kenniseconomie. Daarvoor moet je mensen opleiden. De 21e eeuw vraagt om bepaalde vaardigheden. Om die te ontwik-kelen, stimuleren we studenten naar het buitenland te gaan en halen we buitenlandse studenten hierheen. En dat zeg ik niet alleen omdat dat geld in het laatje brengt.”

els heuts en annelieke zandvliet

Minister met wortels in het onderwijs

Sinds november 2012 zwaait Jet Bussemaker (1961) de scepter over het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Het hoger onderwijs kent ze van binnen-uit. Na haar studie en promotie in de politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, werkte ze daar tot 1998 als universitair docent. Haar Kamerlidmaatschap voor de PvdA combineerde ze met een docentschap aan de Vrije Universiteit. Van 2007 tot 2010 was Bussemaker staatsse-cretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Vanaf maart 2011 was ze rector van de Hogeschool van Amsterdam. Haar vertrek, anderhalf jaar later, werd daar alom betreurd. (EH)


12

Een buitenlandse wetenschapper stond laatst in de kantine van de Utrechtse universiteit wat meewarig te kijken naar een grote pan soep. “Can you tell me what soup this is?”, vroeg ze.

Het is soms worstelen voor deze groep als informatie alleen in het Nederlands beschikbaar is. Pijnlijk, want steeds meer wetenschappers komen uit het buitenland. Deze zomer maakte de universiteitenvereniging VSNU bekend dat het om eenderde van alle wetenschappers gaat. Van de promo-vendi komt zelfs 45 procent uit het buitenland. Het is dus relevant om te bedenken hoe ver je moet gaan om deze wetenschappers zich thuis te laten voelen.Net als het bedrijfsleven is de universi-teit een internationale omgeving waar verder gekeken wordt dan de toevallige landsgrenzen. Maar als je van iedereen die van buiten Europa naar Nederland komt verwacht dat hij of zij de taal leert en een inburgeringsexamen doet, waarom zou je dan een uitzondering maken voor de goed opgeleide weten-schapper?Universiteiten zijn daar tegen. Topwetenschappers paai je niet met de

mededeling dat ze geacht worden de taal te leren dan wel een inburgerings-examen te moeten afleggen. Dat is begrijpelijk, maar geeft de hypocrisie van de maatregel aan. Ook deze mensen komen vaak voor een langere periode in Nederland wonen. Soms zelfs voor altijd.Als het om wetenschappelijk werk gaat, is het logisch dat de voertaal Engels is. Ook zijn heel wat colleges in het Engels, vooral in de masterfase. Verder is het goed dat de universiteit ervoor zorgt dat personeelsinformatie beschikbaar is in het Engels. Dat hoort erbij als je ervoor kiest om buiten-landse medewerkers aan te trekken. Maar betekent dat ook dat de hele voertaal op de universiteit Engels moet zijn? Op sommige universiteiten moet al het personeel, inclusief secretaresses

en kantinepersoneel, Engels spreken en is Engels de voertaal bij alle verga-deringen, inclusief de universiteits- en faculteitsraden.Dat gaat mij te ver. De universiteiten zijn voor een belangrijk deel gewor-teld in de Nederlandse cultuur en hebben een belangrijke functie in onze samenleving. Dat moet je niet wegpoetsen. Het is niet altijd makke-lijk. Als je bij de dies een buitenlandse spreker uitnodigt, komt het vreemd over wanneer het grootste deel van de plechtigheid in het Nederlands is. Het zij zo. Andersom komt het nog veel gekunstelder over wanneer alleen maar Nederlanders in een vergade-ring Engels met elkaar spreken omdat dat moet.Universiteiten moeten zeker internatio naal zijn en zorgen dat de informatie tweetalig is. Maar het is ook goed dat universiteiten de wetenschap-pers stimuleren Nederlands te leren, net zoals ze dat bij Ajax doen met aangekochte spelers. Ze leven tenslotte in een ander land en krijgen daar meer van mee als ze de taal beheersen.

Ries Agterberg is hoofdredacteur van

duB, de onafhankelijke nieuwssite van de

universiteit utrecht


13

Foto

: Rie

s Agt

erbe

rg

column

ries agterberg

Laat buitenlandse wetenschappers Nederlands leren

In haar internationaliseringsbrief van afgelopen zomer stelt Onderwijsminister Bussemaker

tal van onderwerpen aan de orde. Transfer zet de vijf belangrijkste op een rijtje en vroeg

betrokkenen* wat zij ervan vinden.

Vrijwel elke opleiding zou een mobiliteitsvenster moeten hebben: een vaste periode in het curriculum om – zonder vertraging – in het buitenland te kunnen studeren. Meer samenwerking met vaste partnerinstellingen vergroot inhoudelijke aansluiting bij het curriculum en bespaart veel uitzoekwerk.

Een mobiliteitsvenster klinkt mooi, zegt internationaliseringsexpert Hans de Wit. “In de praktijk is het alleen niet makkelijk in te voeren, zeker niet bij eenjarige masterprogramma’s.” De intentie – dat mobiliteit zo een gestructureerder karakter krijgt – vindt hij prima. ISO-voorzitter Falco Carelsz juicht het toe dat barrières worden weggenomen. “Vaste partnerinstellingen verkleinen de kans dat het moeite kost om punten

uit het buitenland te laten meetellen in Nederland”, denkt hij. “Maar het moet wel mogelijk blijven om bijvoorbeeld naar Harvard te gaan, ook als dat geen partner is van jouw universiteit. Nu is het vaak een uitdaging voor de student om aan te tonen dat de kwaliteit van een buitenlandse instelling goed is.” Hoewel ook de LSVb hecht aan keuze-vrijheid, is voorzitter Tom Hoven eveneens blij met de plannen om mobiliteit laagdrempeliger te maken. “Dat weegt voor ons net iets zwaarder.” Voor de instellingen is het goed om met vaste partners samen te werken, zegt Marianne Brekelmans van HOOI. “Je kunt niet met alle grillen meegaan.” Wel benadrukt ze dat er binnen instel-lingen een goede dialoog over de partnerkeuze moet worden gevoerd. “Van de werkvloer naar boven toe. Als je de academies niet meekrijgt, is het weg gegooid geld.”

watwildeministerenwatvindenbetrokkenendaarvan?

Bussemakers internationaliserings visie in vijf punten

* Han Aarts van het Platform for International Education (PIE), voor hogeronderwijsinstellingen betrokken bij capaciteitsopbouw

Marianne Brekelmans van HOOI (Hoger Onderwijs Oud-Internationals)

Falco Carelsz van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO)

Frederiek Cazemier van dHENIM, de organisatie van internationale marketeers aan Nederlandse hogeronderwijsinstellingen

Stojan Simonovski van HuTAC, de vereniging van voormalige Huygens-bursalen

Tom Hoven van de landelijke Studenten Vakbond (lSVb)

Sofie van Heijningen van NWS, netwerk voor Nederlandse studenten in het buitenland

Hans de Wit, emeritus hoogleraar internationalisering aan de Hogeschool van Amsterdam


14 achtergrond

meer studenten

de grens over

1

Voor studenten die niet naar het buitenland gaan, zijn er andere manieren om hetzelfde te bereiken. De minister laat onderzoeken hoe de international classroom kan worden verbeterd en welke rol studenten uit ontwikkelingslanden daarin kunnen spelen.

Uit de visie spreekt dat mobiliteit nog steeds als synoniem voor internatio-nalisering wordt gezien, vindt Hans de Wit. “Maar er is ook nog interna-tionalisation at home, zoals via online activiteiten. En een stage bij een internationaal bedrijf in Amsterdam of Groningen kan meer opleveren dan een periode in het buitenland.”Het ISO benadrukt dat een goede interactie tussen Nederlandse en internationale studenten een voor-waarde is om internationalisering te laten bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs. “Eigenlijk had het actieplan ‘Make it together in

the Netherlands’ moeten heten”, zegt Falco Carelsz. “En het zou niet alleen plannen moeten omvatten om buitenlandse studenten Nederlands te laten leren, maar ook om ze in contact te brengen met Nederlanders. De minister zou barrières voor samen-werking in kaart kunnen brengen. Daarnaast pleiten wij ervoor dat internationale studenten betrokken worden bij medezeggenschap. Dat aspect blijft onderbelicht in de visie.”De tendens is om studenten uit ontwikkelingslanden onder te

brengen bij reguliere opleidingen, weet PIE-voorzitter Han Aarts. “Hier in Maastricht zijn bijna geen aparte programma’s meer voor buitenlandse studenten. Elders valt op dat punt nog wel wat winst te behalen.” Dan nog kan het ingewikkeld zijn om studenten uit verschillende werelden goed samen te brengen, zegt Aarts. Hij denkt overigens niet dat de minister daar veel aan kan doen. “Dat is vooral de verantwoordelijkheid van de instellingen.”

Kennisinstellingen, bedrijfsleven en overheid moeten optimaal samenwerken, bijvoorbeeld bij handelsmissies.

Met de minister is DHENIM van

mening dat samen optrekken belang-rijk is. De marketeers noemen het zelfs noodzakelijk dat alle instellingen met internationale ambities het merk ‘Holland’ gebruiken. Ze hopen op een impuls voor een gezamenlijker

visuele presentatie. “Ook financieel”, zegt voorzitter Frederiek Cazemier. “Concurrerende organisaties zoals de DAAD en de British Council zijn een goed voorbeeld.” Ook Han Aarts merkt op dat weliswaar wordt geconstateerd dat de zichtbaar-heid van het Nederlandse hoger onder-wijs niet in verhouding staat tot de kwaliteit, maar dat daadwerkelijk inves-teren uitblijft. “Op het Neso-netwerk wordt juist fors bezuinigd.” Bij de mogelijkheid voor kennisinstellingen om deel te nemen aan handelsmissies plaatst hij eveneens een kanttekening. “Meegaan kost veel tijd en geld, en wat het oplevert wordt overschat.”

watwildeministerenwatvindenbetrokkenendaarvan?

Bussemakers internationaliserings visie in vijf punten


15

interculturele & internationale vaardigheden

2

samen optrekkenin het buitenland

3

Een beurzenprogramma van jaarlijks circa 5 miljoen euro zal komend decennium ongeveer 10.000 topstudenten in staat stellen om over de grens te studeren en moet Nederland internationaal zichtbaarder maken. Het richt zich primair op studenten van buiten de EER, maar staat ook open voor Nederlanders. De kosten worden – in elk geval voor inkomende studenten – voor de helft gedragen door instellingen, die ook een belangrijke rol spelen bij de selectie van kandidaten.

De terugkeer van een nationaal beurzen-programma wordt aan alle kanten toege-juicht. DHENIM ziet het als een sterk marketinginstrument. Wel dringen de marketeers erop aan dat het programma wordt geëvalueerd en aangepast als de effectiviteit blijkt tegen te vallen. “De ervaring leert dat partial scholar-ships, die de kosten niet volledig dekken,

in een aantal regio’s minder effect hebben”, legt Frederiek Cazemier uit. Sterkere twijfels over de effectiviteit heeft Stojan Simonovski, zelf nog ontvanger van een Huygensbeurs die zijn volledige collegegeld vergoedde én ruim bijdroeg in de kosten voor zijn levensonderhoud. “Met een beurs van 5.000 euro haal je misschien studenten over de streep die toch al op het punt stonden naar Nederland te komen.

Maar wil je gericht talent aantrekken, dan moet je het anders aanpakken.” Hoewel het van Simonovski niet zo riant hoeft als bij Huygens, kan Bussemaker volgens hem het geld beter onder een kleiner aantal studenten verdelen. “Dan wordt zo’n beurs écht aantrekkelijk en kun je streng selecteren op talent.”Een bedrag van 5.000 euro is niet substantieel, erkent Sofie van

Bussemaker herhaalt dat zij joint en double degrees wil stimuleren door obstakels in weten regelgeving weg te nemen. Instellingen en opleidingen waarvan de kwaliteit boven iedere twijfel verheven is, mogen opleidingen volledig in het buitenland aanbieden.

Met transnationaal onderwijs is

Nederland al vier of vijf jaar te laat, stelt Hans de Wit. Hij werkte enkele jaren geleden mee aan een rapport waarin al werd geconstateerd dat Nederland achterloopt bij landen als Duitsland. Nergens anders zijn de voorwaarden zo expliciet geformu-leerd, weet hij. Welke Nederlandse instellingen hier in gaan springen, hangt af van de uitwerking van de regels. De Wit verwacht voorlopig

een beperkt aantal initiatieven. “Als die goed uitpakken, zullen er meer volgen.” Is offshore-onderwijs niet een uitge-lezen mogelijkheid om studenten uit ontwikkelingslanden ter plekke – en dus goedkoper – een opleiding te laten volgen? Dat denkt Han Aarts (PIE) niet. “Offshore-onderwijs is duur om te ontwikkelen en de risico’s zijn groot. Gelukkig zijn er

conclusie

4

geen belemmeringen meer voor transnationaal onderwijs

5


16

Alle betrokkenen die Transfer sprak, zijn enthousiast over de aandacht voor internationalisering die Bussemaker laat blijken. Toch hebben ze allemaal ook in meer of mindere mate kritiek op de visiebrief. Als je die tenminste zo kunt noemen. “Ik mis heel sterk een visie”, zegt Hans de Wit. “De minister formuleert een hoop beleidsintenties, waartegen je moeilijk ‘nee’ kunt zeggen. Maar de uitvoerings-implicaties blijven veelal ondui-delijk. Wat betekent het voor het wo, en wat voor het hbo? Verder is de analyse erg mager. Waarom is internationalisering zo belangrijk?”“Het is vooral theorie”, stelt Sofie van Heijningen, “concrete plannen ontbreken. Maar het is een stap vooruit, er zijn goede punten aangestipt. Uitgaande mobiliteit staat weer op de politieke radar!”Han Aarts is teleurgesteld dat capaciteitsopbouw nauwelijks wordt genoemd in de brief, die wel mede namens minister Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking is ondertekend. “Dit is een gemiste kans om met een samenhangende visie op internatio-nalisering te komen”, vindt hij. “Ontwikkelingssamenwerking hoort daar ook bij. Het gaat heel goed samen met het Nederlandse eigenbelang, maar dat kan in het hoger onderwijs beter worden vormgegeven dan nu gebeurt. De wereld bestaat voor zo’n driekwart uit opkomende economieën en ontwikke-lingslanden. Samenwerking met die landen hoort bij internatio-nalisering.” Zowel het ISO als de LSVb benadrukt dat de kwaliteit van het onderwijs en het belang van de studenten voorop moeten staan bij internationalisering. “De visie is een beetje een berekenend plaatje”, concludeert LSVb-voorzitter Tom Hoven. “Op vrijwel elke pagina gaat het over kenniseconomie of topsectoren.” Wel vindt hij het leuk dat de minister studenten wil laten opleiden tot ‘competente rebellen’. “Zo zien wij onszelf ook een beetje.”

annelieke zandvliet met medewerking van ralph aarnout

conclusie

Heijningen van NWS, en straks moeten ook Nederlandse studenten in het buitenland het zonder basisbeurs stellen. Maar voor een zo groot mogelijk bereik van het beurzenprogramma valt ook wat te zeggen, vindt zij. “Dus moet je voorzichtig zijn met een exacte kopie van Huygens. Wij zouden liever per situatie bekijken hoeveel finan-ciële steun een student nodig heeft.” Dat het programma vooral bedoeld is voor inkomende mobiliteit, zoals het woord ‘primair’ suggereert, vindt Van Heijningen jammer. Hans de Wit laat zich kritischer uit. “Huygens was wegbezuinigd en komt nu terug in een nieuw jasje. En voor heel het hbo en wo is 5 miljoen euro eigenlijk peanuts. Waarschijnlijk vormen master- en PhD-studenten de doelgroep. Wat krijgt het hbo dan? Over stages wordt helemaal niet gesproken. Mobiliteit wordt nog steeds gezien als studeren in het buitenland, terwijl stages een veel groter effect hebben op internationale competenties.”

ook allerlei varianten denkbaar, zoals samenwerking met lokale partners.” Aarts vindt het in elk geval goed dat de minister zo veel mogelijk barrières wegneemt. Marianne Brekelmans (HOOI) zou juist graag een verplicht verblijf in Nederland in stand willen houden voor wie een Nederlands diploma wil. “Ik vind die voorwaarde een goede zaak. Als studenten Nederland niet kennen en toch een Nederlands diploma krijgen, ontstaat er geen mutual understanding en worden ze geen ambassadeur voor het Nederlandse hoger onderwijs.” Dat er verbeterde wetgeving komt over joint en double degrees, stemt de oud-international daarentegen tevreden. “Die organiseerden we in de jaren ’90 al, in de veronder-stelling dat Brussel dat wilde. Maar we liepen dus eigenlijk voor de troepen uit.”


17

buitenlandsecampusnietlangertaboe

Grensoverschrijdend onderwijs mág eindelijk, wat nu?

Studeren aan een buitenlandse universiteit, zonder je moederland te

verlaten. Het is dé internationaliseringstrend in Azië en het Midden

Oosten. Amerikaanse, Britse en Australische universiteiten spelen er gretig

op in. Nederlandse universiteiten en hogescholen mogen dat van minister

Bussemaker binnenkort ook. Al staan zij nog niet te trappelen om de

groeiende groep ‘glocals’ te bedienen.


achtergrond18

Haar voorganger Halbe Zijlstra vond het twee jaar geleden nog te vroeg, maar van minister Bussemaker mogen hogescholen en universiteiten binnen-kort opleidingen in het buitenland aanbieden. Het Nederlandse hoger onderwijs kan zich dan mengen in de strijd om de internationale student die een buitenlands diploma wil halen, zonder het moederland te verlaten. Nederlandse instellingen kunnen de snel groeiende groep ‘glocals’ (global aspirations with local expe-riences) nu niet bedienen. Want volgens een richt-lijn uit 2007 moet een buitenlandse student die een Nederlands diploma wil halen, minimaal een kwart van de studietijd hier doorbrengen. In de internatio-naliseringsbrief die ze in juli naar de Tweede Kamer stuurde, schrijft Bussemaker dat ze die belemmering wil wegnemen. Transnationaal onderwijs – oftewel offshore education – is een snel groeiende bedrijfstak. Een inventarisatie van het Observatory on Borderless Higher Education wees twee jaar geleden uit dat landen als de Verenigde Arabische Emiraten, China, Singapore en Maleisië al meer dan tweehonderd international branch campuses tellen. Meestal gaat het om nevenvestigingen van Amerikaanse, Britse en Australische universiteiten, maar ook Duitse, Franse en Vlaamse instellingen verzorgen hoger onderwijs buiten hun landsgrenzen.

Geen plannenDaarbij gaat het steeds vaker om onderwijspro-gramma’s in samenwerking met een lokale univer-siteit. Britse universiteiten bieden 1.395 onderwijs-programma’s in het buitenland aan, blijkt uit onder-zoek van de British Council uit 2013. In het studiejaar 2012–2013 waren daar bijna 600.000 transnationale studenten ingeschreven, een kwart van de totale Britse studenten-populatie. Hoewel hun koepelorganisaties erop hebben aangedrongen dat de wettelijke belemmeringen worden weggenomen, staan hogescholen en universiteiten niet te trappelen om hun onderwijsprogramma’s te exporteren. “Wij hebben geen plannen voor een campus in het buiten-land”, stelt Tom van Veen, dean internationalisering bij de Universiteit Maastricht. “Opleidingen aanbieden in het Midden-Oosten of Azië, zoals Amerikaanse universiteiten doen, heeft in onze ogen weinig met internationalisering te maken. Wij richten ons op buitenlandse studenten die echt internationale erva-ring willen opdoen.” Maastricht is daarom vooral blij dat Bussemaker het ook makkelijker wil maken

de gezamenlijke programma’s met een joint degree af te sluiten. Wageningen heeft evenmin behoefte aan een buiten-landse campus. Wel realiseert de universiteit zich dat internationale studenten steeds meer in hun eigen regio bediend willen worden. “Nu komen master-studenten vanuit de hele wereld hierheen, wat ontzet-tend duur is. Bovendien zijn masterstudenten in Azië vaak al aan het werk”, weet woordvoerder Simon Vink.

Allereerste ervaringDaarom doet Wageningen dit studiejaar voorzichtig ervaring op met offshoring. De universiteit verzorgt vijf modules van het bachelorvak food science & technology, dat samen met de Nanyang Technological University (NTU) in Singapore is ontwikkeld. Een streng geselecteerde groep van dertig chemie- en biologie studenten mag het programma als extra afstudeer vak volgen. De colleges gaan via video-conferencing, voor de practica vliegen Wageningse docenten naar Singapore. Studenten krijgen een NTU-diploma met een certificaat waarop staat dat ze het gezamenlijke programma van Wageningen en NTU hebben gevolgd. “Het is onze allereerste ervaring met het aanbieden van onderwijs in het buitenland”, stelt Vink. “Als het goed loopt, willen we voor NTU-studenten een masterprogramma gaan aanbieden waaraan ook ons diploma is verbonden.” Niet omdat Wageningen dat per se wil, maar omdat die wens in Singapore bestaat, aldus de woordvoerder. “Logisch, wij behoren tot de topdrie van de wereld in het domein food science.” De Nederlandse regelgeving vormt geen belemme-

ring. “Als het, om een Nederlands diploma te kunnen afgeven, nodig is dat studenten een kwart van het programma hier volgen, vinden we dat niet erg. We hopen alleen dat het makkelijk wordt ons diploma aan zo’n gezamenlijk programma te verbinden.”

De enige instelling die opgelucht ademhaalt, is Stenden. De hogeschool heeft campussen in Qatar, Zuid-Afrika, Indonesië en Thailand, waar buiten-landse studenten tot 2012 een Nederlands bachelor-diploma konden halen zonder in Nederland te zijn geweest. Daarmee liep de hogeschool vooruit op de wets wijziging die het mogelijk maakt onder eigen naam geaccrediteerd onderwijs aan te bieden in het buitenland. Die wet is alleen nooit uitgewerkt in een Algemene Maatregel van Bestuur, waardoor ze in de praktijk niet bruikbaar was. Daarom moest Stenden in 2012

“Als het om internationalisering

gaat, is het tij gekeerd. Dat moeten we als

instellingen ondersteunen”

Foto

’s: S

tend

en


19

stoppen met het verstrekken van Nederlandse diplo-ma’s aan studenten die hun opleiding volledig aan een van de buitenlandse campussen volgen. “We zijn zo internatio naal op achterstand gezet”, stelt Robert Coelen, lector internationalisering bij Stenden. “De wet lag er, maar de politieke stemming, met de PVV als gedoogpartner van een minderheidskabinet, was er niet naar om haar te implementeren.”

CampusstudentenStenden heeft de internationale programma’s omge-gooid. Wie een Nederlands diploma wil halen, moet nu een jaar naar Nederland komen. Of de hogeschool daardoor terrein verloren heeft, is moeilijk te zeggen, meent Coelen. “Er zijn natuurlijk studenten die niet aan een opleiding zijn begonnen omdat ze van hun ouders niet naar Nederland mogen, of omdat ze daar-voor geen geld hebben.” Afgelopen maand arriveerde pas de eerste lichting internationale studenten, vooral uit Qatar. “Het zou kunnen dat deze groep zo enthousiast is over hun buitenlandervaring, dat andere campusstudenten straks zelf ervoor kiezen om naar Nederland te komen”, oppert de lector. “De Grand Tour, waarbij Nederlandse studenten een deel van hun opleiding aan een van onze buitenlandse vestigingen volgen, is ook een groot succes. Maar we willen ook andere studenten kunnen bedienen op onze buitenlandse campussen. Daarom zijn wij erg blij dat de verplichting een deel van de studie in Nederland te verzorgen, verdwijnt.” Voor universiteiten en hogescholen die geen buiten-landse campus willen oprichten, maar net als Wageningen en Maastricht gezamenlijke programma’s met buitenlandse partners willen opzetten, is dat

volgens Coelen ook belangrijk. “Ik heb bijvoorbeeld gehoord dat de Vrije Universiteit een opleiding wilde opzetten met een Indiase universiteit. Toen duide-lijk werd dat de Indiërs voor een VU-diploma ook in Nederland moesten studeren, ging het niet door. Dat maakt de studie natuurlijk veel duurder.” De TU Delft is druk bezig met het ontwikkelen van joint education en online programma’s voor buiten-landse studenten. Daarbij is ze nog niet op dergelijke obstakels gestuit, zegt Timo Kos, directeur onderwijs- en studentenzaken. Uitgangspunt bij het opzetten van joint programs is dat minimaal 40 procent van het onderwijs in Delft wordt verzorgd. “Als we een Delfts diploma afgeven, moeten studenten ook in Delft studeren”, aldus Kos.Als het om online onderwijs gaat, is dat uitgangspunt onhoudbaar. Kos: “We hebben nu pilots waarbij online studenten naar Delft komen voor examens en labora-toriumexperimenten. Maar we gaan toe naar program-ma’s die volledig online worden verzorgd. Studenten kunnen nu al in Indonesië of Singapore van achter hun computer laboratoriumexperimenten uitvoeren die in Delft plaatsvinden. Om hun de kosten van een of meer retourvluchten naar Delft te besparen, bieden we ze soms de mogelijkheid examens af te leggen bij een van onze buitenlandse partners.”

AchterhaaldDaarmee wordt Delfts onderwijs dat volledig in het buitenland wordt gevolgd, een optie. “Voor de uitbouw van ons online onderwijs is het dus belangrijk dat de regel dat buitenlandse studenten een deel van hun studie in Nederland moeten volgen, verdwijnt”, stelt Kos. “Het vestigingsplaatsprincipe is gewoon volledig achterhaald door deze ontwikkeling. Op dat punt moet de regelgeving worden gemoderniseerd.” Kos vindt het vooral belangrijk dat Bussemaker de ontwikkeling van transnationaal onderwijs een duw in de rug wil geven. Robert Coelen sluit zich daarbij aan. Dat de instellingen nog even de kat uit de boom kijken, vindt hij logisch. “Bussemaker geeft weinig details over haar beleidsvoornemens. Maar als het om internationalisering gaat, is het tij gekeerd. Dat moeten we als instellingen ondersteunen. Erachter gaan staan en duwen.”

yvonne van de meent


20


‘Houd de poort naar Marokko open’

Het ministerie van OCW maakt een grote fout door, zoals zij van plan is, in 2015 de financiering voor het Nederlands Instituut in Marokko (NIMAR) stop te zetten, stelt Jan Hoogland. Volgens hem gaat in dat geval een essentiële brug van Nederland naar de Arabische wereld verloren.

Het was 2005. In Nederland over-heerste nog de verbijstering over de moord op Theo van Gogh. Gelukkig groeide ook de overtuiging dat er iets aan de radicalisering in de maatschappij gedaan moest worden. Tegen die achtergrond ontstond het idee voor een instituut in Marokko. Het doel was in de eerste plaats om uitwisseling en samenwerking in hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek tussen Nederland en Marokko te bevorderen. In de tweede plaats zag iedereen ook in dat een brug naar het land waar ruim 360.000 Nederlanders hun wortels hebben, alleen maar positieve effecten kon hebben. Door kennisuitwisseling kon in ieder geval iets worden gedaan aan de onbekendheid en onwetendheid in het publieke debat. De afgelopen jaren hebben grote aantallen studenten, onder wie

toekomstige beleidsmakers, arabisten, islamkenners en sociaal wetenschap-pers, aan het NIMAR kennisgemaakt met het Arabisch en de Marokkaanse cultuur. Onder die studenten zijn ook veel Marokkaanse Nederlanders die tijdens zo’n studieverblijf in Marokko vaak ontdekken hoe Nederlands zij eigenlijk zijn. Marokko is in sociaal opzicht nauw verweven met Nederland. Maar ook

in economisch opzicht liggen er grote kansen in Marokko. Kansen die het Nederlandse bedrijfsleven momenteel nog laat liggen. Marokko ontwikkelt zich in hoog tempo tot een belang-rijke springplank naar het economisch alsmaar groeiende Afrika. Het land investeert in zijn Afrikaanse relaties. Nederland kan daarvan profiteren. Gezien al deze argumenten is het moeilijk voorstelbaar dat een insti-tuut als het NIMAR ophoudt te bestaan. Toch begint het daarop te

lijken. Het ministerie van OCW heeft aangekondigd de financiering vanaf 2015 stop te zetten. Voor het Nederlandse hoger onderwijs gaat daarmee een belangrijke toegangs-poort naar de Arabische wereld dicht. Waar moeten studenten Arabisch nog naartoe om relevante buitenland-ervaring op te doen? Het instituut in Damascus is opgeheven, het insti-tuut in Caïro heeft al twee keer geen studenten kunnen ontvangen door het gebrek aan veiligheid. Natuurlijk kunnen studenten zelf proberen iets te regelen, maar niet iedereen is geschikt om op eigen houtje de weg te vinden in het onrustige Midden-Oosten en Noord-Afrika. Tegen die achtergrond steekt Marokko af als een oase van rust. Studenten kunnen er op een efficiënte manier, met minimaal risico op studie-vertraging, een halfjaar onderwijs volgen en internationale en inter-culturele ervaring opdoen. En laat dat nou net datgene zijn waartoe minister Jet Bussemaker opnieuw oproept in haar internationaliseringsvisie.

jan hooglandJan Hoogland is oprichter en directeur van het

Nederlands Instituut in Marokko

opinie21

“Het land investeert in zijn Afrikaanse relaties. Nederland

kan daarvan profiteren”

Foto

: NIM

AR

honderdjaarinternationalecontactenviaafs

Uitwisselingsjaar neemt drempels weg

AFS is een van de grootste en oudste non

profitorganisaties op het gebied van

internationale uitwisselingsprogramma’s.

Dit jaar bestaat de organisatie honderd jaar.

Dat wordt in november grootschalig gevierd

in Parijs. Ter gelegenheid van het jubileum

spreekt Transfer met vijf Nederlanders die, in

verschillende decennia, een jaar lang via AFS

in het buitenland woonden.


achtergrond22

President J.F. kennedy loopt naar de

microfoon om de AFS-particpanten

toe te spreken in het Witte Huis,

washington D.C., juli 1961.

American Fiels Service ambulance 191

met chauffeur in 1917.

Foto

: H.C

. Elli

s/A

FS

Foto

: Abb

ie R

owe/

AFA

Elk jaar opnieuw gaan via de uitwisselingsorganisatie AFS ongeveer vijftig Nederlandse jongeren naar het buitenland; zo’n zeventig buitenlandse jongeren komen naar ons land om hier een jaar te wonen en te leven. “De afgelopen jaren werden het er wat minder, maar nu groeit het weer”, vertelt Liesbeth Molenaar, directeur van AFS Nederland. De organisatie wil zichzelf in de toekomst aantrekkelijker maken onder jongeren door meer beurzen te gaan aanbieden. Molenaar: “In het kader van ons honderdjarig bestaan zamelen we daarvoor geld in.”

AFS – afkorting van American Ambulance Field Service – werd in 1914, kort na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, opgericht door een groep jonge Amerikanen die in Parijs woonden. Als vrij-willige ambulancechauffeurs vervoerden ze gewonden. Toen

de Tweede Wereldoorlog begon, werd AFS opnieuw geactiveerd. De vrijwilligers speelden een belangrijke rol bij de bevrijding van concentratiekampen.Na de oorlog richtte een aantal van hen AFS Intercultural Programs op. De gedachte was dat oorlog ondenkbaar zou worden, als mensen elkaar beter leerden kennen en begrip kregen voor andere culturen. Scholieren uit Europa werden uitgeno-digd om een jaar op een Amerikaanse high school door te brengen en te wonen bij een Amerikaans gastgezin. In 1947 staken de eerste deelnemers de oceaan over. Nederland was een van de eerste zeven deelnemende landen. In de beginjaren waren alleen uitwisselingen met de VS mogelijk. Dat land is nog steeds erg populair bij AFS-reizigers, maar er zijn heel veel andere bestem-mingen bijgekomen. Die zijn vaak goedkoper dan de ongeveer 10.000 euro die een jaar high school kost. Vaak ook leerzamer, vindt Molenaar. “Wij moedigen jongeren aan om naar niet-westerse culturen te gaan, omdat je daarvan nog meer leert.” Via AFS gaan meer meisjes dan jongens weg. Meisjes kiezen volgens Molenaar meestal ook spannendere bestemmingen.Het effect van een AFS-jaar op iemands leven kan heel groot zijn, benadrukt zij. “AFS’ers krijgen later relatief vaak een internationale werkkring. De drempel is al op jonge leeftijd weggenomen. Hun houding is: zet mij maar ergens neer, ik red me wel.”

els heuts

honderdjaarinternationalecontactenviaafs

Uitwisselingsjaar neemt drempels weg

“De houding van AFS’ers is: zet mij maar ergens neer,

ik red me wel”

1962 —

Louise Boveree-Roos verenigdestaten

“Het was een heel leerzaam jaar dat bepalend is geweest voor de rest van mijn leven”, vertelt Louise Boveree-Roos (71). In 1962 stapte ze op de boot naar de Verenigde Staten. De reis duurde tien dagen. Ze belt nog regelmatig met haar gastmoeder, die inmiddels 94 is, en haar gastzusje Sue met wie ze iedere morgen in de bus naar high school ging. “Ik kwam in Oregon op een school met 1.200 leerlingen, alle niveaus door elkaar. Zo anders dan mijn school in Nederland.”In die tijd waren internationale studenten nog bijzonder en Louise Boveree haalde regelmatig de plaatselijke krant. “Er was veel interesse in hoe wij in Nederland leefden. Ik heb wel veertig lezingen gehouden, in mijn Volendamkostuum, voor een heel divers publiek, variërend van de scoutingclub tot een groep bank-directeuren.” Aan het eind van het schooljaar maakte ze, met andere AFS’ers in de VS, een toer van vijf weken naar Washington. Daar werden ze zelfs ontvangen door president J.F. Kennedy. “Die toer was zo indruk wekkend”, vertelt Boveree. Na haar terugkomst in Nederland bleven de States trekken. Boveree werkte een paar jaar in Nashville als manager buitenlandse betrekkingen bij een bedrijf. Daarna was ze lange tijd verbonden aan het FOM-instituut voor Atoom-en Molecuulfysica in Amsterdam. Ze ving buitenlandse wetenschappers op en hielp ze met allerlei praktische zaken. Later specia-liseerde ze zich in het organiseren van wetenschappe-lijke congressen en reisde de hele wereld over. “Mijn internationale inslag is in dat jaar ontstaan”, zegt ze. “Je zou iedereen zo’n ervaring gunnen.” (EH)


23

1981 —

Loek van Everdingen verenigdestaten

Zijn zoon is in augustus via AFS naar Argentinië vertrokken en zelf is hij dit schooljaar gastouder voor een Braziliaanse studente. Het is inmiddels 33 jaar geleden dat Loek van Everdingen een uitwisselings-jaar deed in de Verenigde Staten, maar AFS speelt nog steeds een rol in zijn leven.“De doelstelling van AFS spreekt me enorm aan”, zegt hij. “Het unieke is dat je in een gastgezin verblijft. Dat maakt het contact met een andere cultuur veel intensiever. Ik heb in dat jaar maar drie keer met thuis gebeld.” Van Everdingen kwam terecht in Californië. “Begin tachtiger jaren waren er nog niet zo veel bestemmingen, dus je kwam al vrij snel uit op de VS.” Zijn gastgezin heeft hij nadien nog een paar keer bezocht. “Ik kreeg een bredere kijk op de wereld. Ik kan me nog goed herinneren dat ik een enorme discussie had met een meisje uit Peru over de Falklandeilanden. Ik vond het heel logisch dat die bij Engeland hoorden en was verbluft dat zij daar zo anders tegenaan keek.”Hij was graag in de VS gebleven om daar verder te studeren. De mentaliteit van de Amerikanen sprak hem aan. “Ze zijn positief ingesteld en de nadruk ligt op eigen verantwoordelijkheid.” Veel AFS’ers willen blijven, weet hij. “Maar dat wordt ontmoe-digd. Het gaat om een uitwisseling. Het is toen de TU Delft geworden.” Het jaar ging snel voorbij, vertelt Van Everdingen, maar is hem de rest van zijn leven bijgebleven. Nog steeds heeft hij er in zijn werk bij DSM profijt van. “Ik heb geleerd hoe je tactisch kunt omgaan met cultuurverschillen.” (EH)

1986 —

Tineke Grootenboer ecuador

Ook in het leven van Tineke Grootenboer speelt het AFS-jaar nog een rol. Ze heeft deze zomer vier weken met man en zoon doorgebracht bij haar toenmalige gastgezin in Ecuador. Ter ere van haar komst organi-seerde haar oude klas een reünie. “Het was geweldig om iedereen weer te zien.” Van jongsaf aan was Grootenboer geïnteresseerd in de Latijns-Amerikaanse cultuur. Toen ze op de middelbare school in contact kwam met een paar AFS-scholieren, was haar keuze snel gemaakt. Het werd Quito in Ecuador. In 1986 woonde ze bij een gastgezin met vier dochters, van wie er een op uitwisseling was in Nederland. “In het begin had ik het af en toe best moeilijk”, weet ze nog. “Alles was zo anders. Om half zeven ’s morgens zat ik in uniform in de schoolbus en ik sprak de taal niet. Ik kwam van een nogal vrije middelbare school. Mijn school in Quito was opgezet door militairen. ’s Morgens moest elke klas in de rij staan en werden we geïnspecteerd. Wekelijks werd een uur besteed aan marcheren.” Grootenboer ging voor de taal en het land, vertelt ze. Als bèta volgde ze in Ecuador alfavakken. Tot op de dag van vandaag heeft ze nog contact met AFS’ers die in die tijd ook in Quito studeerden. “Een jaar in een ander land wonen heeft me gevormd. Ik ben er opener en socialer van geworden.” Terug in Nederland haalde ze haar certificaat Spaans als tweede taal. Daar plukt ze nog steeds de vruchten van, bijvoorbeeld in haar baan bij de Universiteit Twente. “Ik ben daar coördinator Podiumkunsten en heb makkelijk contact met Spaanstalige studenten.” (EH)


24

1993 —

Ypie Boersma indonesië

Op haar vijftiende won Ypie Boersma met een gedicht over vrede een reis naar Rusland. Tien dagen verbleef ze met andere Nederlandse jongeren in Tatarstan. Ze logeerde er bij een Russisch gezin en ging er naar school. Die inspirerende ervaring smaakte naar meer. Ze nam allerlei bijbaantjes om na haar eindexamen een AFS-jaar te kunnen betalen. “Het kostte tienduizend gulden.”In 1993 vertrok ze naar Indonesië. Ze woonde bij een Indonesisch gezin met Chinese wortels. “Een beter gastgezin kon ik me niet wensen. Ik ben er tot nu toe acht keer terug geweest. Maar in die tijd was er veel Chinezenhaat. Dat vond ik heftig.” Zes dagen per week ging ze in schooluniform naar een strenge, katholieke school. “Een AFS-jaar leert je dat alles mogelijk is, als je het maar probeert”, vertelt ze. Tijdens haar studie aan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden en later aan de Rijksuniversiteit Leiden en de Vrije Universiteit Amsterdam greep ze iedere gelegenheid aan om haar buitenlandse studie-ervaring uit te breiden. Ze ging nog twee keer naar Indonesië en naar Suriname en Zuid-Afrika. Tijdens de verkiezingen in Oost-Timor in 1999 was ze waarnemer. “Dat vond ik zo indrukwek-kend. Mensen wilden zo graag hun stem uitbrengen voor onafhankelijkheid, letterlijk met gevaar voor eigen leven.” Ze koos voor een baan in de ontwikkelingssamen-werking en was regelmatig op reis. Toen er kinderen kwamen, gooide ze het roer om. “Alle ervaringen die zijn voortgevloeid uit dat AFS-jaar geven me nu de rust om op het Friese platteland te wonen. En al doe ik nu als beleidsadviseur bij de provincie Friesland in mijn werk niets internationaals, in mijn vrije tijd probeer ik dat wel te doen, onder meer als gastdocent bij Amnesty.” (EH)

2011 —

Nora de Wekker rusland

“Mijn doel was om zo snel mogelijk Russisch te leren. De eerste maanden begreep ik niets van de lessen. Alleen met wiskunde, Duits en Engels kon ik meedoen. Ik voelde me een analfabeet, maar aan het eind van dat schooljaar sprak ik beter Russisch dan Duits”, vertelt Nora de Wekker. Van AFS kreeg ze twee keer per week taalles. “Daarnaast volgde ik aan het begin van de dag taal- en rekenlessen met kinderen van een jaar of tien. Gelukkig spraken mijn gastmoeder en -zusje een beetje Engels.”In 2011 vertrok ze naar het zuiden van Rusland. Haar belangstelling voor dat land was op de middel-bare school gewekt. Een docent organiseerde een reis van drie weken naar Siberië, waar ze in contact kwam met Russische leerlingen. “Iedereen was daar zo gastvrij.” Elf maanden is best lang, zegt De Wekker, maar echt heimwee heeft ze nooit gehad. “Mijn gastgezin voelde als familie. Ik kon altijd bij ze terecht. Ik trok ook veel op met twee andere AFS’ers bij mij op school. En AFS organiseerde veel activiteiten voor uitwisselingsstudenten in onze regio, zoals week-endjes weg.”Ze wil beslist nog eens terug naar Rusland. Het nieuws over dat land volgt ze regelmatig ook via de Russische media. Inmiddels is ze tweedejaarsstudent rechten. “Het lijkt me heel gaaf om een tijdje in het buitenland te studeren.” (EH)


25

Ondanks de wereldwijde financiële crisis groeit de European Association

for International Education (EAIE) flink. “Blijkbaar is overal het besef

doorgedrongen dat het hoger onderwijs niet meer zonder internationalisering

kan”, constateert HansGeorg van Liempd bij zijn afscheid als voorzitter van

een organisatie die voor nieuwe vragen staat. “De wereld is niet meer zo

eendimensionaal.”

dubbelafscheidvaneaie-voorzitterhans-georgvanliempd

‘We hebben de neiging om te veel in ons eigen kokertje te blijven’

Foto

: Pet

er S

trel

itsk

i / d

e Be

eldr

edak

tie


26 interview

“Het Nederlandse beleid is penny wise, pound

foolish”

Kunnen we samenwerken met landen die het niet zo nauw nemen met mensenrechten, waar een burger-oorlog heerst of die democratische principes met voeten treden? Afgelopen zomer werd die vraag akelig actueel. Want in de neergeschoten vlucht MH17 zaten niet alleen verschillende internationale studenten, maar ook een medewerker van de NHTV die in Australië en Nieuw-Zeeland stagiairs zou gaan bezoeken. En een Tilburgse hoog-leraar, collega van Hans-Georg van Liempd, met

zijn vrouw en dochter die aan dezelfde universiteit studeerde. “Sindsdien is er sprake van allerlei boycots. Van tomaten, van paprika’s. Moeten we dan ook maar niet meer samenwerken met Russische universi-teiten? Of juist wel, en misschien zelfs nog actiever?” De afgelopen vier jaar heeft Van Liempd dit soort ethische discussies aangezwengeld. Eerst als vicevoor-zitter en daarna als voorzitter van de EAIE, de organi-satie die internationalisering van het hoger onderwijs in Europa stimuleert en faciliteert met onder meer een jaarlijkse conferentie, trainingen en publicaties. “Ebola is een ander probleem dat ons raakt. Moeten wij nu een hek om Afrika zetten, of om bepaalde Afrikaanse landen, en studenten daar vandaan niet meer opvangen?” Over dergelijke ongemakkelijke vraagstukken wordt in de internationaliserings-kringen nog te snel heengestapt, merkt Van Liempd. “We hebben de neiging om te veel in ons kokertje te blijven, met discussies over dual degrees en MOOC’s. Natuurlijk hoeft niet iedereen hier iets van te vinden, maar de verantwoordelijken binnen de instellingen moeten we prikkelen om er over na te denken.”

Onmogelijke klusDe zomer is al over zijn hoogtepunt heen en de deadline voor online aanmeldingen voor de EAIE-conferentie in Praag is dichtbij, als Transfer de voor-zitter spreekt in het statige Amsterdamse grachten-pand waar de EAIE gevestigd is. De afgelopen vier jaar was hij er hoogstens een dag per maand te vinden. Hij was regelmatig op pad, maar werkte ook vaak in Tilburg waar hij tot 2010 directeur van het interna-tional office was. De universiteit stelde hem voor de helft van de tijd vrij voor het EAIE-werk. Zo had hij de ruimte om de samenwerking met zusterorganisaties als de Association of International Education Administrators (AIEA) en de Zuid-Afrikaanse IEASA uit te bouwen. Of om presenta-ties te geven over de internationaliseringstrends in Europa. “Maar ik heb dat alleen gedaan als het ook iets voor onze leden zou opleveren”, zegt Van Liempd. “Dus om sprekers en trainers te vinden voor onze eigen bijeenkomsten, en partners om mee samen te werken bij projecten. Onze leden staan voorop.”Vertellen over de trends in Europa vond Van Liempd overigens een ‘onmogelijke klus’. “Anderen deden dat

over Amerika, of over Zuid-Afrika. Zij hoefden het maar over één land te hebben, ik over vijftig. Bovendien is er veel dynamiek in Europa en de verschillen zijn groot.”Neem nou Nederland. Er zijn veel Europese landen die een puntje

kunnen zuigen aan onze voorzieningen voor inter-nationalisering. “Maar als je naar Duitsland kijkt, dan


27

liggen wij ver achter. Dat is al lang zo, al hadden we dat zelf niet in de gaten en zien veel mensen dat nog steeds niet. De mate waarin Duitsland investeert in kennis – in brede zin – en in het faciliteren en stimu-leren van allerlei vormen van internationalisering, is vele malen groter dan in Nederland.”Ook in branding moet veel meer geïnvesteerd worden, vindt Van Liempd. “Wij veronderstellen te veel dat als de kwaliteit goed is, het zichzelf wel verkoopt.” Hij is blij dat het kabinet ook inziet dat er iets moet gebeuren. “Maar het blijft penny wise, pound foolish. Ik vond het destijds al van de zotte dat het Huygensprogramma werd afgeschaft. De Nuffic wilde het bedrijfsleven er vervolgens toe bewegen om beurzen beschikbaar te stellen. Dat leek mij meteen een kansloze zaak. Die bedrijven investeren hooguit in specifieke opleidingen. Daarnaast blijven de schotten tussen handelsmissie en onderwijsmis-sies bestaan. Dan zeg ik: kijk nou eens naar Duitsland. De wereld is niet meer zo eendimensionaal.”

Enorme groei De EAIE heeft – tegen de verwachting in – weinig last van de wereldwijde financiële crisis. “Het aantal deelnemers aan onze conferentie groeit juist enorm, maar ook voor andere activiteiten neemt de belang-stelling toe. Terwijl er natuurlijk wel is bezuinigd bij universiteiten. In de Baltische staten moest bijvoor-beeld twintig procent staf weg – ook op het gebied van internationalisering. En in landen als Spanje, Italië, Griekenland is eveneens stevig gesneden in de budgetten. Maar blijkbaar is overal het besef doorge-drongen dat het hoger onderwijs niet meer zonder internationalisering kan.” Ondanks het toenemende aantal bezoekers van de conferentie blijven Nederland en Scandinavië domi-nant als ‘leveranciers’. Medewerkers van instellingen uit Zuid- en Oost-Europa zijn ondervertegenwoor-digd. Dat de EAIE-activiteiten voor hun niet interes-sant genoeg zijn, gaat er bij Van Liempd niet in. “Wij willen kwaliteit bieden, daar zijn we heel streng in. Zowel in sessies tijdens de conferentie, als bij trai-ningen en publicaties. Die lat ligt heel hoog. Maar misschien is het te duur, misschien kennen ze ons niet.” Wat de oorzaak is hoopt Van Liempd te achter-halen via de EAIE Barometer, een online onder-zoek waarvan de uitkomsten eind dit jaar worden verwacht.Van Liempd hamerde ook op het betrekken van meer bestuurders bij de EAIE. Sinds vorig jaar kent de conferentie een executive seminar. “Enerzijds om bestuurders een interessant programma te bieden”, legt Van Liempd uit, “maar ook om hen te laten zien dat wij bestaan en wat wij betekenen voor de mensen die het dagelijkse werk doen. We horen vaak dat

bezoekers enthousiast terugkeren van de conferentie, maar vervolgens de kous op de kop krijgen omdat bestuurders moeite hebben vernieuwingen toe te staan. Dat gat proberen wij te dichten.” En dat lukt steeds beter, stelt Van Liempd vast.

Ander blikveldMinder tevreden is hij over de betrokkenheid van het bedrijfsleven. Die blijft te gering. Ondanks projecten waar bedrijven een rol in spelen en de verdiepende dialogues tijdens de conferentie, die hij introduceerde om mensen met een ander blikveld aan te trekken. “Docenten, dat is ook een groep waar wij mee worstelen”, bekent hij. “Sommigen vinden dat wij daar niet voor zijn; er zijn immers ook verenigingen van beroepsgroepen. Anderen zeggen: internatio-nalisering is zo mainstream en de rol van de docent is steeds belangrijker. Of we iets moeten doen voor docenten en zo ja, wat dan, is wel een issue voor de komende tijd.” De EAIE moet dat dan oppakken zonder Van Liempd, wiens aftreden in Praag min of meer ook een afscheid van de internationalisering betekent. In november wordt hij directeur van de Tilburg School of Social and Behavioral Sciences. Als het even kan gaat hij daarbij niet formeel gekleed. In zijn eerste speech als EAIE-bestuurder vroeg hij permissie om nooit een stropdas om te hoeven doen. Toch kwam het twee keer zo ver: in aanwezigheid van een Deense prinses op de conferentie in Kopenhagen, en bij de minis-teriële Bologna-conferentie in 2012. Van Liempd: “Maar toen ik zag dat de ministers niet allemaal een stropdas droegen, heb ik de mijne snel afgedaan.”

annelieke zandvliet

EAIE

Met ‘EAIE’ wordt vaak de jaarlijkse conferentie aan-geduid die de European Association for International Education organiseert. De 26ste editie was deze maand in Praag, met zo’n 5.000 bezoekers. De orga-nisatie EAIE is in 1989 in Amsterdam opgericht en telt circa 2500 leden die zich bezighouden met internati-onalisering in het hoger onderwijs. De EAIE verzorgt trainingen, brengt publicaties uit en geeft leden de mogelijkheid om zich aan te sluiten bij expert com-munities. Ook behartigt de organisatie de belangen van haar leden en probeert zij internationaal hoger onderwijs te bevorderen. (AZ)


28

Foto

: Gal

way

: iSt

ock

Hij probeerde het ijs te breken, maar veroorzaakte met zijn grappen ijzige stiltes. Rechtenstudent Joost Bunk ontdekte in Ierland hoe bot en hard Nederlandse humor kan zijn.

“Natuurlijk, het heeft iets met je leeftijd te maken. Onder Nederlandse studenten, zeker onder jongens, is het vrij normaal om harde, botte grappen te maken, ook over elkaars fouten. We kunnen eerlijk en direct tegen elkaar zijn, dat is het achterliggende idee, volgens mij. Niemand is beter dan een ander. Iemand gaat af, een ander maakt er een grap over. Zand erover, klaar.Maar volgens mij is het ook een typisch Nederlands verschijnsel, dat niet tot het studentenwereldje beperkt blijft. Ik werd me ervan bewust toen ik een semester in Ierland studeerde. Niet lang na mijn aankomst in Galway heb ik een paar mensen

toch wel enigszins beledigd, geloof ik. Ieren, maar ook internationale studenten. Ik maakte grappen over hun rare uitspraak van het Engels, dat soort dingen. Ze waren als ijsbreker bedoeld, maar het werd er eerder ijzig stil van.Eigenlijk kwam ik door toeval in Ierland terecht. Ik kreeg pas heel laat in de gaten dat er een gat zou vallen in mijn studieprogramma. Toen ik bij het international office kwam, was Galway voor mij een laatste goede optie. Ik zat er in de winter; in februari regende het geloof ik 27 van de 28 dagen. Maar ik had er een gewel-dige tijd. Galway is écht een gezel-lige studentenstad, een beetje zoals

Groningen. Ik heb er goede colleges gehad, en de natuur in de omgeving is prachtig.Eerder was ik al veel in het buitenland geweest, maar altijd backpackend, als toerist. Omdat ik nu langer op één plek bleef, zag ik minder, maar leerde ik meer. Je moet opletten met de grappen die je maakt, zeker in internationaal gezelschap, dat is een belangrijke les die ik in Galway heb geleerd. Ook na terugkomst vind ik Hans Teeuwen en Theo Maassen nog steeds heel grappig. Maar ik doorzie nu beter hoe Nederlands ze zijn – en hoe Nederlands ik zelf ben.”

ralph aarnout

‘Je schoffeert snel iemand met een Nederlandse grap’

tip: ‘Ga in het

buitenland niet de Hans Teeuwen lopen uithangen.’

29


wie: Joost Bunk (23)studie: masterstudent IT-recht,

Rijksuniversiteit Groningenbuitenlandervaring: semester rechten, National University of

Ireland, Galway

Studenten vertellen over leerzame uitglijders en

misverstanden in het buitenland.

sorry? pardon!

“Ik ben ongerust”, zegt een Egyptische PhD-studente. “De Arabische revolutie is georganiseerd vanuit Washington, zegt u. Maar het was toch een volks-opstand, die begon toen een Tunesische straatverkoper zichzelf in brand stak?”Het is eind augustus in het Groningse debatcentrum ForumImages. Op uitnodiging van de Energy Summer

School van de RUG houden onderzoeksjournalisten Willem Middelkoop en William Engdahl lezingen over internationale energiepolitiek. Bij vrijwel alle internationale crises spelen oliebelangen een cruciale rol, is hun boodschap. Als ‘Washington’ ergens ingrijpt, kun je er donder op zeggen dat de olieconcerns er belangen hebben.

groningenzetenergieonderzoekindespotlights

Een summerschool die promovendi aan het denken zetDertig jonge onderzoekers uit de hele wereld kwamen deze zomer naar Groningen voor een

summerschool over het elektriciteitsnet van de toekomst. Informatici en natuurkundigen,

maar ook economen en gedragswetenschappers. Zij volgden niet alleen colleges van

internationale energieexperts, maar becommentariëren ook elkaars onderzoek naar

energievraagstukken. “Wij leren ze over de grenzen van hun eigen specialisme heen te kijken.”

Deelnemers aan de summerschool op excursie naar de Tweede Maasvlakte.


achtergrond30

Met hun verhalen roepen de journalisten heftige reacties op bij het publiek. Dat bestaat allereerst uit de dertig jonge onderzoekers die deelnemen aan de summerschool. Ze komen uit de hele wereld en uit alle hoeken en gaten van de wetenschap, maar hebben gemeen dat ze promotieonderzoek doen naar energie-vraagstukken. Maar bij dit debat is het Groningse publiek welkom, dus zitten er ook niet-studenten, ouden van dagen en politiek activisten in de zaal.De microfoon gaat van een bezorgde grootvader, die wil weten “wat voor wereld we nalaten aan onze klein kinderen”, naar een dame die klaagt over de “be labberde berichtgeving” in de gevestigde media. En dan komt een Syrische promovendus aan het woord. “Wat u hier vanavond vertelt, weten wij in ons land al lang”, zegt hij in accentloos Brits-Engels. “De vraag is alleen: wat kunnen we eraan doen?”

Verwarring stichten Onomstreden zijn de opvattingen van Engdahl en Middelkoop niet, weten organisatoren Jaap de Wilde, hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de RUG, en onderzoekscoördinator Anne Beaulieu. Maar daarom zijn ze juist uitgenodigd. “Verwarring stichten en naïviteit wegnemen, daar is deze avond voor bedoeld. We willen dat onze deelnemers hun onderzoek in een breder kader plaatsen. En als universiteit willen we aan de stad, aan de samenleving laten zien dat we ons met actuele thema’s bezighouden.”Het zijn in de eerste plaats de deel-nemers van ‘hun’ summerschool die ze met de lezingenavond in verwar-ring hopen te brengen. De dertig promovendi buigen zich twee weken over het onderwerp smart grids, het elektriciteitsnet van de toekomst, waaraan gebruikers niet alleen energie kunnen onttrekken, maar waar ze het ook aan kunnen teruggeven, bijvoorbeeld uit het zonnepaneel op hun dak.De deelnemers krijgen in twee weken vijfentwintig colleges van Groningse en internationale smart grid-experts voor hun kiezen. Daarnaast geven ze zelf presentaties over hun eigen onderzoek en zijn er excur-sies. Dat er ook een publieksevenement plaatsvindt, is dit jaar voor het eerst. Beaulieu: “Eerder hadden we dit niet aangedurfd, een summerschool organiseren levert al werk genoeg op, om het zacht uit te drukken. Maar nu we het voor de derde keer doen, durfden we dit erbij te nemen.” Lachend: “Jaja, we begonnen routine te krijgen.”Van psychologen tot natuurkundigen – alle deelnemers kijken door een andere bril naar het onderwerp, legt hoogleraar De Wilde het idee achter de summerschool uit. “Dat is het leuke en het leerzame ervan: ze kunnen

van elkaar leren hoe veelzijdig hun onderzoeksterrein is. Eigenlijk zouden promovendi dat aan onderzoeks-scholen moeten leren, maar die bieden zulke verbre-dende cursussen niet aan. De summerschool is ontstaan uit onvrede over het bestaande onderwijsaanbod, zou je kunnen zeggen. En met deze lezingenavond wilden we ze even helemaal door elkaar schudden.”

Verschillende perspectieven Dat door elkaar schudden is aardig gelukt, zo blijkt de volgende ochtend in de chique conferentiezaal in het centrum van Groningen waar de deelnemers weer onder elkaar zijn. Een Braziliaanse promovendus vraagt zich ‘na gisteravond’ af, waar zijn werk nu eigenlijk over gaat. Vurig spreekt hij zijn medecursisten toe. “Ik bedoel, we doen onderzoek naar smart grids, zonder dat we doorhebben wiens belangen we daarmee dienen. Is dat niet de allerbelangrijkste vraag: voor wie je een elektriciteits net uiteindelijk bouwt?”Een Deense promovendus in de informatica hoort de twijfel stoïcijns aan. “Het is goed om je af te vragen waar je mee bezig bent”, mompelt hij. “Maar het is ook goed om te twijfelen aan wat je bij een lezing hoort.” Verder wil hij er weinig over kwijt. “In Denemarken zijn we wat verder met de ontwikkeling van het elektriciteits net dan in Brazilië. Daar hebben ze in grote delen van het land überhaupt geen elektriciteit, wij werken hard aan het net van de toekomst. Misschien verklaart dat ons verschil in perspectief ook wel.”

Met zoveel disciplines en nationali-teiten bij elkaar in één summerschool is levendig debat verzekerd. En de opzet van het onderwijsprogramma draagt daar nog aan bij. Studenten presenteren níet hun eigen onder-zoek, maar dat van een andere deel-nemer. Zo kan het gebeuren dat een Nederlandse socioloog het onder-

zoek van een Zuid-Koreaanse wiskundige samenvat en van commentaar voorziet, en zijn eigen onderzoek besproken ziet worden door een Deense natuur-kundige.Die onconventionele opzet levert de deelnemers, naast praktische en methodologische tips, veel elemen-taire vragen op. Vragen van relatieve buitenstaanders immers, die de relevantie van elk onderzoek echter snel doorzien. “Begin deze zomer heb ik in Portugal een veel technischer zomercursus gevolg”, vertelt de Deense informaticus. “Inhoudelijk lag dat heel dicht bij mijn specialisatie, maar deze summerschool is zeker zo inte-ressant. Mijn onderzoek gaat over de software die zorgt dat een smart grid doet wat het moet doen. In Portugal ontmoette ik collega-programmeurs, zou je kunnen zeggen. Hier ontmoet ik de mensen die straks met mijn programmatuur moeten werken.”

“Verwarring stichten en naïviteit wegnemen, daar

is deze summerschool voor bedoeld”

Foto

's: R

onal

d va

n de

n H

eerik


31

VisitekaartjeDe RUG brengt de summerschool niet voor niets onder in een van haar mooiste historische panden in het centrum van de stad: het is een visitekaartje voor een van de speerpunten in het Groningse onderzoek. De universiteit wil internationaal bekend staan als energiespecialist. Door jonge onderzoekers uit de hele wereld samen te brengen, ontstaat een internationaal netwerk van wetenschappers die samen kunnen publi-ceren. Ook leren de promovendi experts kennen die hun proefschrift kunnen beoordelen. Maar ook voor de universiteit zelf is de summerschool een goede gele-genheid om energie-expertise vanuit de verschillende disciplines bij elkaar te brengen.Het programma is vol en het tempo ligt hoog. Nadat drie promovendi elkaars werk hebben besproken, het programmaonderdeel waar elke summerschool-dag mee begint, staat er vandaag een presentatie van een energieconsultant op het programma. Plus colleges van Deense en Groningse academici. Tussen de program-maonderdelen blazen de deelnemers uit bij een kop koffie. Of ze ook nog iets meekrijgt van het Groningse uitgaansleven? Een Chinese deelneemster hoort de vraag met oprechte verbazing aan. “Ik ben ’s avonds steeds heel moe, dan wil ik naar bed. Maar misschien ga ik in het weekeinde nog wel even kijken.”Behalve met een heleboel theorie wil de summer-school de studenten vertrouwd maken met de praktijk van het opwekken van elektriciteit. En met de kloof die tussen theorie en praktijk gaapt. In de tweede week gaan de studenten op excursie naar de Tweede Maasvlakte, de nieuwste uitbreidingslocatie van het Rotterdamse havenbedrijf.

Beaulieu: “Terwijl wij ons aan de universi-teit bezighouden met het elektriciteitsnet van de toekomst, wordt bij Rotterdam nog volop geïnvesteerd in oude energie. In gigantische havens voor kolenoverslag, bijvoorbeeld. Het is goed voor de deelnemers ook dat met eigen ogen te zien.” De Wilde: “Dat is het belangrijkste wat we met deze summerschool willen bereiken. We willen naïviteit wegnemen en de deelnemers duidelijk maken dat ze over de grenzen van hun eigen specialisme heen moeten blijven kijken.”

ralph aarnout

Eén in een reeks

Energy, Healthy Ageing, Political Economics… Met een reeks summerschools voor internationale promovendi en (master)studenten brengt de Rijksuniversiteit Groningen de zwaartepunten in haar onderzoek onder de aandacht. Praktische zaken als visa, vervoer en onderdak worden gecoördineerd vanuit een centrale Summer School Office. Deelnamekosten lopen uiteen van 100 tot 1000 euro. Studenten uit niet-westerse landen kunnen een beurs krijgen voor een deel van de reis- en verblijfkosten. De Energy Summer School duur-de twee weken, kostte 200 euro (exclusief huisvesting) en leverde deelnemers vijf studiepunten op. (RA)


32

‘Studiepunten benadrukken belang van buddyprogramma’Net als andere studentenadviseurs voert Sandra van Dongen individuele gesprekken en geeft ze groepstrainingen. Sinds vorig jaar verzorgt zij ook een deel van het vak Cultural Integration Process, dat buddy’s studiepunten oplevert. “We koppelen de theorie aan de emoties uit de praktijk.”

Het hoeft niet lang te duren voordat buitenlandse masterstudenten Electrical Engineering zich op hun gemak voelen aan de TU Eindhoven. Als zij dit semester het vak Cultural Integration Process volgen, wachten hun verschillende activiteiten met een Nederlandse buddy. Die activiteiten leveren beide partijen ook nog eens studiepunten op. Vorig jaar startte een pilot op verzoek van de faculteit. Die merkte, zo vertelt Sandra van Dongen, dat het aantal internationale studenten snel toenam, maar dat de aansluiting bij Nederlandse studenten zeer stroef verliep. In overleg met haar afdeling, die ondersteuning biedt bij ‘niet-technische vaardigheden in het onderwijs’, ontstond het idee voor een nieuw vak. “Studenten hebben hier gemiddeld 32 tot 36 contact uren per week”, vertelt de studenten-adviseur. “Dat maakt vrij willige activi-teiten lastig. Daarnaast wilden we een vak over cultural awareness officieel aanbieden, om het belang ervan te benadrukken in de multi culturele

omgeving van de TU en de arbeids-markt in de regio Eindhoven.”

VerrastPunten krijgen voor leuke dingen doen, het lijkt te mooi om waar te zijn. “We toetsen de theoretische kennis van de buddy’s ook”, nuan-ceert Van Dongen. De studenten worden in workshops door een docent voor bereid in intercultural communication en wisselen later tijdens intervisie bijeenkomsten hun ervaringen uit. Van Dongen, die cross-culturele psychologie als achter-grond heeft, leidt deze bijeenkom-sten. Met genoegen: “Ik ben verrast over de positieve ervaringen die naar voren komen.” De buddy’s vertellen niet alleen dat ze met hun groepje naar de ijsbaan zijn geweest, en waar ze tegenaan zijn gelopen. Ze gaan ook op zoek naar een wetenschappelijk artikel dat aansluit bij een vooraf gekozen leer-doel. Zoals ‘niet meteen over iemand oordelen’, of ‘me aanpassen en toch

mezelf blijven bij een confrontatie met een andere cultuur’. Daarover geven ze vervolgens een presentatie.De intervisiebijeenkomsten zijn erg nuttig, merkt de studentenadviseur. “Het zijn allemaal slimme studenten, die de theorie uit de workshops wel begrijpen. Maar in de praktijk voelen ze ook emotie, bijvoorbeeld bij voor-oordelen. Bij de intervisie koppelen we dat aan elkaar.” Aanvankelijk waren de buddy’s onzeker over wat ze konden doen en hoe ze het leuk konden maken met buiten-landse studenten, merkte van Dongen. “Maar dat was snel voorbij toen ze elkaar leerden kennen. Het bleek vooral lastig om tijd te vinden voor de sociale activiteiten, naast de volle onderwijs-programma’s. De doodles vlogen over het internet.”

annelieke zandvlietOp 30 oktober is de eerste landelijke buddydag,

met als thema ‘Werven van Nederlandse buddy’s’,

van 10 tot 16 uur in Maastricht. Aanmelden via

http://bit.ly/buddydag vanaf 23 september.


33

aanpakkenWat komt er kijken bij

internationalisering in het hoger onderwijs? Betrokkenen

vertellen over hun werk.

Over internationale samenwerking in het hoger onderwijs wordt veel gepubliceerd. Historicus Han van der Horst bespreekt in elke Transfer een werk dat hem is opgevallen. Deze keer de bundel Internationalisation of Higher Education and Global Mobility.

In veel opzichten heeft het leven mij milder gemaakt, maar diep blijft de afkeer als ik zinnen lees zoals deze: “We have explored their potential to contribute towards diversifying epis-temologies and the pedagogies with specific reference to a capacity-building collaboration for developing research methods teaching programmes for postgraduate researchers.” Die zakt pas weg als ik denk aan het ‘wie niet helder formuleert, denkt niet helder’ van de dichter – en hoogleraar – Dér Mouw. En zo sta je dan klaar om de nieuwe bundel Internationalisation of Higher Education and Global Mobility te veroordelen, want alle auteurs schrijven in deze zogenaamd weten-schappelijke dieventaal. En dan doe je dit boek – verschenen onder redactie van Bernhard Streitwieser – onrecht. Het is namelijk een nogal complete bestandsopname van de internationa-lisering in het huidige tijdsgewricht, zoals een beleidsafdeling die ziet. Zo’n beleidsafdeling ziet geen indivi-duen, maar trends en verschijnselen die vervolgens zo abstract mogelijk worden beschreven.

Zo ontstaat een meta-werkelijkheid op basis waarvan knopen worden doorgehakt en budgetten worden toegekend of afgewezen. Bijvoorbeeld op basis van deze conclusie: “Through the analysis of the qualitative data portion of our larger Erasmus Identity Study, we have shared findings that we believe are a convincing indica-tion that the Erasmus experience can help form conceptions of citizen-ship identity among its participants and lead to the development of a specific type of European identity, an ‘Erasmus Citizenship’”. Is het niet prachtig? Toch moet je, als je je staande wil houden in de netwerken van de internationalisering in het onderwijs, noodzakelijkerwijs deze meta-werkelijkheid en de taal waarin zij wordt beschreven, kennen. Anders plaats je jezelf buiten veel discussies.Daarom is deze bundel een belang-rijke studie voor wie zich met inter-

nationaliseringsbeleid bezighoudt en zijn ideeën naar voren wil brengen. Het courante denken wordt door veel medewerkers – onder wie oude bekenden als Hans de Wit en Berndt Wächter – naar voren gebracht.

Concrete mensenDaarbij gaan zij allen uit van de veronderstelling dat internationali-sering een positief effect heeft en dat kennismaking met andere culturen en onderwijssystemen goed is voor de kwaliteit van onderwijs en onderzoek. Zij menen dat dit alles tot vriendschap en begrip leidt, terwijl wie de krant leest toch ook blijken vindt van het tegendeel.Niettemin zou ik wel eens een bundel op ons vakgebied willen lezen die over concrete mensen gaat: hun ambities, avonturen, ervaringen. Een beetje op de manier van Annejet van der Zijl. Volgens mij kom je zo dichter bij de waarheid, een waarheid die dieper steekt dan bijvoorbeeld de conclusie dat de universiteiten van Qatar en Luxemburg door de geringe omvang van hun land van vestiging alleen kunnen bestaan dankzij internationale mobiliteit.

han van der horst

Internationalisation of Higher Education and

Global Mobility. Bernhard Streitwieser (ed.),

Oxford Studies in Comparative Education, Oxford,

uK, 2014. ISBN 978-1-873927-42-7.


34

gelezen

Internationalisering in beleidsjargon

Foto

: Tho

mas

Sch

lijpe

r

Na haar middelbare school in Arnhem vertrok Marianne Thieme naar Parijs, om een jaar Franse taal en cultuur te studeren. Aansluiting vinden bij het Parijse leven en écht goed Frans leren spreken, bleek niet gemakkelijk.

Drieëntwintig jaar na dato is haar Frans flink roestig. Gewoon, omdat ze het te weinig heeft gebruikt al die tijd. Toen ze van de middelbare school kwam, zag ze een carrière als diplomaat of journalist voor zich. ‘‘Ik was ambitieus, ik wilde een internationale carrière en vond dat ik vloeiend Frans moest spreken,” vertelt Partij voor de Dieren-politica Marianne Thieme. Haar ambitie hield ze, haar carrière liep anders. Om de taal alléén was het haar overi-gens niet te doen. “Ik was erg geïnte-resseerd in wetenschap, en wilde naar de plekken waar die was ontstaan, naar Bologna of Parijs,” vertelt ze. Dat lukte. Ze kon als au pair aan de slag in een huis aan de voet van de Eiffeltoren en studeerde Franse taal en cultuur aan de Sorbonne én het Institut Catholique. Goed Frans leren ging bepaald niet

vanzelf, merkte ze al gauw. “De meeste Parijzenaren waren bijzonder onge-duldig en hadden geen zin om af te wachten hoe ik me door mijn vervoe-gingen en verbuigingen worstelde.” Ze lacht. “Als ik het dochtertje in mijn au pair-gezin in gebrekkig Frans vertelde dat ze haar huiswerk moest doen, maakte dat ook niet erg veel indruk.”Maar ze hield vol, ze deed haar best om níet in het wereldje van Engels sprekende internationale studenten te blijven hangen – en uiteindelijk kwam het met haar Frans “best goed”, oordeelt ze achteraf. Ze heeft goede herinneringen aan de sfeer van de eeuwenoude instituten waar ze rond-liep. “Ik vond het fascinerend om colleges over Franse filosofen te krijgen in het amfitheater van de Sorbonne, om

te merken hoe eigengereid de Franse studenten waren, hoe trots Fransen zijn op hun taal, en hoe zorgvuldig ze ermee wilden omgaan. Wat dat betreft kunnen wij Nederlanders misschien wel wat van ze leren.”Maar dat haar Franse tijd haar enorm heeft veranderd, of dat de wereld er nadien anders uitzag, kan ze niet zeggen. “Nee, volgens mij niet. Het was goed om zo met mezelf geconfronteerd te worden, en mijn best te moeten doen om aansluiting te vinden bij de Parijzenaren en écht Frans te leren. Maar verder? Ook voordat ik naar Parijs ging, was ik al geïnteresseerd in de ethiek achter het recht en in dieren-rechten. Daarmee ben ik me altijd blijven bezighouden.”

ralph aarnout

‘Parijs had geen geduld voor mijn gebrekkige Frans’


35

onbekendterrein

Bekende Nederlanders blikken terug op hun studieverblijf

in het buitenland.

nl4talent_A4advertentie_2014_deƒ2.pdf 1 09-09-14 15:19

Transfer 1, jaargang 22 (sept/okt 2014)

Documents

Transcript of Transfer 1, jaargang 22 (sept/okt 2014)