\ TPG Post Port betaald

Dhr. R.W. Reddingius Kokspad 4 6883 KA VELP

Colofon

Vlerk is een uitgave van de Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken en verschijnt viermaal per jaar. De vereniging is opgericht 10 maart 1982 met als doel de bestudering en bescherming van in het wild levende vogels. Het werkgebied ligt rondom Arnhem en beslaat het gebied tussen Zutphen, Spijk, Eist en Hoenderloo.

Ledenadministratie Opgave nieuwe leden bij de secretaris (zie bestuur). Contributie voor leden is € 10,00 en voor donateurs € 11,50 per jaar. over te maken op girorekening 3983471 t.n .v. Vogelwerkgroep Arnhem e.o. te Arnhem. leden en donateurs ontvangen Vlerk gratis. Losse nummers zijn te bestellen door € 4,00 over te maken o.v.v. "jaargang/nummer·.

Bestuur Jan Schoppers (Voorzitter), Worth Rhedenseweg 22, 6991 OW Rheden, 026-4955556, jan.schoppers@wolmail.nl Henk Tamerius (Secretaris), Mierlostraat 58, 6844 DZ Arnhem, 026-3810625, henktamerius@hetnet.nf Roy Verhoef (Penningmeester), laarweg 23, 6882 AB Velp, 026-3615547, roj.verhoef@hetnet.nl Olaf Klaassen, Van Speykstraat 61, 6826 HM Arnhem, 026-4431719, oklaassen@hetnet.nl Marc de Haan, Zeelandsingel49, 6845 BE Arnhem, 026-3271288, mmmjdehaan@hetnet.nl

Website www.vooelwerkgroepamhem.nl

Redactie Symen Deuzeman, Olaf Klaassen, Jan Schoppers en Dirk Zoetebier. Redactieadres: Symen Deuzeman, Van Galenstraat 16, 6826 RZ Arnhem, 026-3646595, Symen@acrocephalus.demon.nl

De copy-slultingsdata voor Vlerk 1, 2, 3 en 4 zijn resp. 1 februari, 1 mei, 1 augustus en 1 november. Oe redactie draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud van de artikelen en behoudt zich het recht voor artikelen te weigeren of in te korten c.q. veranderingen aan te brengen. Overname van artikelen of informatie (zoals vogelaantallen e.d.) alleen na overleg met het bestuur.

Vormgeving Olaf Klaassen

Tekeningen Jos Zwarts

Druk Druk & Vorm, Nijmegen

Oplage 325

Foto's omslag Park Mariendaal (Oiaf Klaassen) Gierzwaluw, bijna vliegvlug (Nick van der Meulen)

Intro

Allereerst wensen we iedereen een fijn 2005 toe in goede gezondheid met veel leuke vogelwaarnemingen. De winter heeft ons tot nog toe vooral veel roofvogels gebracht met veel Torenvalken en Buizerds in het Duivensche Broek en aldaar ook een slaapplaats van de Blauwe Kiekendief. Het laat zich raden dat er een verband bestaat met de grote aantallen veldmuizen die er deze winter zijn . De koorts die er bij diverse waarnemers ontstond toen er zich eind vorig jaar een Pestvogelinvasie aankondigde (om maar niet te spreken over de Haakbekken) werd in ons werkgebied niet beloond met vele waarnemingen van de soort. Dat er toch veel anders te zien is bewijst de nieuwe waarnemingeninvoer op onze website want vanaf de start vorig voorjaar zijn er al bijna 700 waarnemingen ingeklopt. Alle waarnemingen komen ook in het waarnemingenarchief en het aantal waarnemingen staat op maar liefst op 33 .000, een gigantisch aantal . In ons rapport 'Van Roze Pelikaan tot Kruisbek' uit 1997 worden bijna 15.000 behandeld dus het lijkt weer tijd voor een update. Temeer ook omdat we door de voorraad van de 'Roze' heen zijn . We zijn er echter nog niet uit in welke vorm we het willen gieten; de voorkeur gaat uit naar een papieren versie met tekst dus zoals de 'Roze' maar dat vergt een hoop tijd . Een andere mogelijk is digitaal op CD en/of op de website zonder tekst, dus alleen figuren maar ook tussenvormen zijn mogelijk zowel op papier als digitaal. Leden die ideeën hierover hebben of willen meewerken aan zo'n nieuwe mijlpaal kunnen dat aangeven bij het bestuur of bij Norbert Kwint. Voor de duidelijkheid : de vertrouwde waarnemingkaartjes en waarnemingen via ·het invoerprogramma blijven gewoon zeer welkom en noodzakelijk! In het begin van het nieuwe jaar moet er veel duidelijkheid komen over de kansen en de mogelijkheden van een publicatie over de ZO-Veluwe en de aangrenzende IJsseluiterwaarden . Alle beheerders en andere belanghebbenden in het gebied zijn positief over het projectvoorstel en we hopen dat ze dat ook laten blijken in hun subsidietoekenning voor het project. Ook zijn er vier uitgevers benaderd met de plannen en twee hebben aangegeven er brood in te zien voor het boek dat in ons jubileumjaar 2007 het daglicht moet zien . Een uitgave met een avifaunistisch overzicht van alle soorten uit de Gelderse Poort moet het eind van dit jaar van de persen rollen is het plan. In de komende maanden wordt er begonnen met het schrijven van de soortteksten en leden die interesse hebben voor het schrijven van soortteksten kunnen zich wenden tot Jan Schoppers. Genoeg over publicaties die nog niet te lezen zijn . In deze uitgave van de Vlerk gewoontegetrouw een artikel over de voorjaarsfenologie, een leuke uitwerking van een typische waarnemingarchiefsoort die voor het eerst in ons periodiek staat het Bokje, verslag van jarenlang tellen op de lmbosch, verslag van een ledenbijeenkomst. aankondigingen en de agenda . Veel leesplezier met deze wat late laatste Vlerk van het vorig jaar en tot ziens op een ledenbijeen komst. telling of excursie.

Bestuur en redactie

vw 2114 (2004) 97

Foto. Nachtzwaluw op nest, Zilvensche Heide, 13 juli 2002 (Harvey van Diek)

98 V~ 2114 r2oo4J

Ledenbijeenkomst dinsdag 22 februari met Frank Majoor en Stef Waasdorp over de ringprojecten in Arnhem en de jaarsoort de Grote Gele Kwikstaart

Frank Majoor heeft een ringvergunning in Arnhem voor alle soorten. Samen met kompaan Stef Waasdorp zijn zo in de afgelopen jaren duizenden vogels voorzien van een ring en het aantal aflezingen is daar een veelvoud van. Het spreekt voor zich dat ze zelf een groot aantal hebben afgelezen maar er zijn ook steeds meer andere leden van de vogelwerkgroep die het aflezen onder de knie krijgen. De Kokmeeuw is de meest bekende soort die in Arnhem is geringd met naast de aluminium ring ook een kleurring met een cijfer en/of lettercombinatie. In Arnhem en een aantal andere steden in den lande zijn ruim 1800 Kokmeeuwen voorzien van een kleurring . Een deel daarvan werd in het buitenland afgelezen en in totaal gaat het tot op heden om maar liefst 54.000 waarnemingen!!! Genoeg gegevens voor een hoop interessante vragen zoals waar broeden onze winterse-Kokmeeuwen en zijn ze trouw aan hun parkje en gaan ze ook wel eens stappen in een andere stad? Het Kokmeeuwenproject gaat de komende jaren gewoon door (iets afgeslankt) en daarnaast wordt de Stormmeeuw onder de loep genomen, want de verwachting is dat de Stormmeeuw de Kokmeeuw gaat verdringen uit de steden. Ook diverse andere soorten zijn niet veilig voor de ringactiviteiten van Frank en Stef en deze komen ook kort aan bod . De Grote Gele Kwikstaart is daar een voorbeeld van en het komend jaar is het tevens de jaarsoort van de vogelwerkgroep. Waar hebben ze de afgelopen jaren gebroed en hoe zit het met het broedsucces en van welke plekken is het beeld niet duidelijk. Leuk was bijvoorbeeld een broedvogel vorig jaar in Park Sansbeek met een Belgische ring . Hoe zit het met de slaapplaatsen van deze soort en hoeveel zijn er in de winter aanwezig in ons werkgebied? Enkele vragen van de Grote Gele zullen beantwoord worden op deze avond maar de meeste niet dus nog volop te ontdekken over deze bijzondere soort.

De avond begint om 20.00 uur (zaal open 19.45 uur) in de Stadsboerderij Presikhaaf en een introduce is welkom.

Grote Gele Kwikstaart jaarsoort 2005

De werkgroep Onderzoek en Opleiding heeft voor 2005 de Grote Gele Kwikstaart als jaarsoort verkozen . De soort is een typische waarnemingenarchiefsoort dus alle waarnemingen insturen. In het voorjaar zal er gekeken worden naar de broedvogels . Rondom Arnhem wordt de laatste jaren al veel gekeken naar de soort maar daarbuiten zijn tellers zeer welkom. We willen ook zoveel mogelijk gegevens verzamelen over het broedsucces. Verder zal er aandacht besteed worden aan slaapplaatsen en de winterverspreiding . Aanspreekpunt is Stef Waasdorp 06-54268041, altar@dolfijn .nl

I;W 21 t4 r2oo4J 99

Bokjes in het Hart van Gelderland

Vincent de Boer

Het Bokje (Lymnocryptes minimus) is onze kleinste snip en word door zijn verborgen leefwijze maar weinig opgemerkt. Een Bokje opstoten of zelfs foeragerend waarnemen is dan ook altijd een buitenkansje. In dit artikel wordt gekeken naar het voorkomen van het Bokje in het werkgebied van de Vogelwerkgroep Arnhem e.o. aan de hand van waarnemingen verzameld in het waarnemingenarchief. De verborgen leefwijze van de soort zorgt ervoor dat deze slechts zelden wordt opgemerkt tijdens de reguliere watervogeltellingen. Op deze wijze kunnen losse waarnemingen verzameld in dit archief een goed beeld geven van het voorkomen van het Bokje in de wijde omgeving van Arnhem .

In het rapport 'Van Roze Pelikaan tot Kruisbek" wordt het voorkomen van het Bokje in ons werkgebied vermeld tussen september en april. Met pieken in maart-april en oktober-november. Dit sluit aan bij het voorkomen beschreven in "Avifauna van Nederland deel 2". Tijdens de twee pieken is het aantal aanwezige vogels door passerende vogels op weg van en naar zuidelijker gelegen overwinteringsgebieden waarschijnlijk groter. Lensink 1993 geeft een schatting van 100 exemplaren voor het hele werkgebied tijdens de najaarstrek en enkele tientallen vogels in de winter. Tijdens invallende vorst wordt het werkgebied, net als grote delen van ons land, waarschijnlijk grotendeels verlaten (Bijlsma 2001 ).

Aantal waarnemingen In totaal zijn er 109 waarnemingen van 246 exemplaren aanwezig in het archief. Goed voor een mediaan van één Bokje per waarneming . In 79 gevallen is er maar één Bokje genoteerd, daarnaast in negen gevallen twee exemplaren en in 21 gevallen drie of meer vogels. (Grafiek 1). Met als maxima twaalf exemplaren in de Angerense Buitenpolder op 5 april 2002, 14 exemplaren in Meinerswijk op 31 oktober 2001 en liefst 20 stuks in Meinerswijk op 4 december 2001 . Er is één waarneming van een overtrekkende vogel: 7 oktober 1990 1 exemplaar richting WZW over trektelpost Hoog Erf.

Aantal per seizoen Per seizoen zijn er nul tot 18 (2001-02) waarnemingen binnen gekomen. In Kwint & Sierdsema 1997 wordt beschreven dat er tot 1995 zo'n 1-3 waarnemingen per seizoen binnenkomen na een piek in begin jaren tachtig . Deze waarnemingen komen vooral uit de Beimerwaard en zijn vrijwel allemaal afkomstig van dezelfde waarnemer. De laatste jaren worden er weer wat meer Bokjes gevonden, waarbij voorjaar 1997 (tien waarnemingen), winter 2001-02 (18 waarnemingen) en voorjaar 2003 (tien waarnemingen) eruit springen . Zeker in de laatste twee gevallen komt dit door een combinatie van geschikte terreinomstandigheden en enkele op Bokjes gespitste waarnemers (vooral Meinerswijk). Het

100 1/W 21 !4 (2004)

is moeilijk te zeggen of Bokjes in de genoemde periodes werkelijk algemener waren, de omstandigheden erg goed waren of dat er gewoon beter naar gezocht is . Mogelijk is het een combinatie van deze factoren . In Meinerswijk zijn bijvoorbeeld de terreinomstandigheden (waterstand in bepaalde terreindelen) van jaar op jaar verschillend bij een gelijkblijvende waarnemingsintensiteit. Door de verborgen levenswijze van de soort is het echter moeilijk om hier iets zinnigs over te zeggen .

c: "' Ol c: ·e "' c: .... CU

~ ii ë CU <(

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

··-~·

........

....

....

~·

-

I I 2 3 of m eer

Groepsgrootte

Figuur 1. Groepsgrootte van Bokje in het Hart van Gelderland 1977-2003 (n = 246)

Seizoenspatroon In het najaar is het eerste Bokje opgemerkt op 2 september 1995 Oude Waal, hierna neemt het aantal waarnemingen toe om een zwakke piek te bereiken in oktober-november (zie grafiek 2) . Na een daling van het aantal waarnemingen in de periode december tot maart, neemt het aantal waarnemingen weer toe tot een piek halverwege april (zie grafiek 2) . De laatste waarnemingen zijn gedaan in de Velperwaarden op 24 april 1997 en 2003 . In tegenstelling tot de grafiek in Bijlsma 2001, vertoont grafiek 2 een grotere voorjaarspiek. Dit heeft waarschijnlijk te maken met geschikte waterstanden na inundaties langs de rivieren (Bijlsma 2001 ), terwijl hier ook een waarnemingsinvloed speelt in Meinerswijk.

Verspreiding De soort is waargenomen in 44 van de 273 kilometerhokken van ons werkgebied . Vooral langs de grote rivieren, bijvoorbeeld de Huissense Waarden, Beimerwaard, Velperwaarden, Meinerswijk en De Bijland . Dat de soort ook buiten de grote rivieren kan voorkomen bewijzen waarnemingen bij de Rijkerswoerdse plassen en Elden. Daarnaast zijn er enkele waarnemingen van heidevelden op de Veluwe bekend (Terletse heide en Rozendaalse Veld).

vw 2114 (2004) 101

Waarnemingen komen dus vooral uit het natte deel van ons werkgebied, de soort komt hier voor in natte ruigtes, natte graslanden en oevers van plassen . Bij een verborgen levende soort als het Bokje is het echter waarschijnlijk dat de verspreiding groter is, maar de vogels gewoonweg niet opgemerkt worden. Meinerswijk is met 34 procent van de waarnemingen (15 procent van de vogels) ietwat oververtegenwoordigd in het materiaal. Hier wordt door enkele waarnemers in de goede tijd vaak gericht gezocht naar de soort.

Foto. Meinerswijk, uitzicht op Centrale Vlakte, maart 2002 (Oiaf Klaassen)

Bijzonderheden In het voorjaar van 2003 is door ondergetekende in Meinerswijk wat meer in detail gekeken naar het voorkomen van de soort. Vanaf half april werd dagelijks een klein deel van de westelijke wei doorkruist op zoek naar Bokjes. De aantallen namen hier langzaam af van 8 exemplaren op 12 april tot de laatste vogel op 19 april. De vogels waren telkens aanwezig in twee geschikte strookjes langs een kleine plas (totale oppervlakte minder dan 20 m2) .

Een zelfde beeld was er in de herfst van 2001 in het centrale deel van Meinerswijk. Hier stond redelijk wat water en er waren dan soms ook enkele tientallen Watersnippen aanwezig. De gevonden Bokjes kwamen echter vrijwel altijd uit een geschikt hoekje van zo'n 1 00 m2 . In dit slikkige schaars begroeide stuk met een klein laagje water werden soms met een enkele stap drie Bokjes opgejaagd . Binnen deze hoek zaten ze dan ook weer geconcentreerd in enkele stukjes vegetatie. Toen door regenval de waterstand iets steeg werden de aantallen al weer snel minder. Of de Bokjes vertrokken waren of dat ze gewoon

102 V~ 21 !4 r2oo4J

minder goed te vinden waren door verspreiding over een grotere oppervlakte blijft gissen.

16

14

~ 12

g> 10 ]

= 8 1! ~ 6 '! i! 4 c(

2

0 orrn 0

......

~ I n n " ~ ~ " " "~ ~~ ~" ~~ ~ ~" ~~ ~ " ~ ~ .:." ./4~ t>~ ~~~~~~$$'~~~~~~~~~

Maanddecade

Figuur 2. Decadespreiding waarnemingen van Bokje in het Hart van Gelderland 1977-2003 (n = 1 09)

Handleiding bij het zoeken naar Bokjes Zoek vooral tijdens de piekperiode (oktober-november en maart-april). Laarzen zijn bij deze zoektocht een must, want het zogenaamde "Bokjes trappen" gaat gepaard met flink rondgestruin door drassige weilanden, begroeide plasoevers, natte heidevelden en vochtige ruigtes. Door een geschikt gebied intensief te doorkruisen is er volgens mij een gerede kans een Bokje op te stoten. En zal de soort waarschijnlijk een grotere verspreiding binnen ons werkgebied blijken te hebben dan tot nu toe uit de ingeleverde waarnemingen blijkt. Uit eigen ervaring in den lande leken de vogels altijd de wat opener en minder dichtbegroeide terreindelen op te zoeken. Loop in dit soort vegetaties dan weer de wat hogere stukjes uit. In een halfbegroeide moddervlakte zullen de vogels altijd in of tegen deze vegetatie zitten . Als dit gestruin niets voor u is dan is er altijd nog een, kleine, kans de soort foeragerend te zien langs een begroeide slikoever. Lang afzoeken met een telescoop van bijvoorbeeld het plasje in de Velperwaarden kan zo een mooie waarneming van een foeragerend Bokje opleveren .

Naast dat Bokjes trappen een leuke en toch ook best (in)spannende bezigheid is geeft het ook een beter beeld van het voorkomen van deze verborgen levende soort. Stuur uw waarnemingen dan ook altijd naar het waarnemingenarchief of zet ze op de website (www.vogelwerkgroeparnhem .nl). Om een beter overzicht te krijgen van het seizoenspatroon is het misschien leuk om na een waarneming van een Bokje in een bepaald gebied, dit stukje bijvoorbeeld wekelijks op de soort uit te kammen.

vw 2114 (2004) 103

Dankwoord Mijn dank gaat uit naar Norbert Kwint voor de uitdraai van de waarnemingen en het doorlezen van een eerdere versie van dit artikel. En natuurlijk naar alle 27 waarnemers die hun Bokjes naar het archief stuurden en dit artikel mogelijk maakten .

Literatuur Bijlsma R.G., Hustings F. & Camphuysen C.J . 2001 . Algemene en schaarse vogels van Nederland (Avifauna van Nederland deel 2). GMB UitgeveriVKNNV Uitgeverij, Haarlem/Utrecht. Kwint N.O. & Sierdsema H. 1997. Van Roze pelikaan tot Kruisbek; bewerking van het waarnemingenarchief Vogelwerkgroep Arnhem e.o. 1970-1995. Rapport Vogelwerkgroep Arnhem 97-1 . Arnhem Lensink R. 1993 . Vogels in het Hart van Gelderland . KNNV Uitgeverij, Utrecht.

104 V~ 2114 r2oo4)

Fenologie 2004, het 25e jaar!

Jos Pilzecker

Inleiding Met het jaar 2004 maken we 25 jaar fenologie in onze VI/liG rond, een prestatie! Wie had in 1980 kunnen bedenken dat dit onderzoek in de jaren erna zo interessant zou kunnen worden . En dat het ook bij de leden blijft leven is te zien aan het forse aantallijsten en waarnemingen dat ook dit jaar is ingestuurd . De onderstaande figuur laat zelfs een duidelijk toenemende trend zien . 2004 zet de tendens van de afgelopen jaren voort met een flink aantal vroeg aankomende soorten, vooral tot half april. Maar ook een redelijk aantallate aankomsten zijn er te melden, maar dan juist na half april.

Het weer Ook deze winter verliep zacht. Tijdens de licht winterse tijdvakken deze winter was er vaak sprake van een noordweststroming waarbij neerslag regelmatig als sneeuw kon vallen . Alle lentes sinds 1988 waren, met uitzondering van die van 1996, duidelijk zachter dan normaal. Ook dit jaar, hoewel alleen de gemiddelde temperatuur in april echt ruim boven het langjarig gemiddelde lag . Maart week maar weinig af en mei was juist aan de koele kant.

Januari: zeer nat, zacht en vrijwel de normale hoeveelheid zon. Begin en eind van de maand vrij koud. Vooral het midden van januari was zeer nat (Se plaats sinds 1901 ). Februari : zacht, nat en vrijwel de normale hoeveelheid zon. Vooral het begin van de maand verliep uitzonderlijk zacht, met recordtemperaturen van 18 en 16,6 graden! Daarbij was deze periode zeer nat. Na 19 februari werd het licht winters. Maart: normale temperatuur, droog en zonnig . Opvallend waren de relatief hoge maximumtemperaturen en de juist koudere nachten (15 vorstdagen tegen 9 normaal). Grofweg wisselden koudere en warmere decaden elkaar af: koud, daarna zacht en op het laatst weer koud . April: zeer zacht, zonnig en normaal qua neerslag . Alleen van 6 tot en met 11 april was het duidelijk aan de koude kant, verder vaak juist opvallend warm (7 dagen boven 20 graden) . Deze maand eindigde op een vijfde plaats in de rij van zachtste aprilmaanden sinds 1901 . Mei: aan de koele kant, droog en normale hoeveelheid zon . Een groot deel van mei werd het weer bepaald door hogedrukgebieden. Hierdoor was het weer meestentijds rustig en droog . Vaak was de temperatuur gematigd doordat de stroming een noordelijke component had, tegenwind voor de trekkers dus.

Aantallen Op 22 lijsten (één minder dan het maximum) staan voor dit jaar 454 waarnemingen, een mooi gemiddelde van ruim 20 per inzender. Na correctie blijven hier uiteindelijk 420 gegevens over waarmee het rekenen kan beginnen. Naast een aantal dubbele

vw 21 /4 (2004) 105

waarnemingen (twee mensen samen gezien én ingestuurd) valt het hoge aantal te late data op. Mede doordat vier Grutto's buiten de datumgrenzen niet zijn meegenomen wordt een lage N voor dit jaar veroorzaakt. Twee winterdata van het Witgatje zijn een jaarlijks probleem, meetellen of niet?

,---····------------------------------·--, Aantal dee lnemers en waarnemingen per jaar

25 --~··· ·---·- ····~···--··· .. ····~--............ --·--· 500

20 "-' ,.... 400

J c:

:e I OJ

15 300 Cl OJ c: E Ë OJ r-.

"" c OJ a; 10 200 E Q) ro D ro

~

5 100

0 0

80 85 90 95 00

lc:::::Jdeel nemers --waarnemingen I

Figuur 1. Aantal deelnemers en waarnemingen per jaar

Door het hoge aantal gegevens hebben 4 soorten een nieuw maximum aantal, opvallend genoeg soorten die andere jaren matig scoorden: Boomvalk, Visdief, Zwarte Stern en Roodborsttapuit. Het gaat deze soorten blijkbaar weer ietsje beter. Maar ook de hogere aantal len van bijvoorbeeld Bosruiter, Tapuit, Sprinkhaanzanger en Fluiter stemmen tot tevredenheid . De absolute winnaar is de Tj iftjaf met 20 data, voor velen een niet te missen voorjaarsbode. Ook de andere publiekslievelingen Boeren- en Gierzwaluw zitten bovenin .

Eerste waarneming Toch weer negen soorten arriveren opvallend vroeg, waarvan vier soorten nooit zo vroeg aankwamen als in dit jaar: Zwarte Stern, Blauwborst. Fitis en Bonte Vliegenvanger. Maar ook nog vijf andere soorten arriveren opmerkel ijk vroeg : Zomertaling, Kleine Plevier, Oeverloper, Koekoek, Nachtegaal en Tuinfluiter. Het aantal late soorten is duidelijk lager en betreft deels soorten met lage trefkans en aantal gegevens. Tapuit (met juist veel waarnemingen) en Gekraagde Roodstaart zijn bl ijkbaar echt later. Alle vroege eerste datums liggen vóór half april, alle late erna!

106 vw 2114 (2004)

Mediane datum Bij de medianen ligt het plaatje heel wat minder eenvoudig dan bij de eerste waarnemingen. De vroege Scholekster even buiten beschouwing gelaten, ligt de mediane datum van de andere drie vroege én de zes (!) late soorten in alle gevallen ná half april. Bepaald geen eenvormig beeld dus. Opmerkelijk is ook dat in de periode van half maart tot half april, waarin acht vroege eerste waarnemingen gescoord worden, geen enkele vroege mediaan te melden is! Vroege aankomsten zijn er van Scholekster en de zomersoorten Gierzwaluw, Nachtegaal en Spotvogel. Laat arriveren Zomertaling, Kleine Plevier, Groenpootruiter, Oeverloper, Tapuit (zelfs later dan ooit, ondanks hoog aantal waarnemingen) en Paap. De mediane datum van de Tapuit laat een opmerkelijk trend zien . Hoewel de algemene trend lijkt dat soorten vroeger arriveren, schuift de aankomst voor de Tapuit juist langzaam naar een latere datum zoals onderstaande figuur laat zien . Door de wijze van berekenen blijft de bewijskracht wat laag, maar is vrij hoog vergeleken bij trends van andere soorten!

RZ=0.0072

100+-------.--------.-------.--------.---~

1f00 19ffi 1900 1005 2000

Figuur 2. Mediane datum van Tapuit in 1980-2004

Invloed van het weer Ook 2004 kent in winter en voorjaar weer relatief hoge temperaturen, vooral april is erg warm. Alleen mei verliep wat aan de koele kant. Het mooie weer komt tot half april tot uiting in relatief veel vroege eerste waarnemingen, maar opmerkelijk genoeg geen vroege medianen. Na half april moeten de omstandigheden minder gunstig zijn geweest, gezien het hoge aantal late medianen . Toch scoren in dezelfde periode ook drie soorten juist een vroege mediaan, dus zijn de effecten van de omstandigheden voor soorten nogal

vw 2114 (2004) 107

üggng \Koe~ en late S>aten ant

~--------------------------~&·~~

VVV

1-1 1-2 1-3 1-4

<>vroeg 1e o vroeg rmd. • ~ 1e • la<i tmd., L_ __ ~

Figuur 3. Ligging vroege en late soorten in 2004

... ...

1-5

verschillend geweest Bij de vroege soorten zou sprake kunnen zijn van een iets oostelijker, blijkbaar gunstiger trekroute.

De inzenders Maar liefst 22 lijsten mocht ik dit jaar ontvangen. Aan de top is het dringen geblazen, waarbij Han Derks met 43 waarnemingen Jan Schoppers (42) en Roy Verhoef (41) maar net voorblijft. Maar ook de kleinere lijsten kunnen soms vroegste waarnemingen scoren en elke waarneming draagt bij aan het totaalplaatje. ledereen bedankt!!! Han Derks heeft niet alleen de meeste waarnemingen, maar ook het hoogste aantal vroegste waarnemingen, voor 10 soorten scoort hij de eerste! Jan Schoppers (6) en Hans Quaden, Henk Sierdsema en Edwin Witter (alle met 5) volgen op afstand . Liefst 18 van de 22 inzenders proeven de kick van één of meer vroegste data.

Alle inzenders op een rij, achter hun naam het aantal soorten waarvan de eerste werd gescoord: J.van Balen; Louis de Breet; Bob Coenen (2); Han Derks (1 0); Arjan Heli (3); JanJoris van Kampen; Norbert Kwint (4); Daan Meijer (1 ); Jas Pilzecker; Hans Quaden (5); Ruud Reddingius (1 ); Jan Schoppers (6); Peter Schulenburg (1 ); Roei Schwartz (1 ); Henk Sierdsema (5); Pa ui Stuivenberg (2); Henk Tamerius (1 ); Cor de Vaan (2); Roy Verhoef (2); Theo Verhoeven (2); Erik de Waard (1 ); Edwin Witter (5) .

De toekomst In de afgelopen 25 jaar hebben maar liefst 92 verschillende inzenders 422 lijsten ingestuurd . De database bevat inmiddels 7783 gegevens om mee te werken . Vaak is zo'n afgeronde

108 V~ 2114 (2oo4)

periode het moment om een project te beëindigen. Met de huidige ontwikkelingen in veranderende klimaatomstandigheden zou dat doodzonde zijn, de grootste veranderingen moeten waarschijnlijk nog komen . Het zou mooi zijn als we dat met cijfers kunnen laten zien . Wel is het een uitdaging om te kijken wat we met het huidige materiaal al kunnen doen . Voor een paar soorten met een flinke berg gegevens kunnen we misschien al enkele uitspraken doen . Hier ligt een uitdaging .. ....

Intussen moeten natuurlijk wel gewoon zoveel mogelijk data voor 2005 binnenkomen, kan ik weer op iedereen rekenen? Bijgesloten zit het nieuwe formulier, je kunt ook iets later downloaden vanaf de VWG-site .

vw 2114 (2004) 109

Tabel : Fenologie 2004

gem . eerste = gemiddelde eerste datum gem. med . = gemiddelde mediane datum mediaan = mediane datum, de datum waarop 50% van de gegevens binnen is n = aantal waarnemingen 6-3V of 6-3L = opvallend vroege resp. late datum (buiten de standaarddeviatie) 12 + of 12- = opval lend hoog resp . laag aanta l 6-3V of 6-3L of 12 = nieuw 'record '

80 -03 80 -97 1

1e datum - g·;;:;; :·~··-· g-~·;;;··.-;;;;d :··

1 e 1

soort

2004

1e mediaan n

f-·--·······-·····-·······--······-·-·-·····-··---1"-----·---·--· ·--·--·---·-+-·-····-···---··-·

i Zomerta ling 27-feb 24-mrt l 4-apr

1························-·················································+ .................................... j. ··-·-··-····-····· t······-·······-··········-······- 1······-···--·············-···+·········--·············--···-·······; Wespend ief 31-mrt 23 -apr l 2-mei

~··-·········································-··-········-· · +····-···-·········-··-········-······-············-········-J Boomvalk 2-mrt 11 -apr l 26-apr

13-3 V 13-4 L 10

3-5 L 4

4-apr 29-apr ll.± ! ·································································· ···· +········································· ························- ·······························--·

Scho lekster (1 -1) 24-jan 1-mrt 11 -jan 16-2 V 14

Kleine Plevier 5-mrt 25-mrt 13 -apr 14-mrt 27-4 L 11 + ·····-·······-·····--··-···-···-······--··-···-·--··--··-·· ·-··--·······-····-······-· .... ···--·····--·····-···· -··--·--···-··-·-··--······-····1-···-···-··············- +-······-·····-·······-· . :1 · -······················· -I

··-·-·····-·····-······-·····-·····-··-·····---······ ··-····-·--·--·--·-····-······· ..................... ··-·····-----···-···-·······-·····--····l-·--······-···--··-·-····-··· 1·-·····--··--····-······-·+-····-·--·--············-··········!

~-~-~-u-a·t--:t·0-e ... R_u--it·e-·-r · --·----·-+~fe~~----- --~~~f~~ t--2~1-=~~ --·l---1·--:·-~···--~a_(_~--~·-)·-. +----·8·7·-~--~··--prt··-r · ---+-··--·-·---

1·--21·-···-- --i

Tureluur 26-j~~·----· ---g-:_-;:;;-rt-1-·-·---n:~-rt·--·· 14-feb 25-mrt 13 + 1·--··---··-···-··-·--·············--·----··-·······-·f············--·······-----··-· ·--·----··----1---------··---·-··-··t--··--···--······---·--··-·!!·--···-···---····---·-····+···--···-····---··--·····--···-!

Groenpootru iter 23-m rt 1 5-apr I 24-apr 18-apr 29-4 L 9 I·························:··························-············-· I ··············-············-l---·---··-····· l -····························1--···········-· -+·····-····-···········-- ·1

Witgatje 9-feb 4-mrt I 30-mrt 12-mrt 3-apr 6 I············································································+ ··-····--····--·····-·+·········-··-·····-············-·-····-

Bosruiter 7-apr 26-apr 4-mei 30-apr 5-mei 7+ 1······························································-·+

Oeverloper 21 -mrt 11 -apr 22 -apr ............ ........................

27-3 V 1-5 L 9 ··--···------·-·--·--······-·····1··-························-····--·+·---····-·-··--···---····+·--··········-·-·············---··· i

Visdief 24-m rt 15-apr 24-apr 6-apr 20-apr H..± ·-··-··-···-------------·-------------------- ·····--------------- -----·--·-·--

_______ .... ________

Zwarte Stern 3-apr 24-apr 30-apr ~ 27 -apr .1.Q_±

Zomertortel 1g-mrt 23 -apr 4-mei 6-5 L 3

Koekoek 29-mrt 1 ' -apr 26-apr 8-4 V 25-apr 13

Gierzwa luw 3-apr 20 -apr 29-apr 17-4(2x) 23-4V 18 +

Boerenzwaluw 18-mrt •-mrt 8-apr 25 -3(2x) 7-apr 18 +

Huiszwaluw 28-m rt 14-apr 23 -apr 12 -4(2 x) 17-apr 11

Oeverzwa luw 11 -mrt 11 -apr 23 -apr 8-apr 18-apr 7

110 V~ 2114 (2oo4J

8o-o3 80 -97 I 2004

so~;t .............. · ;~- d~Ï~;:;; g~;:;; ~ gem . med .

.................................... . ··-·---· 1: ...... 1 -- -··---· n mediaan 1e

22 -mrt ll 1 Boompieper 3-mrt 8-apr !"""""""'"""""""""""""""""""' ............. +· 1 Gele Kwikstaart 23-feb 28-mrt i 15-apr

14-mrt 12-apr 11

7-apr 17-apr 13 + . .................... . ........... ............................ .. """"""'i""'.

I Tapuit 26-m rt 6-apr I 19-apr !······································· I Blauwborst 17-mrt 26-mrt 1 0-apr

17-4 L UJ. 10+

1.1i.:.lJL 26-mrt 5

Roodborsttapuit 14-feb 10-mrt 25-mrt 7-mrt 19-mrt ll...±

Paapje 14-mrt 19-apr 29-apr 30-apr 7-5 L 6

17-4(3x) L 23-apr 11 Gekraagd~ R~~d-~t:···· 2'4:;:;;;:t ·· ]:~;;; t·-·· · · 21 -apr

~~ ~~i.~~~~~~~~--~~i.i.~t..::~:: :~EE::~-.:=:· ... f~~:~:~~j_::== ï-~~~~:::= ~- .. --....... __ .................. + .. _ .................... -...... + .. ___ .. ___ ... _ .................... -·i 1

Nachtegaal 15-apr 24-apr 1 1-mei

18-mrt 27-mrt 12

17-4 V 25-4 V 7 t"'"" ............................... .. .... """"""""""-"'""" .......... -.............. + .......................... -........ j ............... , .. ,_",,_ ....... -..j-........ _,"_"""_ .... , ....... , ............................................ ,

6-mei 1- ---~~-rin~-~-~ -~--~~-~- ~.9.~r ............... ~.: a.~.~ ---·················· .... ??. :~-~-~-1 ········· · ···-~- ~ :~~~ ---····· ! ................................. 1 ............................ ·+ ........................................ 1

29-4 L 5 +

I ! ................................................. ................................... . ................................. j. .................................................. l .............................. , .................... - ii ·""""'""""""'""""""'" !

11 ~i-=~~~~-~=~ ---······· .......................... ~?. :~~-~---- ....... - ~~~-~-~~ t --- ~~:~~-~---j ................. ---.. ---.. - l ... -............... ,_ .. "_,"",_1 .................. 1 ...... -....... ,_ ....... ,

- ~~S..~i=~~~-~9.~~- . ~1_0~~-:a--ppr. rr __ - -. ~2:7~- :ap:r; l· ·_· __ .. _·_·_· __ ._ .. _·_·_·_·_·_·_:9·_·_·_·_:_-_._._mmm_ .. _·_· __ .. _:e·_·_-_:i_._ .. _·_·_·_-_·_·_-__ ·_·_·_ ~ 1 -~~;~~:-~:::~i::- . I ............................ + ........................... ! .................... 4............. .. i •. j ........................................ , .................................. + ......................................... , I Spotvogel 14-apr 2-mei j 14-mei 5

! :.:::~~-~-.=~: :=: ::. ... : :::::~::~:::.~" L:~== =-::.=~·-+ - ---- --+-............ --.. ·-- +·--·--... -........ _ .. _____ , 1

Zwartkop 18-mrt 30-mrt l 12-apr 17 , ....... - ........... ,_ .. ,_ ............................................................. _ ....................... """"""""''""''"t"'""-""""""'""'""'""""" '""' l """'"'"""""'"""""''"'""""t·--·--"""·-·-·- .. ·-·i----· .. ·---"""""""'"' .. ,

I Tuinfluiter 28-m rt 14-apr I 28-apr 7

············································································· ................ , .. _,,,,. ···························+····. . . ······················1 ··"""""""""""""1·""""""""""""•"+""""""""""""" ---! 1 Grasmus 8-apr 20-apr l 29-apr 10

Braamsluiper

Fitis

Tjiftjaf

Fluiter

Grauwe Vliegenv.

Bonte Vliegenv.

Wie lewaal

vw 2114 (2004)

19-mrt ........... .................................................. !;;; : ~;;; t :z4: ~P'; l iëï .. -1

12-apr 25-apr

11-mrt

9-feb

5-apr

1-apr

26-mrt

8-mrt

21 -apr

26-apr

7-apr

19-mrt

29-apr

4-mei

··--·· 4:~P'~------· ïs:~p-; ·-- 25~P'·;····

24-apr 4-mei 1 0-mei

15

...................................... f .. -- .............................. , .... -.............. -.................. , 14-3(2x) 17-mrt 20 +

26-apr 1-mei 10 +

1-mei 4

25-apr 11

3-mei 2

111

----- --

Excursienieuws

Michaëla Povel

Zaterdag 5 maart 2005 IJssel - Rammelwaard Deze excursie zal grotendeels het traject volgen dat ook met de watervogeltellingen tussen Deventer en Zutphen gevolgd wordt. In de buurt van Deventer in de Bolwerksweide worden regelmatig Patrijzen waargenomen. Op enkele grote plassen verwachten we honderden overwinterende eenden terwijl elke winter hier ook zwanen en duizenden ganzen pleisteren. Vorig jaar heeft hier een Zeearend overwinterd terwijl de Slechtvalk een vaste gast is . Op dit traject wordt ook regelmatig een Steenuiltje gezien en meestal komen we ook de IJsvogel wel tegen

Datum: Doel : Vervoer: Kosten : Vertrek: Duur: Opgave bij:

5 maart 2005 IJssel - Rammelwaard Auto Autokosten (deze worden hoofdelijk omgeslagen) 8.00 Watermolen In de loop van de dag terug Michaëla Povel (026-3645784) of mich.paul@zonnet.nl.

Zaterdag 2 april 2005: Texel Een klassieker die bijna elk jaar gehouden wordt en elke keer weer anders is . Deze keer wat later in het seizoen zodat niet alleen de overwinteraars maar ook al wat doortrekkers en zomervogels te verwachten zijn . Deze keer gaan we met de auto. We laten de auto achter in Den Helder pakken dan de boot en huren op het eiland fietsen . We beginnen met een bezoek aan de Mokbaai, de Geul en de Horsmeertjes en vervolgen hierna onze tocht over de waddendijk richting Dijkmanshuizen .

Datum : Doel : Vervoer: Kosten : Vertrek: Duur: Opgave bij:

2 april 2005 Texel Auto Autokosten (deze worden hoofdelijk omgeslagen) 7.00 uur; bij de Watermolen Aan het eind van de middag/ begin van de avond terug Michaëla Povel (026-3645784) of mich .paul@zonnet.nl.

Vrijdag 29 april t/m zondag 1 mei 2005: Breskens In de loop van vrijdag vertrekken we naar Breskens. Op zaterdag en zondag zullen we 's ochtends de trektelpost van Breskens bezoeken. Dit is een ware belevenis . Op een goede dag komen hier veel en veel verschillende soorten langs. Trektelpost Breskens is een van de beste

112 V~ 2114 r2oo4J

plekken om de voorjaarstrek te bestuderen . De rest van de dag gaan we in de omgeving vogelen . We kamperen op een camping nabij de trektelpost

Datum: 29 april Vm 1 mei 2005 Doel : Breskens Vervoer: Auto Kosten : Autokosten (deze worden hoofdelijk omgeslagen) Vertrek: In de loop van de vrijdag Overnachtingen In tenten Duur: Zondag, aan het eind van de middag I begin v.d. avond terug Opgave bij : Michaëla Povel (026-3645784) of mich .paul@zonnet.nl.

Zaterdag 7 mei 2005: Big Day Wegens groot succes, twee jaar geleden, nu weer een keer. De bedoeling is om op de fiets zoveel mogelijk soorten te zien binnen het werkgebied . Twee jaar geleden werden er ongeveer 120 soorten gezien. Je moet er vroeg voor op en een behoorl ijk stuk fietsen (± 70 km) maar de moeite waard is het zeker. De meeste soorten die in het werkgebied zitten worden op deze dag wel gezien. Voor deze excursie moet je, je opgeven. Het kan zijn dat de route anders wordt en er op een andere plek gestart wordt.

Datum: Doel : Vervoer: Vertrek: Duur: Opgave bij :

7 mei 2005 Werkgebied van Arnhem Fiets 4.30 bij de ingang van Park Rozendaal Aan het eind van middag Michaëla Povel (026-3645784) of mich .paul@zonnet.nl.

Op de agenda staan nog de volgende excursies:

Zaterdag 4 juni 2005 Naardermeer Vrijdag 24 juni 2005 Nachtzwaluwexcursie

vw 21 /4 (2004) 113

Ontwikkelingen van de broedvogels op de lmbosch in 1979-2004

Rob L. Vogel

Inleiding Het is alweer een kwarteeuw geleden dat Alex Schotman als dienstweigeraar het Nationaal Park Veluwezoom op broedvogels geïnventariseerd heeft. Zijn resultaten vonden we toen zà verrassend dat we als Vogelwerkgroep besloten om deze inventarisaties te continueren . Dat is aardig gelukt want van veel deelgebieden heb we nu meetreeksen van bijna 25 jaar. Het lijkt me leuk om gedeelte daarvan uit te werken : de monitoring van de broedvogels in de lmbosch-Oost. Waarom juist dit gebied? Ten eerste is er behoorlijk compleet geteld, zodat we aardige reeksen kunnen presenteren . Daarnaast is het gebied na het kappen van de laatste exoten begin jaren negentig door Natuurmonumenten met rust gelaten. Natuurlijk spannend om te kijken hoe de broedvogelbevolking hierop heeft gereageerd .

Gebiedsbeschrijving De lmbosch-Oost ligt in het noorden van Nationaal Park Veluwezoom en grenst aan de Loenermark (figuur 1 ). Het gebied heeft een oppervlakte van 338 ha . Ongeveer 90% van het gebied bestaat uit bos van grove den, in wisselende leeftijdscategorieën. Vrijwel al het bos staat op schrale zandbodems, de zogenaamde duinvaaggronden . Vooral in het oosten vinden we prachtige oude dennenbossen (ca. 1880); dit gebied geniet bekendheid onder de naam Kouwerik. In het zuidwesten staat jong tot middeloud bos. Dit zijn voormalige stormvlakten, waar in 1972 en 1973 stormen verwoestend hebben huisgehouden; nu is het al lang weer dichtgegroeid . Plaatselijk staan plukjes oud beukenbos of vakken met meest middeloude zomereik. Als je houdt van bossen op schrale bodems (zoals ik) is de lmbosch-Oost een schitterend gebied om te inventariseren!

De tellingen Het gebied is in 1979-2004 jaarlijks geteld met uitzondering van 1981, 1984, 2000 en 2001; in het laatste jaar trouwens noodgedwongen vanwege de mond- en klauwzeer. Vanaf 1986 tel ik het gebied; doorvoor liepen Frank de Roder, Ruud Kreetz en Marc de Bont er rond . Het is helaas moeilijk te vermijden dat de bezoeksintensiteit van jaar tot jaar wisselt, wat jaar-op-jaar vergelijkingen lastiger maakt. Tot midden jaren negentig werden 6-7 volledige bezoeksronden gebracht, daarna circa vijf. Een bezoeksronde neemt ongeveer zeven uur in beslag maar werd vaak uitgesmeerd over twee ochtenden. Inclusief avondbezoeken heb ik voor een seizoen broedvogels inventariseren in de lmbosch-Oost ongeveer 35-40 veld-uren nodig .

De resultaten In tabel 1 staat aangeven wat de afgelopen kwarteeuw zoals is vastgesteld. Daar zitten natuurlijk de nodige rariteiten bij zoals Bergfluiter (1987), Klapekster (1994) en Grote Kruisbek (1991 :2x) . De Draaihals is zo af en toe in het gebied aanwezig. Vroeger zaten ze vooral bij de voormalige grasland-enclaves bij Lamgroen (langs de lmboschweg). De laatste jaren is vooral de kapvlakte in de Kouwerik interessant voor deze zeldzame bodemspecht Bij

114 \!~ 2114 (2004)

de Raaf gaat het altijd om niet-broedende paren, ingeklemd tussen de vaak wel jongen producerende paren van De Nieuwe Aanleg, Eerbeekse Veld en langs de Lange Juffer. Van sommige soorten lijken we definitief (?) afscheid te hebben genomen . De Boomvalk is na 1993 niet meer vastgesteld, mogelijk door verdwijnen van stormvlakten (goed jachtgebied) en predatie door Haviken . De Zomertortel verdween na 1997, de Grasmus na 1980 (dichtgroeien stormvlakten), evenals de Kauw (uit productie nemen van landbouwenclaves bij Lamgroen, mogelijk ook predatie door Haviken). In 1999 werd de Vuurgoudhaan voor het laatst vastgesteld . Mogelijk is deze soort er tussenuit gepeerd na het verdwijnen van naaldhout-exoten. Echte nieuwkomers hebben we de laatste jaren niet kunnen begroeten. Leuk was wel dat Groene Specht en Roodborsttapuit terugkeerden als broedvogel.

Figuur 1. Ligging van de lmbosch

t/W 2114 r2oo4) 115

Tabel 1. Het gemiddeld aantal territoria per vijfjaarlijkse periode. In de laatste kolom is de ontwikkeling samengevat (S stabiel, - afname, + toename, ? onbekend, V verdwenen, f fluctuerend)

Soort 1979 B'i 1986 89 1990 94 1 99'i 99 2000 04 Ontw1kkelmg

Wespendief 1 1 Havik 2 2 Sperwer 0-1 0 Buizerd 2 5 5 3 3 Boomvalk + Houtsnip 9 7 Zomertortel 3 + + 2 + Nachtzwaluw 1 8 4 2 2 s Groene Specht 2 2 0-1 s Zwarte Specht 3 5 5 3 3 Kleine Bonte Specht 0-1 2 5 2 s Draaihals 0-1 Boomleeuwerik 5 0-1 0-1 Witte Kwikstaart 0-1 1 0-1 s Roodborsttapuit 0-1 0-1 s Gekraagde Roodstaart + + 29 29 13 Grasmus 3 0-1 0 + Fluiter 10 19 22 8 7 Bergfluiter 0-1 Bonte Vliegenvanger 3 + + 3 10 + Vuurgoudhaan 0-1 4 2 Glanskop + + + 14 10 Boomklever 6 25 27 1B 12 Klapekster 0-1 V Kauw 7 V Raaf 0-1 1 0-1 0-1 s Keep 0-1 0-1 0 0-1 Sijs 0-1 3 6 3 0-1 Kruisbek 7 7 4 3 Grote Kruisbek 0-1 7 Goudvink 3 + + 3 4 s Appelvink 3 22 21 17 6 Geel ars + 19 17 11 4

Veel soorten zijn in de loop van de jaren afgenomen. Hoe komt dat en moeten we ons daar zorgen om maken? Om iets dieper in deze materie te duiken heb ik drie groepen nader uitgewerkt: a) roofvogels, b) broedvogels van loofbos en c) broedvogels van kap- en stormvlakten en bosranden.

Roofvogels Het algemene beeld is dat roofvogels tot 1990 het in de lmbosch enorm goed deden. Daarna volgende een afname, gevolg door stabilisatie op een lager niveau . Alleen de Wespendief deed aan deze grillen niet mee en was opmerkelijk stabiel. Welke processen hebben de afname van roofvogels veroorzaakt:

116 \1~ 2114 (2004)

de stormvlakten groeiden dicht. Dit was het domein van de Boomvalk die hier graag joeg op libellen en zangvogels;

konijnen en duiven zijn erg afgenomen. Dit betekent een verminderd voedselaanbod voor Havik en Buizerd . Deze soorten kunnen het niet permitteren kritisch te zijn; een gevolg hiervan is dat Haviken dus ook nesten van Boomvalk plunderen;

de vakken met naaldhout-exoten zijn geveld . De Sperwer, die in dicht bos broedt om bescherming te vinden tegen andere roofvogels, was hiervan de dupe. Overigens beginnen de dennenbossen op de voormalige stormvlakten nu weer in het stadium te komen dat ze geschikt worden voor Sperwers.

12

10

B .. ~

6

4

2

0 79 B3 B7 90 93 96

Figuur 2 . Ontwikkeling van de roofvogels in 1979-2004

Broedvogels van loofbos

99 04

~ Boomvalk fm Buizerd • Sperwer • Havik D Wesp

In figuur 3 is de ontwikkeling geschetst van enkele soorten van oud loof- en gemengd bos: Kleine Bonte Specht, Fluiter, Boomklever en Appelvink. Wat we zien lijkt op het eerste gezicht enigszins schokkend . Na een geleidelijke toename tot begin jaren negentig volgt weer een duidelijke afname. Vanaf eind jaren negentig lijkt de stand van deze soorten zich op een lager niveau gestabiliseerd te hebben. Deze belangrijke ontwikkelingen vallen moei lijk te verklaren . Zeker is dat de Fluiter het in heel West-Europa slecht doet. De ontwikkeling in het lmbosch wordt ook goed weerspiegeld in de landelijke ontwikkelingen. De oorzaak voor de lange reeks daljaren stelt iedereen nog voor een raadsel. Van de andere drie soorten doet alleen de Kleine Bonte Specht het redelijk. Dat zou je ook verwachten omdat de eiken en berken, waar deze soort op is aangewezen, geleidelijk ouder worden, wat dus gunstig is. Boomklever en Appelvink doen het slecht hoewel de afname inmiddels gestokt is . Welke oorzaken kunnen hier een rol spelen?

in bossen komen vaak - vermoedelijk natuurlijke - golfbewegingen van goede en slechte perioden voor; de oorzaken hiervan zijn nog slecht bekend;

vw 21 /4 (2004) 117

• zeker in naaldbos komen steeds minder insectenplagen voor. Er zijn ook aanwijzingen dat het dennenbos vitaler wordt, wat ongunstig is voor plaagsoorten zoals de dennenscheerder. Insecteneters (de Boomklever deels) en zaadeters die hun jongen met rupsjes voeren (zoals Appelvink) merken daar de gevolgen van; • Boomklevers zijn in het winterhalfjaar deels aangewezen op beukennootjes . Het is de vraag of er in slechte mastjaren van beuk wel voldoende alternatief voedsel voorhanden is op de lmbosch.

100

80

60 -Appelvink mil Boomklever

40 D Fluiter KBS

20

I~ 0 ~~ 79 83 87 90 93 96 99 04

Figuur 3. Ontwikkeling van enkele soorten van oud loof- en gemengd bos in 1979-2004

Broedvogels van kap- en stormvlakten en bosranden Figuur 4 toont de ontwikkeling van Draaihals, Nachtzwaluw, Boomleeuwerik en Geelgors. De eerste drie soorten zijn gebonden aan grotere (> 0,5 ha) open stukken in het bos, met kale plekken op de bodem om te broeden (Nachtzwaluw, Boomleeuwerik) of op mieren en hun poppen te foerageren (Draaihals). De Geelgors is een echte soort van bosranden en stelt in verhouding minder stringente eisen aan de bodemvegetatie dan de andere drie soorten . Ook hier speelt een afname, gevolgd door stabilisatie. Dit is een logisch gevolg van het geleidelijk dichtgroeien van de stormvlakten van 1972-73 waardoor het broedbiotoop van deze soorten sterk is afgenomen. Het kappen van de vakken met fijnspar, deuglas en lariks in de Kouwerik heeft vooral Nachtzwaluw en in sommige jaren ook de andere soorten weer een impuls gegeven.

Conclusies Moeten we schrikken van de afnames van veel soorten? Heeft Natuurmonumenten geen goed beheer gevoerd? Ik denk dat het allemaal wel meevalt. In de eerste plaats is het dichtgroeien van stormvlakten een natuurlijke ontwikkeling. De lmbosch-Oost wordt zo gezegd dus donkerder. Dit komt ook door de boshistorie; veel bos is gelijktijdig aangeplant

118 V~ 2114 r2oo4)

en het is nu op de leeftijd dat de schermlaag zich sluit. Het is nog niet oud genoeg dat stormen en ijsafzetting spontane kleine openingen in het bos creëren . Verder spelen allerlei autonome ontwikkelingen (zoals bij de Fluiter) waar het beheer in de lmbosch maar beperkt invloed op uitoefent.

35

30

25

20 : :

15

10 I :~ : : 5

: : :

: : : : :

B3

il

B7

~ Draaihals ~ Nachtzwaluw IR Boomleeuw p Geelgors

Figuur 4. Ontwikkeling van enkele soorten van kap- en stormvlakten en bosranden in 1979-2004

Beheer en toekomstperspectief Ik denk dat het heel goed is dat Natuurmonumenten na het vellen van de laatste exoten heeft besloten om te kiezen voor terughoudend beheer (bewust niets doen zegt men wel eens) maar wel de vinger aan de pols te houden . De tijdelijke afname van veel soorten is een interessant proces maar geen reden voor zorg . Het is de verwachting dat, nu het dal bereikt is, zich meer een gebiedseigen avifauna gaat ontwikkelen. Veel bos wordt ouder waardoor Kleine Bonte Specht, Bonte Vliegenvanger, Glanskop, Boomklever en Appelvink weer zullen toenemen. Het is de vraag wat er gaat gebeuren met bodembroeders zoals Nachtzwaluw en bodemfoerageerders (Groene Specht, Draaihals) als het bos verder dichtgroeit; de kapvlakte in de Kouwerik zal ook niet het eeuwige leven hebben. Mogelijk zorgen nieuwe stormen in de toekomst voor niet broed plekken . Ik zal de ontwikkelingen in ieder geval met belangstelling blijven volgen!

\lW 21 t4 (2004) 119

Grauwe Fitis Phyl/oscopus trochiloides in Rheden?

Jan Schoppers

Inleiding Op 2 september 2003 zag de auteur een waarschijnlijke Grauwe Fitis in zijn achtertuin . Hieronder volgt een beschrijving en een discussie.

Beschrijving Op bovengenoemde datum verscheen rond 13 .00 een klein groen/grijs Phylloscopus-zangertje in een perkje kort achter het huis. De waarnemer bevond zich toen op de studeerkamer (op de eerste verdieping) voor de computer met links door het raam zicht op de gehele achtertuin (6,5x25 meter) . Vanaf het raam was de afstand tot de vogel ca . 4 meter waarbij de vogel schuin (60 graden) onder het raam zat. De vogel was 6-8 seconden aanwezig en in dat korte tijdsbestek werden met het blote oog de volgende kernmerken gezien.

De vogel had het formaat tussen een Tjiftjaf en een Goudhaan . De bovendelen waren groerv'grijs van kleur zonder contrast of vlekken en de onderdelen (voor zover zichtbaar) vuilwit. De poten/tenen, voor zover zichtbaar, waren donker van kleur. Een opvallend onderdeel was de lange wenkbrauwstreep welke duidelijk breder werd boven en achter oog; een kruinstreep was niet aanwezig. Het oog was donker gekleurd met een opvallend licht fijn randje langs de onderste helft van het oog . De bovensnavel was donker en de ondersnavel (deels?) licht gekleurd. De snavel was fijn en recht puntig toelopend en oogde niet lang . De vogel bewoog druk op een klein oppervlak en maakte een zenuwachtige indruk. Geluid werd er niet gehoord voor zover dat mogelijk was binnen met de computer aan. De vegetatie waarin het zangertje bewoog was 50-75 cm hoog en bestond uit canadese gulden roede, harig wilgenroosje en brandnetel. De lichtomstandigheden waren zeer goed (zonnig en bijna onbewolkt) en de waarneemplek lag in de schaduw van mijn huis.

Discussie Het probleem van de waarneming was dat het onverwacht en kort was maar door middel van uitsluiting wordt getracht de vermoedelijke soort te bevestigen . Gelijktijdig maar niet in hetzelfde beeld waren Pimpelmees, Koolmees en Tjiftjaf aanwezig . De vogel oogde kleiner dan de Tjiftjaf en was dus ook te klein voor soorten als Spotvogel, Fitis, Fluiter en Noordse Baszanger. In vergelijking met de Tjiftjaf (bruin) waren de bovendelen groengrijs en was de vvenkbrauwstreep te lang. Ook de bovendelen van de Noordse Boszanger (en Bruine Boszanger en Raddes Baszanger) zijn bruin en daarnaast heeft de Noordse Boszanger ook een forsere snavel en een nadrukkelijk donkere oogstreep onder de wenkbrauwstreep en lichtere pootkleur. Ook de poten van de Fitis en Spotvogel (en meestal Groene Fitis) zijn lichter van kleur en daarnaast ontbreekt bij de vogel geel in het verenpak (bost en kop) iets wat Fitis en Spotvogel (en ook Groene Fitis) vvel hebben. De vogel was groter dan Bladkoning, Humes Bladkoning en Pallas' Boszanger en de staart oogde ook langer dan bij deze soorten. Verder werd er geen opvallende vleugelstreep en/of kruinstreep waargenomen iets wat drie soorten hiervoor en Swinhoes Boszanger en Groene Fitis wel

120 t;~ 21/4 (2004)

hebben. De wenkbrauwstreep was opvallend iets wat de Tjiftjaf en ook zijn verwante soorten niet hebben .

Een groot aantal kenmerken van de vogel wijzen in de richting van een zeer waarschijnlijke Grauwe Fitis. Doordat de waarneming maar kort was konden een aantal kleine details (vooral aan de kop) niet worden opgemerkt zoals de teugelstreep die naar de snavel toe vager wordt, de snavelbasis welke door de bevedering een opvallende lichte streep vormt, de oorstreek die diffuus gevlekt is en de korte handpenprojectie (van Duivendijk 2002). Tenslotte over het drukke zenuwachtige gedrag wordt niet door alle bronnen melding van gemaakt (Svensson & Grant 2003, van Duivendijk 2002) maar is er een bevestiging in de Cramp (1992) en Jonsson (1993) . De Grauwe Fitis is in ons land een zeldzame verschijning en tot en met 2000 zijn er ongeveer 25 aanvaarde gevallen voornamelijk op de Wadden en langs de kust . In 2003 werd ook het eerste broedgeval vastgesteld op Schiermonnikoog (SOVON-Nieuws 16, nr.3) . Tot 1997 waren er 21 waarnemingen in Nederland 7 in het voorjaar (uiterste 23 mei - 30 juni) en 14 in het najaar (9 augustus - 1 oktober) (van den Berg & Bosman 1999). De waarneming zou het eerste geval in ons werkgebied zijn (Lensink 1993, Kwint & Sierdsema 1997, waarnemingarchief) en graag hoor ik een reactie op deze waarneming .

Literatuur van den Berg A. & Bosman C. 1999. Zeldzame vogels van Nederland. Avifauna van Nederland 1. South Sea International Press Ltd. Hong Kong . Cramp S. 1992. Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Afrika . Oxford University Press, New York. van Duivendijk N. 2002 . Dutch Birding Kenmerkengids voor vogels van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Dutch Birding asosociation, Amsterdam i.s.m . Ger Meesters Boekproducties VOF, Haarlem. Jonsson L. 1993. Vogels van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Uitgeversmaatschappij Tirion, Baarn. Kwint N. D. & Sierdsema H. 1997. Van Roze pelikaan tot Kruisbek: Bewerking van het waarnemingenarchief Vogelwerkgroep Arnhem e.o. 1970-1995. Rapport Vogelwerkgroep Arnhem 97-1, Arnhem Lensink R.(Vogelwerkgroep Arnhem eo) 1993. Vogels in het hart van Gelderland . Uitgeverij KNNV/ Sichting Uitgeverij Sovon. Svensson L. & Grant P.J. 2003. ANWB Vogelgids van Europa . Tirion Uitgevers BV, Baarn.

\lW 2114 r2oo4J 121

Verslag ledenbijeenkomst 25 november 2004

Roy Verhoef

Zoals gebruikelijk begonnen vve na de koffie met het waarnemingsrondje. De 18 aanwezigen begonnen niet direct over hun leuke waarnemingen te vertellen maar konden wel enkele leuke soorten noemen die op onze website gemeld waren . In de Havikerwaard zijn acht Grote Zeeëenden gezien en in Dieren verbleven drie Pestvogels enkele dagen in een speeltuintje aan de Mezenlaan .

Tijdens de laatste watervogeltelling heeft de telgroep Deventer-Zutphen aan het einde van de telling 20 minuten lang kunnen genieten van een Roerdomp die zelfs te fotograferen was. De foto's zijn op onze website geplaatst. Peter van Geneijgen meldt dat een Slechtvalk mannetje voor het derde jaar in Angeren overwintert. Hij hoopt dat het tot een broedgeval komt. Roy Verhoef gaf de mogelijkheid aan om relatief eenvoudig een IJsvogel ' te scoren' . Er slaapt al een tijdje een IJsvogelmannetje in Sansbeek op het eilandje in de Fontijnvijver. Vlak voor zonsondergang heb je een goede kans om hem daar te zien .

Foto. IJsvogel, Park Mariendaa/, 29 november 2004 (Roy Verhoef)

122 V~ 2114 (2oo4J

Mededelingen Komend jaar zal de Grote Gele Kwikstaart de jaarsoort worden . Stef Waasdorp wordt

de trekker. Cor de Vaan is enthousiast als trekker aan de gang voor een nieuwe publicatie van de

vogelgegevens van de Zuid-Oost Veluwe. Aan dit megakarwei zal de komende jaren hard gewerkt worden .

De grondlegger (ster) van onze website, Greta van Hoorn, heeft haar taken die onze website betreffen overgedragen. Om onze waardering uit te spreken kreeg ze een fles wijn en een boekenbon aangeboden.

Zaterdag zal de landelijke dag van Sovon weer gehouden worden . Onze vogelwerkgroep zal weer met een stand aanwezig zijn .

Maria Peters is bereidt gevonden om de plaats van Roy Verhoef in de excursiewerkgroep over te nemen. De andere leden van de werkgroep zijn M ichaëla Povel, David Lau en Arne van Kalsbeek.

Zoogdieren in Nederland De lezing werd verzorgd door Vilmar Dijkstra, medewerker van de VZZ. Dit staat voluit voor "De Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming". De vereniging heeft als doelstelling een platform te zijn voor iedereen in de Benelux die zich met zoogdieren bezig houdt. Ze coördineren bijvoorbeeld een aantal meetnetten waaraan grotendeels vrijwilligers deelnemen. Zo zijn er meetnetten voor dagactieve zoogdieren, vleermuizen of worden er Eekhoornnesten geteld . Vilmar hoopt dat komend jaar tellingen van de Hazelmuis van de grond komen.

Een belangrijk deel van de informatie krijgt de VZZ van vogelaars . Tijdens de BMP en PTI tellingen die onder de vlag van Sovon worden uitgevoerd worden namelijk ook veel zoogdierwaarnemingen verzameld . Het is duidelijk dat de hoeveelheid waarnemingen per soort enorm varieert . Alleen als er over langere tijd voldoende waarnemingen verzameld zijn kunnen indexcijfers berekend worden. Uit de grafieken van de Haas en het Konijn bleek dat deze de laatste tien jaar respectievelijk 40 en 65 % zijn afgenomen. De Eekhoorn en de Vos zijn in deze periode wel stabiel gebleven . De grote winnaar is het Ree. Dit zoogdier is in ons land toegenomen tot enkele tienduizenden exemplaren .

De rest van de lezing was gewijd aan de Bever. Dit grootste Europese knaagdier was al meer dan 150 jaar uitgestorven in Nederland toen hij in 1988 werd uitgezet in de Biesbosch.

In de Gelderse Poort zijn vanaf 1994 Bevers uitgezet. Na een moeizame start is het aantal Bevers in Nederland nu gegroeid tot zo'n 250 exemplaren.

Aan de hand van eigengemaakte foto's vertelde Vilmar over de gewoonte en eigenschappen van de Bever. Hierbij kwam het ene na het andere verrassende aspect naar voren . Wie had er verwacht dat een Bever wel 40 kilo zwaar kan worden? Wie wist er dat de staart een belangrijke rol speelt in de warmtehuishouding? Wie wist er dat Bevers in het water paren? Bevers zijn territoriale dieren . Om de grenzen van hun territorium te markeren wordt een stof gebruikt die in speciale geurklieren wordt aangemaakt. Deze verspreidt de Bever vooral in het voo~aar langs de grenzen van zijn territorium .

vw 21/4 (2004) 123

Bevers zijn nachtdieren . 's Zomers zijn ze meestal al vanaf half 9 's avonds actief zodat ze dan ook met daglicht gezien kunnen worden . Meestal zie je echter alleen de sporen die ze maken. Vilmar liet foto's zien van om geknaagde bomen, van burchten, van sporen in sneeuw en ijs, van dammen en zelfs van beverkanalen . Dit zijn slootjes die ze graven richting een voedselbron, bijvoorbeeld een akker met suikerbieten. Dit doen ze om zo min mogelijk over land te hoeven, ze blijven liever in het water. In het laatste deel van de lezing kwamen nog verschillende interessante aspecten aan de orde zoals voedsel, reproductie en de verspreiding in Nederland .

Aan het daverende applaus na afloop kon worden afgeleid dat de lezing in de smaak was gevallen . De spreker werd ook nog bedankt met een fles wijn . Nu extra goed opletten of we de Bevers ook in de Rijnstrangen tegenkomen.

124 vw 2114 (2004)

Van het secretariaat

Nieuwe leden Ankede Jong, Van Kinsbergenstraat 9, 6981 HT DOESBURG, 0313-475568, anke.de.jong@zonnet.nl Marten Sikkema, Lathumse Veerweg 5, 6883 DC VELP, 06-16756661, martensikkema@hotmail .com Lars Soerink, Zoomstraat 4-2, 6826 BS ARNHEM, 026-3641239 of 06-24642297, lars@soerink.nl Oebele Spa, Thomas Ettylaan 46, 6814 JX ARNHEM, 026-4450374, spaoebele@zonnet.nl Marc van der Valk, Mauvestraat 24, 6813 JM ARNHEM, 026-3511388 of 06-24646055, marc.vandervalk@barataria .org Betty Witter-Meyer, C. Huygenslaan 1, 9673 HA WINSCHOTEN, 059-7 414395, wittersj@planet. nl

Adreswijzigingen Jan-Joris van Kampen, Voorheuvel 71 A, 3701 JD ZEIST, 06-16170509

Nieuw e-mailadres Arne van Kalsbeek, a.van .kalsbeek@anva.nl David Lau, marleen.sijmons@12move.nl Peter Sc hu I en berg, p .schu lenberg@tiscali. nl Miehiel Verhagen, adsl296778@tiscali.nl

Wijziginge-mailadres Bas van Balen, bvanbalenOO 1 @hotmail.com

Beëindiging lidmaatschap Pim Aalbers Tonny Buijs Steven van Hoorn Yves Kropman Gerard Lubbers Machteld Nijeholt Douwe Schut Yvonne van der Zandschulp

Beëindiging donateurschap Marc de Bont IVN Arnhem

vw 2114 (2004) 125

Veldwaarnemingen

Norbert Kwint

In deze Vlerk een deel van de waarnemingen verricht na 1 oktober 2004. Nog maar een beperkt aantal waarnemers heeft over deze periode waarnemingen ingestuurd . Vandaar het terugkeren van veel dezelfde namen . In totaal zijn overigens op dit moment bijna 33000 waarnemingen ingevoerd en is inmiddels een groot deel van de (in het verleden) via de website ingeleverde waarnemingen toegevoegd. De blijvende toename van de Grote Zilverreiger zien we goed terug bij de losse waarnemingen. Wie maakt er nog weer eens een actueel overzicht van het huidige voorkomen? In de lijst overigens een paar mooie voorbeelden van minder spectaculaire waarnemingen die toch de moeite van het verzamelen waard zijn . Ik denk dan aan winterwaarnemingen van Witte Kwikstaarten en Witgatten. Maar ook Tjiftjaffen zijn welkom . In de omgeving van Laag Soeren bulkt het van de Kruisbekken, inmiddels ook veel kleine groepjes. Alle waarnemingen natuurlijk insturen he! Inmiddels is er tenslotte discussie aan het ontstaan over het nut van het publiceren van waarnemingen in de Vlerk, nu de website deze functie lijkt te hebben overgenomen. De mening van de leden hierin lijkt mij ook interessant. Geef die alvast door. Blijf sowieso insturen. Voor informatie en waarnemingen : n kwint@tiscali nl (adres: zie binnenzijde omslag Vlerk)

Soort Datum Plaats Aantal Naam

Oktober Gaai 2-okt-04 Herwen 2B Witter Grote Gele Kwikstaart 2-okt-04 Biljoen Verhoef

Kleine Zilverreiger 2-okt-04 De Bijland Witter

Mandarijneend 2-okt-04 Biljoen 11 Verhoef Boomvalk 3-okt-04 Laag Soeren 1 Kwint

Gaai 4-okt-04 Herwen 60 Witter

Mandarijneend 4-okt-04 Beekhuizen 4 Verhoef

Mandarijneend 4-okt-04 Beekhuizen B Verhoef

Grote Gele Kwiksta art 5-okt-04 Mariêndaal Verhoef

IJsvogel 5-okt-04 Sensbeek 1 Verhoef

Mandarijneend 5-okt-04 Sensbeek 29 Verhoef

Mandarijneend 7-okt -04 Hemelse Berg 7 Verhoef

Casarea 9-okt-04 Roswaard 1 Kuyper Hoorn

Dodaars 9-okt-04 Roswaard Kuyper Hoorn IJsvogel 9-okt-04 Huissensche Waarden zuid 1 Kuyper Hoorn

Oeverloper 9-okt-04 Klompenwaard 1 Kuyper Hoorn

IJsvogel 13-okt-04 Empe Verhoef Renssen Reddingius

Roodborsttapuit 16-okt-04 Fraterwaard Coenen

Grote Gele Kwikstaart 22 -okt-04 Park Rosendael Verhoef

Grote Zilverreiger 22 -okt-04 Brug Babberich Witter

IJsvogel 22 -okt-04 Park Rosendael Verhoef

Kruisbek 24-okt-04 Soerensche Broek 22 Kwint

126 V~ 21/4 (2004)

Soort Datum Plaats Aantal Naam

Roerdomp 24-okt-04 Erfkamerlingschap Witter

IJsvogel 26-okt-04 Sansbeek Verhoef

Grote Gele Kwikstaart 28-okt-04 Herwen Witter

November Grote Gele Kwikstaart 1-nov-04 Sansbeek Verhoef

Mandarijneend 1-nov-04 Sansbeek 34 Verhoef

Waterpieper 3-nov-04 De Bijland Witter

Ooievaar 5-nov-04 Lobberdensche waard Verhoef

Dwergmeeuw 6-nov-04 Telpost Dieren (oenen

Grote Gele Kwikstaart 6-nov-04 Oe ken Kwint

Klapekster 7-nov-04 Ossenwaard Witter

Klapekster 7-nov-04 Rozendaalsche Veld Hoorn

Blauwe Kiekendief 8-nov-04 Telpost Dieren 1 Coenen

Kleine Zwaan 8-nov-04 Telp~st Dieren 6 Coenen

Muskuseend 9-nov-04 Angerenstein Verhoef

Muskuseend 9-nov-04 Arnhem - Huygenspark Verhoef

Muskuseend 9-nov-04 lnsula Dei Verhoef

Roerdomp 13-nov-04 Empe Verhoef Renssen Reddingius

Sneeuwgors 13-nov-04 Telpost Dieren Coenen

Dodaars 1 5-nov-04 Telpost Dieren Coenen

Grote Gele Kwikstaart 18-nov-04 Sansbeek Verhoef

IJsvogel 18-nov-04 Sansbeek Verhoef

Dodaars 19-nov-04 Arnhem-Zuid 4 Verhoef

Raaf 21 -nov-04 lmboschberg 2 Kwint Sierdsema

Pestvogel 24-nov-04 's-Heerenberg Schwartz

Witgat 24-nov-04 Havikerwaard Coenen

IJsvogel 25-nov-04 Mariëndaal - Utrechtseweg Verhoef

Blauwe Kiekendief 26-nov-04 Netterdense Broek Schwartz Grote Zitverreiger 29-nov-04 Telpost Dieren Coenen

Muskuseend 29-nov-04 Sansbeek Verhoef

December Canadese Gans 2-dec-04 Kijfwaard 65 Hoorn

Ooievaar 2-dec-04 Pannerden Hoorn

Brandgans 4-dec-04 Laag Soeren Kwint

Grote Gele Kwikstaart 4-dec-04 Arnhem, Spijkerkwartier Hoorn

Kru~bek 5-dec-04 Soerensche Broek Kwint

Blauwe Kiekendief 7-dec-04 Azewijnse Broek 1 Schwartz

Veldleeuwerik 7-dec-04 Azewijnse Broek 29 Schwartz

Grote Gele Kwikstaart 8-dec-04 Sansbeek Verhoef

Grote Gele Kwikstaart 1 0-dec-04 Leuvenheim 1 Kwint

Kru~bek 10-dec-04 Dieren 13 Kwint

Putter 1 0-dec-04 Soerensche Broek 8 Kwint

Dodaars 11 -dec-04 De Bijland Witter

Witte Kwikstaart 11 -dec-04 De Bijland Witter

canadesegans 12-dec-04 Pannerden 135 Witter

Kru~bek 12-dec-04 Laag Soeren 1 Kwint

Klapekster 16-dec-04 Koepel de Kaap Kwint

Grote Zilverreiger 18-dec-04 Brummensche Waarden Verhoef Renssen

IJsvogel 18-dec-04 Brummensche Waarden Verhoef

vw 2114 (2004) 127

Soort Datum Plaats Aantal Naam

Dodaars 19-dec-04 Du ivense Broek Wellink Hoorn

Grote Zilve rreiger 19-dec-04 Erfkamerlingschap W itter Grote Zilverreige r 19-dec-04 Lathumsche Broek Wellink Hoorn

Grote Zilverreiger 19-dec-04 Ossenwaard 1 W itter Patrijs 19-dec-04 Greffelkampse Broek 9 Wellink Hoorn

Scholekster 19-dec-04 Giesbeeksche Broek Wellink Hoorn

IJsvogel 20 -dec-04 Doetinchem industrieterein Schwartz

Patrijs 20-dec-04 Vethuizen 11 Schwartz Veld leeuwerik 20-dec-04 Netterdense Broek 3B Schwartz

IJsvogel 21 -dec-04 Mariëndaal - Utrechtseweg Verhoef Grote Gele Kwikstaart 24-dec-04 Mariëndaal- Utrechtseweg Verhoef IJsvogel 25 -dec-04 Park Rosendael 1 Verhoef

Kruisbek 25 -dec-04 Eerbeeksche Veld 20 Kwint

Witgatje 25-dec-04 Laag Soeren Kwint Grote Gele Kwikstaart 27 -dec-04 Laag Soeren Kwint IJsvogel 29 -dec-04 Mariëndaal- Utrechtseweg Verhoef

Grote Zilverreiger 29 -dec-04 Duivensche broek van Diek Houtsnip 30 -dec-04 Voorste Schaddeveld Kwint

Foto. Grote Zilverreigers, Duivensche Broek, 29 december 2004 (Harvey van Diek)

128 V~ 2114 (2oo4)

I

Gevraagd: uwe-mailadres

De digitale snelweg is niet meer weg te denken in de huidige tijd en de vogelwerkgroep maakt daar ook veel gebru ik van. Velen zullen onze website www.vogelwerkgroeparnhem .n l geregeld bezoeken voor bijvoorbeeld de recente waarnemingen (en sinds kort de agenda) en daarnaast komt met enige regelmaat de VWG-mail uit. Het gaat vaak om aankondigingen voor een ledenbijeenkomst (als herinnering) en oproepen . Leden die e-mail hebben en de VWG-mail willen ontvangen van de vogelwerkgroep kunnen deze doorgeven aan henktamerius@hetnet. nl Voor de goede orde: ons periodiek Vlerk blijft ons belangrijkste medium waarmee we alle leden willen bereiken en waarmee dus ook zoveel mogelijk alle informatie die op de mail is geweest (voor zover niet achterhaald) aan het papier wordt toevertrouwd .

Erratum

In de laatste Vlerk staat in het artikel over de foeragerende Gierzwaluwen een grafiek waarbij het meest essentiele is weggeva llen. Het gaat om Figuur 2. Aanta ls verdeling naar hoogteklasse van de waarnemingen uit 2003 . De oplettende lezer zal verder opgemerkt hebben dat fig 1 en 2 niet bij het goede onderschrift stonden . Hier bijgevoegd de goede versie van fig . 2.

1200

1000

80) ........ _________ " _____ ............... _. ____ ..................... _______ ...... ..

600

400

200 L~ 0 'I apn

16-31 mei

Figuur 2. Aantalsverdeling naar hoogteklasse van de

waarnemingen uit 2003.

vw 2114 (2004) 129

·--~-

Vacature

Sinds 1979 worden in het gebied van de Zuidoost-Veluwe en IJsseluiterwaard door de leden van de Vogelwerkgroep gegevens verzameld over vogels. De te bewerken gegevens worden nu verwerkt en geanalyseerd. De resultaten hiervan wil de Vogelwerkgroep gebruiken om een breed publiek te informeren over de vogels en de relatie met het landschap waarin ze voorkomen. Dit zal in de vorm van een boek en een rapport voor terreinbeheerders worden uitgebracht. Het bestuur van de Vogelwerkgroep is hiervoor op zoek naar een

Hoofdredacteur

Aan de persoon worden de volgende eisen gesteld :

Aantoonbare ervaring hebben met redactiewerk voor een uitgebreide publicatie, Goed kunnen samenwerken met vrijwilligers die schriftelijke bijdragen leveren of hand

en spandiensten verrichten t.b .v de publicaties, Aantoonbare ervaring hebben met het schrijven voor een breed publiek over

ecologische onderwerpen . Goede veldkennis hebben van de Zuidoost-Veluwe en IJsseluiterwaard, Organisatorische kwaliteiten hebben om inhoudelijke en administratieve zaken goed

te doen verlopen, Bekend zijn en kunnen werken met uitkomsten van vogelonderzoek, Lid zijn van de VWG Arnhem, Ervaring hebben met GIS, Word, Excel.

Het bestuur verzoekt de kandidaten die reageren op deze advertentie om aan te geven onder welke voorwaarden de kandidaat het werk wil uitvoeren.

Nadere inlichtingen kunnen worden verkregen bij Cor de Vaan (026-4428329)

Reacties op deze advertentie dienen uiterlijk op 20 februari 2005 bij het bestuur binnen te zijn . De sollicitatie dient te worden gericht aan het bestuur van de Vogelwerkgroep Arnhem t.a .v. Henk Tamerius, Mierlostraat 58, 6844 DZ Arnhem, henktamerius@hetnet.nl

130 \1~ 2114 (2004)

Agenda

12 februari

22 februari

5 maart

8 maart

12 maart

30 maart

2 april

16 april

29 april Vm 1 mei

7 mei

4 juni

vw 2114 (2004)

Maandelijkse watervogeltelling langs de rivieren en de ganzen en zwanentelling . Voor informatie hierover bij Greta van Hoorn, 026-3511805, g.van.hoorn@hccnet.nl

Ledenbijeenkomst in de Stadsboerderij Presikhaaf met een lezing over het ringen van vogels in Arnhem en over de jaarsoort de Grote Gele Kwikstaart door Frank Majoor en Stef Waasdorp . Aanvang 20.00 uur (zie aankondiging in deze Vlerk)

Excursie langs de IJssel- Rammelwaard . Vertrek 8 .00 uur Watermolen . Opgave bij Michaela Povel 026-3645784, mich.paul@zonnet.nl Zie aankondiging elders in deze Vlerk.

Startavond in de Stadsboerderij Presikhaaf voor alle tellers en belangstellende voor de broedvogeltellingen komend voorjaar in de Rijnstrangen. Aanvang 20.00 uur en voor informatie Frank Majoor 026-3517931, 06-53393770, majoor@bos.nl

Maandelijkse watervogeltelling langs de rivieren en de ganzen en zwanentelling. Voor informatie hierover bij Greta van Hoorn, 026-3511805, g.van.hoorn@hccnet.nl

Algemene Ledenvergadering in de Stadsboerderij Presikhaaf. Aanvang 20.00

Excursie naar Texel. Vertrek 7.00 uur Watermolen. Opgave bij Michaela Povel 026-3645784, mich.paul@zonnet.nl Zie elders in deze Vlerk.

Maandelijkse watervogeltelling langs de rivieren . Voor informatie hierover bij Greta van Hoorn, 026-3511805, g.van .hoorn@hccnet.nl

Weekendexcursie naar Breskens. Vertrek in de loop van de vrijdag . Opgave bij Michaela Povel 026-3645784, mich.paul@zonnet.nl Zie aankondiging elders in deze Vlerk.

Big Day, wegens groot succes twee jaar geleden op herhaling . Vertrek om 4.30 uur ingang Park Rosendael. Opgave bij Michaela Povel 026-3645784, mich.paul@zonnet.nl Zie aankondiging elders in deze Vlerk.

Excursie naar het Naardermeer. Meer informatie in de volgende Vlerk.

131

24 juni

132

Nachtzwaluwexcursie op de Veluwezoom . Meer informatie in de volgende Vlerk.

~-'

V&.4. 2114 (2oo4J

Contactpersonen werkgroepen

Werkgroep Onderzoek en Opleiding (0&0)

Waarnemingenarchief Norbart Kwln~ R. van Gel111laan 22, 6957 BE laag Soeren, 0313-619236, n.kwinl@tlscal.nl

Broedvogeltstnngen Dirk Zoatebier, Statenlaan 21 , 6628 WB Arnhem, 026-4428264, dirkzoetebier@sovon.nl

Treklsllingen Jan Schoppers, Worth Rhedenseweg 22,6991 OW Rhaden, 026-4955556, jan.schoppers@wolmal.nl

Watervogeltslfngen Greta van Hoorn, Statenlaan 19, 6628 WB Arnhem, 026-3511805, g.van.hoom@hccnet.nl

Overige wintertellingen Olaf KlaaiSan, Nieuwe Doelensiraal 10,6901 AS Zevenaar, 0316-341094, oklaaiSen@helnelnl

Voorjaarsteno log la Jos Pilz:ecker, Oudeweg 35,6974 AD, leuvenheim, 0575-561042, jospilz:ecker@zonnetnl

Glenwaluwen Theo Verhoeven, Ven der Hoevenstraat 136,6931 DG Waslarvoort 026-3114227, verhoeven335@zonnelnl

Werkgroep Rulmteljke ordening en planning (RO & P) Marc de Haan, Zeelandsingel49, 6845 BE Arnhem, 026-3271288, mmmjdehaan@hetnet.nl Ruud Reddingius, Kokspad 4, 6683 KA Velp, 026-3629845, r.reddingius@nel.hcc.nl

Excursiewerkgroep Micheela Povel, Enkweg 27,6681 LX Velp, 026-3645784, mlch .paul@zonnet.nl

Vogelwerkgroep Arnhem e.o.

Jaargang 21, nummer 4, december 2004

97 Intro 99 Aankondigingen en oproepen 100 Vincent de Boer. Bokjes in het Hart van Gelderland 105 Jos Pilzecker. Fenologie 2004: het 25e jaar! 112 Michaela Povel. Excursienieuws 114 Rob Vogel. Ontwikkelingen van de broedvogels op de lmbosch

in 1979-2004 120 Jan Schoppers. Grauwe Fitis Phylloscopus trochiloides in Rheden? 122 Roy Verhoef. Verslag ledenbijeenkomst 25 november 2004 125 Van het secretariaat 126 Norbert Kwint. Veldwaarnemingen 129 Oproep en erratum 130 Vacature 131 Agenda

Indien onbestelbaar gaarne retour aan

Vogelwerkgroep Arnhem en omstreken

p.a. Mierlostraat 58, 6844 DZ Arnhem