Aanpak (kwarts)stof door dakdekkers

Risico’s van stof en maatregelen

uit de Arbocatalogus Platte daken

TOOLBOX

Aanpak (kwarts)stof

In het kader van het project:

Duurzaam inzetbaar dakwerk

Veilig en gezond op het dak2

Schadelijk/

Irriterend

Opzet toolbox

Voorlichting aan dakdekkers op basis van dagelijkse

praktijk

Algemene informatie Arbouw

Aandacht gevaar voor derden

Aanpak handhaving Inspectie SZW

Toekomstige ontwikkelingen

Aanpak stof onderdeel RI&E

Risico Gevaarlijke stoffen

uit: Arbocatalogus Platte daken (1)

Werken met gevaarlijke stoffen

Werknemers in de platte dakensector kunnen aan gevaarlijke

stoffen worden blootgesteld zoals kwartsstof (grind), houtstof of

asbest.

Veilig omgaan met gevaarlijke stoffen kan alleen als bekend is

met welke stoffen wordt gewerkt en wat de risico’s zijn. Bij de

keuze van materialen moet rekening worden gehouden met de

gevaren die bij de verwerking kunnen optreden. Daarnaast

geven bepaalde werkmethoden een grotere blootstelling aan

gevaarlijke stoffen dan andere.

Risico Gevaarlijke stoffen Uit: Arbocatalogus Platte daken (2)

Er zijn twee soorten stof te onderscheiden:

• Stof dat hinderlijk is en geen specifieke gevolgen heeft voor

de gezondheid, maar wel de ogen, de huid, en de

luchtwegen kan irriteren. Voorbeelden hiervan zijn gipsstof,

kalkstof en krijtstof.

• Stof dat schadelijk is en waar schadelijke of giftige

bestanddelen in zitten. Voorbeelden hiervan zijn houtstof,

kwartsstof, glas en steenwol. Hierdoor kunnen irritaties en

ontstekingen van de huid en ogen ontstaan en eczeem. Ook

kunnen luchtwegen en longen geïrriteerd raken en in

sommige gevallen blijvend beschadigd raken (stoflongen).

Risico Gevaarlijke stoffen

uit: Arbocatalogus Platte daken (3)

Ook is het effect van stof op de gezondheid afhankelijk van de

schadelijkheid van het stof en de hoeveelheid (concentratie)

stof in de lucht. Daarnaast wordt de kans op

gezondheidsschade bepaald door hoelang men in het stof moet

werken, de gevoeligheid voor stof en de zwaarte van het werk.

Bij zwaar werk wordt dieper ingeademd waardoor per saldo

meer stof wordt ingeademd.

Risico Gevaarlijke stoffen

uit: Arbocatalogus Platte daken (4)

Langdurig met gezondheidsschadelijke stoffen werken kan zelfs

tot heel ernstige aandoeningen leiden. Een van de belangrijkste

risico’s van gevaarlijke stoffen op het werk is dat blootstelling

niet altijd direct zichtbaar of merkbaar is. Gezondheidsklachten

bijvoorbeeld, kunnen pas na jaren verschijnen. Denk aan

longkanker als gevolg van blootstelling aan kwartsstof of

asbestose als gevolg van blootstelling aan asbest.

Het is daarom nodig om regelmatig een medisch onderzoek te

laten doen.

voor gezond en veilig werken

Grotere deeltjes:

Afgevangen in de neus/mond/luchtpijp

Afgevoerd door inslikken, hoesten of door het snuiten van de neus

Kleine deeltjes (respirabel stof):

Komen in de longen terecht

Wat gebeurt er als je stof inademt?

11

voor gezond en veilig werken

Als je teveel stof inademt, kun je klachten krijgen

Alle soorten stof:

Irritatie van de luchtwegen

Benauwdheid en kortademigheid

Hoesten

Kwartsstof:

Blijvende schade aan de longen

(stoflong/silicose)

Kankerverwekkend

Is dat erg?

12

voor gezond en veilig werken

Bij veel activiteiten komt teveel kwartsstof vrij!

Hoeveel stof komt er vrij bij werkzaamheden in de bouw?

13

Activiteit(per 8 uur)

Kwartsstofin de lucht

Zagen 200 x teveel

Frezen 200 x teveel

Boren 33 x teveel

Schuren, slijpen 200 x teveel

Vegen 13 x teveel

voor gezond en veilig werken

Beheersmaatregelen:

Bronaanpak

Collectieve aanpak (technische/organisatorische maatregelen)

Individuele aanpak

Persoonlijke beschermingsmiddelen

Wat kun je eraan doen?

14

voor gezond en veilig werken

Ontwerpkeuzes:Materiaal kiezen met een lager kwartsgehalte

Maatvoering afstemmen op toe te passen bouwmaterialen

Leidingen/doorvoeren instorten

Dekvloeren toepassen die direct vlak uit te voeren zijn

Verzamelen van leidingen in leidingschachten

Een andere werkmethode:Prefab elementen

Materiaal op maat aanleveren

Blokken, tegels, dakpannen, etc. knippen

in plaats van zagen

Bronaanpak

15

voor gezond en veilig werken

Afzuiging

Ruimte afzuiging (werkplaats)

Afzuiging bij machines

Afzuiging aan handgereedschap

Stofzuigen in plaats van vegen

Watertoevoer

Water toevoeren bij machines/gereedschappen

Besprenkelen oppervlakken (onderlaag wegen, stoffige ruimten)

Collectieve maatregelen

16

voor gezond en veilig werken

Als er zichtbaar stof vrijkomt, dan PBM gebruiken:

Bij gebruik afzuiging of watertoevoer: P2

Zonder afzuiging of watertoevoer: P3 (volgelaats)

Bij voorkeur een aangeblazen masker/helm

Ademhalingsbescherming

17

Stofgevaar voor derden

Niet waarschuwen maar opruimen

Vanwege:

Zorgplicht werkgever

Aansprakelijkheid onrechtmatige daad (artikel

6.162 Burgerlijk Wetboek)

Inspectie SZW

Stilleggingen en boetes

Najaar 2013

441 controles

300 overtredingen

68 stilleggingen

23 boetes

Let op: er kan ook stapeling van boetes ontstaan,

bijvoorbeeld vanwege afwezigheid RI&E

Voorbeeld Inspectiebezoek 2014

Op 5 maart 2014 heb ik, R. van Arragon, een inspectie uitgevoerd op

bouwlocatie X. Op een aantal punten zijn de arbeidsomstandigheden

geïnspecteerd. Hieronder staan per onderwerp de bevindingen en

eventuele gevolgen.

Gevaarlijke stoffen en Biologische agentia

De volgende overtreding is geconstateerd:

Bij het boren in betonmaterialen wordt men blootgesteld aan de

kankerverwekkende stof ‘kwarts’. U dient arbeidsmiddelen aan te

schaffen waarbij het stof gelijk bij het arbeidsmiddel wordt afgezogen.

Dit is een overtreding van artikel 4.16, 3e lid van het Arbeidsomstan-

dighedenbesluit.

> Dit is de waarschuwing die u voor deze overtreding krijgt.

Toekomstige ontwikkelingen

De politiek let vanwege asbeststoffen, toepassing

nanodeeltjes en problematiek OPS (Organo

Psycho Syndroom, de ‘schildersziekte’) erg

scherp op dit risico.

Dus: hou je zaken goed op orde!

Tenslotte: nu aan de slag (1)

Oplossingen zoeken

Kennis van de gevaren aanwezig

Regelgeving bekend

Beschikbare oplossingen naar stand der techniek

Draagvlak creëren bij gebruikers door toepassen

maatwerk, te regelen door samenwerking en overleg

Tenslotte: nu aan de slag (2)

Risico stof onderdeel bedrijfs-RI&E

Maatregelen opnemen in Plan van Aanpak

Eventueel aanschaf nieuwe apparatuur /

hulpmiddelen

Instructie & voorlichting

Alles op een rij: aanpak stofUit: infowijzers (onderdeel Arbocatalogus

Gevaarlijke stoffen

Stof Collectieve maatregelen

Ga na of er sprake is van stof

Af te voeren materiaal vochtig maken

Voer het werk (ballastlaag verwijderen) bij regenachtige weersomstandigheden uit

Grind machinaal afzuigen

Bouwstofzuiger met fijnstoffilter gebruiken

Individuele maatregelen

Gebruik veegmachine voorzien van stofafzuiging i.p.v. handmatig vegen

Beperk de duur van de blootstelling

Houd afstand tot de bron van het stof

Ademhalingsbescherming: filter in combinatie met afzuiging afgestemd op gezichtsvorm

Voorkom lekkage langs de randen van de stofbescherming (littekens/poten van bril)

Trek stofdichte wegwerpkleding aan en vervang deze kleding regelmatig

Voorkom dat gebruikte PBM (o.a. filters) worden hergebruikt

Vervang de filters tijdig

Houd PBM schoon

Zet de stofbescherming niet te snel af

Concreet 1: aanpak bij vegen

Concreet 2: aanpak bij boren/slopen

Concreet 3:

aanpak bij slopen en transport materiaal

ZIJN ER NOG VRAGEN?

DANK VOOR UW AANDACHT

Meer toolboxen op www.sbd.nl

1

SBD toolbox Aanpak (kwarts)stof door dakdekkers juli 2014

Toelichting

Sheet 1 In de SBD-toolbox (+ toelichting) Organisatie van een toolbox-meeting staan tips over het organiseren van een toolbox aan dakdekkers. Ook kun je voor het geven van voorlichting inclusief het verzorgen van de presentatie over kwartsstof een beroep doen op de arbovoorlichters van SBD. In deze toolbox besteden we extra aandacht aan het onderwerp kwartsstof. Dit doen we omdat in 2014 zowel Inspectie SZW als de hoofdaannemers steeds meer controleren op de risico’s van aanwezigheid stof bij werkzaamheden in de bouw. Door aandacht te besteden aan stof bij de uitvoering van dakwerkzaamheden zijn de dakdekkers tijdig voorbereid en geïnstrueerd. Sheet 2 De informatie over de aanpak van (kwarts)stof in deze toolbox is ontleend aan de wettelijke en brancheafspraken (Arbowet en Arbocatalogus platte daken). Sheet 3 Een aantal bedrijven in onze branche hebben zo hun eigen oplossingen voor veilig werken in stoffige omstandigheden. Maar duidelijk moet zijn dat stof een serieus probleem is wat je gedegen moet aanpakken. Sheet 4 Naast algemene achtergrondinformatie, opgesteld door stichting Arbouw voor de hele bouwsector, zullen we in deze toolbox vooral ook de zaken bespreken die specifiek herkenbaar zijn voor dakdekkers. Sheet 5 In de Arbocatalogus staat het risico van stof beschreven. Daar wordt ook aangegeven welke maatregelen – vooral preventief ! – nodig zijn. De teksten uit de Arbocatalogus sluiten aan op de artikelen 4.1 tot en met 4.10 uit het Arbobesluit. Sheet 6 Duidelijk moet zijn dat blootstelling aan stof een sluipmoordenaar kan zijn, waarvan de effecten pas na 20 tot 30 jaar merkbaar zijn in de vorm van gezondheidsklachten. Sheet 7 en 8 Vooral ook uit preventief opzicht is het aan te raden om regelmatig (1x in de 3 tot 5 jaar) een periodiek medisch onderzoek te laten verrichten. Meer informatie over zo n onderzoek vindt je op de website van SBD onder de informatie rubriek duurzame inzetbaarheid project TOPVORM. Sheet 9 Dat we bij de uitvoering van diverse dakwerkzaamheden te maken hebben met stof blijkt duidelijk uit deze praktijkfoto’s. Het is weinig effectief als je denkt met halve maatregelen (bijvoorbeeld met een soort boerka om de nek) het probleem kunt oplossen. Sheet 10 Stof komt vooral vrij bij het boren en slijpen in beton. Dit stof is duidelijk zichtbaar en maatregelen ter voorkoming van inademing zijn noodzakelijk! In de volgende sheets gaan we hier verder op in. Voor dakdekkers geldt tevens dat er sprake kan zijn van stapeling van de stofproblematiek. Dit is het geval bij: - Werken in de binnenstad: fijn stof door autoverkeer, fabrieken en kantoren. - Bouwplaats stof, veroorzaakt door andere beroepsgroepen op de bouwplaats. - Stof wat door de wind vanuit andere plaatsen wordt aangevoerd (zoals bijvoorbeeld – in

uitzonderlijke situaties – Sahara (woestijn) zand of vulkaanstof (IJsland)). - Stof wat vrij komt door uitvoering van werkzaamheden aan het dak zelf.

2

Sheet 11 Stof in de lucht bestaat uit deeltjes. De grote deeltjes adem je niet in. De deeltjes die je wel inademt, noemen we inadembare of inhaleerbare deeltjes. Van die deeltjes worden de relatief grote stofdeeltjes opgevangen in de neus, mond en luchtpijp. Die gaan het lichaam ook weer uit, doordat je ze inslikt, uithoest of je neus snuit. De kleinste deeltjes dringen verder het lichaam in en kunnen de longen bereiken. Deze deeltjes noemen we respirabele deeltjes; je kunt ze met het blote oog niet zien en ze blijven ook heel lang in de lucht zweven. Sheet 12 Naast de op de sheet getoonde klachten kunnen er nog extra gezondheidsklachten optreden. In het stof kunnen namelijk kankerverwekkende materialen zitten die zijn vrijgekomen bij het schuren en zagen. Zoals bijvoorbeeld lood uit oude verflagen en houtstof. Met name kwartsstof kan gezondheidsklachten geven. Kwartsstof heeft scherpe randen en snijdt als het ware diep in het weefsel, dan ontstaat er bindweefsel (vergelijkbaar met littekenweefsel). Het oppervlak van je longen is heel erg groot, maar op plekken met bindweefselvorming kan de zuurstof uit de lucht niet meer in het bloed worden opgenomen. Maar omdat het oppervlak van de longen zeer groot is, kan het wel 10 tot 20 jaar duren voordat de gezondheidsklachten zich aandienen. Sheet 13 De hier genoemde voorbeelden gelden voor standaardwerkzaamheden, zonder dat er beheersmaatregelen zijn getroffen zoals PBM, afzuiging nat werken enzovoorts. Sheet 14 Werken zonder maatregelen is dus ongezond én in strijd met de zorgplicht van werkgevers. De maatregelen die getroffen moeten worden moeten op een zo hoog mogelijk niveau worden ingezet. Dit betekent: éérst bronaanpak door materiaalkeuzes en werkmethoden die geen stof met zich meebrengen. Wanneer dat niet mogelijk is moet je collectieve maatregelen en uiteindelijk zo nodig individuele maatregelen inzetten. We gaan hier in de volgende sheets verder op in. Sheet 15 Bronaanpak moet al vroeg in het proces aan de orde komen. Dus in de fase van het aannemen van werk en het uitbrengen van de offerte. Sheet 16 Fabrikanten van machines en stofzuigers (ook voor dakwerkzaamheden) zullen de komende jaren steeds meer geavanceerde producten en specifieke hulpmiddelen op de markt brengen. Vraag hiernaar in contacten met je leveranciers en zoek onder andere op de website www.arbovriendelijkehulpmiddelen.nl Sheet 17 Als je werkzaamheden verricht en je ziet dat er stof vrij komt, dan kun je er van uitgaan dat de grenswaarde wordt overschreden. Er komt dan een schadelijke hoeveelheid kwartsstof vrij. Als andere maatregelen niet mogelijk zijn, moet je ademhalingsbescherming toepassen om veilig te kunnen werken. In de volgende sheets de keuzes die van belang zijn bij dakwerkzaamheden. Advies: ga in de eigen bedrijfs-RI&E na welke beheersactiviteiten worden benoemd bij de aanpak van stof – en specifiek – welke filters in het PBM-pakket zijn opgenomen. Sheet 18 Let er tijdens de dakwerkzaamheden speciaal op dat eventuele omwonenden en personeel/werknemers van andere bedrijven of ZZP’ers NIET aan stof worden blootgesteld. Bedrijven kunnen namelijk nog vele jaren later aansprakelijk worden gesteld door personen (of nabestaanden) die gezondheidsschade hebben opgelopen. Zorg er in deze situaties voor dat je afdoende maatregelen neemt. Enkel waarschuwen is meestal onvoldoende. Voorkom last van (blootstelling aan) stof.

3

Sheet 19 Het gaat hier om een overzicht van alle bezochte locaties. In 2013 was het aantal bezochte dakdekkers nog beperkt, maar vanaf 2014 zal dit toenemen. Sheet 20 Dit is een voorbeeld van een waarschuwing aan een dakbedekkingsbedrijf. LET OP: meestal heeft Inspectie SZW bij een bezoek niet alleen aandacht voor gevaarlijke stoffen maar ook – zoals in dit geval – voor valgevaar. Een combinatie van boetes kan al snel oplopen tot meer dan € 10.000 (zie ook het websiteartikel van SBD van 14 mei 2014). Sheet 21 We hebben hier nu de effecten van bekende stoffen en werkzaamheden behandeld. Maar niet het gebruik van nieuwe (nano)technieken en materialen. Blijft alert! Vraag bij aanschaf van voor u nieuw materiaal de producenten/leveranciers steeds naar de mogelijke risico’s (productinformatiebladen). Sheet 22 Ook bij de aanpak van het risico stof kan de dakdekker het niet alleen. Hij zal moeten samenwerken in de keten van ontwerper – gebouweigenaar – opdrachtgever -producent/ leverancier – tot aan uitvoerend vakman. Sheet 23 Maar als werkgever van een dakbedekkingsbedrijf ben je allereerst zelf verantwoordelijk voor je dakdekkers. Neem dus het initiatief en zorg dat je je arbozaken, zeker ook op het gebied van stofaanpak, op orde hebt. Op deze sheet staan de te nemen acties. Sheet 24 Vegen is ook een activiteit waarbij vaak stof vrij komt. Je kunt nu eenmaal geen regenbui op bestelling regelen. Maar je kunt wel voor een stofzuiger zorgen (met een lange buis). Dit ook om verkeerde werkhoudingen te voorkomen. Bij sloopwerkzaamheden is het belangrijk dat je van de wind af werkt. Verder kan ook hier afzuiging, afscherming en nathouden een oplossing zijn. Sheet 25 Zoals eerder gezegd: let op het gevaar voor derden. Zorg voor een goed gebruik van stortkokers en afgesloten containers. Let er daarbij op dat de kosten voor arbomaatregelen vaak ook te koppelen zijn aan maatregelen in het kader van milieubeheer/recycling. Sheet 26 Let er op dat bij het gebruik van machines geen nieuw risico ontstaat waardoor uiteindelijk ‘het medicijn erger is dan de kwaal’. Het is van groot belang te zorgen voor directe afzuiging, ergonomisch materieel en vooral: goed passende koppel- en hulpstukken. Anders ben je alsnog het (meestal onzichtbare) stof kwijt. Daarom zou het nuttig zijn om in het bedrijf en op locaties eventueel te kunnen voorzien in metingen. Sheet 27 Filter en stofbril (PBM) zijn dus de laatste opties! En ook hier is van belang: ze moeten passend en hygiënisch zijn voor persoonlijk gebruik. Geef goede instructie! De asbestbranche heeft ook veel kennis en informatie over ademhalingsbescherming (zie www.abm-campagne.vezelveiligheid.nl) Sheet 28 Dus: zorg ervoor dat stof niet blijft opwaaien. Voorkom of beheers het in je bedrijf en op het dak. Doe dit door de maatregelen in de bedrijfs-RI&E. De arbo voorlichters van SBD komen je graag ondersteunen. Maak er gebruik van! Sheet 29 De op deze sheet genoemde maatregelen kun je in feite 1-op-1 opnemen in een project (deel) V&G-plan en met de hoofdaannemer/opdrachtgever bespreken. Maar – zoals eerder gemeld – probeer al bij het aannemen van het werk blootstelling aan stof zo veel mogelijk te voorkomen!