Vastgesteld door het College van Bestuur d.d. 17 maart 2016

Toetsprotocol

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 2

Inhoudsopgave

Doelstelling Blz. 3

Leeswijzer Blz. 3

1. Welke toetsen van het Cito leerlingvolgsysteem nemen we af? Blz. 4

2. Hoe nemen we de toetsen van het Cito leerlingvolgsysteem af? Blz. 6

3. Hoe analyseren we de toetsgegevens van het Cito leerlingvolgsysteem? Blz. 7

4. Hoe nemen we de toetsen van het Cito leerlingvolgsysteem af bij leerlingen

met Dyslexie en Dyscalculie? Blz. 8

5. Hoe nemen we de toetsen van het Cito leerlingvolgsysteem af bij leerlingen

met speciale Onderwijsbehoeften? Blz. 9

6. Bijlagen Blz. 10

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 3

Doelstelling

Op de scholen van OPO IJmond wordt gekeken naar vorderingen van elke leerling. Door te werken

met het Cito leerlingvolgsysteem, hebben we op bestuursniveau gekozen voor een valide1

meetinstrument om de resultaten van al onze leerlingen te volgen. We krijgen informatie over de

opbrengsten van het geboden onderwijs op leerling, groeps- en schoolniveau. Door het afnemen en

analyseren van de toetsen kunnen we aandachtspunten signaleren en waar nodig maatregelen treffen

om het onderwijs te verbeteren. Binnen OPO IJmond vinden we het belangrijk te komen tot

vergelijkbare resultaten door een uniforme wijze van afname van de toetsten. Zo werken we gericht

aan betrouwbare2 resultaten op school- en bestuursniveau. Dit protocol biedt daarvoor de

handvatten.

Leeswijzer

Dit toetsprotocol start met een uitleg welke Cito toetsen worden afgenomen binnen de scholen van

OPO IJmond. Er worden richtlijnen genoemd voor de afname van de toetsen. Daarna wordt

uiteengezet hoe analyse van de resultaten plaatsvindt binnen de scholen van OPO IJmond. Ten tweede

is er aandacht hoe binnen de scholen van OPO IJmond wordt omgegaan met het afnemen van de CITO

toetsen bij dyslectische leerlingen. Ten slotte aandacht voor de afname van toetsen bij leerlingen met

speciale onderwijsbehoeften.

1 Validiteit zegt iets over de inhoud: wordt er gemeten wat de bedoeling is?

2 Betrouwbaarheid heeft te maken met de stabiliteit van de toetsresultaten. Wanneer de toets herhaald zou worden,

komen dan dezelfde resultaten naar voren?

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 4

1. Welke toetsen van het Cito leerlingvolgsysteem nemen we af?

Op stichtingsniveau is afgesproken dat onderstaande toetsen verplicht zijn gesteld

Welke toets? Afname

Cito Begrijpend Lezen Januari – groep 4 t/m 8

Juni – groep 3 t/m 7

Cito Rekenen en Wiskunde Januari – groep 4 t/m 8

Juni – groep 3 t/m 7

Cito Technisch Lezen DMT

Januari – groep 3 t/m 8

Groep 3: kaart 1 en 2

Groep 4 t/m 8: alle kaarten

Juni – groep 3 t/m 7

Groep 3 t/m 7: alle kaarten

Cito Spelling Januari – groep 4 t/m 8

Juni – groep 3 t/m 7

Niet verplicht, maar wel zeer aan te raden is om naast bovengenoemde toetsen ook af te nemen:

Leestechniek en leestempo ,Cito Rekenen voor Kleuters, Cito Taal voor Kleuters en de Cito

Entreetoets. (zie bijlage 1)

De leestoetsen zijn aan te raden in specifieke gevallen. En de kleuter- en Entreetoetsen zijn zeer

wenselijk om een goede beginsituatie vast te stellen. Omdat deze toetsen niet verplicht zijn gesteld

door de inspectie laten wij het aan de scholen om ze al of niet af te nemen.

Daarnaast zijn er scholen die niet-methodegebonden, landelijk genormeerde toetsen afnemen (denk

aan NIO of NSCCT). Deze psychologische toetsen worden steeds vaker afgenomen om een goede

indicatie te krijgen van het theoretische uitstroomprofiel en potentieel van de leerling. Ze zijn echter

niet verplicht gesteld door de inspectie.

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 5

CITO Eindtoets

OPO IJmond heeft zichzelf als doel gesteld duurzaam te bouwen aan onderwijskwaliteit en

opbrengstgericht te werken aan het verbeteren van de leerprestaties. Dit doen we in een lerende

organisatie waar van en met elkaar geleerd wordt.

In dit licht stelt het bestuur OPO IJmond de scholen verplicht om de CITO Eindtoets af te nemen.

(uitzondering is SBO de Boekanier). Daarvoor de volgende argumenten:

o De Inspectie van het Onderwijs verplicht schoolbesturen zich te verantwoorden met

resultaten van ‘betrouwbaar, valide en adequaat genormeerde toetsen’ (Henkens,

2012, pp7). Door de keuze van één instrument voor alle scholen kan het bestuur van

OPO IJmond ervan uitgaan zich te verantwoorden met een toets die aan de wettelijke

eis voldoet.(Bijlage 5)

o Door één instrument zijn opbrengsten van de scholen van OPO IJmond vergelijkbaar

met andere scholen binnen en buiten de Stichting. Dat is van grote meerwaarde

binnen een lerende organisatie en biedt voordelen voor ouders en andere

stakeholders.

Speciale toetsen

OPO IJmond streeft er naar dat alle kinderen de reguliere toetsen aangeboden krijgen. Soms is het

noodzakelijk om hier van af te wijken. Dit doen we alleen in de groepen 3 t/m 8 als er sprake is van

specifieke onderwijsbehoefte en/of vertraagde ontwikkeling.

De volgende afspraken zijn daarop van toepassing:

o We nemen deze toetsen alleen af in de groepen 3 t/m 5 wanneer er sprake is van

een IQ < 80 (Aangetoond middels onderzoek )

o We nemen deze toetsen alleen af in de groepen 6 t/m 8 als het te verwachten

uitstroomprofiel <1 F is en de leerling al 3 keer achter elkaar op de reguliere toetsen

een V of V- heeft gescoord, voor een bepaald vakgebied.

o De toetsen worden alleen afgenomen bij leerlingen die al in het zorgoverleg

besproken zijn én die al (gaan) werken met aangepast lesaanbod (denk aan

routeboekje) of een eigen leerlijn.

Deze beslissing wordt genomen in overleg met de ouders en staat beschreven in het

OPP

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 6

2. Hoe nemen we de toetsen van het Cito leerlingvolgsysteem af?

De leerkracht van de groep neemt in principe zelf de toets af. In geval van ziekte/ afwezigheid

wordt de toets naar een ander moment doorgeschoven (naar een moment waarop de

groepsleerkracht wel aanwezig is).

Bij de kleuters nemen we de toetsen af in groepsverband, tenzij de toets gemaakt wordt op

de computer. In dat geval mag de leerkracht ondersteunen met “aanklikken” als de leerling

nog niet “muisvaardig” is. Het kind wijst aan op het beeldscherm.

Een leerling die door ziekte/afwezigheid de toets niet kan maken, doet op een later moment

de toets.

De toets Begrijpend Lezen wordt bij een leerling nooit mondeling afgenomen.

(afwijken mag alleen als er een behandelingsplan is volgens het dyslexie protocol)

Elke school neemt de meest recente versie af van de Cito toetsen Begrijpend Lezen, Rekenen

en Wiskunde en Technisch Lezen. Ga voor een overzicht van de meest recente toetsen naar

de website van Cito: www.cito.nl (log rechts boven in op de Cito portal met de eigen school

inlogcodes).

Het staat elke school vrij om de Cito toetsen digitaal af te nemen met de daarvoor beschikbare

software.

Ten slotte: om te komen tot valide en betrouwbare resultaten worden opgaven niet specifiek

geoefend.

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 7

3. Hoe analyseren we de toetsgegevens van het CITO leerlingvolgsysteem?

Op stichtingsniveau is afgesproken dat:

Elke leerkracht de toetsresultaten van de leerlingen van zijn/haar klas invult in ParnasSys.

Elke leerkracht analyseert de leerlingresultaten m.b.v. Cito LOVS.

Elke Intern Begeleider analyseert de leerlingresultaten op groepsniveau.

Op basis van bovengenoemde analyses wordt duidelijk wat de onderwijsbehoefte én

leeropbrengsten zijn van elke leerling. Iedere leerkracht past zijn handelen hierop aan. Dit

wordt genoteerd in een groepsplan. Zo werken we binnen OPO IJmond handelingsgericht

volgens de cyclus: waarnemen, begrijpen, plannen en realiseren.

Elke schoolleider analyseert samen met Intern Begeleider de groepsresultaten op

schoolniveau (de trendanalyse).

Op basis van de trendanalyse worden interventies gepleegd op groeps- en schoolniveau.

Deze worden vastgelegd in het Jaarplan.

Tijdens plenaire teambijeenkomsten worden de resultaten besproken

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 8

4. Hoe nemen we de toetsen van het CITO leerlingvolgsysteem af bij leerlingen en

dyslexie en dyscalculie?

Voor afname van de toetsen bij dyslectische leerlingen, verwijzen we naar de bijlagen in het

“protocol dyslexie” en het “protocol dyscalculie”. Deze zijn afkomstig uit de leidraad van het

CITO. Ook de landelijke organisaties “Masterplan Dyslexie” en “Masterplan Dyscalculie”

schrijven bepaalde richtlijnen voor waarop deze doelgroep het beste ondersteunt kan worden

bij het maken van toetsen. Onze stichting volgt deze landelijke richtlijn. (bijlage 2 en 3)

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 9

5. Hoe nemen we de toetsen van het Cito leerlingvolgsysteem af bij leerlingen met

speciale onderwijsbehoeften?

Voor afname van de toetsen van het Cito leerlingvolgsysteem bij deze groep leerlingen doen

we aanpassingen in de aanbod van de toetsen en de afname van de toetsen. Bijvoorbeeld

kinderen met motorische problemen, autisme, ADHD. Deze kinderen hebben specifieke

onderwijsbehoeften met betrekking tot het maken van toetsen. Hierbij leidend zijn de

publicaties van het CITO. (Zie ook bijlage 4.)

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 10

6. Bijlagen

Bijlage 1 Uitgewerkte toetskalender Cito 3.0

Bijlage 2 Aanpassingen voor afname toetsen bij Dyslexie

Bijlage 3 Aanpassingen voor afname toetsen bij

Dyscalculie

Bijlage 4 Aanpassingen voor leerlingen met speciale

onderwijsbehoeften

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 11

Bijlage 1 : Toetskalender CITO 3.0

Welke toets? Afname Groep

Cito Begrijpend Lezen Januari

Juni

Groep 4 t/m 8

Groep 3 t/m 7

Cito Rekenen en Wiskunde Januari

Juni

Groep 3 t/m 8

Groep 3 t/m 7

Cito Technisch Lezen (AVI)

(niet verplicht)

DMT

Leestechniek en Leestempo

(niet verplicht)

Januari

Juni

Januari

Juni

Groep 3 t/m 8

Groep 3 t/m 7

Groep 3: kaart 1 en 2

Groep 4 t/m 8: alle kaarten

Groep 3: kaart 1, 2 en 3

Groep 4 t/m 7: alle kaarten

groep 3 t/m 7

CITO Spelling Januari

Juni

Groep 3 t/m 8

Groep 3 t/m 8

CITO (lees-)Woordenschat

(niet verplicht)

Januari

Juni

Groep 3 t/m 8

Groep 3 t/m 7

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 12

Bijlage 2: aanpassingen toetsen voor leerlingen met Dyslexie

Entree toets voor leerlingen met dyslexie

Aan het eind van het schooljaar nemen de meeste scholen de Entreetoets af bij leerlingen in groep 7. De Entreetoets bestaat uit vier onderdelen: taal, lezen, rekenen-wiskunde en wereldoriëntatie. De Entreetoets maakt deel uit van het Cito Volgsysteem. De resultaten van de toets laten zien wat de sterke en zwakke kanten zijn van de leerling op de verschillende onderdelen, zoals taal, rekenen en studievaardigheden, voordat de leerling naar de volgende groep gaat. De leerkracht kan zo nagaan of er in de kennis en vaardigheden van uw kind op bepaalde punten hiaten zitten en zo nodig een gericht plan maken om die hiaten op te vullen.

Cito | Primair en speciaal onderwijs Advies van Cito (januari 2014) Het advies van Cito voor aanpassingen voor leerlingen met dyslexie is in lijn met de algemene richtlijn die Cito hanteert voor het gebruik van hulpmiddelen en aanpassingen bij toetsen. In principe adviseren wij om alle leerlingen de toetsen onder dezelfde omstandigheden te laten maken en dus de voorgeschreven afname-instructies te volgen. Dit in verband met de vergelijkbaarheid van de resultaten van leerlingen met die van anderen in hun groep en de normgroep. Er kunnen omstandigheden zijn die het noodzakelijk maken om toch bepaalde aanpassingen te doen of hulpmiddelen toe te staan. De vragen die u bij elke aanpassing moet stellen, zijn: • Meet de toets nog steeds wat hij moet meten? • Leidt de aanpassing tot overcompensatie, waardoor de leerling bevoordeeld wordt ten opzichte van andere leerlingen? Hulpmiddelen en aanpassingen bij de LVS-toetsen Hulpmiddelen Een groot deel van de LVS-toetsen is zowel in een papieren als in een digitale versie beschikbaar. De digitale toetsen Rekenen-Wiskunde, Studievaardigheden, Woordenschat en Spelling beschikken over auditieve ondersteuning. U zou ervoor kunnen kiezen om de papieren variant van deze toetsen ook in de hogere groepen voor te lezen, zoals dat standaard gebeurt bij de toetsen voor groep 3 en 4. Het heeft echter de voorkeur om bij deze leerlingen de toetsen digitaal af te nemen om te voorkomen dat u bijvoorbeeld door uw stemgebruik de leerlingen onbewust hints geeft. Aanpassingen: welke mogelijkheden hebt u? • Algemeen –– Extra afnametijd (met uitzondering van de toetsen op het gebied van technisch lezen) –– Toets in meerdere delen afnemen (met uitzondering van de toetsen op gebied van technisch lezen) –– Vergroten van de teksten van A4 naar A3 • Spelling –– In groep 4 en 5 kan ervoor gekozen worden om standaard – dus ongeacht de toetsscore op de startmodule – vervolgmodule 1 (dictee) af te nemen bij leerlingen met dyslexie in plaats van vervolgmodule 2 (meerkeuze).

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 13

• Begrijpend lezen –– Het is altijd toegestaan om de leerling een toets van een lager niveau aan te bieden, het zogenoemde ‘toetsen op maat’. Daarmee zorgt u ervoor dat de leerling met dyslexie niet een te moeilijke toets hoeft te maken én dat u van die leerling nauwkeurige toetsresultaten krijgt. –– In uitzonderlijke gevallen kunt u ervoor kiezen om een leerling met ernstige leesproblemen voorafgaand aan de toetsafname de teksten zelf alvast door laten lezen, bij voorkeur op dezelfde dag als waarop de toets wordt afgenomen. De betreffende leerling mag de bijbehorende opgaven niet zien en de teksten mogen uiteraard niet worden nabesproken. Waarom zijn er geen toepassingen toegestaan bij de toetsen Technisch lezen, AVI en DMT? Omdat juist achterblijvende prestaties op deze toetsen een signaal zijn dat mogelijk sprake is van dyslexie. De toetsen zijn bedoeld om de technische leesvaardigheid van leerlingen in kaart te brengen: hoe vlot en nauwkeurig kunnen ze een geschreven woord of tekst ontsleutelen? Hulpmiddelen en aanpassingen bij de Entreetoets en de Eindtoets Basisonderwijs Hulpmiddelen • Gesproken versie op cd of daisy-cd • Kurzweilversie, voor leerlingen met minimaal een half jaar ervaring met deze software • Vergrote versie van de opgavenboekjes (A3 formaat) • Zwart-wit versie, om ervoor te zorgen dat leerlingen door de kleuren niet afgeleid worden Aanpassingen • Extra afnametijd • Gebruik van een markeerstift Waarom is er wel een auditieve versie van Begrijpend lezen beschikbaar bij de Eindtoets en de Entreetoets en niet bij de LVS-toetsen Begrijpend lezen? Hier hebben wij voor gekozen omdat de doelen van deze toetsen verschillend zijn. Het doel van de LVS-toetsen is vaststellen hoe goed kinderen geschreven teksten kunnen begrijpen om op basis daarvan het onderwijsaanbod beter af te stemmen. Als u de toetsen zou voorlezen, meet de toets niet meer zuiver begrijpend lezen, maar iets wat het midden houdt tussen begrijpend lezen en begrijpend luisteren. Wij adviseren om leerlingen met dyslexie naast de toets Begrijpend lezen – die niet wordt voorgelezen – ook de toets Begrijpend luisteren te laten maken. Door de prestaties op beide toetsen met elkaar te vergelijken, krijgt u informatie over de begripsvaardigheid van de leerling: maakt hij de toets Begrijpend lezen niet goed vanwege zijn dyslexie of omdat zijn begripsvaardigheid in het algemeen onder het gemiddelde ligt? De belangrijkste functie van de Eindtoets Basisonderwijs is het geven van een onafhankelijk advies voor het best passende brugklastype in het voortgezet onderwijs. Omdat leerlingen met een dyslexieverklaring in het voortgezet onderwijs veelal gebruikmaken van hulpmiddelen bij het studeren en lezen van teksten, staan we het gebruik hiervan toe bij de Eindtoets. Dat betekent wel dat het resultaat op het Eindtoets-onderdeel Begrijpend lezen dan geen zuivere meting meer is van de vaardigheid in begrijpend lezen. Omdat veel scholen de Entreetoetsen inzetten bij het formuleren van het schooladvies, hebben we ervoor gekozen om de richtlijnen van de Entreetoets aan te laten sluiten bij die van de Eindtoets Basisonderwijs. Ook voor de Entreetoets-taken Begrijpend lezen geldt dat ze bij gebruik van een gesproken versie geen zuiver beeld meer geven van de begrijpende leesvaardigheid van de leerling.

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 14

Scholen maken soms bewust de keuze om toch hulpmiddelen of aanpassingen toe te staan, hoewel de toets daardoor niet meer echt meet waarvoor deze bedoeld is. Bijvoorbeeld omdat na een aantal jaren onderwijs en extra remediëring duidelijk is geworden dat de leerling een bepaalde vaardigheid niet onder de knie krijgt. Dat hoeft op zich geen probleem te zijn, mits u zich realiseert dat de resultaten van deze leerling op de toets geen valide en betrouwbare meting meer zijn van de betreffende vaardigheid. Het is van belang dat u dit goed vastlegt én duidelijk communiceert naar ouders, behandelaars of een nieuwe school waar een leerling naartoe gaat. Zo weten zij bijvoorbeeld dat ‘de vaardigheid in begrijpend lezen van de leerling vergelijkbaar is met die van zijn groepsgenoten mits de teksten worden voorgelezen.’ Voor de school én de ouders is het van belang dat zij zich realiseren dat deze leerling naar alle waarschijnlijkheid ander onderwijsaanbod nodig zal hebben dan zijn klasgenoten.

Meer informatie vindt u in de flyer ‘Gebruik van hulpmiddelen en aanpassingen’ op www.cito.nl.

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 15

Bijlage 3: aanpassingen toetsen voor leerlingen met Dyscalculie

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 16

Bijlage 4: aanpassingen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften

Toetsprotocol OPO IJmond

22 februari 2016 17

Zie hiervoor het Dyslexie protocol.

Zie Bijlage 8 van “wegwijzer toetsgebruik voor

leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften”

Zie het “protocol Dyslexie”

Zie bijlage 8 uit de CITO publicatie “wegwijzer toetsgebruik

bij leerlingen met speciale onderwijsbehoeften”