Basistraining 1 – context van Basistraining 1 – context van

AIAI

Een sociaal constructief Een sociaal constructief

perspectiefperspectief

Prof. dr A.J.J.A. Maas

Rotterdam School of Management / EUR, RotterdamUniversiteit voor Humanistiek, Utrecht

TNO, CBO Utrecht, 24 maart 2011TNO, CBO Utrecht, 24 maart 2011

1

Rode lijn van de dagWetenschappelijke context van sociaal constructionisten

Toegepaste wetenschap, inzichten over contextualisering

Experiment, verschil doet ertoe

LUNCH

Diagnosemethoden, enige verhalen

Slenteren door het eigen project

SNACKS

Analysemethoden in dynamische situaties

Sociaal constructionisten en verandering

2

10.00 – 11.30Wetenschappelijke context Sociaal constructionisten

Aandacht voor ontwikkeling van ‘de werkelijkheid’ is een oude kwestie in de

Westerse wetenschap

3

De slapende en wakkere Socrates zijn niet dezelfde persoon

Origineel

“[…] if it be possible, that the Soul can, whilst the Body is sleeping, have its Thinking, Enjoyments, and Concerns, its Pleasure or Pain apart, which the Man is not conscious of, nor partakes in: It is certain, that Socrates asleep, and Socrates awake, is not the same Person; but his Soul when he sleeps, and Socrates the Man consisting of Body and Soul when he is waking, are two Persons: Since waking Socrates, has no Knowledge of, or Concernment for that Happiness, or Misery of his Soul, which it enjoys alone by it self whilst he sleeps, without perceiving any thing of it; no more than he has for the Happiness, or Misery of a Man in the Indies, whom he knows not.”

Nederlands

"[...] als het mogelijk is dat de ziel, terwijl het lichaam ligt te slapen, kan denken, genieten, zijn zorgen heeft, zijn genoegen of pijn uit elkaar houdt waarvan de mens zich niet bewust is, noch deel aan heeft: Het is zeker, dat de slapende Socrates en de wakkere Socrates niet dezelfde personen zijn, maar de ziel als hij slaapt, en de wakkere Socrates bestaande uit lichaam en ziel zijn twee personen: Omdat de wakkere Socrates, geen kennis heeft van, of besef heeft van dat geluk, of ellende van zijn ziel, die hij geniet bij zichzelf, terwijl hij slaapt, zonder daarvan iets waar te nemen; niet meer dan hij heeft voor het geluk, of ellende van een mens in Indië, die hij niet kent . ”

Source: John Locke (1690). An Essay Concerning Human Understanding. Nidditch, P.H. (Ed.). Oxford: Clarendon Press, 1975, Book II, p. 110. 4

Chinese filosofen over de vlinder

Is het Tzu die droomt dat hij een vlinder is,

“Once I, Chuang Tzu, dreamed that I was a butterfly and was happy as a butterfly. I was conscious that I was quite pleased with myself, but I did not know that I was Tzu. Suddenly I awoke, and there I was, visibly Tzu. I do not know whether it was Tzu dreaming that he was a butterfly or the butterfly dreaming that it was Tzu. Between Tzu and the butterfly there must be some distinction. [But one may be the other.] This is called the transformations of things.”

of is het de vlinder die droomt dat het Tzu is

”Eens droomde ik, Chuang Tzu, dat ik een vlinder was. Ik was blij als een vlinder. Ik was mij ervan bewust dat ik heel blij was met mezelf, maar ik wist niet dat ik Tzu was. Plotseling werd ik wakker, en daar was ik, zichtbare Tzu. Ik weet niet of het Tzu was die droomde dat hij een vlinder was of de vlinder droomde dat hij Tzu werd. Tussen Tzu en de vlinder moet een onderscheid zijn. [Maar de een kan ook de ander zijn.] Dit heet de transformaties van de dingen.”

Source: Chuang Tzu (c. 369 BC - c. 286 BC), Works, chapter 2, section 11 5

Verschil in werkelijkheidsopvatting?

In het eerste verhaal is de slapende Socrates een andere entiteit dan de wakkere Socrates

Het laatste verhaal toont dat het leven zich ontvouwt als een proces: we leven in een variëteit van realiteiten. In het alledaagse leven zijn er verschillen tussen de dingen, in wanen of in dromen kan een ding ook een ander worden.

6

Hoe wordt de werkelijkheid ontwikkeld?Eerste denkers die het ergens anders zoeken

Eeuwenlang door die te ‘definiëren’. Echter, ‘de’ werkelijkheid als gegeven die wij a priori (op voorhand, door een definitie) kunnen kennen wordt ter discussie gesteld door filosofen

Locke (1632 - 1704): ‘The use of Words … to be sensible marks of ideas.’ (zie ook Socrates droom…)

Locke, Hume (1711 - 1776) and Mill (1806 - 1873): Er is een werkelijke wereld daarbuiten die als een bron van kennis kan worden gezien (exogeen perspectief)

Spinoza (1632 - 1677), Kant (1724 - 1804) en Nietzsche (1844 - 1900): Menselijke kennis is bepaald door processen in het menselijke wezen (endogeen perspectief)

7

InterpretatievenZij bepleiten in de sociale wetenschappen de uniekheid van sociaal onderzoek. Zij ontwikkelden diverse methoden van ‘naturalistische interpretatie’. Waar natuurwetenschappen erklären (verklaren), zullen alfa of geesteswetenschappen verstehen (begrijpen)

De activiteit van interpreteren wordt gezien als hermeneutische activiteit analoog aan de interpretatie van een tekst. Bijvoorbeeld: de interpretatie van een cultuurverschijnsel draagt bij tot de interpretatie van de cultuur waartoe dat verschijnsel behoort en omgekeerd.

Auteurs: Hans-George Gadamer (1900 – 2002), Max Weber (1864 – 1920), Alfred Schutz (1899 – 1959), Clifford Geertz (1926 – 2006)

8

Interpretatieven / Symbolisch

interactionistenDrietal premissen voor deze benadering (Blumer, 1969):

Mensen reageren op de dingen om hen heen op basis van betekenis die de dingen voor hen hebben

Mensen construeren deze betekenis in sociale interactie met medemensen

Deze betekenis wordt gehanteerd en gemodificeerd in een interpretatief proces, dat het individu gebruikt om met de dingen die het tegenkomt om te gaan

Voorbeeld: beschrijf symbolen in de interactie tussen docent en jou die het leerproces duiden?

Auteurs: George Herbert Mead (left, 1863 - 1931), W.I. Thomas (right, 1863 – 1947), Herbert Blumer

9

Constructieven 1Fenomenologie als theorie vereist dat je alle gevoelens en vooroordelen overboord gooit en ergens naar kijkt alsof je het voor het eerst ziet. Een subjectieve benadering omdat je binnen jezelf moet zoeken naar antwoorden zonder de meningen van anderen mee te laten tellen. Er zijn 3 mogelijkheden van dit soort onderzoek: - Hermeneutiek (het fenomeen spreekt voor zichzelf)- Intuïtie (alle oordelen overboord, plaats voor de eigen intuïtie) - Dialectiek (verschillende perspectieven tegen elkaar afwegen)

Denkers als Husserl, Heidegger, Sartre, Merleau-Ponty, Levinas

10

Constructieven 2Ethnomethodologie: Een van de hoofdprincipes is dat men stukken sociale orde probeert te ontdekken door er tegen te ‘zondigen’. Een van de centrale condities bij een handeling is het principe van relevantie. Dat wil zeggen: mensen gaan ervan uit dat hun medemensen doelgericht handelen. En als mensen iets doen of zeggen wat niet zo direct voor de hand ligt, gaat de omgeving op zoek naar het doel.

Er worden allerlei experimenten bedacht. Bedenk een verandering die je voor korte tijd in je dagelijkse doen en laten invoert. Het hoeft geen grote verandering te zijn. Bijvoorbeeld: ga met je familie om alsof je een kostganger bent in je eigen huis.

Auteurs: Garfinkel en Cicourel

11

PostmodernenDe differentiedenkers vinden in elke identiteit een verborgen verschil. Er zijn geen naakte feiten en er zijn geen op zichzelf staande essenties, zoals een cogito of onderliggende structuren.

De notie die bij deze postmodern hoort is het begrip transformatie. Dit geeft de tijd na1960 treffend weer.

Karakteristiek voor het postmodernisme is de openheid ten aanzien van vernieuwingen, het afzetten tegen welke autoriteit dan ook en de individuele ethische verantwoordelijkheid van de mens als wereldburger.

Vragen als: ‘Wat is rationaliteit?’, ‘Wat is een irrationele gedachte?’ komen aan de orde.

Michel Foucault (1926 - 1984), Jean-FranÇois Lyotard (1925 – 1998), Jacques Derrida (1930 - 2004), Gilles Deleuze (1925-1995)

12

11.45 – 12.30Sociaal constructieve

inzichten over contextualisering, enige

inzichten vanuit een toegepaste wetenschap

(zie uitvoeriger Vele tinten grijs)

13

Naar een gedragstheorie die dynamiek in beeld

brengt

14

1. ‘Ik als meervoud’? Geef mij de 1. ‘Ik als meervoud’? Geef mij de condities…condities…

Wie word ik? Hoe zit het bij jou?Wie word ik? Hoe zit het bij jou?

Waar hebben we het eigenlijk over als we over ‘het Waar hebben we het eigenlijk over als we over ‘het ik’, ‘de ander’, ‘de persoon’, ‘het individu’ et cetera ik’, ‘de ander’, ‘de persoon’, ‘het individu’ et cetera spreken?spreken?

Verstaan we daar hetzelfde onder?Verstaan we daar hetzelfde onder? En wie is eigenlijk ‘we’?En wie is eigenlijk ‘we’?

15

1. Mogelijkheid a) ‘ik’ als 1. Mogelijkheid a) ‘ik’ als eenheideenheid

De mens is niet alleen een onafhankelijk wezen die in een eigen wereld leeft, gedreven door een biologische klok die ons op karakteristieke manier doet voelen en handelen. Die ook als individu, als persoon, als entiteit is aan te spreken…

Dat is één manier van kijken naar een sociaal proces

De reflectie een persoon als een entiteit te zien De reflectie een persoon als een entiteit te zien die stap voor stap gekoppeld raakt aan een die stap voor stap gekoppeld raakt aan een ander heeft consequenties.ander heeft consequenties.

Welke consequenties zin we? Kunnen we dat Welke consequenties zin we? Kunnen we dat benoemen?benoemen?

16

1. Mogelijkheid b) 1. Mogelijkheid b) ‘ik als meervoudig en ‘ik als meervoudig en

verbonden wezen’verbonden wezen’

Buber wijst ons erop: ´in het begin is de relatie´. D.w.z., er is een sociale verbinding tussen mij en andere mensen in mijn context… Ik niet in relatie tot iemand anders is ondenkbaar…

Ik word een ´verbonden, gerelateerde ik´ die diverse gedragsrepertoires kan aanspreken (zowel wat betreft betekenisgeving, gevoelens, als betrekkingen)

Naast oog voor definities (wat is…?) krijgen we Naast oog voor definities (wat is…?) krijgen we oog voor sociale constructies (hoe kijken mensen oog voor sociale constructies (hoe kijken mensen in een situatie…?)in een situatie…?)

Deze mogelijkheid genereert andere consequenties die ik hier ga bezien …

17

Men kan de context om zich heen leren kennen als men zich bewust wordt van de verbindingen tussen zichzelf en die context

• Ik zie gras groeien, ik start een auto, ik leid een organisatie, ik maak een theorie, ik kijk naar mensen, ik luister naar iemand

• Leren kennen houdt in leren kijken naar die context, en dat leren kijken begint bij kijken naar je eigen manier van kijken, luisteren en kennen…

• In een organisatiecontext ontmoet men verschillende personen met verschillende perspectieven over die organisatie

• Hoe kun je deze verscheidenheid verbinden, zonder dat een dominant wordt of dat perspectieven worden uitgesloten?

• Wat houdt dat ‘verbonden worden of zijn’ precies in. Om dat uit te zoeken, een oude Romeinse parabel…

18

1. Kennen jullie het verhaal van 1. Kennen jullie het verhaal van de Thaise monniken?de Thaise monniken?

• Rome, ver voor Christus – de stad is opbouw: van heinde en ver komen mannen helpen…

• Er blijken te weinig vrouwen, de senaat verzint een list: Romulus nodigt naburige volkeren uit voor spelen

• Als die spelen beginnen, grijpen de Romeinse jongelingen elk een vrouw, ontvoeren haar, maken haar het hof en trouwen.

• De buren hebben een andere opvatting over de gastrol en beginnen een oorlog….

2. Voorwaarde voor die meervoudigheid? 2. Voorwaarde voor die meervoudigheid? Ontwikkelingen in een Sabijnse maagdenroofOntwikkelingen in een Sabijnse maagdenroof

19

2. Ontwikkelingen in een 2. Ontwikkelingen in een maagdenroof:maagdenroof:Romeins - Sabijnse twistRomeins - Sabijnse twist

• Ook de Sabijnen binden de strijd aan.

• Door omkoop en verderf vechten zij zich door de Romeinse linies. Dan mengen de Sabijnse vrouwen zich in de strijd:

20

• Ook de Sabijnen binden de strijd aan.

• Door omkoop en verderf vechten zij zich door de Romeinse linies. Dan mengen de Sabijnse vrouwen zich in de strijd:

• Zij roepen tot hun vaders en echtgenoten dat zij vervloekt zullen worden als zij hun schoonzoon of schoonvader doden:

“Wees op ons boos! Wij zijn de oorzaak van deze oorlog: wij hebben onze mannen voor ons gewonnen en onze vaders verwond”, roept de een.

• Terwijl een ander haar aanvult en zegt: “Wij verdwijnen, liever dan voort te leven als weduwe of wees…”

2. Ontwikkelingen in een 2. Ontwikkelingen in een maagdenroof:maagdenroof:Romeins - Sabijnse twistRomeins - Sabijnse twist 21

Reflectie 1

• De vrouwen kunnen zich gemakkelijk in beider positie verplaatsen

• Zij begrepen waarom beiden gelijk hadden met een ander motief de strijd aan te vangen met de ander.

• Zij maken geen keuzen en laten zich niet vangen in een van beide redeneringen

• Zij zoeken naar een argument om hen niet tegen elkaar te zien vechten

2. In gesprek, in een twist hebben 2. In gesprek, in een twist hebben we ‘context’ nodig, ‘een derde’we ‘context’ nodig, ‘een derde’

22

2. Zoals de vaders en echtgenoten hun dochters,

c.q. vrouwen

• Consequentie van deze ingreep/interventie?

• In de strijd stond mannen en echtgenoten juist niet de relatie met hun dochter en vrouw voor ogen…

• Zij suggereerden een andere mogelijkheid voor de toekomst: zij verdwijnen… Consequentie?

• Haar man begreep wat hij haar zou aandoen

• Haar vader zag plots dat hij de man van zijn dochter naar het leven stond

• En de overige familieleden? Daar verhaalt Livius niet over…

• En zij? Zij hoopte vurig dat haar hartenkreet tot verandering van gedrag zou leiden…

23

– Romeinen en Sabijnen komen in een andere context

– Dat moment van diversiteit van de context waarin allen verkeerden, volstond om de paradoxale relatie tussen vrouwen, c.q. dochters en hun echtgenoten en ouders tot hen allen door te laten dringen en nader te laten overwegen

– Reflectie 2: Met andere woorden, ons handelen in een context heeft allerlei (onvermoede, onverwachte) consequenties

– Dat heeft vooral voor organisatieverbanden conseqeunties. Triadisering is basisbouwsteen voor doorgaande interactie: proces waarbij steeds meer contexten ontstaan tussen minimaal twee mensen…

– Vergelijk Weick met zijn ‘dubbele interact’: basisbouwsteen voor interactie is de interactie tussen de ene en de andere persoon (act-interact-dubbel interact)

242. Zoals de vaders en echtgenoten hun dochters, c.q.

vrouwen

25

3a. Verschil tussen mensen doet 3a. Verschil tussen mensen doet ertoeertoe

Overeenkomsten tussen mensen doet Overeenkomsten tussen mensen doet ertoeertoe

26

3. Een 3. Een kwestie 1kwestie 1

• Naast overeenkomst doet verschil ertoe

• Verschil wordt in literatuur vaak uitgelegd als conflict, Conflict wordt dan gezien als negatief verschijnsel

• Conflict is óók als zuurstof voor het leven (Doise). Conflict = verschil = motor tot verandering, positief verschijnsel. Met andere woorden, zonder conflict, derhalve zonder verschil geen ontwikkeling.

• Verschil heeft positieve en negatieve betekenis: constructief en destructief verschil/conflict

• Constructief en destructief verschil zijn van verschillend niveau: dat wil zeggen, als het voorkomt – andere aanpak

273. Een 3. Een kwestie 2kwestie 2

• Verschil, conflict, overeenkomst worden geproduceerd door mensen in interactie met elkaar

• We zagen net dat interactie zonder context geen betekenis heeft (Sabijnse maagdenroof)

• Consequentie: sociale context doet er bij verschil, conflict en overeenkomst toe

• Hebben we een benadering die niet alleen inhoud en cijfers, maar ook mede de sociale context tussen mensen in beschouwing neemt?

• Als we dit sociaal construeren, dit proces van een meervoudige werkelijkheid produceren serieus nemen, hebben we dan een methode om dat meervoud steeds weer te achterhalen?

• Waar mensen verschil produceren, zal dat ook verschil in context genereren. Hoe doen we dat intuïtief?

• Reflectie: Conflict, overeenkomst en verschil hebben verband met een sociale context tussen mensen

• We zullen dit sociale proces tussen mensen aanduiden als contextvariatie, of meervoud van werkelijkheid. Wat houdt dat in?

283. Een 3. Een

kwestie 3kwestie 3

• Met andere woorden, mensen produceren anders verschil, conflict en overeenkomst.

• Zo genereren zij onderling een meervoud aan werkelijkheid die niet omsingelbaar of af te bakenen is, maar bestaat uit verschillende constructies die onderling samenhangen, of niet.

• Deze constructies zijn niet op voorhand te kennen

• Daarmee wordt de vraag voor de manager (of hij nu aanstuurt of monitort): – niet zozeer welke werkelijkheid is de meest waarschijnlijke, – maar meer: hoe kan ik die verschillende mogelijke werkelijkheden

leren kennen?

• Vraag: hebben wij instrumenten, hebben wij methoden om het mogelijkheidsgehalte van werkelijkheid, alternatieven die tegelijkertijd en naast elkaar bestaan te diagnosticeren?

29

3. Meervoudige 3. Meervoudige werkelijkheidwerkelijkheid

• De consequentie van deze manier van kijken is dat je werkelijkheid als een meervoudig begrip gaat beschouwen:– Werkelijkheid als objectief gegeven (zoals een journalist,

wetenschapper soms op zoek is naar ‘de feiten’)– Werkelijkheid als subjectief gegeven (partner, moeder,

vader, collega hebben ‘interpretaties’)– Werkelijkheid als intersubjectief gegeven (tussen collega’s,

partners, kerkgangers, sportlui delen ‘ervaringen’)– Werkelijkheid als proces van sociaal construeren (als

constructief interactieproces tussen mensen, steeds weer anders… Zo’n proces is niet op voorhand te kennen, is iedere situatie weer uniek. Zo’n proces zal uitgezocht worden, steeds weer) Hoe doe je dat?

3. Ofwel contextvariatie en simultaniteit (hoe wij anders kijken naar dezelfde foto)…

30

314. Contextvariatie en 4. Contextvariatie en simultaniteitsimultaniteit

• Synchroon, tegelijk naast elkaar bestaan meerdere opvattingen over die werkelijkheid zoals die zich aan ons ontvouwt

• We kunnen leren deze contrasten in meervoud naast elkaar te hanteren om het meervoudige karakter van de werkelijkheid in plaats én tijd te kunnen begrijpen.– Inhoud en betrekking– Vorm en dynamiek– Overeenkomst en verschil

Overgeslagen over conflicthantering

Verschil doet ertoe, experiment• Constructief verschil • Destructief verschil

32

Botsen, ruziën, conflict,verbinden en ontbinden

• Conflict niet alleen negatief verschijnsel, maar tevens motor tot verandering, positief verschijnsel

• Wat betekent dat voor een medewerker of manager? Wanneer lossen we het op, wanneer laten we het bestaan?

• Reflectie: vervelende van conflict is dat conflict is als een kolk voor een zwemmer, als het oog van de orkaan: het is moeilijk eruit te blijven of eraan te ontsnappen!

• Een filmpje Battle of the century, http://www.youtube.com/watch?v=XDgnqfepRfI!

Onvermijdelijkheidvan Conflict

Korte typering Battle of the Century

• In filmfragment zit weinig structuur: we zien dat er ‘conflict’ gebeurt tussen mensen

• Het kan over van alles gaan, maar we weten nauwelijks waar het begint, wat de oorzaak is, noch waar het eindigt

• We weten niet wat de kern van het conflict is, laat staan de context(en)

• We kennen de aard van het spel niet

• Een begrenzing kan als begrenzing van de arena dienen

• Het is moeilijk dwars door het conflict te lopen en er als medewerker of manager buiten te blijven

• Voor een medewerker of manager wordt in die situatie de vraag: hoe kom ik binnen? Maar ook: wanneer blijf ik eruit?

Een kwestie van conflict 1

• Als we sociale interactie analyseren blijkt:– Niemand reageert in een sociaal vacuüm– In elke relatie zijn steeds minstens drie actoren

actief

• In situaties waar die derde, die context aanwezig blijft, is sprake van constructief conflict

• In scherpe conflicten worden in wezen betrekkingen met anderen ‘afgeschaft’: we hebben geen oog meer voor een derde. Hier is sprake van destructief conflict

Een kwestie van conflict 2

Constructief conflict

• De conflictpartners laten een derde, bijv. een mediator binnentreden in hun wereld

• Dan kun je versterken, leren faciliteren, feedback geven, en conflictpartners leren een conflict te zien als een uitdaging om verder te puzzelen en te (onder)zoeken.

Een kwestie van conflict 3

Destructief conflict

• Jij (als derde) treedt niet binnen in de wereld van de conflictpartners. Kan jij laten zien dat jij een wereld hebt buiten de sociale en inhoudelijke structurering van de conflictpartners?

• Je zal merken dat je wordt afgeschaft. Opzij van of naast het conflict kan je leren met verschillen tussen mensen om te gaan: wie is er niet? Wat ontbreekt hier? Analyse is een must (zie driehoekjes en vierkantjes zo dadelijk…)!

• Zoek de fixatie uit, maar blijf er buiten.

Een kwestie van conflict 4

Consequentie: een dubbele salto…

• Hoe blijf ik binnen (in de situatie)

• Zonder buiten (de situatie) te zijn

• En hoe blijf ik buiten (het conflict)

• Zonder binnen (in het conflict) terecht te komen

• Reflectie: betrokkenheid en distantie zijn in wankel evenwicht bij destructief conflict. Voor jou als AI consultant geldt: moet ik dat wel willen?

Tips om opzij te blijven staan

1.Herkader hetzelfde idee in verschillende vormen

2.Al luisterend, versta de bedoelde betekenis van wat een ander zegt

3.Wanneer je een boodschap formuleert, overdenk dan hoe de ander jouw woorden zal verstaan

4.Wanneer je spreekt, neem het perspectief van de luisteraar mee in beschouwing

5.Wordt een actief luisteraar

6.Besteed aandacht aan de condities voor communicatie, bijv. samenwerking die ook andere contexten kan betreffen

7.Besteed aandacht aan vorm en inhoud van een bericht

40

Een ervaringsexperiment in de klas, rolverdeling

Doordenken en doorspreken

• Johny Rozenboom (ICT adviseur Bzk)

• Karel Hartgerink (Directeur Financiën Bzk)

• Roderick Parelse (DG Organisatie en Bedrijfsvoering Rijk Bzk)

• Mevr. Gillissen (Gemeente Amsterdam)

• Rick Lenoir (Gemeente Leeuwarden)

• George Laman (Gemeente Den Bosch)

41

Toelichting ‘kijken naar gedrag: Als ik naar gedrag kijk: Hoe maak ik sociaal-relationele beschrijvingen er is

geen inhoud

Els waardeert Peter

Gerda vertrouwt Ingrid

Marieke irriteert H

ans

Paul overtroeft Onno

Jaap

kle

inee

rt M

irjam

Marcel volgt B

ianca

Roy helpt Marc

Bart minacht Sandra

Esther negeert Remco

Marika beveelt Ellis

Erik bekritiseert Jos

Henk vermaakt Leny

Roel manipuleert Ard

Anna ontwijkt Wim

Mark adviseert JanRob bedondert M

ikeNicky bekommert zich om Arjan

Pieter bewondert Joost

Job chanteert Karel

Pim com

plimenteert M

arcel

Ron controleert Marijn

Wim bekritiseert John

Waar ik naar kijk:

42Els is waarderend

Job is goed van vertrouwen

Meike is irritantJop is dominant

Wim

is r

epre

ssie

f

Ellis is volgzaam

Eric is behulpzaam

Olaf is hautain

Marieke is attent

Wim is bazig

Edwin is kritisch

Miel is vermakelijk

Hans is manipulatief

Ellen is ontwijkend

Chris is een steun

Rob is eerlijk

Remco is zorgzaamErwin is volgzaam

Wil is sadistisch

Nelly is com

plimenteus

Jan is achterdochtig

Psychologie’ geen relationele beschrijvingen, geen inhoud

Henk is kritisch

Waar ik niet naar kijk:

• ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Reflecteren voor een AI consultantWat mag en zal ik niet vergeten bij verandering (op de korte

termijn)?Waarover moet ik verder terugdenken?

Waarover moet ik verder nadenken (reflectie)? Waarover moet ik doordenken en nog aan werken ( op de lange

termijn)?

43