Tijdschrift - Federatie Klokkenvrienden · De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van...

Tijdschrift13/2

• Léon Hatot: ‘Monsieur Art-Déco’ • De volgende klokkenreis naar Nieuw Zeeland? • Museum- en Verenigingsnieuws • Signalement

• Inversie • De nachtwakersklok in 19de-eeuws Maastricht

JUN

I 2013 • FE

DE

RA

TIE K

LOK

KE

N V

RIE

ND

EN

• PR

IJS5

12,15

Tijdschrift 2/20132

www.planetariumzuylenburgh.com

Te koop gevraagd voorde Collectie Zuylenburgh

interessante of bijzondere historischeklokken,

uurwerken, barometers, zonnewijzers of

wetenschappelijke instrumenten

Religieuse van Isaac Thuret, de eerst bekende toepassing van dedoor Christiaan Huygens in 1675 bedachte combinatie van een

heen en weer gaande balans met een spiraalveer, waarbij het binnenste einde van de veer is vast gemaakt aan de as van de balans. De klok is te dateren rondom januari/februari 1675.

Dit is de laatste aanwinst van de Collectie Zuylenburgh verworven bij antiquairs Mentink & Roest te Ingen.

Tijdschrift 2/2013 3

De Federatie Klokkenvriendenis een samenwerkingsverband van:

– Vereniging Vrienden van de Stichting Museum en Archiefvan Tijdmeetkunde (Klokkenvrienden SMAT - KVS)

– Vereniging Vrienden van het Museum van het Nederlandse Uurwerk

– Stichting Museum van het Nederlandse uurwerk MNU(collectie in Zaanse Schans, Zaandam)

– Dutch Section of the Antiquarian Horological Society (AHS)– Sectie uurwerkherstellers van de Nederlandse Juweliers- en

uurwerkenbranche (NJU)– Stichting Museum en Archief van Tijdmeetkunde (SMAT)– Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk (SBT)

Bestuur namens:prof.dr.ir. C.A. Grimbergen, voorzitterF.P.C. van Gurp, NJUpenningmeesterdrs. R.J.W. Beuker Stichting MNUM.J.A. van Iersel, secretaris Klokkenvrienden SMATdr. A.H.M. Kayen Klokkenvrienden SMATB.M. Hordijk SMATir. K. Roscam Abbing AHSir. L. Romeyn SBTW. van der Krogt Vrienden MNUC. Tishauser Vrienden MNU

Federatie klokkenvriendenprof.dr.ir. C.A. Grimbergen, voorzitter

Klokkenvrienden SMAT (KVS)Ledenadministratie: S.W. Folkers

Polderpeil 3362408 SE Alphen a/d Rijn0172-574149

e-mail: [email protected]: ABN Amro 41.57.18.597

t.n.v. Klokkenvrienden

Vereniging Vrienden Museum van het Nederlandse UurwerkSecretariaat: W. van der Krogt

Dorpsstraat 70a1842 GW Oterleek 072 – 5346690

e-mail: [email protected]: ING nr. 3767920

t.n.v. Vereniging Vrienden MNU

Dutch Section Antiquarian Horological Society (AHS)Secretariaat: ir. K. Roscam Abbing

Anna van Burenlaan 32012 SL Haarlem023 – 5292501

e-mail: [email protected]

Sectie Uurwerkherstellers Nederlandse Juweliers- en Uurwerkenbranche (NJU)Secretariaat: Postbus 904

2270 AX VoorburgKoningin Julianalaan 345 2273 JJ Voorburg070 – 3866248

Stichting Museum en Archief van Tijdmeetkunde (SMAT)Secretariaat: G.J. van Vonderen

Vinklaan 65561 TL Riethoven0497-514487

e-mail: [email protected]

Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk (SBT)Secretariaat: ing. F. van den Boogaard

Amatist 411703 AR Heerhugowaard

Stichting Museum van het Nederlandse Uurwerk (MNU)Kalverringdijk 31509 BT Zaandam

Samenstelling TIJDschriftRedactie: V.L.C. Kersing

M.F. Timmere-mail inzenden kopij [email protected]: ir. L. A. A. Romeyn

tel. 0341–254265/[email protected]: Sj. Folkers, 0172-574149 Druk: Drukkerij WC den Ouden bvVormgeving: Van Munster en Bos

Federatie op internetInformatie over de opzet van de Federatie Klokkenvrienden en de verenigingen die tezamen de Federatie vormen, is te vinden op: www.fed-klokkenvrienden.nl

Verantwoordelijkheid redactie De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van artikelen dieonder naam worden gepubliceerd. Deze geven alleen de opvattingenvan de auteur weer en de verantwoordelijkheid daarvoor berust uit -sluitend bij deze auteur.

pagina 4Léon Hatot: ‘Monsieur Art-Déco’

pagina 18Staand Horloge “JacobHasius Amsterdam”

pagina 26Klokkenreis Neuchatel 11 tot en met 14 april

pagina 32 en verderMuseum- enVerenigingsnieuws

In dit nummer onder andere

De sluitingsdatum van het volgende nummer is: 26 juli 2013De verschijningsdatum is: 20 september 2013

Foto voorpagina:Staand Horloge

Jacob Hasius 1710-1730

éon Hatot (1883 – 1953)was een gedreven onderne-mer, inventief, innovatief envooral vooruitstrevend. Eenkind van zijn tijd eigenlijk

die gefascineerd was door het toepassenvan de nieuwste materialen en technie-ken. Des te merkwaardiger dat zijn klok-ken, vergeleken met bijvoorbeeld merkenals Brillié en Bulle, enigszins onderge-waardeerd en onderbelicht lijken te zijn.Iets dat ook tot uitdrukking komt in deopbrengsten op veilingen, beurzen ofmarkten, waar ATO klokken steevast

aanzienlijk minder opbrengen dan demeeste andere klassieke elektrische uur-werken. Aan de betrouwbaarheid of tech-nische constructie kan het niet liggen. Dekwaliteit is hoogwaardig en tegelijkertijdis de nauwkeurigheid van het elektro-magnetische uurwerk, dat uitgaat van het

principe van Charles Féry (een onderaande slinger bevestigde magneet die zichdoor een spoel heen en weer beweegt),van een verbazingwekkende eenvoud.ATO claimt in een advertentie (afb. 1)zelfs een nauwkeurigheid van 1 minuutper zes maanden. Dat lijkt een aardig verkooppraatje, en de waarheid ligt ongetwijfeld ergens in het midden, maarmijn persoonlijke ervaring is dat eenATO-klok met een ½ secondeslinger in depraktijk niet veel meer hoeft af te wijken

dan 1 minuut in de 2 à 3maanden. Zelfs met de klei-ne modellen (1/4 seconde -slinger) lukt het om de afwij-king binnen de 1 mi nuut permaand te houden. Iets datmet een gemiddelde Bulleklok beslist niet zal lukken.Tijd voor eerherstel dus.

Ondernemer éngoudsmidLéon Hatot bezocht van1895 tot 1898 de ’Écoled’horlogerie’ in Besançon endaarna de ‘École des BeauxArts’ eveneens in Besançon.Op zeer jonge leeftijd vestig-de hij zich in Besançon in1905 als zelfstandig onder-nemer en specialiseerde zich

4 Tijdschrift 2/2013

Léon Hatot staat vooral bekend om de decoratieve elektrische ATO-klokken die in vele variaties

in de periode tussen 1920 en 1950 op de markt kwamen. Minder bekend is dat hij de geestelijke

vader was van het eerste automatisch opwindbare horloge en uitvinder van de ATO-RADIOLA, een

elektrische klok die via een radiosignaal gelijk kon worden gezet.

✍ Menno Timmer

L

Afb. 1, 2 en 3: Advertenties van ATO uit dejaren twintig.

Uitvinder elektrische tijdsignaal klok

Léon Hatot: ‘Monsieur Art-Déco’

in het graveren van uurwerkbehuizingen.Al snel richtte hij eveneens in Parijs een werkplaats voor klokkenmakers- enjuwelierskunst op. Hier vervaardigde hij,bijgestaan door een groot aantalambachtslieden, klokken van hoge kwa-liteit, waarbij hij gebruik maakte van bij-zondere edelmetalen. Hatot was in dietijd een van de weinigen die zowel horlo-ges als sieraden vervaardigde. Hij leverdedie aan de belangrijkste handelshuizen inRue de la Paix in Parijs. Het tijdschrift‘La France Horlogerie’ vermeldt bijHatot: ‘ondernemer en goudsmid’.

Doorslaand succesNieuwsgierig en met de blik op de toe-komst gericht raakt Hatot al gauw geïn-teresseerd in de toepassing van elektri-citeit in uurwerken. Dit resulteert in 1920in de oprichting van een afdeling die zichmet het onderzoek naar en de ontwikke-ling van batterij-aangedreven uurwerkenmoet gaan bezig houden. Hatot slaagt erin om in 1923 Marius Lavet aan te trek-ken. Lavet, die tevens nauw betrokkenwas bij de ontwikkeling van het elektri-sche Bulle uurwerk, was ‘ingenieur desArts et Metiers’ en leraar aan de ‘Écolesupérieure d’électricité’ en evenals Hatothartstochtelijk geïnteresseerd in de toe-passing van elektriciteit in uurwerken.Sinds 1923 worden de elektrische klok-ken van Hatot onder de merknaam ATOverkocht vanuit de vestigingen in Parijsen Besançon Vanaf het moment dat dezeuurwerken op de markt verschenenwaren ze een doorslaand succes. Tijdens


Afb. 4: Typische Art-DécoATO wandklok

Afb. 5, 6 en 7: Bijzondere ATO onder stolp. Rechter magneetspoel is fake, maar zorgt wel door de inductiespanning voor amplitudestabiliteit. Rechts eenzelfde klok die in licentie door Haller & Benzing werd gedistribueerd.

de ‘Exposition international des artsdécoratifs’ wordt Hatot een ‘Grand Prix’voor zijn hele programma elektrischeklokken toegekend. Kenmerkendvoor zijn modellen was dat die,vaak in afwijking tot de heer-sende mode, waren vervat inkasten van marmer, ver-chroomd metaal, verfijndehoutsoorten of bewerktglas afkomstig uit deberoemde fabrieken vanLalique. Vanwege de deco-ratieve vormgeving vandeze uurwerken weetHatot in de klokkenwereldeen naam te vestigen als‘meester van de Art Déco periode’. Ook zijn bijdrage inde wetenschappelijke wereldis groot. Dankzij zijn crea-tieve en visionaire geesten zijn talrijke uitvin-dingen weet Hatot toten met het tweedekwart van de twintigsteeeuw de ontwikkelingenop klokkengebied op een ho -ger plan te brengen. Frankrijkbeloont hem hiervoor met de hoog stenationale onderscheiding, de ‘Légiond’Honneur’.

Automatisch horlogeEen van die baanbrekende uitvindingendie Hatot in 1929 op zijn naam schrijftbetreft het eerste horloge dat zich door depolsbewegingen automatisch opwindt.De werking berust op twee kogeltjes diezich op twee glijvlakken heen en weerbewegen. Dit mechanisme had, zo schrijftzijn vriend Marius Lavet in het ‘Bulletinde la Société d’Encouragement pourl‘industrie Nationale’ het voordeel dat“sprake was van een minimum aan wrij-ving en dat dit systeem in een zeer kleinuurwerk was in te bouwen.” Perfect voorde rechthoekige polshorloges die in dieperiode bij vrouwen in de mode waren. In1930 verleent ‘Société Hatot’ aan M.Blancpain de rechten voor exclusievedistributie van dit automatische ‘ROLLS’horloge voor Frankrijk en België (afb.11).

ATO-RADIOLAOngeveer in diezelfde periode werktHatot samen met Marius Lavet aan eenandere spectaculaire doorbraak. In 1928

worden hun inspanningen beloond metde uitvinding van het elektrische slinger-uurwerk ‘ATO-RADIOLA’, waarbij hetmogelijk werd klokken via een doorradiogolven uitgezonden tijdsignaal gelijkte zetten. Deze uitvinding werd voor heteerst in mei 1928 gepubliceerd in het Bul-

letin van ‘Radiola’, het orgaan van de‘Société française radioelectrique’. Syn-

chronisatie vond plaats binnen eenstraal van 250 kilometer door tijdsig-

nalen die regelmatig vanuit de Eif-feltoren werden uitgezonden ofdoor signalen van Radio-Parijstijdens een van de vele concertendie op deze zender te horenwaren. Dat gelijkzetten kon ’s morgens om 10.40 uur en ’s avonds om 18.25 uur, waarbijhet radiosignaal er voor zorgde

dat afwijkingen tot 10 minu-ten voor of achterlopen

werden gecorrigeerd.Interessant in dit ver-band is dat dezeinnovatieve ‘radiocontrolled’ uurwer-

ken pas eind jarentachtig van de vorige

eeuw door de firma Jung-hans, dus 50 jaar nadato, werden herontdekt

en toen pas op groteschaal op de markt zijn

gekomen. Met als enige vernieuw-ing dat dankzij het sterkere signaal vanuitde tijdsignaalzender in Frankfurt, die inverbinding staat met de atoomklok in hetDuitse Braunschweig, de reikwijdte istoegenomen tot 2.000 kilometer.

TrendsetterDe gloriedagen van ATO lagen in dejaren twintig en dertig. Zoals veel produ-centen van luxe-producten had het bedrijfveel te lijden onder de economische crisisin de jaren dertig die volgde na de WallStreet Crash. Toch zag de ondernemingkans om, door de exportactiviteiten uit tebreiden naar Italië, België en Duitsland(waar een samenwerkingsverband metHaller & Benzing en HAC werd aange-gaan) de distributie van ATO-klokken tevergroten.

In 1931 presenteerde Léon Hatot tijdensde Colonial Exhibition in Parijs een seriecompacte elektrische klokken die hetbegin markeerden van een nieuwe gene-ratie decoratieve uurwerken. Hij brakdaarbij volledig met de gangbare traditiewaarbij de kasten als decoratie diendenen maakte van het uurwerk zelf de blik-vanger (afb. 8) Zo werd Hatot trendsettervoor een nieuwe modieuze stroming dieer toe leidde dat andere klokkenfabrikan-ten zijn avant-gardistische ontwerpen metveel glas en chroom navolgden.

Afb. 8: Art Déco ¼ sec. Pendulette waarbij hetuurwerk zelf als decoratief element fungeert.

Afb. 9: ATO moederklok met wortelnoten inleg.

Tijdschrift 2/20136

In licentieParallel aan de productie van elektrischeklokken opende Hatot in 1933 een nieu-we divisie die zich toelegde op de distri-butie van tijd door moederklokken. Ditleidde tot de overname van Paul Garnier.Dit in 1825 opgerichte bedrijf was gespe-cialiseerd in tijddistributie voor spoor-wegstations en openbare gebouwen. Metde acquisitie werden alle activiteiten vanATO samengevoegd in de vestiging vanPaul Garnier aan de RueBeudan 9 – 17 in Parijs. Inde jaren die volgden gingATO zich ook toeleggenop de productie van kompassen en andereinstrumenten, zoals hoog-temeters en navigatieappa-ratuur voor de Fransemarine (2e W.O.). OmdatATO niet het kapitaal ende financiële draagkrachtbezat om voor het bredescala aan productenwereldwijd patenten aan tevragen werd noodgedwon-gen aan veel internationaleklokkenfabrikanten licen-ties verleend. Met als con-sequentie dat veel ATO-klokken uit de latere jarengetooid zijn met merk -namen als: L. Leroy & Cie, Ebauches S.A., Jung-hans, Clairetta, West-

clocks, Smith & Son, Bulova, Jaz enGeneral Time.

Overname LepauteLéon Hatot stierf op 11 september 1953op 70 jarige leeftijd. Nog vlak voor zijndood kreeg hij de eerste prototypes uitzijn ontwikkelingsafdeling te zien vanelektrische uurwerken zonder mechani-sche contacten. Helaas maakte hij deintroductie van deze transistorklokken

niet meer mee. In 1967neemt ATO de elektrischeurendivisie van Lepaute over.Eind jaren zeventig wordennog nieuwe digitale uurwer-ken, onder andere voor deFranse spoorwegen ontwik-keld, maar de opkomst vankwartsuurwerken en demoordende concurrentievanuit zuid-oost Azië dwingtATO de industriële productievan uurwerken op te gevenen zich te concentreren op deverkoop van hoogwaardigepolshorloges. Wel wordennog enige tijd batterij- en netstroomaangedreven klok-ken onder de naam ATO-

LEPAUTE en ATO-PAUL-GARNIERverkocht.

Meer informatie en beeldmateriaal vanelektrische klokken in het algemeen enATO in het bijzonder is te vinden op ‘The Electric Clock Archive Clockdoc:http://www.electricclockarchive.org/

LiteratuurChronométrophila Bulletin Nr. 58 (2005)150 Years of Electric Horology(NAWCC, 1992)

Afb. 10: Kleine ATO in messing kast met op dewijzerplaat ‘Passage Hotel Dieu Dyon’.

Afb. 11: ATO-ROLLS, auto -matisch horloge dat in 1930 opde markt werd gebracht door deZwitser Blancplain.

Bij eenmalige plaatsing 1/1 pagina € 1951/2 pagina € 145

Bij 4 plaatsingen 1/1 pagina € 2451/2 pagina € 195

Voor achterkantomslag en binnenzijde omslag gelden afwijkendetarieven.

Tijdschrift11/3 SEPTEMBER 2011

FEDERATIE KLOKKEN VRIENDEN

PRIJS 5 7,50

• Zeldzame klokken bij Bonhams • Opwinden mechanische torenuurwerken

• Paauwe: de laatste Nederlandse uurwerkindustrie

• Klokken uit Geertruidenberg • Museum- en Verenigingsnieuws

PROVINCIAAL

AMSTERDAMMERTJE

Aanwinsten

Collectie Zuylenburgh

TIJDSCHRIF

T3-2011:RE

MATEC-1/20

04 06-09-

2011 13:3

2 Pagina

1

• De vergeten uur werk maker van koning Stanislas • Museum Joure

• Biologische klokken • Museum- en Verenigingsnieuws

• Klokken uit Geertruidenberg • Nobele klokken bij Christie’s

Tijdschrift11/4

DECEMBER 2011


PRIJS 5 7,50

TIJDSCHRIFT4-2

011:REMATEC-1/

2004 29-11-20

11 13:25 Pag

ina 1

Tijdschrift12/1

MAART 2012


PRIJS 5 7,50

• Twee bijzondere Luikse nachtwakersklokken • ClockDoc

• Nederlandse zakhorloges van 1600-1800 • Symposium ‘Going Dutch’

• Museum- en Verenigingsnieuws • Evangelisten bij Christie’s

bijzonderecapucines3

Er zit muziek

in restauratie

TIJDSCHRIFT1-201

2:REMATEC-1/2004

02-03-2012 14

:14 Pagina 1

Tijdschrift12/2

JUNI 2012

FEDERATIE KLOKKEN VRIENDENPRIJS 5 7,50

• Van Boom – Een uurwerkmakersfamilie uit het Noordlimburgse Land

• Klokkenreis Londen 2012 • Hollandse horloges (Cees Peeters)

• Bijzondere klokken bij Christie’s • Museum- en Verenigingsnieuws

Franklin Klokvan

C.J. van Boom

Bernardvan derCloesen

TIJDSCHRIFT2

SEPTEMBER 2012FEDERATIE KLOKKEN VRIENDEN

PRIJS 5 7,50

Wekkers

CharlesGretton

Tijdschrift12/3

• Museum- en Verenigingsnieuws • Bernard van der Cloesen, deel II• Instrumenten in Museum Martena • Per ongeluk wekkers verzamelen?• Silent Electric Clock • Reinier Plomp, autoriteit, auteur en verzamelaar

DECEMBER 2012FEDERATIE KLOKKEN VRIENDENPRIJS 5 7,50

Peter Bonnet

Tijdschrift12/4

Bernard van der Cloesen

• Museum- en Verenigingsnieuws • Kogels als aandrijving en tijdmeterOver de cycloïdale boogjes • Goed en mooi restaureren!

Recensie: Comtoise-Uhren. Historie, Technik und Typologie

AdvertentietarievenMAART 2013

FEDERATIE KLOKKEN VRIENDENPRIJS 5 7,50

De Nachtwakersklok

Tijdschrift13/1

• Museum- en Verenigingsnieuws • Willem Bramer revisitedOns staand horloge van Bernard van der Cloesen

De klok terug in Limburgs museum • 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden

De Nachtwakersklok


Tijdschrift 2/20138


Nieuwe Spiegelstraat 381017 DG Amsterdam

Mob. +31 (0)653-211641Tel. 020-716 97 26

Friese staartklokmet speelwerk

Tijdschrift 2/201310

plausibele verklaring, omdat twee van dedeurtjes zijn aangebracht in de buiten-muur van een vroeger wachthuis van eenstadspoort, te weten van de Tongerse-poort en van de Sint-Pieterspoort (afb. 2en 3). Dan is er nog een deurtje in eenannex van de vroegere recht-bank/gevangenis en nog een onvolledigkluisje zonder deurtje maar met dezelfdeomlijsting als de drie genoemde in eenmuur bij de Grote Looierstraat, waar

Gietijzeren deurtjesAls inwoner van Maastricht had ik allopend door de stad op enkele murenkleine gietijzeren deurtjes gezien (deurtjezelf Br. 14 cm x H. 11,5 cm; de omran-ding: Br. 22 cm x H. 20 cm), dik over-schilderd, waarvan ik de functie nietkende (afb. 1). Op mijn vragen naar diefunctie kreeg ik vaak te horen: “Daarwerden de sleutels van een stadspoort inbewaard.” In eerste instantie leek dit een

et ligt voor de hand datmen denkt dat deze klokken dienst deden in deindustrie, dus meestal ineen fabriek of ook

wel in een grote instelling. Ik heb echter geconstateerd dat zij ook buitengenoemde terreinen werden ingezet: zij werden namelijk door stedelijke nacht-wakers in Maastricht gebruikt tijdens hunrondes door de stad, dus buiten.

Afb. 1: Gietijzeren deurtje in muur in Maastricht. Afb. 3: Wachthuis van de Sint-Pieterspoort.

Afb. 2: Wachthuis van de Tongerse poort. Afb. 4: Kluisje zonder deurtje in de Grote Looierstraat.

De nachtwakersklok in19de-eeuws MaastrichtAfgelopen maart publiceerde de heer Warner Meinen in Tijdschrift een interessant en goed

geïllustreerd artikel over de nachtwakersklok. Hij schetst daarin de evolutie van deze klok van

stationair opgestelde registrerende uurwerken naar draagbare varianten. Door deze draagbare

exemplaren die op verschillende plaatsen door middel van gecodeerde sleutels konden worden

“geconstateerd” was het mogelijk de “rondes” van de nachtwakers te controleren.

✍ dr. P.T.R. Mestrom

H

11Tijdschrift 2/2013

vroeger een politiepost was. De drie eerst-genoemde deurtjes zijn niet open te krijgen wegens de dikke verflagen en hetonbreken van een sleutel, waardoor menniet kan zien wat er achter de deurtjes zit.Door het ontbreken van het deurtje oplaatst genoemde plek is te zien, dat er zicheen half bolvormige ruimte in bevindt(afb. 4).

Bij nadere beschouwing was duidelijk datdaarin geen poortsleutel paste. Deze sleutels, waarvan er nog een aantal in hetBonnefantenmuseum bewaard worden,zijn wel 15 tot 25 cm lang, wat veel tegroot is voor de beschikbare ruimte.Daarbij was het zo dat iedere avond nahet sluiten van de poorten de sleutelsdaarvan naar de hoofdwacht gebrachtmoesten worden; deze hoofdwacht waseen tijdlang in het Dinghuis, later, begin18de eeuw, werd de thans nog bestaandehoofdwacht gebouwd op het Vrijthof. Het had dus geen zin kluisjes bij de poor-ten te maken om de poortsleutels tebewaren.

Functie muurkluisjesDie werd mij duidelijk, toen ik op eenzonnige morgen zo’n kluisje voorbij liepen, omdat er strijklicht op viel, opeens denaam Collin kon ontcijferen. Hee! Dathad wat met uurwerken te maken, wistik. Na afkrabben van de verf kon ik hetvolgende lezen: “Collin Sr. (=successeur,R.M.) de Wagner / controleur de ronde /Rue Montmartre 118”. Links en rechtsnaast het sleutelgat staat nog: “Brev” en“S.G.D.G.” dat wil zeggen: Breveté sansgarantie du gouvernement” met anderewoorden: wel gebreveteerd, maar de staatgarandeert niks. Het opschrift verweesnaar controleren van wachtrondes doormiddel van een uurwerk (de namen Collinen Wagner wezen daarop).

Wie was Collin?Niet de eerste de beste: Tardy, Diction -naire des horlogers français, p. 136, zegtvan hem in vertaling onder andere: Collin, Armand-François, Paris 1822-95.Verwierf in 1830 de firma B.H. Wagner,oom, en Jean Wagner, neef. Monumentaleuurwerken. Rue Montmartre van 1866tot 1900, grote fabriek in Foncine-le-Haut. Hij vond de “controleur de rondes”uit, evenals elektrische slingeruurwerkenen regelsystemen voor klokken. In 1854liet hij een “pendule contrôleur de ronde”breveteren.De firma had naast de nachtwakersklok-

ken een zeer omvangrijk en gevarieerdaanbod van allerlei mechanische producten, zoals torenuurwerken, caril-lons van klokken en van buizen, stations-klokken, precisieregulateurs, straatlanta-rens met klok, stopwatches enz. De firmawerd later voortgezet door Chateau Pèreet Fils.

Werking systeemAls het kluisdeurtje geopend was, kon denachtwaker zijn draagbare uurwerk naarbinnen schuiven via drie geleidegootjes inde halfbolvormige ruimte, waarvan bovenreeds sprake was. Aan de achterkant vande holte is een stalen pen met een letter-of cijfercode gemonteerd, die, wanneer deklok naar binnen wordt geschoven dooreen sleuf in de klok een afdruk maakt opeen papieren wijzerblaadje, dat met detijd meedraait (afb. 5).

Wanneer aangeschaft doorMaastricht?Waarschijnlijk kort na december 1869,want op 13 december 1869 deed hetraadslid Regout het voorstel voor aan-schaf van “eene controle horologie voorde nachtwakers”.Mogelijk had Regout het idee hiervoorgekregen van de stadsbouwmeester die in1867 naar de wereldtentoonstelling inParijs was gegaan en daar wellicht Collinssysteem had leren kennen. Of misschienwas het systeem reeds in gebruik in defabrieken van de familie Regout.Tot hoelang het systeem in gebruik isgebleven, is mij niet bekend.Als er mensen zijn die weten dat er ook inandere steden door stedelijke nachtwakersop hun ronde door de stad gebruik werdgemaakt van nachtwakersklokken, danzou de auteur dat graag vernemen.

Afb. 5: Bladzijde uit verkoopcatalogus van Collin.


Rijksweg 176996 AA Drempt / Holland

Telefoon 0313 - 412537E-mail: [email protected]

Openingstijden:maandag / vrijdag9.00 - 18.00 uur

zaterdag9.00 - 16.00 uur


de hij ons naar zijn privé museum. Hetwas leuk om de meer dan 3000 klokkente bekijken, maar dan als curiositeit. Zeerbijzonder was dat de eigenaar van alle

een hele wand ermee versierd bij de toiletten.

Maori themaIn principe bestaan er geen Nieuw-Zee-landse klokken. Wat er het dichtst bij komtzijn de klokken die een plaatselijke signa-tuur hebben op de wijzerplaat en de dooramateurs zelf vervaardigde exemplaren.De bekendste hebben een Maori thema.Bijvoorbeeld een Jacquemart in de vormvan een vrouw in klederdracht (afb. 1).

Men maakte ons in het museum attent opde grootste klokkencollectie van het zui-delijk halfrond, dat zich in de buurt vanWellington zou moeten bevinden. Hetzou wel en niet een museum zijn, datgehuisvest is in een oud houten kerkge-bouw. De eigenaar maakt geen reclamevoor zijn collectie, maar bij de ingangkom je wel langs een uithangbord metClochs Museum. Gegevens vinden enopeningstijden achterhalen, viel niet mee;het zijn echt geen professionals.

Privé museumWe werden door de eigenaar ontvangen.In korte broek en op kaplaarzen begeleid-

ij waren er en gingennatuurlijk op zoek. InNederland al getipt voorhet enige klokkenmu-seum, met de suggestie

daar maar eens verder te vragen. Tennoorden van Auckland, in Whangarei,staat midden in het dorp het ClaphamsNational Clock Museum.Archibald Clapham is begin vorige eeuwvanuit de UK naar Nieuw Zeeland geko-men, om daar een collectie klokken op tebouwen. Toen hij in 1961 zijn collectievan ruim 400 klokken aan de gemeenteschonk, was het zaad gelegd voor hetmuseum.

SpecialtiesDe vele vrijwilligers zijn zeer bereid je tebegeleiden in het museum en je daar de‘specialties’ te laten zien. We troffen ereen Duitse vrouw aan, die ook Neder-lands bleek te spreken. Ze gaat in Europaaltijd op klokkenjacht voor het museum,omdat de collectie blijft uitbreiden.Veel klokken zijn geschonken en een iederweet wat voor problemen dat kan opleve-ren. In Whangarei staan de schoorsteen-pendules drie rijen dik op de grond en is

W

De volgende klokkenreisnaar Nieuw Zeeland?Niemand gaat naar Nieuw Zeeland om klokken te zien en dat is maar goed ook. Er is namelijk

niets te zien dat de moeite waard is voor een Europese geïnteresseerde.

✍ Martin van Iersel

Afb. 1: vrouw in klederdracht.

Oproep van de redactieRegelmatig ontvangt de redactie van Tijdschrift materiaal ter publi-catie dat niet of onvoldoende aan de gestelde (kwaliteits)eisen vol-doet. Daarom nog even de richtlijnen waaraan aangeboden tekstenen beeldmateriaal bij voorkeur dienen te voldoen:• Teksten dienen als Word bestand in een aparte bijlage te wordengemaild. Dus bijvoorbeeld niet opgemaakt in het e-mail programmaOutlook.• Ook voor Tijdschrift geldt, dat het digitale tijdperk zijn intredeheeft gedaan. Dit betekent dat de redactie zoveel mogelijk werktmet digitaal beeldmateriaal. Stuur daarom liever geen foto’s ofander papieren beeldmateriaal op. Tenzij het echt niet anders kan.Maar ook dan geldt dat de beelden van fotokwaliteit moeten zijn.• Om digitale beelden in drukwerk om te kunnen zetten is een mini-

male ‘resolutie’ noodzakelijk. In de praktijk is een resolutie van mini-maal 0,5 mb (500 kb) vereist. (Meer is natuurlijk altijd goed). Beel-dresoluties die lager zijn, bijv. 60 kb, zijn op het beeldscherm wel-iswaar redelijk scherp, maar voor drukwerk volstrekt onbruikbaar. TIP: u kunt de resolutie controleren door met uw cursor op het‘ongeopende’ fotobestand te gaan staan. Dan verschijnt auto -matisch het aantal kb’s of mb’s. Een andere mogelijkheid is om metde cursor op de ‘geopende’ foto te gaan staan en op de rechter-muisknop te klikken . Door vervolgens naar ‘eigenschappen’ tegaan, verschijnt de beeldresolutie. • Ook digitale beelden moeten als aparte bijlage te worden ver-zonden, dus niet als een geïntegreerd onderdeel in een tekst -document.


gens de legende is het door een gevange-ne vervaardigd.

WaterklokAls laatste hebben we een waterklokgezien, die op het principe van een elek-trisch uurwerk a la Bulle of Brillié loopt.Telkens als de slinger naar rechts be -

weegt, wordt er een impuls gegeven dooreen straal water (afb. 4).

Laten we de volgende organisator vanklokkenexcursies voor de Federatie Klok-kenvrienden niet op het verkeerde beenzetten en hem een onderzoek naar eenreis in Nieuw Zeeland behoeden.

klokken nog wist waar hij ze vandaanhad, plus enkele saillante bijzonderheden(afb.2).

Qua uurwerken is niets de moeite van hetbeschrijven waard, wel een aantal klok-kasten. Zo staat er een staand horloge,gefineerd met luciferhoutjes (afb. 3). Vol-

Afb. 2: privé museum met 3000 klokken.

Afb. 3: met luciferhoutjes gefineerd staand horloge. Afb. 4: waterklok.

Gude Antique ClocksOvertoom 150

1054 HP AmsterdamThe Netherlands

+31(0)20 [email protected]

www.gudeantiqueclocks.com

Dutch wall/table clock Den Haag type verge escapement striking quarters and hours

J.J. van Leeuwarden (1648-1689) Haarlem Amsterdam. Famous watchmaker, who lived in Haarlem at de grote markt in “Gilded Box”, which house was inhabited by Laurens Jansz Coster. In 1668 enrolledat St. Luke’s Guild. In 1683 he settled in Amsterdam on the Singel. He made watches without cord or chain, and this was ahead of its time.The Frenchman Monconys Balthazar, who visited Leeuwarden in Haarlem, wrote about him JJ Leeuwarden, although Baptist, is the gentlest, wisest and courteous man I know.

Period: ca 1680Sizes: H 36 cm, B 25 cm D 13 cmPrice: Price on requestSignature: Johannes van Leeuwarden

Gude Antieke Klokken


k zag de klok eerst op een minus-cuul digitaal fotootje en hij zag erinteressant genoeg uit om te gaanbekijken (afb. 1). De klok stondin de woonkamer en had tot zeer

kort daarvoor gedaan waar hij voorgemaakt was: de tijd aangeven, de urenslaan, de maanstand weergeven en ver-tellen welke dag van de maand het is. Debroer van de eigenaresse vertelde mij dathun moeder de klok had gekregen vande directrice van een meisjesinternaat inWashington DC. De moeder had in haarjonge jaren op dat internaat gewerkt alslerares Frans en was goed bevriendgeraakt met de directrice. De directricehad de klok zelf ooit meegenomen uitEuropa, waar zij een reis maakte. Voor-dat de directrice overleed deed ze klokcadeau aan haar vriendin (de moeder)uit Nederland. De moeder heeft de klokweer naar hier gebracht en hem altijdgehouden, totdat zij zelf op de leeftijdwas gekomen dat de klok vererfd moestworden. En zo is de klok in bezit geko-men van de vrouw van wie ik de klokheb overgenomen. Terugrekenend moetde klok ergens tweede helft 19de eeuwnaar Amerika gebracht zijn en ergensrond 1900 weer teruggekomen zijn.

Getorste pilaren De kap van de klok heeft aan de voor-kant hele getorste pilaren en achter aande zijkant halve. De kap heeft ook eentoog voor de maan, een opbouw en eenpetje met daarop poppen. Vaak wordtgedacht (en ik dacht het aanvankelijkook) dat de combinatie van getorstepilaren met een toog, opbouw en petjeniet mogelijk is, dat getorste pilarenaltijd samengaan met een vierkante wij-

zerplaat en met een gebeeldhouwde kuif.Maar het leidt geen twijfel dat deze klokzo gemaakt is. De verticale planken linksen rechts die het skelet van de kap vor-men lopen door tot in de opbouw enbestaan uit één stuk (afb. 2). Alle plan-ken zijn bovendien van dezelfde hout-soort, zijn gelijk van kleur en zijn sindsze bevestigd werden niet meer van elkaargeweest. Een verdere aanwijzing is dathet deurtje ook een toog heeft. Dezeklok grijpt nog terug op de stijl metgetorste pilaren en loopt voor op de stijldaarna met rechte pilaren en een meeruitgebreide top.

Werk aan de kastDe notenhout-gefineerde kast en zekerde kap hadden aandacht nodig. Hetgeheel zat onder een doffe laag van éénof ander spul. De ajour-gezaagde paneel-tjes op de kap waren deels origineel en

Amsterdams Staand HorlogeIn de vorige editie van TIJDschrift (maart 2013) berichtte Jaap Zeeman over een staand horloge van

Willem Bramer, dat hij vond op de zolder van een oude dame die de klok haar hele leven had gehad.

Hij ziet het onwaarschijnlijke verkooppraatje van de antiquair, die op de vraag van de klant naar de

herkomst van een voorwerp antwoordt dat het altijd in het bezit is geweest van een oude dame,

bewaarheid. Ook ik liep tegen een staand horloge aan dat een heel leven eigendom is geweest van

een dame. En daarvoor van haar moeder. En daarvoor van een ander bij de familie bekend persoon.

Het is een klok gemaakt door Jacob Hasius, klokkenmaker te Amsterdam van 1682 tot circa 1725.

✍ Aart Schrevel

I

Afb. 1: De klok voor restauratie.

Afb. 2: Skelet van de kap.


deels vervangen. De latere vervangingenwaren veel grover dan de originelepaneeltjes (zoals zo vaak het geval is).De bolpoten waarop de klok nu staatwaren ooit vervangen door rechthoekigeblokjes. De oorspronkelijke gaten warennog goed te zien. MeubelrestaurateurJansen (uit Lent, bij Nijmegen) heeft dekast volgens de regels der kunstgerestaureerd. Hem kon ik dat wel toe-vertrouwen: hij is ook de man die veelvan de meubels in het Paleis op de Damheeft gerestaureerd. Afbeelding 3 toontde kap met het uurwerk. Het notenhou-ten fineer (op eikenhout) heeft eenmooie blonde kleur.

VierpilarenwerkHet uurwerk is een goed gebouwd vier-pilarenwerk met latches. Pilaren en assenwijzen op een vroeg werk en dat blijktook uit het feit dat het slagwerk eensluitschijf heeft, bevestigd op het grond-rad. Naar alle waarschijnlijkheid is heteen uit Engeland geïmporteerd werk,waaraan in Amsterdam wekker en Hol-landse slag toegevoegd zijn. Zoals Zee-man aangeeft was dit meer regel dan uit-zondering (Zeeman, De NederlandseStaande Klok). Eén van de latches wasafgebroken. De twee tandwieltreinenwaren in goede staat en hadden geenongepaste reparaties. De wekker was losvan de klok meegekomen, zonder de

bevestigingsschroeven. Verder ontbrakde wekkerlichter, waren ongeveer dehelft van de schroeven van het uurwerklatere vervangingen, was één van de uit-lichtpennen op het wisselrad ooit ver-vangen, en was het vierkante uiteindevan de horizontale slagwerklichtergescheurd op de plaats waar het voorzet-pennetje door het gaatje gaat en was delichter zelf nu op het asje gesoldeerd. Deankerbekken waren ingesleten en hier endaar had een tap te veel speling. Al metal geen onoverkomelijke problemen.

Afbeeldingen 4 en 5 tonen het gerestau-reerde uurwerk.

Afbeelding 6 laat de voorkant van hetuurwerk zien. Wat opvalt zijn de steunenlinks en rechts aan de bovenkant van devoorplatine. De steunen zijn nodig omde wijzerplaat te kunnen bevestigen.Gewoonlijk gaan de wijzerplaatpoten

door de voorplatine. Dit was hier nietmogelijk omdat de maanschijf in de wegzat. Hasius moest dus iets bedenken. Hijmaakte de steunen aan de voorplatine enzette de poten van de wijzerplaat naastde maanschijf.

Zilveren cijferringDe cijferringen (uren/minutenring en hetsecondenringetje) van Amsterdamsestaande horloges zijn normaliter altijdverzilverd. In het geval van deze klokvan Jacob Hasius zijn deze onderdelen,en ook de wekkerschijf, de schroef waar-omheen de maanschijf draait, en demaanschijf zelf, van puur zilver. Dat isbijzonder. Cijferringen van Haagse klok-jes en van een enkele andere klok uit delate 17de en vroege 18de eeuw hebbenwel eens zilveren cijferringen, maar opeen staand horloge is dat beslist zeld-zaam. Afbeelding 7 laat de opgetuigdewijzerplaat zien. Wat opvalt is de onre-gelmatige rand van de toog; hier is geenverklaring voor. In de kast valt de rand

“Jacob Hasius Amsterdam”


Afb. 3: De kap na restauratie. Afb. 4: De wekker gemonteerd.

Afb. 6: Voorkant van het uurwerk na restauratie.

Afb. 5: Slagwerkzijde van het uurwerk.


Toine Daelmans Ralf van VeghelWevestraat 30 Stipdonk 165708 Helmond (Stiphout) 5715 PC LieropTelefoon: 0492-545577email: [email protected]

Reparatie, revisie, verkoopen levering van luidklokkenen torenuurwerk-installaties

TOINE DAELMANS LUIDKLOKKEN & TORENUURWERKEN

keurig achter de (originele) passe-partouten is de ravelige rand dus niet te zien.

De cijferring is onmiskenbaar Hollands.Dat blijkt uit de positie van de minuten-cijfers in het onderste deel van de wijzer-plaat (in het geval van Hollandse platenstaan die rechtop, op Engelse cijferrin-gen staan ze op de kop) en uit de half-uurtekens. De signatuur op de cijferringluidt “Jacob Hasius Amsterdam” (afb.8). Jacob Hasius werkte in Amsterdamvan 1682 tot circa 1725 (zijn broer Isaacwas klokkenmaker in Haarlem).

Andere werken van Jacob HasiusJacob Hasius maakte ook andere uur-werken. In 2011 werd bij Christie’s eentafelklok van hem geveild (google:Christies sale 2875 lot 60), en het Rijks-museum bezit een zakhorloge van zijnhand.

Zeeman toont in zijn eerder genoemdeboek een staand horloge van Jacob Hasius. Ik kwam nog drie andere staan-de horloges van Jacob Hasius tegen,waarvan één bij antiekhandelaar Gijs-bers, de andere ook bij een antiekhande-laar in Nederland, en de derde is in hetBritish Museum (google: BritishMuseum CAI.2196, klik in de lijst opskeleton clock; quarter…). Er zijn duide-lijke verschillen tussen de klokken. Deklok in het British Museum is de vroeg-ste en dateert van plusminus 1685-1695.Deze klok heeft een vierkante wijzer-plaat, getorste pilaren, een gestokenkuif, en een ingelegde rechte kast.

Bovendien heeft de klok een verzilverdecijferring op fluweel. Deze klok en deklok in dit artikel hebben een gangduurvan 8 dagen. Beide andere klokken zijnmaandlopers. Deze klokken hebben wij-zerplaten met visgraatversiering (afb. 9),rechte pilaren, en een relatief brede toog.De klok van Gijsbers heeft een kast meteen voet met afgeplatte hoeken. Dezeklok heeft ook waaiervormige venstersvoor de dagaanduiding en heeft de datum aanduiding binnen de seconden-ring. Beide maandlopers zijn ook hoger.

Op basis van deze en andere stijlken -merken (relatief smalle maan, niet bij-zonder hoge kast, rechte voet, gemateer-de spiegel, kussentje als datumvenster,gravering rondom het datumvenster, ringetjes rondom opwindgaten, getorstepilaren) kan geconcludeerd worden datde Jacob Hasius in dit artikel latergemaakt is dan de klok in het BritishMuseum en eerder dan de twee maand-lopers; de klok zal gemaakt zijn tussen1710-30.


Afb. 7: De wijzerplaat met cijferringen van puurzilver.

Afb. 9: Wijzerplaat met visgraatversiering langsde rand.

Afb. 8: De signatuur op de cijferring.Afb. 10: De Hasius het afgeplatte hoeken van devoet.


oseph Spiegel kwam van Arnach bijMenningen in Zuid-Duitsland. Hijtrouwde in 1736 in Friedberg, eenstadje bij Augsburg, met MariaAnna Möll en stierf in 1760. Hijwoonde in de Gassnergasse 3 in

Friedberg. Horloges met zijn wettelijke naamSpiegel, Friedberg, zijn nooit gevonden. Hetalternatief wel. Legeips. Hij gebruikte ookLegeips, London. Dit lijkt verdacht veel opbedrog. Spiegel wilde de uitstraling van degrote horlogestad aan zijn horloges koppelenom de verkoop ervan te bevorderen. Hierwerkten inderdaad de grootste kudo’s in hetmidden van de 18de eeuw. Legeips werd abu-sievelijk gebruikt om juridische vervolging tevoorkomen. Er zijn nog andere voorbeeldenvan. Miroir à Paris. Nu probeerde hij te cas-hen, gebruik makend van de fameuze naamParijs als centrum van excellent horlogevak-manschap. Miroir betekent immers spiegel inhet Frans. Maar weer zijn eigennaam vermij-dend, zodat hij niet op zijn wangedrag konworden aangesproken. Er zijn voorbeeldenbekend van gesigneerde exemplaren alsMiraur London, Miruar London en MiroirLondon. Hij maakte toch echt prachtige rij-tuighorloges, hij had deze truc eigenlijk hele-maal niet nodig. De kritiek blijft nu overeind.Waarom Spiegel in spiegelbeeld? Humor?

Johann HeckelJohann Heckel werd in 1673 geboren Pfarr-strasse 4 in Friedberg, Beieren, en werdmeester in 1720. Hij stierf in 1743. Hij hadook een band met Joseph Spiegel. Bij dienshuwelijk op 9-7-1736 was hij samen met deFriedbergse uurwerkmakers Jacobus Stringeren Conradus Heckel getuige. Ook bestaatrond 1700 de combinatie Heckel und Zeidl-mair, Friedberg/Augsburg. Verschillende vanzijn werken zijn gesigneerd Lekceh, London.Gebruikte Johann de omzetting om zich tenaanzien van Conrad Heckel duidelijk te pro-fileren? Of zich van Zeidlmair te distantiëren?

John WontnerWe hebben hier twee losse uurwerken, eind18de en begin 19de eeuw (afb. 1 en 2). Het18de-eeuwse cursief gesigneerd John Wont-ner en LONDON in kapitalen. Het andereJOHN WONTNER in kapitalen en LON-DON cursief. Het ene met ajour kloof enmaskeron, floraal gedecoreerd. Het anderemet stofdeksel en met massief dichte kloofdie de balans partieel beschermt. Het eneheeft een reglageschijfje 1-6 en het andereeen lineaire index fast-slow. Duidelijk vader-en zoonproducten. De Wontner-dynastie.

Diam 45/43h. 19/17 mmgew. 77/68 grsleutel no. 8/6circa 1790/circa 1810

John Wontner staat in Loomes’ uurwerkma-kersnamenboek omschreven als John Wont-ner op Minories en was lid van de Clockma-kers Company van 1770-1796. Hij stierfvòòr 1807. Zijn zoon, in de leer vanaf 1798,was lid van de CC van 1807-1811. Hij deedook zaken vanuit Minories. Wontner sig-neerde zijn horloges als Jno Rentow, Ren-tow, Jn Wontner en John Wontner. Wontnerleefde al in de grote stad. Misbruik makenvan deze charismatische naam is dus niet vantoepassing. Belastingontduiking? Ook vanalle tijden. Leverde hij misschien een slechtproduct af? Of was dit zijn B-merk? Tweedekeus? Minder fraaie horloges of minderafgewerkt? Slecht lopend kan bijna niet,want dan staat de klant de andere dag weerop de stoep. Het kan ook zijn exportproductzijn. Of een Geneefs kopie. Dan past Londonweer wel in het grote-steden-plaatje. Hele-maal mooi is de Rentnow signatuur. Wat“Huur Nu” betekent. Was dit de serie dieniet te koop was, maar gehuurd kon wor-den. Of op afbetaling?

J

Natuurlijk zijn er al enkele van bekend. Namen van horlogemakers die omgedraaid achterstevo-

ren op horloges voorkomen. De horlogeliteratuur kent er drie. Spiegel, Heckel en Wontner. Maar

twee compleet nieuwe namen uit dit genre ontdekken, is een sensatie

✍ Sredles Nahoj

Afb. 1 en 2

INVERSIE

Jean Francois BoutJean Francois Bout, circa 1830 Genève, is een geregistreerd hor-logemaker in Brian Loomes’ Watch- and Clockmakers of theWorld. Het gevonden horloge is overduidelijk eind 18de-eeuws(afb. 3 en 4). Van Jean François’ vader? Of een uurwerk -makersfamilie? Het uurwerk heeft een emaille wijzerplaat metArabische 5-minutenaanduiding en Romeinse uurcijfers. Mes-sing ajour wijzers. De bovenplatine heeft een symmetrische,

continentale brug met 12 (!) segmenten. De reglage-index looptvan 1-6. Het snek/ketting-uurwerk heeft cilindrische zuiltjes.Patrizzi spreekt niet eens van ene Bout in zijn lijvige Dictionnai-re des Horlogers Genevois. Onze eerste ontdekking. Hier heb-ben we Cha.s Tuob, London 7055, te pakken. Dit is bepaaldgeen Engelse naam. Nergens vermeld in de literatuur. Een com-pleet nieuwe naam uit het oplichterswereldje van de inversio-nisten. Charles Bout uit Genève.

Diam. 35 mm h. 17 mmgew. 41 grsleutel no. 9circa 1780

Afb. 3

François MacaireDe kers op de pudding is het horloge van maker Macaire. Deklap op de vuurpijl dat van Eriacam. Zijn van de bovenstaandehorloges de signaturen van de schuilnamen Legeips, Lekceh,Rentow en Tuob bekend, en van Wontner alleen de regulierenaam in onze bestanden, van Macaire hebben we hier beidevarianten aanwezig. En Eriacam staat helemaal nergens ver-meld. Een tweede ontdekking uit het inversionisme.Het zilveren horloge vanMacaire heeft een gladdeoverkast, geen keurmer-ken en gerond hengsel(afb. 4). Een gegroefdebeugel op de pendant.Het horloge heeft eenchamplevé wijzerplaat,is gesigneerd FrançoisMacaire, heeft Bourbonfleur-de-lys halfuuraan-wijzingen. De doorge-zaagde lunet bij de 12-positie vergemakkelijkthet inzetten of verwis -selen van het bull’s eyekristalglas. Het horloge heeft origi-nele uur- en minuutwij-

zer in ge blauwd stalen “beetle and poker”-wijzers uitvoering. Erzit een maskeron tussen het centrum en de Macaire cartouche.Vijfminutenpijltjes wijzen radiaal naar de Arabische minuutcij-fers. De kwartieren hebben horizontaal tegenovergestelde pijl-tjes in de minuutring. Het vierkant gehengseld uurwerk zelf is F.Macaire gesigneerd. Het heeft snek en ketting, spillegang en een3-spakige, stalen balans. Zilveren kloof in Engelse stijl met pro-

tectieglas, hetgeen heelbijzonder is. Typische,ronde pilaren met ge-draaid basiswerk. En eenverfijnde, ajour ketting-beschermer. Het ge -blauw de reglageschijfjeheeft een index van 1-4.Het werknummer is1956.

Diam. 54 mmh. 30 mm gew. 104 grsleutel no. 6circa 1732

Afb. 4



Melenhorst AntiekRijksstraatweg 1677391 ML TwelloTel 0571-273951

Zie onze uitgebreide website:www.melenhorst-antiek.nl

TafelklokJan Heyer – Amsterdam

Datering: ca. 1740


Conservatieve constructieHet Eriacam horloge heeft een chample-vé wijzerplaat met twee simpele, gepo-lijste cartouches met Eriacam en Londonerop (afb. 5). London met horizontalepijltjes, wat bij Macaire bij de kwartierenook voorkwam. Messing wijzers. Deovale beugel is kuis versleten, net als deabstract decoratieve, repoussé buiten-kast. De bak van de binnenkast is 503genummerd met gekroonde FI als initia-len van de kastenmaker. Dit zou verwij-zen naar William Finch, circa 1698.Priestley, Early Watch Casemakers ofEngland, 1631-1720.

De Engelse kloof is symmetrisch enajour, het snekuurwerk heeft balusterpilaartjes en een robijnen eindsteen in decoqueret. Ook hier een doorgezaagdelunet, wat duidt op een conservatieveconstructie. De bovenplatine is gesig-neerd “Eriacam” en genummerd 503.

Diam. 48 mmh. 26 mmgew. 80gr.sleutel no. 5circa 1740

Surrogaat neppers?François Macaire was een hugenoot. Na deherroeping van het Edict van Nantes in1685 door de Zonnekoning Louis XIVvluchtte hij naar Londen. Hij werkte hiernog rond 1732. Zijn familie kwam uit hetDauphiné-gebied in de Franse Alpen.Louis-Benjamin woonde in Genève van1689-1733. De uurwerkmaker BenjaminMacaire uit Pont-en-Royans, zoon vanFrançois, woonde hier rond 1740.

Het horloge van François Macaire dateertrond 1730 en heeft een hoog nummer,1956. Het kleinere Eriacam horloge is lateren heeft een lager nummer, 503. Dit lijktmet elkaar in -tegenspraak. Of heeftMacaire twee series lopen? Eéntje voor deexport naar zijn familie in Genève en Pont-en-Royans. Of levert men vanuit de Alpendit soort horloges naar Engeland en hetverdere vasteland? Hij signeert in iedergeval niet op de Engelse manier met zijnvoornaam François, zoals op het eerstehorloge. Kon hij hiermee ontsnappen? Wasdit het gat in de markt om goedkopere sur-rogaat neppers à la Samson, Tarts en Mayin omloop te brengen? Net zoals met onzenep-Rolexen uit China?

Afb. 5

e Grote Kerk in Den Haag heeft haar deuren geopend voor een heel bijzondere tentoonstellingover twee bijzondere en invloedrijke mannen uitonze Gouden Eeuw, Constantijn en Christiaan Huygens. Vader Constantijn en zoon Christiaan

komen uit een warm en hecht gezin, waar een brede opvoedingen vrijheid belangrijk waren. Dit gezin was de voedingsbodemvoor het werk van twee grote mannen in een gouden tijd. De tentoonstelling laat zien wat hun werk voor ons vandaag de dagbetekent. Zo’n 350 jaar geleden was de Republiek der ZevenVerenigde Nederlanden de machtigste staat in de wereld met desterkste vloot en een bloeiende handel tot in alle uithoeken vande wereld.

Leven en werkChristiaan Huygens is één van de grootste wetenschappers diewij ooit hebben gehad. Zijn vader Constantijn stimuleerde deideeënstroom van zijn zoon, die al op jonge leeftijd knutselendtot ontdekkingen kwam. Hij verbeterde onder andere belang -rijke instrumenten, zoals het slingeruurwerk, de toverlantaarnen de telescoop, verklaarde de ringen van Saturnus en schreef

met de grote wetenschappers van Europa, zoals Newton, Mer-senne en Descartes. Het leven en werk van Christiaan is te zienen te beleven in een grote zaal met prachtige bruiklenen, inter-actieve apparaten en filmpjes. Je leert zijn theorieën begrijpen enje ziet hoe ze in jouw dagelijks leven nog steeds van invloed zijn.

Replica OranjezaalEyecatcher van de tentoonstelling is een replica op ware groottevan de Oranjezaal in Huis ten Bosch, het woonpaleis van onzekoningin. Het ontstaan van de Oranjezaal en de indrukwekken-de schilderijenreeks is het onbetwiste hoogtepunt van de Hol-landse schilderkunst in de Gouden EeuwHet streven om hetHuis van Oranje een vorstelijke uitstraling te geven en van Enge-land een bondgenoot te maken, heeft een glorieus resultaatgehad; er kwam een Nederlandse koning op de Engelse troon.Op datzelfde moment ontmoet Christiaan zijn Engelse idoolNewton en wordt hij in binnen- en buitenland een alomgewaardeerde ontdekker en topwetenschapper. De Huygens Tentoonstelling is tot en met 28 augustus 2013dagelijks geopend van 10:00 tot 17:00 uur. Voor meer informatie: www.huygenstentoonstelling.nl.

Huygenstentoonstelling geopend

D

waren gemonteerd op een horizontaleas. Bij oplopende temperatuur strekt deene vleugel zich, terwijl de andere krom-mer wordt. Resultaat: het vleugelpaar,

man met ideeën. Zoon Pierre was dekoopman. De firma Jacques Droz heeftbestaan tot 1810. De huidige horlogesvan het merk Jacques Droz hebben nietsmeer van doen met de firma van de oorspronkelijke naamgever. Ze wordengemaakt door een onderdeel van deSwatch groep.

Voorloper Atmos klokOp de bovenverdieping van dit museumwas een kleine expositie van enkele uur-werken in een vitrine die met éénschroefje met de hand open gedraaidkon worden, waarin een Breguet horlogewerd getoond naast een Roskopf. Ookwas daar een mysterieuse-horloge vanAgassiz. Het principe is bekend: enkeleglazen plaatjes die over elkaar heendraaien, en waarop wijzers zijn aange-bracht. Vaak in grotere uurwerkengebuikt, zelden in zakhorloges. Op die-zelfde verdieping was een groot (1,50 mhoog) apparaat met een mahonie-houtenstandaard en twee bi-metalen vleugelsvan ongeveer 80 cm (afb 3). De vleugels

en goed deel van de 600 uur-werken in dit museum wasniet te bezichtigen wegens eenverbouwing. Er bleef echternog genoeg moois over. Het

hoogtepunt daarbij waren de drie auto-mata van Jacques Droz en zijn zoonPierre Droz. Oorspronkelijk waren erooit vijf van deze poppen. Eén is er inBejing, in de verboden stad; de anderewas waarschijnlijk ook in het bezit vande Chinese keizer, maar is gedemonteerdgeworden. Automata zijn poppen diekunnen tekenen of schrijven of pianospelen. Alle drie werden in werking gezeten uitvoerig gedemonstreerd. Ook hetcomplexe inwendige mechaniek van depoppen werd getoond (afb 1 en 2). Jacques Droz was uurwerkmaker. Depoppen heeft hij alleen gebouwd alsreclamemateriaal om te laten zien hoegoed zijn handvaardigheid was in hetmaken van complexe mechanische attri-buten zoals horloges. Jacques Droz wasduidelijk de goede handwerkman, de

E

Klokkenreis Neuchatel Op 11 april verzamelden zich 48 Nederlandse klokkenliefhebbers in hotel Beaulac in Neuchatel.

Na een welkomst groet door Rob Memel, was het eerste bezoek aan het Musée d’art et

d’histoire, gelegen tegenover het hotel.

✍ Martin van Iersel

11 tot en met 14 april 2013

Afb. 1: Automata van Jaques Droz.

Afb. 2: Achterzijde van een van de automata vanDroz. Afb. 3: Voorloper van de Atmos.



in Morteau stond een groot uurwerkmet een onderschrift dat een ode aan deklokkenmakers weergaf: ‘Le Monde estune horloge. Et cette horloge a besoind’un horloger voltaire’ vrij vertaald: ‘dewereld is een uurwerk, en zonder des-kundige uurwerkmaker draait die wereldniet’. Het museum was een verzamelingvan vooral machines uit uurwerkfabrie-ken, horlogemakers werkplaatsen eninstrumenten, veel comptoises, en toren-klokken. In de laatste 25 jaar was er aande expositie niets gedaan, zelfs niet afge-stoft. Daarmee had het museum ook eenheel eigen charme. De museumdirecteurleidde de groep door een netwerk vankleine ruimtes en nauwe gangetjes, ver-deeld over twee verdiepingen. Resultaatwas dat al snel de hele rondleiding in hethonderd liep en de groep volledig ver-spreid was door het hele museum. Geenprobleem voor de zeer laconieke direc-teur.

Alles te koop!Dan maar geen rondleiding, maar slechtsaanwezig zijn voor vragen van individu-ele bezoekers; iedereen tevreden. In delaatste kamer op de bovenverdiepingstond een uitstalling van depotvoorwer-pen, variërend van volledige uurwerkentot kasten vol met fournituren, volledigearrondeermachines, triebniets, en veelgereedschap. Dit alles was te koop! Toende Hollanders en de Friezen dit door -kregen, kwamen de handelsgeestenonmiddellijk naar boven. Na een wataarzelende start, ontstond er een soortopwinding: ‘dit kun je niet laten voorbij-gaan zonder te profiteren’, ‘sla uw slag’,‘ik kan hier niet weggaan zonder ietsgekocht te hebben’. Om een idee tegeven: uw scribent heeft een engrenage-passer ‘veroverd’ ten bedrage van 15euro! Een gatenplaatje voor klinkwerkwas gratis: ‘cadeau de la musee’.

Door de Jura…De terugweg naar Neuchatel voerde overde Jura. Een sprookjesachtige tocht overde bergen, tijdens sneeuwval, omdat detunnel was geblokkeerd. We passeerdenvele roemvolle uurwerkfabrieken.Namen zoals Rolex, Jaeger le Coultre,Patek Philipe, Tissot, gewoon langs deweg, alsof het niets was. De sneeuwvalvan 5 cm ontlokte de chauffeur van debus de opmerking dat de Jura eigenlijkmaar twee seizoenen kent: ‘de afgelopenwinter, en de komende winter’. De volgende dag met de trein naar Le

levendige communicatie, en werdenleden van de groep geactiveerd om orgelte draaien, waaruit tot onze verbazingopeens het sinterklaasliedje van ‘Ohkom er eens kijken’ opklonk. Het gezel-schap was geïnteresseerd en geamuseerd(afb. 4). Opmerkelijk was ook een uur-werkmakerslamp voor vier personen:vier glazen bollen gevuld met water.

Centraal tussen die bollen is een olielam-pje. De bollen, die werken als lenzen ,focusseren het licht op de werkstukkenwaar de uurwerkmakers mee bezig zijn(afb 5).

De wereld is een uurwerkOp vrijdagmiddag ging de bustocht overde vrijwel non-existente grens naarFrankrijk. Voor het Musée d’ Horlogerie

gemonteerd op de horizontale as, kanteltnaar één kant. Bij afkoeling kantelt hetvleugelpaar naar de andere kant. Dezekantelbeweging diende om de veer vaneen uurwerk automatisch op te windendoor temperatuurswisselingen. De uit-vinder Hourier had in het begin van de19de eeuw hier dus al een voorloper vande Atmos-klok gemaakt, welke laterdoor Jaeger Le Coultre op de markt zouworden gebracht.

BoekwinkelNa het museumbezoek kon men nogterecht in een boekwinkel van mr Sime-non in Neuchatel; vol boeken over klok-ken en uurwerken. De schoonzoon vandeze boekhandelaar kwam uit Neder-land en leidde een instituut voor oplei-ding van uurwerkmakers ‘Wostep’, naastde boekhandel. Ook dit zeer geavanceer-de instituut kon bezichtigd worden.Opvallend waren de prachtige machinesen de geavanceerde werkplaatsen diebijna steriel schoon waren.OrgeldraaienDe tweede dag voerde ons met een busde bergen in naar l’Auberson: Musee deBaud. Op 1.100 m hoogte was het koud,met een waterig zonnetje. Het museumwas een wat compacte uitgave van onsUtrechtse museum ‘Van Speelklok totPierement’. Veel speeldozen,orchestrions, draaiorgels, buikorgels,vogelkooitjes, speelklokken, automata,en pianola’s. Alles werd gedemonstreerden in werking gezet door een vriendelijkedame wiens talenkennis zich beperktetot het Frans. Desondanks was er een

Afb. 4: Groep in Musée de Baud in l’Auberson.

Afb. 5: Uurwerkmakerslamp voor vier horlogisten.


begint met zonnewijzers en een Egyp -tische klebshydra, en het eindigt metatoomklokken en draadloze tijdseinen. Replica astronomisch uurwerkVanuit het museum is via een glazenwand ook direct zicht op de restauratie-werkplaats. Vier prachtige Schaublindraaibanken van verschillende afmetin-gen en een computergestuurde freesbankzijn de pronkstukken van deze werk-plaats. De werkplaats ziet eruit als eenoperatiekamer: blinkend schoon en allesop zijn plaats. Het geweten van diverseHollandse bezoekers begon te knagen! Over de veelheid van klokken in hetmuseum is alleen maar in algemene termen te praten. Wat dacht U van hetkleinste mechanische polshorloge van 4 bij 5 mm van Jaeger Le Coultre. Er iseen replica van het astronomische uur-werk van Giovanni Dondi uit ongeveer1.350, compleet met spillegang, 107tandwielen en rondsels. Het staat opzeven poten en is 1 m hoog . Het uur-werk zelf is na 1.485 verdwenen; er wasechter wel een goede beschrijving vanwaaruit de replica gebouwd is gewor-den. Het heeft een astrarium, een plane-tarium, een aanduiding voor alle wereld-lijke en kerkelijke feestdagen, datum,

weekdagen (alle volgens de justiniaansekalender) , maar ook al een aanduidingvoor schrikkeljaren (afb. 7). Dit allesvanuit een geocentrisch beeld van hetheelal.

Droz waarvan een een speelwerk meteen vogeltje bezat, en de ander eenbewegend poppetje met muziek. Eenskeletklok met een dubbele slinger waseen technisch interessant uurwerk, netzoals een groot torenuurwerk met foliotin het tuinhuis.

Musée Internationale d’HorlogerieOp de zaterdagmiddag verder met detrein naar La Chaux de Fonds, naar hetMusée Internationale d’Horlogerie. Hetstadje is helemaal gebouwd voor klok-kenmakers. De huizen in het oude stads-deel zijn ver van elkaar af gebouwd. Dezon moest altijd rechtstreeks binnenkunnen schijnen op de werkplaatsen opde begane grond van de huizen. Ookhebben veel huizen glazen dakpartijenom licht op de zolderverdieping binnente laten. Direct bij de ingang van het(deels ondergrondse) museum word jemeteen al overdonderd door ongeveer25 grote torenuurwerken die in de luchtzweven, alsof ze van hun oorspronke-lijke plaats in de toren, naar beneden lij-ken af te dalen. Diegenen die het TimeMuseum in Rockford (illinois USA) noghebben kunnen zien, weten dat ditmuseum in La Chaux de Fonds eenwaardig opvolger is, op de eerste plaatsvan uurwerkmusea ter wereld! Hetmuseum is ingedeeld naar de tijd waarinde diverse uurwerken zijn ontstaan. Het

Locle. Vanaf het station een forse klimnaar boven naar het Chateau des Montswaar het klokkenmuseum is gevestigd.Gebouwd in 1790 door Samuel du Bois,en in 1954 door de stad Le Locle aange-kocht van Helene Nardin (herkent u denaam?), ingericht als museum, en forsondersteund met schenkingen van uur-werken door de pharmaceut Maurice Sandoz.

OntstaansgeschiedenisIn 1685 maakte de Franse koning Lode-wijk XIV een einde aan het edict vanNantes. Datzelfde edict was bijna 100jaar eerder uitgevaardigd door koningHendrik IV, en bood de hugenoten (= calvinisten) in Frankrijk de mogelijk-heid van godsdienstvrijheid. Toen daar-aan een einde kwam, was dat voor veelhugenoten reden om terug te gaan naarde vaderstad van het Calvinisme: Gene-ve. Breguet was een van die hugenoten.Ook hij moest uiteindelijk vluchten naarZwitserland, en vestigde zich in LeLocle, op ongeveer 50 kilometer van zijngeboortestad Neuchatel. De hugenotenbrachten hun ambachten mee uit Frank-rijk: kantklossen en uurwerkmaken. Hetklokkenmuseum in Le Locle heeft daar-om ook nog steeds wat kantkloswerk inde permanente tentoonstelling staan. Op den duur vond de strenge en sobereCalvijn de horlogemakers, die vele dureklokken en horloges bouwden om meete pronken, toch te frivool. Veel horloge-makers hebben daarom Geneve verlatenen hebben zich wat noordelijkergevestigd rond Neuchatel.

Boulle uurwerkenIn het museum waren veel franse pendu-les met zogenaamd Boulle-werk te zien.Een laag schildpad en een plaat messingwerden op elkaar gelegd en met eenfiguurzaag werden mooie afbeeldingenuitgezaagd. De uurwerkkast werd danbeplakt met enerzijds messing afbeeldin-gen in schildpad achtergrond(boullepositif) en anderzijds schildpad afbeel-dingen ingelegd in messing (boulle nega-tif). Opmerkelijk was een wandpenduleop console, in een glazen kast (afb 6).Het was gebruikelijk dat wanneer deouders overleden, de zoon de klok kreeg;de dochter moest zich tevreden stellenmet de (lege) glazen kast. Om deze redenis een klok samen met een kast, een zeld-zaamheid. Veel van de uurwerken wareningericht op pronken. Dat was ook tezien aan de twee klokken van Jacques

Afb. 6: Wandklok in kast in Musée de l’horlogeLe Locle.

Afb. 7: Astronomische klok van GiovanniDondi (replica).


Reiscoördinator gezochtNa het museumbezoek verzamelden dedeelnemers zich op het voor hetmuseum liggende Kirchplatz. Hier, tegende fraaie Stadtkirche, werd de klokken-excursie 2013 afgesloten door KeesGrimbergen, voorzitter Federatie Klok-kenvrienden en Rob Memel. Rob deeldemede dat het zijn laatste reis in de func-tie van reiscoördinator was. Een opvol-ger is zeer gewenst en deze kan zichaanmelden bij Kees Grimbergen. Rob isbereid zijn kennis van de afgelopen driejaar over te dragen aan de nieuw aan testellen reiscoördinator. Concluderend: een schitterende reis naarde Jura, die voor de 48 deelnemersgeestelijke en stoffelijke schatten ople-verde. Een horologisch genot voor alleparticipanten. Er werden contactengemaakt en hernieuwd. Veel praat gingover de huidige zorgelijke toestand enover de toekomst van de klokkenmuseain Nederland. De organisator van dereis, Rob Memel uit Heemstede, ver-dient alle lof en dank voor zijn groteinspanning en zijn perfect organisatie -talent.

was. Deze verzameling bestaat uit veelgotische klokken die grondig gerestau-reerd zijn, hetgeen niet uitzonderlijk isvoor ijzeren klokken van hoge leeftijd.Tevens staan enkele vroege torenuur-werken tentoongesteld in de smaakvolingerichte ruimten; alles in een perfectestaat van onderhoud.

Sinds eind 2012 is de Kellenberger col-lectie belangrijk uitgebreid met de hor-logeverzameling van Oscar Schwank. Ineen aparte ruimte is het werkelijk smul-len voor de liefhebber. Schitterendeemail horloges, breguet horloges, inge-legde edelstenen, miniatuur horloges;kortom een uitmuntende collectie die totvoor kort nauwelijks bekendheid had.Tenslotte werd de groep naar een ruimtegebracht waarvan in eerste instantiewerd verondersteld dat dit de show-room van Schaublin was. Geen stofje tevinden en alles keurig opgeruimd. Hetbleek het restauratieatelier van hetmuseum te zijn waar we de bevlogenrestauratrice Brigitte Vinzens aantroffendie ontegenzeggelijk van orde en netheidhield.

Yin en yangAparte aandacht verdienen de zak -horloges uit het einde 17de en begin18de eeuw. Prachtige emaille kasten,vaak met parels of andere edelstenenversierd. De emaille-schilderingen op dekast waren zo fijn, dat ze geschilderdwerden met een penseeltje gemaakt vanéén haar uit een oogwimper van eenvrouw (afb. 8). Elke kleur moest, nadatze werd opgebracht, apart ingebakkenworden. Het schilderen van een wijzer-plaat in wit en zwart kostte ongeveereen volle werkdag. De chatelaines vandeze horloges zijn eveneens ware pronk-stukken om te laten zien hoe rijk je was.Geen wonder dat de strenge ascetischeCalvijn toch niet zo ingenomen was metdit soort frivole industrie. Veel van dezezakhorloges werden gemaakt voor deChinese markt. Ze werden dan geleverdin paren: yin en yang moesten elkaar inevenwicht houden.

Kellenberger collectieDe zondag voerde naar Winterthur inhet kanton Zurich alwaar de collectievan Oskar Kellenberger te bewonderen

Afb. 8: Zakhorloge met email kast, en met uitvoerige pronk-chatelaine.


In de maand juni zullen er boeken verschijnen over de uurwerk makers

en klokkenschilders in Friesland. Deze uitgaven zijn tot stand gekomen

na 10 jaar archiefonderzoek door Siet en Lammert de Bruin, geschreven door

Lammert de Bruin, en bestaande uit twee delen: “Uurwerkmakers in Joure”

en “Uurwerkmakers in Friesland” die de geschiedenis, productie, techniek en alle

gegevens van de uurwerkmakers en klokschilders weergeven.

In het boek “Uurwerkmakers in Joure” wordt de geschiedenis en ontwikkelingvan de uurwerkmakerij beschreven in al z’n facetten: de eerste uurwerkmakers,productie, gegevens van zowel de uurwerkmakers als de klokkenschilders,techniek, werkplaatsen. Uit onderzoek is gebleken dat Joure en omgeving deomvangrijkste centra van deze produktie zijn geweest, in met name de 19eeeuw. Hierover een beschrijving en uiteenzetting van dit alles in voornoemdboek van 308 pagina’s. Met daarin foto’s, prenten, afbeeldingen van docu-menten.

In het boek “Uurwerkmakers in Friesland” zijn alle uurwerkmakers en klok-kenschilders in Friesland beschreven, die in de archieven zijn gevonden. Hetgeheel bestaat uit een lijst op naam met al hun gegevens daarbij. Hierinalleen tekst en 220 pagina’s.

Voor belangstellenden geven deze boeken veel informatie over de ontwik-keling van de uurwerkmakerij en over de makers en de schilders.

De prijs van het boek “Uurwerkmakers in Joure” is 24,95 euro incl. verzendkosten. De prijs van het boek “Uurwerkmakers in Friesland” is14,95 euro incl. verzendkosten. Te bestellen bij S. de Bruin-van den Bergper email [email protected]

SIGNALEMENT

Uurwerkmakers in Friesland:historie, productie en techniek

Als in 1974 een Haagse Klok gesigneerd Salomon Coster Haghe in de kunst-handel wordt aangeboden is er vrijwel direct twijfel aan de authenticiteit. Viahet Amerikaanse TIMEMUSEUM duikt deze Coster in 2004 op in een veilingbij SOTHEBY’s New York. De prijs die daar wordt betaald geeft aan dat deklok nog altijd omstreden is. Na enige omzwervingen in Nederland wordt deklok geschonken aan het MNU te Zaandam. De polemieken over dezeCOSTER klok duren voort tot op de dag van vandaag. Dit boekje geeft een verslag van de gebeurtenissen.

De prijs van het boek “Sollen met Salomon” is 15 euro incl. verzendkosten. Inhanden is de prijs 12,50 euro. Het is te bestellen bij de auteur Jaap Zeeman.Telefoon: 0318590000. Email: [email protected].

Sollen met Salomon


Erik Glasius is sinds 1989 actief als vrijwilli-ger in de klokkenwereld. Mede op zijn initi-atief werd in 1989 de Vereniging Klokken-vrienden Schoonhoven opgericht, waarbijhij vanaf het begin adviseur was. In 1990bedacht Glasius dat een zichzelf respecte-rende vereniging ook een eigen mediumbehoort te hebben. Dit resulteerde in deoprichting van TIJDschrift dat onder zijn lei-ding inmiddels is uitgegroeid tot een vol-wassen magazine dat zowel nationaal alsinternationaal als gezaghebbend wordtbeschouwd. In 1994 nam Erik het initiatiefom de Federatie Klokkenvrienden op terichten. In 1994 startte hij als bestuurslid, in1997 werd hij voorzitter.

KlokkenfetisjistBurgemeester van Zanen noemde Glasiuseen ‘echte klokkenfetisjist’. “Uw liefde voorklokken is onmeetbaar. Klokken en horlo-ges zijn uw lust en uw leven.” Van Zanenzei veel waardering te hebben voor de veleinspanningen die Erik Glasius als vrijwilli-

ger voor de klokkenwereld heeft verricht.“U heeft een grote bijdrage geleverd aanhet behoud van het culturele erfgoed opuurwerkgebied, zowel nationaal als inter-nationaal. Tegelijkertijd heeft u TIJDschriftlaten uitgroeien tot een toonaangevendmagazine.” Dat was volgens Van Zanenmede te danken aan zijn kwaliteit om als‘bruggenbouwer’ te fungeren. “Eigenlijk

zou u prima burgemeester kunnen wor-den.”

HumorErik glasius was, in afwachting van hetKVS/AHS middagprogramma, duidelijk ver-rast toen in Odijk burgemeester Van Zanen,gevolgd door zijn naaste familie, ten toneleverscheen. In zijn dankwoord zei hij zeervereerd te zijn met de onderscheiding. Ver-volgens refereerde Erik Glasius met zijnbekende gevoel voor humor aan een anek-dote van Karel van het Reve die ooit ookeen Koninklijke onderscheiding kreeg. Bijdie onderscheiding, zo liet Glasius weten,was ook een briefje bijgevoegd met demededeling dat deze eigendom blijft van deNederlandse staat en na overlijden weermoet worden teruggegeven. Iets dat Revevolgens Glasius verleidde tot de uitspraak:“als ik dat maar niet vergeet.”

Door Martin van Iersel

Excursie BoerhaaveDe tweede excursie naar het museum Boer-haave was, evenals de eerste, een succes.Er waren ruim twintig deelnemers. Zij heb-ben met hun vragen en opmerkingen zowelde lezingen als de rondleidingen tot eenboeiend geheel gemaakt. Uit het enthousiasme waarmee het depotwerd bezocht, kan het bestuur afleiden dathet organiseren van depotbezoeken zekerde moeite waard is. In het vorige TIJDschriftis al uitvoerig aandacht aan de Boerhaave-excursie besteed, zie aldaar.

Buitenland excursie ZwitserlandVan 11 tot 15 april heeft weer een excursieplaatsgevonden, die georganiseerd isonder de paraplu van de Federatie Klokken-vrienden. Achtenveertig deelnemers heb-ben zich tegoed gedaan aan een keur vanmusea, allen op klokkengebied.Zoals altijd heeft de KVS weer €300 perreisdag bijgedragen aan deze reis.

Jaarlijkse ledenvergadering.Op zaterdag 20 april heeft de jaarlijkseledenvergadering plaatsgevonden in Odijk.

KLOKKENVRIENDENSMAT (KVS)

Museum- en Verenigingsnieuws

Koninklijke onderscheidingvoor Erik GlasiusDoor Menno Timmer

Erik Glasius is op zaterdag 20 april, na afloop van de jaarvergadering van deVereniging van Vrienden van de Stichting Museum en Archief van Tijdmeet-kunde (Klokkenvrienden SMAT KVS), benoemd tot Lid in de Orde van OranjeNassau. Hij kreeg de versierselen die bij deze Koninklijke onderscheidingbehoren opgespeld door burgemeester Jan van Zanen van Amstelveen.

Erik Glasius krijgt door Jan van Zanen, burgemeester van Amstelveen, de Koninklijkeonderscheiding opgespeld.

Lovende woorden van burgemeester Van Zanen.


Eenentwintig trouwe leden bezochten de bijeenkomst. Dejaarcijfers en de begroting voor het komende jaar werdengoedgekeurd. Ook kon de vergadering instemmen met hetreserveren van een bedrag van maximaal €5.000 voor de ont-vlechtingskosten, die de SMAT heeft moeten maken om haarcollectie in depot te krijgen. Het betreft de inpak- en verhuis-kosten, de opslag in een tijdelijk depot en later dit jaar de ver-huizing naar het depot van het Rijksmuseum.In de veranderde situatie waarin de klokken voor het grootstedeel niet meer zichtbaar zijn voor de leden, zal de aandachtworden verplaatst naar ledenactiviteiten. Zowel lezingen alsexcursies zijn in voorbereiding. De eerste aankondiging vindtu hieronder.

De vriendenvereniging van het MNU heeft contact met de KVSgezocht, met het verzoek om te onderzoeken of het samen-gaan van de twee vriendenverenigingen zinvol en mogelijk is.Vele aanwezigen vonden dat een positieve ontwikkeling. De heren Loek Schueler en Harry van der Burgt zijn afgetre-den. Loek had vorig jaar beloofd nog één jaar in het bestuurte blijven voor de continuïteit. Het bestuur is hem daarvoorzeer erkentelijk. Harry heeft met verve het penningmeester-schap vervuld en geeft nu het stokje over. Omdat de opvol-ger nog niet is gevonden, blijft Harry voorlopig deze takennog uitvoeren. Wij zijn hem dankbaar voor het werk dat hijvoor de KVS heeft gedaan.Nieuw in het bestuur zijn de heren Gijs Veraart en HansHooijmaijers. Martin van Iersel heeft direct na de zomer van2012 de taak van secretaris vervuld. Hij werd ter vergaderingook in het bestuur gekozen. Vervolgens is hij voorgedragenen gekozen tot nieuwe voorzitter van de KVS. Voor de secre-taristaken wordt een oplossing gezocht.In de volgende nieuwsbrief zullen deze novicen zich aan uvoorstellen.

Middagprogramma AHS/KVS (20 april)Dit initiatief kwam voort uit de wens Erik Glasius zonder enigvermoeden vooraf naar Odijk te laten komen. Tussen de tweesprekers in, kwam de burgemeester binnen om Erik Lid vande Orde van Oranje Nassau te maken. Zijn gezin, met klein-kinderen was ook aanwezig. Twee leden van ons bestuurhebben het initiatief genomen om Erik voor te dragen. Zieelders in dit TIJDschrift voor meer informatie.

Bijeenkomst comtoiseklokken Op 9 maart jongstleden is in Odijk de bijeenkomst over com-toiseklokken uit de Franse revolutie en het keizerrijk vanNapoleon gehouden. Zo’n 35 deelnemers waren hier naartoe gekomen om de presentatie over comtoises uit die perio-de bij te wonen. Peter Both en Cees Gadella hadden ervoorgezorgd dat er tijdens de bijeenkomst bijzondere comtoisesuit die tijd te zien waren. Daarnaast hadden 8 deelnemersook comtoises meegenomen. Daardoor ontstond er eengeanimeerde bijeenkomst, waarin uitvoerig met elkaar overde klokken werd gediscussieerd. Een geslaagde bijeen-komst. In het najaar zal de volgende bijeenkomst van de com-toisegroep worden georganiseerd.

Vooraankondiging restaureren klokken.Zet het al vast in uw agenda. Zaterdag 2 november organi-seert de KVS een lezing met discussie over het restaureren


van wijzerplaten in het dorpshuis van Odijk.We hebben Renate Postma bereid gevon-den tekst en uitleg te geven over alle aspec-ten van deze tak van restaureren.

VOORAANKONDING SYMPOSIUMOp zaterdag 23 november 2013 organi-seert de STCN, in samenwerking met MNUen SMAT, een symposium over het onder-werp “restaureren en conserveren”, metboeiende en aansprekende inleiders uit dewetenschap, de handel, conservators enrestorators en musea/eigenaars. Aan dehand van een praktijkvoorbeeld zullen deverschillende visies ‘gematched’ worden.De spreektaal zal Nederlands zijn. Locatie: het Spoorwegmuseum te Utrecht.In het volgende nummer van Tijdschrift volgtmeer informatie over de inschrijvingsmoge-lijkheden.Wilt U nu al deze datum reserveren!

BestuurssamenstellingHet verheugt ons, dat wij de heer JochemHanse bereid hebben gevonden toe te tre-den tot ons bestuur. Jochem was tot eind2005 directeur van het Commissariaat voorBuitenlandse investeringen (NetherlandsForeign Investment Agency) van hetministerie van economische zaken. Bij tijden wijle doet men nog een beroep op hem:zo heeft hij op verzoek van het ministerie deverantwoordelijkheid gekregen gedurendeanderhalf jaar om de problematiek rondomde organisatie en bouw van het Nederland-se paviljoen in Sjanghai op te lossen. Naastdiverse andere functies is Jochem onderandere lid van de raad van advies vanmuseum Sieboldhuis in Leiden.

WebsiteIn december is een groot deel van de ver-nieuwde www.mnuurwerk.nl “live” gegaan.Als u dit leest zijn alle beoogde functiesbeschikbaar. De belangrijkste uitbreiding isde webwinkel, waar u gemakkelijk het boe-kenaanbod kunt bekijken en een bestellingkunt plaatsen.

MUSEUM VAN HET NEDERLANDSE

UURWERK (MNU)

STICHTING TIJDMEET -KUNDIGE COLLECTIENEDERLAND (STCN)

TentoonstellingenDe tentoonstelling “Trends van Oma’s tijd”is op 31 maart van start gegaan. Tot 1november kunt u zien hoe de vormgevingvan populaire klokken in het begin van de20ste eeuw wisselde van historiserend naarArt Nouveau en Art Deco.We proberen nog steeds de aangekondig-de horlogetentoonstelling met als thema deverbeelding van de tijd te realiseren. Ditheeft als gevolg van de ontvlechting van decollectie van de SMAT meer voeten in aardedan verwacht. Zodra de tentoonstellingwerkelijkheid wordt zal daarover via de digi-tale weg ruchtbaarheid gegeven worden.In oktober zal het MNU weer deelnemenaan de landelijke evenementen Maand vande Geschiedenis en Weekend van deWetenschap. Volg ook hiervoor ons digitalenieuws.

Dagje uit Hebt u wel eens gedacht aan een dagje uitin de Zaanstreek? Het MNU is een bezoekmeer dan waard. Het museum staat op deZaanse Schans en is goed te bereiken metde auto, trein en bus. Er wordt gewerkt aande tweede Coentunnel, die de bereikbaar-heid van het MNU nog zal vergroten.De locatie op de Zaanse Schans houdt indat u in de onmiddellijke nabijheid veel kuntontdekken over de historische Zaansewoon- en werkcultuur. Naast de ZaanseSchans kunt gemakkelijk het ZaansMuseum, het Molenmuseum en het HonigBreet Huis bezoeken. Het MNU is aangesloten bij de Hollandrou-te, die u langs het belangrijke industriële enlandschappelijke erfgoed van het Noord-zeekanaalgebied voert. De route bestaatnog niet lang en er is voor iedereen veelnieuws te ontdekken. Een aanrader!Bezoekers van het MNU kunnen gratis naarbinnen met de Holland Pass, de I-Amster-dam pas en de Zaanse Schans Plus Card.

Het museum toont een unieke collectie, dieeen goed overzicht geeft van de ontwikke-ling van vier eeuwen tijdmeting in Neder-land. Van torenuurwerken uit de 16e eeuw,via de vroegste Haagse klokken, de eersteNederlandse staande klokken, tafelklokkenen de rijke Amsterdamse staande horlogestot en met precisieklokken uit de 19de enelektrische klokken uit de 20ste eeuw. Verder komen klokken uit alle Nederlandseregio’s aan bod, van Groningen tot en metLimburg en zelfs Vlaanderen. De Zaanseklok komt natuurlijk ook ruim in beeld. Decollectie is alleen nog maar volledigergeworden door een aantal bruiklenen uit

Schoonhoven. In het museum kunt u bij-zonderheden zien als carillonklokken, plane-taria en planisphaeria, klokken met mecha-nieken en een door zijn eigen gewichtaangedreven klok. Ook gouden en zilverenNederlandse zakhorloges ontbreken niet inde collectie. En u kunt een modelwerk-plaats bekijken met veel originele gereed-schappen.

Wij ontvangen ook groepen buiten onzereguliere openingstijden. Wij bieden in onzesfeervolle ambiance verder gelegenheidaan ontvangsten van maximaal 40 perso-nen. Laat ons weten wat uw wensen zijn,we schrikken nergens voor terug. Koffie enconsumpties worden geheel is stijl geser-veerd met het klokkenservies.Op www.mnuurwerk.nl kunt u meer infor-matie zien en uw wensen kenbaar makenvia het contactformulier.

Na de ontzameling is de veiling op 3 maart2013 in het Zilvermuseum van de niet muse-ale objecten succesvol verlopen. Alle tekoop aangeboden objecten zijn verkocht.De opbrengst zal na verrekening van dekosten gelijkelijk verdeeld worden tussenhet Zilvermuseum en de SMAT.

De klokkencollectie is inmiddels verhuisdnaar het tussendepot en zal van daaruit inde loop van de tweede helft van dit jaar ver-huizen naar het definitieve depot. De horlo-geen boekencollectie zullen nog eentweetal jaren in bruikleen achterblijven inhet Zilvermuseum, zodat onder andere deheren van de horlogewerkgroep hunbelangrijke werk met betrekking tot de cata-logisering van de gehele horlogecollectiekunnen afronden.

De SMAT dankt alle klokkenliefhebbers, diemet hun biedingen bijgedragen hebben aanhet welslagen van de veiling.

STICHTING MUSEUM ENARCHIEF VAN TIJD-

MEETKUKUNDE (SMAT)

Aangeboden: Ambachtelijk hand -geknoopt knobbelkoord voor uwantieke klok. Vlaskoord of hennep -koord in de kleur naturel of groen.Diameters van 4 tot 9 millimeter.M. Penso, tel. 055 - 576 84 26, bij

Gezocht

Uw reactie kunt u sturen naar postbus 15676, 1001 ND Amsterdam

www.planetariumzuylenburgh.com

Zelfstandig uurwerkmaker/ antiquairvoor winkel in Oud-Zuilen naast hetplanetarium Zuylenburg

Tijdschrift - Federatie Klokkenvrienden · De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van...

Documents

Transcript of Tijdschrift - Federatie Klokkenvrienden · De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van...