Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen...

66
Thema: Biologie van de cellen - v456 VO-content Auteur 29 August 2016 Laatst gewijzigd CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Licentie http://maken.wikiwijs.nl/63279 Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

Transcript of Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen...

Page 1: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Thema Biologie van de cellen - v456VO-contentAuteur

29 August 2016Laatst gewijzigd

CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentieLicentie

httpmakenwikiwijsnl63279Webadres

Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein heacutet onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt vergelijkt maakt en deelt

Inhoudsopgave

Thema Biologie van de cellenIntroOphalen voorkennis

Microscopisch onderzoekIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8wwwlvoorlnl

Eukaryoot of prokaryootIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden

Hetzelfde en toch verschillendIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbank

Pagina 1 Thema Biologie van de cellen - v456 Pagina 1 Thema Biologie van de cellen - v456

WerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden

Transportfunctie vd celmembraanIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Antwoorden

AfsluitingStap1Stap2Stap3Stap4

Over dit lesmateriaal

Pagina 2 Thema Biologie van de cellen - v456

Thema Biologie van de cellen

Intro

We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven de twee cellen waaruit jij bent ontstaanEicel en zaadcel

Na de bevruchting gaat de bevruchte eicel zich delen De cellen zijn in aanleg allemaal hetzelfde al snel ontstaan verschillenDie ene bevruchte eicel groeit uit tot een mens met ruim 200 verschillende celtypen en een totaal van 1010 cellen

Als je de levensverschijnselen van organismen wilt begrijpen moet je in ieder geval ook de cel en de onderdelen daarvan bestuderenIn dit thema bestudeer je de bouw van planten dieren schimmels en bacterieumln en je leert waarom virussen geen cellen zijn

Bij celonderzoek is de microscoop onmisbaar In de eerste module werk je zelf met de microscoop

Ophalen voorkennis

Pagina 3 Thema Biologie van de cellen - v456

Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten

Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt

Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557

1Welke cel heeft geen celwand

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

2Welke cel heeft geen celkern

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

3

Maak de juiste combinatie

dierlijkecel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

4

Maak de juiste combinatie

plantencel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456

5

Maak de juiste combinatie

schimmelcel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

6

Maak de juiste combinatie

bacterie

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

7

Waar of niet waar

I Chromosomen regelen processen in de cel

II Bacterieumln hebben geen chromosomen

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

8Welke bewering is juist

a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen

b Een weefsel bestaat uit organismen

c Een weefsel bestaat uit organen

d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen

9

Waar of niet waar

I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden

II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456

10

Maak de juiste combinatie

ademhalingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

11

Maak de juiste combinatie

voorplanttingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

12

Maak de juiste combinatie

zenuwstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

13

Maak de juiste combinatie

zintuigstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456

Microscopisch onderzoek

IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest

Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets

In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden

Eindproduct-Beoordeling

In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit

BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt

Doelen-Concepten

Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456

LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je

werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt

DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl

Kennisbank

KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern

WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten

Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 2: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Inhoudsopgave

Thema Biologie van de cellenIntroOphalen voorkennis

Microscopisch onderzoekIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8wwwlvoorlnl

Eukaryoot of prokaryootIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden

Hetzelfde en toch verschillendIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbank

Pagina 1 Thema Biologie van de cellen - v456 Pagina 1 Thema Biologie van de cellen - v456

WerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden

Transportfunctie vd celmembraanIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Antwoorden

AfsluitingStap1Stap2Stap3Stap4

Over dit lesmateriaal

Pagina 2 Thema Biologie van de cellen - v456

Thema Biologie van de cellen

Intro

We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven de twee cellen waaruit jij bent ontstaanEicel en zaadcel

Na de bevruchting gaat de bevruchte eicel zich delen De cellen zijn in aanleg allemaal hetzelfde al snel ontstaan verschillenDie ene bevruchte eicel groeit uit tot een mens met ruim 200 verschillende celtypen en een totaal van 1010 cellen

Als je de levensverschijnselen van organismen wilt begrijpen moet je in ieder geval ook de cel en de onderdelen daarvan bestuderenIn dit thema bestudeer je de bouw van planten dieren schimmels en bacterieumln en je leert waarom virussen geen cellen zijn

Bij celonderzoek is de microscoop onmisbaar In de eerste module werk je zelf met de microscoop

Ophalen voorkennis

Pagina 3 Thema Biologie van de cellen - v456

Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten

Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt

Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557

1Welke cel heeft geen celwand

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

2Welke cel heeft geen celkern

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

3

Maak de juiste combinatie

dierlijkecel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

4

Maak de juiste combinatie

plantencel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456

5

Maak de juiste combinatie

schimmelcel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

6

Maak de juiste combinatie

bacterie

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

7

Waar of niet waar

I Chromosomen regelen processen in de cel

II Bacterieumln hebben geen chromosomen

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

8Welke bewering is juist

a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen

b Een weefsel bestaat uit organismen

c Een weefsel bestaat uit organen

d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen

9

Waar of niet waar

I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden

II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456

10

Maak de juiste combinatie

ademhalingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

11

Maak de juiste combinatie

voorplanttingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

12

Maak de juiste combinatie

zenuwstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

13

Maak de juiste combinatie

zintuigstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456

Microscopisch onderzoek

IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest

Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets

In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden

Eindproduct-Beoordeling

In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit

BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt

Doelen-Concepten

Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456

LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je

werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt

DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl

Kennisbank

KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern

WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten

Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 3: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

WerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Stap7Stap8Antwoorden

Transportfunctie vd celmembraanIntroEindproduct-BeoordelingDoelen-ConceptenKennisbankWerkwijzeStap1Stap2Stap3Stap4Stap5Stap6Antwoorden

AfsluitingStap1Stap2Stap3Stap4

Over dit lesmateriaal

Pagina 2 Thema Biologie van de cellen - v456

Thema Biologie van de cellen

Intro

We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven de twee cellen waaruit jij bent ontstaanEicel en zaadcel

Na de bevruchting gaat de bevruchte eicel zich delen De cellen zijn in aanleg allemaal hetzelfde al snel ontstaan verschillenDie ene bevruchte eicel groeit uit tot een mens met ruim 200 verschillende celtypen en een totaal van 1010 cellen

Als je de levensverschijnselen van organismen wilt begrijpen moet je in ieder geval ook de cel en de onderdelen daarvan bestuderenIn dit thema bestudeer je de bouw van planten dieren schimmels en bacterieumln en je leert waarom virussen geen cellen zijn

Bij celonderzoek is de microscoop onmisbaar In de eerste module werk je zelf met de microscoop

Ophalen voorkennis

Pagina 3 Thema Biologie van de cellen - v456

Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten

Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt

Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557

1Welke cel heeft geen celwand

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

2Welke cel heeft geen celkern

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

3

Maak de juiste combinatie

dierlijkecel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

4

Maak de juiste combinatie

plantencel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456

5

Maak de juiste combinatie

schimmelcel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

6

Maak de juiste combinatie

bacterie

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

7

Waar of niet waar

I Chromosomen regelen processen in de cel

II Bacterieumln hebben geen chromosomen

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

8Welke bewering is juist

a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen

b Een weefsel bestaat uit organismen

c Een weefsel bestaat uit organen

d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen

9

Waar of niet waar

I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden

II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456

10

Maak de juiste combinatie

ademhalingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

11

Maak de juiste combinatie

voorplanttingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

12

Maak de juiste combinatie

zenuwstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

13

Maak de juiste combinatie

zintuigstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456

Microscopisch onderzoek

IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest

Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets

In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden

Eindproduct-Beoordeling

In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit

BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt

Doelen-Concepten

Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456

LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je

werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt

DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl

Kennisbank

KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern

WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten

Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 4: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Thema Biologie van de cellen

Intro

We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven de twee cellen waaruit jij bent ontstaanEicel en zaadcel

Na de bevruchting gaat de bevruchte eicel zich delen De cellen zijn in aanleg allemaal hetzelfde al snel ontstaan verschillenDie ene bevruchte eicel groeit uit tot een mens met ruim 200 verschillende celtypen en een totaal van 1010 cellen

Als je de levensverschijnselen van organismen wilt begrijpen moet je in ieder geval ook de cel en de onderdelen daarvan bestuderenIn dit thema bestudeer je de bouw van planten dieren schimmels en bacterieumln en je leert waarom virussen geen cellen zijn

Bij celonderzoek is de microscoop onmisbaar In de eerste module werk je zelf met de microscoop

Ophalen voorkennis

Pagina 3 Thema Biologie van de cellen - v456

Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten

Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt

Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557

1Welke cel heeft geen celwand

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

2Welke cel heeft geen celkern

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

3

Maak de juiste combinatie

dierlijkecel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

4

Maak de juiste combinatie

plantencel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456

5

Maak de juiste combinatie

schimmelcel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

6

Maak de juiste combinatie

bacterie

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

7

Waar of niet waar

I Chromosomen regelen processen in de cel

II Bacterieumln hebben geen chromosomen

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

8Welke bewering is juist

a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen

b Een weefsel bestaat uit organismen

c Een weefsel bestaat uit organen

d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen

9

Waar of niet waar

I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden

II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456

10

Maak de juiste combinatie

ademhalingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

11

Maak de juiste combinatie

voorplanttingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

12

Maak de juiste combinatie

zenuwstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

13

Maak de juiste combinatie

zintuigstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456

Microscopisch onderzoek

IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest

Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets

In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden

Eindproduct-Beoordeling

In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit

BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt

Doelen-Concepten

Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456

LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je

werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt

DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl

Kennisbank

KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern

WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten

Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 5: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Wat weet je al over Biologie van de cellenMaak de volgende vragenKlik op de knop Test je kennis om de toets te starten

Voor ieder goed antwoord krijg je 2 puntenJe voorkennis is voldoende als je meer dan 21 punten haalt

Biologie van de cellenmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone1931557

1Welke cel heeft geen celwand

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

2Welke cel heeft geen celkern

a schimmelcel

b bacterie

c dierlijke cel

d plantencel

3

Maak de juiste combinatie

dierlijkecel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

4

Maak de juiste combinatie

plantencel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

Pagina 4 Thema Biologie van de cellen - v456

5

Maak de juiste combinatie

schimmelcel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

6

Maak de juiste combinatie

bacterie

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

7

Waar of niet waar

I Chromosomen regelen processen in de cel

II Bacterieumln hebben geen chromosomen

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

8Welke bewering is juist

a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen

b Een weefsel bestaat uit organismen

c Een weefsel bestaat uit organen

d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen

9

Waar of niet waar

I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden

II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456

10

Maak de juiste combinatie

ademhalingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

11

Maak de juiste combinatie

voorplanttingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

12

Maak de juiste combinatie

zenuwstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

13

Maak de juiste combinatie

zintuigstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456

Microscopisch onderzoek

IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest

Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets

In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden

Eindproduct-Beoordeling

In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit

BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt

Doelen-Concepten

Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456

LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je

werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt

DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl

Kennisbank

KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern

WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten

Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 6: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

5

Maak de juiste combinatie

schimmelcel

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

6

Maak de juiste combinatie

bacterie

a bladgroen

b geen kern

c celwand geen bladgroen

d geen celwand

7

Waar of niet waar

I Chromosomen regelen processen in de cel

II Bacterieumln hebben geen chromosomen

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

8Welke bewering is juist

a Een weefsel bestaat uit verschillende cellen

b Een weefsel bestaat uit organismen

c Een weefsel bestaat uit organen

d Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen

9

Waar of niet waar

I De stevigheid van dierlijk weefsel ontstaat door stevige celwanden

II Een groep cellen met een speciale functie heet een weefsel

a I en II zijn beide waar

b I is waar II is niet waar

c I is niet waar II is waar

d I en II zijn beide niet waar

Pagina 5 Thema Biologie van de cellen - v456

10

Maak de juiste combinatie

ademhalingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

11

Maak de juiste combinatie

voorplanttingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

12

Maak de juiste combinatie

zenuwstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

13

Maak de juiste combinatie

zintuigstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456

Microscopisch onderzoek

IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest

Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets

In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden

Eindproduct-Beoordeling

In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit

BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt

Doelen-Concepten

Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456

LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je

werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt

DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl

Kennisbank

KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern

WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten

Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 7: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

10

Maak de juiste combinatie

ademhalingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

11

Maak de juiste combinatie

voorplanttingsstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

12

Maak de juiste combinatie

zenuwstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

13

Maak de juiste combinatie

zintuigstelsel

a hersenen

b zaadballen

c ogen

d longen

Pagina 6 Thema Biologie van de cellen - v456

Microscopisch onderzoek

IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest

Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets

In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden

Eindproduct-Beoordeling

In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit

BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt

Doelen-Concepten

Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456

LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je

werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt

DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl

Kennisbank

KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern

WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten

Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 8: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Microscopisch onderzoek

IntroDat microscopen gebruikt worden om bloed en weefsel te onderzoeken wist je natuurlijk welMaar wist je dat medewerkers van Rijkswaterstaat de kwaliteit van beton ook onderzoeken met een microscoopEn het aantonen van asbest

Ook bij de controle op ongewenste bestanddelen in voedselKijk maar eensZit er gemalen botjes in Chicken McNuggets

In de onderbouw heb je waarschijnlijk geleerd te werken met een microscoopIn deze eerste module herhalen we die vaardigheidBovendien leer je zelfstandig een microscopisch onderzoek te doenAan het eind van de module krijg je een onderzoeksvraag die je met behulp van de microscoop gaat beantwoorden

Eindproduct-Beoordeling

In module 1 maak je een verslag van het voedingsmiddelenonderzoek en voer je een microscopie toets uit

BeoordelingHet resultaat van de stappen 3B 4 5 en 6 wordt afgetekend door docent of TOAOverleg met de docent op welke wijze hijzij stap 7 en 8 beoordeelt

Doelen-Concepten

Pagina 7 Thema Biologie van de cellen - v456

LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je

werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt

DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl

Kennisbank

KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern

WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten

Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 9: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

LeerdoelenAan het eind van deze moduleKun je

werken met de maten micrometer en nanometermicroscopische preparaten makende verschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemende opbouw van een plantaardige celwand beschrijvenzelfstandig een microscopische onderzoek uitvoerenuitleggen waarvoor je een loep of een microscoop gebruikt

DeelconceptenCelkern kernlichaampje kernporie chromosoom vacuole cytoplasma grondplasma cytoskelet centriolen mitochondrie (ruw) endoplasmatisch reticulum golgi-systeem ribosoom lysosoom chloroplast chlorofyl

Kennisbank

KB Algemene bouwKB Celorganellen en kern

WerkwijzeDe module Microscopisch onderzoek bestaat uit een groot aantal opdrachten

Pagina 8 Thema Biologie van de cellen - v456

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 10: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Microscopisch onderzoek

WerkvormJe werkt bij stap 1 in tweetallenOverleg met je docent of je met de microscoop alleen of in tweetallen werktDe laatste stap doe je alleen

Benodigdheden

Microscoop en bijbehorende materialenTekenmateriaalWerkblad MicroscoopWerkblad Onderzoek van PelargoniumWerkblad Een blaadje waterpestWerkblad Voedsel onder de microscoop

TijdVoor deze module heb je 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

AfmetingenMaak tweetallenBekijk het filmpje

Opdracht 1 Wie was de beste waarnemerBespreek de volgende opdrachten en vragen met elkaarKijk eventueel het filmpje nog een keer om de winnaar aan te wijzen

1 Maak een schatting van de grootte van de organismen die je zag(De punt doorsnede van de punt van de naald is ongeveer 1 micrometer)

2 Heb je plantaardige enof dierlijke organismen gezien Waaraan zag je dat3 Waaruit bestaat het voedsel van de watervlo

Klein kleiner kleinstBestudeer Kennisbank

KB Steeds kleiner

Pagina 9 Thema Biologie van de cellen - v456

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 11: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Maak de volgende oefening

Klein kleiner kleinstmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335486

1

Sleep de woorden op de juiste plaats in de tabel

Eenheid Afmeting Afkorting Voorbeeld Te zien met

Nanometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Micrometer _______ _______ _______ elektronenmicroscoop

Millimeter _______ _______ _______ microscoop

Centimeter _______ _______ _______ loep

Decimeter _______ _______ _______ blote oog

Meter _______ _______ _______ blote oog

Beschikbare keuzes

0000001 meter cm 01 meter 001 meter slang 1 meter bacterie 0001 meter dm

molecuul mm eicel nm m 0000000001 meter microm kikker antenne van een vlinder

Stap2

Pagina 10 Thema Biologie van de cellen - v456

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 12: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Van cel tot stelselBekijk de video

Video Van cel tot stelsel

a Neem als voorbeeld het ademhalingsstelselNoteer

een orgaan dat bij dat stelsel hoorteen weefseltype in dat orgaanhet celtype van dat weefsel

Bespreek je antwoord met een medeleerlingb Wat voor cellen zie je in afbeelding 1

I zaadcellenII eicellen

III epitheelcellenc Wat voor cellen zie je in afbeelding 2

I zenuwcellenII beencellen

III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit typen weefsele Een weefsel bestaat uit typen cellen

Controleer samen met een medeleerling jullie antwoorden met behulp van deze tekst Van cel tot stelsel

Pagina 11 Thema Biologie van de cellen - v456

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 13: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

f Welke organen van de plant zijn afgebeeldg Tot welk organisatieniveau hoort een wortelhaar

Van cel tot stelselmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335489

1Maak de goede combinaties

huid1

kiemlaag2

spiercel3

zenuwstelsel4

orgaana

celtypeb

weefseltypec

orgaanstelseld

Stap3

Pagina 12 Thema Biologie van de cellen - v456

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 14: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Werken met een microscoopOpdracht 1 Wat weet je al over de microscoopBeantwoord de onderstaande tien vragenVoor ieder goed antwoord krijg je twee puntenHeb je 16 punten of meerOverleg met je docent of je opdracht 2 mag overslaan

Opdracht 2 Leren werken met een microscoopIn een kort practicum herhaal je het werken met de microscoopJe gaat aan de slag met drie oefeningen

BeeldvormingGezichtsveldDiepte

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOAMeer oefeningen over de microscoop vind je hier Microscopie Quiz

Wat weet je al over de microscoopmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335492

1Door welke lens kijk je eerst als je door een microscoop kijkt

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

2Hoe heet het draaibare deel van de microscoop waar de objectieven aan zitten

a oculair

b objectief

c tubus

d revolver

3

Stel dat je met de microscoop de hoofdletter L zou bekijken

Hoe ziet het beeld er uit

Pagina 13 Thema Biologie van de cellen - v456

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 15: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

a A

b B

c C

d D

4Een preparaat moet dun zijn Waarom

a Het dekglaasje past anders niet

b Anders zie je teveel cellen tegelijk

c Het licht moet er doorheen kunnen vallen

d Anders kun je de lens er niet vlak boven draaien

5Waarom moet je het dekglas voorzichtig op het voorwerpglas aanbrengen

a Het dekglas gaat snel stuk

b Het voorwerpglas gaat snel stuk

c Alles moet voorzichtig bij microscopie

d Er ontstaan anders luchtbellen in het preparaat

6Hoe zet je de microscoop klaar voordat je het preparaat op de objecttafel legt

a Het oculair 2 cm boven de microscooptafel

b Het objectief 2 cm boven de microscooptafel

c Het oculair zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

d Het objectief zo dicht mogelijk boven de microscooptafel

7Wat kan er aan de hand zijn als beeld erg donker is

a Het lampje brandt niet

b Het oculair zit niet goed voor de tubus

c Het diafragma is te ver dichtgedraaid

d Zowel AB als C

8Waarom mag je met de grote schroef nooit de tubus omlaag draaien (of de preparaattafel

omhoog) als je in het oculair kijkt

a Vanwege kans op schade aan het objectief

b Vanwege kans op schade aan het preparaat

c Omdat je dan niet precies kunt scherp stellen

d Omdat je dan niet precies kunt zien wat je doet

9Je wilt een cel bekijken die rechtboven in je beeld ligt

Hoe moet je je preparaat verschuiven

Pagina 14 Thema Biologie van de cellen - v456

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 16: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

a Naar linksonder

b Naar rechtsboven

c Naar linksboven

d Naar rechtsonder

10Je hebt een preparaat met de kleinste vergroting bekeken

Wat moet je doen om verder te vergroten

a Eerst tubus omhoog draaien en dan de revolver draaien

b Alleen de revolver draaien

c De revolver draaien en daarna de grote instelschroef

d De revolver draaien en dan de fijn instelschroef

Stap4

Kleine en grote microscopenWil je weten hoe de allereerste microscoop werkteBekijk het filmpje

Het lensje van de microscoop van Van Leeuwenhoek zou je zelf kunnen makenMaar je kunt ook zelf met een elektronenmicroscoop werkenGa naar wwwvcbiosciencerunl en ga naar de FESEM simulatorBekijk het preparaat van een haar en nog een preparaat naar keuzeProbeer de verschillende knoppen uit

Maak schermafdrukken van de beelden die je hebt gemaaktLees ook de bijbehorende informatie en maak een klein verslag van de opdracht waarin je beschrijft wat je moet instellen om een goed beeld te krijgen

Laat je verslag aftekenen door de docent of TOA

Stap5

Pagina 15 Thema Biologie van de cellen - v456

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 17: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Practicum Onderzoek van Pelargonium (geranium)Benodigdheden

Werkblad Onderzoek van Pelargoniummicroscoopprepareermateriaaltekenmateriaalgeraniumplant

Werkwijze Maak een preparaat van

de opperhuid van een blad van een geraniumeen bloemblaadje van de geranium

Vergelijk de verschillende cellenLeg uit

waardoor de typische geur van de geranium ontstaatwaardoor de kleur van de bloemen ontstaat

Laat het werkblad aftekenen door de docent of TOABewaar het werkblad in je portfolio

Stap6

Pagina 16 Thema Biologie van de cellen - v456

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 18: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Onderzoek aan waterpest

KB Celorganellen en kern

Onderzoeksvragen

1 Welke organellen veroorzaken de groene kleur van een blaadje waterpest2 Hebben celorganellen een vaste plaats in de cel3 Uit hoeveel cellagen bestaat een blaadje waterpest

Benodigdheden

Werkblad Een blaadje waterpestModel van een plantencel (indien aanwezig op school)MicroscoopPrepareermateriaalTekenmateriaalWaterpest

WerkwijzeMaak eacuteeacuten of meerdere preparaten van waterpest en bekijk de cellen met de microscoopMaak aantekeningen en biologische tekeningen tijden het practicumLaat het werkblad aftekenen door de docent of TOA

Stap7

Pagina 17 Thema Biologie van de cellen - v456

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 19: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Voedsel onder de microscoopIn de vorige stappen heb je de basisvaardigheden microscopie geleerd of herhaaldNu ga je een eenvoudig onderzoek doen aan een voedingsmiddelDownload hier het werkblad Voedsel onder de microscoop

Probeer de onderzoeksvraag te beantwoorden door gebruik te maken van je microscoopMaak een keuze uit de opdrachtenMaak een verslag van je onderzoekje en lever dat in

Stap8

Toets microscopieJe krijgt de Toets microscopie van je docent of TOALever na afloop de resultaten in Het eindresultaat en de manier van werken met de microscoop worden beoordeeld

Materiaal

TekenmateriaalMicroscoopPrepareerbenodigdheden

wwwlvoorlnl

Pagina 18 Thema Biologie van de cellen - v456

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 20: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Op de website wwwlvoorlnl vind je verschillende videos die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt

Hieronder twee videos die goed passen bij deze opdrachtBekijk de videos

Video Hoe werk je met een microscoop - 1Video Hoe werk je met een microscoop - 2Video Hoe maak je een preperaat

Stap 2Van cel tot stelsel

b I zaadcellenc III epitheelcellend Een orgaan bestaat uit verschillende typen weefsele Een weefsel bestaat uit dezelfde typen cellenf Stengel wortel bloem en bladg cel

Pagina 19 Thema Biologie van de cellen - v456

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 21: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Eukaryoot of prokaryoot

Intro

In je leven krijg je met heel wat ziekteverwekkers te makenGelukkig is je lichaam meestal goed in staat deze aanvallen af te werenMaar zo nu en dan moet de medische wetenschap hulp bieden

Bekijk het filmpje

Video Q-koorts

Dankzij de medische microbiologie is de bron van veel infectieziekten bekendDoor gebruik te maken van microscopen en vooral ook elektronenmicroscopen kan men nauwkeurig vaststellen welk micro-organisme de oorzaak is van een bepaalde ziekteOm de ziekteverwekker te bestrijden is het belangrijk zijn bouw en stofwisseling goed te kennenDaarna kan gezocht worden naar een medicijn dat wel de cellen van de ziekteverwekker aantast en niet jouw eigen cellen

In deze module kijk je naar de algemene bouw van cellen en naar de verschillen ertussen

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 20 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 22: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

EindproductIn stap 7 maak je een ppt-presentatie over zooumlnose die je presenteert aan je klasgenotenIn stap 8 doe je als microbioloog onderzoek en maakt een verslagDe kennis uit de voorafgaande stappen heb je hiervoor nodig

BeoordelingHet verslag van stap 8 wordt beoordeeld door de docentVraag de docent naar de beoordelingscriteriaHet resultaat van stap 1 en 2 wordt afgetekend

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

verschillen noemen tussen prokaryoten en eukaryotenverschillen tussen plantaardige cellen en dierlijke cellen noemencellen en delen van cellen herkennen in licht- en elektronenmicroscopische fotorsquosde bouw en functie beschrijven van celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles en plastiden cilieumln flagellen

DeelconceptenProkaryoot eukaryoot virus bacterie celmembraan celkern mitochondrieumln er Golgi-systeem lysosomen ribosomen cytoskelet celwand vacuoles plastiden cilieumln flagellen

Kennisbank

Pagina 21 Thema Biologie van de cellen - v456

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 23: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

KB Celorganellen en kernKB Cellen van drie domeinenKB BacterieumlnKB VirussenKB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

WerkwijzeDe module Eukaryoot of prokaryoot bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Eukaryoot of prokaryoot

WerkvormStap 1 tm 6 kun je individueel doen Stap 7 en 8 doe je in tweetallen

Benodigdheden

Werkblad Organellen

TijdVoor deze module heb je ongeveer 10 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 22 Thema Biologie van de cellen - v456

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 24: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

De elektronenmiscorcoopMet het blote oog kun je twee punten die 02 mm van elkaar liggen nog net gescheiden waarnemenStel je voor dat in een preparaat twee punten 200 nm van elkaar liggen Je ziet dan eacuteeacuten puntAls je 1000x vergroot wordt de afstand 02 mm en dan zie je wel twee puntenDe golflengte van het gebruikte licht bepaalt het scheidend vermogen van een microscoopRaadpleeg evt de natuurkunde docent voor verdere uitleg

Tot ca 1965 waren enkele celonderdelen beschreven maar de mogelijkheden reikten niet verderDe opkomst van de elektronenmicroscoop veranderde veelZorsquon microscoop werkt met sterk versnelde elektronenDaarmee wordt het oplossend vermogen 02 nm dus 1000 maal zo groot

Er zijn twee soorten elektronenmicroscopen

De transmissie-elektronenmicroscoop (TEM) maakt beelden van heel dunne coupes van cellenZo kun je alle celonderdelen in doorsnede zienDe rasterelektronenmicroscoop (ook wel scanningelektronenmicroscoop genoemd SEM) laat het oppervlak van structuren zien Om cellen aan de binnenkant te bekijken moet je ze openbreken

Bekijk

Pagina 23 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 25: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Opdracht 1 Soorten microscopenIn tweetallenZoek fotorsquos van cellen en celonderdelen gemaakt met verschillende soorten microscopen (licht TEM en SEM)Waaraan kun je zien welke microscoop gebruikt is

Stap2

Pagina 24 Thema Biologie van de cellen - v456

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 26: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

De organellen en hun functieOpdracht 1 Organellen

KB Celorganellen en kern

Noteer de namen en de functies van de organellen op je werkblad

Opdracht 2 CellenControleer of je alle organellen nu kent met behulp van dit filmpje

Opdracht 3 Functie cellen

Als organellen hun functie niet goed uitvoeren en de betreffende cellen niet gerepareerd of vervangen kunnen worden kun je ziek worden

Bekijk steeds de afbeeldingen met beschrijvingWelk celonderdeel is aangetast

a Sikkelcelziekte de vorm van de rode bloedcellen is afwijkend

Pagina 25 Thema Biologie van de cellen - v456

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 27: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Bij iemand met sikkelcelziekte leven de rode bloedcellen minder lang en zijn ze minder goed in staat om zuurstof te vervoeren

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

b Cystic Fibrose ook wel cystic fibrosis of taaislijmziekte genoemd is een erfelijke ziekte waarbij het geproduceerde slijm in allerlei organen taai isDit komt doordat het transport van stoffen de cel in en uit niet goed verlooptHet taaie slijm zorgt voor verstoppingen in de luchtwegen en in de darmen en lever

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

c Ziekte van Leigh een stofwisselingsziekte waarbij er hersencellen beschadigen doordat ze te weinig energie hebben

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

d

Stapelingsziekte aandoening als gevolg van een

gebrek aan een bepaald enzym waardoor stoffen niet worden afgebroken maar worden opgeslagen (gestapeld) wat leidt tot stoornissen in de functie van de desbetreffende organen

I celmembraanII cytoskelet

III lysosoomIV mitochondrium

Stap3

Pagina 26 Thema Biologie van de cellen - v456

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 28: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Het kan nog kleinerDe cellen die we tot nu toe hebben besproken heten eukaryotenBij deze cellen zijn de celtaken over verschillende organellen verdeeld Alle meercelligen zijn eukaryotenEr zijn ook eencellige eukaryoten zoals pantoffeldiertjes amoeben en veel soorten algen

Met de komst van de elektronenmicroscoop werd duidelijk dat er ook een groep eencelligen is zonder celorganellen Het DNA is in deze cellen ook niet opgesloten binnen een kernmembraan maar ligt los in het cytoplasma

Omdat deze eencelligen een kern missen werden ze prokaryoten genoemd (karyon betekent kern)De bacterieumln en de oerbacterieumln (archaea) zijn prokaryoten

Opdracht 1 KennisbankBestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln

Stap4

Voortplanting van bacterieumln

Pagina 27 Thema Biologie van de cellen - v456

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 29: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Bestudeer de kennisbank

KB Bacterieumln voortplanting en verspreiding

Vorm tweetallen

Bestudeer de vermenigvuldiging van bacterieumlnStel een hypothese op over de mate waarin de voortplantingssnelheid van bacterieumln afhankelijk is van de temperatuurToets deze hypothese door middel van de animatieMaak een tabel van je resultatenVergelijk je gegevens met waarde uit de literatuur (internet)Maak een verslag van je activiteit en vergelijk dit verslag met een ander tweetalVerbeter zo nodig je werk en doe het verslag in je map

Stap5

Opdracht 1 VirussenBestudeer alle schermen van de kennisbank

KB Virussen

Neem de tabel over en zet een kruisje in de juiste kolom

bacterie virus

Kan zich zelfstandig vermenigvuldigen

Heeft nucleiumlnezuren

Heeft een kern

Heeft eiwitmantel

Heeft celmembraan

Heeft organellen

Heeft een celwand

Heeft cytoplasma

Vat de overeenkomsten en verschillen tussen bacterieumln en virussen samen in een Venn diagram vergelijk het met een medeleerling en doe het diagram in je portfolio

Pagina 28 Thema Biologie van de cellen - v456

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 30: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Bekijk de volgende video en beschrijf het proces in eigen woordenVergelijk je beschrijving met een klasgenoot en vul eventueel ontrekende gegevens aanZet er een titel boven maak er een illustratie bij en stop de beschrijving in je map

Stap6

Op zoek naar geneesmiddelenMet welke medicijnen zou je iemand met griep blaasontsteking of een schimmelinfectie kunnen genezen

Als je een geneesmiddel zoekt is het van belang een stof te vinden of te ontwikkelen die alleen werkt tegen de cellen die je wilt bestrijden en niet tegen de cellen van de patieumlnt

Tussen prokaryote en eukaryote cellen zijn verschillen de aanwezigheid afwezigheid van een celwand de bouw van de ribosomen en details in de stofwisseling

Maar wat te doen als de ziekteverwekker een eukaryoot is schimmels een eencellig diertje of een wormZij lijken door hun eukaryote cel zo veel op de cellen van de te behandelen gastheer dat er veel minder aangrijpingspunten voor remmende of dodende stoffen zijn Er zijn dan ook minder van dergelijke geneesmiddelen

Voor virussen is het nog moeilijker een selectief remmende stof te vinden omdat deze organismen in de gastheer gebruik maken van de stofwisseling en de organellen van de gastheerRem je het virus dan rem je ook de stofwisseling van de gastheer

Pagina 29 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 31: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Opdracht 1 Geneesmiddel

a Voor welk van de drie ziekten is het meest eenvoudig een geneesmiddel te vinden I bacterieII schimmel

III virusb Gebruik je antwoord van de vraag hiervoor

Waarop zou het medicijn zich vooral moeten richten om wel de ziekte te bestrijden en niet de gastheer

I celmembraanII celwand

III kernc Leg uit waardoor het bestrijden van gisten en schimmels lastig isd Leg uit waardoor het bestrijden van virussen lastig is

Lees wwwdekennisvannunl en maak een korte samenvatting van wat je in stap 6 geleerd hebt over het maken van medicijnen tegen ziekteverwekkende micro-organismen

Stap7

Ziek door een dierOpdracht 1 ZooumlnoseIn tweetallenAls je in aanraking komt met dieren loop je altijd de kans dat je in aanraking komt met ziekteverwekkende micro-organismen die op of in het dier levenEen klein deel van deze ziekteverwekkers is besmettelijk voor een mensZiekten die zich op deze manier verspreiden naar de mens heten zooumlnosenZoek op wwwrivmnl eacuteeacuten voorbeeld van een zooumlnose

Zoek van de gekozen zooumlnose in ieder geval informatie over

de eigenschappen en levenscyclus van de ziekteverwekkerde manier waarop deze zich verspreidtde rol die een mogelijke tussengastheer speeltde gevolgen van een infectie voor de mensde mogelijkheden die de mens heeft zich te beschermeneen advies om de door jou gekozen ziekte te voorkomen

Zet de gevonden gegevens op maximaal zes ppt-sheetsElke sheet moet zo gemaakt zijn dat deze in 10 seconden door het publiek kan worden gelezen en begrepenLever je ppt digitaal in bij je docent

Pagina 30 Thema Biologie van de cellen - v456

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 32: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

De ppt worden op een afgesproken tijdstip gepresenteerdElk tweetal krijgt dus 1 minuut

Stap8

Onderzoek naar micro-organismenIn tweetallenJe weet nu veel over micro-organismen In de volgende stap ga je zelf als microbioloog aan de slagVoer in overleg met de docent eacuteeacuten van de volgende onderzoeken uitMaak een verslag van het onderzoek en lever dit in bij de docentBewaar het verslag in je portfolio

a Waar loop je de meeste kans op bacterieumlle besmettingenVolg de instructies in het practicum om daar achter te komenBacterie kweken - wwwfontysnl

b Is melk van een week over datum nog geschikt voor consumptieDat kun je te weten door het bepalen van het kiemgetalKiemgetal - wwwfontysnl

c Kan een rotte appel op de fruitschaal een sinaasappel besmettenOf heeft elke fruitsoort zijn eigen rottingsbacterieumln en -schimmelsHier vind je suggesties om daar achter te komenRotting - wwwfontysnl

AntwoordenStap 2Opdracht 3 Functie cellen

a II cytoskeletb I celmembraanc IV mitochondriumd III lysosoom

Stap 6Opdracht 1 Geneesmiddel

a I bacterieb II celwandc Het zijn net als de mens eukaryotend Ze zitten in de cellen

Pagina 31 Thema Biologie van de cellen - v456

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 33: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Hetzelfde en toch verschillend

Intro

Zaadcel en eicelJe begon dit thema met een filmpje over de eerste fase van je levende ontwikkeling van eicel tot embryo

Bekijk het filmpje

Na de bevruchting bevat een jong embryo cellen die nog geen celspecifieke eigenschappen hebben zoals een spiercel of een zenuwcel dat wel hebbenEen achtcellig embryo bestaat uit acht zogenaamde totipotente cellenZij kunnen zich ontwikkelen tot alle celtypen in een menselijk lichaam

Bij IVF (ook wel reageerbuisbevruchting genoemd) ontstaan embryorsquos buiten het lichaam van de moederVoor prenatale diagnostiek verwijdert de arts uit zorsquon embryo zelfs een celDe overige zeven cellen ontwikkelen zich daarna samen verder tot een volledig embryoNa het plaatsen van het embryo in de baarmoeder groeit het uit tot een baby

Paren die niet op een natuurlijke manier zwanger worden zijn soms geholpen door IVFZorsquon techniek biedt veel oplossingen maar roept ook weer vragen opWat doe je bijvoorbeeld met de embryorsquos die niet worden ingeplant

In deze module leer je waardoor allerlei verschillende celtypen ontstaan in het lichaam terwijl ze in het begin allemaal hetzelfde zijnEn mogen restembryorsquos worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek

Eindproduct-Beoordeling

Pagina 32 Thema Biologie van de cellen - v456

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 34: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

EindproductDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

BeoordelingDe docent let bij het beoordelen van de column op het volgende maximaal 400 woordenIn de column wordt duidelijk

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Doelen-Concepten

Je kunt uitleggen

Pagina 33 Thema Biologie van de cellen - v456

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 35: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

wat er gebeurt in de fasen van de celcycluswaardoor elk DNA-molecuul uniek iswaarom het belangrijk is dat deze verdubbeling zonder fouten gebeurtop welke manier de celcyclus geregeld kan wordenwat het belang is van de mitose voor een organisme

Je kunt

de bouw en functie van nucleiumlnezuren beschrijventekenen hoe een DNA-molecuul wordt verdubbeldaangeven op welke momenten in de celdeling verdubbeling en verdeling van het erfelijk materiaal (DNA) plaatsvindenaangeven wanneer de plasmagroei plaatsvindtaangeven wat de gevolgen kunnen zijn wanneer de groei niet goed wordt geregeldenkele factoren uit je omgeving noemen die de kans op ontregelde celgroei vergroten

DeelconceptenNucleotiden dubbelstrengs chromatiden celcycluspolymerase leading strand lagging strand primer Okazaki fragmenten herstelmechanismen telomeren celspecialisatie stamcel ontregelde groei

Kennisbank

KB Vorm en functie van cellenKB Bouw en functieKB De bouw van nucleiumlnezurenKB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotidenKB CelcyclusKB Replicatie van DNAKB CelspecialisatieKB Ongewenst kinderloos

WerkwijzeDe module Hetzelfde en toch verschillend bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Hetzelfde en toch verschillend

WerkvormDe stappen 1 tm 7 kun je zelfstandig verwerken J

Pagina 34 Thema Biologie van de cellen - v456

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 36: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Je rondt de module af met het schrijven van een column waarin je uitlegt welke dilemmarsquos er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekDe informatie uit de stappen 1 tm 7 heb je daarvoor nodigMaak dus aantekeningen bij elke stap

TijdVoor de ze module heb je ongeveer 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

IVF

KB Ongewenst kinderloos

Wat zijn de meest voorkomende (lichamelijke) oorzaken voor onvruchtbaarheid bij de man en bij de vrouw Noteer je antwoorden in een overzichtelijk schema

Bij welke oorzaken kan IVF uitkomst biedenOmcirkel de desbetreffende oorzaken in het schema

In welk stadium is het embryo als het in de moeder wordt teruggeplaatstWaar wordt het geplaatst

Stap2

Pagina 35 Thema Biologie van de cellen - v456

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 37: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Groei en celdifferentiatieElke cel ontstaat door celdeling van een voorlopercelLees in de kennisbank

KB Replicatie en celcyclus

Opdracht 1 CelcyclusVergelijk de figuur van de celcyclus met de figuur in BinasBiodataNoteer de verschillen

Opdracht 2 CelgroeiZet in de juiste volgorde vanaf celgroei

1 a celgroei2 b DNA replicatie3 c celdeling4 d synthese van organellen

1 = a 2 = 3 = en 4 =

Opdracht 3 Verschillende functiesCellen met verschillende functies gaan van elkaar verschillen differentiatieZe specialiseren zich in een bepaalde functie en gaan in uiterlijk van elkaar verschillen

Bekijk De geschiedenis van een darmepitheelcel

Zet de verschillende fasen uit het leven van de darmepitheelcel

Pagina 36 Thema Biologie van de cellen - v456

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 38: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

in de juiste volgorde

1 a verdubbeling van DNA2 b differentiatie van de cel3 c functioneren van de cel4 d migratie van de cel5 e de cel ondergaat apoptose6 f celdeling

1 = a 2 = 3 = 4 = 5 = en 6 =

Opdracht 4 Specialisatie

KB Celcyclus

Maak een tabel waarin je de gebeurtenissen in elke fase samenvatWaar in de figuur vind je specialisatie

Opdracht 5 ControleHeb jij al de volledige controle over de celcycluswwwnobelprizeorg en klik op enter

Stap3

DNAEen belangrijk onderdeel in de celcyclus is de verdubbeling van DNAHoe is DNA opgebouwd

Video DNA - Het zit in al je cellen

De A van DNA staat voor Acid wat zuur betekent In het Latijn heet de kern nucleusDe N staat dan ook voor Nucleiumlne (= tot de kern behorend)De D verwijst naar een belangrijke bouwsteen van het DNA namelijk Desoxyribose een suikermolecuul

Bestudeer de kennisbank

KB Algemene bouw van nucleotidenKB Nucleiumlnezuren polymeren en nucleotiden

Maak de oefening DNA onderaan deze pagina

Pagina 37 Thema Biologie van de cellen - v456

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 39: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Oefen hier met het maken van DNA learngeneticsutahedu

Beantwoord de onderstaande vragen

a Een RNA molecuul is I enkelstrengsII dubbelstrengs

b Een RNA molecuul bevat als een van de stikstofbasen I thymineII uracil

c Een RNA molecuul bevat I riboseII desoxyribose

d Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in I de volgorde van nucleotidenII de aanwezigheid van stikstofbasen

DNAmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335558

1

Nucleotiden - Guanine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Guanine met cytosine

1 _______

2 _______

3 _______

Pagina 38 Thema Biologie van de cellen - v456

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 40: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Beschikbare keuzes

stikstofbase fosfaat desoxyribose

2

Nucleotiden - Thymine

Bekijk de afbeelding en sleep de woorden naar de juiste nummers

Thymine met adenine

1 _______

2 _______

3 _______

Beschikbare keuzes

fosfaat desoxyribose stikstofbase

3

Ga naar wwwhhmiorg en bekijk de video

Sleep de letters naar de juiste plaats

Pagina 39 Thema Biologie van de cellen - v456

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 41: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

1 _______

2 _______

3 _______

4 _______

Beschikbare keuzes

A C T G

Stap4

DNA replicatieDNA is het belangrijkste bestanddeel van chromosomen Het is onderverdeeld in kleinere eenheden de genen

Opdracht 1 DNA molecuulAls je op de link hier klikt krijg je eerst informatie over DNA Daarna kun je zelf een DNA molecuul makenAan de hand van wat gegevens over het aantal genen en het aantal chromosomen kun je er ook

Pagina 40 Thema Biologie van de cellen - v456

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 42: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

achter komen van welk organismen je het DNA molecuul gemaakt hebt

Opdracht 2 DNAJe hebt het DNA in de opdracht waarschijnlijk niet helemaal correct gemaakt er was een aantal mutaties ontstaanZoek met behulp van de kennisbank uit wat een mutatie precies is en welke typen mutaties er zijnBespreek je antwoorden in de klas

Opdracht 3 Replicatie van DNA

KB Replicatie van DNA

a Zoek deze informatie ook in Binas en vergelijk de gegevens met elkaarb Zoek uit waar 5rsquo en 3rsquo voor staanc Er zijn meerdere enzymen nodig voor de synthese van een nieuw DNA molecuul

Enzymen herken je aan hun naam Deze eindigt namelijk op ndashaseNoteer de enzymen met van elk de functie Wat valt je op aan de richting waarin de replicatie plaats vindt

Stap5

Bouw en functieDe cellen in een lichaam zijn onderdeel van het geheelSamen maken ze groei en ontwikkeling mogelijkEn zorgen ervoor dat het individu leeft

Maar elke cel zorgt ook ervoor dat hij zeacutelf overleeftDaarvoor moet de cel

voedsel opnemen en verterenafvalstoffen verwijderenstoffen en organellen maken voor vervanging en groeireageren op de omgevingenergie vrijmaken voor al deze processen

Bestudeer de theorie

KB Vorm en functie van cellen

Afhankelijk van zijn functie zijn bepaalde organellen ontwikkeld

Pagina 41 Thema Biologie van de cellen - v456

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 43: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

a Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Hormoonvormende cel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

b Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Spermacel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

c Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Eicel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

d Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Zenuwcel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

e Het organel wat extra ontwikkeld is bij de volgende celtype Opperhuidcellen van een wortel I cytoskeletII golgi complex

III cytoplasmaIV mitochondrionV celmembraan

Stap6

Hoe ontstaat specialisatieBekijk een groeiende larve van een fruitvlieg

Je ziet dat op een bepaald moment langs de lichaamsas verschillen tussen de cellen gaan ontstaanEr ontstaan oa segmenten

Pagina 42 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 44: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Opdracht 1 CelspecialisatieHoe ontstaan deze verschillen Raadpleeg eventueel de kennisbank

KB Celspecialisatie

Opdracht 2 Hox-genenLees het artikel Vissengen laat poten groeien Bron wwwdekennisvannunlWelke conclusie kun je uit het artikel trekken over hox-genen bij verschillende diersoorten

Opdracht 3 8-cellig stadiumGa even terug naar het 8-cellig stadium in de intro van deze moduleNa de volgende celdeling zijn de cellen niet meer totipotentVertel nu in eigen woorden hoe dat komt

Stap7

Fouten bij de celdelingIn stap 4 heb je gezien dat bij het verdubbelen van het DNA regelmatig fouten ontstaanZorsquon fout heet een mutatieOf zorsquon mutatie gevolgen heeft hangt af van een aantal factoren

de cel heeft een reparatiemechanisme waardoor een deel van de fouten kan worden hersteldeen deel van het DNA heeft geen duidelijke functieMutaties in dit DNA hebben meestal weinig gevolgenmutaties in delen van het DNA dat codeert voor eiwitten kunnen grotere gevolgen hebbenHoe groot dat leer je in thema Enzymen en Eiwitsynthese

Bij elke celdeling raakt een stukje DNA kwijtLees het volgende artikel Maakt telomerase onsterfelijk

Bekijk een fragment uit

Beantwoord de volgende vragen

a Wat is de functie van een telomeer

Pagina 43 Thema Biologie van de cellen - v456

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 45: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

I Ze bevatten genen die beschadiging tegengaanII Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen

gevolgen heeftIII Ze zorgen ervoor dat het chromosoom bij iedere celdeling korter wordtIV Ze zorgen ervoor dat een cel zich maar een beperkt aantal keren kan delen

b Wat gebeurt er als de telomeer is afgebroken I Dan sterft het organismeII Dan raken de chromosomen gemakkelijk in de war

III Dan wordt er meer telomerase gevormdIV De cel kan niet meer delen en sterft af

c Wat maakt stamcellen in dit opzicht anders I Stamcellen hebben meer telomerenII Stamcellen hebben langere telomeren

III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtIV Zij verliezen geen stukjes aan het eind van de DNA streng

d Welke gevolgen heeft dat voor een stamcel I Een stamcel kan langer levenII Een stamcel kan zich blijven delen

III Een stamcel specialiseert zich nietIV Een stamcel vertoont geen mutaties

Ontregelde groeiOpdracht 1 tm 3 in tweetallen

Opdracht 1 Kanker celLees blz 3 tm 5 van Kanker Een kwestie van tijd

1 Laat door middel van een schema ziet hoe een kanker cel kan ontstaan2 Noteer de beschermingsmechanismen die het lichaam heeft3 Leg uit waardoor het risico op kanker toeneemt als mensen ouder worden4 Noem enkele factoren die de kans op vreemde eigenschappen van cellen (en dus op het

ontstaan van kanker) vergroten

Opdracht 2 Stamcel

Stamcelonderzoek kan ook belangrijk zijn voor mensen met kankerLees allebei eacuteeacuten van de onderstaande bronnen en bespreek samen waardoor ook onderzoekers naar kanker geiumlnteresseerd zijn in stamcellen

Bron 1 Kanker Een kwestie van tijdBron 2 De kankercel die alles kan

Opdracht 3 IVFOuderparen die een IVF behandeling ondergaan wordt gevraagd om overtallige embryorsquos voor wetenschappelijk onderzoek af te staan Waarom is juist deze bron van stamcellen zo aantrekkelijk vergeleken met de andere bronnen van stamcellen

Pagina 44 Thema Biologie van de cellen - v456

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 46: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Beantwoord deze vraag met behulp van onderstaande bronBron wwwerfelijkheidnl

Stap8

De column voor het tijdschriftJe hebt nu alle informatie die je nodig hebt om de module af te rondenSchrijf een column van maximaal 400 woorden waarin je uitlegt

wat het verschil is tussen embryocellen en andere cellenwaarom wetenschappers van alle stamcellen juist graag embryonale stamcellen willen onderzoekenwat dit onderzoek zou kunnen opleverenwaardoor dit onderzoek ook kan bijdragen aan het onderzoek naar kankerwelke ethische bezwaren er zijn rond embryodonatie voor wetenschappelijk onderzoekwelke zeggenschap de ouders volgens jou in deze beslissing moeten hebben

Gebruik in ieder geval de volgende woordencelcyclus DNA specialisatie mutatie stamcel kanker

Gebruik evt de volgende bronnen

Afstand doen van embryorsquos - wwwuzleuvenbeEmbryonale stamcellen prestere - wwwkennislinknlToepassing van stamcellen - wwwvibbe

Lever de column ter beoordeling in bij je docent

AntwoordenStap 3

a I Een RNA molecuul is enkelstrengsb II Een RNA molecuul bevat uracil als een van de stikstofbasenc I Een RNA molecuul bevat ribosed I Twee RNA moleculen verschillen van elkaar in de volgorde van nucleotiden

Stap 5

a II golgi complexb IV mitochondrionc III cytoplasma

Pagina 45 Thema Biologie van de cellen - v456

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 47: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

d I cytoskelete V celmembraan

Stap 6Opdracht 1 CelspecialisatieDeze ontwikkeling wordt aangestuurd door bepaalde genen de Hox-genen Op verschillende plekken langs de lichaamsas worden verschillende combinaties van Hox-genen aangezet Daardoor start de ontwikkeling van die plek tot een bepaald lichaamsdeel - bijvoorbeeld een kop een achterlijf een borstsegment

Opdracht 2 Hox-genenDe werking van de hox-genen van heel verschillende diersoorten is dezelfde

Opdracht 3 8-cellig stadiumDe celdifferentiatie is in een bepaalde richting in gang gezet daarna kan dat niet meer worden teruggedraaid

Stap 7Fouten bij de celdeling

a II Ze zorgen ervoor dat verlies van informatie aan het eind van de DNA streng geen gevolgen heeft

b IV De cel kan niet meer delen en sterft afc III Zij kunnen voorkomen dat het telomeer korter wordtd II Een stamcel kan zich blijven delen

Pagina 46 Thema Biologie van de cellen - v456

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 48: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Transportfunctie vd celmembraan

Intro

De groei van een organisme is het gevolg is van celdeling gevolgd door celgroeiBij vochtig weer kunnen paddenstoelen opeens kunnen uit de grond schieten met een snelheid die niet alleen door celdeling veroorzaakt kan zijnBekijk het filmpje over de vliegenzwam

Welk proces is verantwoordelijk voor deze snelle groei

Welk effect heeft water op kiemplantjesBekijk het filmpje over het kiemen van de tomaat

Aan het einde van de module kun je antwoord geven op deze twee vragen

Eindproduct-Beoordeling

EindproductenEen ontwikkelingsorganisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening financieren Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project

Pagina 47 Thema Biologie van de cellen - v456

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 49: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Jij schrijft voor hen in maximaal 300 woorden een toelichtingJe legt daarin de achterliggende principes uit van twee bruikbare en je licht toe in welke situaties voor de ene of voor de methode gekozen kan wordenJe levert het resultaat in bij de docent

Het resultaat van stap 4 laat je aftekenen door de TOA of docent

BeoordelingJe levert de toelichting van stap 6 ter beoordeling in bij de docent

Doelen-Concepten

Aan het eind van deze moduleKun je

de verschillen tussen diffusie passief en actief transport uitleggen en deze in verband brengen met de eigenschappen van stoffen en de eigenschappen van membranentoelichten waardoor de effecten van osmotische werking bij plantaardige en dierlijke cellen verschillenhet belang van osmose bij het transport van water in organismen uitleggende begrippen hypotoon isotoon en hypertoon toepassende verschillen tussen endocytose en exocytose uitleggenuitleggen dat bepaalde stoffen door passief transport en andere door actief transport membranen kunnen passerenuitleggen dat door de aanwezigheid van een selectief doorlaatbaar celmembraan de celinhoud permanent verschilt van de celomgevingde rol van het cytoskelet bij transportprocessen herkenneneen relatie beschrijven tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid

DeelconceptenDiffusie osmose semi-permeabel membraan selectief permeabel receptoreiwit fosfolipiden ionentransport isotonisch hypotonisch hypertonisch plasmolyse turgor osmotische druk osmotische waarde actief transport passief transport endo- en exocytose celplasmastroming

Kennisbank

Pagina 48 Thema Biologie van de cellen - v456

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 50: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

KB CelmembraanKB Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellenKB DiffusieKB Actief en passief transport

WerkwijzeDe module Transportfunctie van de celmembraan bestaat uit een groot aantal opdrachtenOp bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebtZo houd je goed overzichtDownload hier het Werkplan Transportfunctie van de celmembraan

WerkvormDe stappen 1 en 2 en 4 tm 6 verwerk je zelfstandigStap 3 doe je in een viertal

Benodigdheden

Materiaal voor de demo van stap 3

TijdVoor deze module heb je 8 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd)

Stap1

Pagina 49 Thema Biologie van de cellen - v456

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 51: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Watertransport via celwand en membranenUit het feit dat kiemplantjes veel water nodig hebben en paddenstoelen juist bij vochtig weer verschijnen kun je afleiden dat bij celgroei het transport van water belangrijk is Hoe komt het dat planten onder bepaalde omstandigheden veel water opnemen

Om een plantencel in of uit te komen moet het water een celwand en een celmembraan passerenWat zijn de eigenschappen van deze twee laagjes

Opdracht 1 Celwand en celmembraanLees de volgende onderdelen in de kennisbank

KB CelmembraanKB Fosfolipidenlaag met eiwittenKB Celwand in bacterieumln schimmels en planten

Neem de tabel over en vul de onderstaande woorden op de juiste plaats incellulose - fosfolipiden - alle cellen - niet selectief - selectief - planten schimmels bacterieumln

celwand celmembraan

komt voor bij

bestaat uit

transport

Het celmembraan heeft veel invloed op de snelheid waarmee een molecuul wordt uitgewisseld tussen de cel en zijn omgevingDaarbij spelen een twee soorten moleculen een rol

FosfolipidenEiwitten

Pagina 50 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 52: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Opdracht 2 Eiwitten in de membraanBekijk de volgende animatie Membraan - wwwbioplekorg

a Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan I transportII afbraak

III herkenningIV beweeglijkheidV binding hormonen

VI vorm

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraanBekijk het filmpje over de celmembraan

Beantwoord de volgende vragen

a De fosfolipiden in een membraan hebben een I vaste plekII zijn bewegelijk

b De membraan bestaat uit een fosfolipiden I enkele laagII dubbele laag

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

In het volgende filmpje zie je een watermolecuul op zrsquon weg via de membraan Het watermolecuul is

Pagina 51 Thema Biologie van de cellen - v456

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 53: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

vergrootBekijk de beweging van een watermolecuul

Beantwoord de volgende vragen

a Water kan door een celmembraan I welII niet

b De koppen van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

c De staarten van de fosfolipiden I trekken water aanII stoten water af

Stap2

Diffusie en osmose

KB Diffusie

Opdracht 1 Diffusie

a Wat is de juiste richting waarin moleculen zich verspreiden I pijl AII pijl B

b Wat is het effect van diffusie I Moleculen bewegen nietII Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte

III Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimteIV Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe

De Wet van Fick beschrijft de diffusie in gassen en vloeistoffenDeze beschrijft de situatie voor een evenwichtssituatie waarbij de totale concentratie van de betreffende stof niet verandert (J in = J uit) Bestudeer de PP Uitwisseling van stoffen

Door het bezit van longen kunnen organismen de diffusie van zuurstof en koolstofdioxide versnellen

c Welke factor uit de wet van Fick wordt beiumlnvloed door het in-en uitademen van lucht

Pagina 52 Thema Biologie van de cellen - v456

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 54: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

I CII O

III Id Welke factor wordt beiumlnvloed door het grote aantal longblaasjes

I C1-C2II O

III Ie Welke factor wordt beiumlnvloed door het feit dat de wand van de longblaasjes zo dun is

I C1-C2II O

III I

Opdracht 2 Deeltjes

Een celmembraan is goed doorlaatbaar voor water maar slecht doorlaatbaar voor allerlei andere moleculen zoals opgeloste suikers of zoutenEen celmembraan is namelijk semipermeabel (of ook wel selectief permeabel)Wat gebeurt er als je twee oplossingen scheidt door een membraan

Bekijk de volgende animatie OsmoseKies de juiste antwoorden

a Het water transport gaat in de richting van concentratie vrije waterdeeltjes I de hoogsteII de laagste

b Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet

I hypertoonII isotoon

III hypotoon

Pagina 53 Thema Biologie van de cellen - v456

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 55: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Opdracht 3 OsmoseHet verschijnsel dat je net hebt gezien heet osmose

KB Osmose

Het aantal opgeloste deeltjes in een vloeistof bepaalt de osmotische waarde Sportdranken bevatten suikerAfhankelijk van de hoeveelheid suikers hebben ze meestal een andere osmotische waarde dan de cellen van je lichaam

a Zijn de sportdranken uit de plaatjes hypertoon hypotoon of isotoon ten opzichte van je lichaam

b Welke sportdrank kun je het best nemen als je veel vocht hebt verloren I hypertoonII isotoon

III hypotoonc Vindt er watertransport plaats in het middelste plaatje

I Ja van drank naar lichaamII Ja van lichaam naar drank

III Nee

Opdracht 4 Bloedcellen

Bekijk het volgende filmpje

a Bloedcellen in een hypotone omgeving I zwellen opII krimpen

b Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

c Bloedcellen in een hypertone omgeving

Pagina 54 Thema Biologie van de cellen - v456

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 56: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

I zwellen opII krimpen

d Uiteindelijk zullen ze I barstenII verschrompelen

Stap3

Practicum OsmoseIn tweetallenIn overleg met je docent voer je thuis of op school de volgende proeven uitBespreek de resultaten in de klas en verklaar de waarnemingen

1 verzamelt het benodigde materiaal maakt afspraken met de TOA en docent zorgt dat de proef zo nodig van te voren wordt ingezet

2 demonstreert de proef aan de klas3 zorgt dat ieder lid van de groep weet wat er gedemonstreerd gaat worden wat de

voorwaarden zijn om dat te kunnen doen wat het verwachte resultaat van de proef is4 stelt na afloop de klas op de proef door tenminste drie relevante vragen aan de klas te stellen

over de waargenomen verschijnselen

De experimenten

1 Knappe aardappel blz 7 inclusief proefplus Bron wwwdsmcom2 Eitjes pellen Bron wwwtechnopolisbe3 Muziekale erwten Bron webarchiveorg4 Ei osmometer (enige handigheid vereist) of osmometer uit het kabinet biologie Bron

wwwaccessexcellenceorg5 Dialyse slang experiment 3 Bron intranetlandmarkedu6 Wortelschijfjes Bron wwwbiotopicscouk7 Bloed exp IIA Bron wwwpersonalpsuedu

Stap4

Pagina 55 Thema Biologie van de cellen - v456

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 57: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Pagina 56 Thema Biologie van de cellen - v456

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 58: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

CelOpdracht 1 Turgor en plasmolyse

KB Vacuole turgor in planten

Opdracht 2 Rode uienRode uien hebben een rode kleurstof in de vacuolesAls de concentratie van de kleurstof hoog is wordt de vacuole donkerder van kleurBekijk Rode uiencellen in een zoutoplossing

a Wat gebeurt er als er gedestilleerd water wordt toegevoegdb Maak een tekening van een uiencel in turgor en van een cel in plasmolyse

Zet bijschriften in de tekeningc Schrijf een korte verklaring van het verschijnsel dat je hebt waargenomen

Lever je resultaat in bij de docent

Opdracht 3 PlasmolyseMaak de opdrachten bij biodoen en noteer je scoreBespreek de opdracht in de klas

Opdracht 4 GroeiIn de inleiding heb je paddenstoelen en kiemplantjes uit de grond zien ldquoschietenrdquoBekijk deze animaties van de groei van plantenPrimaire groei - wwwvcbiosciencerunlMitose - wwwbioplekorg

Beantwoord de volgende vragen

a Maak de oefening Cellen onderaan deze paginab Celstrekking treedt

I op bij planten dieren en schimmelsII alleen bij planten en schimmels

III alleen bij dierenIV bij alle organismen

c Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een I celmembraanII celwand

III vacuoleIV cytoplasma

Pagina 57 Thema Biologie van de cellen - v456

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 59: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Celmakenwikiwijsnlpquestionnairestandalone2335627

Zet in de juiste volgorde

a wateropname

b celstrekking

c plasmagroei

d celdeling

Stap5

Passief en actief transportOsmose (transport van water) kost de cel geen energie Het heet daarom passief transportOok gassen kunnen de celmembraan zonder dat het energie kost passeren Maar een cel heeft ook zuurstof glucose mineralen enz nodig Het transport van die stoffen verloopt via transporteiwitten in de membraan Wanneer transport energie kost heet het actief transport

Opdracht 1 TransportBekijk het filmpje en noteer de drie verschillende manieren van transport door de membraan

actief transport passief transport

Diffusie via kanaaleiwitten

Transport tegen de concentratie in

KB De rol van diffusie osmose en actief transport

Stap6

Pagina 58 Thema Biologie van de cellen - v456

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 60: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Omgekeerde osmoseIn veel ontwikkelingslanden is een zoetwatertekortVoor landen die aan zee liggen is er voldoende zout waterMaar hoe maak je daar drinkwater van

Opdracht 1 OntwikkelingsorganisatieEen organisatie wil in een ontwikkelingsland een drinkwatervoorziening realiseren Men wil twee methoden gebruiken

1 Omgekeerde osmose in combinatie met een windmolen en2 ontzouten met nanokanaaltjes met behulp van restwarmte

Om fondsen te werven wil men het publiek informeren over de opzet van het project Jij schrijft voor de ontwikkelingsorganisatie in maximaal 300 woorden een toelichting Je legt daarin de achterliggende principes uit van deze twee bruikbare methoden en je licht toe in welke situaties welke methode het best bruikbaar is

Je levert het resultaat in bij de docent

Bronnenwwwhygiseteuwwwkennislinknl

AntwoordenStap 1Opdracht 2 Eiwitten in de membraan

a I transportIII herkenningV binding hormonen

Opdracht 3 Fosfolipiden in de membraan

a II De fosfolipiden in een membraan zijn bewegelijkb II De membraan bestaat uit een dubbele laag fosfolipiden

Opdracht 4 Fosfolipiden en water

a I Water kan wel door een celmembraanb II De koppen van de fosfolipiden stoten water afc I De staarten van de fosfolipiden trekken water aan

Pagina 59 Thema Biologie van de cellen - v456

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 61: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Stap 2Opdracht 1 Diffusie

a I pijl Ab II Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimtec I Cd II Oe III I

Opdracht 2 Deeltjes

a I Het water transport gaat in de richting van de hoogste concentratie vrije waterdeeltjesb II Oplossingen met dezelfde concentratie opgeloste deeltjes heten isotoonc I Een oplossing met een hogere concentratie deeltjes heet hypertoond III Een oplossing met een lagere concentratie deeltjes heet hypotoon

Opdracht 3 Osmose

a 1 hypotoon2 hypertoon3 isotoon

b III hypotoonc I Ja van drank naar lichaam

Opdracht 4 Bloedcellen

a I Bloedcellen in een hypotone omgeving zwellen opb I Uiteindelijk zullen ze barstenc II Bloedcellen in een hypotone omgeving krimpend II Uiteindelijk zullen ze verschrompelen

Stap 4Opdracht 4 Groei

b II Celstrekking treedt alleen bij planten en schimmelsc II Dat heeft te maken met de aanwezigheid van een celwand

Pagina 60 Thema Biologie van de cellen - v456

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 62: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Afsluiting

Stap1

Hoe haal je het in je hoofdPlaatjes kijken (in viertallen)Elke lid van de groep zoekt enkele plaatjes (bijvoorbeeld op internet) van eacuteeacuten van de vier onderwerpen uit dit thema

1 bouw van de eukaryote en prokaryote cel2 DNA en DNA replicatie3 levenscyclus van de cel en celspecialisatie4 transport de cel in en ui

Maak prints of kopieeumln en knip ze eventueel in (nog herkenbare) stukjes Pak om de beurt een plaatje en vraag de andere leden van de groep een toelichting op het plaatje Vul elkaar zo nodig aan

Controleer de lijst met deelconcepten Ken je de deelconcepten nog nietBestudeer de onderdelen uit de Kennisbank die zijn genoemd in de modules

Stap2

Reflectie

Pagina 61 Thema Biologie van de cellen - v456

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 63: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Je hebt in dit hoofdstuk veel met anderen samengewerktNoteer voor jezelf een goede ervaring daarin en een minder goedeProbeer te achterhalen waardoor het de ene keer wel en de andere keer niet goed liepWat kun je de volgende keer doen om een minder goede ervaring te voorkomen

Stap3

VWO Biologie 2001-1 vraag 1VWO Biologie 2001-1 vraag 2VWO Biologie 2001-1 vraag 4VWO Biologie 2004-1 vraag 26VWO Biologie 2004-1 vraag 27VWO Biologie 2004-2 vraag 31VWO Biologie 2005-2 vraag 25VWO Biologie 2005-2 vraag 26

Stap4

De liftDit thema speelde zich af op verschillende niveaus

molecuulorganelcel

Pagina 62 Thema Biologie van de cellen - v456

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 64: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

weefsel

1 Noteer op elk niveau enkele voorbeelden2 Bedenk een voorbeeld van een orgaan dat niet goed functioneert door een storing op de

genoemde niveausBijvoorbeeld een hart functioneert niet goed als de eiwitten in de spiercellen ontbreken als de mitochondrieumln geen energie produceren als de zenuwcellen geen impulsen doorgeven als het de spiercellen in het spierweefsel niet goed samenwerken

Bespreek de antwoorden in de klas

Pagina 63 Thema Biologie van de cellen - v456

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 65: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

Over dit lesmateriaal

Colofon

Dit thema Biologie van de cellen is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO

Bij het ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van

de volgende websites

wwwschooltvnl wwwyoutubecom wwwbioplekorg wwwwikipediaorg

Fair Use

In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat

beschikbaar is op internet Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use Meer informatie Fair use

Mocht u vragenopmerkingen hebben neem dan contact op via de helpdesk VO-content

Auteur VO-content

Laatst gewijzigd 29 August 2016 om 1352

Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons

Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland licentie Dit houdt in dat je onder

de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij

bent om

het werk te delen - te kopieumlren te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat

het werk te bewerken - te remixen te veranderen en afgeleide werken

te maken

voor alle doeleinden inclusief commercieumlle doeleinden

Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 30 Nederland

licentie

Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar

Leerniveau VWO 4

Leerinhoud en doelen Biologische eenheid Biologie Cel

Eindgebruiker leerlingstudent

Moeilijkheidsgraad gemiddeld

Studiebelasting 38 uur en 0 minuten

Trefwoorden rearrangeerbare

Gebruikte Wikiwijs Arrangementencontent VO (2015) Module Eukaryoot of prokaryoot - v456 httpmakenwikiwijsnl63281Module__Eukaryoot_of_prokaryoot___v456

Pagina 64 Thema Biologie van de cellen - v456

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456

Page 66: Thema: Biologie van de cellen - v456 | PDF-versie · 2017. 6. 15. · Thema Biologie van de cellen Intro We beginnen dit thema met de allerbelangrijkste cellen in je leven: de twee

content VO (2015) Module Hetzelfde en toch verschillend - v456 httpmakenwikiwijsnl63282Module__Hetzelfde__en_toch_verschillend___v456

content VO (2015) Module Microscopisch onderzoek - v456 httpmakenwikiwijsnl63280Module__Microscopisch_onderzoek___v456

content VO (2015) Module Transportfunctie vd celmembraan - v456 httpmakenwikiwijsnl63283Module__Transportfunctie_v_d__celmembraan___v456

Pagina 65 Thema Biologie van de cellen - v456